Steunpunt Cultuursensitieve Zorg CGG Brussel

2010 Steunpunt Cultuursensitieve Zorg CGG Brussel

“Cultuursensitieve hulpverlening is geen specialisatie maar een basishouding.” (Toon Gailly, 2008)

2

INHOUDSOPGAVE Het jaar nul voor het Steunpunt Cultuursensitieve Zorg ....................................................................................... 4 Inleiding ............................................................................................................................................................... 4 Aanwezigheid en groei van allochtone bevolking in Brussels Hoofdstedelijk Gewest ....................................... 4 Allochtonen en Geestelijke gezondheid .............................................................................................................. 5 Missie ‘Steunpunt cultuursensitieve zorg’ ........................................................................................................ 6 Doelgroep ............................................................................................................................................................ 6 Personeelsbestand en subsidies ......................................................................................................................... 6 De drie pijlers van het Steunpunt ....................................................................................................................... 7 Activiteiten 2010 ..................................................................................................................................................... 7 Pijler Ondersteuning .......................................................................................................................................... 7 Intervisie.......................................................................................................................................................... 7 Consultdesk ..................................................................................................................................................... 8 Vormingen ....................................................................................................................................................... 8 Documentatiepunt .......................................................................................................................................... 9 Pijler netwerking ................................................................................................................................................. 9 Pijler expertise-ontwikkeling ............................................................................................................................. 10 Medikuregem ................................................................................................................................................ 10 Migranten in Tijd en Ruimte ......................................................................................................................... 10 Tijdschrift ‘Cultuur, Migratie en Gezondheid’ ............................................................................................... 11 Referenties: ....................................................................................................................................................... 13

3

HET JAAR NUL VOOR HET STEUNPUNT CULTUURSENSITIEVE ZORG

INLEIDING

Brussel is een stad van immigranten . Niet alleen ontmoet men er vele etnische culturen, er zijn ook vele leefstijlen en vele sociale verschillen. Elk van die culturen en leefstijlen zoekt zijn eigen plaats op, maar komt ook in contact met andere. Dit is niet zonder gevolgen voor de hulpverlening, die op die manier telkens op zijn eigen culturele beperktheden botst. De opstart van het Steunpunt Cultuursensitieve Zorg in mei 2010 is het antwoord van het CGGZ Brussel op de vragen en problemen die zich opdringen bij hulpverlening in een grootstad als Brussel.

AANWEZIGHEID EN GROEI VAN ALLOCHTONE BEVOLKING IN BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

Het rapport van Internationale migratiebewegingen en allochtone bevolkingsgroepen (Eggerickx T., Bahri A. et Perrin N., 2006) stelt dat immigratiestromen in België aanzienlijk intensiever geworden zijn in de loop van de laatste jaren, precies zoals het internationale migratiesaldo. Deze tendens betreft de nationaliteiten in grensgebieden, maar ook de nationaliteiten die al een oude migratietraditie naar België hebben, zoals de Marokkanen en de Turken. Parallel aan deze immigratie‘zuilen’ is er een stijging van het aantal Latijns-Amerikanen, Afrikanen, Aziaten en burgers uit Oost-Europese landen vast te stellen. Het immigratielandschap wordt verscheidener van uitzicht – maar tegelijk worden de uitdagingen voor de integratie groter en complexer. Volgens een synthesenota van Brussels Studies ( P. Deboosere, e.a., 2009) bedroeg het aandeel van in Brussel geboren Brusselaars in 2001 niet meer dan 49.8%. De meerderheid van de Brusselaars die buiten het gewest geboren zijn, komt uit het buitenland. In 2001 was 31.7% van de Brusselaars in het buitenland geboren, 8,4% in Vlaanderen en 10 % in Wallonië. Migratie blijkt volgens hetzelfde rapport ook de belangrijkste demografische factor in de bevolkingssamenstelling van het Brussels gewest te vormen. Ongeveer één derde van de bevolkingsuitwisseling tussen België en het buitenland gebeurt via Brussel. Het saldo van de internationale migratie (verschil tussen in- en uitstroom van en naar het buitenland) verdeelde zich in 2006 als volgt over de gewesten: 17.588 personen voor Brussel, 21.546 voor Vlaanderen en 10.402 voor Wallonië.

