Culturele diversiteit in opgroeien en opvoeden: feiten en cijfers

Culturele diversiteit in opgroeien en opvoeden: feiten en cijfers FACTSHEET

Allochtone jeugdigen staan zowel in beleid als in de publieke discussie volop in de belangstelling. Terecht, want bijna een kwart van alle jeugdigen in

In onderzoek wordt een aantal kenmerken van gezinnen onderscheiden die samenhangen met het vaker voorkomen van problemen. Laag inkomen, opgroeien in een eenoudergezin, niet-westerse afkomst en een laag

Nederland van 0 tot 25 jaar is van allochtone afkomst.

opleidingsniveau van de moeder zijn risicofactoren. Pro-

De aandacht richt zich met name op problemen die

blemen in de ontwikkeling en opvoeding van kinderen

bepaalde groepen jeugdigen hebben of veroorzaken.

komen beduidend vaker voor bij gezinnen waar twee of

Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen te zien. Met

meer van deze risicokenmerken aanwezig zijn. Vooral

name op de terreinen onderwijs en arbeidsparticipatie is de situatie van allochtone jeugdigen verbeterd. Het

niet-westerse allochtone gezinnen in Nederland hebben vaak te maken met meerdere risicofactoren.

aantal jongeren dat een diploma in het hoger onderwijs

Welke landelijke cijfers zijn er precies bekend over

behaalt is verdubbeld, allochtone vrouwen halen vaker

het functioneren van allochtone jeugdigen binnen de

een startkwalificatie en het aantal jongeren met werk

Nederlandse samenleving? Welke verschillen zijn er

is toegenomen. Maar ondanks dat bestaan er op een

tussen autochtone en allochtone jeugdigen en tussen de

aantal gebieden nog steeds verschillen met autochtone

verschillende allochtone groepen? Als antwoord op deze

jeugdigen.

vragen biedt deze factsheet een overzicht van cijfers over het functioneren van allochtone jeugdigen en hun gezinnen op de terreinen opvoeding, welbevinden en onderwijs en werk.

Nederlands Jeugdinstituut

Enkele demografische gegevens

2

migratieachtergronden en sociale

hun ouders zijn naar Nederland

posities. De diversiteit neemt alleen

gekomen. Slechts 20 procent van de

maar verder toe nu steeds meer

allochtone 0- tot 25-jarigen is in een

Een kwart van de Nederlandse

nieuwe groepen deel gaan uitmaken

ander land dan Nederland geboren.

bevolking van 0 tot 25 jaar is alloch-

van de niet-westerse allochtone

toon. Twee derde hiervan valt onder

bevolking.

In deze factsheet beperken we ons

de noemer niet-westerse allochtoon.

Marokkanen en Turken vormen de

grotendeels tot jeugdigen van de

grootste groep niet-westerse alloch-

vier grootste groepen niet-westerse

De diversiteit binnen de niet-wes-

tonen, gevolgd door Surinamers en

allochtonen in Nederland en hun

terse allochtone bevolking is groot.

Antillianen.

opvoeders. Het gaat in deze factsheet

Zo zijn zij afkomstig uit diverse

dus over jeugdigen en ouders van

werelddelen en landen en hebben

De meeste allochtone jeugdigen

Turkse, Marokkaanse, Surinaamse

zij zeer uiteenlopende culturele en

zijn zelf in Nederland geboren,

en Antilliaanse afkomst.

Bevolking van 0 tot 25 jaar

Allochtone bevolking 0 tot 25 jaar naar herkomst

16% 24% 30% 7%

5%

11%

77%

14% 15%

Autochtoon Westerse allochtoon

Surinaams

Turks

Ned. Antill / Arubaans

Marokkaans

Overig niet-westers

Westerse allochtoon

Niet-westerse allochtoon

Bron: CBS 2009

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hanteert de volgende definitie van ‘allochtoon’: Iemand die in Nederland woont (en staat ingeschreven) en van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen personen die zelf in het buitenland zijn geboren (de eerste generatie) en personen die in Nederland zijn geboren (de tweede generatie) (CBS 2005). Het CBS maakt onderscheid tussen westerse en niet-westerse allochtonen. ‘Niet-westerse’ allochtonen zijn allochtonen die uit Turkije, Afrika, LatijnsAmerika en Azië (met uitzondering van Japan en Indonesië) afkomstig zijn.

