cursus:
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
> Inhoud > > > > > > > > > > > >
Over deze cursus 3 Positieve benadering 6 Grenzen stellen en bewaken 10 Verzorgings- en begeleidingssituaties 17 Je eigen stijl van opvoeden en de invloeden daarop 21 Reflectie 26 Theoriebron 1: Positief benaderen 28 Theoriebron 2: Grenzen stellen en bewaken 30 Theoriebron 3: Verzorgings- en begeleidingssituaties 33 Theoriebron 4: Je eigen stijl van opvoeden en de invloeden daarop 37 Werkmodel: Cursusplanning 40 Beoordeling 41
Colofon Uitgeverij
Edu’Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail:
[email protected] Internet: www.edu-actief.nl
Auteurs Mascha Schrander en ROC Mondriaan Titel Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters Vormgeving Binnenwerk: DBD design/Ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright
978 90 3720 448 3 © 2012 Uitgeverij Edu’Actief b.v.
Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.
> Over
deze cursus
In deze cursus maak je kennis met een aantal pedagogische basisvaardigheden. Je leert over opvoedvraagstukken bij baby’s en peuters. En je maakt kennis met opvoedstijlen en de invloeden daarop. Daarnaast leer je omgaan met vooroordelen en voorkeuren.
Doelstellingen • • • • • •
Je kunt vier pedagogische basisvaardigheden die horen bij een positieve benadering van een kind benoemen en uitleggen. Je kunt een spelletje, liedje of ander hulpmiddel bedenken om dagelijks terugkerende bezigheden of de verzorging voor een kind leuker te maken. Je kunt bij een gegeven situatie aangeven waar je de grens stelt. Je kunt je inleven in mensen met andere normen en waarden of handelswijzen. Je kunt drie pedagogische basisvaardigheden benoemen en uitleggen die horen bij grenzen bewaken. Je kunt de belangrijkste opvoedingsvraagstukken benoemen bij baby’s en peuters en daarover een advies formuleren.
Beoordeling De beoordeling vind je achter in het boek. Verder wordt van je verwacht: • actieve deelname aan de lessen • nette uitwerking van de opdrachten • een correct plan van aanpak • processtappen.
Je toekomstige collega Naam:
Xaviera Tuinfort
Werkzaam bij:
Peuterspeelzaal Dikkertje Dap
Medewerkers:
3 medewerkers en 5 vrijwilligers
Werkzaam als:
Hoofdleidster peuterspeelzaal
Soort werkzaamheden:
Opvang en begeleiding van peuters van 2 en 3 jaar
Over de werkomgeving:
De peuters van ouders die dat willen, komen twee of drie dagdelen per week spelen op de peuterspeelzaal. Hier krijgen de peuters de kans om samen met andere kinderen te (leren) spelen. Ook zijn er speel- en knutselmogelijkheden die ze thuis misschien niet hebben.
Wat is leuk aan je werk?:
Ik vind het iedere keer weer mooi om te zien hoe een peuter die de eerste keer schuchter binnenkomt, zich na een poosje direct na binnenkomst op het speelgoed stort.
Grootste blunder:
De eerste werkdag was ik zo gespannen dat ik bij een jongetje de luier verkeerd had omgedaan. De vader van het jongetje vond het gelukkig wel creatief en kon erom lachen.
Waar werk je aan?:
Ik ben bezig een methode voor ‘taalstimulering’ op te zetten.
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
3
Beroepsproduct 1: Praktische uitleg en opvoedtips Dit beroepsproduct inleveren voor: Bij kinderdagverblijf De Vlinder wordt regelmatig een ouderavond gehouden. Geïnteresseerde ouders en verzorgers krijgen dan informatie over een vraagstuk over ‘verzorging en opvoeding van baby’s en peuters’. Tijdens de bijeenkomsten wordt een PowerPoint-presentatie gehouden. Daarna kunnen vragen gesteld worden en is er soms nog een groepsdiscussie. Ook zijn er folders gemaakt die de bezoekers mee mogen nemen om de informatie thuis nog eens rustig door te nemen. Voor de komende bijeenkomst moeten de presentaties en folders nog gemaakt worden. Jij wordt benaderd om samen met twee andere studenten – voor een van de onderwerpen – een PowerPoint-presentatie of folder te maken. Processtappen • Kies een ontwerp. • Ga je een folder of een PowerPoint-presentatie maken? Beargumenteer je keuze. • Zoek informatie over het onderwerp. • Benoem een plan van aanpak dat is afgestemd op de leeftijd van een baby en op die van een peuter. • Maak een ontwerp voor de folder of de PowerPoint-presentatie. • Voer je ontwerp uit.
