KNNV VERENIGING VOOR VELDBlOLOGlE AFD EPEYHEERDE novemberldecember 1993 -
REDACTIE NATUURKLANKEN Inecka Stuve Els Koopmans-Grommé Wim Bijlsma Idske Mulder Th. Agnes Herweijer-Smit Ans Voest Hilary Jellema-Brazier
BESTUUR Voorzitter Secretaris Postadres
:
: :
Penningmeester: + leden adm. Leden :
CONTRIBUTIE
De Rolders 5, 8191 KH Wapenveld Tel. Bongerdplein 1, 8162 AW Epe Ballastputweg 9, 8162 EN Epe Norelholtweg 9, 8161 NA Epe Pelzerpark 3, 8162 GA Epe Postbus 145, 8160 AC Epe Mussenkampweg 1, 8181 PJ Heerde
Marianne Faber Officiersweg 127, Wim Bijlsma Ballastputweg 9, Postbus 81, Idske Mulder Norelholtweg 9, Lous Heine 68, Berkenoord Erik Murris Hoveniersstraat 14,
05782- 2830 05780-12083 05780-14482 05780-20640 05780-13703 05788- 6504 05782- 4762
05780-27167 8162 NR Epe 05780-14482 8162 EN Epe 8160 AB Epe 05780-20640 8161 NA Epe 05788- 6628 8172 AW Vaassen 05788- 5823 8171 AB Vaassen
F. 37,50 per jaar, huisgenootleden F 12,50 per jaar. Rekening van de penningmeester: Postbank 989945 tnv penningmeester KNNV afdeling Epe/Heerde
: Leden
OPZEGGEN LIDMAATSCHAP VOOR 1 NOVEMBER VAN HET LOPENDE LIDMAATSCHAPSJAAR
Adreswijzigingen en al le wijzigingen betreffende het l idmaatschap doorgeven aan de penningmeester.
Tekenwerk
: Mick Haselhoff-Marsman, Michela Haselhoff-Bortolas,
Typewerk
: Agnes Herweijer, Mick Haselhoff-Marsman, Wim Bijlsma,
Lay-out Druk Voorpagina
: Redaktie : Roe1 Pannekoek : Niels Boomsluiter
Marianne Faber, Els Koopmans-Grommé, Ans Voest, Tessa Bull Hilary Jellema-Brazier, Dik Koopmans, Ans Voest
VCREN\GINC VOO'RVELDB\OLOG\E, AFDELItlG INHOUD I
NOVEMBER-DECEMBER
l . Inhoud 2. Programma 6. Dank je wel Els 7. Stuurpraat Plantendeterminatiegroep
\r
,
.,
"
EPE- HLERDE
8. Insektengroep in de winter Steenui lenonderzoek in 1993 / Nieuwe leden 9. Excursius Privilegiatus 11. Paddestoelenwerkgroep 12. Cevennen 16. In mijn tuin gezien 17. Naturpark Rhön 20. Picos de Europa 26. Een vakantiebericht uit Saumur aan de Loire 27. Bib1 iotheeknieuws 28. Op reis door Turkije 30. Een natte zomer lang in het Tongerense veen 32. Pardon 34. Het Mysterie van het Dambordje 36. Een paar dagen Limburg 37. Een wondermooi vliegje 38. De Ronde Venen 40. Hurray, an Osprey 41. Oproep voor hulp bij egelonderzoek in Epe 42. Een florissante tuin 43. Vereniging Mi l ieuzorg gemeente Epe 44. Waterland 47. Waargenomen 49. Internationale vogeltrekdag 50. Knokken voor Knotten 51. Werkgroepen
Bestuur Redakt i e Bestuur Mariet van Gelder Hillary Jellema-Brazier El s Koopmans-Grommé Mick HaseJhoff -Marsman Mick Hasel hoff -Marsman Henk Menke Harry van Diepen Rudie Heideveld Els Koopmans-Grommé Egbert de Boer Paula Bi jlsma Rowan Koster Mick Hasel hoff-Marsman A. Voest Dik Koopmans Bob van Aartsen Marianne Faber Hillary Jellema-Brazier LUC Meuwissen Frans van Noorden ,
Paula Baan Harry van Diepen
Door het bijzondere karakter van dit vakantienummer zijn er van de niet-vakantie-ervaringen enkele stukken in portefeuille gebleven voor de volgende Natuurklanken. Onze excuses aan de enthousiaste schrijvers, m.n. Mariet van Gelder Harry van Diepen E l s Koopmans-Grommé Frans Bosch P i er Groen Egbert de Boer redaktie
V A N WANDELINGEM ,E'EfUV~lE5,LEZINGLP\ ENZ.
zaterdag 6 nov
VERTEGENWOORDIGENDE VERGADERING (VV)
donderdag 11 nov
LEZING over HET WEER I N NEDERLAND
Deze zaterdag vindt in het Haarhuis in Arnhem de jaarlijkse Vertegenwoordigende Vergadering (VV) plaats. Alle leden van de KNNV zijn hier welkom. Voor nadere bijzonderheden zie Natura.
c ', , , t
,
'
i
'
:
zondag 21 nov
donderdag 25 nov ammoniet
donderdag 9 dec ..
I
Om een keer iets heel anders aan onze leden te kunnen laten zien hebben we de heer Eric Kloppers van' de Stichting Weerlicht voor Weereducatie bereid gevonden om een dialezing over Het Weer in Neder land te houden. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stationsstraat 25. Tijd :20.00uur. EXCURSIE naar 'T VEEN I N HATTEM
Op deze hope1 ijk mooie zondag zal El s Koopmans een wandel i ng naar het Jeneverbesbosje en de IJsseluiterwaarden bi j 't Veen te Hattem leiden. Voor veel leden is dit een onbekend stukje van de natuur in onze omgeving. Dus de moeite waard om deel te nemen aan deze excursie waarbij aan landschap, vogels en paddestoelen aandacht wordt besteed. Kijker, loupe en warme kleding aanbevolen. : 13.30 uur met auto's. Vertrek Epe Plaats : Parkeerplaats AH Epe. Vertrek Heerde : 13.45 met auto's. : Parkeerplaats naast het gemeentehuis. Plaats Start van de excursie 14.00 uur. VAKANTIEDIA-AVOND
Ieder jaar organiseert de afdeling een avond waar elk lid zijn af haar vakant iedia's, foto's, tekeningen enz. kan laten bewonderen. ook bestaat de mogelijkheid om schelpen, stenen en planten te laten zien. Opgave met vermelding van wat u meeneemt bij Dik Koopmans (05780-12083). Plaats : Eper Gemeentewoning, Stationsstraat 25. Tijd : 20.00 uur. LEZING over DE POLDER ARKEMHEEN b i j NIJKERK Op deze avond zal de heer Peter Taselaar ons met behulp van zeer fraaie dia's de natuur in di t door Staatsbosbeheer beheerde landschap laten zien. Het is zowel voor vogels als voor planten een zeer belangrijk gebied en het staat ook op de lijst van "wetlands". De polder is eveneens bekend door een meer dan. 100 jaar oud stoomgemaal. Als u van plan bent om op 11 december met de excursie mee te gaan mag u deze lezing zeker niet missen. Gaat u niet mee met de excursie dan blijft de lezing de moeite waard. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stationsstraat 25. Tijd : 20.00 uur.
q
i
EXCURSIE naar DE POLDER ARKEMHEEN b i j NIJKERK
zaterdag 11 dec
Na de .lezing op 9 december brengen we een bezoek aan deze zeer fraaie polder. We worden ontvangen in het stoomgemaal waar we een videopresentatie over het gemaal zien en koffie kunnen drinken, Als u meer wilt weten over de Arkemheen polder kunt u in de veldwinkel van de KNNV in Utrecht of bij andere verkooppunten (zie Natura no. 4 mei 1993) het boek Arkemheen te Velde (NB 57) kopen. 'Excursieleider : Peter Taselaar. Vertrek : 09.10 uur (met auto's) na aankomst van de bus uit de richting Heerde. Plaats : Parkeerplaats AH Epe, Vertrek : Vaassen 09.00 uur Hoek Dorpstraat/Deventerstraat . Of op eigen gelegenheid naar het verzamelpunt in de polder Arkemheen. Start van de excursie 10.00 uur, einde excursie 15.00 uur.
x
L.
HET HIERNA VOLGENDE PROGRAMMA VINDT IN 1994 PLAATS. zondag 9 jan
i
'"
donderdag 27 jan
d
.
s
LEZING over DE RELATIE TUSSEN INSEKTEN EN BLOEMEN De heer A. Goutbeek uit Dalfsen zal ons aan de hand van zeer fraaie dia's op welke wijze insekten en bloemen een relatie kunnen onderhouden. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stat ionsstraat 25. Tijd : 20.00 uur.
EXCURSIE naar PUTTEN, LANDGOED SCHOVENHORST We bezoeken het Grote en het Kleine Pinet um en het Arboretum aan de Garderenseweg 93 in Putten. De entree bedraagt f. 3,50 pp. Koffie \is . --(e à f. 1,50 in de werkschuur, waar we ons brood kunnen opeten, verkri jgbaar. Er moeten minimaa7 10 personen meegaan anders gaat deze 3 excursie niet door. Opgave bi j Erik Murris. xcursieleider : J. van Loon. : Epe 09.10 uur (met auto's) na aankomst van de bus uit de richting Heerde. (meerijders Marianne Faber bel len) . : Parkeerplaats AH Epe. : Vaassen 09.00 uur (met auto's, meerijders Erik Murris bel len) Hoek Dorpstraat/Deventerstraat . 15.00 uur. Start van de excursie 10,00 uur, de excursie duurt tot
zaterdag 12 feb fl'1
NIEUWJAARSEXCURSIE naar de WATERMOLEN I N WENUM Deze jaar1 i jkse traditie wordt dit jaar in WENUM .met een bezoek aan de watermolen begonnen. De heer Goedhart, molenaar van de mooiste molen van Nederland, wil ons graag de geschiedenis van de watermolen vertellen en indien de weersomstandigheden di t toelaten, geen vorst of ijsafzetting zal hij ook de molen laten draaien. De wandeling in de omgeving van de "molen zal geleid worden door Lous Heine. Na afloop van de wandeling gaan we gezamenlijk naar Het Koetshuis bi j de Cannenburg alwaar we ongeveer 16.15 uur worden verwacht voor een kop koffie met wat erbi j. Voor fietsers bestaat de mogelijkheid met auto's mee te rijden naar de Cannenburg. Niet wandelaars worden eveneens verzocht om omstreeks deze tijd in Het Koetshuis aanwezig te zijn. We verwachten omstreeks 17.30 deze bi jeenkomst af te sluiten. Ve-rtrek : Epe, 13.40 uur parkeerplaats bi j AH of Vaassen, 13.50 uur bi j de stoplichten "de Valk". De start van het geheel is om 14.00 uur bi j de watermolen in WENUM, aan de Oude Zwolsweg. Opgave voor deze wandeling voor 1 januari 1993 bi j Lous Heine, tel. 05788-6628 of Erik Murris, tel. 05788-5823.
--
donderdag 24 feb
JAARVERGADERING Jaarvergadering t enige natuurfilms. Jaarverslagen liggen vanaf 19.30 uur ter inzage of zijn af te halen bi j de bestuursleden. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stationsstraat 25. Tijd : 20.00 uur.
zondag 13 mrt
EXCURSIE wordt nog nader bekend gemaakt.
Donderdag 24 mrt
LEZING over STINSEPLANTEN EN HET ORANJETIPJE De heer en mevrouw Heyungs uit Zutphen vertonen op deze avond prachtige dia's over Landgoederen en St inseplanten en draaien hun eigengemaakte zeer mooie film over het Oranjetipje. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stationsstraat 25. Tijd : 20.00 uur.
'
EXCURSIE naar ZWOLLE olv afd. Zwolle Engelse Werk, Spoolderbos en Uiterwaarden Excursieleider : Vertrek : Epe ????? uur, Plaats : Parkeerplaats AH Epe. Vertrek : Heerde ????? uur. Plaats : Parkeerterrein bi j de van Meursweide. Vertrek : Vaassen ????? uur Hoek Dorpstraat/Deventerstraat. Start van de excursie ????? uur, einde excursie ????? uur.
26 mrt
zondag '
s
DAGEXCURSIE OP ZOEK NAAR STINSEPLANTEN Deze excursie onder leiding van of op aanwijzing van de familie Heyungs uit Zutphen leidt ons naar Zuid-Friesland en het noorden van Overijssel. Vertrek : ????? uur (met auto's) na aankomst van de bus uit de richting Heerde. Plaats : Parkeerplaats AH Epe. Vertrek : Vaassen ????? uur Hoek Dorpstraat/Deventerstraat. Start van de excursie ????? uur, einde excursie ????? uur.
Woensdag
FIETSEXCURSIE in de naaste omgeving van Epe Els Koopmans zal ons op deze doordeweekse ochtend de natuur in de omgeving van Ernst laten zien. Er zal vooral op vogels en hun gelui-> den worden gelet. Kijker niet vergeten. Vertrek : 08.30 uur (met de fiets). Plaats : Ned. Herv. Kerk aan de Vaassenseweg te Emst(Bij het stop1 icht).
Donderdag 28 apr
LEZING over NATUUR IN GELDERLAND Cees Buys en Anne Kalkhoven maken samen met ons een rondgang door Gelderland en laten ons verschillende landschapstypen zien. Plaats : Eper Gemeentewoning, Stat ionsstraat 25. Tijd : 20.00 uur.
zaterdag 7 mei
VROEGE VOGEL EXCURSIE Onder leiding van Wim van Waveren-Hogervorst gaan we op deze zaterdag heel vroeg op pad. Het ........................ is deze keer ons doel en we hopen weer vele bekende en minder bekende vogels waar te nemen. De excursie duurt maximaal een halve dag. Vertrek : 06.00 uur (met auto's). Plaats : Parkeerplaats AH Epe.
donderdag 19 mei
LEZING NADERE BIJZONDERHEDEN VOLGEN
zondag 29 mei
FLORISTISCHE DAG SAMEN MET DE AFDELING DEVENTER en de CONTACTCOMMISS I E VOOR FLORISTIEK EN VEGETATIEKUNDE (CCFV)
Deze-dag i s met name voor de zeer seinteresseerde planten1 iefhebbers georqani seerd. Vertrektijd en plaats wordt nog nader bekend gemaakt. zaterdag 4 juni
GEWESTELIJKE THEMADAG GEORGANISEERD DOOR DE AFDELING SAMEN MET DE IJSSELACADEMIE
Verdere gegevens komen in het volgende nummer van Natuurklanken te staan. WERKGROEPEN
De activiteiten van de werkgroepen voor zover bekend vindt u hieronder. Ze zijn in principe voor iedereen toegankelijk. Bi j de contactpersonen van de werkgroepen (zie achterblad) zijn alle in1 ichtingen verkrijgbaar. Zie ook de komende nummers van Natuurklanken. INSECTENWERKGROEP
donderdag Tijd en plaats wordt aan de werkgroepleden bekend gemaakt. 2 dec donderdag Tijd en plaats wordt' aan de werkgroepleden bekend gemaakt. 8 jan '94 PLANTENWERKGROEP
maandag 29 nov maandag 31 jan '94 maandag 28 feb
Vegetatiekunde met betrekking tot bossen door Henk Menke. Evolutie van Naakt- en Bedektzadigen door Elja van Dongen. Waterplanten door Henk Menke en Egbert de Boer. Als thema van dit jaar zijn waterplanten gekozen.
In1 icht ingen b i j Mariet van Gelder, Sprengenweg 5, Heerde, 05782-3024. Let u verder op de aankondiging van de excursies in de volgende nummers. PADDESTOELENWERKGROEP
donderdag 18 nov ,
DIA-AVOND door HENK VAN WOERDEN Plaats : Eper Gemeentewoning Tijd : 20.00 uur "KNOKKEN VOOR KNOTTENn
Elders in dit blad kunt u lezen over de landelijke actie " Knokken voor Knotten", die op verschillend manieren ingevuld kan worden. De actie valt samen met onze eigen plannen. De NBC van de KNNV Epe/Heerde zal haar steentje bijdragen door het uitvoeren van achterstallig onderhoud aan een rij knotbomen aan de Weteringdi jk 115 te Vaassen, langs de oprit naar "Waterland" van de fami l ie Baan. Er verdwijnen steeds meer knotbomen, zoals essen, haagbeuken, popul ieren,iepen, eiken en wi lgen. Wio j wi l len knotbomen behouden in het Nederlandse landschap en hopen dat er zich meer vrijwilligers zullen melden om daadwerkel ijk de handen uit de mouwen te steken. De werkdagen zullen zijn (11 december is wegens een excursie verval len) : 20 november, 18 december, 15 januari We beginnen om 09.30 uur. Gereedschap is aanwezig. Voor koffie en soep zal worden gezorgd. Aanmeldingen zo spoedig mogel ijk bi j Ans Voest , coördinator, tel. 05788-6504.
DANK 3E WEL g ELS! . Na vele jaren van ongelooflijk grote inzet gaat Els Koopmans de redaktie van Natuurklanken verlaten. Bij het nazoeken in de gegevens bleek dat Natuurklanken in 1961 is opgestart, en dat Els van meet af aan heeft meegewerkt. Dat betekent dus al 32 jaar ! Haar inbreng is dan ook niet meer weg te denken: haar tekenwerk, kritisch denkwerk over de inhoud, de talloze stukjes van haar eigen hand. Zelf hoopt ze dat Natuurklanken er wat anders uit zal komen te zien, en dat is dan ook wel onvermijdelijk als iemand met zo'n grote inbreng wegvalt. Uiteraard zal er nog wel eens een stukje van haar hand in Natuurklanken verschijnen, dus helemaal "kwijt" zijn we haar gelukkig niet. Els, bij deze hartelijk bedankt voor 32 jaar redaktiewerk ! De redaktie.
u
Al s deze Natuurklanken uitkomt heeft het bestuur alweer twee 'vergaderingen achter de rug en heeft de vertegenwoordiging van het bestuur bi j het gewest IJsselstreek ook reeds een vergadering bijgewoond. Om met dat laatste te beginnen. Voor het laten voortbestaan van het gewest is het noodzakelijk dat er een voorzitter en een secretaris aanwezig is. Deze wordt uit de bi j het gewest behorende afdelingen voorgedragen. Het aantal gewestelijke vergaderingen per jaar is meestal niet meer dan twee en deze vinden plaats in het Milieucentrum in Harderwijk. Er vindt wel regelmatig schriftelijk overleg plaats met het HB en met de afdelingen. Aangezien de huidige voorzitter en secretaris aftreden ligt er bi j de afdelingen een verzoek om kandidaten voor één van deze functies voor te dragen. Hier ligt dus een kans voor iemand van onze afdel ing. Het bestuur heeft de afgelopen maanden geprobeerd om voor het komende seizoen een voor ieder lid passend programma in elkaar te zetten.en hqopt dat dit uit de aanwezigheid van veel van onze leden op lezingen en excursies blijkt. Er zijn rapporten van de provincie Overijssel en Ri jkswaterstaat ontvangen, over het beheer en onderhoud van de IJssel, de rivierdijken en de uiterwaarden, die door de deskundigen van onze afdeling positief zijn beoordeeld. Eén van ogze leden heeft de vraag gesteld of het mogelijk is in Vaassen een seizoennatuurpad aan te leggen. Voor leden zijn die hierover ideeën hebben of aan mee wi 1len en kunnen werken is Lous Heine het aanspreekpunt. De samenstelling van het bestuur baart nog steeds zorgen aangezien dit uit maar vijf personen bestaat. Ook hier kunnen we dus versterking gebruiken. De jongeren roepen we nog een keer op om in het voorgaande nummer op pagina 8 naar de voorwaarden van de J.A. Ni jkampprijs te kijken. Tot slot wil het bestuur de schrijvers van de artikelen bedanken voor de moeite die zij iedere keer weer nemen om ons fantastische afdelingsblad met zoveel deskundigheid en liefde voor de natuur te vullen.
In 1992 werd het idee geboren om een deteniibiatiecursus te geven, zowel voor leden van de KNNV als voor buitenstaand el;^. Vier lede11 van de plantenwerkgroep hebben de voorbereidingen getroffen en E~bertde Boer heeft uiteuidelijk de lesseii verzorgd. Het doel van de cursus was de mensen te leren omgaan met een flora. De eerste drie avonden werden gebruikt om wat wegwijs te worden iii de biologie van bloem en plant. Bladvornieii en de bouw van bloemen kwamen o.a. aan de orde. Daarna werden verschillende families behandeld. Egbert zorgde er steeds voor dat er voldoende plantenmateriaal aanwezig was. Het saiiien oefenen lilet flora en loep werd als positief ervaren. Vragen die kwamen opborrelen konden meteen beantwoord worden. Ook gebruik van de binoculair was mogelijk. Al met al waren er tien avoiiden, waarvan drie werden gebruikt voor een exciirsie. De eerste twee gingen naar Schaveren en langs het Kanaal. De laatste excursie, naar de deerntuin in Vierhouten, viel in het water. Gelukkig kon Ria Engberts ons een heleboel vertellen over haar afstiideeropdracht over de Heimansliof. De laatste avond werd gebruikt om alles nog eens te herhalen en een paar cursisten \ J besloten zich bij die gelegenheid aan te inelden als lid van de KNNV. Al met al vonden wij het heel leerzaam en het was leuk dat er zoveel materiaal aanwezig was. Egbert, bedankt! 3
C\4dfl
Mariet van Celder & Hilary Jelleiiia.
Tijdens d e e e r s t e btjeenkomst v a n onze g r o e p kwam h e t v l i e g j e t e r s p r a k e w a a r o v e r U meer k u n t l e z e n i n d e z e N a t u u r k l a n k e n . V e r d e r k e k e n we n a a r e e n v e r z a m e l i n g v r a a t s p o r e n i n b l a d e r e n v a n p l a n t e n e n bomen. R u p s j e s e n v l i e g e n l a r v e n d i e b l a d g r o e n t u s s e n de h u i d e n v a n onder- en b o v e n k a n t v a n e e n b l a d wege t e n vormen v a a k h e e l g r i l l i g e "mijnligangen, waarom ze M i n e e r d e r s Worden genoemd. Andere maken p l a t t e b l a a s v o r m i g e v r a a t p l e k k e n b i n n e n i n h e t ' b l a d ; zogenaamde blaasmijnen. V e r s c h e i d e n e m i c r o v l i n d e r t j e s b r e n g e n zo hun r u p s e n s t a d i u m d o o r . De vorm e n g r o o t t e v a n z o ' n bladmun é n de p l a n t e s o o r t w a a r i n d i e mjjn v o o r k o m t , g e v e n m e e s t a l e e n i n d i c a t i e met welke s o o r t we t e maken h e b b e n . Om h e l e m a a l z a k e r t e zijn wie de m i n e e r d e r i s , kun j e p r o b e r e n h e t v l i n d e r t j e of v l i e g j e op t e kweken t o t volwassen i n s e c t , e e n geduldwerk je. I n onze i p s e c t e n g r o e p je komen v e r s c h e i d e n e f a c e t t e n v a n d e i n s e c t e n w e r e l d a a n bod. T e l k e n s worden we zo weer ~ e c o n f r o n t e e r d met de g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d i n k l e u r e n e n vormen e n g e d r a g v a n insecten. Z o a l s bij e l k e w e r k g r o e p w o r d t de k e n n i s v a n zijn l e d e n v e r g r o o t n i e t m i n d e r b e l a n g r i j k , worden e r v a r i n g e n e n waarnemingen en.. k . b e s p r o k e n e n l e r e n we van e l k a a r . 'DOET U OOK MEE??
. ..
B e l t U dan e v e n met Agnès Herweijer-Smit, t e l . 05780-13703. De v o l g e n d e bijeenkomsten zijn op d o n d e r d a g 2 december a . s . e n d o n d e r d a g 8 j a n u a r i 199.4 Tijd: 20.00 u u r . P l a a t s e n onderweqp worden a a n de w e r k g r o e p l e d e n t o e g e z o n d e n . I n l i c h t i n g e n bij Agnès Herweijer.