4

Ook uit cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS) kunnen we afleiden dat het aandeel van buitenlanders in Brussel (28,1%) vijf maal hoger ligt dan in het Vlaams gewest1.

ALLOCHTONEN EN GEESTELIJKE GEZONDHEID

Een overzichtsstudie door DG Sanco2 in 2004 wees op specifieke geestelijke gezondheidsgerelateerde problematieken bij allochtonen: 

Veel voorkomen van SCHIZOFRENIE bij Marokkanen, Surinamers en Nederlandse Antillianen in Nederland; Caribiërs, Indiërs en Pakistanen in Groot-Brittannië; en Oost-Afrikanen in Zweden.



In Groot-Brittannië zijn ZELFMOORDCIJFERS bij jonge vrouwelijke migranten uit Indië consistent hoger dan bij hun mannelijke landgenoten alsook bij de britten zelf. In Nederland liggen de zelfmoordcijfers bij kinderen van migranten significant hoger dan bij Nederlanders.



Depressieve stoornissen waren de tweede oorzaak voor medische consultatie bij ILLEGALE MIGRANTEN in een district van Madrid.



Twee derden van de VLUCHTELINGEN ervaren angst en/of depressie. Ook de incidentie van Post Traumatische Stresstoornis (PTSS), depressie, angst, paniekstoornissen en agorafobie ligt hoger.



Een LANGE ASIELPROCEDURE werd ook reeds gelinkt aan het optreden van psychiatrische stoornissen



Een studie in Duitsland toonde ook bij MIGRANTENKINDEREN meer psychische aandoeningen dan bij niet-migranten

Ook in een onderzoek van het steunpunt gelijke kansenbeleid (Levecque, K e.a., 2006) blijkt dat de mentale gezondheid van bijvoorbeeld Turken en Marokkanen iets minder goed is dan die van Europeanen. Bij Europeanen heeft één op vier last van psychologische distress, en één op acht zou een mentale stoornis hebben. Bij Turken en Marokkanen heeft één op drie last van psychologische distress en een vierde een mentale stoornis. Ze rapporteren voornamelijk meer ernstige depressieve klachten (één op vier), somatische klachten (één op drie) en ernstige angstklachten (één op acht) Recente rapporten rond geestelijke gezondheid3 duiden op problemen in de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg en op weinig informatie betreffende ‘good practices’ .

1

Bij deze cijfers dient weliswaar opgemerkt te worden dat er geen rekening gehouden werd met het aantal naturalisaties. Er is echter geen reden om aan te nemen dat deze naturalisaties significant meer of minder zouden gebeuren in Vlaanderen tov het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een bijkomende conclusie is ook dat met huidige cijfers het totaal aantal bewoners van allochtone origine in elk geval onderschat wordt. 2

DG Sanco is het Directoraat-Generaal voor Gezondheids- en Consumentenbescherming binnen de Europese Commissie (vroeger bekend als DG XXIV). Zijn belangrijkste werkgebieden zijn voedselveiligheid (mond- en klauwzeer, BSE, GGO enz.), volksgezondheid en bescherming van de consument. 5

MISSIE ‘STEUNPUNT CULTUURSENSITIEVE ZORG’