3

Culturele diversiteit in opgroeien en opvoeden

Gezin en opvoeding Gezinssamenstelling In Nederland wonen ruim 2,5 miljoen gezinnen. Onder een gezin verstaan we een of twee ouders met minstens één thuiswonend kind. 13 procent van alle gezinnen heeft één of twee ouders van niet-westerse afkomst (Boekhorn & de Jong 2008). Eenoudergezinnen In 2006 zijn er 452.000 eenoudergezinnen. Dat is 18 procent van alle huishoudens met kinderen. In een derde van de eenoudergezinnen is in ieder geval een van de ouders nietwesters allochtoon. Verhoudingsgewijs komt eenouderschap het vaakst voor bij Antilliaanse en Surinaamse gezinnen. De helft van de gezinnen van Antilliaanse-Arubaanse herkomst en 45 procent van de Surinaamse gezinnen heeft één ouder.

Eenoudergezinnen

Aantallen kinderen per gezin Het aantal kinderen dat Nederlandse vrouwen gemiddeld krijgen ligt rond

Autochtoon

de 1,7. Allochtone vrouwen krijgen van oudsher meer kinderen. Twintig jaar geleden lag het gemiddelde

Antilliaans-Arubaans

kindertal van bijvoorbeeld Turkse en Marokkaanse vrouwen rond de

Marokkaans

5. Maar in de afgelopen decennia krijgen allochtone vrouwen en vooral Turkse en Marokkaanse vrouwen

Turks

minder kinderen. Bij Marokkaanse vrouwen van de eerste generatie

Surinaams

die eind jaren zestig zijn geboren, 0

10

20

percentage van totale herkomstgroep

Bron: Boekhorn & de Jong 2008

30

40

50

60

is het gemiddelde kindertal nu 2,7. Ondanks deze aanzienlijke daling in aantallen kinderen is het verschil met autochtone vrouwen nog steeds groot.


4

Gezinnen met thuiswonende kinderen t/m 18 jaar in 2002 Kindertal

Turks

Marokkaans

Surinaams

Antilliaans

Autochtoon

1 kind

25%

25%

33%

38%

30%

2 kinderen

44%

31%

44%

41%

48%

3 of meer kinderen

31%

45%

22%

21%

22%

Bron: Distelbrink & Hooghiemstra 2005

Het kindertal van de tweede genera-

Turkse en Marokkaanse gezinnen

Gezinnen in achterstandssituaties

tie niet-westerse allochtone vrouwen

zijn dus over het algemeen groter

Kinderen die wonen in een gezin

zal naar verwachting weinig meer

dan autochtone gezinnen. De kinde-

met een lage sociaaleconomische

verschillen van het kindertal van

ren groeien ook vaker dan autoch-

status (SES) lopen meer risico pro-

autochtone vrouwen. Bij de tweede

tone kinderen op met meer dan één

blemen te krijgen. Onder een lage

generatie Surinaamse vrouwen ligt

broertje of zusje. Gezinnen met drie

SES wordt verstaan een laag oplei-

het kindertal zelfs lager dan dat van

of meer kinderen komen relatief het

dingsniveau van de ouders en het

autochtone vrouwen (Boekhorn & de

meeste voor onder de Marokkanen.

leven in armoede, bijvoorbeeld door

Jong 2008).

Surinaamse en Antilliaanse gezinnen

werkloosheid van de ouder(s). Rela-

zijn ongeveer even groot als autoch-

tief veel allochtone kinderen hebben

tone gezinnen.

hiermee te maken. Ruim een kwart van de allochtone huishoudens had in 2006 een laag inkomen. Dit is vier keer zo veel als bij autochtone huishoudens. Binnen de niet-westerse huishoudens liep het aandeel met een laag inkomen uiteen van 22 procent van de Surinaamse gezinnen tot 32 procent van de Marokkaanse gezinnen (CBS, Armoedebericht 2008). Ook het opleidingsniveau van allochtone ouders ligt lager dan dat van autochtonen. Het verschil is het grootst bij niet-westerse allochtonen van de eerste generatie. 21 procent heeft de lagere school als hoogst voltooide opleiding tegenover 7 procent van de autochtone bevolking. Onder de niet-westerse allochtonen zijn Turken en Marokkanen van de eerste generatie gemiddeld het laagst opgeleid. Ruim 30 procent heeft alleen lagere school. Onder Surinamers en