EKG.
W i l t U Uw waarnemingen v a n de S t e e n u i l zo s p o e d i g mogelijk d o o r g e v e n a a n A d r i e H o t t i n g a , Kerkweg 1 0 , 8193 KK V o r c h t e n . t e l . 05787-1459.
Mevr. W .
t e r Haar-Brugman,
G o r t e l s e w e g 6 8076 PS
.
L
Mycologen, zo is mij recentelijk geleerd, bedienen zich bij voorkeur niet van het Nederlands, maar prefereren dood Latijn. Dat is veiliger. En ik ben een gretige leerling, dus ik probeer z o goed mogelijk mee te doen. De paddestoelenexcursie van 26 september naar de Motketel in Vaassen mag inderdaad bevoorrecht genoemd worden, want niet alleen was het weer heel wat vriendelijker dan de weerman ons had doen vrezen, er waren bovendien nog minstens vier doorwrochte paddestoelenvorsers aanwezig, hetgeen de verhouding kenners :niet (echokenners bijzonder comfortabel maakte - ongeveer één op vier. En al direkt op het vertrekpunt werd er, terwijl je nog in de auto zat, "pas op!!!!" geroepen, omdat er een uitgebreide samenscholing Kleine trompetzwammen klaar lag om vertrapt te worden. Nu moet ik eerst even wat kwijt voordat ik nie op de rest van dit excursieverslag stort. Op 20 september jl. is de nieuwe paddestoelenwerkgroep opgericht, en dank zij Lammert
Bonhof uit Nunspeet, daarbij aanwezig, is er toen al een ovenveldigende hoeveelheid onbekends van het paddestoelenfront over me heen gekomen. Drie dagen later dirigeerde Ruud Knol dat schitterende (herfst)dia-klankbeeId, waaraan iedere afwezige enorm veel gemist heeft. En weer zo'n overstelpendevracht informatie. Nog weer drie dagen later volgde de excursie, waarover ik nu moet verhalen.,... Korter gezegd: HET DUIZELT ME. Ik heb de Doolhofzwam van onderaf bekeken en zo daar ooit, in het stikkedonker, een baby-insektje in rondgewaard zou hebben, hij zou zich heel wat minder verdoold-in-paddestoelenland gevoeld hebben dan ik op dit moment. Ik heb altijd geweten dat ik weinig van paddestoelen wist. Nu begint er diep, heel diep in mijn hersens een vleugje van een vermoeden te kiemen HOE weinig dat wel is.
1
En dan nu maar de sprong in het diepe: Het zal niemand verrassen dat ook in de mycologie de alarmbellen &kelen. Er zijn al ettelijke soorten paddestoelen in minder dan vijfentwintig jaar helemaal uit Nederland verdwenen, wat in dit verband een veeg teken genoemd moet worden (betrof het vlooien, teken er1 hor~elsdan mocht het van mij wel). Tegelijkertijd komen andere soorten fors opzetten, wat ook weer een veeg teken kan zijn, omdat dat dikwijls de direkte voorlopers van de "aaseters" zijn. Ze markeren als het ware de bomen, die gedoemd zijn te sterven. Hun aanwezigheid, hoe mooi ook, heeft toch altijd iets droefs. Er zijn paddestoelen die bepaalde eisen stellen aan de bodemgesteldheid en die het laten afweten als de grond bemest, te grazig, te zuur of te humusrijk wordt. Andere parasiteren op levend materiaal en hebben het veelal gemunt op zwakke exemplaren, die daardoor nog eerder voor de bijl gaan.. Er zijn ook paddestoelen die zich ontwikkelen en handhaven door een soort verbond met bomen. De ene hand die de andere wast: de paddestoelen kunnen niet zonder de boom en die laatste wordt beter van hun aanwezigheid. Als de bomen gaan kwijnen, gaan hun maatjes mee. Aan de hand van de zogenaamde "lijst van achttien" worden bepaalde soorten van deze laatste categorie (de mycorrhiza-vormen) op de voet gevolgd. Ofschoon vele nu nog algemeen zijn is er toch sprake van een dramatische achteruitgang, en het ligt in de lijn der verwachting dat ze met tien, twintig jaar eveneens verdwenen zijn. Benauwend. Zitten we nu werkelijk in een onomkeerbaar proces of kan het nog "reg kom"?? Wat het begrip "goed paddestoelenjaar" precies inhoudt weet ik niet, maar tegenover de zevenenveertig op naam gebrachte soorten van de excursie 1992, stonden nu dik negentig. Daarbij zij opgemerkt dat hele slierten vondsten weggekwispeld werden, omdat ze niet echt belangwekkend waren en dusdanig in duidelijke herkenbaarheid aangetast dat determineren in het veld geen bekoring had. Met die erbij waren we dik over de honderd gekomen. De complete vondstenlijst zou dan ook te veel plaats in beslag nemen, maar wie deze toch wil hebben, kan hem opvragen (zie contactadressen werkgroepen achterin dit blad). De daarop voorkomende "rode lijst en lijst van achttient'-soorten volgen op een afzonderlijk Post Scriptz~m(gaat lekker, dat Latijn); toch echt wel een handvol. Hoe mooi het ook zou zijn, dat daar nu een verheugende conclusie aan verbonden mag worden heb ik niet horen zeggen.
Na dit pseudo-educatief lozen van pas venvorven kennis, terug naar de IÚeine trompetzwam van het begin, als zeldzaam te boek staand, maar op onze route in een haast schaamteloze overvloed aanwezig. In de tweede minuut na de aanvang stuitten we op de Witte bundelridderzwam (als vrij zeldzaam beschreven) die, inderdaad y& èn stevig gebundeld tegen een paddestoel van de ANWB stondtte dringen. (Het waren al meteen twee namen en fenomenen waar ik nog nooit van gehoord had. Slik)
De vondsten die de wandeling zo aardig maakten waren natuurlijk niet allemaal even spectaculair voor echte mycologen. Zoals het - nu nog - zeer algemene Rodekoolzwammetje, dat deze herfst overal, soms echt in boeketjes, opduikt, zo gaaf, zo zacht en zo wondermooi van kleur, dat je ervan zuchten moet. We kwamen ook al gauw een paar Cantharellen tegen, iets wat tot voor kort ondenkbaar werd geacht. Maar dit jaar zijn er een heleboel meldingen van gemaakt. Een op zichzelf staand verschijnsel van één keer in de zoveel jaar, of zou er dan toch sprake zijn van iets goeds...?? Een heleboel paddestoelen hadden, precies als vorig jaar, door alle nattigheid toch wel het nodige aan kenmerkendheidverloren. Waar fluweel verwacht mocht worden, vond je glibber, schubbetjes waren weggespoeld, kleur, smaak en geur verslobberd. Eén van de grote spektakels, voor mij, was een bodem vol Eikelbekertjes.Niet echt zeldzaam, maar zo gaaf en perfekt in dat aandoenlijke formaatje. Onder de priegels vind je volgens mij toch wel de compleetste wonderwereld. Een Graskleefsteel met een hoedje niet groter dan een waterdruppel; de Papil mycena, idem dito, de Waaiertjes, Witte oor- en Geweizwammetjes, allemaal een lust voor het oog, benadrukt door hun klein zijn. Het enige wat soms welhaast stuitend is, is de naamgeving. Wie daarvoor verantwoordelijk zijn(waren), zijn(waren) oftewel gespeend van enige romantiek, of behept met een boos soort humor. Rodekoolzwam, je zult toch maar zo omgedoopt worden als je eerst "Arnethyst" heette. Paardehaarfaailing, nog zoiets onflatteus', en waarom moest de Botercollybia zijn naam inleveren voor Vettige diksteel? Als je iemand hoort zeggen: "Ik zag in de Motketel een Slijmige blekerik," dan breng je dat in eerste instantie toch niet in verband met iets leuks? Maar het was wel degelijk leuk in de Motketel, waar een aantal gesneefde, dies horizontale bomen het enthousiasme hoog deden oplaaien. Daar viel veel te beleven: complete uitstallingen van Knoop-, Porselein-, Spekzwoerd-, Hout- en Kaaszwammen. En royaal vertegenwoordigd de Waaierbuisjeszwam. Om het allemaal te kunnen bekijken moest je kruipen, klauteren, wringen en wurmen, maar niemand vond dat blijkbaar een bezwaar. We lagen al een heel eind achter op het schema, dus we moesten tamelijk gauw weg. Ik denk dat ieder van ons met een zekere spijt vertrok en best nog wat langer had willen speuren. Maar op het laatste stukje van de route terug stonden nog meer verrassingen te wachten, zoals de op de dia-avond ook al vertoonde reuze-Reuzenzwam en een Rupsendoder (dat is een parasiet die zich voedt met een vlinderpop). Verder was er veldje vol Kleine stinkzwammen, omgeven door talloze bijbehorende (Kleine stink)balletjes - de zogeheten Duivelseieren - er was de Gele stekelmam, de Groene glibberzwam en ...-... .....!!! Op het moment dat ik dit verslag schrijf is nog niet officieel bevestigd of D 2 vondst inderdaad een feit is. Het betreft de (weer even slikken, want het klinkt als een akelig eczeem): Schubbige slijmvoetbiniidelzwam. Nog niet eerder in Nederland aangetroffen! Is het niet prachtig dat je, als je nog geen week in een paddestoelenwerkgroep zit, al de geboorte van een unieke vondst mag meemaken?! En omdat in de laatste opsomming, hoe exclusief ook. weer zoveel lelijke woorden staan, eindig ik met de vermelding van de vondst van een %@tb& dlZ&,$%k&Y Eindelijk dan een nobele naam. Micky Haselhoff-Marsman.-
BELANGWEKKENDE VONDSTEN tijdens de excursie d.d. 26 septeiliber 1993 in en om de Motketel in Vaasseii, oiider de zeer gewaardeerde leiding van guud Knol uit Apeldoorn. c
$*****
En ik nioet beginnen met de mededeling dat de vermeende Schubbige slijmvoetbundelmain (Phohoáa ~n'lposa)na ampele beschouwing een Pholiota aurivellu bleek te zijn, ook genaamd Goudvliesbundelzwam. Jailiiiler, tilaar liet was toch even leuk. Verder troffen we aan, van de rode lijst: Cantharel: Clnnfharellzi,~ciharizis; Groene glibberzwaiu: 1,eoila lz~hrzca; Kleine trompetzwam: Pseztdocratellz~sS ~ M Z L O J ' I S :Schaapje: I,ncf~~rlus vellerezw en de Witte Duifridderzwaiil: Tricoloma colurnhetfa Eli van de lijst van achttien: Franjemam: Thelephora tertaeeslris;Gele luiolaniaiiiet: Alnnniia citrzna; Grofplaatrussula: Russula nigricans; Rodekoolzwam: Laccarza ameihj~,stina; Roodbruine slanke amaniet: Arnanita filva; (nogmaals) Schaapje: I,actaril.ns vellereus; Zwartgroene melkzwam: Lafarins necntor; Zwavelmelkzwam: Lnctarizi,~ chysonheics.
EERSTE ACTIES PADDESTOELENWERKGROEP Beukenlaan Epe, 7 oktober 1993 Van de elf koppen tellende paddestoelenwerkgroep waren er vijf present op deze milde en nota bene droge donderdagochtend. Die ook nog vruchtbaar genoemd mocht worden, in elk geval voorzover het paddestoelenvondsten betrof. We konden op het kleine stukje, binnen de nog niet zo lang geleden aangebrachte slagbomen en binnen anderhalf uur aan de Beukenlaan negenenvijftig verschillende soorten benoemen, waaronder diverse niet al te gewone. Waar de voorraad van een specifiek soort groot was, namen we een exemplaar mee om dat na de wandeling, bij koffie en koek, gezamenlijk onder de loep te nemen, letterlijk en figuurlijk. Dit lijkt een goede formule voor de beginners onder ons om geleidelijk wat meer aan de weet te komen over deze uiterste gecompliceerde materie. En wat te meer: het is zo gezellig! Doordat we ook dit keer zo fortuinlijk waren Lammert Bonhof tot ons gezelschap te kunnen rekenen, hoefde er niet eens veel moeizaam opgezocht te worden. Wie belangstelling heeft voor de lijst van paddestoelen die we aan de Beukenlaan vonden, kan deze via een van de contactadressen achterin dit blad krijgen.
Bongerdplein 1, 21 oktober 1993 De tweede bijeenkomst vond plaats op dit alom bekende adres: een kostelijke avond bij Els thuis. Met ons allen om een tafel (die scl~ijnbaaronbeperkt elke keer weer een stukje groter kan worden) vol boeken, brochures, vergrootglazen en bakjes met paddestoelen - keurig gerangschikt, maar dat was gauw over. Met gebundeld vernuft en flarden herinnering wisten we wel het een en ander op naam te brengen, maar juist die neutrale onbestemd-saai getinte en onbenullig ogende exemplaren deden ons keer op keer de das om. Het enthousiasme leed er niet onder; we zijn er tenslotte om te leren. En hoe weinig ook, we hebben toch allemaal weer iets opgestoken. Er werden ook weer agenda's getrokken i.v.m. volgende activiteiten, te weten: maandagmiddag 8 november a.s. een zoek-actietje in het Kloosterbos, en donde&gavond 18 november a.s. bijeenkomst in de Alkoof van de Gemeentewoning, die door Henk van Woerden met dia's opgeluisterd zal worden. Ook "niet-paddestoelenwerkgroepers" zijn welkom, maar hun wordt wel verzocht zich tevoren op te geven aan een van de contactadressen. Tot slot, om misverstanden te voorkomen: Als U leest van onze paddestoelvondsten die op huiskamertafels belanden, ontsteekt U dan niet in verontwaardiging, omdat paddestoelen met rust gelaten moeten worden. We nemen alleen dán iets mee, als er plenty op de vindplaats overblijft. Zij die interesse hebben in de lijst(en) van vondsten kunnen zich ook daarvoor wenden tot Daphne Dikkers
of
Micky Haselhoff.
\
,
1%
1 C_--
-
,
I n j u n i v a n d i t j a a r m a a k t e i k m e t 22 KNNV-ers e e n 1 4 - d a a g s e b u s - w a n d e l r e i s n a a r d e C e v e n n e n . We v e r b l e v e n i n h o t e l s , w e r d e n d o o r de b u s n a a r h e t s t a r t p u n t v a n d e w a n d e l r o u t e g e b r a c h t ( m e e s t a l h o o g ) e n w e r d e n 1 0 o f 2 0 km v e r d e r w e e r o p g e p i k t . E i g e n l i j k was h e t é é n l a n g e d o o r g a a n d e r o u t e , e e n d o o r s n e d e d o o r de Cevennen, een g r o n d i g e k e n n i s m a k i n g - m e t d i t mooie g e b i e d , op een m a n i e r d i e j e p r i v é n i e t zo gemakkelijk k u n t doen. H i e r o n d e r de i m p r e s s i e s v a n een p a a r w a n d e l d a g e n .
Een b r e d e zandweg o v e r z a c h t g l o o i e n d e h e l l i n g e n , b e g r o e i d met S t r u i k h e i . D i e w o r d t h i e r en d a a r a f g e w i s s e l d d o o r v e l d j e s k n o e s t i g e dennen en g r o t e p l e k k e n s t r a l e n d g e e l van Brem. L a n g s d e b e r m e n v i n d e n we M u i z e o o r e n z e l f s h e t R o z e k r a n s j e . E r i s een l e k k e r z o n n e t j e maar e r s t a a t een f r i s s e noordwest e r . D,ie i s e i g e n l i j k w e l e r g k o u d v o o r d e V e l u w e , b e g i n j u n i . M a a r z i j n we e i g e n l i j k w e l o p d e V e l u w e ? H e t w i t t e z a n d z i t v o l o n h o l l a n d s g e g l i n s t e r . Op h e t p a d l i g g e n o v e r a l g r o t e k e i e n . Onder de dennen b l o e i e n h i e r e n d a a r Bosanemoontjes. De f l a u w e h e l l i n g e n a c h t e r o n s g l o o i e n w e l z a c h t , m a a r h e e l v e r omhoog t o t w a a r z e i n w o l k e n f l a r d e n v e r d w i j n e n . En v o o r o n s u i t , de h e l l i n g e n a f , k i j k e n we o v e r d i e p e v a l l e i e n n a a r b e r g ruggen, d i e t i e n t a l l e n kilomet e r s verder liggen. N e e , we z i j n 1 2 0 0 km z u i d e l i j k v a n j de V e l u w e , op de f l a n k e n v a n de Lozère-rug, een a f g e s l e t e n g r a nietgebergte dat onderdeel vormt v a n d e C e v e n n e n . Bodem e n k l i m a a t - we w a n d e l e n h i e r o p z o ' n 1200-1500 m hoogte maken e r , t e n m i n s t e i n sommige d e t a i l s , w e l een s o o r t Veluws l a n d s c h a p van. G r a n i e t v e r w e e r t t o t bleek, g l i n s t e r e n d scherp zand, maar de r o t s b o d e m s t e e k t o v e r a l z ' n g l a d g e p o l i j s t e k o p op. Water k r i j g e n deze hoge h e l l i n g e n genokg en wegzakken k a n h e t n i e t , dus aan b r o n n e t j e s en s t r o o m p j e s geen g e b r e k . Langs d é z e z a n d w e g e n v i n d e n we - a n d e r s d a n o p d e V e l u w e - d a n o o k Adderwortel, H e i d e k a r t e l b l a d , M o e r a s v i o o l t j e en s o o r t e n a l s A l p e n v r o u w e n m a n t e l met z ' n mooie z i l v e r g e r a n d e b l a a d j e s en d e A l p e n k l a v e r v e r r a d e n d e h o o g t e w a a r o p we l o p e n .
-
H e e l g e l e i d e l i j k z u l l e n we v a n d a a g a f d a l e n l a n g s h e t . l a n g z a m e r h a n d s L e n i g s r w o r d e n d e p a d . We w a n d e l e n l a n g s e e n h i s t o r i s c h e weg g e t u i g e h e t g e r e s t a u r e e r d e R o m e i n s e w a t e r r e s e r v o i r . Eeuwenl a n g i s deze r o u t e ook g e b r u i k t v o o r deWtranshumance',' de s e i z o e n t r e k met de g r o t e s c h a a p s k u d d e n o v e r t i e n t a l l e n , m i s s c h i e n w e l m e e r d a n 1 0 0 km. " D r a i l l e s " h e t e n d i e r o u t e s ; d e z e i s d e " d r a i l l e d e L a n g u e d o c " . " D r a i l l e " kom j e i n g e e n w o o r denboek t e g e n . M i s s c h i e n i s h e t w e l v e r w a n t met h e t e n g e l s e "trail" e n , w i e w e e t , m e t h e t n e d e r l a n d s e " t r a a " . De w e s t e u r o p e s e t a l e n z i j n z o v e r u i t e l k a a r g e g r o e i d d a t we d e gemeens c h a p p e l i j k e w o r t e l s vaak n i e t meer h e r k e n n e n .
