Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda

Het belang van keuzes maken

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Het belang van keuzes maken

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda


Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Het belang van keuzes maken

Praktijkcase Gemeente Epe


Cultuurhistorie is hot in gemeenteland. Steeds meer gemeenten ontwikkelen een cultuurhistorisch beleid. Een ontwikkeling die wij toejuichen en die de omgang met onze leefomgeving positief beïnvloedt. Toch blijken in de praktijk gemeenten ook te worstelen met het succesvol behouden en benutten van historische waarden. Hoe benut je als gemeente de meerwaarde die cultuurhistorie onmiskenbaar heeft?


Meerwaarde Zowel de ondergrondse als bovengrondse sporen

verhalen over hun woon- en werkomgeving. In ge-

van eerder menselijk handelen hebben ons veel te

meenten met een grote historische vereniging blijkt

vertellen. Aan de monumentale panden, de hout-

de betrokkenheid van burgers veelal hoger dan in

wallen, de bruggen of de straatverlichting in een

andere gemeenten.

stad, dorp of straat, is de geschiedenis van een gemeente af te lezen. Deze cultuurhistorisch waar-

Ten tweede maken de verhalen die het landschap

devolle elementen, objecten en structuren bepalen

en de monumenten ons vertellen een gemeente

zo voor een belangrijk deel de identiteit van onze

aantrekkelijk voor recreanten. Vooral wanneer deze

leefomgeving. Voor iedere gemeente is het van

verhalen worden gebruikt in een totaal marketing-

groot belang de eigen identiteit te beschermen, te

concept, vormt het culturele erfgoed een potentiële

benutten en te benadrukken. En wel om verschil-

toeristische trekker. Sommige, meest stedelijke, ge-

lende redenen.

meenten hebben hierdoor veel mogelijkheden om zich als zelfstandige gemeente toeristisch en recre-

Ten eerste neemt de waardering van en de betrok-

atief te profileren. Meestal biedt een samenwerking

kenheid bij de directe leefomgeving toe wanneer

in regioverband meer kansen. ‘Twente, Landgoed

burgers zich meer bewust zijn van de interessante

van Nederland’ is hier een succesvol voorbeeld van.


De meerwaarde van cultuurhistorie is inmiddels veel bestuurders duidelijk. Cultuurhistorie is niet langer het stoffige archief dat we moeten beheren, maar is eerder een frisse bron. Een bron van inkomsten op het moment dat we deze recreatief weten te benutten. Een bron waar we als bewoners en gemeentelijke overheid samen uit kunnen putten als het gaat om woongenot en betrokkenheid met de leefomgeving. Bovendien vormt cultuurhistorie steeds vaker een bron van inspiratie voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Cultuurhistorie blijkt zo bij uitstek het bindmiddel tussen verschillende gemeentelijke beleidsvelden. Valkuilen Verschillende factoren hebben eraan bijgedragen dat de interesse voor het gemeentelijk cultureel erfgoed zienderogen is toegenomen: de wettelijke verplichting om de archeologische waarden te beschermen, het Belvedère-programma van de afgelopen jaren en de provinciale aandacht voor cultuurhistorie. Bovendien maakt, met de op handen zijnde Modernisering van de Monumentenzorg, cultuurhistorie vanaf (naar verwachting) 1 januari 2011 deel uit van het afwegingskader voor ruimtelijke ontwikkelingen.