Werkmodel: Cursusplanning
Werkmodel: Samenwerkingscontract op www.factor-e.nl
Je moet elke processtap af laten tekenen door je docent voordat je aan de volgende processtap begint. Eisen presentatie/folder • Je gaat in op een van de volgende vragen en geeft voorbeelden voor de ouders: – Wanneer begin ik met grenzen aangeven en hoe doe ik dat? – Hoe ga ik om met driftbuien van mijn kind? – Wat doe ik als mijn kind huilt? – Wanneer begin ik met zindelijkheidstraining en hoe pak ik dat aan? – Wat doe ik als mijn kind niet wil eten? – Mijn kind wil niet slapen, wat moet ik doen? • Je benoemt een plan van aanpak dat is afgestemd op de leeftijd van een baby en op die van een peuter. • Geef aan bij welke websites of instanties ouders terechtkunnen voor meer informatie of hulp. • De presentatie/folder moet er aantrekkelijk uitzien en in helder, correct Nederlands geschreven zijn. • Voorzie de presentatie of folder van de namen van de auteurs.
Taal • • •
Taal
Taal
Taal
Neem dit project door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens dit project voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de cursus neem je dit overzicht op in je taalportfolio.
•
4
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
Werkmodel: Woordenlijst op www.factor-e.nl
Beroepsproduct 2: Creatieve hulpmiddelen Dit beroepsproduct inleveren voor: Aisa is twee jaar en heeft al flink wat tanden in haar mondje. Hiermee kan ze heel veel lekkere dingen kauwen, maar het bezorgt haar ook veel verdriet. Tweemaal daags moet alles schoongepoetst worden en dan krijst Aisa het uit. Tanden poetsen vindt ze helemaal niet leuk! Ook veel andere dagelijks terugkerende activiteiten vinden baby’s en peuters maar niets. Die dan maar overslaan is geen optie. Gelukkig zijn er vaak manieren om kinderen af te leiden of om er zelfs een spelletje van te maken. Maak een liedje, spelletje of ander hulpmiddel om een van de volgende activiteiten leuker te maken: eten, tandenpoetsen, aan- en uitkleden, baden, slapen, op het potje gaan, boodschappen doen. Processtappen • Kies een onderwerp. • Kies een doelgroep. • Kies welk hulpmiddel je wilt maken. Beargumenteer je keuze. • Ontwerp het hulpmiddel. Geef ook antwoord op de vragen onder het kopje ‘Productomschrijving’. • Voer je ontwerp uit. Je moet elke processtap af laten tekenen door je docent voordat je aan de volgende processtap begint. Productomschrijving • Voor welke leeftijd is het product geschikt? • In welke situaties kan het product gebruikt worden? • Hoe moet het product gebruikt worden? Eisen • Je product sluit aan bij het niveau van het kind. • Je product sluit aan bij de leefwereld van het kind. • Je product kan gebruikt worden om de aangegeven activiteit leuker te maken. • Je product ziet er aantrekkelijk uit. • Je product moet voor het kind heel duidelijk zijn.
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
5
> Positieve
benadering
Doelstellingen • • • • •
Je kunt het nut van ‘aandacht geven’ benoemen en dit toepassen. Je kunt het nut van ‘complimenten geven’ benoemen en dit toepassen. Je kunt het nut van ‘belonen’ benoemen en dit toepassen. Je kunt het nut van ‘het goede voorbeeld geven’ beschrijven en dit toepassen. Je kunt liedjes, spelletjes of andere hulpmiddelen bedenken en inzetten bij de opvoeding en begeleiding van baby’s en peuters.
