Cursus Veldbiologie KNNV afd. Regio Alkmaar e.o.
Les 2 Vogels en andere gewervelden
Indeling van les Gewervelden • Taxonomie, bouwplan en voortplanting • Taxonomische onderverdeling
Vogels • Ecologische groepen • Gedrag • Inventarisatiemethoden
Gewervelden Klassen, van oud naar ‘nieuw’ • Rondbekken • Kraakbeenvissen • Straalvinnigen • Amfibieën • Zoogdieren • Reptielen, dinosauriërs & vogels • Of: Reptielen, Schildpadden, Krokodillen, Vogels
Rondbekken • • • •
Vinnen Skelet van kraakbeen Zuignap Naakte huid
• Voortplanting via uitwendige bevruchting van eieren in zoet water • NL 2 soorten, wereld 115 4
Rondbek: prik
5
Kraakbeenvissen • • • • •
Vinnen, skelet van kraakbeen Kaken Schubben met een stekeltje Voortplanting via inwendige bevruchting Roggen leggen vaak eieren, haaien zijn vaak eierlevendbarend: eieren ontwikkelen zich in moederdier • NL 3 soorten gevestigd, 20 doortrekkers, wereld 1170
6
7
Straalvinnigen • Vinnen, kaken, schubben • Vinnen ondersteund door been- of hoornachtige stekels • Benig skelet • Voortplanting meestal via uitwendige bevruchting en vaak met broedzorg* • NL 93 soorten gevestigd, tientallen doortrekkers, wereld ruim 30.000
Straalvinnige: Bittervoorn
9
Amfibieën (1) • • • • • •
Kaken, benig skelet Naakte, relatief gladde huid Twee paar loop- of zwempoten Longen Koudbloedig Voortplanting zowel via inwendige als uitwendige bevruchting 10
Amfibieën (2) • Larve in water (kieuwen) • Metamorfose tot een klein evenbeeld, na enige weken tot maanden • Adult ook op land • NL 17 soorten, wereld ruim 6500, geschat 15.000 11
Amfibieën: indeling Salamanders • Gladde huid, soms met een slijmlaag • Adult houdt staart • Inwendige bevruchting. Eitjes per stuk in blaadje gerold Kikkers • Gladde huid. Uitwendige bevruchting. Eiklompen.* Padden • Vaak een ruwe, wrattige huid. Uitwendige bevruchting. Eisnoeren. 12
13
14
Zoogdieren • • • • • • •
Kaken, benig skelet, longen Twee paar loop- of zwempoten* Warmbloedig Haren (Walvissen niet meer) Voortplanting via inwendige bevruchting Eieren ontwikkelen zich in baarmoeder Melkklieren, waarmee de jongen worden gezoogd, enkele dagen tot enige jaren • NL 71 soorten, wereld ruim 5400 15
Zoogdieren: indeling • Insekteneters: Egel, spitsmuizen, Mol
16
17
18
Zoogdieren: indeling • • • •
Insekteneters Vleermuizen Haasachtigen: Haas en Konijn Knaagdieren: eekhoorns, Hamster, woelmuizen, Bever, Beverrat, slaapmuizen, echte muizen.
19
20
Zoogdieren: indeling • • • • •
Insekteneters Vleermuizen Haasachtigen Knaagdieren Roofdieren: marter-, hond- en katachtigen
21
Zoogdieren: indeling • • • • • •
Insekteneters Vleermuizen Haasachtigen Knaagdieren Roofdieren Evenhoevigen: Wild zwijn, herten, holhoornigen (runderen, Gems, geiten, schapen)* 22
Zoogdieren: indeling • • • • • • • •
Insekteneters Vleermuizen Haasachtigen Knaagdieren Roofdieren Evenhoevigen Zeehonden Walvisachtigen: tandwalvissen (dolfijnen, Potvis) en baardwalvissen (vinvissen, Bultrug) 23
Zoogdieren: indeling • • • • • • • • •
Insekteneters Vleermuizen Haasachtigen Knaagdieren Roofdieren Evenhoevigen Zeehonden Walvisachtigen Buideldieren 24
Reptielen (1) • • • • •
Kaken, benig skelet, longen Twee paar loop- of zwempoten Koudbloedig Schubben of pantser Vaak goed bestand tegen uitdroging, soms in extreem droge gebieden • Voortplanting via inwendige bevruchting 25
Reptielen (2) • Voortplanting via inwendige bevruchting • Meestal eieren • De jongen zijn meestal een kopie van de ouders. Na een aantal vervellingen zijn ze pas volwassen. Sommige soorten kunnen wel 100 jaar worden. • NL 7 soorten, wereld ruim 8700 26
Reptielen: indeling (1) Hagedissen & Slangen • Beschubde, verhoornde huid • Eieren worden begraven, soms levendbarend* • NL 7 soorten, wereld ruim 8400 Schildpadden • Beschubde huid en stevig verhoornd schild • Eieren worden begraven • NL 0, wereld ruim 310 27
28
29
Reptielen: indeling (2) Krokodillen • Benige schubben • Eieren worden begraven* • NL 0 soorten, wereld 23 Vogels • Veren, vleugels, snavel, holle botten, warmbloedig, eieren in nest • NL 203 soorten broedvogels en 107 wintergasten, incl. dwaalgasten is het totaal 500; wereldwijd ruim 9900 beschreven, waarschijnlijk bijna 10.000
30
Websites • Tree of Life web project www.tolweb.org • Encyclopedia of Life eol.org • Nederlandse soortenregister www.nederlandsesoorten.nl • Soortenbank www.soortenbank.nl (met determinatiesleutels)
Vogels • • • • •
Bouwplan: bouw en topografie* Diversiteit: taxonomische groepen Levenscyclus: broeden, rui, trek Gedrag: voedsel en ecologische groepen Determinatie: gidsen
Vogels: topografie
Vogels: topografie
