Geachte lezer, Criteria voor Academische Bachelor en Master Curricula In dit nummer van het ECS Bulletin vindt u weer een overzicht
Er was daarnaast een bijdrage vanuit de Technische Universiteit
van de highlights van de leerstoelgroep. Diverse medewerkers
Eindhoven, die samen met de twee andere universiteiten een
hebben een bijdrage geleverd om u te informeren over de ont-
rapport hebben vervaardigd met daarin de academische com-
wikkelingen op ons vakgebied. In dit Woord vooraf ga ik voor-
petenties van de Bachelor- and Master-opleiding (Academische
namelijk in op de thematiek van het competentiegericht acade-
Criteria voor Bachelor en Master Curricula). Het rapport behan-
misch onderwijs, de voortgang met betrekking tot het JAEE, en
delt vooral de wat-vraag: welke competenties zijn van belang
de verdere internationale ontwikkeling van de leerstoelgroep.
binnen de opleidingen. De hoe-vraag, hoe programmeer je leer-
Maar eerst iets over de promovendi van de leerstoelgroep.
lijnen waarin deze competenties worden ontwikkeld, en op welke wijze neem je ze op in opleidingsonderdelen, komt daar-
Promotie
in niet aan de orde. Wat aan het competentieschema opvalt, is
In de afgelopen nummers van het ECS Bulletin hebt u kunnen zien
dat de onderdelen niet exclusief zijn, hetgeen kan leiden tot
dat het aantal promovendi binnen de leerstoelgroep groeit. Daar
gebruiksproblemen.
zijn we uiteraard blij mee. Het voornemen is komend jaar nog twee AIO’s te benoemen, één dit najaar en één volgend voorjaar.
Implementatieproblemen
De eindfase van een aantal promovendi komt in zicht. Doris
Veel Wageningse opleidingen vinden het werken met de metho-
Kakuru, die een overzicht van haar onderzoek gaf in een eerder
dieken die de afgelopen jaren zijn ontwikkeld om competenties
nummer van het ECS Bulletin, is op 27 oktober gepromoveerd.
in kaart te brengen, en dit te koppelen aan vakken, werkvormen
Het onderwerp van haar studie is gender-ongelijkheid in het
en toetsen, lastig. Hier wreekt zich het probleem dat er niet op
Ugandese rurale primair onderwijs in relatie tot de zorg voor
kleine schaal experimenten zijn uitgevoerd om het competentie-
levensonderhoud en de HIV/AIDS pandemie. Het is een studie
gericht onderwijs te beproeven. Dit probleem wordt ook aange-
geworden die goed inzicht geeft in de complexiteit van de bestrij-
k a a rt in een studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau (Ria
ding van gender-ongelijkheid in de gegeven moeilijke omstandig-
Bronneman-Helmer, ‘Duaal als ideaal? Leren en werken in het
heden. De studie van Doris maakt deel uit van AWLAE, (African
beroeps- en hoger onderwijs’, Den Haag), dat in juni dit jaar is
Women Leaders in Agriculture and the Environment binnen), in
verschenen.
Wageningen Universiteit geleid door Prof. dr. Anke Niehof.
Het probleem dat in deze studie (wederom) ook wordt aangek a a rt is dat het competentiegerichte onderwijs in het (hoger)
Competentiegericht Academisch Onderwijs
beroepsonderwijs vooral is gebruikt om te snijden in contacturen
Er is heel wat te doen over het competentiegericht onderwijs.
om zodoende noodzakelijke bezuinigingen door te voeren. Dat is
Zo langzamerhand wordt er ook binnen universiteiten nage-
een oneigenlijk gebruik van dit onderwijsconcept. Een klacht die
dacht over de implicaties van het competentiedenken voor de
ook veel gehoord wordt, is dat het competentiegericht onderwijs
vormgeving van het onderwijs, niet alleen binnen beroepsge-
zou leiden tot onvoldoende aandacht voor kennis. Dat zou inder-
richte opleidingen (zoals geneeskunde, bedrijfskunde en theolo-
daad ongewenst zijn. Naar aanleiding van dit commentaar bena-
gie), maar ook binnen bèta-faculteiten. In Wageningen is het
druk ik de laatste maanden: kennis blijft de basis binnen opleidin-
competentiedenken al enkele jaren prominent aanwezig. In april
gen, maar de beheersing en het vermogen om die kennis in re a-
van dit jaar is er een ‘Education Day’ geweest over competen-
listische situaties toe te passen is ook van wezenlijk belang. Dit
tiegericht academisch onderwijs, georganiseerd door het
geldt overigens niet alleen voor academische opleidingen, maar
Onderwijsinstituut (alle oude Onderwijsinstituten van de kennis-
ook voor andere opleidingen, ofschoon de kenniscomponent in
eenheden van Wageningen Universiteit zijn opgegaan in één
academische opleidingen natuurlijk het meest prominent aan-
Onderwijsinstituut, waarvan Prof. Pim Brascamp directeur is).
wezig is.
On the Nature of Competence
competentiegericht worden, omdat ze lang niet altijd relevant
De afgelopen weken vond ik bij het opruimen een artikel terug
zijn voor de sociaal-maatschappelijke ontwikkeling, en zeer
waarin ik mijzelf in deze zienswijze gesterkt voel. Het is een
sterk nadruk leggen op reproductie van (soms verouderde)
hoofdstuk in een boek uit 1989 dat is opgedragen aan Robert
wetenschappelijke kennis. Dat deze omslag geen eenvoudige
Glaser en is geschreven door Rochel Gelman en James G.
zaak is, moge duidelijk zijn.