H i e r en daar wapperen wat W i l d e n a r c i s s e n a l s g e l e v a a n t j e s i n d e w i n d . S t r a k s , w a t l a g e r , z u l l e n we o n z e e e r s t e w i l d e t u l pen z i e n , s i e r l i j k e s l a n k e bloemen d i e hun g e k n i k t e knoppen s t r e k k e n en hun b u i t e n s t e bloemblaadjes r o o d k l e u r e n . Dat i s dan de Z u i d e l i j k e t u l p ( T u l i p a a u s t r a l i s ) d i e e r g l i j k t op onze B o s t u l p , van o o r s p r o n g een s t i n z e p l a n t . N o g - v e r d e r o p , i n de b u u r t v a n de T a r n z u l l e n we s t r a k s ' t u s s e n d e e i n d e l o z e s t e e n g l o o i i n g e n h i e r en daar k e u r i g e spierwitte lakens gespreid zien liggen: v o c h t i g e weiden v o l D i c h t e r s n a r c i s s e n . De h o g e kam v a n d e L o z è r e h o u d t v e e l n a t t i g h e i d t e g e n , maar n u g l i p t e r een i j z i g b u i t j e o v e r h e e n . We e t e n o n s b r o o d j e i n de b e s c h u t t i n g v a n een u i t g r o t e g r a n i e t k e i e n opgebouwd s c h u u r t j e . E r k l o t s t een b e e k j e o n d e r u i t . Een w a t e r m o l e n t j e ! We z o e k e n n a a r h e t r a d . D a t z i t i n F r a n k r i j k a l t i j d i n h e t molengebouw. Maar h i e r i s een bjjzonder r a d : h e t c\ek uaterrno\c~~?k\c d r a a i t horizontaal! Het molentje blijkt g e r e s t a u r e e r d . V o l g e n s d e k a a r t was h e t o o i t de e n e r g i e b r o n v a n e e n a l l a n g v e r d w e n e n mijnb e d r i j f j e . We l e g g e n d e l a a t s t e k i l o m e t e r s a f n a a r d e T a r n , w a a r o n z e o u d e weg n a a r e e n R o m e i n s e b r u g v o e r t , e n w a a r d e t w e e d e h e l f t van onze w a n d e l i n g b e g i n t . H e t i s h l e r een h e e l andere T a r n d a n d i e v e e l b e k e n d e r e , d i e 2 5 km v e r d e r o p b e g i n t : ' d e T a r n d i e i n een 500 m d i e p e g o r g e 1 i g t . D e z e b o v e n l o o p h i e r l i g t i n een o n d i e p d a l l e t j e i n h e t g r a n i e t i n een v e r l a t e n hoogv l a k t e , waar hij n a a r h a r t e l u s t k a n meanderen. V e r l a t e n h e i d i s wat j e van d i t l a n d h e t s t e r k s t ondergaat. T i j d e n s d e b i j n a 1 0 km d i e we w a n d e l d e n v a n a f d e kam v a n d e L o z e r e h e b b e n we 2 b e w o o n d e e n e e n a a n t a l v e r l a t e n b o e r d e r i j e n gezien. CAUSSE MEJEAN Op d e C o l d e P e r j u r e t , o p o n g e v e e r 1 0 0 0 m h o o g t e , s t a p p e n we u i t d e b u s . De C o l i s d e e n i g e p l e k w a a r d e C a u s s e M é j e a n n i e t d o o r d i e p e k l o v e n - de g o r g e s - omgeven i s - de a a n h e c h t i n g aan h e t z u i d e l i j k e r g e l e g e n b e r g l a n d v a n de Mont A i g u a l . Hoe m o e t j e j e h e t l a n d s c h a p v a n d e c a u s s e s v o o r s t e l l e n ? De e e r s t e w o o r d e n d i e me i n v a l l e n z i j n : g r i j s , k a a l , 1 e e g . D i e g r i j s h e i d d a n k e n d e c a u s s e s a a n h u n k a l k b o d e m . Hoe h o g e r d e h e u v e l s e n h o e v e r d e r weg, h o e g r i j z e r h e t l i j k t . v l a k z i j n d e z e k a l k p l a t e a u s a l l e r m i n s t : met een gemiddelde van 1100 m var i e e r t de h o o g t e z o ' n 200 m . Met de l e e g t e en de k a a l t e v a l t 3 ' e t b i j n a d e r e b e s c h o u w i n g w e l mee: e r i s n o g a l w a t n a a l d h o u t g e p l a n t e n e r w ~ r d to p d e c a u s s l e s o o k g e b o e r d . A k k e r s e n w e i den l i g g e n i n de i n z i n k i n g e n : j e k u n t aan de k l e u r g r o e n v a n e l k p e r c e e l a a r d i g z i e n h o e v e e l m e s t e n w a t e r de b o e r b e s c h i k b a a r h a d . Maar de g r i j z e d o r h e i d o v e r h e e r s t . H e t h a n d j e v o l geh u c h t e n o p d e z e c a u s s e - 4 0 0 km2 g r o o t - t e l t n i e t m e e r d a n 10 huizen e l k . D r o o g t e i s ook een t r e f w o o r d . R e g e n v a l t e r op deze h o o g t e n genoeg, maar h e t v e r d w i j n t s n e l i n de k a l k b o d e m . R i v i e r t j e s z i j n e r a l l e e n o n d e r a a r d s ; soms k o m t h e t w a t e r i n d e v o r m v a n b r o n n e n i n de gorgewanden t e v o o r s c h i j n . G r o t t e n zijn e r o o k ; een e n k e l e h e e l s p e c t a c u l a i r e i s t e b e z i c h t i g e n . -
We w a n d e l d e n v a n d e P e r j u r e t n a a r L e V e y g a l i e r , e e n g e h u c h t van een o f t w e e b o e r d e r i j e n . D a a r moesten de d o o r l o p e r s een p o o s j e op de " s t a a r t " wachten: d i e h a d z i c h n i e t kunnen losmak e n v a n de k a l k h e l l i n g e n d i e dan ook ware b l o e m e n t u i n e n zijn. G e l e e n w i t t e z o n n e r o o s j e s ; n a a s t d e Gewone w o n d k l a v e r d e B e r g wondklaver d i e mooi dieprose bloemkussentjes vormt.Alpenasters z o r g e n v o o r h e l d e r p a a r s e bloemhoofdjes met g e l e schijfbloemen. I n e e n w a t z a c h t e r e n u a n c e z i e n we d i e z e l f d e k l e u r t e r u g b i j d e Paarse schorseneer. Aan o n z e k a l k r i j k e d u i n e n d o e n s o o r t e n d e n k e n a l s W e l r i e k e n d e salomonszegel en Oor- en K e g e l s i l e n e . E e n v e r r a s s i n g v o o r w i e d e p l a n t v o o r ' t e e r s t z i e t i s h e t Ved e r g r a s o f S t i p a . D a t i s een g r a s met d e c i m e t e r - l a n g e g l a n z e n d e k a f n a a l d e n . Hij k a n h e l e v e l d e n v o r m e n , d i e b i j l a g e z o n a l s een zijden s l u i e r o v e r de h e u v e l s l i g g e n . "Cheveux d ' a n g e s " , e n g e l e n h a a r , zeggen de F r a n s e n . L i n k s v a n o n s v o r m e n ,de g r i j z e h e l l i n g e n e e n g r i l l i g e s t e e n w o e s t e n i j : l e chaos.De b o e r van Le V e y g a l i e r h e e f t b e d a c h t d a t hij i n zijn a f g e r a s t e r d e d e e l d a a r v a n b e h a l v e schapen ook t o e r i s t e n kan w e i d e n . Voor 1 0 . f r a n c s l o o p j e v i a een k l a p h e k j e l a n g s een keur i g u i t g e z e t t e r o u t e d o o r gangen p l e i n e n , p o o r t e n ; e r i s maar w e i n i g f a n t a s i e v o o r n o d i g om t e g e l o v e n , d a t j e d o o r de o v e r g r o e i d e r u ï n e s v a n een s t a d u i t de o u d h e i d l o o p t . " N î s m e s - l e - v i e u x " h e e t h e t dan o o k . T i e n meter hoge r o t s b l o k k e n l i j k e n t e w i e b e l e n op een p u n t , t e r w i j l de g r o v e koppen van v o o r w e r e l d l i j k e m o n s t e r s onbewogen t o e k i j k e n . . . De b l o e m e n p r a c h t v a n d e z e r e u z e n r o t s t u i n was 2 j a a r g e l e d e n g r o o t , maar n u zijn de s c h a p e n o n s v o o r g e \ipd aurtrdlis wee c t . /Ei Voor d i e t i e n f r a n c s bezoek j e ook n o g h e t g e o l o g i s c h museum v a n L e V e y g a l i e r . D a t i s e e n k a l k s t e nen s c h u u r t j e t e r g r o o t t e van een huiskamer, met wat g e o l o g i sche tijdbalken, f o t o ' s en wat v e r k l e u r d e p l a t e n u i t t i j d s c h r i f t e n e n v i t r i n e s m e t f o s s i e l e n u i t d e s t r e e k . ' t Is r o e r e n d v a n e e n v o u d , maar j e komt e r t o c h a c h t e r hoe de k a l k e n h e t d o l o m i e t v a n de c a u s s e s i s a f g e z e t i n de J u r a - z e e e n hoe l a t e r , bij h e t o p r i j z e n v a n h e t C e n t r a a l P l a t e a u , de h o o g v l a k t e o n t s t o n d . Aan d e o o s t k a n t was d e s t i j g i n g s t e r k e r e n d a a r z o r g d e de e r o s i e e r v o o r d a t h e t onderliggende metamorfe gesteente (de s c h i s t e n ) a a n d e o p p e r v l a k t e kwam, e n i n d e L o z è r e z e l f s h e t n o g d i e p e r liggende stollingsgesteente (het graniet).Westelijker, i n het g e b i e d v a n de c a u s s e s , b l e v e n de j u r a l a g e n aan d e o p p e r v l a k t e en z o r g d e n de langzaam insnijdende r i v i e r e n v o o r h e t o n t s t a a n van de d i e p e g o r g e s . GORGE DU TARN We s t a a n o p d e Roc d e s H o u r t o u s , a a n d e w e s t r a n d v a n d e C a u s s e M é j e a n . Aan o n z e v o e t e n d e T a r n - k l o o f , a a n d e b o v e n r a n d 1 t o t 1%km b r e e d , 4 0 0 t o t 5 0 0 m d i e p . H e t u i t z i c h t i s g r o o t s , v o o r a l waar de T a r n een f l i n k e b o c h t maakt en e r een d a l k e t e l - een c i r q u e - o n t s t a a n i s . Maar ' t i s m o e i l i j k t e b e s c h r i j v e n bij geb r e k aan v e r g e l i j k i n g s m a t e r i a a 1 . J e moet h e t z e l f g e z i e n hebben.
A l schrijvende r e a l i s e e r j e j e ook hoe m o e i l i j k j e v a t k r i j g t o p d e l e n g t e v a n d e a a r d g e s c h i e d e n i s . De i n s n i j d i n g i n d e c a u s c e s , d i e t o t de h u i d i g e d i e p e r a v i j n e n h e e f t g e l e i d , i s z o ' n 5 à 6 m i l j o e n j a a r g e l e d e n b e g o n n e n . 0 n v o o r s t e l b a a r l a n g , maar de J u r a - p e r i o d e , w a a r i n de k a l k a f z e t t i n g e n werden gevormd, i s 30 van d i e perioden l a n g e r geleden.. We k i j k e n n i e t t e l a n g n a a r h e t u i t z i c h t w a n t v o o r a l d e p l a n t e n mensen k u n n e n h u n ogen n i e t a f h o u d e n v a n de b l o e m e n w e e l d e aan h u n v o e t e n . H i e r bovenaan de k l o o f g r o e i t een b o s b e s a c h t i g e bodembedekker: de B e r e d r u i f . D a a r t u s s e n s t a a t een ongekende var i a t i e aan o r c h i d e e ë n . D a t g a a t de h e l e dag zo d o o r : de t e l l i n g ' s a v o n d s k o m t op 20 s o o r t e n . Nieuw v o o r v e l e n v a n ons waren de s i e r l i j k e ~ a p j e s o r c h i s , d i e v e e l op het' S o l d a a t j e l i j k t en de p a a r s b r u i n e W a n t s e n o r c h i s . We d a l e n de s t e i l e h e l l i n g a f , l a n g s e e n ov e r i g e n s g e m a k k e l i j k z i g z a g p a d e n we l o p e n de r e s t v a n de dag o n d e r l a n g s I de s t e i l e Tarnwand, nu eens h o g e r , dan weer l a g e r , d o o r een i j l b o s van d e n n e n s o o r t e n , maar ook van z u i d e l i j k e e i k e n : de S t e e n e i k met h u l s t a c h t i g e b l a d e r e n e n de D o n z i g e e i k . E r zijn v e e l open p l e k k e n i n d i t bos en de v a r i a t i e aan b l o e i e n d e p l a n t e n i s o n v o o r s t e l b a a r : een v o o r p r o e f j e van de z u i d e l i j k e f l o r a . Haast p e r k i l o m e t e r z i e j e d e m e d i t e r r a n e i n v l o e d 2. A o p j c 3 o r ~ h i ~ t o e n e m e n : h e t b e g i n t m e t e e n e n k e l p o l l e t j e A p h y l l a n t h e s mons p e l i e n s i s : h e l d e r b l a u w e s t e r r e t j e s aan b l a d l o z e s t e n g e l s ( A - p h y l l o s t e t e k e n t b l a d l o o s en monspeliensis b e t e k e n t : van M o n t p e l l i e r - t i e n t a l l e n s o o r t e n zijn vernoemd n a a r d i t s t a d j e ) . 5 K i l o m e t e r v e r d e r zijn h e l e h e l l i n g e n b e d e k t met d i t r i j k b l o e i ende 1 e l i e t j e . Z u i d e l i j k zijn ook de v e l e g e l e v l i n d e r b l o e m e n , waaronder een S t a l k r u i d s o o r t en a l l e r l e i Brem-achtige s t r u i k e n . Z u i d e l i j k i s o o k d e d r u k k e n d e w a r m t e i n d e k l o o f . Wat e e n v e r s c h i l m e t e e n w e e k g e l e d e n t o e n we i n a p r i l - a c h t i g w e e r t u s s e n de N a r c i s s e n e n de Bosanemonen v a n de L o z è r e l i e p e n . Op d e L o z è r e was n o g g e e n 20% v a n d e p l a n t e n d i e we v o n d e n o n b e k e n d i n N e d e r l a n d ; h i e r , o p 4 0 km a f s t a n d i s d a t r u i m 4 0 % . M a a r we z i t t e n h i e r w e l 8 0 0 m l a g e r i n e e n h e e l b e s c h u t r a v i j n .
ma
H e t b e n a u w d e w e e r b r e n g t o n w e e r i n d e l u c h t . A f e n t o e komen e r z w a r t e w o l k e n d r e i g e n d o v e r de g o r g e - r a n d kijken e n ze grommen w a t , m a a r z e l a t e n o n s v o o r l o p i g o n g e m o e i d . Waar d e n n e n o p k a l k g r o e i e n o n t s t a a t e e n b i j z o n d e r m i l i e u . I n z o ' n s i t u a t i e v i n d e n we e e n p a a r m a a l h e t b l e k e S t o f z a a d e n ook h e t Eenbloemig en h e t R o n d b l a d i g w i n t e r g r o e n , s o o r t e n d i e j e nu n i e t d i r e c t i n d i t zuidelijke m i l i e u verwacht. Stofzaad i s een b l a d g r o e n l o z e p l a n t , d i e m e e s t a l ook t o t de W i n t e r g r o e n f a m i l i e g e r e k e n d w o r d t . I n ons l a n d , ook op de V e l u w e , komt hij zeldzaam voor.We v i n d e n ook b l a d g r o e n l o z e o r c h i d e e ë n : h e t b r u i n g e l e V o g e l n e s t j e en de i n ons l a n d n i e t bekende Asperg e o r c h i s , een f o r s e p l a n t d i e helemaal p a a r s a c h t i g g e t i n t i s . I n h e t v o c h t en de schaduw v a n de s t e i l e , s o m s d o o r de r i v i e r ondermijnde r o t s w a n d e n gedijen a l l e r l e i v a r e n s . V e e l zijn e r onbekend en b l i j v e n d a t v o o r l o p i g , want j e k u n t ' n u eenmaal n i e t
nie met ons t j e
t all z'n een dat
e s d e t e r m i n e r e n . w e 1 d i r e c t h e r k e n n e n we h e t V e n u s h a a r , t e r e b l a d l o b j e s a a n v e r t a k t e z w a r t e s t e n g e l t j e s . Bij bekend k a m e r p l a n t j e , van o o r s p r o n g een t r o p i s c h varenh i e r en d a a r i n West Europa v e r w i l d e r d v o o r k o m t ,
A f e n t o e z i e n we g r a s e n b l o e m e n s n e l b e w e g e n : e e n w e g s c h i e t e n d r e p t i e l . s o m s z i e n we e v e n d e g r o e n e s c h u b b e n g l i n s t e r e n , v a n een Smaragdhagedis. Eén k e e r i s h e t een f l i n k e s l a n g . I e m a n d h a d hem e e n d e n n e b o o m i n z i e n s c h i e t e n , m a a r a l was de' boom n i e t z o g r o o t , we z a g e n hem n i e t t e r u g . T o t d a t i e m a n d o n t d e k t e d a t hij z i c h o n z i c h t b a a r h a d gemaakt d o o r p e r f e c t een s c h u i n e zijtak na t e bootsen.. P
De T a r n m a a k t e e n s c h e r p e b o c h t n a a r h e t z u i d e n . H e t p a d l i g t h i e r w e e r h o o g e n b i e d t w e e r e e n wijd u i t z i c h t o v e r d e g o r g e . E r r e s t n o g een l a n g e a f d a l i n g n a a r L e s V i g n e s , waar de b u s op o n s w a c h t . D a a r z u l l e n we i n d e T a r n d e l a n g e s l i e r t e n v a n de V l o t t e n d e w a t e r r a n o n k e l met z ' n g r o t e w i t t e bloemen z i e n s l i n geren. Va,n L e s V i g n e s r i j d e n we d o o r d e g o r g e n a a r b e R s z i e r e n v a n d a a r de g o r g e v a n een z i j r i v i e r t j e , de J o n t e , i n . Onderweg s t o r t een d o n d e r b u i nog even een v r a c h t h a g e l s t e n e n - z o - g r o o t - a l s i d u i v e e i e r e n o v e r d e b u s u i t . En t e n s l o t t e z u l l e n d e v o g e l a a r s o n d e r o n s z i c h n o g e e n p o o s j e v e r l u s t i g e n i n de V a l e g i e r e n d i e op d e o n t o e g a n k e l i j k e r o t s r i c i i e l s h o o g b o v e n de J o n t e h u n n e s t e n
Zes jaar g e l e d e n h e b i k M a r e t a k , M i s t e l of Vogellijm -Viscum album- i n mijn t u i n op appelbomen g e z a a i d . Nu g r o e i e n e r 5 v a n d i e dwergheesters i n 2 lei-appels. V o r i g jaar b l o e i d e h e t g r o o t s t e e x e m p l a a r v o o r h e t e e r s t e n zaten e r l a t e r 2 vruchtjes aan. D i t jaar h e b b e n a l l e N a r e t a k k e n i n mijn t u i n g e b l o e i d e n zijn e r meer d a n h o n d e r d v r u c h t j e s . Pas a a n h e t e i n d v a n h e t jaar worden ze rijp.
I n de n a t u u r worden ze v a a k d o o r L i j s t e r s g e g e t e n De G r o t e
l i j s t e r - T u r d u s v i s c i v o r u s - o n t l e e n t e r z e l f s zijn s o o r t n a a m aan. M a r e t a k k e n komen i n N e d e r l a n d v o o r a l v o o r op P o p u l i e r e n , ( v r o e g e r ook w e l v e e l op h o o g s t a m a p p e l s ) e n soms op de W i t t e a c a c i a e n de E e n s t i j l i g e m e i d o o r n . H a r r y v a n Diepen.
9'93
6'
s
NATURPARK RHON
Ook i n 1 9 9 3 h e b b e n wij weer e e n v a k a n t i e b e s t e m m i n g u i t g e z o c h t . D i t m a a l werd h e t ~ h ö n g e b i e donze bestemming. H e t g e b i e d s t r e k t z i c h g l o b a a l u i t t e n o o s t e n v a n de s t a d F u l d a t o t a a n d e v o o r m a l i g e DDR-grens. Ten z u i d e n l i g t de g r e n s g l o b a a l op d e l i j n Bad ~ r u c k e n a u , B i schofsheim, M e l l r i c h s t a d t . Zie h i e r v o o r h e t o v e r z i c h t s k a a r t je. H e t ~ h o r i ~ e b i eids s t e r k h e u v e l a c h t i g , met a l s h.oogste t o p de Wasserkuppe (950 m h o o g ) . De s t r e e k i s s t e r k a g r a r i s c h g e o r i g n t e e r d . Het e i g e n a a r d i g e van deze s t r e e k i s , d a t e r geen boerder i j e n d i c h t bij de landbouwgronden gebouwd zijn. 'De h e l l i n g e n zijn daarom k a a l , met h i e r e n d a a r w a t b e g r o e i y n g . De b o e r d e r i j e n l i g g e n i n de d o r p e n e n d i e zijn a l l e m a a l g e s i t u e e r d i n de d a l e n . V e e l d o r p e n i n d e z e omgeving b e z i t t e n nog e e n mooi e n soms h i s t o r i s c h c e n t r u m . V e e l v a k w e r k h u i z e n e n -gebouwen komen h i e r nog v o o r . E r w o r d t h o o f d z a k e l i j k akkerbouw b e d r e v e n met h i e r e n d a a r w a t veeteelt. B e h a l v e op de hoge FJlÖn. Op d e z e h e u v e l r u g v i n d j 6 u i t s l u i t e n d w e i d e g r o n d of b e g r o e i h g i n de vorm v a n b o s p e r c e l e n . I n d e t i j d v ó ó r d e Tweede w e r e l d o o r l o g werden de g r a s p e r c e l e n me t de hand b e w e r k t , z o a l s maaien e n h o o i e n . D a t w a s e e n z e e r a r b e i d s i n t e n s i e f k a r w e i . Om d i t t e k l a r e n v e r b l e e f men o n g e v e e r 6 weken dag e n n a c h t op de Hoge ~ h Ö n . Men b e h o e f d e dan n i e t t e l k e n s t e r u g n a a r h e t dorp. Deze dorpen l i g g e n t o c h meer dan 5 km v a n deze graslandpercelen. Door d i t m a a i e n e n a f h o o i e n , d e p e r c e l e n werden n i e t b e w e i d , o n t s t o n d e n zg. b l a u w g r a s l a n d e n met e e n enorme v e r s c h e i d e n h e i d a a n planten, insekten en dieren. En t o c h wa-s h e t bijna f o u t g e g a a n . Hoe kon d i t g e b e u r e n : T u s s e n 1 9 3 0 e n l 9 4 0 werd d i t g e b i e d aangewezen om t e o n t g i n n e n . D i t g e b e u r d e , n e t .als t o e n i n N e d e r l a n d , a l s zg. w e r k v e s s c h a f -
T e v e n s w e r d e e n b e g i n gemaakt rnet d e a n i l p l a n t v a n h o u t w a l l e n op d e p e r c e e l s c h e i d i n g e n . Het m e e s t werd h i e r v o o r F i j n s p a g e b r u i k t , Ook w a s h e t dv b e d o e l i n g om h l e r S a e r d e r i j e n t e v e s t i g e n . De h o u t w a l l e n zUn nu nog t e z i e n a l s l i n t e n l a n g s de Irieuvt>ls. H e t u i t b r a k e n v a n de Tweede w e r e l d o o r l o g maakte e e n e i n d e a a n d e ontginningswerkzaamlrieden, e n na de o o r l o g wer.den de zaken n i e t opnieuw o p g e p a k t . I n h e t b e g i n v a n de z e s t i g e r jare11 kwarn men t o - t h e t b e s e f , d a t men h i e r e e n u n i e k s t u k n a t u u r h a d l i g g e n . U n i e k z r ? l f s v o o r Midden-sur opa. De werkzaamheden v a n v o o r d e o o r l o g w e r d e n nu t e g e n o v e r g e s t e l d u i t g e v o e r d . De a f w a t e r i n g s s l o t e n w e r d e n g e d e ~ n p t of e r werden s t u w e n i n g e p l a a t s t . D i t om de hoogvenen weer v a n w a t e r t e voorz i e n . H i e r e n d a a r w3rden ook d e h o u t w a l l e n wser verwLjderd. D i t om h e t l a n d s c h a p t e r u g t e krijgen. En zo kon h e t g e b e u r e n , d a t t o t op de dag v a n v a n d 3 a g , d i t u n i e k e n a t u u r r e s e r v a a t nog b e s t a a t . Het t o t a l e b e s c h e r m d e g e b i e d b e d . r a a g t c a . 2100 h a , w a a r v a n c a . 800 h a n a t u u r r e s e r v a a t . Van d e z e 800 h a b e s t a a t c a . 160 h a u i t nog l e v e n d hoogveen. De b o e r e n i n d i t beschel-indv g e b i e d zijn nog s t e e d s e i g e n a a r van de g r o a d . E r zijn w e l r e g e l s a a n h e t g e b r u i k g e s t e l d , namelijk: 1. e r mag n i e t b e m e s l worden; 2. e r inag n i e t v ó ó r 25 j u n i w~rdl?uig e m a a i d ; 3 d e p e r c e . l e n mogen n i e t o l l t s t e e n d worden. A l s - $ e r g o e d i n g v o o r deze b e p e r k i n g e n krijgen d e b o e r e n Dm 800/ha p e r jaar. A l m e t a l i s h i e r e e n p r a c h t i g n a t u u r g e b i e d behouden gebleven. H e t m e e s t b e k e n d i s de Hoge ~ h Ö nd o o r de a a n w e z i g h e i d v a n h e t g r o t e a a n t a l K o r h o e n d e r s ( ~ i r k h u h n ) E l g e n l i j k k a n g e s t e l d worden, d a t z i c h h i e r de e n i g e e c h t l e v e n s v a t b a r e p o p u l a t i e v a n E u r o p a b u i t e n d e Alpen b e v i n d t . V o o r j a a r 1 9 9 3 t e l d e men h i e r 1 8 2 h a n e n . Deze k a n men nauwkeurig t e l l e n , orndat d e z e op de open b , a l t s p l a a t s e n komen en' d a n e e n d e e l v a n hun s c h u w h e i d v e r l i e z e n . Het a a n t a l h e n n e n + h a n e n + jongen s c h a t t e men d i t jaar op c a . 1 3 2 0 s t u k s .
.
Ook i s h i e r op d e Hoge ~ i ö nmet s u c c e s d e A u e r h a a n g e y n t r o d u c e e r d . D i t v o o r j a a r j 93 t e l d e men 11 b a l t s e n d e h a n e n . Nog e e n z e l d z a a m h e i d e l d e r s , maar h i e r r e g e l m a t i g voorkomend i s d e Oehoe. ' s N a c h t s kan men zijn k a r a k t e r i s t i e k e g e l u i d h i e r nog h o r e n . S i n d s e n k e l e j a r e n b r o e d t h i e r w e e r de Zwarte o o i e v a a r . Deze b r o e d d e e e r s t v e r d e r 0 2 i n h e t b o s g e b i e d l a n g s h e t i j z ~ r e ngordljn i n d e v o o r m a l i g e DDR. Maar. t o e n dl2zi: g r e n s verdween, kwam i n d i t b o s g e b i e d meer b e d r i j v i g h e i d , waard o o r de Z w a r t e o o i e v a a r werd v e r j a a g d . H i e r v a n d a a n v e s t i g d e d e Zwarte o o i e v a a r z i c h opn.ieuw i n de Hoge ~ h Ö n . Moinenteel rnet 4 broedparen. Door h e t g r o t e a a n b o d v a n v o e d s e l b r o e d e n h i e r o o k v e e l s o o r t e n r o o f v o g e l s . G e z i e n hebb e n we : Rode wouw ( m e e r d e r e p a r e n , komt h i e r v e e l v o o r ) , B u i z e r d , R u i g p o o t b u i z e r d , H a v i k , B r u i n e Kiek e n d i e f , T o r e n v a l k ( v e l e exemplaren), Sperezien een Smellekenlfl. Wanneer j e w a n d e l t doop de b o s a c h t i g e d e l e n v a n h e t g e b i e d z i e j e met e e n b e e t j e o p l e t t e n d h e i d , K r u i s b e k k e n , a l l e s o o r t e n s p e c h t e n
W
z o a l s G r o t e - e n K l e i n e b o n t e s p e c h t , Groene s p e c h t , maar ook e e n ' e n k e l e inaal de Zwarte specht;. Bij h e t w a n d e l e n , o v e r de open g r a s v l a k t e n , h o e f j e g e e n g e o e f e n d v o g e l k e n n e r t e zijn oin h i e r v e e l s o o r t e n v o g e l s van h e t open v e l d 'maar t e nemen. Te z i e n w a r e n o.a. : v e e l P u t t e r s . Daze z a t e n op d e v e l e u i t g e b l o e i d e d i s t e l s . - veel Tapuiten - v e e l p i e p e r s o o ~ t e r i , o.a. G r a s p i e p e r s , G r o t e p i e p e r , Boompieper - Kuifleeuwerik en Veldleeuwerik - v e e l G e e l g o r z e n e n oak de O r t o l a a n . V e r r a s s e n d was h e k ook, om e n k e l e m a l e n de Grauwe k l a u w i e r waar t e ne:nen. Eénrnaal meende i k z e l f s de Roodkopklauwier waargenomen t e hebben. hebbun we ook de v a n g t e c h n i e k v a n de Grauws Op e e n w a n d e l i n g v l i e g e n v a n g e r v a n nabij kunnen o b s e r v e r e n . Het v o g e l t je kendv g e e n a n g s t , e n v l o o g t e l k e n s z o n d e r op ons t e l e t t e n , v a n zijn z i t p l a a t s ( e e n eenzame dode s t r u i k ) a c h t e r e e n i n s e c t a a n , om l i i e r n a weer t e r u g t e k e r e n n a a r zjjn z i t p l a a t s .