In veel gemeenten heeft deze hernieuwde aandacht voor cultuurhistorie geleid tot veel enthousiasme binnen de organisatie. Maar ondanks de aantoonbare meerwaarde van cultuurhistorie blijkt het in de praktijk niet altijd even makkelijk dit enthousiasme te benutten en in stand te houden. Een rondgang langs verschillende gemeenten in de provincie Gelderland wijst uit dat hier verschillende oorzaken voor zijn: Onbekend maakt onbemind. De kracht van cultuurhistorie wordt op bestuursniveau nog niet altijd onderkend waardoor financiële middelen en organisatorische daadkracht op ambtelijk niveau ontbreken. De inhoudelijke kennis is beperkt. Cultuurhistorie, waarin de gemeentelijke taken op het gebied van archeologie, monumentenzorg en landschap in samenhang bezien worden, is relatief nieuw. Inhoudelijke kennis is daardoor beperkt en versnipperd aanwezig. Cultuurhistorie is erg versnipperd ‘georganiseerd’. In veel gemeenten zijn de vakgebieden monumentenzorg, archeologie en landschap van oudsher binnen verschillende afdelingen ondergebracht. Dit heeft een negatieve invloed op de onderlinge afstemming en het effectief benutten van de cultuurhistorische meerwaarde.


Cultuurhistorie lijkt trendgevoelig. Aandacht en enthousiasme voor cultuurhistorie hangen vaak samen met losstaande projecten. Op het moment dat een project is afgerond en daarmee de projectgebonden middelen en subsidies zijn opgebruikt, nemen het enthousiasme en de aandacht in veel gevallen af. Cultuurhistorie wordt soms als belemmering gezien. Archeologie en monumentenzorg worden niet alleen door ontwikkelaars of eigenaren als een beperking van hun mogelijkheden en flexibiliteit gezien, ook binnen de gemeentelijke organisatie bestaat soms het beeld dat cultuurhistorie eerder (financiële) beperkingen met zich meebrengt dan dat het kansen biedt. Cultuurhistorie is nog te veel afhankelijk van subsidies. Op rijks-, maar vooral op provinciaal niveau zijn veel subsidiemogelijkheden voor cultuurhistorisch gerelateerde projecten en werkzaamheden. Het gevolg is dat cultuurhistorische initiatieven erg afhankelijk zijn geworden van subsidies. Cultuurhistorie weet zich nog weinig zelf te bedruipen. In de praktijk zien we dat in enkele gevallen ambitieuze en omvangrijke initiatieven geen doorgang vinden doordat ofwel cofinanciering niet gevonden wordt of een subsidieverstrekker zich terugtrekt.


Ook gemeenten waar cultuurhistorie al wel inte-

zichtbaar. De 6 kilometer lange grafheuvelrij, het

graal deel uitmaakt van het gemeentelijk beleid,

67 hectare grote raatakkercomplex en het zeer uit-

geven aan dat ze met bovenstaande spanningsvel-

gebreide stelsel van sprengen en beken zijn hier

den te maken hebben of te maken hebben gehad.

mooie voorbeelden van.

Vervolgens rijst natuurlijk de vraag hoe je hiermee omgaat. Wat is nodig om cultuurhistorie structureel

Informatie en enthousiasme

een plek te geven binnen het gemeentelijk beleid?

In 2007 ontstaat er binnen de ambtelijke organi-

En hoe profiteer je als gemeentelijke overheid van

satie van Epe het gevoel dat er kansen liggen om

de meerwaarde die cultuurhistorie biedt? De tot-

cultuurhistorie in de volle breedte de verdiende

standkoming van het cultuurhistorisch beleidskader

aandacht te geven. Dit was het jaar dat archeologie

dat is opgesteld voor de gemeente Epe geeft ant-

wettelijk verplicht verankerd diende te worden in

woord op deze vragen.

het bestemmingsplan en er subsidiemogelijkheden waren voor het opstellen van een gemeentelijke

Cultuurhistorisch beleid Epe

archeologische waardenkaart. In een startnotitie

Epe is al meer dan een eeuw bekend en geliefd bij

wordt voorgesteld een beleidskader te ontwikke-

veel vakantiegangers. Vooral vanwege de bosrijke

len waarbij niet alleen archeologie, maar ook his-

omgeving en de recreatieve mogelijkheden. Het

torische geografie en bouwhistorie centraal staan.