Het steunpunt cultuursensitieve zorg heeft als missie de cultuursensitieve zorg binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te optimaliseren. Dit betekent dat het steunpunt, rekening houdende met de maatschappelijke etnisch/culturele diversiteit, streeft naar een geestelijke gezondheidszorg die niet alleen aandacht heeft voor de lichamelijke, sociale en psychische dimensies van de hulpvraag maar ook oog heeft voor de culturele dimensie. Het overstijgen van de cultuur van het eigen westerse zorgsysteem en zijn kennistheoretische fundament is hierbij van primordiaal belang. Etnisch/cultureel faire hulpverlening vereist een definitie van culturen als tijdelijke, steeds veranderende constructies die oprijzen uit interacties, het ‘ont-moeten’ en verweven van individuen, gemeenschappen, bredere 4 ideologieën, endogene kennissystemen en institutionele praktijken . (Gailly T., 2008)

DOELGROEP Alle activiteiten richten zich naar etnisch/cultureel anderen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en hun intermediairen. Met etnisch/cultureel anderen worden hulpvragers bedoeld met een andere culturele achtergrond en/of etniciteit dan de hulpverlener. Het betreft bijvoorbeeld migranten, vluchtelingen, asielzoekers en mensen zonder papieren maar ook personeel van internationale organisaties en bedrijven, buitenlandse studenten en anderen uit vreemde landen. De term omvat ook ‘cultureel’ andere hulpvragers met eenzelfde etniciteit maar verschillende culturele achtergrond als de hulpverlener, bijvoorbeeld vanwege verschillen in socio-economische status, de cultuur van daklozen, adolescenten, ouderen en andere.

PERSONEELSBESTAND EN SUBSIDIES Het Steunpunt Cultuursensitieve Zorg beschikt over twee psychologen (Redouane Ben Driss en Stefaan Plysier) die samen 1,5 VTE invullen. Het CGG Brussel kan daarvoor beroep doen op middelen van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (1VTE) en het kabinet Welzijn en Gezondheid van de Vlaamse gemeenschap (0,5VTE).

3

IOM Position paper on psychosocial & mental well-being of migrants ; European Conference on Mental health, joinig forces across Europe for prevention and promotion in mental health, Barcelone 2007 4

Voor een nog gedetailleerder omschrijving van deze visie verwijzen we naar het artikel van Toon Gailly in CMG 5(3) , p.152-163 6

De drie pijlers van het Steunpunt

Onderstaand schema is een weergave van de drie pijlers waaronder alle doelstellingen van het steunpunt zich situeren. Een grondiger omschrijving van elke pijler vind je onder hoofdstuk 2.

Ondersteuning

Netwerking

Outreaching Medikuregem

Intervisie

Consultdesk

Expertiseontwikkeling

Brussel Migranten in Tijd en Ruimte

Vormingen

Documentatiepunt

Vlaanderen

Redactie tijdschrift 'Cultuur , Migratie en Gezondheid'

Activiteiten 2010 Pijler Ondersteuning Intervisie Intervisiemomenten bieden medewerkers de kans om dieper in te gaan op vragen die ze hebben of problemen die ze ervaren in de omgang met een vluchteling of asielzoeker met vermoedelijke psychische problemen. Meer dan in een gewone cliëntbespreking krijgen medewerkers de kans om te werken aan hun persoonlijke professionele groei. Terwijl in een gewone cliëntbespreking vooral de cliënt centraal staat, wordt in een intervisiemoment de medewerker en zijn vraag centraal gesteld. Dit gebeurt door ofwel een casus te bespreken die door een van de deelnemers wordt ingebracht.Tijdens de intervisie bieden wij ruimte om onderling te reflecteren rond enkele praktijkvoorbeelden die door de deelnemers zelf ingebracht worden. Aansluitend hierop kunnen er ook teksten ingebracht worden die de casussen verdiepen. Aanbod van intervisiegroepen: -

Intervisiegroep voor volwassenteams van CGGZ (6 wekelijks) 7

-

Intervisiegroep 1elijnswerk Intervisiegroep Vluchtelingenwerk Vlaanderen ( 6 wekelijks) Intervisiegroep OC Alsemberg (maandelijks)