Greeno, met als titel, ‘On The Nature of Competence: Principles for Understanding in a Domain’. Net zoals eerder Chomsky
Stephen Billett
sprak over linguïstische competentie, spreken deze auteurs
Wat betreft de internationale samenwerking kan ik verder ver-
over competentie in de wiskunde als generatieve abiliteit, het
melden dat Stephen Billett in september bij ons te gast is
vermogen om plannen te maken die tegemoetkomen aan de
geweest. Hij is expert op het gebied van het werkplekleren, en
beperkingen van de kennisprincipes in het betreffende vakin-
werkt als Associate Professor of Adult and Vocational Education
houdelijke domein. Het gebied waar deze auteurs zich dus op
aan de School of Vocational, Technology and Arts Education
richten is de wiskunde, maar in principe betreft hun visie alle
van Griffith University, in Nathan, Australië. Hij heeft bijgedragen
vakgebieden.
aan verschillende seminars die (mede) zijn georganiseerd door de leerstoelgroep. Ik hoop dat u in het volgend ECS Bulletin uit-
Beroepsvoorbereiding binnen de academie
gebreider geïnformeerd kunt worden over zijn bijdragen.
Het is in mijn optiek goed dat de universiteit zich voort d u rend afvraagt of het onderwijs voldoende is afgestemd op de ontwik-
Stoas Onderzoek
kelingen in de maatschappij. Natuurlijk moeten wetenschappelij-
Onlangs bereikte ons het bericht dat Stoas Onderzoek wordt
ke opleidingen ook in voldoende mate aandacht schenken aan
opgeheven. Een deel van de staf gaat naar het IVA in Tilburg. Er
de wetenschappelijke kennis, die voortdurend in ontwikkeling is.
zijn in het verleden diverse gesprekken geweest over samen-
Studenten moeten intensief worden ingeleid in het kennisgebied
werking tussen ECS en Stoas Onderzoek. Er is ook nog een
van hun opleiding, en tijdens deze opleiding moeten ze steeds
project geweest om de samenwerkingsmogelijkheden verder te
meer zelf sturing geven aan hun ontwikkeling. Maar een goede
exploreren. Toch is het nooit tot intensieve samenwerking geko-
voorbereiding op de maatschappij is ook van groot belang.
men. Stoas Onderzoek verrichtte jarenlang het arbeidsmarkton-
Kortom, er is een goede balans nodig tussen de wetenschappe-
derzoek in het agrarisch onderwijs. Mij is niet bekend of dat
lijke en maatschappelijke functie van het academisch onderwijs.
onderzoek een vervolg krijgt en wie dat gaat uitvoeren. Het zou uiteraard een taak zijn die goed past binnen het portfolio van de
Het JAEE
leerstoelgroep.
In het vorige nummer van het ECS Bulletin heb ik de hoop uitgesproken dat ik kon berichten over de voortgang van het
Mobiliteit
Journal of Agricultural Education and Extension (JAEE), hetgeen
Rest mij u te informeren over de personele veranderingen binnen
ik bij deze doe. Ik ben verheugd te kunnen meedelen dat het
de leerstoelgroep. Marloes van der Kamp en Chiel Zwarts zijn
eerste nummer van het JAEE, dat nu door Taylor and Francis
niet meer werkzaam bij ons. Marloes heeft geruime tijd de tijde-
wordt uitgegeven, is verschenen. Het tweede nummer is al in
lijke functie gehad van onderwijscoördinator, en heeft in die peri-
productie en de twee volgende nummers worden nu voorbe-
ode veel goeds verricht voor de leerstoelgroep. Marloes gaat
reid. Ik ben blij dat we een uitstekende ondersteuning van de
zich verder richten op haar coachingpraktijk voor het bedrijfsle-
redactie hebben in de persoon van Kate Collins, die inmiddels
ven en voor particulieren (www.marloesvanderkamp.nl). Chiel
ook is betrokken bij het onderwijs van de leerstoelgroep.
Zwarts is een aantal jaren trainer geweest bij ECS, en hij heeft een goede baan gevonden bij een opleidingsbureau. Zijn humor
2
Internationale ontwikkeling
zullen we niet licht vergeten en we hopen op een even enthousi-
Zoals ik in het voorgaande nummer van het ECS Bulletin aangaf,
aste opvolger met even goede relaties met onze studentengro e-
is het werk van de leerstoelgroep internationaal georiënteerd.
pen. Ypie Meijer en Tanja Weigel zijn trainees geweest en hebben
Dat komt in de eerste plaats tot uitdrukking in de vele samen-
een interessante werkervaringplaats gehad. Tanja werkt inmid-
werkingsrelaties van verschillende stafleden van de leerstoel-
dels bij het Bibb (Bundesinstitut für Berufsbildung) in Bonn en
groep met collega’s uit het buitenland bij het schrijven van inter-
Ypie is deze maand bevallen van zoon Chiel. Allen hartelijk dank
nationale wetenschappelijke publicaties, de keynotes en andere
voor de bijdrage aan het werk van de leerstoelgroep, en alle
presentaties tijdens internationale conferenties, maar geduren-
goeds in de toekomst.
de het afgelopen half jaar heeft de leerstoelgroep ook actief en
De leerstoelgroep heeft twee nieuwe trainees, Natalia
succesvol geparticipeerd in aanvragen voor NUFFIC-projecten.
