Cultuursensitieve zorg

Cultuursensitieve zorg In een palliatieve context

Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

1

Wat is cultuursensitieve zorg? Cultural competence in health care describes the ability of systems to provide care to patients with diverse values, beliefs and behaviors, including tailoring delivery to meet patients’ social, cultural, and linguistic needs. (Betancourt et al., 2002)


2

Wat is cultuursensitieve zorg? • Attitudes • Kennis • Vaardigheden Steeds vaker basiscompetentie voor elke hulpverlener omwille van het spreiden


3

Waarom aandacht voor cultuursensitieve zorg? • Toenemende diversiteit in de bevolking


4


5

Waarom aandacht voor cultuursensitieve zorg? • Diversiteit – de veelheid aan verschillen in achtergrond en kenmerken van individuen ten opzichte van elkaar

• Superdiversiteit – Kwantitatief: steeds groter aandeel van de populatie is afkomstig uit migratie (zie cijfers Antwerpen) – Kwalitatief: mensen zijn afkomstig uit steeds meer verschillende landen, regio’s, culturen, religies,… http://www.dirkgeldof.be/system/files/2015+01+17+Basis+COV+Superdiversiteit.pdf


6

Dimensies van diversiteit Binnenste ring: primaire dimensies Buitenste ring: secundaire dimensies

Moedertaal

Onderwijs

Werkstijl

Leeftijd

Seksuele geaardheid Mentale en fysieke vermogens en kenmerken

Stijl van communi ceren

Burgerlijke staat

Militaire dienstervaring

Gender

Religie

Inkomen Etnische achtergrond Werkervaring Ras Woonplaats Functie en rol in organisatie

Bron: Siebens, Verweel en de Ruijter Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

7

What’s in a name? Terminologie • Kruispuntdenken VROUW

GROOTSTAD

KINDERLAST

ECONOMISCH ACTIEF Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

8

What’s in a name? Terminologie • Cultuur

Het geheel van gebruiken, waarden en normen van een bepaalde groep, op een bepaalde plaats, in een bepaalde tijd.


9

What’s in a name? Terminologie • Migrant Iedere persoon die zijn vaste woonplaats verlaat en zich elders gaat vestigen.

• Vluchteling Iedere persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een sociale groep, of politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan, of uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen. Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

10

What’s in a name? Terminologie • Asielzoeker De kandidaat-vluchteling of asielzoeker is degene die een asielaanvraag heeft ingediend en een voorlopig verblijf op het grondgebied heeft zolang er geen definitieve beslissing werd genomen over zijn aanvraag. Een vreemdeling is asielzoeker vanaf het ogenblik dat hij de grens overschrijdt om asiel aan te vragen tot op het ogenblik dat de CommissarisGeneraal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) hem als vluchteling erkent. Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

11

What’s in a name? Terminologie • Mensen zonder wettig verblijf (ook mensen zonder papieren genoemd) zijn alle vreemdelingen die zonder legale verblijfstitel op het Belgisch grondgebied verblijven.

• Mensen met precair verblijf Mensen die over een tijdelijk, legaal verblijfsstatuut beschikken, maar zodra deze verblijfstitel verstreken is, hun wettig verblijf in België dreigen te verliezen.


12

What’s in a name? Terminologie • MEM: migranten en ethnische minderheden = meest aanvaarde term momenteel


13

Diversiteit in beleving van ziekte en gezondheid • Bewustzijn van mogelijke invloed van cultuur op ziektebeleving • Illness versus disease • Cave: generaliseren, cultuurspecifiek denken


14

Diversiteit in beleving van ziekte en gezondheid • Voorbeelden: – Pijnbeleving – Uiten van klachten – Omgaan met chronische ziek zijn – Somatisering – Verklaringsmodellen voor ziekte – Eetgewoontes met invloed op gezondheid – Relatie tot hulpverlener Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

15

Diversiteit in beleving van ziekte en gezondheid


16

Diversiteit in beleving van ziekte en gezondheid • Taboes

Belgen

EU Turken en Andere zonder GIS Marokkanen 1997-2001-2004 (alle vrouwen vanaf 15 jaar, N=6168)

afgelopen 2 jaar mammografie laten uitvoeren afgelopen 3 jaar baarmoederhalskanker test laten uitvoeren