-
De f l o r a w a s ook p r a c h t i g , Vermeldenswaard zjjn o.a. A r n i c a e n v e l e s o o r t e n C a m p a n u l a l s en G e n t i a n e n . E i g e n l i j k de t o t a l e f l o r a welke i n blauwgraslanden de vinden is. Nog u r i i e k e r d a n deze f l o r a i s de f l o r a v a n h e t h i e r nog a a n w e z i g e l e v e n d e hoogv e e n . Eén e n k e l e maal h e b b e n we gewandeld d o o r h e t "Schwarzes Moorll. Een p r a c h t i g s t u k hoogveen, g e l e g e n i n h e t noordelijk g e d e e l t e van h e t natuurpark. J e kijkt h i e r w s r k e l i j k j e ogen u i t e n v a l t zav a n de ene v e r b a z i n g i n d e a n d e r e . g e n zomaar t i j d e n s e e n w a n d e l i n g d e Roodb o r s t t ' a p u i t , h e t Paap je e n de B e f l i j s t e r . S o o r t e n waar j e bij o n s dagen v o o r moet s p e u r e n e n d i e j e d a n m i s s c h i e n nog n i e t t e g e n k o m t . O v z r a l z a g e n wa Veenbessen. Z3 l a g e n a l s f e l r o d e k r a l e n op h e t b r u i n e v e e n . Bij n a d e r 2 beschouwing b l e k e n ze a a n ragfij.ne s t e e l t j e s t e z i t t e n , d i e n a a r e e n nauwelijks waarneembaar p l a n t j e l e i d d e n . H i e r en d a a r op h e t pad ( d i t b e s t o n d u i t v r l j d r a g e n d e h o u t e n p l a n k e n ) l a g e n jonge h a g e d i s s e n t e g e n i e t e n v a n d e zon. De v o l w a s s e n h a g e d i s s e n namen we ook waar. M e e r d e r e e x e m p l a r e n . Welke s o o r t e n weet i k n i e t , d a a r i k g e e n k e n n e r 02 d i t g e b i e d b e n . P l o t s v l o o g i e t s l i c h t s op. Het b l e e k de K l a p e k s t e r t e zijn. I k l i s e t mij v e r t e l l e n , d a t h i e r m e e r d e r e p a r e n b r o e d e n . Wat s t r u i k e n b e t r e f t , t r o f i k h i e r o3k d e Gagel a a n . Bij e e n v e n n e t j e i n h e t v e e n z a g e n we e n k e l e W a t e r s n i p p e n . Acht s t u k s t e l d e n wij e r . J u i s t bij h e t v e r l a t e n v a n h e t h o o g v e e n g e b i e d zagen wij nog e e n Zwarte s p e c h t d i e i n s n e l l e v l u c h t l a n g s v l o o g . P r a c h t i g om Zo'n v o g e l t e z i e n .
U i t de i n f o r m a t i e d i e wij v a n h e t N a t u u r c e n t r u m i n O b e r e l s b a c h k r e g e n , i s d i t n a t u u r r e s e r v a a t ook e e n b e l a n g r i j k e p l e i s t e r p l a a t s voor t r e k k e n d e K r a a n v o g e l s . A f g e l o p e n s e i z o e n werden h i e r c a . 600 Kraanvogels g e t e l d . A l met a l e e n p r a c h t i g g e b i e d ox i n t e v a r t o e v e n e n v o o r v o g e l l i e f h e b b e r s nog e e n p a r a d i j s . Rudie H e i d e v e l d ,
flOORb. SPAVJE " E e n e i n d weg, d a t w e l ! " Toch s c h r e v e n we i n v o o r h e t KNNVkamp i n N o o r d - S p a n j e van 8 - 22 j u n i 1 9 9 3 . We h e b b e n i m mers t i j d genoeg en onderweg z a l v a s t ook w e l wat t e b e l e v e n z i j n . Samen m e t Hans e n M i e n Jansen t r e k k e n we e r h e e n . De N o o r d f r a n s e k u s t t u s s e n Cap G r i z - N e z e n Cap Blanc-Nez i s pracht i g . We g e n i e t e n v a n wijdse u i t ~ i c h t e n , ~ s t i l l e s t r a n d e n en hoge k r i j t r o t s e n , E n g e l s g r a s , Wondk l a v e r en g r o t e p o l l e n van een b l a a s s i l e n e s o o r t , d i e S i l e n e m a r i t i m a h e e t , v e r s i e r e n r o t s e n en v e r o v e r e n v e r w a a r l o o s d e t u i n t j e s i n de k u s t d o r p e n , z o a l s Ambleteuse. A l s e r dan nog K o n i n g i n n e p a g e s r o n d z e i l e n en V e l d p a r e l m o e r v l i n d e r s hun l i e f d e s s p e l vertonen t e g e n e e n b e s c h u t h e l l i n k j e , i s d e z e e e r s t e d a g i n de Boul o n n a i s h e l e m a a l goed. I n N o r m a n d i @ , e n i g e d a g e n l a t e r , v e r b a z e n we o n s w e e r o v e r de t o e p a s s i n g van v u u r s t e e n i n de huizenbouw, m a t e r i a a l d a t o p de s t r a n d e n e n a k k e r s v o o r h e t o p r a p e n l i g t . Aan d e a f b r o k k e l e n d e k u s t v a n L e Chaos, waar f e l g e e l K o o l z a a d t o t aan zee g r o e i t , t r e k k e n t i e n t a l l e n A t a l a n t a ' s en een e n k e l e D i s t e l v l i n d e r noordwaarts. Naar Nederland? We b e w o n d e r e n i n B a y e u x h e t v e b a z i n g w e k k e n d e w a n d k l e e d , d a t de g e s c h i e d e n i s van W i l l e m de V e r o v e r a a r u i t b e e l d t . T i j d e n s e e n p i c k n i c k k i j k e n we m e t o n t z a g n a a r d e m e t e r s h o g e g i f t i g e p l a n t e n v a n de G e v l e k t e s c h e e r l i n g l a n g s de h o u t wallen. L a t e r i n d e week v e r t o e v e n we e e n e x t r a d a g b i j d e Mayen. n e , e e n z i j r i v i e r v a n d e L o i r e , w a a r we k e n n i s m a k e n m e t w e e r e e n a n d e r e z e e r g i f t i g e s c h e r m b l o e m . De E l s e v i e r b l o e m e n g i d s n o e m t hem D o d e m a n s v i n g e r s ( ~ e n a n t h e c r o c a t a ) ! H i j r u i k t n o t a bene n a a r s e l d e r i j e n g r o e i t h i e r z i j aan z i j met de G e v l e k t e s c h e e r l i n g massaal! Wèêr l a t e r v a r a n we n a a r L e s L a n d e s i n d e a v o n d z o n o v e r d e G i r o n d e , d e z e e r b r e d e m o n d i n g v a n d e G a r o n n e . We k a m p e r e n e r t u s s e n de S e r a p i a s l i n g u a , e e n k l e i n e t o n g o r c h i s . De g o e d w i l l e n d e c a m p i n g b e h e e r d e r h e e f t de v o l g e n d e d a g h e t g r a s v o o r o n s g e m a a i d : weg o r c h i s s e n ! L e s L a n d e s i s e e n w e r e l d van z a n d d u i n e n en zee aan de w e s t k a n t en g r o t e n d e e l s droogg e l e g d m o e r a s m e t v e e a a n d e o o s t k a n t . D e a a n p l a n t v a n Zeedennen met p e r m a n e n t e o n d e r g r o e i van A d e l a a r s v a r e n s i s i n d r u k w e k k e n d , m a a r o p d e d u u r s t o m s a a i . De soms h e e l h o g e d u i n e n , d e B o o m h e i d e e n G a s p e l d o o r n l a n g s d e k a a r s r e c h t e wegen en paden geven nog wat a f w i s s e l i n g .
\
I
Daar b l o e i t ook een w i t t e c i s t u s s o o c t ( C . s a l v i f o l i u s ) , H e t ons zo v e r t r o u w d e Z a n d b l a u w t j e en H a z e p o o t j e s t a a n e r op o p e n pclekken, maar ook m o o i e g r o e p e n G e v l e k t e z o n n e r o o s j e s . N a a s t de Gronds t e r s t a a t B r e u k k r u i d en Teer g u i c h e l h e i l . Een w i t l e l i e t j e komt met z ' n s t e r r e t j e s o v e r a l tussendoor groeien. We d e t e r m i n e r e n h e t a l s S i m e t h i s p l a nifolia. A l s j e n o o i t i n Spanje geweest b e n t , i s de b i n n e n k o m s t v i a de w e s t e l i j , k e k u s t w e g l a n g s de P y r e n e e ë n een complet e v e r r a s s i n g . Gèèn-arme b o e r e n met e z e l t j e s , maar g r o t e h a v e n s t e d e n l a n g s de B a s k i s c h e k u s t met v e e l i n d u s t r i e e n z e e r h o g e w o o n f l a t s om d e a r b e i d e r s i n t e h u i s v e s t e n . De s t a d s k e r n e n z i j n v o l e n c h a o t i s c h wat h e t v e r k e e r bet r e f t , maar ook h e e l mooi. We k a m p e r e n t w e e d a g e n Q i jO y a r t z u n t u s s e n de s n e l w e g e n , o m d a t we t o c h i e t s van d i t Spanje w i l l e n z i e n . ku\te4aark We m a k e n e e n t o c h t j e d o o r d e P y r e n e e g n om t e o n t d e k k e n d a t h i e r b e h a l v e h o o i ook de alom t e g e n w o o r d i g e A d e l a a r s v a r e n s worden geoogst. V o o r h e t e e r s t m a k e n we k e n n i s m e t e e n g r o t e k l o k j e s s o o r t , d e C a m p a n u l a l u s i t a n i c a , e e n p l a n t d i e we o o k i n d e P i c o s t e l k e n s z u l l e n tegenkomen, n e t a l s de g r o t e , d o p h e i d e a c h t i g e b l o e m e n van de D a b o e c i a c a n t a b r i c a . We r e i z e n v e r d e r l a n g s , d e G o l f v a n B i s c a j e m e t z u i d e l i j k van ons t e l k e n s de b e r g k e t e n s van de C o r d i l l e r a s C a n t a b r i c a , d i e t o t de zee r e i k e n . H e t k a m p e e r t e r r e i n v a n R u i l o b a , d a t we t o e v a l l i g ontdekken, l i g t g e s l o t e n tussen merkwaardig w i t t e k a l k r o t s p i e k j e s , d i e o n s v e r t e l l e n d a t we a l op de u i t l o p e r s v a n de Pic'os de E u r o p a moeten z i j n . V e l d j e s lak b i j d e z e e z i e n r o s e v a n e e n l a g e k a t t e s t a a r t e n s o o r t , de H y s s o p - k a t t e s t a a r t en t o t onze v e r r a s s i n g g r o e i e n daar' ook t i e n t a l l e n g r o t e donkere exemplaren van twee t o n g o r c h i s o o r t e n , de S e r a p i a s v o m e r a c i a e n de S e r a p i a s c o r d i gera. T i j d e n s een t e k e n m i d d a g z i e i k de e e r s t e V a l e g i e r o v e r v l i e g e n e n d e v o l g e n d e d a g r i j d e n we d e D e s f i l a d e r o ( k l o o f ) v a n de H e r m i d a i n , v a n de k u s t a f de e n i g e toegangsweg n a a r P o t e s en ons k a m p e e r t e r r e i n i n L a Vega d e L i é b a n a . M e n i g z w e e t d r u p p e l t j e v o o r d e c h a u f f e u r m e t de c a r a v a n a c h t e r z i c h o p d e z e s m a l l e b o c h t i g e weg, t e r w i j l i k g e n i e t van deze indrukwekkende k l o o f , I n h e t v o o r b i j g a a n v a l t h e t l i c h t e g r o e n v a n v e e l Venush a a r op de d o n k e r e r o t s e n op, h e t z e l f d e v a r e n t j e a l s i n o n z e h u i s k a m e r s . Ze d u i d e n o p h e t v o c h t i g e k l i m a a t w a a r d e P i c o s om b e r u c h t i s . H o n d s k r u i d , B i j e n o r c h i s , S n i p p e n o r c h i s s t a a n i n de bermen. s 1 A v a n d s s l a p e n we i n b i j h e t g e r u i s v a n d e molenbeek op onze mooie camping "La M o l i n a " b i j de oude w a t e r m o l e n v a n Vega de L i é b a n a . Scrapi 0-5 VornL~ciCC~
\
Een k l e i n w a n d e l i n g e t j e d i e e e r s t e avond h e e f t ons a l h e t v o o r ons vreemde molensysteem doen ontdekken: d r i e i j z e r e n molenraderen l i g g e n horizont a a l n a a s t e l k a a r i n h e t mol e n h u i s , waar de woeste beek d o o r h e e n l o o p t . Hun a s s e n z i j n lange i j z e r e n stangen, d i e l o o d r e c h t n a a r b o v e n 10pen. H e t g e h e e l w e r k t n u n i e t meer, maar de m o l e n a a r s z o o n , d i e n u de c a m p i n g b e h e e r t , v e r t e l t ons l a t e r d a t e r boven d r i e paar molenstenen d o o r de s t a n g e n w e r d e n aangedreven, r e s p e c t i e v e l i j k voor met malen van veevoer, g r a a n v o o r m e n s e l i j k e c o n s u m p t i e en maYs. A a n g e z i e n g e e n v a n d e z e p r o d u k t e n meer i n de s t r e e k v e r b o u w d w o r d t , h e e f t d e mol e n nu geen f u n k t i e meer. We m a k e n t w e e w e k e n l a n g k e n n i s m e t de r u i g e e n l i e f e l i j k e b e r g l a n d s c h a p p e n van de P i c o s de Europa. Kalkpieken, l e i l a g e n en indrukwekkende conglomeraatrotsen w i s s e l e n e l k a a r a f e n b e p a l e n de v e l e g e z i c h t e n van d i t landschap i n h e t hoogste d e e l van h e t Cantabrisch gebergte. We k i j k e n u i t o p e e n b e b o s t e h e l l i n g van v o o r n a m e l i j k k l e i n e D o n s e i k e n met h i e r en d a a r wat K u r k e i k e n en ook g r o e n b l i j v e n d e e i k e s o o r t e n e r t u s s e n . De D o n s e i k e n d r a g e n soms g a l l e n z o g r o o t a l s p i n g p o n g b a l l e n . B r e m b l o e i t i n g r o t e t o e v e n op de r o t s a c h t i g e d e l e n e n C i s t u s s a l v i f o l i u s met bloemen van w i t " c r ê p e p a p i e r " v i n d j e e r * ook. Op d e e e r s t e w a n d e l i n g b l i j k t a l , hoe m o e i l i j k h e t i s h i e r w e g w i j s t e worden i n de v e r s c h i l l e n d e brem- en h e i d e s o o r - , t e n . I k l e e r d a t op deze h o o g t e (500m) n u v o o r a l de F l o r i d a b r e m b l o e i t , een v r i j l o s s e s t r u i k . Hogerop b l o e i e n v e e l andere soorten zoals verschillende Scorpioenbremachtigen. D i e vormen m o o i e g e l e k u s s e n s . M a a r j e moet e r b e s l i s t n i e t op gaan z i t t e n , want ze z i j n enorm s t e k e l i g , n e t a l s de G a s p e l d o o r n s . Op d e p a s s e n b l o e i t d e g e w o n e Brem nog. A l s j e denkt zeker t e weten d a t j e Boomheide k e n t , b l i j k t e r een s o o r t t e z i j n , n e t zo f o r s en n e t zo w i t b l o e i e n d ,
\
V e e l van d i e s o o r t e n b l i j k e n n e t n i e t t e z i j n , waar j e ze v o o r h o u d t , maar een v e r w a n t e s o o r t . B o e i e n d z i j n de l e e u w e b e k s o o r t e n van k l e i n t o t h e e l f o r s , d i e r o t s e n en wegkanten s i e r e n . O v e r a l s t o n d b i j v o o r b e e l d een g r o t e l i c h t g e l e leeuweb e k , d i e d e f r a a i e naam A n t h i r r h i u m B r a u n - B l a n q u e t i i d r a a g t . H e e l b i j z o n d e r vond i k ook een v l a s l e e u w e b e k met w e l twee en een h a l v e c e n t i m e t e r g r o t e b l o e m p a a r s r o o d met een g e l e k e e l , L i n a r i a t r i o r n i t h o p h o r a . Op c o n g l o m e r a a t r o t s e n v o n d e n we d i c h t e p o l l e n van een h e e l k l e i n e verwant: de Choenorhinum r u b r i f o l i u m , d i e e r samen g r o e i t m e t e e n w i t b l o e m e t j e : d e P e t r o c o p k i s g l a u c i f o l i a en een k l e i n k o g e l b l o e m p j e ( G l o b u l a r i a repens). S p e c i a a l i n Noord-Spanje komt een Vingerhoedsk r u i d v o o r met m e r k w a a r d i g e b r u i n - p u r p e r e n bloemen i n een d i c h t e t r o s , de D i g i t a l i s p a r v i f l o r a . De " P o l l u n i n " v e r m e l d t hem s p e c i a a l v o o r d e P i c o s b i j P o t e s . H o e w e l z o z u i d e l i j k was d e n a t u u r v e r a c h t e r b i j d i e i n Ned e r l a n d . L o o k - z o n d e r - l o o k en F l u i t e k r u i d begonnen hun b l o e i n e t , t e r w i j l w i j d i e o p de V e l u w e a l a c h t d a g e n e r v o o r p r a k t i s c h u i t g e b l o e i d a c h t e r l i e t e n . V e e l O r a n j e t i p j e s v l o g e n dan o o k m i d d e n j u n i n o g r o n d e n d e m e e s t e z o m e r v l i n d e r s kwamen n e t op gang.
.
-
I
We z a g e n e r s t e e d s m e e r : K o n i n g i n n e p a g e , K o n i n g s p a g e , O r a n j e l u z e r n e v l i n d e r , G r o e n t j e e n op h e t e i n d de G r o t e p a r e l m o e r v l i n d e r . H é é l a l g e m e e n was h e t B o t e r b l o e m p j e , e e n g e e l s p a n n e r t j e . G e l u k k i g t r o f f e n w i j t w e e z o n n i g e weken i n de l o o p w a a r v a n e r d r i f t i g g e m a a i d w e r d . We k o n d e n n o g n e t g e n i e t e n v a n d e b l o e m r i j k e h o o i l a n d e n v o o r h e t g r a s met de z e i s o f k l e i n e m o t o r m a a i e r e r a f g i n g . K l e i n e k a r r e n met p a a r d j e s e r v o o r v e r v o e r d e n h e t n o g g r o e n e h o o i n a a r de d o r p e n . Veeteelt i s het belangrijkste b e s t a a n s m i d d e l . We m a a k t e n mee d a t de k o e i e n , onder b e g e l e i d i n g v a n mannen, v r o u w e n e n j o n g e n s met s t o k k e n gewapend u i t de d o r p e n n a a r de h o g e w e i d e n w e r d e n g e b r a c h t . De d o r p e n i n d e L i é b a na, z o a l s de s t r e e k h e e t , z i j n b i j n a a l l e m a a l h e e l mooi en oors p r o n k e l i j k . De h u i z e n m e t h u n s c h i l d e r a c h t i g e oude pannendaken en houten b a l k o n n e t j e s z i j n d i c h t o p e l k a a r g e b o u w d . De t y p i s c h e Spaanse klompen met d r i e " p o o t j e s " e r onder worden nog s t e e d s g e b r u i k t d o o r de b o e r e v r o u w e n . W i n k e l t j e s e n c a f é ' s z i j n e r nauw e l i j k s , maar i n e l k h u i s s t a a t w e l een d i e p v r i e s k i s t en a l l e r l e i a n d e r e moderne a p p a r a t u u r . Een k e r k j e met een k l o k k e n m u u r i n p l a a t s van een t o r e n i s i n e l k d o r p w e l t e v i n d e n . De m e n s e n z i j n e r e r g v r i e n d e l i j k . Tekenen e n s c h i l d e r e n d e d e n we m e t e e n a a n t a l kampgenoten onder andere i n h e t d o r p Tudes, waar de k o e i e n t u s s e n o n z e k r u k j e s d o o r h u n weg z o c h t e n en waar n o o i t een t o e r i s t komt. Voor h e t vervoer l a n g s sten i g e bergpaden worden v e e l t e r r e i n a u t o ' s g e b r u i k t en ook de mountainbike b i e d t uitkomst. Met een gewone a u t o o f f i e t s k u n j e e r b u i t e n de s c h a a r s e autowegen n i e t s b e g i n n e n . H e t i s dus l o p e n g e b l a z e n op de o u d e e z e l p a d e n e n k o e i e s p o r e n . Onze t w e e e x c u r s i e r e g e l a a r s hadden p r a c h t i g e t o c h t e n bedacht en g e d e e l t e l i j k ook v e r kend. H e t b l e e k e c h t e r m e e s t a l h e e l m o e i l i j k de w e g g e t j e s t e v i n d e n . K o e i e n maken z o h u n e i g e n p a a d j e s e n de s t r e e p j e s op de o n v o l l e d i g e k a a r t e n waren i n h e t t e r r e i n n a u w e l i j k s o f n i e t t e v i n d e n . Waar de k o e i e n n i e t v e r d e r g i n g e n h i e l d o o k h e t p a d op. Desondanks i s i e d e r e e n t o c h e l k e dag weer i n h e t kamp t e r u g g e k e e r d . De e c h t e h o g e g e b i e d e n l a g e n w e s t e l i j k v a n o n s . We z a g e n t i j d e n s onze w a n d e l i n g e n de s p i t s e ongenaakbare k a l k r o t s e n met h u n s n e e u w t o p p e n v o o r t d u r e n d opdoemen.-2600 m e t e r i s de h ó o g s t e t o p . D i t r u i g e P i c o s - g e d e e l t e d o e t a l p i e n aan.