westelijk deel van de gemeente ligt in het Centraal

Deze startnotitie slaagt erin om het gemeentebe-

Veluws Natuurgebied, terwijl de gemeente zich

stuur te enthousiasmeren. Unaniem is het College

in het oosten uitstrekt tot aan de IJssel. De grote

het erover eens dat een beleidskader en een gericht

hoogteverschillen zorgen voor een kenmerkend

uitvoeringsprogramma van groot belang zijn. Niet

landschap met zowel droge heidevelden als natte

alleen om de bestaande cultuurhistorische waarden

hooilanden. Naast deze ecologische rijkdommen is

te kunnen behouden, maar vooral omdat cultuur-

Epe echter ook rijk aan cultuurhistorische waarden.

historie kansen biedt voor recreatie en ruimtelijke

De overgang van hoog naar laag is al eeuwenlang

ordening. De valkuilen ‘onbekend maakt onbe-

een geschikte bewoningsplek geweest. Veel van

mind’ en ‘cultuurhistorie als belemmering’ werden

de sporen van deze bewoners zijn nog duidelijk

hiermee succesvol omzeild.


Hulp en ondersteuning

koppelen aan de afdeling ruimtelijke ordening en

In de projectgroep die met deze startnotitie aan de

daarnaast al de aanwezige kennis samen te bren-

slag is gegaan, werden ook vertegenwoordigers

gen in een projectgroep, werd de gemeentelijke

van de lokale historische verenigingen betrokken.

‘verzuiling’ geslecht.

Op deze manier werd een schat aan lokale kennis in huis gehaald. In één klap ontstond een gemeen-

Samenwerking en combinaties

telijk kennisplatform waar leden van de monumen-

De projectgroep roept vervolgens een klankbord-

tencommissie, de afdeling ruimtelijke ordening, de

groep in het leven. De klankbordgroep, waarin het

gemeentelijke landschapsarchitect, lokale belan-

waterschap Veluwe, de provincie Gelderland en

genvereniging en adviseurs bij elkaar aan één tafel

verschillende terreinbeheerders vertegenwoordigd

zaten. Door het aantrekken van een externe pro-

waren, had als doel de focus en de bruikbaarheid

jectleider en door de uitvoering van het project te

van de inventarisatie en het beleid te toetsen aan


de dagelijkse praktijk. Helaas komt de rol van de

aangegeven welke acties uitgevoerd worden om aan

klankbordgroep gedurende het proces niet goed uit

de ambities van de gemeente te kunnen voldoen.

de verf en lijkt het enthousiasme dat er aanvanke-

Deze ambities zijn: integratie van cultuurhistorie bin-

lijk was voor het initiatief hier alweer snel weg te

nen de verschillende beleidsvelden, draagvlak voor

ebben. Door de geringe opkomst tijdens de klank-

cultuurhistorie vergroten en cultuurhistorische waar-

bordgroepbijeenkomsten raakt de toets voor wat

den beschermen en benutten. Hier raken we de es-

betreft de bruikbaarheid en de doorwerkingkracht

sentie van het beleidskader en komt de vraag boven:

van het beleid helaas onderbelicht.

hoe ver moeten, willen en kunnen we als gemeente gaan om onze doelstellingen te bereiken? Zonder

Uitvoeringsgericht

een duidelijk antwoord op deze vraag en een uitge-

Aan het beleidskader is een uitvoeringsprogramma

sproken keuze in ambitieniveau mist een cultuurhis-

gekoppeld. Voor de komende vijf jaar wordt hierin

torisch beleid de benodigde uitwerkingskracht.