CONSULTDESK De consultdesk heeft als doel een duidelijk aanspreekpunt te zijn voor vragen van hulpverleners die met ECM werken. Vragen aan de consultdesk kunnen zowel telefonisch (02/478.90.90) of via mail ([email protected]) gesteld worden. Het steunpunt kan ook bij een team langskomen om de consultvraag samen te bekijken. Een paar voorbeelden van vragen die bij de consultdesk terecht komen: ‘Een Afghaanse asielzoeker heeft last van slapeloosheid en is heel verward. Is hier sprake van een psychopathologie en zo ja waar kan ik terecht om deze man naar door te verwijzen?’ ‘Ik ben op zoek naar een Turkse therapeut’ ‘Ik ben op zoek naar informatie over de mentale impact van kanker bij Marokkaanse vrouwen’ ‘Hoe kunnen wij allochtone ouderen beter bereiken met onze artsenpraktijk?’

VORMINGEN Het steunpunt heeft in 2010 zowel vormingen op maat gegeven alsook zelf een vormingsaanbod meegeorganiseerd.

VORMINGEN OP MAAT Cultuursensitieve zorg is in de praktijk telkens een complexe interactie tussen vaardigheden, kennis en attitude. Daarom hecht het steunpunt belang aan het aanbod van vormingen op maat. In 2010 is er bij volgende organisaties een vorming op maat doorgegaan: De Meeting, Camelia, BWR, Bilobahuis, CGGZ Leuven, Cemis, HUB, Kenniscentrum Woonzorg, Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Aan bod gekomen thema’s zijn: -

Allochtone vaders en geestelijke gezondheidszorg Resilience bij asielzoekers Wat is cultuursensitieve zorg? Taal en migratie Allochtone ouderen en hun verhalen Gezinshereniging bij allochtone ouderen

8

VORMINGSAANBOD Naast de vormingen op maat werden workshops en vormingen aangeboden.

In samenwerking met FDGG en de netwerkcoördinatoren CSZ van de regio’s Antwerpen en Gent werd een vormingsreeks aangeboden. Met de vormingsreeks ‘Cultuursensitieve zorg CAW-CGG’ boden we de hulpverleners binnen de CAW en CGG in Vlaanderen tools aan die de begeleiding en behandeling van etnischculturele minderheden in de dagelijkse praktijk kunnen ondersteunen. Er werden drie workshops aangeboden op drie verschillende locaties . -

‘Islam: waarden en normen, religie en traditie, rollenpatroon’ door Khadija Aznag, islamoloog, werkzaam in de dienst diversiteit en gelijke kansen bij PRIC Vlaams-Brabant

-

‘Interculturalisatieproces in de geestelijke gezondheidszorg’ door Hamida Chikhi, psychiatrisch verpleegkundige, verantwoordelijke voor de cel interculturele bemiddelaars in de gezondheidszorg bij Foyer.

-

‘Interactieve uiteenzetting over het TOPOI-model: interculturele communicatie binnen de hulpverlening en therapie’ door Birsen Taspinar, psychologe en systeemtherapeute, werkzaam binnen het CGG De Drie Stromen Lokeren.

-

‘Klinische medische antropologie: introduceren van culturele competentie in een klinische praktijk met migranten in Europa’ door Rachid Bennegadi, psychiater en antropoloog, Centrum Minkowska Parijs.