We l i e t e n o n s o p e e n m o o i e h e l d e r e d a g m e t p r a k t i s c h a l l e k s m p d e e l n e m e r s i n e e n l i f t v a n F u e n t e Dé a f n a a r b o v e n b r e n g e n t o t o p 1 9 0 0 m e t e r . De s t e n i g e w e r e l d v a n d e P e n y a V i e g a w a c h t t e ons met imposante en g r i l l i g e Devonische k a l k p i e k e n , de e c h t e " p i c o s " dus. F r a a i e c o n g l o m e r a a t r o t s e n b o e i d e n ons. We v o n d e n e r t y p i s c h e a l p e n p l a n t e n a l s V o o r j a a r s g e n t i a a n e n g r o t e k l o k k e n van de S t e n g e l l o z e Gentkana a c a u l i s . E r waren piepkleine bleekblauwe S c i l l a t j e s n a a s t Androsace v i l l o s a , om m a a r e n k e l e t e noemen. Opv a l l e n d was h e t v e l e v o o r k o m e van h e t Zwarte peperboompje (Daphne l a u r e o l a ) , dat ges p a a r d g e b l e v e n was van de vraat van een g r o t e kudde schapen, d i e z e k e r v e e l moois opgepeuzeld had. De g r o t e r o o f v o g e l s w a a r o p we g e h o o p t h a d d e n , l i e t e n z i c h h i e r n i e t z i e n . D i e namen we waar t i j d e n s onze a n d e r e t o c h ten. Zowel Aasgieren a l s V a l e g i e r e n , D w e r g a r e n d e n , Wouwen, Steenarenden, Slechtvalken, en B u i z e r d e n . Ze v e r t o o n d e n z i c h g e r e g e l d boven ons kampterrein, Bergfluiter, Roodborstt a p u i t en D r a a i h a l s werden v e e l gezien. Het b e r u c h t e Noordspaanse n a t t e weer van de voorgaande weken h a d g e z o r g d v o o r goed g e v u l d e v e e d r i n k b a k k e n Na d e vondst i n z o ' n bak van zowel g r o t e e x e m p l a r e n van de mooie Marmersalamander a l s v a n de d i k k e l a r v e n v a n de Spaanse k n o f l o o k p a d d o o r de e x c u r s i e l e i d i n g , werd e l k e bak onderz o c h t . Alpensalamanders b l e k e n e r ook i n t e h u i z e n . H e t voorkomen van o r c h i d e e e n v i e l tegen wat onze omgeving b e t r o f . Wel z e e r f r a a i i s e r de V l i n d e r o r c h i s ( o r c h i s p a p i l i o n a c e a ) . B l i j k b a a r was men e r d a a r o o k t r o t s o p , w a n t e r a a r t e n van verkocht. werden z e l f g s p r e Wat i k v . e r t e l d e was m a a r e e n . k l e i n d e e l v a n a l l e s w a t we z a gen, H e t w a n d e l e n i n de v o o r ons zo n i e u w e s t r e e k met z i . j n v r i e n ale gier d e l i j l < e b e v o l k i n g , d e t a l l o z e o n t d e k k i n g e n , d i e we d e e l d e n m e t e e n f i j n s t e l k a m p g e n o t e n , maakt e n d e z e t w e e weken P i c o s d e Ewr o p a t o t een o n v e r g e t e l i j k . gebeuren.
E l s Koopmans
-
Grornmé.
t e n \ ~ n ~ kber i eICh t uiL
--
-L
SUUMLIR l '
D LOIRE
~4%-%:..
--
---ct
b
--=
-...- - -
-
---
b
H e t L o i r e - d a l i s i n de zomer e e n s t r e e k waar v e e l t o e r i s t e n \-hun v e r t i e r v i n d e n vanwege de mooie k a s t e l e n , k l o o s t e r s e n wijng a a r d e n e n a l l e s w a t daarmee t e maken h e e f t . Zo s l o e g e n wij de ze zomer onze t e n t op op de camping v a n Saumur, c a . 60 km w e s t e l i j k v a n T o u r s . Camping I l e d l O f f a r d b e v i n d t z i c h op h e t gelijknamige e i l a n d midden i n d e L o i r e . Het t r a a g s t r o m e n d e w a t e r v a n de r i v i e r z o e k t z i c h e e n weg om d i t e i l a n d . I n d e r i v i e r komen op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n z a n d p l a t e n a a n de o p p e r v l a k t e . Sommige zijn b e g r o e i d met bomen e n s t r u i k e n e n l i g g e n w a t h o g e r . Andere komen maar n e t b o v e n h e t r i v i e r p e i l u i t , zijn v o c h t i g of p l a a t s e l i j k k a a l met z a n d v e r s t u i v i n k j e s . Nu e e n s d i c h t b e g r o e i d met h o n d e r d e n d e z e l f d e p l a n t e n zij a a n zij, dan weer met e e n b e g i n n e n d e v e g e t a t i e v a n v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n n a a s t e l k a a r op de i e t s h o g e r g e l e g e n p l e k k e n . én v a n mijn t o c h t j e s g i n g dan ook o v e r deze s l i k - e n z a n d p l a t e n . Met b o v e n me h e t s n e r p e n d e g e s c h r e e u w v a n jonge D w e r g s t e r n s d i e g e v o e r d werden d o o r hun o u d e r s ;
4' t
I n h e t z e l f de m i l i e u staat de K l e i n e m a j e r (Amaranthus b l i t u m ) , e e n p l a t l i g g e n d e a m a r a n t - a c h t i g e met r u i t v o r m i g e . a f g . e k n o t t e b l a d e r e n , h e t l i j k t a l s o f e r op h e t e i n d e e n h a p j e u i t L e t . b l a d i s . Het Vlooienkruid ( P u l i c a r i a v u l g a r i s ) i s e e n h a r i g , v e e l v u l d i g v e r t a k t p l a n t j e met c o m p o s i e t a c h t i g e g e l e bloemen. De b u i s b l o e m e n zijn d u i d e l i j k z i c h t b a a r , maar de l i n t b l o e m e n zijn e r g k o r t . De p l a n t i s v a a k s l e c h t s 1 0 cm hoog. Een h a r i g e p l a n t d i e e v e n a a n P e n n i n g k r u i d d o e t denken, maar dan met o p v a l l e n d e g e e l - p a a r s e leeuwebek-bloemen, i s de E i r o n d e leeuweb e k ( K i c k x i a s p u r i a ) . Ook de Doornappel ( ~ a t u r as t r u m a r i y m ) staat e r . M e t e r h o g e e x e m p l a r e n en m i n i ' s v a n nog g e e n 1 0 cm. De P o s t e l e i n ( P o r t u l a c a o l e r a c e a ) h e e f t l i g g e n d e v e r t a k t e s t e n g e l s met h i e r e n d a a r g e l e bloemen t u s s e n de v l e z i g e b l a d e r e n . l
Twee g r a s j e s : h e t e n e met fijn v e r d e e l d e i e l e bloeiwijzen e n p a a r s a a n g e l o p e n a a r t j e s v a n h o o g u i t 2 mm e n l a n g e h a r e n i s d e Draadg i e r s t (Panicum c a p i l l a r e ) ; h e t a n d e r e i s k a a l , k l e i n e r , com' p a c t e r , ook met p a a r s a a n g e l o p e n b l o e i w i j z e n , maar dan m e t meer b l o e m p j e s i n e e n a a r t j e e n e n i g s z i n s polvormend: S t r a a t l i e f d e g r a s ( E r a g r o s t i s ~ i l o s a )Deze . g r a s j e s en de Zaridweegbree s t a a n weer op d r o g e r e p l e k k e n . Zandweegbree ( P i a n t a g o a r e n a r i a ) i s e e n o p v a l l e n d e v e r t a k t e Weegbrse met v e l e k o r t e , n o g a l b o l l e a a r t j e s . I n e e n s t i n k e n d s l e n k j e met s t i l s t a a n d w a t e r s t a a n v e l e fijne b l a a d j e s met de o p v a l l e n d e b l a a s j e s V a n B l a a s j e s k r u i d . Welke s o o r t i s n i e t b e k e n d : ze b l o e i d e n n i e t . En ook e e n k r o o s j e , d a t b e s t e e n s Dwergkroos (Lemna m i n u s c u l a ) zou kunnen zijn: minieme s c h i j f j e s e n l a n g e w o r t e l s , maar de e n e n e r f op de b o v e n k a n t v a l t n i e t t e ontdekken. De o v e r e e n k o m s t t u s s e n a l d e z e p l a n t e n is de p i o n i e r - a c h t i g e s i t u a t i e w a a r i n ze g r o e i e n . Ook s t a a n ze bijna a l l e m a a l v o o r e e n v o c h t i g e , v o e d s e l r i j k e bodem. Een o v e r s t r o m i n g v a n de z a n d p l a t e n i n h e t w i n t e r s e i z o e n z a l e e n nieuwe a a n v o e r v a n zaden t o t g e v o l g h e b b e n e n mogelijk i n h e t v o l g e n d s e i z o e n l e i d e n t o t e e n a n d e r e s a m e n s t e l l i n g v a n de f l o r a op deze p l a t e n . O p v a l l e n d -en t o c h ook w e e r n i e t - i s , d a t e e n f l i n k a a n t a l v a n d e z e p l a n t e n ook i n N e d e r l a n d t e v i n d e n i s i n p i o n i e r - a c h t i g e s i t u a t i e s , z o a l s d i e voorkomen i n de M i l l i n g e r w a a r d bij Nijmegen
,
Hoewel er geregeld boeken uit onze K.N.N.V.-afdelingsbibliotheel< worden geleend door de leden, heb ik toch de indruk dat velen niet weten dat we een schat aan informatie in huis hebben. Of doet U alleen kennis op via de televisie? Behalve over boeken beschikken we ook over veel verslagen, knipsels en brochures over alle ii~ogelijkeonderwerpen natuur, milieii en landschap betreffende. Ook infonnatie over verscheidene laiidstrekeii, zelfs tot buiten Europa, is erbij. Deze verzai~~eling is door iniddel van een kaartsysteem gemakkelijk toegankelijk. Bijdragen in de vorm van boeken, documentatie o.i.d. zijn uiteraard zeer welkom. Als U NI iets geültresseerd bent of iets aan te bieden heeft, bel dan voor een afspraak riiet: Els I
Nadat we de bagage, die bestond uit 9 tassen en rugzakken inmiddels hadden weten te beperken tot 4 stuks door her en der de gevraagde en ongevraagde spullen af te leveren of achter te laten bij vrienden "en kennissën, togen.we op zondagmiddag 15 augustus letterlijk en figuurlijk een pondje lichter van Kayseri (bekend door het wereldberoemde dal van Göreme in Cappadocië) naar Gürun, een provinciestadje dat nog 3 uur reizen per bus verder naar het , oosten ligt. Het groene lijntje op de landkaart had ons verlangend doen uitzien naar een mooi landschap, dat we zouden kunnen bewonderen vanuit de bus. Maar waren we inmiddels teveel verwend? Het landschap kwam ons voor als alledaags, bouwland en in de verte zoals altijd in Turkije, bergen. In Gurun zouden we de' dochter van onze vrienden bezoeken. "Zoudenm, want het adres bleek niet helemaal volledig te zijn. Met de hulp van diverse vriendelijke inwoners van Gurun kwamen we uiteindelijk per taxi in een l0 km verderop gelegen dorp terecht. Het weerzien met gadiye was allerhartelijkst en na het drinken van de thee keken we een beetje rond in de omgeving van haar huisje, dat een bijgebouwtje was van het plaatselijke-Groene Kruisgebouw, waar Sadiye als vroedvrouw-verpleegster werkt. Ik heb ergens de kreet "een oaseachtig tuinlandschap" gelezen. Dat was in dit geval de juiste uitdrukking. Overal hoorde je het geklater van de beek en de populieren langs de beek ruisten in de wind. 's Middags heeft Sadiye ons voorgesteld aan meneer Hamza, de man die het meest te vertellen heeft in het dorp. Het gelukkige toeval wilde dat Hamza die middag wou picknicken bij het plaatselijke meer en zo togen we even later met een grote groep mannen en Sadiye en ik per auto naar een in de richting van Gurun gelegen meer, dat werkelijk onze stoutste verwachtingen overtrof. Het meer, was diepblauw en je kon tot op de bodem, die volgens mijn zegsman 30 meter diep was, kijken. Er waren geen algen te bekennen. Langs de oever groeiden wilgen en populieren en er stroomde een beekje in het meer. Maar eerst moesten we de forellenkwekerij die zich bij het meer bevond, bekijken. Daarna ontstond een discussie onder een aantal' van de aanwezigen die allemaal de aangeschafte 8 kilo forel wilden betalen. Nadat dit probleem was opgelost konden we het meer gaan bewonderen. Wat jammer dat de Natuurklanken -niet in kleur wordt uitgegeven, want dat.diepblauwe was echt onvergelijkelijk mooi. Het duurde wel even voordat de forel was schoongemaakt, gegrild, de sla was klaargemaakt, het brood gesneden, enz. Het was jammer dat we al gegeten hadden in Gurun, want nu konden we maar weinig op van al die totaal onverwachte heerlijkheden. De volgende morgen zouden we om 11 uur naar een waterval gaan die een kilometer of 20 de andere kant op lag. De andere kant is de richting van Malatya, d.w.z. nog een stukje verder naar het zuidoosten. Meneer Hamza wilde ony graag de waterval laten zien, maar hij had niet zoveel tijd. Dus reden we in razende vaart door het schitterende landschap. Het groene lijntje op de kaart had hier wel een dikke lijn mogen zijn.Diepe ravijnen die groen waren van I
+
de bomen die ik door de vliegende vaart absoluut niet thuis kon brengen en overweldigende bergen, die ons in het meestal zo afgevlakte berglandschap van Centraal-Anatolië onbekend voorkwamen en ons ook niet aan de smalle dalen van de Zwarte Zee herinnerden. De waterval was al dat wachten en die gevaarlijke rit langs ravijnen en bochten wel waard. Tussen twee hoge steile bergen stortte het water zich met kletterend geweld naar beneden. Nadat we de waterval even bewonderd hadden, moesten we weer terug met het gevoel dat we hier beslist nog eens heen wilden. Vooral 1 het meer had mijn nieuwsgierigheid naar f het ontstaan van zo'n landschap gaande gemaakt. Eigenlijk blijkt de algemeen gangbare opvatting van I1Anatolische Hoogvlaktetf niet juist te zijn. Er is sprake van een wbekkenlandschapu, d.w.z. er is -geen hoog plateau, maar er is een berg~* en heuvellandschap (ter ~ e r d u i d e l i j --- ~ ~ ~ >,- A - d+ --. -1 - ---_ king: de pas bi j Gurun ligt op 1800 m z = z = - T -Z - --- - --- ---hoogte) , waarin bekkens van heel ver- =L -? ; --Mf - -schillende grootte zijn ingebed. De drie grootste bekkens zijn het Vanmeerbekken, het Tuz-Gölubekken (tuz is zdut) en het Konya-Ereglibekken. Door de sterke verdamping en de ontbrekende afwatering bevinden zich in de meeste afgesloten bekkens zoutmoerassen of sodameren. Maar meestal is er wel afwatering en dan bieden deze bekkens vaak gelegenheid tot het bedrijven van landbouw. Het bekendste voorbeeld is hier de omge- _ ving van Adana waar veel katoen verbouwd wordt in de Çukurova (ova is vlakte). Naast de natuurlijke meren vind je sinds 30 jaar overal stuwmeren, die gebruikt worden voor de stroomvoorziening, de drinkwatervoorziening, bevloeiing van de velden in de vlaktes en als bescherming tegen de in het voorjaar woest stromende rivieren. Maar of dit verhaal ook het ontstaan van het 30 meter diepe meer verklaart is natuurlijk niet zeker. ~isschienkomen we er nog wel eens achter zoals dat met zoveel zaken in ~urkijehet geval is.
,
I
-
. _ _ _ . - _ - C
-w --
b
m -
-e
Literatuur:
w
-AygÜn en Max Kasparek: Turkije Cantecleer natuurreisgidsen -Eberhard Schmitt: Turkei, ein Reisehandbuch deel 2, Express Edition
_ - J
x -
hoef' j e n i e t a l t i j d v e r r e o o r d e n op t e zoeken om l e u k e d i n g e n t e z i e n . I n de a f g e l ~ p e n ~ ~ z o m e hr e b i k b i n n e n e e n s t r a a l v a n 1 km. om mijn h u i s e e n a a n t a l opmerkelijke waarnemingen g e d a a n . De e e r s t e v i n d t p l a a t s o n d e r i d e a l e o m s t a n d i g h e d e n . Een zwoele a v o n d e r g e n s i n h e t midden v a n de maand j u l i . Een l i c h t a v o n d b r i e s j e z o r g t e r v o o r , d a t i k r e e d s op d e Oostravenweg de h e e r l i j k e v a n i l l e - a c h t i g e g e u r v a n d e Gagel k a n ops n u i v e n . D i t d o e t me b e s l u i t e n om nog e v e n e e n b e z o e k t e b r e n gen a a n h e t herkomstgebied van deze zoete g e u r : h e t Paalveen. Aan d i t b e s c h e i d e n n a t u u r r e s e r v a a t ( s l e c h t s 4 h e c t a r e ) i s onl a n g s e e n v o c h t i g , v e r r u i g d w e i l a n d p e r c e e l t oegevoegd, d a t G e l d e r s Landschap g a a t b e h e r e n . Deze S t i c h t i n g h e e f t i n m i d d e l s de oude a f r a s t e r i n g w e g g e h a a l d , z o d a t h e t h e e l gemakkelijk geworden i s , om h i e r w a t r o n d t e s t r u i n e n . B l o e i e n d e Koekoeksbloemen e i s e n a l s e e r s t e de a a n d a c h t v a n de b e z o e k e r o p , g e v o l g d d o o r de w i t t e bloemen van de W i l d e B e r t r a m d i e z i c h h i e r e n d a a r b o v e n h e t hoge g r a s h e b b e n w e t e n t e v e r h e f f e n . Maar e r i s m e e r , d i v e r s e g r a s s o o r t e n doen h u n b e s t om e x t r a k l e u r s c h a k e r i n g e n a a n h e t g e h e e l t o e t e voegen. G r o t e v o s s e s t a a r t e n T i m o t h e e g r a s h a a l j e e r zÓ u i t , d a a r n a wordt h e t moeilijker. I k doe e e n p o g i n g ; Op d a t moment k o n d i g t z i c h j u i s t i e t s v e e l
,
i n t e r e s s a n t e r s a a n : d r i e jonge R a n s u i l e n zijn begonnen met h e t u i t s t o t e n v a n hun s c h e l l e b e d e l r o e p . Ze moeten d i c h t b i j z i t t e n . Voorzichtig s l u i p i k naar het i e t s verder gelegen m o e r a s b o s j e . Onder d e bomen i s d e s c h e m e r i n g a l i n g e v a l l e n . Toch krijg i k a f e n t o e de u i l t j e s t e z i e n . Het jonge s p u l is n i e t schuw u i t g e v a l l e n . Op e e n g e g e v e n moment b l i j v e n e r twee r u s t i g i n de boom z i t t e n . Vol b e l a n g s t e l l i n g kijken za mij met hun g r o t e o r a n j e ogen a a n . Om nog e e n b e t e r o v e r z i c h t t e h e b b e n , b u i g e n ze z i c h h e l e m a a l n a a r v o r e n , e e n komisch g e z i c h t . Nog l e u k e r w o r d t h e t , wanneer ze mij b e g i n n e n " t o e t e k n i k k e n " . Ik beschouw d i t a l s e e n e c h t b u i t e n k a n s j e . A l m e e r d e r e malen h e b i k a c h t e r d e z e u i l k u i k e n s a a n g e z s t e n . S t e e d s moest i k genoegen nemen met w a t v a g e schimmen d i e z i c h w e e r s n e l i n de duisternis oplosten. Nu h e b i k dan e e n s e i n d e l i j k kunnen v a s t s t e l l e n , d a t j u v e n i e l e R a n s u i l e n i n d e r d a a d zo mooi zijn a l s i n de v o g e l b o e k e n s t a a t a f g e b e e l d . Naast de g r o t e o r a n j e ogen zijn mij ook de d o n k e r e g e z i c h t s s l u i e r e n de zware llwenkbrauwbogenll o p g e v a l l e n . Een p a a r weken l a t e r kom i k oog i n oog t e s t a a n met h e e l and e r e l i e d e n . Een dame e n e e n h e e r d i e z i c h d o o r m i d d e l v a n e e n hoog e n r a s p e n d " k r r u - k r r u 1 I g e l u i d a l v a n z i c h h a d d e n l a t e n horen. N i e t v e e l l a t e r s t r i j k t 3.1s e e r s t e h e t v r o u w t j e n e e r . Gelijk d a a r n a v o l g t h e t m a n n e t j e , d a t p a l b o v e n mijn h o o f d e e n l u i d " k l i e - a a h " u i t s t o ~ t . Vol s p a n n i n g wacht i k a f wat komen g a a t .
d
Nu, d a t i s de m o e i t e waard. Het v r o u w t j e komt op h e t g e r o e p v a n h e t mannet j e a f ; ze d a a l t v l a k boven hem n e e r . Voor h e t m a n n e t j e i s d a t h e t s e i n om e e n o n s t u i m i ge a c h t e r v o l g i n g i n t e z e t t e n . I n e e n hoog -tempo klimmen b e i d e n a a r b o v e n , v l i e g e n v l a k a c h t e r e l k a a r n a a r de v o l gende boom, om opnieuw s p i r a a l s g e w i j s n a a r boven t e klimmen. D i t g a a t e e n t i j d j e zo d o o r , t o t d a t h e t opgewonden mannet j e i n e e n s bemerkt d a t hij door ondergetekende wordt gadegeslagen. Het p a a r v o e l t zicli a l s h e t ware b e t r a p t en b l a a s t de a f t o c h t , i n e e n d w a r r e l e n d e v l u c h t s p o e d e n de b e i d e Zwarte s p e c h t e n z i c h r i c h t i n g Koekenberg. Overwegend z w a r t zijn ook de v o g e l s d i e i k op 1 0 a u g u s t u s i n e e n h a l f o n d e r g e l o p e n w e i l a n d z i e rondwaden. .-.. . A l s i k d i c h t e r b i j kom, b l i j k e n h e t vreemde z w a r t e s t e l t l o p e r t j e s . Het zijn n e t T u r e l u u r s , maar t o c h a n d e r s . Een i n a l l e r i j l o p g e h a a l d e v e r r e k i j k e r moet v e r d e r u i t s l u i t s e l geven. En d a t g e b e u r t . Door de kijker z i e i k a l h e e l s n e l , d a t de 7 vreemde s c h e p s e l s i n h e t b e z i t zljn v a n e e n d o n k e r r o d e s n a v e l e n -poten:. D e t a i l s i n h e t v e r e n k l e e d worden e v e n e e n s z i c h t b a a r . Wat zoeven nog e g a a l z w a r t l e e k , b l i j k t nu t e zijn v e r a n d e r d i n e e n fijn p a t r o o n v a n z w a r t e l i j n t j e s e n d o n k e r e grijze b a n e n . Op de v l e u g e l s o n t d e k i k z e l f s d i v e r s e w i t t e s p i k k e l s . N i e t e l k e v o g e l i s t r o u w e n s * z o I 1 z w a r t T 1 ,e r z i t t e n l i c h t e r e exemplaren tussen. O n d e r t u s s e n b e n i k e r nog n i e t h e l e m a a l u i t . Nog maar e e n s e e n s t a p j e n a a r v o r e n . A i , t e l a a t , ze v l i e g e n weg. G e l u k k i g l a t e - n ze nog e v e n hun T 1 a c h t e r s t e l lz i e n , z o d a t i k nog e e n v e l d k e n merk k a n opmerken: e e n g r o t e w i t t e d r i e h o e k i g e r u g v l e k . T h u i s s l a i k e r b o e k e n op na. Mijn c o n c l u ~ s i el u i d t : 7 Zwarte r u i t e r s ! L a t e r op de middag z i e i k h e t s t e l nog e e n s op dez e l - f d e p l e k . U i t e r a a r d neem. i k dan e e n w a t g r o t e r e a f s t a n d i n acht. Werkelijk z e e r bijzonder om d i t s o o r t k u s t v o g e l s op e e n s t e e n worp a f s t a n d v a n h e t Veluwemassief t e kunnen aanschouwen. Een n a t t e zomer h e e f t ook v o o r d e l e n , d a t moge d u i d e l i j k zijn! Rowan Kost e r .