5


Antillianen gaat het respectievelijk

meisjes van Turkse en Marokkaanse

lopen jaar enige zorgen of problemen

om 13 procent en 15 procent. Het

afkomst nadert die van autochtone

gehad met de opvoeding. 6 procent

verschil neemt wel af bij de volgende

meisjes. De geboortecijfers bij Antil-

van de ouders heeft een negatieve

generaties. De tweede generatie niet-

liaanse tienermeisjes is licht gedaald

beleving van de opvoeding. Een

westerse allochtonen volgt inmiddels

maar is nog altijd acht keer zo hoog

negatieve beleving van de opvoe-

veel meer onderwijs dan de eerste

als bij autochtone meisjes (CBS

ding houdt in dat zij ontevreden zijn

generatie (Verweij e.a. 2009).

2008; Garssen 2007).

over de opvoeding, het belastend en

Tienermoeders

Opvoeding

In 2007 hebben 2540 meisjes jonger

Hoe ouders de opvoeding beleven

negatieve beleving van de opvoeding

dan 20 jaar een kind gekregen.

blijkt samen te hangen met het

komt bij sommige groepen ouders

Hierbij gaat het om 1489 autochtone

voorkomen van opvoedproblemen.

vaker voor dan bij andere. Onder

tieners en 1051 meisjes van alloch-

Bij ouders die negatief gestemd zijn

andere ouders met een niet-westerse

tone afkomst. Ten opzichte van een

over de opvoeding, worden vaker

afkomst, ouders uit eenoudergezin-

jaar eerder is vooral het geboortecij-

opvoedproblemen gesignaleerd dan

nen, ouders die onder de armoede-

fer onder tieners van niet-westerse

bij ouders die positief gestemd zijn.

grens leven en gezinnen waarbij de

afkomst gedaald. In 2001 waren

94 procent van de ouders met kinde-

moeder een lage opleiding heeft,

er 1736 tienermoeders van niet-

ren in de leeftijd van 0 tot 12 jaar is

zijn vaker negatief gestemd over de

westerse afkomst; in 2007 waren het

tevreden over de opvoeding. De helft

opvoeding (Zeijl e.a. 2005).

er nog 779. Het geboortecijfer onder

hiervan heeft echter wel in het afge-

zwaar vinden en/of zich veel zorgen maken over de opvoeding. Een

Onderwijs en arbeid Deelname aan VVE-programma’s en peuterspeelzalen

peuterleeftijd en doorlopen in groep

naar de peuterspeelzaal. Na 2002

1 en 2 van de basisschool. VVE-

wordt het land van herkomst niet

Voor kinderen met een risico van

programma’s zijn er voor alle ach-

meer geregistreerd, dus na dat jaar

onderwijsachterstand zijn er de

terstandsgroepen, zowel allochtone

zijn er geen cijfers over de verde-

zogenoemde programma’s voor

als autochtone. In de praktijk blijken

ling en deelname van allochtone en

voor- en vroegschoolse educatie

vooral de allochtone groepen deel

autochtone kinderen meer bekend.

(VVE-programma’s). Het gaat hierbij

te nemen aan deze programma’s.

om programma’s die starten op de

Autochtone kinderen gaan veel vaker

Deelname aan VVE-programma’s en peuterspeelzaal van leerlingen die nu in groep 2 zitten (percentage van de bevolkingsgroep dat deelneemt) VVE ‘02

VVE ‘96

psz ‘02

psz ‘96

Turks

51

32

74

46

Marokkaans

41

26

51

25

Surinaams

24

11

67

66

Antilliaans

17

19

57

55

Autochtoon (laag opgeleid)

13

3

83

79

Autochtoon (hoog opgeleid)

5

1

79

81

Bron: CBS 2005


6

Verdeling leerlingen naar herkomstgroep in het voortgezet onderwijs 100% 90% 80% 70% 60% 50%

Vwo 3-6

40% Havo 3-5 30% 20%

Vmbo 3-4

10% Leerjaren 1-2 0%

Autochtoon

Westerse allochtoon

Turks

Marokkaans

Surinaams

Antilliaans

Bron: CBS 2009

Voortgezet onderwijs

Voortijdig schoolverlaters naar herkomst

Een kwart van alle leerlingen binnen het voortgezet onderwijs gaat naar het vmbo. Allochtonen zijn hierbij oververtegenwoordigd: 36 procent