Eernstman en Marlies Willemen. Natalia heeft reeds voor de
Dat heeft geleid tot deelname aan projecten in Benin, Uganda
zomervakantie een presentatie gehouden in Roemenië naar
en Zuid-Afrika. Momenteel zijn ook andere aanvragen in voorbe-
aanleiding van haar thesis over het onderwijs aan Roma, en ze
reiding. De projecten gaan in hoofdzaak over de ontwikkeling
heeft in een aantal Europese landen nagegaan welke onderwijs-
van het hoger onderwijs in de genoemde landen. Belangrijk is
kundige vernieuwingen er zoal lopen in agrarische universitei-
dat de opleidingen in het hoger onderwijs in deze landen meer
ten. Marlies heeft een ervaringsplaats gekregen in het vaardig-
hedenonderwijs. Per 1 september is Judith Gulikers in dienst
tions the relevance of education today. Universities, which are
getreden als onderzoeker op het thema assessment in compe-
expected to be champions of educational change, are criticized
tentiegericht beroepsonderwijs. Zij hoopt in november te pro-
for failure to respond to change. For the past two decades,
moveren aan de Open Universiteit Nederland te Heerlen. We
African countries have undertaken policy and institutional
wensen zowel onze nieuwe trainees als Judith veel succes en
reforms to address the problem of poverty. It is therefore
plezier bij ECS.
imperative that universities also transform to be relevant to national development needs, but the challenge is how such
Reacties
transformation can be effected. Relevance in the African con-
De redactie heeft naar aanleiding van de vorige nummers diver-
text implies addressing the needs of small-holder farmers who
se positieve reacties mogen ontvangen op het periodiek verschij-
are the majority and characteristically poor. There is a growing
nen van het ECS Bulletin. We hebben zelfs al verwijzingen naar bij-
demand that universities produce more of ‘change makers’ than
dragen in dit Bulletin in beleidsstukken opgemerkt. De redactie
disciplinary ‘experts’.
spant zich in om op zorgvuldige wijze korte stukjes in het Bulletin
Universities often see curriculum review as a solution, but in
te plaatsen die voor u als lezer informatief kunnen zijn. Mocht u
reality, even before considering curriculum review, it is critical
suggesties hebben ter verdere verbetering, dan horen wij die
that they deal with the basic elements of changing mindsets,
graag. Ook algemene reacties zijn van harte welkom.
and building a new vision and new skills for training and research amongst the academic staff.
Tot slot wens ik u wederom veel leesplezier met dit nummer. The need for relevance for development Martin Mulder
The need for innovations in universities to be relevant to development challenges of the 21st century is well documented (Sutz, 2005; Sterling, 2001; Altbach, 1998; Harvey and Knight,
Completed PhD Research
1996; Corcoran and Wals, 2004), however, there are not many cases that illustrate how such innovation competences can be developed especially in an African University. The key question is whether the same thinking that created and sustains the
Learning to make change: Developing innovation compe-
existing university can solve the problems it has created. One
tence in re-creating the African University of the 21st
of the limitations and obstacles that any university in a Third
century
World country faces in trying to be developmental is the competence of the existing professorial body – its members were
Paul Kibwika
never trained to think, act or teach development, and so nothing is likely to change unless they retool themselves; to expect
In this contribution a PhD study is re p o rted which is based on a
institutional change from existing competencies would be the
pilot program for transforming Makere re University through
‘blind leading the blind’ (Coleman, 1984).
developing innovation competence among academic staff of three agriculture related faculties of Agriculture, Veterinary
Objectives and research questions
Medicine and Forestry and Nature Conservation. Innovation com-
The overall objective of the study was to establish how an inno-
petence is seen as the capability to influence change in individu-
vation competence development program for university lectur-
als, organisations and communities through reflective learning
ers could be set-up and implemented to increase relevance of
processes guided by a clear development vision. It encompass-
universities to national development in Uganda. The specific
es personal mastery (see Senge, 1990) and ‘soft’ skills as indis-
objectives were to:
pensable components, empowering change in the face of re s i s tance by addressing personal weaknesses and social tensions.
1. Identify the main functions of agricultural professionals in enhancing farmer innovations.
The study showed how innovation competence development
2. Identify the key competence challenges for agricultural
contributed to our understanding of transforming universities for
professionals to engage with farmers in an innovation
relevance to development in an agrarian context.
system. 3. Describe how an innovation competence development
Notions on higher education in African countries There is concern that the 19th century model of higher educa-
program for university lecturers can be designed and implemented to respond to the challenges of agricul-
tion with which we are most familiar is inadequate for the very d i ff e rent conditions and challenges of the 21st century
4. Assess what a competence development program con-
(Sterling, 2001). Problems of the 21st century particularly
tributes to addressing the challenge of making univer-
those related to poverty, food security, sustainability and
tural development.
sities relevant to development.
democracy are systemic and integrated while education
These objectives were pursued via the following research
remains fragmented in disciplines. This fundamentally ques-
questions:
3
1. How do farmers learn and innovate in their own context?
sides need innovation competences to enable them function
2. What can agricultural professionals do to enhance
harmoniously. The supply side requires competences to facili-
farmer learning and innovation?
tate action learning and experimentation, broker information
3. Which are key competence challenges that agricultural
and knowledge between farmer and other stakeholders, devel-
professionals face in working with farmers to enhance
op and empower local organizations, think systemically, devel-
learning and innovation?
op teams and work in teams, develop and manage partner-
4. How can a competence development program for univer-
ships, and facilitate enterprise development. The demand side
sity lecturers be designed and implemented to respond
also should have capacity to self organize, lobby, advocate and
to the competence challenges of agricultural profession-
negotiate for services, elect visionary and accountable leader,
als?
act with entrepreneurial attitude, and learn by experimenting.
5. What does such a competence program contribute, more broadly, to the transformation of university train-
By implication, the supply side has the responsibility to ensure that the demand side acquires those capacities.
ing, research and consultancy aimed at poverty alleviation and development?