k
1
1
1
-
\
WILT U VOOR HET VOLGENDE NUWMER DE COPY INLRVEREN VOOR 15 DECEYBEY MET UW ALLERLAATSTE WAARNEMINGEN KUNT U TOT 20 DECEMBER A.S. BIJ ANS VOES'T TERECHT. ,
4 W
Dit wordt een mvakantieverslag, want we zijn helemaal niet op vakantie geweest, dit jaar. Evenmin trouwens als het vorige en het dáárvorige. Omdat wij zowel in Frankenland wonen als in Epe (dus eigenlijk nergens), hebben we de laatste drie jaar gemiddeld tweemaal per maand twaalfhonderd kilometer A~itobahngereden. Als ik een keertje geen koffers hoef te pakken is dat voor mij al net zoiets als vakantie en hiermee is diis wel duidelijk gemaakt, dat ik de situatie af en toe uit het diepst van m'n merg verwens. En toch, en toch. ...... Ik herinner me hoe spijtig ik het vroeger altijd vond, dat al het moois waar je langs flitste maar zo eventjes duurde. "Hoe zou het er hier over een maand uitzien?" dacht ik dan. En nu weten we het dus. Elk onderdeel van elk jaargetijde heeft zijn verrassingen. Als de vrachwagens vol h i t in de boomgaarden bij Würzburg af en aanrijden, zeggen we: "Weet je nog, in april, toen alles roze was?" De (fiuit)bloesempracht in Zuid Duitsland is dan ook overweldigend. Zelfs dicht langs de Autobahn rijen de fmitbomen zich al kilometers lang en breed aan elkaar, maar in de heuvelachtige omgeving van Eckenthal, onder een hemel veelal van horizon tot horizon blauw, is het pas echt een sprookje. In trage, golvende lijnen ligt daar het landschap wijd te wezen. In de lente - zover het oog reikt - bedekt met witte of roze maxi-bloesemboeketten. Ook de asfaltweg, die zich er op beslist sierlijke wijze doorheen slingert, is afgebiesd met fruitbomen. Hoofdzakelijk kersen, aan de vruchten waarvan iedereen zich later c in het jaar gratis ongans kan eten (iets wat de rechtgeaarde Nederlander zeer aanspreekt). En dan zijn niet alleen de kersen rood, maar vooral ook de Klaprozen, die in een schier gesloten dek de heuvels kleuren. h die tijd staan op de parkeerhavens karretjes onder zonneschermen, waar nog veel meer ooft en groente te koop is, en aardappelen en gerookte ham en dito forel, huisgemaakte worst, en boter en kaas, allemaal uit de direkte omgeving. Dat mag daar zomaar. Net zoals je SleuteIbloemen, Anemonen en Viooltjes mag plukken, zoveel als je wilt - ja, ja, wat een heerlijk vrij land. Maar vergis je niet, want wat bijvoorbeeld NIET mag, is een wildvreemde die bij je aanbelt de toegang tot je W.C. weigeren. Tenzij jij kunt aantonen dat er binnen een straal van x-honderd meter een plausibelere sanitaire aangelegenheid voor de desbetreffende vreemdeling voorhanden is. Ik weet niet of deze wet voor heel Duitsland geldt en of er vaak ge(of mis-)bruik van gemaakt wordt, maar wjj hebben het van dichtbij meegemaakt en je staat wel raar te kijken. Terug naar minder intiem. Er is een trajectje Autobahn waar we altijd zeggen "Hier ruilt het ('s zomers) zo lekker." Wát de geur veroorzaakt? Een raadsel. Een zweem van Lindebloesem, maar geen Linde te zien. En ook geen snuifstoplaats, zodat het wel gissen zal blijven. Hetzelfde geldt vooralsnog ook voor een stmikíboom in twee kleuren. De kern is gewoon heldergroen, maar de takken eindigen allemaal in een veel prillere en gelere nuance daarvan. Het oogt naar jonge loten, maar die bezitten dan wel het geheim van de eeuwige jeugd, want het kleurverschil is permanent. (Wat zou het grappig zijn als dit de geurmaker was). Als we op de thuisreis d.w.z. richting Epe - het Sauerland verlaten, begin ik al uit te kijken naar "de" Wouw. En heel vaak zien we hem ook, hoog omhoog zijn weloverwogen cirkels trekkend, zo comfortabel herkenbaar aan zijn voorgeschreven vorkstaart en witte vleugelplekken. Er zijn ook afgrijselijke dingen: de misselijkmakende veewagens die we passeren, tijdens de (gelukkig niet vaak) voorlcomende keren dat we door de week "Heim"-waarts gaan! Dat legt een druk op de eerstkomende zéééér vele kilometers. Als ik maar vermoed dat er zo'n ellende-ding in zicht komt, begin ik al star in mijn schoot of in elk geval weg te staren. Ik zal nooit begrijpen hoe wij ons geciviliseerd kunnen noemen en het nochtans algemeen toelaatbaar achten, dat er zulke hartverscheurende veetransporten plaatsvinden. "Je moet daar maar niet te veel over denken," pleegt men opbeurend te zeggen. Ik wilde dat ik mijn gedachten stop kón zetten, te meer omdat wat die stakkerds te wachten staat al geen haar beter is dan het transport. Is daar nou werkelijk niets tegen te doen? En nu ben ik helemaal uit de stemming geraakt - was toch zo plezierig aan het memoreren.
-
De laatste keer dat ik naar Nederland koerste waren de Zonnebloemvelden langs de weg al gerooid, maar de aarde was nog niet geëffend. Als ik binnenkort terugga zal het landschap stellig weer opgedeeld zijn in van die prachtige gave kleurvlakken: alle tinten mauve, beige, roze m terra cotta. Was ik een klein kind, ik zou vragen h& de akkers zo precies weten welke kleur ze moeten hebben, want er gaat niets buiten de lijntjes. Het panorama doet ons altijd denken aan een naief schilderij, en je gaat er automatisch dieper bij inademen. Wat op de Autobahn misschien niet eens zo erg gezond is. Toen ik begin september naar Duitsland moest werd ik de eerste morgen gewekt door een allerliefst, uitbundig gekwetter. We wareb laat in de nacht aangekomen, dus ik had nog niet gezien dat onze Zonnebloemen Zonnepitten waren geworden. Een blik uit het raam gaf antwoord op de vraag wat de opgewonden vreugde veroorzaakte. In plaats van met de bekende geel en bruine bloemen zaten de tanende Zonneplanten opeens vol met extra spikkels in zwart en wit en rood, die leefden en de lucht vulden ihet melodieuze twettertjes Ik heb nog nooit zoveel Puttertjes bij elkaar gezien mooi, móói......! Het was weer zo'n moment dat je vast zou willen houden; te prachtig om waar te zijn.
.
-
Later op de dag kregen we ook nog bezoek van een zwerm zoetbabbelende Sijsjes, die in de - voor d tweede maal bloeiende - Weigelia neerstreek en vandaar uit ging fourageren. De liefjes bleven twee voíl dagen rondbengelen en waren opeens weer weg, net zo onverwacht als ze gekomen waren. Het was of de tuin opeens stil geworden was, al was er toch nog immer het fluister-krijsen van de Groenlingen Gelukkig niet zo indringend als vroeger in het jaar. Eerlijk gezegd vind ik hun geluid niet erg prettig. De dubbele bloei van een heleboel Duitse tuinplanten brengt me op nog een pluspunt van oftewel-niet-wonen. Het is deze zomer in Beieren warm geweest, voor mijn gevoel ver-schrik-ke-lijk warm. En blij dat ik' elke keer was, als ik hier weer lekker in de groene, druipende koelte van de Nederlandse zomer 1993 terugkwam! Tel Uw zegeningen dit was pr weer eentje. En nog een: "ons" (Eper)Goudvinkenpaartje, dat h@ hele broedseizoen ontbroken had, zit weer aan het ~uldenroede~luis te knabbelen. En ik was precies op tijd present, toen een van "onze" Houtduiven door een gruwelijk buitengebeuren zó gehavend was, dat hij het zonder onze garage en ontfermende verpleging nooit had gered. En als we straks niet meer dubbel wonen, behoor ik tot de bevoorrechten die zo'n simpel feit naar waarde weten te schatten. En dan maken we nostalgisch vakantiereisjes naar Herzogenaurach en omgeving. En kopen Zwetschen, aan de kant van de weg, die lekkere buiten blauwlbinnen gele pruimen. En geitekaas bij ons eigen mannetje op de Erlanger markt. En gepofte kastanjes in papiertuten, waar je zo lekker je handen aan kunt warmen (want zo zinderend als de zomer- zo koud is de winter daar meestal). En dan schrijf ik een echt, legaal vakantieverslag, want door het simpel neerplengen van al het vorenstaande ben ik feitelijk in overtreding, zo helemaal zonder vakantie, (Pardon). Micky Haselhoff-Marsman.
-
decoi2.akieue
40d s
KRUI"DEN LJphìcioiel
155 e e L
Milieuvriendelijke bestrijding van
. ziekten en plagen. -3&odeq
HYSOP
SALIE
-r
fl. 2.- p e r stuk Joke d e Heer
MARJOLEIN
Schaverenseveldweg 6 , Ernst
tel.05787-1536
PIMPERNEL TIJM
ECHINACEA ~ l . \ l j , l 1 1 ~ l y 7~
~
I
~- [
l
I
Zoals hoopvol vermeld in het zomernummer van 'Natuurklanken' waren 'er noeste plannen voorhanden een lange-afstandswandeling op de Veluwe af te leggen. Het is niet deze lange-afstandswandeling geworden maar één in een veel frivoler oord waar op natuurhistorisch gebied helaas weinig te vermelden valt. Laten we eerlijk zijn, het weer heeft ook niet bepaald meegewerkt tot het maken van lange wandelingen. Toch een vakantieverslag dankzij een uniek stukje natuur in de Betuwe, nog steeds de provincie Gelderland maar wat flora en fauna betreft toch heel verschillend. Het is altijd leuk om op iets onverwachts te stuiten en niet in de laatste plaats om dat er dan weer iets nieuws te leren valt. Het onverwachte ligt in . het feit dat dit stukje natuur ondanks de nabijheid van een camping merkwaardig ongerept is gebleven. Op een mooie dag is hier veel te bespeuren en te bespieden, ook in de naaste omgeving. Blauwe reigers vliegen af en aan in het weiland eromheen, hier en daar nog omzoomd door meidoorns. Soms zien we ze tussen de kolonie aalscholvers aan de waterkant van een eiland iets verderop in de Nederrijn, waar ook schapen grazen. De duikverrichtingen van de aalscholvers zijn alleszins het gadeslaan waard, minutenlang blijven ze onder om dan een heel eind verder boven te komen. Aalscholvers schijnen hooguit 400 gr. vis per dag te consumeren, maar ze zijn niet erg geliefd onder de beroepsvissers! Eind augustus waren er meerdere buizerds te zien, af en toe 'biddend' om dan neer te storten op iets appetijtelijks in het weiland beneden. Op een begroeide helling parende Kleine Vuurvlinders en ook Atalanta's vertoonden zich regelmatig, maar aan fruitbomen is hier dan ook geen gebrek. Tijdens een wandeling richting aalscholvers in september vloog een groepje koperwieken verschrikt op. Lager bij de grond waren mooie witte Geschubde inktzwammen in het groene gras van de ligweide te zien.'n Maand later waren er vrij veel kievieten in het weiland, die we nog niet eerder hadden gezien. Het natuurgebiedje zelf bestaat uit een tweetal plassen midden in het weiland tussen rivier en bandijk. Het ontstaan hiervan is niet helemaal duidelijk, maar misschien heeft de voormalige steenfabriek,die hier vlakbij stond, er iets mee te maken. Voor tichelgaten zijn ze echter aan de kleine kant. We ontdekten een fuut, een achttal dodaarsjes en meerkoeten in één van de plassen. Bij een latere gelegenheid waren er ook wilde eenden en krooneenden present.ook de blauwe reiger liet geen verstek gaan>"envertoonde zich op een tak in het gebladerte aan de oever.
In de tweede plas waren meestal vijf witte zwanen te zien, .waarvan één jonge, wilde eenden en méér meerkoeten. Er is hier een interessante ~ e g e t a t i e ~ v o ode r Veluwenaar; om maar wat te noemen is er Watermunt, Moerasandoorn, Pitrus, Duizendblad, Kattedoorn, Harig wilger~osje,Knoopkruid, Gewone smeerwortel, Boerenwormkruid, Kattestaarten, Distel, Zuringen Klaversoorten. We ontwaarden zowaar de Zwanebloem aan de oever. Op een mooie dag is hier veel gezoem en gefladder van hommels, libellen - waaronder de Grote keizerlibel - en vlinders mede door de aanwezigheid van veel klaver, distels en kattestaarten langs het water. Stuk voor stuk succesnummers..... Icarusblauwtjes zonnen er graag op geel-verdorde grasstengels langs het talud.
l
l
I
i
l
Maar vanwaar de titel? '
g eg in augustus zomaar een Dambordje (~elanargiagabathea) in het groen in de vooravond. 'n Zwerfvlinder weliswaar maar één die meestal in Z.-Limburg wordt aangetroffen of in het oosten van het land. Ook de Vlinderstichting bracht geen uitkomst: er was geen andere melding op deze lokatie. Het Dambordje behoort tot de familie van de Zandoogjes en komt voor in een gematigd klimaat tussen Zuid Engeland en de Kaukasus. Het is een zwarte vlinder met witte vlekken, maar er treedt wel variatie op in het vlekkenpatroon met minder zwart, Vliegt in één generatie van juni tot augustus, bij voorkeur op vochtige weiden, in veengebieden, bermen, bosranden en kalkgraslanden. Het wijfje laat de eieren tijdens de vlucht vallen waar de voedselplanten aanwezig zijn. De rups overwintert, eet 's nachts en vormt een pop onder het gras aan het begin van de zomer. Na 2 25,dagen verschijnt de vlinder. Het enige bewijs van een kalkrijke grond - zij het met'een ongeoefend oog was de vondst van Kattedoorn, dat ook in Zuid Limburg voorkomt. Toch zijn er vruchtbaretkalkrijke oeverwallen en stroomruggronden in het rivierengebied waar onder andere boomgaarden . bloeien. Ook van riviertjes die niet meer bestaan,zoals de Soel, zijn nog oeverwallen overgebleven. Dambordjes vliegen graag op blauwe, rode en paarse bloemen, zoals knoopkruid en distels; deze zijn in ruime mate aanwezig. De rups leeft op grassoorten zoals kweek, timotheegras en kropaar, die ook aanwezig zijn. Al met al zou dit een goede biotoop voor een Dambordje, dat bovendien houdt van open,vochtige weiden, zijn, maap helaas is het hier ook een zeldzame verschijning.
('n Leuke wetenswaardigheid: in de engelse tuin van het Ambtsmanhuis in Tiel staat de dikste en hoogste iep van Nederland met een omvang van 5.20 m.en zo te zien nog piet aangetast door de iepziekte!)
l
l
!
I
'
De w e e r w o l f h e b b e n we e c h t g e z i e n , t o e n onze I V N - e x c u r s i e l e i d e r Hub o n s e r o p w e e s . E n h i j v e r t e l d e h e t mooie v e r h a a l waarom j o n g e m e i s j e s h e t b o s n i e t i n d u r f d e n . Nog v é é l meer z a g e n we d i e e x c u r s i e i n G u l p e n , t o e n we d a a r t i j d e n s o n z e h e r f s t v a k a n t i e r o n d g e l e i d w e r d e n . We h o o r d e n o o k v e e l , t e n s l o t t e was . deze e x c u r s i e aangeduid a l s stilte-excursie. Niet alleen het a l l e s overheersende verkeer t o t o p g r o t e a f s a n d v a n d e weg, o o k d e s a p s t r o o m i n d e bomen h o o r d e n we. D a t g e b e u r d e m e t e e n s t e t o s eoop. Daar z i t nog een mooi v e r h a a l aan, d a a r v o o r moet j e maar w~~-hJ*ae P * ~ u ~ e~e n so m e~t o in z e~ a f ~d e l ~i n g e e n h e r f s t k a m p meemaken. H e t was e e n f a n t a s t i s c h e e x c u r s i e d o o r h e t L i m b u r g s e h e u v e l l a n d , o n d a n k s de s t e v i g e k o u d e w i n d , d i e z e k e r ook de dec i b e l m e t e r v a n Hub d e e d u i t s l a a n . H i j v e r t e l d e o v e r P i m p e r n o t e n , w a a r j e r o z e n k r a n s e n v a n k u n t maken; h i j l i e t o n s d a s s e n s p o r e n z i e n e n w i j v o n d e n d e d a s s e n h a r e n . We k r e g e n een i n d r u k hoe een " s t i l t e gebiedt' i n h e t Limburgse t o t s t a n d i s gekomen, e e n b e w o n d e r e n s w a a r d i g i n i t i a t i e f , f i n a n c i e e l g e s t e u n d d o o r de p r o v i n c i e . D e e e r s t e d a g v a n o n s v e r b l i j f i n R a n s d a a l l i e p e n we v a n Gulpen n a a r ons v a k a n t i e h u i s , onderweg g e n i e t e n d van a l l e n i e u w e i n d r u k k e n i n h e t h e u v e l l a n d . De t o c h t w e r d v o o r e e n d e e l b e p a a l d d o o r de G e u l , d i e n o g s t e e d s m e a n d e r e n d d o o r e e n b r e e d d a l l o o p t . V o o r d e d e e l n e m e r s a a n h e t kamp m a a k t G e r a r d P l a t een u i t g e b r e i d v e r s l a g , d a t ook door b e l a n g s t e l l e n d e n a a n g e v r a a g d k a n worden: De l a a t s t e kampdag b r a c h t ons i n h e t S a v e l s b o s , waar een P i m p e r n o o t , v o l met v r u c h t e n , ons meteen a l v e r r a s t e . N i e t m i n d e r deden de K r a a n v o g e l s d a t , d i e e v e n l a t e r o v e r v l o g e n , k o u d a l s h e t was g e w o r d e n i n h e t n o o r d e n . M o e t i k u v e r t e l l e n v a n de h e k s e n k r i n g van Trechterzwammen o f v a n de Roodpor i e h o u t z w a m ? Wat d e n k t u v a n h e t r u i g e b o s m e t K p u i s b e s , S t e k e l v a r e n s , B e r k e n , E s d o o r n , H a z e l n o o t e n B e r b e r i s ? D e Kep e n , B o o m k l e v e r s e n S t a a r t m e z e n , om e r e e n p a a r t e n o e m e n , z o r g d e n v o o r een t r a g e v o o r t g a n g van onze g r o e p . Maar w i j g e n o t e n van de v a l a p p e l s , t e r w i j l d e t a l r i j k e A t a l a n t a t q op e n warm z o n n i g p l e k j e m e t n i e t m i n d e r d a n m e t z o e t e p e r e n g e n o e g e n namen. E n n a h e t a v o n d l i j k p r a a t u u r t j e i n o n s r o y a l e home e n n a d e s p e l l e t j e s was o n s kamp w e e r v o o r b i j . Jammer d a t h e t e e n b e e t j e u i t g i n g a l s een n a c h t k a a r s ; i k heb de l e i d i n g n i e t kunnen bedanken en d a t w i l i k g a a r n e b i j deze doen. H e t i s een v o o r t r e f f e l i j k e v a k a n t i e voor ons a l l e n geweest. E n s o m m i g e n a b l i j v e r s h a d d e n n o g d e moed om d e v o l g e n d e dag n a a r Moresnet t e r i j d e n . En wat ze daar b e l e e f d e n ? IJSv o g e l , Waterspreeuw en Gele k w i k b i n n e n een t i j d s b e s t e k van e e n k w a r t i e r , een Hohn, d i e de b e r g i n v e r d w i j n t e n n i e t t e v e r g e t e n h e t t a l r i j k e E n g e l s e g r a s e n de d u i z e n d e n n o g b l o e i e n d e Z i n k v i o o l t j e s . Zou u de v o l g e n d e k e e r n i e t eens mee w i l l e n g a a n ?
--
n-
7
op
D i k Koopmans.
een H e t w o r d t l a n g z a m e r h a n d t r a d i t i e d a t e r e i n de t u i n of h e t h u i s v a n Dik e n E l s Koopmans w a a r n e a i n g e n worden g e d a a n v a n m i n d e r gewone insekten. Eén d e z e r dagen b e l d e E l s o n d e r g e t e k e n d e met d e m e d e d e l i n g d a t Dik b i n n e n s h u i s e e n k l e i n v l i e g j e h a d g e v a n g e n met h e e l bijzonder g e t g k e n d e v l e u g e l t j e s . Aan d e b a n d v a n de b e s c h r i j v i n g g i n g e n mijn ged a c h t e n u i t n a a r P a l l o p t e r a m u l i e b r i s , e e n v l i e g j e v a n 4 mm g r o o t u i t het geslacht Pallopteridae. H e t i s b e k e n d d a t d i t d i e r t j e n o g a l e e n s i n h u i s komt e n d a n g r a a g met wapperende v l e u g e l t j e s t e g e n d e r u i t e n l o o p t . Bij c o n f r o n t a t i e met h e t v l i e g j e b l e e k h e t i n d e r d a a d t o t deze s o o r t t e b e h o r e n . Van h e t g e s l a c h t P a l l o p t e r i d a e komen i n n e d e r l a n d maar 1 0 s o o r t e n voor P a l l o p t e r a m u l i e b r i s i s nog n i e t zo l a n g b e k e n d u i t n e d e r l a n d . I n 1 9 6 5 werd d o o r mij h e t e e r s t e e x e m p l a a r gevangen bij O o s t k a p e l l e op W a l c h e r e n . Het v l i e g j e h e e f t z i c h d a a r n a vrij e x p l o s i e f o v e r h e t g r o o t s t e d e e l v a n n e d e r l a n d v e r s p r e i d en e r zijn zu z e k e r z o ' n 3 0 waarnemingen.
.
vleugeltekening van P a l l o p t e r a müïiebris Harris
Het v l i e g j e i s v a n g r o t e s c h o o n h e i d , b o r s t s t u k e n a c h t e r l i j f zijn v a n e e n g l a n z e n d e l i c h t b r u i n e k l e u r , maar v o o r a l de v l e u g e l t e k e n i n g i s p r a c h t i g ( z i e a f b e e l d i n g ) . Langs de g e h e l e v i e u g e l o a t r e k l o o p t e e n b r e d e z w a r t b r u i n e band. Het l i j k t ook wel o f h e t d i e r t j e z i c h v a n zljn s c h o o n h e i d bewust i s , want door met zijn v l e u g e l s t e wapper e n t r e k t h e t z e k e r de a a n d a c h t . De Engelsman P a r m e n t i e r s c h r e e f i n N o t e s of The D i s t r i b u t i o n of P a l l o p t e r i d a e : " I t i s e v i d e n t t h a t t h e w i n g s waving h a b i t a t t r a c t t h e a t t e n t i o n of e n t o m o l ~ g i s t s ~ ~ . De l e e f w i j z e v a n de l a r v e i s n i e t b e k e n d , maar de 1 a r v e . n v a n de P a l l o p t e r i d a e i n h e t a l g e m e e n l e v e n i n b l o e m h o o f d j e s v a n compos i e t e n , i n s t e n g e l s v a n u m b e l l i f e - r e n , of a c h t e r de s c h o r s v a n c o n i f e r e n waar zg z i c h wel v o e d e n met k e v e r l a r v e n . A l l e v l i e g j e s v a n d i t g e s l a c h t hebben win of meer e e n v l e u g e l t e k e n i n g , sommige s o o r t e n zijn v r i j gewoon e n h e t i s z e k e r de moeit e w a a r d e r e e n s op t e l e t t e n . s e p t . 1 9 3 . Bob v. A a r t s e n . N.B. Ca. e e n week l a t e r v i n g Ep de Haan z o ' n z e l f d e v l i e g j e . Ep woont e e n p a a r h u i z e n v e r d e r . Red.
bi
I
i
-7
.
1.
.