Opdracht 1: Vergelijken van eigen ervaringen •
Noteer kort een eigen ervaring met ‘aandacht geven of krijgen’, ‘complimenten geven of krijgen’, ‘belonen of beloond worden’ en het ‘goede voorbeeld geven of volgen’. Vergelijk jouw eigen ervaringen met wat in de theoriebron is beschreven. Noteer je bevindingen. •
Aandacht geven of krijgen ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________
•
Complimenten geven of krijgen ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________
•
Belonen of beloond worden ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________
•
Goede voorbeeld geven of volgen ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________
6
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
Theoriebron 1: Positief benaderen
Opdracht 2: Positieve aandacht geven •
Bedenk voor een baby en een peuter drie manieren waarop je positieve aandacht kunt geven, drie manieren die niet in de theoriebron genoemd zijn: Positieve aandacht
Baby
Peuter
1.
2.
3.
Opdracht 3: Complimenten geven •
Bedenk voor de volgende situaties een compliment: Situatie
Compliment
Safira helpt bij de was opruimen. Bas ruimt zijn speelgoed op dat op de grond ligt. De groepsleider dekt de tafel en Hamid zet de glazen op de tafel. Estelle heeft haar vuile kleren in de wasmand gestopt. Als je tegen Esther zegt dat het bedtijd is, gaat ze direct naar de slaapkamer. Simon wacht met iets te vragen tot jij klaar bent met telefoneren. Roy en Dennis laten elkaar om de beurt met de trein spelen.
Opdracht 4: Bedenk een advies In een vaktijdschrift staat de volgende ingestuurde brief: “Help, ik kan geen compliment bedenken! Ik ben pedagogisch werker op de peutergroep van een kinderdagverblijf. Op maandag en woensdag komt er een meisje van drie op de groep. Hoewel ik normaal gesproken gemakkelijk complimentjes maak naar de kinderen, kan ik bij haar niets bedenken. Ik moet haar voortdurend corrigeren, omdat ze schreeuwt, andere kinderen duwt en speelgoed afpakt. Wat kan ik doen?”
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
7
•
Overleg met een medestudent en geef de briefschrijfster een advies. ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________
Opdracht 5: De juiste beloning kiezen •
Wat vind je van de beloningen die in de volgende situaties zijn gekozen? Schrijf op of jij dezelfde beloning zou kiezen en motiveer je antwoord. Situatie
Beloning
Aisa is voor het eerst op het potje geweest.
Aisa krijgt een aai over haar bol.
Kim heeft zonder mopperen haar eigen speelgoed opgeruimd.
Kim krijgt een ijsje.
Nisar en Simone hebben hun ruzie zelf opgelost.
Nisar en Simone krijgen een compliment.
Rens heeft zelfstandig een halfuurtje met de lego gespeeld.
Rens krijgt een knuffel en mag een puzzel uitzoeken om samen te maken.
Sanne blijft van de plantenbak af, omdat je ‘nee’ zegt.
Sanne krijgt een kartonboekje cadeau.
Timo werkt mee met aankleden.
Timo krijgt een compliment.
8
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
Eens/oneens + motivatie
Opdracht 6: Het goede voorbeeld volgen •
Benoem vijf activiteiten voor volwassenen waarbij een peuter kan helpen en beschrijf welke taak je de peuter geven kunt. 1. ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 2. ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 3. ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 4. ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 5. ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
9
> Theoriebron
1: Positief
benaderen Bij opvoeden denken de meeste mensen aan het aanleren van wat ‘goed’ en ‘fout’ is. Maar opvoeden is meer. Wie een kind goed opvoedt, is ervoor verantwoordelijk dat, naast de zorg voor het lichamelijk welzijn van het kind, het kind ook geestelijk evenwichtig opgroeit. Een positieve benadering kan hierbij helpen. Bij een positieve benadering leg je de nadruk op de dingen die een kind goed doet. Hierdoor wordt het kind gestimuleerd zich vaker zo te gedragen. Omdat het kind zich vaker positief gedraagt, hoeft het minder gecorrigeerd te worden en zijn er dus minder conflictsituaties. Dit geeft het kind rust, veiligheid, zelfvertrouwen en de kans een goede band op te bouwen met jou als opvoeder.