Vogels*: taxonomische groepen (1) Orden (bolletjes) en families (hoofdletter) • Eenden, ganzen & zwanen (1 familie)*
Vogels*: taxonomische groepen (1) Orden (bolletjes) en families (hoofdletter) • Eenden, ganzen & zwanen (1 familie)* • Kwartels, patrijzen & fazanten*
Vogels*: taxonomische groepen (1) Orden (bolletjes) en families (hoofdletter) • Eenden, ganzen & zwanen (1 familie)* • Kwartels, patrijzen & fazanten* • Trappen, Kraanvogels, Rallen, koeten & waterhoentjes
Vogels*: taxonomische groepen (1) Orden (bolletjes) en families (hoofdletter) • Eenden, ganzen & zwanen (1 familie)* • Kwartels, patrijzen & fazanten* • Trappen, Kraanvogels, Rallen, koeten & waterhoentjes • Koekoeken • Duikers, Stormvogels, Stormvogeltjes, Ooievaars, Pelikanen, Aalscholvers, Reigers, Genten, Ibissen & Lepelaars, Flamingo’s, Futen*
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: • tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: • tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters • tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen • Duiven
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen • Duiven • Gierzwaluwen*
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen • Duiven • Gierzwaluwen* • Hoppen • IJsvogels, Scharrelaars, Bijeneters
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen • Duiven • Gierzwaluwen* • Hoppen • IJsvogels, Scharrelaars, Bijeneters • Spechten
Vogels: taxonomische groepen (2) • Shorebirds* etc.: tak met Grielen, Kieviten & plevieren, Kluten, Scholeksters en tak met Steltlopers, Meeuwen, Jagers, Alken • Nachtzwaluwen, Uilen, Kerkuilen • Duiven • Gierzwaluwen* • Hoppen • IJsvogels, Scharrelaars, Bijeneters • Spechten • Haviken & arenden*, Visarenden, Valken*
Vogels: taxonomische groepen (3) Zangvogels*:
Vogels: taxonomische groepen (3) Zangvogels*: • Wielewalen (1), Klauwieren, Kraaien.
Vogels: taxonomische groepen (3) Zangvogels*: • Wielewalen (1), Klauwieren, Kraaien. • Goudhaantjes. • Mezen, Buidelmezen, Leeuweriken, Baardman, Zangers (rietzangers, Spotvogel, loofzangers, grasmussen)*, Graszanger, Zwaluwen, Staartmezen.
Vogels: taxonomische groepen (4) Zangvogels (vervolg)
• Heggenmussen, Mussen, Piepers & kwikstaarten, Vinken, Gorzen*.
Vogels: taxonomische groepen (4) Zangvogels (vervolg)
• Heggenmussen, Mussen, Piepers & kwikstaarten, Vinken, Gorzen*. • Boomklevers, Boomkruipers, Winterkoning.
Vogels: taxonomische groepen (4) Zangvogels (vervolg)
• Heggenmussen, Mussen, Piepers & kwikstaarten, Vinken, Gorzen*. • Boomklevers, Boomkruipers, Winterkoning. • Pestvogel*, Spreeuwen, Waterspreeuw , Vliegenvangers, Lijsters*.
Vogels: paarvorming en territorium • Roep en balts op de grond of in water (Tax. gr. 1)* • Baltsvlucht, deels met simpele zang (Tax. gr. 2) • Zang en evt. baltsvlucht* (Tax. gr. 3 & 4)
Vogels: broeden (1) • territorium: moet je verdedigen • kolonie biedt bescherming tegen predatoren • koloniebroeders: Aalscholver, reigers (deels), meeuwen, sterns, Roek, zwaluwen • semi-kolonies: Fuut, Groenling, Houtduif, Huismus.
Vogels: broeden (2) • nestblijver: meeste vogels • nestvlieder: weidevogels, eenden • nest drijvend, op grond, in riet, struik of boom, ook in holten
Vogels: broeden (3) Grote vogels • weinig eieren • lange broedduur • lange opgroeitijd • lange tijd tot volwassenheid, tot enkele jaren • één broedsel per jaar
Kleine vogels • veel eieren • korte broedduur • korte opgroeitijd • snel volwassen, soms in zelfde jaar al nest • meer broedsels per jaar
Vogels: rui • gedeeltelijk – volledig, slijtage
Vogels: trek • • • •
standvogel – trekvogel (wintergasten) invasies stuwing trekroep
Vogels in het landschap • • • • • •
Strand- en wadvogels Water- en moerasvogels Weide- en akkervogels Bos- en struweelvogels Duin- en heidevogels Stadsvogels
Vogels in het landschap • • • • • •
Strand- en wadvogels Water- en moerasvogels Weide- en akkervogels Bos- en struweelvogels Duin- en heidevogels Stadsvogels
Vogels: voedsel (1) • snaveltypen • poottypen • speciale aanpassingen
Vogels: inventarisatiemethoden • • • •
Broedvogels Slaapplaatsen Trek Wintervogels
Vogels: inventarisatiemethoden Broedvogels • territoria • vooral zonsopkomst • geluid en zicht
Vogels: inventarisatiemethoden Slaapplaatsen • aantallen over korte periode • zonsondergang, soms zonsopkomst • vooral op zicht
Vogels: inventarisatiemethoden Trek • aantallen door het jaar heen • vooral in voor- en najaar • vooral op geluid • ’s ochtends, maar veel soorten ’s nachts
Vogels: inventarisatiemethoden Wintervogels • overdag, zicht
Volgende keer: Inheemse planten 22 april 20-22 uur Excursie 21 april 10-12 uur