/>
,
Het mooiste weer van de wereld was ons deel toen wij zeven mens sterk op 28 augustus naar Vinkeveen trokken. Het groepje had wel wat groter gekund, maar met zo'n klein aantal steek je er wel meer van op, je staat er zogezegd altijd met je neus bovenop. Het ochtendprogramma voerde ons naar de oude spoordijk ten Oosten van Vinkeveen waar we door een gids van het IVN wegwijs werden gemaakt. Dit hele gebied in het Groene Hart van Holland, dat beheerd wordt door de Stichting "de Bovenlandenll, die in nauwe samenwerking met het I V N ' excursies ~ ~ leiden, is nu al zeer de moeite waard en zal dit nog meer worden. Oorspronkelijk was deze hele streek een open waddengebied waarin door jarenlang vrij spel van eb en vloed, op de zandlaag zeeklei werd afgezet. Deze klei ligt nu ongeveer 10 meter diep. Daarna werd het water minder zout, er gingen bomen groeien en er kwam heide voor. Door een storm met springvloed is het hele woud in Midden-Holland en Utrecht tegen de vlakte geslagen. De daarop aangespoelde waterplanten zijn een veenlaag gaan vormen van vele meters dik. Rond 1800 is men in deze streek het veen gaan afgraven. Kleinschalig en voor persoonlijk gebruik. Voor Amsterdam werd turf gestoken in Waverveen. Er ontstonden vele lage weilanden en akkers en door het baggeren van laagveen ontstonden veel gaten en putten. Van dit beheer is nu nog een mooi voorbeeld te zien in Oudhuyzen, de Legakkers genaamd, in het gebied "de GagelM. De huizen en kerken werden hier gebouwd op palen, die tot de tweede zandlaag reiken. Andere huizen en boerderijen werden gebouwd op kruislings gestapelde turven of op koeiehuiden. Eeuwenlang hebben de bewoners in harmonie met de omgeving geleefd en het landschap gevormd. Polders werden droog gemalen, de diepste polder bij Mijdrecht (uit 1860) ligt 8 meter onder NAP. De laatste tientallen jaren is deze harmonie gewijzigd. De agrarische bedrijfsvoering moest door grotere concurrentie efficiënter worden. Dit leidde tot o. a. schaalvergroting, verkaveling, verlaging van het grondwaterpeil en een intensiever gebruik van de landbouwgronden. Er ontstond milieuvervuiling door bijv. zure regen, inlaten van vervuild
l
Rijnwater, vermestingen toenemende recreatie. Door het inklinken van de bodem door wateronttrekking en mineralisering van de bodem doordat er meer zuurstof bij het veen kwam, zakt de bodem in het gehele gebied 1 mm per jaar, 10 cm in 100 jaar dus. De op palen gebouwde huizen liggen nu duidelijk hoger, de andere huizen zakken mee met de bodem. Maar nu terug naar onze excursie. De oude spoordijk ligt als een groen lint in de omringende weiden. We zagen zeer veel planten en dieren. Direct al in en langs de watergangen bloeiden veel waterlelies, plompen, pijlkruid, krabbescheer, kikkerbeet en watereppe, moerasandoorn en zwanebluem. Na een kwartiertje lopen trok er een kleine depressie-wolkenband over ons heen, waarna het ineens veel kouder werd, dit was in de overigens blauwe lucht heel mooi te zien. We stonden vaak stil om met veel enthousiasme een purperreiger, torenvalkjes, aalscholvers, boeren- en huiszwaluwen, tapuiten en diverse soorten eenden en ganzen te zien. Zeer spectaculair waren de bruine kiekendieven (diverse) die hun spel in de lucht speelden. Een ervan zagen we van vlakbij met een mol wegvliegen. De hazen waren niet te tellen, we trapten er net niet op. Zeer duidelijk was het verschil te zien tussen dit gevariëerde beheerde land en het veel saaiere achterliggende land. Na de meegebrachte lunch gingen we na instructie mee naar Oudhuyzen en "de Gage119aar een paar legakkers worden beheerd. Het hout dat er staat is afkomstig van oude boerengeriefhoutbosjes en van zogenaamde pestbosjes. Vee dat aan pest of miltvuur was gestorven werd daar begraven en men kwam daar zo min mogelijk zodat de bosjes behouden bleven. We zagen een wezeltje overzwemmen door het. prachtige, de blauwe lucht weerkaatsende water langs en door pollen bloeiende zwanebloem. "De Ronde Venenq', ons middagdoel aan de Bovendijk lag er heel rustig en zelfs warm bij. Er vindt daar een geregeld onderzoek plaats van de adviesgroep Vegetatiekunde uit Wageningen (Prof. Zonderwijk). Van dit gebied is de bovenste laag grond afgegraven met in het midden een 3 meter diepe plas. Het waterpeil wordt er hoog gehouden en de zuurgraad van het water is er lager dan in het omringende gebied. De veenranden om het gebied worden op den duur vrijwel ondoorlaatbaar voor water. We staken de toegangsplank over met elk een grote essentak, waarmee we een gebiedje moesten markeren dat niet gemaaid mocht worden.
I
i
i
!I
I
-
Het maaien zou nu gauw gebeuren (het maaisel wordt afgevoerd). We zagen er pitrus .en biezeknoppen, riet en lissen. Padderus en zomprus stond nu wel 50 cm hoog. Er was veel gevleugeld hertshooi, geoord helmkruid, engelwortel, harig wilgeroosje en Jacobskruiskruid. Op de moeragsige gedeelten zonnedauw en egelboterbloem, wolfspoot en munt, waternavel en waterpunge en vetmuur. Hier en daar het heldere kobaltblauw van glidkruid. En natuurlijk nog veel en veel meer. Leuk was het dat wij een jonge koningsvaren ontdekten die nog niet op de lijst voorkwam. Hoe lang zouden die sporen al in de turf opgeslagen hebben gelegen? Na het planten van onze staken werd het ons werkelijk te warm. We sopten terug en de loopplanken werden achter ons ingetrokken en na veel dankwoorden stortten we ons weer in het snelverkeer, een te grote overgang. Ach, Nederland is niet zo groot, na een goed uur waren we al weer thuis, zeer tevreden met deze dag en veel kennis rijker. Marianne Faber.
Op zaterdag 18 september zat ik heerlijk in de zon op 't Kleine Veer aan de IJssel bij Hattem naar Nijlganzen te kijken, toen ineens een grote roofvogel, bruin van boven en wit van onderen, laag over ons heen vloog. Hij wiekte naar het zuiden, af en toe "biddend" over het water, maar dan aangevallen door Meeuwen. Het vogelboek erbij gehaald: een Visarend! Volgens de Atlas van de Nederlandse Vogels is de beste kans om een Visarend te zien in september. Ze lijken dan minder haast te hebben dan in april en mei, als ze onderweg naar hun broedgebieden zijn, o.a. in Zweden. Tien dagen later was het mooi weer na veel regen en wind. Ik fietste naar de IJssel, dit keer dichter bij huis, ten zuiden van Veessen, waar een' klein natuurreservaat is. Het was weer raak: een Visarend poseerde op een dode boom, zo'n veertig meter van de dijk. Hij keek rustig rond, trok zich niets aan van alle a~lto's,genoot van de zon. Ik had alle tijd met verrekijker en vogelboek. Na meer dan vijf minuten vloog hij naar een boom iets verder weg. Een paar dagen later toch nog een keer naar de dijk. Het werkt verslavend. Ja, daar zat hij in dezelfde boom (ik neem aan dat het dezelfde vogel was). Hij leek veel minder sloom, ging telkens op een andere tak zitten, draaide zich steeds om. 's Middags was hij er nog, maar nu rondvliegend en werd steeds aangevallen als hij in de verte even ging zitten. Hij verdween over de rivier, op zijn reis naar het zuiden.
Misschien is het vooral voor een Engelse heel opwindend om een "Osprey" te zien. In 1955 en '56 probeerden Visarenden in het noorden van Schotland te broeden, na meer dan veertig jaar weggeweest te zijn, maar de nesten werden door eierverzamelaars leeggeroofd. Er kwam een enorme publiciteitscampagne en 24-uurbewaking van het nest en toen op 2 augustus '59 de eerse jonge vogels uit het nest vlogen was het landelijk nieuws. "Operation Osprey" was vooral belangrijk als de eerste algemene milieucampagne die gewone mensen wakker schudde voor het gevaar van uitsterven van vele soorten vogels en andere dieren, door het gebniik van pesticiden en door het verdwijnen van hun broed- en pleisterplaatsen. De Osprey werd een ~yrnbool,net als de Panda. Hilary Jellema-Brazier.
OPROEP VOOR HCTLP BW EGELONDERZOEK TE EPE !!!f Egelonderwek sinds l februari 1993 doet de Vereniging voor Zoogdierlcmde en Zoogdier-Wemhg (VZZ) een ondenoek naar de e f f w van de vemipperingsproblematiek op de ove~levingsmogelijkheden van egelpopÙlaties. Het egelondenoek vormt een onderdeel van een veel groter versnipperingsproject van Rijkswaterstaat over de invloed van wegen m verkeer op het voortbestaan van de totale flora en fauna in NedePland. De egel wordt sterk bedreigd door het groeiende verkeerswegermet met een nog steeds toeomaide verkeersdnik. Behalve de verkeersslachtoffers en de verstoring van het leefmilieu, leidt de aanleg van wegen tot het opdelen van het landschap in kleine leefgebiedjes. Hierdoor ontstaan van elkaar gescheiden (deel-)populatiesegels die geen contact meer met elkaar hebben. Dit kan onder andere leiden tot inteelt.
(
Doel van het onderzoék Duidelijk moet worden hoe groot de invloed is en wat de effecten zijn van de aanleg van wegen,en verkeer op de overlevingskansen, het leefmilieu en het gedrag van de egel. Er zijn aanwijzingen dat de uikconderlijk hoge verkeensterfte plaatselijk het verdwijnen van de egel kan v e r d e n of inmiddels verheefi! Het uiteindelijke doel van het ondermek is te komen tot aanbevelingen'op het terrein van de te treffen voorzieningen en maatregelen ter beschemhg van de egel. Hopelijk zullen deze maatregelen het "leed" voor de egel verzachten en de verkeerssterfte terugdringen.
Opzet onderzoek Bij de uitvoering van het ondenoek worden vooral 's nachts egels gevangen d.m.v. handvang en valien. De dieren worden van een oormerk en stekelringen voorzien en vervolgens weer los gelaten. Door een nauwkeurige registratie van de sterfte van gemerkte en ongemerkte egels bij te houden, verkrijgt men inzicht in de populatiesamenstelling, -omvang, -bewegingen en -sterfte en de invloed die de infrasîrucîuur en het verkeer daarop h e W . Kantormiers zijn ingeschakeld om dagelijlq egelslachtoffers in te zamelen.
Onderzueksgebied
. .
Binnen een beperkt traject van de gekozeq schouw-Itelgebiedea zuilen egels worden gemerkt. De vangadies beperken zich voorlopig tot een deel van de A50 t.h.v. Epe en de Epeiweg ten noorden van 't Harde. Dit betekent concreet dat er gedurende een perihe van 4 jaar f 150 vallen in versdiikde terreinen geplaatst worden. Deze zullen regelmatig en op verantwoorde wijze gecontroleerd en"Fbeaasd worden.
Thetrie Enkele egels zullp nauwkeurig in de gaten gehouden worden door ze uit te rusten met een zender. Door deze techniek wordt het mogelijk de egel ook 's n&ts d.m.v. radio-telemetrie te vervolgen. Met deze methode is het mogelijk-gedragsob~atiesvan egels o.a. in relatie tot het verkeer en wegen te doen.
OPROEP De vangadies zijn inmiddels van start gegaan, tot nog toe zijn er slechts twee personen met het veldwerk actief. Aangezien de wderzoekswerkzaamheden zeer arbeidsintensief zijn is de hulp van vrijwilligers uit de regio onmisbaar. Wie er iets voor voelt om te assisteren bij o.a. het beazea en controleren van de vallen kan voor meer informatie en een eventuele excursie teredit.bij:
Luc Meuwissen Gmbeeksedwarsweg 280 6521 DV NIJMEGEN Tel. 080 - 230714
Egel met oormak, zender en stekelringen.
I n de l a a t s t e N a t u u r k l a n k e n g e e f t Henk Menke e e n b e s c h r q v i n g v a n de Vuurwerkplant' ( D i c tamus a l b u s ) Deze merkwaar d i g e p l a n t konden we aanschouwen é n a a n s t e k e n i n d e t u i n v a n Henk Beuvink i n de b u u r t v a n D a l f s e n . ! t Was e e n bijzondere b e l e v e n i s de s t r u i k a l s een s o o r t gasontplof f i n g t e z i e n ontbranden en vuurtongen l a n g s de b l a d e r e n t e z i e n k r o n k e l e n . f t Was e e n z e e r k o r t e b e l e v e n i s ; b i n n e n z o ' n t i e n - v i j f t i e n s e c o n d e n was d i t merkwaardige n a t u u r v e r s c h i j n s e l weer a c h t e r de r u g . Henk Menke maakte e r e e n f r a a i e dia- opname van. M i n s t e n s zo merkwaardig vond i k h e t , d a t na de b r a n d .geen s p o o r t j e v a n h e t v u u r was a c h t e r g e b l e v e n . O n w i l l e k e u r i g moest i k t o e n denk e n a a n h e t b i j b e l s e v e r h a a l u i t Exodus 3, w a a r i n s p r a k e i s v a n e e n b r a n d e n d braambos . I n de vlammen v e r s c h e e n t o e n e e n e n g e l a a n Mo.zes Maar a l s e x g e n a a r d i g h e i d w o r d t e r bij v e r t e l d , d a t " h e t braambos b r a n d d e i n h e t v u u r en h e t braambos werd n i e t v e r t e e r d t f . D i t was nu o o k , h e t g e v a l met de V u u r w e r k p l a n t . Kent de B r a a m d e z e l f d e e i . g e n s c h a p als e e n Vuurwerkplant of moet i n een nieuwe b i j b e l v e r._t a-.. l i n g h e t braambos i n e e n Vuurwerkplant v e r a n d e r d worden? "c Is o v e r i g e n s n i e t a l l e e n . de Vuurwerkplant d i e d e t u i n v a n Henk Beuvink z o ' n bijzonder k a r a k t e r g e e ' f t . De t u i n , l i e f s t 3700 m2 g r o o t i s h e e l f r a a i e n w o r d t d o o r de e i g e n a a r t e r e c h t de F l b r i s s a n t e T u i n genoemd. I n 1 9 8 8 kwam de t u i n i n b e z i t v a n H.B. Daarv o o r w a s de t u i n op z e e r o n e c o l o g i s c h e wijze b e p l a n t e n b e w e r k t . De nieuwe e i g e n a a r h e e f t de t u i n t o e n vakkundig o n d e r handen genomen. Maar n i e t a l l e e n vakmanschap, ook - l i e f de v o o r de n a t u u r e n g e v o e l v o o r s c h o o n h e i d h e b b e n de t u i n t o t e e n l u s t h o f gemaakt. Je k u n t n i e t v a n é é n l e v e n s g e m e e n s c h a p s p r e k e n . D i v e r s e mooie e x o t i s c h e bomen e n s t r u i k e n hebben de r e s t a u r a t i e o v e r l e e f d e n s t a a n n u b r o e d e r l i j k n a a s t t a l v a n w i l d e e u r o p e s e p l a n t e s o o g t en. Doel v a n de r e s t a u r a t i e was e e n onderhoudsarme t u i n t e c r e e r e n . H i e r t o e werden v e e l bodembedekkers g e b r u i k t , waardoor de o n d e r g r o n d a a n h e t oog o n t t r o k k e n werd. Onder d i e bodembedekkers s p e l e n z i c h a l l e r h a n d e vormen van l e v e n . a f . Vogels s c h a r r e l e n e r hun k o s t bij e l k a a r e n k l e i n e z o o g d i e r e n hebben e r hun e i g e n w e r e l d . Negen s o o r t e n s l a k k e n s c h u i f e l e n o n d e r h e t g r o e n door. De h u i s j e s s l a k k e n heef.t Henk ~ e u v i h kv a n e e n nummer v o o r z i e n , e e n s o o r t nummerbord. I k heb b e g r e p e n d a t hij e r z o i e t s a l s e e n slakkenSevolkingsregister op na h o u d t . Midden i n de t u i n l i g t e e n g r o t e vijver w a a r u i t h e t t e r r e i n ' r o n d o m o p r i j s t . E r i s e e n s c h i t t e r e n d s o e v e r v e g e t a t i e . A l wandelend kan men zijn p l a n t e n k e n n i s h i e r o p f r i s s e n , T a l v a n i n t e r e s s a n t e p l a n t e n zijn b i n n e n h a n d b e r e i k . ( ~ a n d e no v e r i g e n s t h u i s h o u d e n ) . Doelbewust i s de t u i n zo a a n g e l e g d , d a t de k l e u r n i e t b e p a a l d wordt door zg. lfzomergoedll maar d a t h e t de v e l e b l a d t i n t e n zijn d i e v o o r t a l van k l e u r s c h a k e r i n g e n zorgen. Een r o z e n h o e k , kompleet met r o z e n p o o r t geven de t u i n i e t s rornant i s c h . I n h e t v o o r j a a r zijn h e t de b o l - e n k n ~ l g e w a s s e nd i e h e t t e r r e i n i n l e n t e t o o i z e t t e n . I n h e t n a j a a r zijn h e t de v e l e b o t t e l s e n b e s s e n d i e mens en d i e r veyheugen. Kortoin, h e t i s e e n t u i n waar a l l e s e i z o e n e n w e l w a t t e g e n i e t e n v a l t e n ook t e l e r e n . Daarom zou h e t l e u k zijn wanneer de Afd. ~ p e / ~ e e r d eee n s e e n excursie n a a r de F l o r i s s a n t e T u i n o r g a n i s e e r d e . Maar dan . ge e n à1 t e g r o o t g e z e l s c h a p , want e e n r o n d l e i d i n g door Henk Beuvink i n deze i n t i e m e t u i n komt a l l e e n t o t ziJn r e c h t met e e n n i e t à1 t e g r o o t gezelschap. F r a n s v a n Noorden.
.
t
-
d
,,
Iri het vorige nurnrrler van Nat~iurklarikerischreef krans Rosch er al over. Over het probleem dat de Vereniging Milieuzorg gemeente Epe te klein wordt. Tweeactieve leden treden in november af als bestuurslid. Statutair rnoeten het er drie zijn.. We hebben LILIS en actieve leden en bestuursleden nodiy. Hoewel het wel handig is, hoeft een bestuurslid geen actief lid te zijn.
'
Op 27 september j.1. is er' in de ~ e m e e n t e h o r i i nuitgebreicl ~ over gepraat. Daarbij is ook achterom gekeken wat er sinds 1904, het jaar clat Milieuzorg werd opgericht, op milieugebied in onze gemeente zoal is gebeurd. Toch een hele lijst. Minder klein chemisch afval in het huisvuil(en daarrriee in het milieu) , inspraak op bestem-mingsplannen, Tongerense veen, Wiscelse veen, riertserifarrri, betere hinkrwetvergunningen, minder bestrijdingsmiddelen , kortorri veel zaken wxar we dankzij de gastvrijheid van de KNNV in Natuurklanken ooit wat over verteld hebben. Maar zijn we er daarmee waar we op milieuycbied ? Helaas niet. Er doemen zowel op het gebied van het "groene" air, het "grijze" rriilieu steeds nieuwe "evenementen" op waar wat aan kan/zou mcieten worden gedaan. Uitvoering van het Landc;ctiapsbelei@lari en van het Regionaal Milieubeleidr;plan, . het totctandkomen van de Vervcierregio Stedendriehoek. Dan het bevorderen van het gebruik van milieuvriendelijke verf of het tegengníiri van het gebruik van tropisch hardhout. Ook het volgen van allerlei ontwikkelingen op natuurgebied , zoals dc plannen met onze natuurgebieden en de ontwikkelingen in de landbouw op rriilieugebied . En dan het signaleren van allerlei zaken op rniliengebied die niet in de Raak zijn zoals vuilstort in de natuur', lozingen in water, vreemde gieractiviteiten of anderszins. Van de nieuwe regiopolitieorganisatie valt in dit opzicht weinig positief5 ter verwachten. Er is een reden waarom wij in Natuurklanken nader ingaan op het probleem van de bemensing van Milieuzorg. Het is irrirner:; aannemelijk dat er onder de leden van de KNNV Afd. Epe/Heerde mensen zijn die het rriilieu ter harte gaat. Ook lijkt het aannemelijk dat er mensen bij zijn die ,naast de milieuzorg die ze prive verrichten , misschien in het algerrieen milieubelarig wat zouden willen doen. Zitten er ,bij de eerder genoemde onderwerpen misschien miliei~7akeriwaarmee u zou willen of kunnen helpen? Ook als de wil er is maar de kennis niet direct, hoeft dit geen probleem te zijn. Er zijn heel wat mogelijkheden orri op milieugebied wat op te steken. Zij die zich 'aangesproken voelen zijn voor verdere mondelinge , telefonische of schriftlijke informatie welkom bij Jan Polnian, Veenwey 2 8171NJ Vaascen, tel 05786-5900 of Frans Bosch, Eikelkamp 6 5 , 0162ZK Epe, tel 05780-.20313.
giro 1 9 6 3 1 2 7
4
Onze boerderij, met het bijbehorende land, heet al sinds m'ensenheugenis "Waterland". Op de allereerste kadastrale kaarten wordt het al vermeld als "Waterlandl1 of "Het Waterland". Die naam was vroeger ook heel toepasselijk, want in de wintermaanden liepen alle omliggende gronden onder water! Het was toen een echt broeklandschap met veel hakhout, wild en watervogels en een aan drassige grond aangepaste vegetatie. Het hakhout is echter verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor weidegronden, die door het graven en beter kanaliseren van de weteringen, in een veel droger milieu zijn veranderd. Wij hebben de kale weidegrond om de boerderij weer beplant en hadden een paar schapen in het restant van de weide lopen. Twee jaar geledenlzijn wij gestopt met het houden van schapen, en toen kwam de vraag: wat doen we nu verder met de wei? De siertuin groter maken? Een vijver maken? Alleen maar laten verwilderen en één keer per jaar maaien? Wij hoorden toen van vrienden dat de provincie de aanleg van "paddenpoelen" subsidieerde en waarschijnlijk wel interesse had in de aanleg van zo'n poel op ons terrein, in het kader van het f milieu-bestemmingsplan voor het gebied. Om een lang verhaal kort te maken, we hebben kontakt opgenomen met de Feluagroep, die ons in kontakt bracht met de betreffende personen in het provinciebestuur. Er werd vergunning om te ontgronden aangevraagd bij de gemeente en een jaar later waren alle administratieve zaken rond, Nu kon het werk beginnen! Eind april, op een prachtige zonnige dag (haast zomer) kwam 's ochtends vroeg de graafmachine en ook een bulldozer om de uitgegraven grond te verplaatsen, want het zou een flink grote poel moeten gaan worden. Twee dagen later was er een gigantisch gat ontstaan in de wei, dat zich heel langzaam vulde met water. Het leek in de verste verte nog niet op een poel, alle gras eromheen was weg en er lag een grote berg grond opzij van de poel; allemaal in grote hopen en ongelijke brokstukken, daar door de bulldozer neergelegd. Het leek nog het meest op een bomkqater, helemaal kaal en troosteloos! Wij zijn toen ijverig aan het gelijk maken gegaan, en de restanten van de wei werden gefreesd om er wilde bloemen en grassen te kunnen zaaien. Na tien dagen was de waterstand op het berekende zomerpeil gekomen. Het water werd prachtig helder en al na een paar dagen zagen we de eerste torretjes in het water. We hebben toen wat gele lissen en -lisdodden, die langs onze weg in de sloot groeien, langs de kanten geplant om een beetje bescherming te kunnen bieden aan de volgende "kolonisten". Het werd ook een echte kolonisatie. In de loop van de zomer kwamen steeds meer soorten waterinsekten de poel bevolken en op 24 mei verscheen de eerste groene kikker, die in het begin eenzaam zat te kwaken 's avonds.