Positieve aandacht geven Aandacht is net zo belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen als eten en drinken. Een kind zal er daarom alles aan doen om aandacht te krijgen, positief of negatief. Door ervoor te kiezen positieve aandacht te geven, voldoe je aan de aandachtsbehoefte van het kind. Daarnaast kun je het kind stimuleren om positieve activiteiten te ondernemen. Positieve aandacht geven kan op verschillende manieren. Het kan bijvoorbeeld al door simpelweg (oog)contact te maken. Kleine baby's kun je bijvoorbeeld aankijken en knuffelen, je kunt zachtjes tegen ze praten en naar hun geluidjes luisteren en gekke gezichten trekken. Bij peuters kun je daarnaast actief luisteren en reageren wanneer ze iets willen vertellen of je kunt samen iets gaan doen. Denk aan een boekje lezen, een spelletje doen, een liedje zingen of buiten in de plassen stampen. Alles wat fijn en leuk is mag. Je merkt dat positieve aandacht geven niet alleen nuttig is, maar vooral ook erg leuk!
Complimenten geven Een bijzondere manier van positieve aandacht geven, is complimenten geven. Complimenten krijgen vindt bijna iedereen prettig. Wanneer je medestudenten tegen je zeggen dat ze jouw nieuwe broek erg mooi vinden, zul je die waarschijnlijk met nog meer plezier dragen en vaker aantrekken. Bij kinderen werkt complimenten geven net zo. Als je een kind prijst als het zich goed gedraagt, gaat het met veel plezier hetzelfde gedrag vaker vertonen. Vooral wanneer je meer kinderen onder je hoede hebt, bestaat het gevaar dat je vooral bezig bent met corrigeren. "Pas op!", "Stop daar eens mee.", "Blijf daar eens vanaf.", "Blijf eens zitten." Je hebt dan te weinig aandacht voor het goede wat kinderen doen. Probeer wanneer het erg druk is, of op momenten waarop je een kind het liefst achter het behang plakt, positief gedrag te zien en te prijzen. Als je het niet gewend bent om complimenten te geven, is het lastig te bedenken wat je kunt zeggen. Hier volgen enkele tips: • Geef een compliment meteen, dus zodra je het positieve gedrag opmerkt. • Maak (oog)contact. • Benoem het gedrag. Wat zie of hoor je het kind doen of zeggen? Maak geen compliment over het uiterlijk want daarop heeft een kind geen invloed. • Verzin iets wat je daadwerkelijk meent. Een kind heeft het snel door wanneer je niet oprecht bent en dan heeft je compliment een averechts effect. • Denk niet te groot. Je wilt bijvoorbeeld een kind dat vaak schreeuwt en gilt een compliment geven. Als je wacht totdat je "Wat goed! Je hebt de hele dag rustig gepraat." kunt zeggen, krijgt het kind het compliment misschien wel nooit. Beter kun je op het moment dat het kind rustig praat iets zeggen als: "De toon waarop je nu praat vind ik echt heel prettig, goed zo."
28
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
Belonen Met een compliment beloon je het goede gedrag dat een kind vertoont. Ook met aandacht kun je een kind belonen. Nadat een kind zelf gespeeld en opgeruimd heeft, kun je als beloning bijvoorbeeld samen een puzzel maken of even buiten spelen. Andere manieren om te belonen zijn: een sticker, een cadeautje of een lekker en gezond tussendoortje. En non-verbaal: met een schouderklopje, knuffel of lach. Voor welke manier je kiest, hangt af van hoe prettig je het gedrag van het kind vindt en hoe groot de prestatie voor het kind is geweest. Ook hierbij geldt weer dat directe beloning het meeste effect heeft, dus beloon zodra je het positieve gedrag observeert. Voor moeilijke gedragsveranderingen die meer tijd kosten om te bereiken, zoals bij zindelijkheidstraining, kan het helpen om een beloningsspaarsysteem te gebruiken. Het kind kan dan per dag of dagdeel een beloning ontvangen in de vorm van een sticker of punt of iets anders waarmee op bijvoorbeeld een kalender of meter zichtbaar gemaakt kan worden hoe vaak het goed is gegaan. Bij een bepaald aantal keren verdient het kind een cadeautje of uitstapje of iets anders waar het blij van wordt. Dit systeem werkt niet bij baby's en jonge peuters omdat een cadeau of uitstapje waarop ze moeten wachten te abstract voor ze is.