For universities to respond to the competences required in an innovation system, the academic staff have to reorient their
Design and methodology
mindsets towards systemic thinking and integration of disci-
The program was piloted at Makerere University with 26 lecturers
plines, and learn new skills facilitating interactive learning
from the three agriculture related faculties. To put the transforma-
processes and linking research and consultancy to develop-
tion in perspective, it was necessary to relate the innovation com-
ment. New capabilities were acquired by engaging academic
petences with challenges regarding agrarian development. The
s t a ff in an integrated learning program comprising of personal
research is therefore based on three inter-related case studies.
development, team development, facilitation skills, organization-
The first case study aims to understand the social processes
al development, communication skills, and influencing change
through which farmers learn and innovate in their own context
through training, research and consultancy. It was implemented
using the example of small holder vanilla farmers in Uganda.
through four learning workshops intermitted by practice, peer
From this, functions for research and extension in social learning
learning and self learning for a period of 11/2 years.
processes are suggested. The second case study identifies the competence challenges for research, extension and farmers in a
Outcomes of the program illustrate enhancement of academic
demand-driven service delivery context. The third case study is
staff capabilities for self-awareness to fully utilize their poten-
about innovation competence development in the university.
tials, influencing change in organizations through feedback,
Outcomes of this process are discussed in relation to the other
working in teams and promoting peer learning, facilitating inter-
two case studies. The study was pursued with a combination of
active learning and collective action processes, overcoming
constructivism and realism as a methodology to take the stance
fear to try out new things as reflective practitioners, communi-
that social reality does not exist independently of the social
cation in problem solving situations, and thinking ‘out of the box’
actors, but at the same time to embrace the possibility of causal
to influence development impact through action research and
explanations of how that reality is shaped by the actors.
process consultancy. Some of the challenges faced include appropriate reward systems, feedback mechanism between
4
Findings
students, lecturers, management and other stakeholders, deal-
With market incentives, farmers learn and innovate through their
ing with student attitudes and stereotypes to support interac-
social networks and interactions. Interpersonal relationship is
tive learning and critical thinking, dealing with embedded insti-
the mechanism that allows free exchange of knowledge and
tutional cultures and practices to promote innovation, and shift-
innovations in an informal way. This learning can, however, be
ing towards integrated curriculum.
enhanced by research and extension if they engage to learn with
From this study, the following conclusions are made: (1)
farmers to integrate local and scientific knowledge. On the con-
Social learning is inevitable in agriculture, but to support this
trary, researchers and extensionists ‘shy’ away from social learn-
phenomenon, agricultural professionals need new skills and re-
ing processes in preference of linear top-down approaches. By
orientation of mindsets. (2) The competence deficiencies of
their training, researchers and extensionists are modelled to be
agricultural professionals reflect the short-comings of their
‘ e x p e rts’ to provide solutions, while social learning takes place
training. Universities obviously need to urgently redesign their
in non-hierarchical interaction with farmers. For this, agricultural
curricula to fit new challenges but even more critically, they
professionals require new skills and attitudes. They should have
need to re-examine and renew the competence of their academ-
competences and mindsets to perform functions which include:
ic staff to provide the education that is relevant. (3) Universities
knowledge and information brokerage, organizational develop-
on their own are incapable of initiating fundamental reforms in
ment, facilitating joint learning and multi-stakeholder dialogues,
their way of doing things – they need external help to stimulate
and developing entrepreneurial skills and attitudes.
systemic thinking and build capabilities to manage change
In an agricultural innovation system context where services are
processes. (4) The entry point to fundamental reforms in univer-
directed by demand and necessity, both the supply and demand
sity is reorientation of mindsets and building capacities for
reflective practice to foster personal and organizational devel-
ities are needed to make innovation projects in chains success-
opment goals.
ful, but these qualities are not described in more detail. This leads us to ask the question what kind of competencies bound-
References
ary spanners need to learn from others in inter-firm innovation projects and what they need to let others learn from them. To
Altbach, P.G., (1998). Comparative Perspectives on Higher
answer this question an extensive literature review was con-
Education for the Twenty-first Century, Higher Education
ducted on how innovation processes take place and which
Policy 11, 247-356, Elsevier Science Ltd.
dilemmas professionals meet in innovative collaboration
Coleman, J.S. (1984). Universities in the New States of Africa
processes. We categorised these dilemmas into three cate-
and Asia”, in Hetland, A. (Ed.), Universities and National
gories: relational, content related and procedural dilemmas. In
Development: A Report of the Nordic Association for the
the section below we will explain these, concluding with the
Study of Education in Developing Countries, Stockholm:
competencies that are needed to deal with these dilemmas.
Almqvist & Wiksell International, 85-104. Corcoran, P.B. & Wals, A.E.J. (2004). The Problematics of
Competencies related to relational dilemmas
Sustainability in Higher Education: An Introduction. In:
Cooperative learning in inter-firm innovation processes needs a
Corcoran, P.B. & Wals, A.E.J. (Eds.), Higher Education
stimulating learning climate. Trust is an important element of a
and the Challenge of Sustainability: Problematics,
positive learning climate, in which (sometimes competing) part-
Promise and Practice, Dordrecht: Kluwer Academic
ners respect differences, and support and care for each other
Publishers, 3-6.
so that conflicts, mistakes and diverging opinions are not dis-
Harvey, L. & Knight, P.T. (1996). Transforming Higher
guised. Colleagues working and learning in a situation that is
Education, The Society for Research into Higher
characterised by a positive learning climate are more prone to
Education and Open University Press.
give open and spontaneous feedback. Developing trustworthy
Senge, P.M. (1990). The fifth discipline: The Art and Practice of
relationships does not automatically occur in inter-firm collabo-
the Learning Organization. New York: Doubleday.
ration projects, because as said, the different partners can be
Sterling, S. (2001). Sustainable Education: Re-visioning and
competitors in other product-market combinations. An impor-
Change. Schumacher Briefing No. 6. Green Books Ltd. Sutz, J. (2005). The Role of Universities in Knowledge Production, http://www.scidev.net/dossiers/index.
tant competency is thus building and sustaining trusting rela tionships (Williams, 2002). Power equality is also an important element of a good learning climate. Equal power distribution means that the voice of one is not more important than the voice of another so that there is room for
Ongoing PhD research
all ideas. In a chain, however, power is not equally divided. The big retailer for instance, on which many in a chain depend, often has more power than its suppliers and thus has a bigger voice. An i m p o rtant competency is therefore managing power differences.