GIS

P
*** 28.06

59.43

45.33

9.77

16.27 ***

58.97

64.79

59.28


32.00

52.21

17


18

Verklaringsmodellen Schuld en boete: • Straf van God • Straf door eigen tekortkomingen


19

Diversiteit in beleving van ziekte en gezondheid


20

Verklaringsmodellen • Naturalistische versus personalistische verklaringsmodellen • Illness versus disease


21

Verklaringsmodellen • Personalistisch: bezielde entiteiten, al dan niet menselijk, met een eigen wil en eigen motieven, zijn de schuld van problemen die mensen ondervinden

• Naturalistisch: onpersoonlijke factoren of omstandigheden als oorzaak van ziekte in meeste culturen beide in meer of mindere mate aanwezig (Foster en Anderson, 1978)


22

Verklaringsmodellen


23

Manieren van uiten.


24

Manieren van uiten.


25

Palliatieve zorg voor MEM • Interessante bron: rapport NIVEL (Nederlands onderzoeksinstituut) “Palliatieve zorg voor mensen met een nietwesterse achtergrond: een handreiking met adviezen”. Alexander De Graeff et al., 2012


26

Pijn • Angst voor verslavend effect opiaten • Pijn kan symptoom zijn van andere klachten zoals depressie, verlies van hoop,… • Attitude van hulpverleners heeft effect op pijn!!!! (effect empathie) • Idioom voor pijn: taalbarrière • Paracetamol = lapmiddeltje? • Vooroordelen van hulpverleners (“allochtonen overdrijven hun klachten”) Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

27

Depressie • Studie bij Turkse patiënten: hogere psychiatrische co-morbiditeit indien diagnose gekend, en indien pijn • Gemis van land van oorsprong = versterkend (bespreken!) • Weerstand tegen antidepressiva?


28

Misselijkheid en braken • Doorgaan met eten = belangrijk, houdt de hoop hoog • Niets doen is geen optie

… is dit altijd zo? CAVE cultuurspecifieke versus cultuursensitieve zorg!!! Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

29

Obstipatie Klachten die te maken hebben met toiletbezoek: gene?

Hoe maak je dit bespreekbaar op cultuursensitieve manier? - Respect voor hulpverleners = groot - Vraag mandaat - Geef afdoende uitleg - Verklaar waarom je bepaalde vragen stelt - Duidt op vertrouwelijkheid - Zorg voor privacy indien nodig Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

30

Relatie met hulpverleners • Vertrouwensband creëren • Patiënt au sérieux nemen, ook al reageert die op eerste zicht anders dan je gewend bent • Indien gewenst context (familie? Vrienden?) meenemen in het gesprek • Privacy? Hoe belangrijk is dit voor deze patiënt? • Belang van bezoek versus rust Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

31

Relatie met hulpverleners • Informeren over diagnose en prognose • Onderzoek Turkije: 66-88% wil geïnformeerd worden over diagnose, terwijl 38-66% van de naasten vinden dat diagnose niet moet verteld worden… • Manier van slecht nieuws brengen en omgaan met diagnose door HV verschilt enorm Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

32

Relatie met hulpverleners • Taal = grootste barrière!! • CAVE mensen die “matig” Nederlands spreken • Zeker in emotionele situaties zoals palliatieve zorg, waar nuance noodzaak is!! = meest onderschatte probleem en oorzaak van misverstanden in relatie tussen hulpverlener en MEM patiënten! Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

33

Cultureel competente hulpverlener: taalbarrière – Schat kennis van Nederlands van de pt. in – Welke taal wenst de pt te spreken? – Hoe goed is de taalkennis van beide partijen in de gebruikte taal?


34

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Risico’s van consulten met taalbarrière die niet ondersteund worden: -

Misverstanden Onvolledige informatie in beide richtingen Medische fouten Teveel technische onderzoeken Gedaalde compliance Uiteindelijke impact financieel en gezondheid?