DOCUMENTATIEPUNT Volgende tijdschriften zijn reeds ter inzage op het steunpunt:    

5

Cultuur, Migratie en Gezondheid 6 Transfaire & Culture: Revue d’Anthropologie Médicale Clinique 7 L’autre: Revue Transculturelle 8 Transcultural Psychiatry

PIJLER NETWERKING

In 2010 werd er geopteerd om, eerder dan een apart circuit rond cultuursensitieve zorg op te zetten,aan te sluiten bij reeds bestaande netwerken of overleggen en het op die manier het

5

www.mikadonet.nl/cmg

6

www.minkowska.com/rubrique.php3?id_rubrique=189

7

www.marierosemoro.fr/index.php?option=com_content&task=view&id=39&Itemid=52

8

www.mcgill.ca/tcpsych/publications/tprr/ 9

cultuursensitieve aspect van zorg op de agenda te zetten. Relevantie partners die in 2010 werden bezocht in het kader van kennismaking/samenwerking: OVALLO, OC Assemberg, Medikuregem, LOGO Brussel, Kenniscentrum Woonzorg, Ouderenteam GGZ, De Meeting, Brusselse Welzijnsraad, De Meeting, Iter, PTC CGG, Integrale Jeugdhulp, Zuid Brussel CGG, Vlaamse Liga Tegen Kanker, Seniorencentrum, Huis Der Gezinnen, HUB, Federatie Diensten Geestelijke Gezondheid, Cemis, CAW Moziek, CAW Archipel, Regionaal Integratiecentrum Foyer.

PIJLER EXPERTISE-ONTWIKKELING

MEDIKUREGEM In 2010 is op Medikuregem een psychologische praktijk opgestart vanuit het GGZ Brussel. Aanleiding was de ondervertegenwoordiging van de patiëntenpopulatie uit Kuregem op het CGG Brussel. Op wekelijkse basis kunnen gedurende drie dagdelen psychologische consultaties doorgaan op Medikuregem. Er is ook maandelijks overleg met het team van artsen en verpleegkundigen. Dit pilootproject impliceert een aantal substantiële aanpassingen aan de therapeutische praktijk van het GGZ Brussel. Hoewel psychologen er nog kunnen terugvallen op de klinische teams van het GGZ is hun klinische praktijk gericht op pre-therapie, doorverwijzing en opvolging. De begeleiding heeft als doel een korte termijn ondersteuning of doorverwijzing naar begeleiding of therapie op eerste-, tweede- of derde lijn. Het project wordt door beide partners als zeer positief ervaren en wordt in de toekomst nog verder ontwikkeld qua methodiek en praktische uitwerking. In 2010 zijn 52 patiënten gezien waarvan 90 % tot een etnisch culturele minderheid behoort. Voor een uitgebreider verslag van dit pilootproject verwijzen we naar het tussentijds rapport dat in februari 2011 verschenen is.

MIGRANTEN IN TIJD EN RUIMTE Aan de hand van verzamelde gesprekken met allochtonen werd in 2010 een interactieve tentoonstelling voorbereid. Via deze tentoonstelling, workshops en educatief materiaal willen we een dialoog aangaan met hulpverleners rond de cultuurgevoeligheid van hun werking. In de periode 2008-2009 hebben we een bevraging gedaan bij een 60-tal oudere allochtonen. De bedoeling was om via hun levensverhalen een genuanceerd beeld te krijgen op hoe zij hun ouder worden beleven. Op die manier konden we de oudere allochtonen zelf aan het woord laten en hun visie op ouder worden en hulpverlening in kaart brengen. Uit deze 60 narratieven hebben we een zestal personen geselecteerd en er beeldmateriaal van genomen. Met dit project willen de verzamelde verhalen en visies van oudere allochtonen gebruiken om in dialoog te gaan met hulpverleners die met senioren werken. De informatie die deze allochtone ouderen ons gegeven hebben is namelijk zeer bruikbaar om cultuursensitieve zorg te bevorderen. Het kan hulpverleners helpen meer oog te hebben voor cultuurgevoeligheden in de hulpverlening zonder in stereotypen te vervallen. Deze dialoog willen we via verschillende sporen op gang brengen: via educatief materiaal, workshops en een interactieve tentoonstelling. 10