Competencies of Boundary Spanners in Innovation Processes
Competencies related to content related dilemmas In order to create new knowledge, partners first need to share
Elise du Chatenier
knowledge. However, other boundary spanners can poach worthwhile knowledge for their own good. The poacher of valu-
It is well known by now that effective collaboration in a chain
able knowledge may reproduce products or processes from the
(collaboration between buyers, suppliers and other companies)
other company or may get information that leads to a stronger
is a critical success factor in innovation processes. This means
position in negotiating processes with the respective company.
that professionals with different organizational, cultural and pro-
The boundary spanner thus needs to be competent in sharing
fessional backgrounds should share and create new knowl-
knowledge but at the same time have sufficient sensitivity
edge. Professionals from different cooperating firms in chains,
regarding the competitive advantage and thus confidentiality of
who can be called boundary spanners, are in fact involved in a
the information they have.
collective learning process. There are many reasons to think
Creating common goals is mandatory in innovation processes.
that inter-firm learning processes are more complex than intra-
In an inter-firm setting, however, partners often have different
firm learning processes HRD usually focuses on. There is for
ideas and interests which make it difficult to create a common
instance the danger of leaking information, the loss of control
goal. On top of that, in a buyer-supplier setting, the profit of the
or ownership, or conflicts due to divergent or even conflicting
one goes often at the expense of the other. It is a question of
aims and objectives (Tidd et al., 2001).
balancing private and common benefits for which the competency balancing negotiating processes in a trade-off context is
Personal qualities needed related to handling dilemmas
very important.
Research in this area often suggests that certain personal qual-
Before agreeing on common goals, boundary spanners need to
5
collectively create a meaning of different concepts. In most
(parts of) the rural area for recreation and to preserve some
cases boundary spanners are from different fields which makes
space for nature to flourish.
it difficult to understand the other correctly. They often do not
From this observation and the notion that higher agricultural
speak the same language and think differently. The competen-
education has a specific role in delivering graduates that are
cy that is needed for dealing with cognitive distances is a high
able to operate effectively in the current agri-food sector and
absorptive capacity (Cohen & Levinthal, 1990).
society at large, ECS conducted a study looking at different strategies agricultural universities and colleges employ in order
Competencies related to procedural dilemmas
to meet the societal requirements.
Boundary spanners also need to be able to manage their role and sometimes also the role of others. It is well known that innovation
Case studies in Europe
very often is a chaotic and disorderly process. This is even truer
Eight educational institutes throughout Europe served as case
in inter-firm collaboration settings, because professional in one
studies. These were in Austria (the Universität fur Bodenkultur
organization cannot easily influence what others do in other
Wien (BOKU), the Czech Republic (the Czech university of
organizations, especially not if those organizations are furt h e r
A g r i c u l t u re (CUA), Denmark (the Royal Veterinary and
down the chain. The competency boundary spanners needed in
Agricultural University (KVL), Germany (the Technische
this respect are coping with chaos and organizational diplomacy.
Universität München (TUM) and Hohenheim University), Hungary (Corvenus), Ireland (the University College Dublin), The
More about this in the coming years
Netherlands (Wageningen University and Research Center) and
Of course there are more interesting points to list, but we want-
Romania (Agricultural Science University Bucharest). Through
ed to share the most important ones. One question that may
site visits, email questionnaires and telephone interviews, they
have risen is whether the dilemmas mentioned are really unique
were asked to name the most important societal requirements
for inter-firm learning. Recently some orienting interviews with
they perceived, pertaining competencies and corresponding
boundary spanners were conducted, and they are quite con-
educational solutions.
vinced that differences exist. With intra-firm learning they do not
The following paragraphs will describe three of the main require-
experience all the problems listed above at once or at a strong
ments higher agricultural education is supposed to anticipate,
level, whereas they do in inter-firm learning processes.
with corresponding strategies European universities are employ-
Inter-firm learning is worth investigating in more detail, and this
ing in order to integrate the requirements into their curriculum.
is the core of my PhD-project. I hope to be able to report more on this theme in the coming years.
International seminar-based e-courses Due to the liberalization of world trade and dependency on inter-
Cohen, W. M. & Levinthal, D. A., (1990). Absorptive capacity: A new
perspective
on
learning
and
innovation.
national organizations such as the WTO and the EU, the agricultural sector is becoming more and more internationalised affair.
Administrative Science Quarterly, 35(1), 128-152.
Consequently, many persons working in the agricultural sector
Tidd, J. Bessant, J. Pavitt, K. (2001). Managing innovation:
should be ready and able to communicate and associate on an
Integrating technological, market and organizational change. (2nd edition). Chichester: John Wiley & Sons, ltd. Williams, P. (2002). The competent boundary spanner. Public Administration. 80(1), 103-124.
international level. Obviously, this requires specific competencies, such as having a command of languages and being able to establish contacts in foreign countries. These competencies in turn require an awareness of cultural differences and intercultural relations and the ability to act in such multicultural settings.