35

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Een paar voorbeelden...

https://vimeo.com/35365443 https://vimeo.com/33657583


36

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Een Nederlandse revalidatiearts over het afschaffen van de tolkfinanciering: ‘Ik behandel een vrouw met een ernstig neurologisch ziektebeeld waardoor zij steeds minder zal kunnen lopen. De vrouw kan dit echter niet accepteren, zij wil weer de oude worden. Zij is het niet eens met een revalidatietraject gericht op het behoud van zo veel mogelijk functies. Zij en haar man spreken nauwelijks Neder- lands. Hij werkt lange dagen voor weinig loon en kan geen tolk betalen. Er zijn geen familieleden of kennissen die kunnen helpen met tolken. Behalve de tienjarige zoon, die een paar keer is gedwongen te vertalen in de discussies tussen zijn ouders en mij. Zeer ongewenst. Het ziekenhuis is terughoudend in tolkgebruik financieren. Soms maak ik gebruik van een voedingsassistente die hun taal spreekt, maar dat is ook niet echt verantwoord, want zij is hier niet voor getraind en heeft geen beroepsgeheim. Het afschaffen van de tolkenvergoeding maakt het leveren van goede behandeling en zorg erg lastig voor de niet-Nederlands sprekende allochtonen, die er in Nederland zeker nog zijn.’


37

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken • Formele/professionele tolken – Getraind – Live aanwezig – Telefonisch – Skype tolken


38

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken • Informele tolken – Niet getraind – Vertrouwelijkheid – Kinderen – Kwaliteit van vertalingen: hoe goed spreekt de tolk de gebruikte taal?


39

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken • Andere methoden: – Geen tolk, met handen en voeten? – Google translate? – Vertaalde folders – Visuele ondersteuning


40

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken

• Live aanwezige tolk:

– interactie “trialoog” ≠ interactie dialoog – T (tolk)= vertrouwenspersoon voor P (patiënt) • Onderonsjes • moeilijke/delicate vragen – T= pottekijker voor HV (hulpverlener) – HV heeft leiding – T ≠ HV – T ≠ vertaler – T ≠ cultuurexpert / interculturele bemiddelaar Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

41

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Praktisch bij een live aanwezige tolk Vòòr het gesprek: 1. Deontologische code 2. Neutraliteit/onpartijdigheid T 3. Strategische plaats T 4. Voorgesprek – Aard gesprek – Relevante feiten – werkwijze


42

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Tijdens het gesprek: 1. Introductie van de tolk door de tolk 2. Tolktechnisch • goed en helder formuleren wat u wilt zeggen • Gebruik grammaticaal goedlopende en korte zinnen • Vermijd bijzinnen, jargon en dialect. • Indien u beeldspraak gebruikt, realiseert u zich dan dat dit niet altijd makkelijk te vertalen is; de tolk zal zo nodig een omschrijving geven. • Richt u zich tot uw gesprekspartner, niet tot de tolk. Stel uw vraag direct aan uw cliënt. Zeg dus niet tegen de tolk ‘wilt u meneer vragen wat hij gisteren deed’. 3. Geen storende elementen (telefoon, GSM, … Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

43

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Telefoontolk: • • • • • •

Telefoon met goede luidspreker Rustig lokaal Oefen even op voorhand indien eerste keer Check of uw dienst reeds geregistreerd is Mogelijkheid tot op voorhand afspreken met tolkendienst Zeg over welke pt het gaat: nationaliteit, geslacht, land van herkomst, leeftijd • Idem gesprekstechnische regels (kort, geen jargon,…) • Besef dat er geen non verbale communicatie is!


44

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Videotolken – – – –

Project intercultureel bemiddelen via internet Beveiligde omgeving Voordeel nonverbale taal Pilootproject FOD Volksgezondheid (Hans Verrept)


45

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Videotolken

http://www.health.belgium.be/eportal/Myhealth/PatientrightsandInterculturalm/I nterculturalmediation/MediationByInternet/19067284_NL#.VO4KiCnzmb4 Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

46

Cultureel competente hulpverlener Werken met tolken Informele tolken: – – – – – –

Vermijd kinderen! Probeer relatie tolk-pt na te vragen Check taalkennis tolk Leg uit wat u van tolk verwacht (zo exact mogelijk vertalen in beide richtingen) Bedank de tolk voor de hulp en de inspanning Zelfde regels voor u als bij professionele tolk maar met extra alertheid voor misverstanden en non-verbale taal


47

Beslissingen rond levenseinde • In Turkije minst geaccepteerd • Verschillen naargelang opleiding, religie, leeftijd • Toch wilsbeschikking en idee patiënt en familie rond levenseinde bespreken, hoe moeilijk ook!!!