Voortijdig schoolverlaters

Autochtoon

van de Turkse en Marokkaanse leer-

Turks

lingen zit op het vmbo. Op de havo

Marokkaans

en zeker op het vwo zijn relatief veel autochtonen te vinden: 17 en 18 procent. Maar weinig leerlingen

% Van bevolkingsgroep

3 5,7 7

Surinaams

6,7

Antilliaans/Arubaans

8,3

van Turkse en Marokkaanse herkomst zitten op deze opleidingen

Bron: Ministerie van OC&W 2007

(beiden 11 procent op de havo en 7, respectievelijk 6 procent op het vwo). Schoolverzuim en schoolverlaten

startkwalificatie het onderwijs

onder autochtonen was dit bijna

verliet.

17 procent. Toch zijn allochtone jongeren vergeleken met autochtone

Relatief veel allochtone jongeren verlaten het onderwijs zonder het

Hoger onderwijs

jongeren nog altijd ondervertegen-

behalen van een startkwalificatie.

Het aantal allochtonen dat hoger

woordigd in het hoger beroepson-

In het schooljaar 2007/2008 verliet

onderwijs volgt is de laatste dertien

derwijs en op de universiteit.

3 procent van de autochtone jonge-

jaar sterk gestegen. In het schooljaar

ren het onderwijs voortijdig, terwijl

2006/2007 volgde 12 procent van de

Onder de 18- tot 25-jarigen is vooral

ruim 8 procent van de jongeren met

12- tot 25-jarige allochtone jongeren

het aandeel niet-westerse allochtone

een Antilliaanse achtergrond zonder

een opleiding in het hoger onderwijs,

vrouwen dat over een startkwalifi-

7

Niet-westerse allochtonen in het hoger onderwijs 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 Antilliaans

4000

Surinaams

2000 0

Marokkaans Turks 1995/96

2000/01

Bron: CBS 2009

catie beschikt of een opleiding volgt, sterk toegenomen: van 74 procent in 2003 naar 85 procent in 2008. Het aantal niet-westerse jongeren dat het hoger onderwijs met een hbo-diploma of een masterof doctoraaldiploma verlaat is sinds 2000/2001 verdubbeld. In 2000/2001 ontvingen ruim 2000 niet-westerse allochtone jongeren een diploma in het hoger onderwijs. In 2006/2007 waren dat er ruim twee keer zo veel (CBS 2009).

Arbeidsmarkt Het aandeel jongeren met werk onder de niet-westerse allochtonen van 15 tot 23 jaar nam toe: van 47 procent in 2003 naar 56 procent in 2008. Ondanks deze toename van het aandeel werkzame niet-westerse allochtone jongeren hebben zij nog steeds veel minder vaak een baan dan autochtone jongeren (81 procent in 2008) (CBS 2009).

2005/06

2008/09



8

Welbevinden Psychisch welbevinden Jeugdigen in de leeftijd van 8 tot en met 16 jaar zijn over het algemeen zeer tevreden over hun leven. De 8tot 12-jarigen geven een gemiddeld cijfer van 8,3 (Zeijl e.a. 2005). De oudere kinderen geven een gemiddeld cijfer van 7,8 (Dorsellaer e.a. 2007). Tussen autochtone en allochtone kinderen zijn geen significante verschillen in de mate van welbevinden.

Psychosociale problemen in het voortgezet onderwijs

Psychosociale problemen Kinderen van 0 tot 12 jaar

30

Volgens artsen en verpleegkundigen in de jeugdgezondheidszorg heeft

25

11 tot 28 procent van de kinderen van 0 tot 12 jaar (percentage is

20

afhankelijk van de leeftijd) last van psychosociale problemen. Volgens ouders heeft 4 tot 6 procent van

15

percentage leerlingen

de kinderen last van psychosociale problematiek. Binnen de psychoso-

10

ciale problemen wordt onderscheid gemaakt in gedragsproblemen en

5

emotionele problemen. 0

emotionele problemen

gedragsproblemen

hyperactiviteit

problemen met leeftijdsgenoten

De artsen en verpleegkundigen signaleren evenveel psychosociale problemen onder de verschillende

autochtoon

etnische groepen. Er zijn weinig allochtoon

Bron: Van Dorsselaer e.a. 2007

verschillen tussen kinderen van

9


westerse en niet-westerse afkomst.

en psychosomatische klachten) te

en Turkse afkomst slachtoffer te

Een uitzondering hierop is dat ze bij

hebben.

zijn van seksuele dwang. Het gaat

Marokkaanse kinderen zelfs minder

hierbij om seksueel misbruik door

problemen zien.