Higher Agricultural Education in Europe
Internationalization (or globalization) however involves more than a mere contact between nations; the trend has created a world in which everything is interrelated and networked. An
Public expectations and higher agricultural education
action at the local level can have (sometimes unforeseen) an impact on a global scale, thereby involving many more stake-
Natalia Eernstman
holders than just the original few in the local vicinity. The consequences of the action might likewise differ from region to
6
The agricultural sector is having a hard time keeping afloat in
region, making an issue increasingly complex, as all the
contemporary society. Not only is the sector itself getting more
involved stakeholders will have a different (often conflicting) per-
dynamic and complex, the public has become very demanding
ception of the issue. A graduate then should have an awareness
when it comes to agriculture, food and rural areas. Consumers,
of the global role, responsibilities and effects of agriculture and
for example, expect to be provided with cheap food products,
horticulture, be able to participate in discussions on natural
which at the same time should be healthy and produced in an
resource management in an international context, and be able
environmentally friendly way. On top of that they like to utilize
to incorporate and deal with different perspectives in order to
find some common ground amongst different stakeholders.
ed to the previous point, concerns an overall lack of interest of
In response to these demands, three leading universities,
society today in agricultural production and its related sectors.
including Wageningen University, developed the Global
As a consequence, the institutes for higher agricultural educa-
Seminar. This consortium of educational institutions provides
tional are having to cope with decreasing student numbers. As
education that transcends disciplines and geographical bound-
this is a European trend, universities have joined forces and are
aries, using case studies from different parts of the world (for
establishing strategic networks of universities. By doing so, they
more information on the course see www.globalseminar.org).
aim to increase the efficiency of the universities and make bet-
Partner universities are grouped into clusters with a maximum
ter use of available resources. An example of such a network is
of six institutions, which work together to offer a Global
the Euroleague for Life Sciences (ELLS), which compromises
Seminar at their respective institutions, using the same case
seven universities specialized in Life Sciences.
studies on a selected theme. Learning takes place through guest lecturers (often scientists are invited from abroad), dis-
Another example is the cooperation between two universities in
cussion and tutorial sessions, videoconferences, and chat-ses-
Germany (Hohenheim and TUM), BOKU in Austria, Bologna
sions/email communication between the international student
University in Italy and the Corvenus in Hungary, that have
groups that are working on the same case. In Europe KVL in
designed a joint Master program on Horticulture. The program
Denmark and BOKU in Austria are delivering the course to their
consists of one semester comprising a uniform core curriculum
students. Both have had very positive experiences with its use.
taught at the home universities, resulting in a uniform knowledge of the enrolled students; this is followed by two semesters
Learning to understand divergence in an orchestrated
at another university in a different country. All courses and sci-
team teaching approach
entists are united in a pool, which allows students to easily
Besides the complexity of the agricultural sector at a global level,
choose the direction they want to follow.
there seems to be an increasing turmoil of conflicting opinions at chain level. Partly due to recent crises in the sector (BSE, foot-
This approach also targets the two societal requirements men-
and-mouth, bird pest), consumers have a one-sided and rather
tioned above. Stimulating students to complete part of their
negative image of the agricultural sector. Moreover, opinions of
studies abroad, prepares them for the international working
what a ‘high-qualitative product’ entails might differ considerably
field; and the idea of a pool of scientists that deliver courses in
between farmers and consumers.
the various universities, each elucidating a specific field within
This trend has two implications for the agricultural sector and
the larger context of horticulture, links up to the team teaching
the graduates that will become part of it. Firstly, the sector
approach mentioned.
should invest in effective communication to consumers about its products, in order to ensure that the sector’s image is
Conclusion
improved and that any reactions to crises reassure consumers
The main requirement nowadays seems to be the ability of gra-
and allay any fears they may have. This requires graduates with
duates to firstly communicate, network and present themselves
communication skills and the ability to exert influence on the
effectively at local, regional, national, international and chain
public (e.g. through use of media).
levels; and secondly, understand the divergence of issues and
Secondly, graduates should have an understanding of the entire
being able to deal with complexity by reaching a common
agricultural chain (from farmer to consumer) including all of the dif-
ground between stakeholders.
ferent perspectives and motives of the individual parts of the chain. An educational solution that corresponds to the latter competency was proposed by representatives of the BOKU University and can be termed as an orchestrated team teaching approach
A new course of ECS a chart buster
that aims to generate understanding for divergence at chain level. Such a course is organized by a team of scientists each specialized in a specific field. The subject may be broad, in
The new course Intuitive Intelligence (ECS-59803)
which the specialists discuss an individual element within the wider context of the theme and represent a certain opinion
Anouk Brack
regarding the issue. A more important pre requisite for this approach is that the
Is intuition intelligent?
teaching should be ‘orchestrated’ in such a way that the student
It is said that Newton was sitting under an apple tree pondering
understands the interrelations between the different aspects and
the nature of gravity when an apple hit his head. Suddenly he
opinions, in order to gain a ‘holistic’ view of the issues at hand.
grasped the concept of gravity. Was that intuition? How was it related to his intelligence? This is an intriguing question, and
Strategic networks with leading international universities
there are many of these, all circling around the concepts of intu-
A final societal pressure upon the agricultural sector and higher
ition, creativity, emotion, and intelligence. Scientific discovery
agricultural education to be mentioned here, which is partly re l a t-
and the application of scientific knowledge takes place in a con-
7
text in which intuition and intelligence are intertwined.
exercises and meditations.
In academic education, the boundaries of science are being studied by philosophers, in the field of epistemology. This field
Highly intuitive scientific guest lecturers
is extremely cerebral. We thought it would be of interest to stu-
The course consists of six sessions. Each of the six sessions has
dents to go a step ahead, and to explore the role of intuition
a diff e rent theme and guest lecturer. One of them is the well-
and creativity in scientific work. Therefore we introduced the
known sociologist Iteke Weeda. Before this course came into
concept of intuitive intelligence, which is the degree to which a
existence she had been offering the course “Science and
person notices and understands intuition and intuitive behav-
Spirituality” for ten years. She showed science students from
iour, not only with the left, but also with the right hemisphere,
Wageningen and Groningen a lot of spiritual phenomena and
even with the heart. So the decision was taken to introduce a
explained a whole range of more and less scientifically proven
new course in which the possibility of using intuition in science
theories and practices. Students where invited and challenged to
would be explored. This course was offered for the first time
ask critical questions and open their minds to new possibilities at
during the academic year 2005-2006.
the same time. Now that Iteke Weeda has retired I have accepted Iteke’s invitation to make use of her experience and transform
Why teach intuition to university students?