48

Rol van de familie • • • •

Belang van zelf zorgen voor familieleden! Zorg niet uit handen geven Zorgtaak = voor vrouwen Centraal aanspreekpunt = kinderen (zonen? Dochters? ) • Mantelzorg = zeer zwaar. Wordt als evident beschouwd. Cave 2de generatie die ook werkt!!! Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

49

Cultureel competente hulpverlener Generieke competenties

a)

Breed observeren en contextgericht werken

b)

Empatisch en reflexief interageren

c)

Flexibiliteit

d)

Communicatieve vaardigheden (code switchen)

e)

Competenties benoemen en erkennen

f)

Samen projecten maken Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

50


• Breed observeren betekent dat u bewust, gepland en gericht leert kijken naar de diverse leefwereld van patiënten. U situeert hen in hun bredere context in relatie met andere mensen en instituties binnen verschillende levensdomeinen (gezin, sociale netwerken, werk/school, materiële leefomstandigheden). Vb. een patiënt in de wachtzaal. U plaatst de patiënt in een ruimere context. Is deze persoon alleen? Heeft hij/zij eventueel partner of kinderen bij zich? Oogt de persoon nerveus? Welk soort kledij draagt de patiënt? =Eerste objectieve

vaststelling! Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

51


•

Contextgericht werken

= Context gericht werken is ernaar streven dat de context van de patiënt ondersteunend kan werken voor zijn gezondheid en welzijn. Dit betekent dat de arts zijn tussenkomsten en adviezen toetst aan de draagkracht en de directe of indirecte invloed van omgevingselementen.


52


•

Contextgericht werken

Vb. U gaat als hulpverlener na welke plaats de problematiek inneemt in het leven van de patiënt. Welke betekenis geeft de patiënt zelf aan ziek zijn? Kan de patiënt op steun in zijn/haar omgeving rekenen. Beschikt de patiënt over de nodige middelen (vb. financieel) om het probleem aan te pakken? We prikken mensen niet vast in een bepaalde categorie en vermijden essentialisering. Ons oordeel wordt even uitgesteld tot mensen zelf hun verhaal kunnen doen.


53


•

Empathie

= Empathie is het vermogen om zich in te leven in de gevoelens of de gedachtegang van anderen. Empathie begint met het waarnemen en begrijpen van verbale en non-verbale boodschappen en zorgt ervoor dat u emoties beter begrijpt en effectiever communiceert.


54


•

Empathie

Vb. Een vrouw uit Afganistan hoort dat een neef van haar is overleden tijdens een schietincident. Ze reageert zeer heftig, huilt, slaat zichzelf, gooit zich op de grond.

Begrip hebben voor de ervaren emotie van de patiënt. U hoeft daarvoor niet in deze emotie mee te gaan, met het risico op medelijden krijgen met uw patiënt.


55


•

Reflexiviteit

= Reflexiviteit is de vaardigheid om bewust en opzettelijk een als vanzelfsprekend of normaal of ‘goed’ aangevoelde gedachte of houding (van zichzelf of de peergroup) te zien als één van de verschillende mogelijke oplossingen voor een probleem. Reflexiviteit houdt het besef in dat ook andere mogelijke perspectieven waardevol zijn.


56


•

Reflexiviteit

Vb. Een Spaanstalige poetsvrouw werkt via dienstencheques bij een Vlaams gezin. Op een bepaald moment komen er klachten van het gezin omdat de poetsvrouw niet naar de wensen van de familie de afwas doet, ze droogt namelijk nooit het afgewassen keukengerei af. Na een gesprek met de Spaanse dame blijkt dat ze in haar land van herkomst nooit afdrogen omwille van het warme klimaat. Er is hier dus eveneens sprake van een verschillend perspectief op eenzelfde iets. U apprecieert het feit dat mensen voor eenzelfde of gelijkaardig probleem een andere oplossing verkiezen. Uw referentiekader is niet het enige juiste.