T
tb
~
1
Maar al gauw kwamen er een paar soortgenoten bij en van één van de buren kregen we wat dikkopjes, die in een drinkbak van de koeien zaten. Zodat we in augustus een stuk of twaalf kikkers hadden in verschillende formaten! De begroeing was toen ook al weer terug rondom de poel en de wilde bloemen bloeiden uitbundig ondanks het slechte weer. Het is een fascinerende bezigheid alle aktiviteiten van de insekten, vlinders, vogels en kikkers gade te slaan. Een kaal stuk,grond en een lege plas water, die helemaal in bezit worden genomen door allerlei dieren en planten. Dieren en' planten die hier op het terrein niet meer voorkwamen en nu weer terug zijn. Veel vogels komen er drinken en af en toe zien we de sporen van een vos of van een bunzing. Padden en bruine kikkers hadden we al v.eel op het terrein en nu hopen we dat die voor hun "bruidsdagenn volgend jaar van onze poel gebruik willen maken. l l V $ ~ ~ kan ~ ~ nu ~ ~ ook ~ ~ zijn l l naam weer met @re dragen, want het water waar het zijn naam aan dankt, is nu na vele jaren weer terug! Paula Baan WAARNEMINGEN gedaan op "Waterland" mede na het ontstaan van de poel door Paula Baan: INSEKTEN Araneus cornutus, in de gras(hee1 hoog)weide bij de poel, 20/9 Araneus diadematus (kruisspin), in web in tuin, 4/10 Araneus occelatus, in en uit het web gaand bij raam, 19/9 Argusvlinder, op helling van wilde bloemenweide bij de poel, 20/8 Atalanta, op peren en appelbomeV (veel ex.), sept. en 11/10 Araneus umbraticus,,kleine spin onder schors van vlierstruik, 13/10 Awurwaterjuffer oe na gr ion-puella), bij de poel, voorjaar en zomer Blinde bij (Eristalis tenax), op de wilde bloemenhelling bij de poel, 20/9 Blauwe glazenmaker (Aeshna cyanea), bij de poel en op het hele terrein van juli-eind sept. Bloedcicade (Cercopis vulnerata), bij de poel, juni Bont zandoogje, veel ex. op helling van wilde bloemenweide, 6/8 Bruine sprinkhaan, 'Tandradjen (Chorthippus brunneus), idem, sept. Bruinrode heidelibel (Sympetrus striolatum), vanaf aug.hee1 veelvuldig in omgeving van de poel en helling. Citroenvlinder, hele zomer van juli tot begin okt. Clubiona reclusa, bij het houthok tussen de onderbegroeing, 4/10 Zobraspin Dagpauwoog, regelmatig in groentetuin vanaf juli (maar beduidend minder dan vorig jaar; slechte zomer?) Eendagsvlieg (Ephemera danica), in juli en aug. boven de poel Gammauil (~uto'graphagamma), op helling bij de poel nectar verzamelend, meerdere waarnemingen in sept., steeds zelfde omgeving Geelgerande waterroofkever (Dytiscus marginalis), 1 ex.tot nu toe gezien, wel vaak, dus misschien zijn er meer Gehakkelde aurelia (Polygonia c-album), in sier en groentetuin,aug.en sept. Gele eenstaart (Drepana binaria), 18/8 Gerande oeverspin (Dolomedes firnbriatus), bij de poel(nog 0nvolwassen)~29/9 Gewone pantserjuffer (Lestes sponsa), voorjaar en zomer bij de poel Gewone zweefvlieg, "Bessezweefvlieg" (Syrphus ribesii), op helling , 10/9 Groot koolwitje, hele zomer veel ex. Grote keizerlibel (Anax imperator), bij houthok aan rand van terrein, 4-12/10 kennelijk in het territorium Halvemaan zweefvlieg, op helling met wilde bloemen bij poel, 10/9 Hangmatspin (Poeciloneta globosa), hangend onder web, 29/9 Horzelvlinder, op blad van struik in schaduw van siertuin, 5/8 Huismoeder (Noctua pronuba), vlinder op raam Is avonds, 5/10 Icarusblauwtje, hele zomer in siertuin en in wilde bloemenweide. Kleine rode weekschild, "Rood soldaatje" (Rhagonycha fulva), voorjaar en begin zomer op het hele terrein
~~
l
Vervolg W A A R N E M I N G E N gedaan o p "Waterland": INSEKTEN Klein geaderd witje, hele zomer op wilde bloemen Krabspin (~isumenavatia), 9 ex. op bloem in bloemenwei, 7/8 Landkaartje, voorjaarsvorm in mei en zomervorm in aug. Langhoornbij (Eucera longicornis), op wilde bloemenhelling bij poel, 20/9 Meidoornschildwants (Acanthosoma haemorrhoidale),~in groentetuin, 28/9 Mierspin (Myrmarachne formicaria), op helling bij poel tussen mieren Modderkever (Hygrobia hermanni), in de poel vanaf mei Oranjetip, in siertuin, meerdere waarnemingen, mei Pendelzweefvlieg (Helophilus pendulus), op helling bij poel, 10/9 Platbuik (Libellula depressa), bij poel, juni Populierepijlstaart, 28/8 Rood weeskind, 1 2 / 8 Ru,gzwemmer (notonecta glauca), erg veel vanaf mei in de poel Schaatsenrijder (Gerris lacustris), veel ex in de poel vanaf mei Schorpioenvlieg (Panorpa communis), op heeling bij poel, sept. Schrijvertje (Gyrinus natator), in poel vanaf mei, veel ex. Spinnende watertor (Hydrophilus piceus), in poel vanaf mei Springspin, "Zebraspin" (Salticus scenicus), op muur en houtwerk op voorerf, zomer '93 Stinkende kortschildkever (Staphylinus olens), onder kompost, 12/10 Struiksprinkhaan (Leptophyes punctatissima), op druivenstruik, 7/8 Waterschorpioen (Nepa cinerea), vanaf aug. Wigwamkogelspin (Theridion sisyphium), in hoog dor gras dichtbij de poe1,20/9 Zilla diodia, in weg, 29/9 Zwart soldaatje (Cantharis rystica), voorjaar en begin zomer bij de poel AMFIBIEEN EN REPTIELEN Bruine kikker, vrij veel ex.vanaf mei, ook jonge in de buurt van de poel Gewone pad, vooral veel ex. in aug.op het hele terrein Groene kikker, eerste ex. 24 mei (volwassen), daarna steeds meer tot vanaf aug: ongeveer 12 volwassen kikkers PLANTEN Amandelwolfsmelk, al enige jaren, spontaan opgekomen Geel walstro, al enige jaren langs hek bij wei, idem Gele lis, langs sloot bij oprit, al enige jaren, idem Gewone smeerwortel, langs slootjes aan de buitenkant van terrein, al enige jaren, spontaan opgekomen Grote lisdodde, langs sloot bij oprit, al enige jaren, idem Grote ratelaar, over het hele terrein voorkomend (behalve de weg en wei), sDontaan ovaekomen Koningskaars, over het hele terrein ai enige jaren, idem Moerasspirea, langs sloot bij oprit, al enige jaren, idem Valeriaan, langs sloot bij oprit, al enige jaren, idem VOGELS Buizerd, grootste deel van het jaar, jagend in de omgeving Fazant, het hele jaar Fitisr zomer en voorjaar \ Goudhaantje, het hele jaar Grauwe Vliegenvanger, met nest in dakgoot (ieder jaar hetzelfde Grote Bonte Specht, regelmatig op het terrein, het hele jaar Grote lijster, ieder jaar met nest bij de wei Grutto, nog maar enkele ex. Havik, jagend. op duiven bij de wei, 13/8 Kievit, nog maar enkele in de wei Koperwiek, eerste ex. langs koeienpad aan buitenrand van begroeing kraanvogel,^ herfst '92, één dag in de wei Kramsvogel, groep van 2 20 ex. in peppel bij poel Patrijs, ook jonge ex. langs de weg Sperwer, regelmatig jagend op duiven op het terrein, het hele jaar Spotvogel, met nest in tuin Steenuil, het hele jaar door, alleen dit jaar geen nest op terrein; bij houthok, 9/10 Tj if-tjaf, voorjaar en zomer Torenvalk, voor het vierde achtereenvolgende jaar broedend ( 4 jongen) Tuinfluiter, voorjaar en zomer Tureluur, regelmatig boven de wei in voorjaar te zien en te horen Witte Kwikstaart, voorjaar en zomer, ook een nest onde~rhet riet van het dak Zanglijster, voor het eerst dit jaar broedend (2 nesten) Zwartkop, voorjaar en zomer
l I? ,
Alle in deze rubriek opgenomen waarnemingen komen voor rekening van de waarnemers. Dat wbren dit keer: ~ ~ ~ = ~ Herweijer-Smit, g n è s MF=Marianne Faber, EKG=Els Koopmans'~rommé, IS=Inecka Stuve, MvG=Mariet van Gelder, PBn=Paula Baan, DK=Dik Koopmans, AV=Ans Voest, PG=Pier Groen, HJ=Hilary JellemaBrazier (Paula Baan's waarnemingen staan elders in dit blad). Verder: Mevr.Van Nieuwenhuize, Tessa Bull, Fam.Crurn, G.van Vemde, J.van Dalen, Excursiegroep KNNV, Mia Leurs. De waarnemingen die u niet aantreft in deze rubriek zijn wel in het archief genoteerd.
l
i
l '
I
l
Bosuil 79/8
Roepend om het huis;ook 2 braakballen gevonden,Mussenkampweg, Heerde.HJ
29/9
Flaminqo l 13/9 4 ex.in Veluwemeer t.h.v. Elburg(W.v.brug).EKG
2/10
vuurqoudhaantje Tegen raam gevlogen, in vo-elh huisje gelegd, na 1% uur Bi jgekomen en weggevlogen , tuin Pelzerpark, Epe.AHS
Grauwe Vlieqenvanqer 6/10
-
Paartje, De Rolders Wapenveld. IS Kramsvoqel Niersenseweg,Niersen.PG 1/10 Kruisbek Begin okt. 8 e x . 8 + Q, al eren paar dagen drinkend a/d vijver,Jagtlustweg ,EP .MF 22/9 Grote vlucht,Begraafplaats, Norelbos,Epe.EKG 8/ 10 In dennen, tuin Pelzerpark, Epe. AHS
Witte Kwikstaart 6/10 25 ex.,~eerderstrand,Heerde. -. HJ -
IJsvoqel 7/9 1
Gehoord,Enkhouterheide, Kroon-
Tafeleend 6/10 + 20 ex.,Heerderstrand, Heerde.HJ
-
Tapuit 20/9 11/9
1 ex.Renderklippen, Epe.EKG Brinkgreverweg, Epe. Mevr. Van Nieuwenhuize '
7 ex., Visvijve~s,Vaassen, op 2 verschillende plaatsen. EKG
Zwarte Specht 22/9
Raaf 5/9
Gezien vanaf 't kleine veer bii Hattem.HJ 1~Cseldi jk, grens Hwrde/ Epe t.z.v.Veessen.HJ idem
22/9
Begraafplaats Norelbos, Epe. EKG Koeweg, Paalveen, Epe.EKG
Zvarte Zwaan 18/9 2 ex.in Veluwemeer t.h.v. Elburg (W.v.brug).EKG 30/9 1 ex. bij Oude IJsselbrug, Zwolle - .HJ .-
1
I
Atalanta . 15/8 Motketel bij de Elburgerweg, Niersen.PG 29/8 Kade bij haven Harlingen(!), PG Blauwe duinsptinkhaan Oedipoda caerulescens 18/9 Meer dan 100 ex. op heidegebied "De Haere" (Geld. ~andschap)bij 't Harde.DK en EKG 20/9 1 ex. op Renderklippen, Epe. EKG Greppelsprirlkhaan 5/9 1 ex.,Enkhouter heide,Kroondomein bij kruising Elspeterweg/Elburgerweg.Exc.KNNV Grote qroene sabelsprinkhaan 5/9 2 ex.Visvijvers,Vaassen en ~nkhouterhëide,~roondomein bij Elspeterweg/Elburgerweg. Exc. KNNV Huismoeder 3/9
Dood op balkon tussen planten. AV
Kolibrievlinder 'JJ7 .Tuin in Vaassen.Fam.Crum Nachtpauwooq 5/9 2 overjarige cocons,Enkhouterheide, Vaassen.Exc.KNNV Palloptera muliebris 16/9 Klein vliegje met opvallende vleuaeltekening op raam in huis; voor het-eerst uit Nederland bekend 2 20 jaar geleden, determinatie Bob van W r t s e n (zie stukje in dit blad hierover).EKG Rood weeskind 21/9
Op fietspad tussen Apeldoorn en Vaassen.Tessa Bull
Rhyssa persuadoria 24/10 Grote sluipesp, parasiteert op grote houtwesplarven, heiderand Tepelbergweg,Epe.~ia Leurs Sleedoorn a e 9/9 :x.$+ p. vrouwtje eieren afzettend op Sleedoornr ~egtelarijpark,Epe.G.V.Vemde
2
Staafwants 1 ex.,Visvijvers,Vaassen. 5/9 Exc. KNNV Stinkende kortschildkever Staphylinus olens 12/9 Enkhouterheide,Vaassen.DK
Boommarter 28/8 In spar in tuinlenige minuten (opgeschrikt door honden),~prengenweg,Heerde.MvG
AMFIBIEEN EN REPTIELEN Adder 5 ex.zonnend, TongerenEpe.J.v.Dalen
11/9
Hazelworm 12/9
17/8
Zonnend op pad, Enkhouterheide, Vaassen.DK Elburgerweg (richting Gortel) :PG
Zandhaqedis 12/9 2 ex.,Enkhouterheide,
Rleekqele drooqbloem 6/9 Renderklippen nabij grafheuvels ,Epe.EKG Doornappel 15/9 Op 3 plaatsen berm en plantsoen, Krugerstraat, Vaassen (vorig jaar maar op één plek, zelfde lokatie).AV Grondster 6/9 0.a.Renderklippen nabij graf-
Beurszwam 14/9 Grote ex.00 nieuwe houtsnipPers I cent-um Epe. EKG Cantharel begin sept.Tussen mos onder loofboom, + 45 ex.in hoekje van tuin, Berkenoord,Vaassen.AV
-
Champiqnon 27/7 ~n tuin, Pelzerpark, Epe. AHS Eikhaas 15/10
op eik, Gildepas, Epe.EKG
Franjezwam 6/9 Renderklippen, Epe.Fam.EKG 8/9
Massaal bi j Ni jmolense plas, Vaassen.EKG
%
Gekraaqde aardster 8/10 2 ex.,bosrand achter woonhuis, Niersen.PG Gele finqboleet 6/9 Mooie ex.bij larix,Begraafplaats ~oreibos,Epe. ËKG Gele stekelzwam 12/9 Loopark, Apeldoorn.Fam.EKG
Narcisridderzwam 11/9 Emmalaan, Vaassen.Fam.EKG Oorlevelzwam 11/9 3 ex.,Gortelseweg, Vaassen.EKG Oranjerode Stropharia Stropharia aurantiaca 6/9 Begraafplaats Norelbos,Epe.EKG Parelamaniet 27/7 Pelzemark, ED~.AHS Roodsteliqe fluweelboleet Boletus chrysenteron 27/7 Pelzerpark, Epe.AHS Rupsendoder 14/9 Vaassen.Fam.EKG
Goudvliesbundelzwam 10/10 Op oude populier, Kievitsveld, Vaassen.EKG Grote sponszwam Sparassis crispa 4/10 3 ex., kleine bosje a/d voet van naaldbomen, De Dreef, bvapenveld.IS 10/10
Zijpaadje van BergwegrNiersen. PG
-
Hazepootje Coprinus lagopus 10/9 Zeer massaal op nieuwe houtk.nippers,plantsoen, Epe.EKG Koeieboleet 27/7 Pelzerpark, Epe-ARS ~everhraanzw~ Macrocystidea cucumis Perkje, centrum Epe.EKG
9/9
-.
Tolzwam' 14/9 Gortelseweg, Vaaspen.Fam.EKG Truffelknotszwam 2/9 Naast afrastering langs Elburgerweg, Niersen.PG
Ii
Varkensoortje 12/9 Loopark, Apeldoorn.Fam.EKG
l
Stobbezwammetje 10/10 Kievitsveld,Vaassen.EKG Witte kluifzwam 11/9 Zeer grote exemplaren, Emmalaan, Vgassen.Fam.EKG 6/9 Massaa1,fietspad Langeweg, Emst EKG 5/10 Niersenseweg, Niersen.PG
.
Zwarte kluifzwam 28/ 8 2 ex.,Niersenseweg,Niersen.PG
op 1 0 o c t o b e r j l . o r g a n i s e e r d e n V o g e l b e s c h e r m i n g e n SOVOIJ d e N a t i o n a l e V o g e l t r e k d a g , w a a r a a n ook l e d e n van onze vogelwerkg r o e p h e b b e n meegedaan. I n ons l a n d h e b b e n meer dan 1 0 0 0 t e l l e r s a a n h e t evenement deelgenomen. I n r u i m 1 0 0 l a n d e n werden op d e z e dag t r e k v o g e l s e t e l d , Onder h e t f l o t t o : t t T r e k v o g e l s pe ei lig r e t o u r " w o r d t a a n $ a c h t g e v r a a g d v o o r b e s c h e r m i n g van de t r e k v o g e l s e n d e belangrgke trekvogelgebieden. Met name d e n a t t e v o g e l g e b i e d e n s t o n d e n i n de b e l a n g s t e l l i n g . Door ons werden h e t H e e r d e r s t r a n d , de K i e v i e t s p l a s , de M i j n t j e s , h e t K a n a a l e n de W e t e r i n g e n g e t e l d . K o p l o p e r s bij onze t e l l i n g e n w a r e n K i e v i e t e n , Wilde e e n d e n e n Meerkoeten. E r werden ook r e d e l i j k v e e l B u i z e r d s , Koperwieken, K r a m s v o g e l s , Me z e n , K r u i s b e k k e n e n S i j s j e s g e z i e n . Leuke waarnemingen waren o . a . I J s v o g e l , R o o d b o r s t L a p u i t , G r u t t o , R o o d h a l s î u u t en B r i l d u i k e r . . H a r r y v a n Diepen. l 0 l9-3. -
Donkerstraat 17 35 11 KB Utrecht Tel. 030-340 777 Fax 030-331 31 1 Actiegiro 42.52.780 t.n.v. Stichting LONL,
KNOKKEN:
VOOR
Utrecht O.V.V."Knokken voor Knotten".
persbericht (31 augustus 1993) (verkort) ACTIE-ADRES IN U11' OhlGEVING:
~anplant-actieVOOR BEHOUD KNOTWILGEN: UKNOKKEN VOOR KNOTTEN'
St. Coördinatie
Landschaprbeheer Gelderland Postbus 1030 6801 BA Arnhem
Onder het motto 'KNOKKEN VOOR KNOTTEN' organiseren de Stichting Landelijk Overleg Natuur- en Landschapsbeheer (LONL) en de provinciale stichtingen voor natuur- en landschapsbeheer dit najaar een grote ac'tie om het knotbomenbestand in Nederland op peil te houden. De knotboom neemt een unieke . plaats in in het Nederlands cultuurlandschap maar dreigt te verdwijnen. Op zes zaterdagen van 30 oktober tot en met 11 december 1993 zullen vrijwilligers van de provinciale stichtingen, steeds in twee provincies, in totaal ruim 2200 jonge knotbomen planten. De start van de aanplant-actie is op zaterdag 30 oktober in de provincie Noord-Holland. De estafette-actie eindigt op 11 december met een grote slotmanifestatie in Overijssel. f ~ ~ K VOOR h N KNOTTEN' richt zich op landeigenaren, bedrijven, instellingen en particulieren en roept hen op mee te werken aan het behoud van de knotboom. Door in elke provincie een aanplant-actie te organiseren vragen het LONL en de provinciale stichtingen aandacht voor deze bijzondere boom. Knotbomen: l e e f r u i m t e voor p l a n t e n en d i e r e n .
De knotbomen geven schaduw aan het vee en aan de sloten, waardoor te uitbundige plantengroei wordt tegengegaan. Verder zijn de holle bomen dankbare nestplaatsen voor vogels als de steenuil, de gekraagde roodstaart, de holenduif en de wilde eend. Maar ook vleermuizen huizen graag in een holle boom. In de pruik van een knotwilg groeien vaak bijzondere varens en mossen. Een toekomst voor de knotboom.
De natuurlijke functie van de knotboom is sindsdien alleen maar belangrijker geworden. De Steenuil komt vrijwel niet meer voor op boerenzolders en in de oude kerken en stenen gebouwen waaraan hij zijn naam ontleent. De holle knotboom is nu zijn belangrijkste woonplaats. Door de schaduw van de bomen groeien er minder waterplanten en dat bespaart werk bij het schoonmaken van de sloten. Oeverversterkingen van wilgehout komen weer in beeld. Ze zijn een goed alternatief voor planken gemaakt van tropisch hardhout. De knotboom kan zonder onderhoud door mensen niet bestaan en past daarmie perfect in het door mensen geschapen agrarische landschap dat Nederland kenmerkt. Binnen dat landschap speelt de knotboom een vooraanstaande rol om de biologische diversiteit te bewaren.
,>
SJ.
WAARNEMINGEN Contactpersoon ,:
.
Ans Voest, Krugerstraat 165, 8172 BJ Vaassen; Postbus l45 8160 AC Epe Tel. 05788 - 6504. U wordt verzocht Uw waarnemingen gegroepeerd, gedateerd en voorzien van plaats, volgens het schema in de rubriek "Waarnemingen" op de aangegeven tijd bij Ans ingeleverd te hebben.
ZOOGDiERENWERKGROEP Contactpersoon Frans Bosch, Eikelkamp 65, 8162 ZK Epe. Tel. 05780 - 20313. Indien U belangstelling voor zoogdieren heeft en graag een steentje bijdraagt in de kennis omtrent de aanwezigheid en de verspreiding van de zoogdieren, kunt U contact opnemen met Frans. VOGELWERKGROEP Contactpersoon Harry van Diepen, Troelstrastraat 2, 8161 DS Epe. Tel. 05780 - 15114. Indien U informatie over de vogelwerkgroep wilt hebben kunt U bij Harry terecht. FLORON Contactpersoon
Henk Menke, Schotakker 38, 8162 JE Epe. Tel. 05780 - 13010. In NATURA heeft U al verschillende artikelen over het FLORON-project kunnen lezen. Indien U mee wilt werken aan dit project, moet U contact opnemen met Henk.
PLANTENWERKGROEP Contactpersoon Mariet van Gelder, Sprengenweg 5, 8181 NM Heerde. Tel. 05782 3024. Als U zich geroepen voelt alles wat om U heen groeit en bloeit op naam te brengen, is het verstandig om contact mei Mariet op te nemen.
-
PADDESTOELENWERKGROEP Contactpersonen: Micky Haselhoff-Marsman, Daphne Dikkers, Belvédereweg 3, 8161 AW Epe. of Belvédereweg ll , 8161 AW Epe. Tel. 05780 - 12680. Tel. 05780 - 21410, Voor inlichtingen over de activiteiten van deze werkgroep enlof eventueel deelname daaraan, kunt U Daphne of Mick bellen. INSEKTENWERKGROEP Contactpersoon Agnes Herweijer-Smit, Pelzerpark 3, ,8162 GA, Epe. Tel. 05780 13703. Vindt U het interessant om vlinders op naam te brengen en deze aan de Vlinderstichting door te geven, of neemt U graag deel aan excursies en huiskamerbijeenkomsten om insekten te bestuderen, dan wordt het tijd om contact op te nemen met Agnes.
-
NATUURBESCHERMINGSCOMMISSIE Contactpersoon Ans Voest Krugerstraat 165, 8172 BJ Vaassen, Postbus 145, 8160 AC Epe.. Tel. 05788 - 6504. Heeft U interesse en energie om Uw handen uit de mouwen te steken voor het onderhoud van.een stukje land waar de Natuurbeschermingscomrnissie de verantwoordelijkheid voor heeft, of met zaken betreffende de natuurbescherming in de gemeente Epe of Heerde, neem dan eens contact op met Ans en misschien krijgt U nog wel meer dingen te horen waarmee U zich nuttig kunt maken.