Allochtone leerlingen rapporteren

pedoseksuelen en gedwongen prosti-

Ouders van met name Turkse en

bijna twee keer zo veel gedrags-

tutie. De onderzoekers geven hierbij

Marokkaanse kinderen rapporteren

problemen (bijvoorbeeld vechten,

aan dat er waarschijnlijk sprake is

echter vaker psychosociale proble-

agressief gedrag, stelen) en proble-

van onderrapportage omdat alloch-

men dan ouders van Nederlandse

men met leeftijdsgenoten, terwijl

tone jongens zelden melding doen

kinderen (Zeijl e.a. 2005).

autochtone leerlingen twee keer zo

hiervan en als er wel meldingen zijn

vaak problemen met hyperactivi-

deze zelden worden omgezet in aan-

Wanneer gekeken wordt naar de

teit (impulsiviteit, rusteloosheid en

giften (www.pharos.nl).

aard van de problematiek blijken,

gebrek aan concentratie) rapporte-

volgens de ouders, bij Turkse en

ren.

Marokkaanse kinderen vooral emo-

Naar schatting 1.500 tot 2.000 minderjarige meisjes waren in 1998

tionele problemen (bijvoorbeeld

Kindermishandeling

werkzaam in de prostitutie (Venicz

teruggetrokkenheid, psychosoma-

Over het voorkomen van de meeste

en Vanwesenbeeck 1998). Twee

tische klachten, angst of depressie)

vormen van kindermishandeling

derde van deze meisjes zou van niet-

vaker voor te komen dan bij hun

binnen allochtone gezinnen bestaan

westerse afkomst zijn. Marokkaanse

Nederlandse leeftijdsgenoten. Bij

geen betrouwbare cijfers. Wel zijn

meisjes lijken tien keer vaker in de

kinderen van Turkse afkomst komen

in beperkte mate cijfers bekend over

jeugdprostitutie vertegenwoordigd

emotionele problemen volgens de

het voorkomen van seksueel mis-

te zijn dan in de algehele bevol-

ouders drie keer zo vaak voor als

bruik en prostitutie onder allochtone

kingsgroep; Surinaamse en Turkse

bij westerse kinderen. Ook geven

jongeren.

meisjes zijn ongeveer drie keer zo

kinderen (8 tot 12 jaar) van Turkse

Uit onderzoek uit 2006 blijkt een op

vaak vertegenwoordigd (MOVISIE

afkomst zelf aan vaker depressief te

de tien jongens van Marokkaanse

2008).

zijn dan westerse kinderen. Land van herkomst speelt in de peiling Jeugd en Gezondheid (Zeijl e.a. 2005) bij de zogenoemde externaliserende of gedragsproblemen veel minder een rol dan bij emotionele problemen. Kinderen van 11 tot 17 jaar Ruim 16 procent van de jongeren in het voortgezet onderwijs geeft aan last te hebben van psychosociale problemen. Psychosociale problemen beslaan in dit onderzoek: emotionele problemen, gedragsproblemen, hyperactiviteit en problemen met leeftijdsgenoten (Van Dorsselaer e.a. 2007). Een op de vijf jongeren heeft last van emotionele problemen. Autochtone en allochtone leerlingen geven even vaak aan emotionele problemen (stemmingsproblemen, depressie


10

Criminaliteit Geregistreerde jeugdcriminaliteit

Jongeren die in 2006 in aanraking zijn gekomen met politie (exclusief Halt)

2,5 procent van alle jongeren van 12

10

tot 18 jaar is door de politie verhoord als verdachte van een strafbaar feit. 8

Allochtone jeugdigen worden verhoudingsgewijs vaker verdacht van een misdrijf dan autochtone jonge-

6

ren. Van alle minderjarige verdachpercentage van herkomstgroep

ten in 2005 is 42 procent van allochtone afkomst (Blom & Van der Laan 2007). Het aandeel niet-westerse allochtone jongeren dat in aanraking komt met de politie is substantieel hoger dan dat van de autochtone jongeren Vooral jongeren van Marokkaanse,