57


•

Flexibiliteit

= Flexibiliteit is de vaardigheid om eigen vaste patronen waar nodig te verlaten en nieuwe elementen te integreren die in de specifieke context de omgang met anderen verbetert. Flexibel gedrag is uw eigen houding en opvattingen vrijwillig aanpassen aan veranderende omstandigheden in uw (werk)omgeving.


58


•

Flexibiliteit

Vb. U stelt als arts voor de tweede maal de diagnose kanker bij een patiënt. U weet dat er een nieuwe behandeling bestaat die echter nog in de testfase zit. U wil uw patiënt graag deze behandeling aanbieden om zo de kans op genezing te verhogen. De patiënt heeft echter geen energie meer voor een uitputtende behandeling en verkiest symptoomcontrole in plaats van een nieuwe therapie te proberen. U neemt de wens van de patiënt verder mee in uw consultatie. U bent in staat om met nieuwe inzichten rekening te houden.


59


•

Communicatieve vaardigheden / codeswitchen

= Communicatief vaardig betekent dat u kan meespreken in de taal (al dan niet ondersteund door derden) en de codes van anderen. Goede communicatieve competenties heeft u wanneer u in verschillende contexten en met een verscheidenheid aan mensen professioneel en verstaanbaar kan interageren en wanneer zowel u als de andere partij tevreden zijn over het communicatieproces.


60


•

Communicatieve vaardigheden / codeswitchen

Vb. De taal die men gebruikt als men spreekt met de partner is anders dan diegene die men gebruikt in omgang met ouders, collega’s, patiënten … Vb. Bij een taaldrempel in het consult, ook al is die matig, probeert men een tolk te gebruiken


61


•


= Competenties kunnen benoemen en erkennen gaat fundamenteel over de erkenning van de andere als intelligent communicerend medemens. Het betreft hier de erkenning en de benoeming van het feit dat mensen competenties hebben om hun leven in handen te nemen ook in probleemsituaties.


62


•


Vb. Een Sudanese dame komt vrij eisend op spoedopname vragen om dringend haar kind te onderzoeken. Als ze moet wachten wordt ze ongeduldig. Het kindje van 1 jaar heeft koorts, 39°, wat midner levendig daardoor maar is voor de rest klinisch ok. Bij navragen blijkt dat de vrouw in een vluchtelingenkamp in Erythrea haar oudste kind verloor tijdens een koortsopstoot (van onbekende oorsprong). Medische hulp was daar schaars, en koorts mogelijks levensbedreigend.

•

•

de cliënt/patiënt is een competent specialist met betrekking tot zijn eigen leven (niemand weet meer over zijn leven dan de cliënt/patiënt zelf) waar de professioneel (zoals de arts) een competent specialist is op zijn vakgebied. Er als arts van uitgaan dat de enige te zijn die competent is, maakt van u een incompetente arts (Le maître ignorant). Stéphanie De Maesschalck, MD, PhD. Centrumarts Fedasil. Assistent UAntwerpen. Medewerker UGent.

63


•

Samen projecten maken (shared decision making)

= Samen projecten maken: hieronder vallen onderhandelen, samen doelen en actieplannen kunnen bepalen. Een huisarts maakt met zijn patiënt projecten waarbij de finaliteit nu eens gaat over genezen dan over schade beperken of voorkomen.


64


•

Samen projecten maken (shared decision making)

Vb. Een Turkse dame met diabetes vindt het niet kunnen om, wanneer zij bezoek ontvangt, geen zoetigheid en eten te presenteren aan haar gasten. Zij is daarnaast ook niet in staat, vindt ze zelf, om niet mee te eten met haar gasten. Ze kookt zeer graag. Ze heeft gehoord over een methode om suikervrij te koken maar weet niet goed hoe ze dat moet aanpakken.


65

Cultuursensitieve zorg

Recommend Documents