it into my own course. I have a master’s degree in Biology at
Having acquired a lot of knowledge in a specific academic field
Wageningen University and am a certified intuition facilitator as
we thought is essential, but not enough to be considered a
well. As an academic skills teacher I enthusiastically combine
competent academically educated professional. It is also impor-
these two “extremes” when teaching intuition to scientists.
tant to have sufficient academic skills and even to be emotion-
Amongst the guest lecturers is also Professor Olaf van Kooten of
ally intelligent. It is well accepted that a Master of Science
H o rticultural Production Chains. He lectures about how he com-
should have an above average IQ, and a well developed EQ.
bines being a professor at a University with being a Zen medita-
Intelligence is seen as ‘the capacity to acquire and apply knowl -
tion teacher. His contemplation on “the truth about the truth” is
edge.’ EQ, or the Emotional Quotient, is ‘intelligence regarding
what puts his scientific work into a broader perspective.
the emotions, especially the ability to monitor one’s own or oth ers’ emotions and to interact effectively with others.’ Intuition is
Successful first edition
a third field of competence that can enhance professional per-
This first edition of the course attracted over eighty students,
formance; we see it as ‘knowing or sensing without the use of
which is quite a lot for elective courses at Wageningen
rational processes’. A lot of great scientific findings start with
University.
sudden flashes of insight. People can learn to create ‘light bulb
Judging from students’ responses this course touched them on
moments’ at times they are stuck in their work, be it research
all levels of learning; knowledge (‘I didn’t know that my expecta -
or other professional activities. There are various ways to man-
tions might influence the outcome of my research’), skills (’I
age these creative and inspiring moments.
could really experience that inner silence!’) and attitude (‘I like exploring new ways of using my brain’). Here are some further
Newest skill in human resource development Everybody experiences intuitive moments or decisions now and
evaluative remarks from students: -
then. A key factor in increasing one’s intuition is to practise it and to learn to trust and to question it. It is possible to practise
it broadens your way of thinking’ -
using both the left (rational) and right (emotional) sides of the
you think and be open to others’ -
cells. It might play a very important role in how intuition works. Practice for this includes e.g. breathing techniques and guided
‘I got new insights. I had never really known especially about spirituality’
-
visualisations. Intuition is a skill. Like a muscle one can train it, stretch it, and make it stronger.
I liked the subject and it shows you perceptions of peo ple all over the world, whether you agree or not, it makes
brain and let them cooperate more. Also the heart can be conceived of having its own intelligence, and having its own ‘brain’
‘It is new, exciting, interesting and opening to students,
‘Make it a bigger course with more hours and aspects because it is truly relevant to many professions’
-
‘Many people like to see what intuition is and what role it plays in their life. And for me and many others that is a
Where science and intuition meet The course Intuitive intelligence deals with science and intuition
not so spiritual role’ -
on different levels. It looks at the new developments in the sci-
ence and spirituality, rationality and intelligence: habits
entific community where science and spirituality meet. Mindbending research outcomes on quantum physics, crop circle
are hard to overcome, even if you feel it is important’ -
phenomena and near death experiences are discussed. Next to that individual experiences using intuition are created. While
‘… it’s still very abstract to me how to incorporate sci -
‘It gave me insights, how to approach research different ly and emphasized how to be more in the present’
-
‘I love exploring the frontiers of science’
doing this, the focus is on achieving a balance between ratio
8
and intuition in the individual student through writing assign-
Aristotle had a point…
ments, group conversations and several intuition enhancing
So judging from the students’ responses and our own findings
we conclude that offering intuitive development for university
Coffee, cake and cigarettes
students can enhance their scientific and professional compe-
I tried to fathom the relationship between teachers and parents
tencies. We believe it can be an important contribution to our
over many cigarettes and endless cups of coffee (both teach-
knowledge based society because we think that well developed
ers and parents have a habit of smoking and drinking coffee, a
intuition can help transform scientific knowledge into wisdom.
practice which I, in my urge to establish a comfortable relation-
Interestingly the acknowledgement for Intuitive Intelligence can
ship and thereby maximise the results of the interviews,
be dated back to the famous philosopher Aristotle. He said
copied). Unfortunately the conversations revealed the clichéd
“these considerations therefore show that Wisdom is both
biases of a majority population against a minority group, such
Scientific Knowledge and Intuitive Intelligence as regards the
as ‘they stink’, ‘they steal and beg’, ‘…that’s why they don’t care
things of most exalted nature” (the English translation of the
about their children’, etc. I also discovered that a part of these
Nicomachean Ethics, book 6, chapter 1141b, paragraph [5]).
prejudices is true: Roma parents indeed care little about their children’s education. Most parents never go to see the teacher of their child, they fail to encourage their children and take their
Thesis reports
child from school whenever it suits them. But, unlike the teachers, who felt somewhat frustrated by the behaviour of the Roma, they felt they had a good relationship with the school and did not see the point in changing anything.
Stimulating Interaction between Teachers and Parents in a Multicultural Setting
Evaluation of the intercultural module A module was implemented which included three activities that
Natalia Eernstman
aimed to stimulate the interaction between teachers and parents, with the intention to improve the relationship between the
For my thesis with ECS, I conducted a study which originated
two. After the implementation of the module teachers and par-
from an inexplicable drive to immerse in the culture of the Roma
ents were asked to compare the frequency and quality of their
(gypsies). Unlike the population of Eastern Europe, who regard
interaction before and after the implementation of the module.
gypsies as a nuisance, I had developed a great awe for their
This was done through questionnaires, focus groups, individual
supposedly colourful, musical but sorrowful, background. So I
interviews and participatory observation.
decided to take a bus to Romania to create a research proposal that combined my itch to learn more about their culture with
One of these was part of a Christmas celebration at school, to
my interest in education and intercultural relations.
which all parents were invited. Besides the usual carols, the children also prepared some ‘gypsy items’ in an effort to integrate
Bridging cultures between teachers and parents
the Roma culture into the school. The gypsy performance
With the Intercultural Institute Timisoara, the NGO that accept-
resulted in a hilarious spectacle that caused everybody to split
ed me as an intern, I developed a study to assess the success
his or her sides laughing.
of Eurrom, an intercultural program they had designed.