Keuzes maken Hoe presenteer je de uitkomsten van de gebieds-

Hieruit volgt de derde en belangrijkste keuze. Deze

dekkende en gedetailleerde inventarisatie overzich-

keuze gaat over de rol die de gemeentelijke overheid

telijk aan burgers en bezoekers? Dat was de eerste

wil innemen bij het uitvoeren van de cultuurhistori-

keuze die de gemeente Epe moest maken. Uitein-

sche projecten. De gemeente Epe ziet drie rollen voor

delijk heeft de gemeente ervoor gekozen om een

zichzelf weggelegd: de gemeente als handhaver, de

Gemeentelijke Profielschets op te stellen. In deze

stimulerende gemeente en de gemeente als voor-

schets zijn de uitkomsten van de cultuurhistorische

trekker, waarbij de gemeente zelf de boer op gaat

inventarisatie aansprekend gepresenteerd aan de

en actief activiteiten ontplooit. Deze drie mogelijke

hand van slechts tien zogenaamde cultuurhisto-

rollen komen ook terug in het beleidskader en zijn

rische parels. De route die deze parels met elkaar

gekoppeld aan drie ambitieniveaus in het uitvoerings-

verbindt, vormt de basis voor een aantrekkelijke re-

programma.

creatieve route door de gemeente Epe, gekoppeld aan de ontstaansgeschiedenis van de gemeente.

In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat er ambtelijke capaciteit binnen de afdeling ruimtelijke ordening

Een tweede keuzemoment kwam voort uit de doel-

wordt vrijgemaakt om de integratie tussen de werk-

stellingen die benoemd waren in de startnotitie.

velden archeologie, monumentenzorg en landschap te

Cultuurhistorie is het bindmiddel tussen de verschil-

vergroten, om om cultuurhistorie deel uit laten maken

lende beleidsvelden, maar welke beleidsvelden zijn

van het ruimtelijk afwegingskader en om middels pla-

daarvoor het meest geschikt? In Epe is ervoor geko-

nologische instrumenten het cultureel erfgoed te be-

zen om de werkvelden monumentenzorg, archeo-

schermen. Om maatschappelijke partijen te stimuleren,

logie en landschap integraal in te zetten binnen

is een budget voor cofinanciering beschikbaar gesteld

de beleidsvelden ruimtelijke ordening en recreatie.

en is er capaciteit vrijgemaakt om initiatiefnemers te

Binnen de ruimtelijke ordening biedt cultuurhisto-

ondersteunen. Bovendien wordt geïnvesteerd in voor-

rie kansen voor het beschermen (en ruimtelijk be-

lichting van de ambtelijke en bestuurlijke organisatie.

nutten) van waardevolle historische structuren en

Met dit palet aan concrete maatregelen wil de ge-

landschappen. Het beleidsveld recreatie biedt bij

meente Epe niet alleen voorkomen dat ze in de valkuil

uitstek aanknopingspunten om het cultuurhisto-

trapt van de trendgevoeligheid van cultuurhistorie,

risch erfgoed beleefbaar te maken en dit erfgoed

maar zet zij vooral een grote stap richting het benut-

vervolgens in te zetten als recreatieve trekker.

ten van het gemeentelijk cultureel erfgoed.


Successtory? Of het cultuurhistorische beleid in Epe een succes-

Vanuit het ogenschijnlijke succes in Epe en de rond-

story wordt, zal in de toekomst moeten blijken.

gang langs verschillende andere Gelderse gemeen-

Maar dat het beleid een vliegende start kent, is

ten kunnen we antwoord geven op de eerder op-

duidelijk. De inventarisatiekaarten, de profielschets

geworpen vragen:

en het beleidskader zijn stuk voor stuk enthousiast ontvangen. Niet alleen B&W maar ook directie en

1 Hoe kan een gemeente omgaan met de span-

afdelingsmanagers reageerden positief. Inmiddels

ningsvelden/valkuilen die zich voordoen als het

hebben de burgemeesters uit het regio-overleg

gaat om gemeentelijk cultuurhistorisch beleid?

samen met de plaatselijke pers als eersten de recreatieve route langs de cultuurhistorische parels

2 Wat is randvoorwaardenstellend om cultuurhis-

mogen afleggen. En met het vrijmaken van de amb-

torie structureel een plek te geven binnen het

telijke capaciteit is er inmiddels veel geïnvesteerd in

gemeentelijk beleid?