Het educatief materiaal bestaat uit het toegankelijk maken van het bestaand beeldmateriaal. We willen het beeldmateriaal in een toegankelijke documentaire op DVD voor hulpverleners en geïnteresseerden omzetten. Het medium DVD zorgt er ook voor dat het materiaal gemakkelijk te multipliceren is voor een groter publiek. Om deze DVD te produceren dienen echter nog extra vertalingen en montages te gebeuren. Tijdens de workshops wordt er met groepen hulpverleners in dialoog aangegaan rond hulpverlening aan oudere allochtonen. Verder wordt ook gezocht naar hoe zij hun hulpverlening cultuursensitief kunnen maken. Tijdens deze workshops kunnen allochtone ouderen ook rechtstreeks komen getuigen. De tentoonstelling zal de narratieven omzetten in interactief materiaal waardoor bezoekers stapsgewijs het verhaal van oudere allochtonen kunnen volgen. Op die manier worden ze aangezet tot nadenken rond het cultuursensitief karakter van de huidige hulpverlening. De tentoonstelling zal gelinkt worden aan een organisatie waar reeds oudere allochtonen langskomen (Dienstencentrum, RVT ,…) De doelstelling van het project is de westers-medische invalshoek van de hulpverleners te verbreden naar een cultuursensitieve zorg. Dit door hen een genuanceerd beeld te bieden van hoe oudere allochtonen hun ouder worden beleven. Concreet hopen we via workshops en tentoonstelling op een dialoog met zoveel mogelijk hulpverleners uit RVT’s, dienstencentra, thuisverzorgenden,…

TIJDSCHRIFT ‘CULTUUR, MIGRATIE EN GEZONDHEID’ 9

Cultuur Migratie Gezondheid verschijnt sinds 2004. Het richt zich op professionals in de gezondheidszorg in Nederland en Vlaanderen, die te maken hebben met een etnisch en cultureel diverse patiëntengroep en zich in interculturele hulpverlening willen bekwamen of verdiepen. CMG informeert over praktijk, onderzoek en nieuwe ontwikkelingen en draagt bij aan discussie, opinievorming en een met onderzoek onderbouwde interculturele hulpverlening. Het schenkt aandacht aan de invloed van cultuur(verandering), migratie en het migrantenbestaan in relatie tot gezondheid en zorg.

9

www.mikadonet.nl/publicatie.php?cat=tijdschrift cultuur migratie gezondheid 11

CONTACTGEGEVENS

LOCATIE: Steunpunt Cultuursensitieve Zorg CGG Brussel- Deelwerking Houba Houba de Strooperlaan 136 1020 Brussel

CONTACTPERSONEN Redouane Ben Driss Stefaan Plysier

TELEFOON 02/478.90.90

E- MAIL [email protected]

WEBSITE www.cggz-brussel.be/hoe-werkt-het/accenten/cultuursensitieve-zorg-_464.aspx

12

REFERENTIES:

th

Davies, S. (2008). Migrants & mental health: policy overview. SMES Conference, Roma, 24 of January 2008 Deboosere P., Eggerickx T., Van Hecke E.,Wayens B. (2009). De Brusselse bevolking: een demografische doorlichting. Brussels Studies: synthesenota nr.3 Eggerickx T., Bahri A. et Perrin N. (2006). Internationale migratiebewegingen en allochtone bevolkingsgroepen : statistische en demografische gegevens. Belgisch Universitair consortium over Immigratie en Integratie. Gailly, T. (2008). Cultuurgevoelige hulpverlening: Het lijkt politiek correct maar wat is de inhoud?. CMG 5(3), p152-163. Levecque, K., Lodewyckx, I., Van den Eede, S., Timmerman, C. . (2006). Gezondheid en gezondheidszorg bij allochtonen in Vlaanderen. Antwerpen, steunpunt Gelijkekansenbeleid. Van Dijk, R. (2007). Interculturele zorg: een kwestie van allochtonen of cultureel anderen?.CMG 4(1), p.36-44. Jaarverslag 2008 CGGZ Brussel

13