4

2

0

Autochtoon

Marokkaans

Antilliaans/ Arubaans

Surinaams

Turks

Bron: CBS 2009

Antilliaanse en Arubaanse afkomst zijn oververtegenwoordigd in de jeugdcriminaliteit. Ten opzichte van autochtone jongeren van 12 tot en

van de Nederlandse Antillen of

bekijken blijkt ook hier dat jongeren

met 17 jaar registreerde de politie in

Aruba (Blom & Van der Laan 2007).

van allochtone afkomst het vaakst hiermee te maken krijgen. Met name

2005 vijf keer zo veel processen-verbaal per 100 Marokkaanse jongeren

Jongeren met een Halt-afdoening

jongeren van Marokkaanse, Suri-

en bijna zes keer zo veel processen-

Wanneer we de gegevens van jon-

naamse en Antilliaanse afkomst zijn

verbaal per 100 jongeren afkomstig

geren met een Halt-afdoening

oververtegenwoordigd. Verblijf in justitiële jeugdinrichting In 2007 verblijven 4188 jongeren

Jongeren met Halt-verwijzing 2006

in een justitiële jeugdinrichting. Hiervan is 57 procent van allochtone

350

afkomst. 300

Zelfrapportage daderschap

250

Wanneer aan jongeren van 10 tot 18 jaar zelf gevraagd wordt of ze zich in

Aantal per 10.000 inwoners

200

het voorgaande jaar schuldig hebben gemaakt aan een misdrijf geeft circa

150

40 procent een bevestigend antwoord. Hoewel autochtone jongeren

100

iets vaker dan allochtone jongeren zeggen een misdrijf te hebben

50

gepleegd is het verschil niet signifi0

Autochtoon

Bron: CBS 2009

Allochtoon

Marokkaans

Surinaams

Antilliaans / Overige Arubaans niet-westerse allochtoon

cant (Van der Laan & Blom 2006).

11


Tot slot Momenteel zijn nog de meeste nietwesterse allochtone ouders buiten Nederland geboren. Zij behoren daarmee tot de eerste generatie. Deze eerste generatie ouders wordt veelal gekenmerkt door een lage opleiding, relatief grote gezinnen en een laag inkomen. Dit zijn risicokenmerken voor het ontwikkelen van problemen. Binnen de komende tien jaar zal een groot deel van de nietwesterse bevolking in Nederland geboren en getogen zijn. Dit betekent dat veel meer kinderen zullen worden opgevoed door ouders die de Nederlandse samenleving kennen, die een hoger onderwijsniveau halen en die ook de Nederlandse taal (beter) beheersen. Verschillen in functioneren tussen autochtone en allochtone jeugdigen zullen steeds kleiner worden. Positieve ontwikkelingen in deze richting zijn al gaande. Zo is het aantal niet-westerse jongeren dat een hbo-opleiding volgt flink gestegen, het aantal dat de opleiding met succes afrondt verdubbeld en hebben deze jongeren steeds vaker een baan. Er zijn ook terreinen die nog veel aandacht behoeven: criminaliteit onder jongeren van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst springt hierbij het meeste in het oog. De beschikbare gegevens over psychosociale problemen zijn niet eenduidig. Niet-westerse ouders en kinderen van 8 tot 12 jaar rapporteren vaker emotionele problemen. In het

Meer informatie

voortgezet onderwijs hebben autoch-

Wilt u meer weten over diversiteit? Bekijk dan het dossier op onze website.

tone en allochtone leerlingen even

Hier vindt u onder andere een overzicht van wat werkt bij jeugdigen uit etnische

vaak last van emotionele problemen.

minderheidsgroepen. Daarnaast biedt het dossier informatie over lopend en

Het gaat hier echter wel om een

afgesloten onderzoek, beleid en relevante literatuur.

op de vijf leerlingen. Hierbij is dus

Het digitale dossier Culturele diversiteit in opgroeien en opvoeden is te vinden via

zowel voor autochtone als allochtone

www.nji.nl/culturelediversiteit.

leerlingen aandacht nodig.


12

Bronnen Blom, M, & van der Laan, A.M.

Dorsselaer, S. van., Zeijl, E., Eeck-

Verweij, A., Sanderse, C., Lucht, F.