Het goede voorbeeld geven Het is goed om je ervan bewust te zijn dat kinderen enorm veel leren door af te kijken en na te doen wat volwassenen doen. Logischerwijs moet je zelf niet doen wat je een kind verbiedt. Anderzijds kun je een kind enthousiast maken over wat jij aan het doen bent door ze hierbij te betrekken en ze te laten helpen. Door bijvoorbeeld samen het speelgoed op te ruimen, kijkt een kind af hoe het moet en wordt het een vanzelfsprekende activiteit na het spelen. Ook taalgebruik, manieren en eetgewoonten nemen kinderen over. De uitdrukking ‘zien eten is doet eten’ is er niet voor niets. Kleine kinderen willen graag meedoen met de volwassen wereld. Ze eten graag samen. En als jij iets anders op je bord hebt liggen dan zij, is de kans groot dat ze liever eten wat jij hebt.
Hulpmiddelen voor een positieve benadering Activiteiten als tandenpoetsen, aan- en uitkleden en aan tafel blijven zitten vinden veel baby's en peuters niet zo leuk. Met een liedje, spelletje of een ander hulpmiddel kun je soms de aandacht afleiden van de vervelende ervaring en er zelfs plezier aan beleven. Maak voor het boodschappen doen bijvoorbeeld een soort bingospel waarbij je een kaart maakt met plaatjes van artikelen die nodig zijn en die het kind mag zoeken in de winkel. En om het opruimen van speelgoed leuker te maken, kun je bijvoorbeeld dieren maken van plastic bakken met daarop plaatjes van het speelgoed dat deze dieren ‘opeten’. Zo wordt opruimen plotseling de dieren voeren. Spelenderwijs kunnen kinderen bijvoorbeeld ook leren delen, conflicten hanteren en verliezen. Het eerdergenoemde beloningsspaarsysteem is ook zo'n hulpmiddel dat je kunt inzetten bij de opvoeding. Je kunt ook werken met pictogrammen en planningen om kinderen meer duidelijkheid en structuur te geven. Waarom strijd leveren als het ook leuk en gemakkelijk kan? Ook de commerciële markt speelt hierop in met artikelen als een wekker met een poppetje erop dat zijn ogen open doet als het dag is (dan pas mag het kind uit bed) of een elektrische tandenborstel met licht- en geluidseffecten. Je kunt zelf bekijken welke artikelen je nuttig vindt.
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
29
> Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden:
Groep: Docent: Blok: Cursus: Onderwerp: Product
Criteria
Beroepsproduct 1
Processtappen • keuze onderwerp • argumentatie keuze presentatie/folder • gevonden informatie over het onderwerp • benoemen plan van aanpak, afgestemd op leeftijd van een baby en op die van een peuter • ontwerp presentatie/folder • uitvoering ontwerp.
Voldoende
Onvoldoende
Presentatie/folder • ziet er netjes en verzorgd uit • ziet er aantrekkelijk uit • sluit aan bij de doelgroep (ouders en verzorgers) • bevat voorbeelden van probleemsituaties • er is een plan van aanpak, afgestemd op de leeftijd van een baby en op de leeftijd van een peuter • er zijn websites of instanties beschreven waar ouders terechtkunnen voor meer informatie of hulp. Beroepsproduct 2
• • • • • •
Processtappen keuze onderwerp keuze doelgroep argumentatie keuze hulpmiddel ontwerp hulpmiddel uitvoering ontwerp.
© Uitgeverij Edu’Actief b.v.
41
Product
Criteria
Beroepsproduct 2
Creatief hulpmiddel • ziet er netjes en verzorgd uit • ziet er aantrekkelijk uit • sluit aan bij het niveau van het kind (baby’s of peuters). • sluit aan bij de leefwereld van het kind. • kan gebruikt worden om de aangegeven activiteit leuker te maken. • is voor het kind duidelijk.
Actieve deelname in de les
• • •
Opdrachten
• •
Mondeling en schriftelijk taalgebruik
Voldoende
Onvoldoende
De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken.
Mondeling taalgebruik
Schriftelijk taalgebruik • De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig
Eindbeoordeling
Onvoldoende
Voldoende
Datum: .........................................
Paraaf docent:
Paraaf deelnemer:
................................
....................................
42
Opvoeden en begeleiden van baby’s en peuters
Goed
>