de noodzakelijke voorlichting binnen de gemeentelijke organisatie. Met het beleid en uitvoeringspro-

3 Hoe profiteert een gemeentelijke overheid

gramma in de hand hoopt de gemeente de komen-

van de meerwaarde die cultuurhistorie biedt?

de jaren bij te kunnen dragen aan het behoud en benutten van haar cultureel erfgoed, het profileren

Ad1

van de gemeente als cultuurhistorisch centrum van

De opgave is om het enthousiasme dat in Epe maar

de Veluwe.

ook elders in Nederland in grote mate aanwezig is, om te zetten naar daadkracht. Hiervoor bieden

Conclusie

de cultuurhistorische inventarisatie en het cultuur-

Uit de Eper praktijk kunnen we vier lessen leren:

historische beleidskader belangrijke instrumenten.

• Schroom niet externe kennis in huis te halen

Niet alleen wordt het bewustzijn en daarmee het

als dat intern niet voor handen is.

enthousiasme van de bestuurder vergroot als uit de

• Betrek alleen die partijen waar de kennis en

inventarisatie blijkt hoe rijk een gemeente is aan

cultuurhistorische waarden. Het beleidskader geeft,

het enthousiasme zit.

• Betrek burgers bij de beleidsontwikkeling.

juist in tijden van economische recessie, richting aan

• Maak optimaal gebruik van de vele subsidie-

een veilige en winstgevende investering in identi-

teit, aantrekkingskracht en toerisme. Bovendien

mogelijkheden.


vormt het beleid een eerste aanzet om de diepe

keuze voor een aanspreekpunt en coördinator die

kloof tussen de archeologie, monumentenzorg en

de voorlichting van collega’s en burgers op zich

historische geografie te dichten, een stap waarmee

neemt, zal cultuurhistorie blijvend als belemmerend

de gemeente volledig aansluit bij de doelstellingen

ervaren worden en blijft de inhoudelijke kennis be-

van de Modernisering van de Monumentenzorg.

perkt en versnipperd.

Ad2

Ad3

Een concreet uitvoeringsprogramma voor de mid-

Niet voor niets betrekt Epe recreatie en toerisme

dellange termijn en een cultuurhistorisch beleids-

nadrukkelijk in het cultuurhistorisch beleid. Cul-

kader zijn onmisbaar. Een uitvoeringsprogramma

tuurhistorie leent zich uitermate voor toeristische

garandeert de uitvoering van het beleid. Ook wan-

profilering en citymarketing en biedt gemeenten of

neer het enthousiasme ervoor is afgenomen door

regio’s de kans zich te onderscheiden van de buren

de trendgevoeligheid die cultuurhistorie nu nog

en te bouwen aan een eigen identiteit en imago.

steeds met zich meedraagt. Om te voorkomen

De groei van het aantal bezoekers en bedrijven

dat dit enthousiasme verdwijnt, is het vrijmaken

leidt direct tot een omzetgroei in de detailhandel

van ambtelijke capaciteit, bijvoorbeeld in de vorm

en de horeca. Cultuurhistorie is al met al een grote

van een coördinator cultuurhistorie, van groot be-

werkgever. Als dit besef tot ons doordringt, wordt

lang. Deze persoon zal als eerste aanspreekpunt

het voor cultuurhistorie mogelijk op eigen benen

de noodzakelijke overlegstructuur tussen de ver-

te staan. De huidige subsidiemogelijkheden blijven

schillende werk- en beleidsvelden intern, maar ook

dan een belangrijke opsteker maar zijn niet langer

tussen de verschillende belangenpartijen extern

randvoorwaardenstellend. Daarvoor heeft het cul-

overeind moeten houden. Zonder de nadrukkelijke

tureel erfgoed de gemeente te veel te bieden.

De tekst is mede tot stand gekomen door inbreng van Hans van Bolderen van de gemeente Epe.



www.tauwregeltuwruimte.nl

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda

Recommend Documents