(2007). Monitor Jeugd terecht.

hout, S. van den, ter Bogt, T. & Vol-

van der (2009). Scholing en oplei-

Factsheet 2007-3. Den Haag:

lebergh, W. (2007). HBSC 2005:

ding. Heden, verleden en toekomst.

Wetenschappelijk Onderzoek- en

Gezondheid en welzijn van jongeren

www.nationaalkompas.nl gedown-

Documentatiecentrum.

in Nederland. Utrecht: Trimbos-

load op 06-10-2009.

instituut. Boekhorn, P. & Jong, T. de (2008).

Zeijl, E., Crone, M., Wiefferink, K.,

Gezinnen van de toekomst. Cijfers

Garssen, J. (2007). De Nederlandse

Keuzenkamp, S. & Reijneveld, M.

en trends. E-Quality.

demografie in zeven tegenstellingen.

(2005). Kinderen in Nederland. Den

Bevolkingstrends 4 kwartaal 2007.

Haag/Leiden: Sociaal en Cultureel

Den Haag/Heerlen: CBS.

Planbureau / TNO Kwaliteit van

e

Centraal Bureau voor de Statistiek (2005). Jaarrapport integratie 2005. Den Haag/Heerlen: CBS.

Leven. Laan, A.M. van der & Blom, M. (2006). Jeugddelinquentie: risico’s

Centraal Bureau voor de Statistiek

en bescherming. Bevindingen uit de

(2008). Armoedemonitor 2008. Den

WODC Monitor Zelfgerapporteerde

Haag/Heerlen: CBS.

Jeugdcriminaliteit 2005. Meppel/ Den Haag: Boom Juridische uitge-

Websites www.cbs.nl http://jeugdstatline.cbs.nl


vers/ Wetenschappelijk Onderzoek-

(2008). Steeds minder allochtone

en Documentatiecentrum.

www.jeugdmonitor.cbs.nl

Ministerie van Onderwijs, Cultuur &

www.pharos.nl

tienermoeders. Webmagazine 9 juni 2008.

Wetenschappen (2007). Factsheet Centraal Bureau voor de Statistiek

voortijdig schoolverlaten. Novem-

(2009a). Landelijke Jeugdmonitor.

ber 2007. Den Haag: Ministerie van

Jeugd en integratie. Rapportage

Onderwijs, Cultuur & Wetenschap-

eerste kwartaal 2009. Den Haag/

pen.

© 2009 Nederlands Jeugdinstituut

MOVISIE (2008). Factsheet meisjes

Tekst: Deniz Ince,


prostitutie. Feiten en Cijfers.

Machteld van der Pijll

(2009b). Bevolkingsstatistieken.

Utrecht: MOVISIE.

Colofon

Heerlen: CBS.

Foto’s: Marsel Loermans,

Den Haag/Heerlen: CBS. Venicz, L. & Vanwesenbeeck, L.

Bettina Neumann, Charles

Distelbrink, M. & Hooghiemstra, E.

(1998). Aard en omvang van

Roffey, Patrick Sheándell O’Caroll

(2005). Allochtone gezinnen. Feiten

(gedwongen) prostitutie onder

(PhotoAlto), Don Wijns (Frissewind)

en cijfers. Den Haag: Nederlandse

minderjarige (allochtone) meisjes.

Gezinsraad.

Utrecht: NISSO.

Nederlands Jeugdinstituut Catharijnesingel 47 Postbus 19221

Het Nederlands Jeugdinstituut

3501 DE Utrecht

Het Nederlands Jeugdinstituut werkt voor beleidsmakers, staffunctionarissen

T (030) 230 63 44

en beroepskrachten in de sector jeugd, opvoeding en onderwijs. Wij maken

F (030) 230 63 12

kennis beschikbaar voor de praktijk, maar verwerken ook kennisvragen vanuit de

W www.nji.nl

praktijk. Op die manier wordt een kenniscyclus georganiseerd, die de jeugdsector helpt de kwaliteit en effectiviteit van de dienstverlening te verbeteren. Voor

Infolijn (030) 230 65 64,

vragen of advies kunt u vrijblijvend contact met ons opnemen. Dit kan via de

e-mail [email protected]

Infolijn (030) 230 65 64, op werkdagen tussen 09.00-13.00 uur.

Culturele diversiteit in opgroeien en opvoeden: feiten en cijfers

Recommend Documents