Afterwards however, the teachers expressed less enthusiasm
Of old the Roma people have had to cope with negative percep-
about the event as it had been too chaotic (another persistent
tions of their lifestyle and culture; partly because they often live
prejudice about gypsies’ nature). On top of that they had caught
in marginalized conditions with little hopes for their children for
some mothers smoking in the toilet and consuming the entire
a future. Educational solutions are regarded as the key to these
cake that was meant for the children. They were happy howev-
problems. But for that purpose teachers need to actively
er that the parents had been engaged in the activities and
address the Roma issue in school in order to raise attendance
thought that such celebrations could help to improve the inter-
and success rates of Roma pupils.
action between the school and the Roma community.
Earlier studies have shown that a vital factor in intercultural pro-
Conclusion
grams is the reinforcement of the connection between the school
The main conclusion of my thesis was that it proved to be very
environment (teachers) and the extracurricular setting (Roma par-
difficult to stimulate the teachers to conduct the intercultural
ents and community). This allows both teachers and parents to
module and actively approach the parents. They did not know
set aside certain biases and makes the latter realize that educa-
how to reach the parents and needed a lot of encouragement
tion plays and important role in the upbringing of their children.
to integrate the intercultural activities in the curriculum.
Because of the importance of the teacher-parent relationship,
But the little interaction that did take place as a consequence
the appraisal of Eurrom took place by means of the assess-
of the intercultural program showed that such activities do help
ment of changes in teacher–parent relationships.
to increase the interaction. Thus, if teachers are encouraged to take up the intercultural module, the gap between parents and teachers is likely to decrease, contributing to an improvement
9
of education for Roma children.
in de leefwereld van jongeren?
Looking into intercultural education and engaging with a minor-
Het onderzoek is verricht onder jongeren van het tweede leer-
ity culture, made me readjust several views. I had based my
jaar vmbo, theoretische leerweg, in Den Haag. Als methode
study on the notion that education was unconditionally ‘good’;
voor dataverzameling is gekozen voor kwalitatief onderzoek, in
each child should be enrolled in school. In the course of my
de vorm van individuele interviews en groepsgesprekken met
study, however, I realized that many Roma do not consider
jongeren uit de doelgroep, aangevuld met literatuurstudie. De
mainstream education important in their lives, because they do
onderzoeksresultaten mondden uit in aanbevelingen hoe NME –
not want to conform to the mainstream culture and believe that
en in het bijzonder leren voor duurzaamheid – kan aansluiten op
they can survive without schooling. Having come to that conclu-
de leefwereld van jongeren.
sion, I (to my alarm) had to reconsider the legitimacy of my study and intercultural education as a whole. If we propagate
De leefwereld van jongeren
inclusion of all groups in society, should we not then also
Een belangrijke bevinding in het onderzoek was dat jongeren
accept self-exclusion of a (ethnical) group or individual? Should
sterk in het hier en nu leven. Sociale contacten zijn erg belang-
the Roma be endlessly stimulated and forced to attach value to
rijk voor ze en ze brengen veel tijd met vrienden door, die ze
the educational system as my study aims to?
vaak buiten opzoeken. Daarnaast ontmoeten ze hun vrienden
Up to now I have not found a satisfactory answer to this dilem-
via internet. De jongeren zijn bezig met het ontwikkelen van hun
ma, but hope to do so in my future experiences and work wit-
identiteit; ze zoeken hun plaats tussen ouders en vrienden, tus-
hin intercultural relations and education.
sen zelfstandigheid en veiligheid. De groep jongeren wordt gekenmerkt door een grote diversiteit. Verder is geconstateerd dat duurzaamheid een complex begrip
Jongeren en duurzaamheid?
is voor jongeren. ‘Daar en later’ staat ver van ze af, ze zijn vooral bezig met de nabije toekomst en het meest betrokken bij hun
Anne Remmerswaal
directe leefomgeving. Ze hebben een mening over kwesties die in hun nabije omgeving spelen en gaan hierover graag in discus-
De afdeling Milieucommunicatie van de gemeente Den Haag
sie. Van de duurzaamheidsthema’s sluit leefbaarheid het meest
verzorgt al meer dan zestig jaar natuur- en milieueducatie (NME)
bij hun leven aan.
voor het basisonderwijs. Enkele jaren geleden is het voortgezet onderwijs hier als doelgroep bijgekomen. Milieucommunicatie
Aanbevelingen
wil haar aanbod uitbreiden binnen het voortgezet onderwijs en
Op grond van mijn onderzoek ben ik tot de volgende aanbeve-
heeft daarom een behoefte-onderzoek uitgevoerd onder docen-
lingen gekomen hoe NME aan kan sluiten op de leefwereld van
ten van het voortgezet onderwijs in Den Haag. Hieruit bleek dat
jongeren:
docenten het belangrijk vinden dat thema’s voor NME aansluiten
-
bij de leefwereld van de leerlingen. Zo is de vraag ontstaan naar
Stel Den Haag als leefomgeving centraal in de NME-activiteiten voor Haagse jongeren.
een onderzoek over die leefwereld en mogelijke aanknopings-
-
Sluit aan op ‘leefbaarheid’ in de activiteiten.
punten hierin voor natuur- en milieueducatie. In mijn studie richt-
-
Gebruik zoveel mogelijk actieve en praktische werkvormen
te ik me op dat moment op het raakvlak tussen educatie en
voor jongeren van het vmbo; geef duurzaamheid op een
rurale ontwikkeling. Daarnaast had ik juist een onderwijskundige stage op Pantarijn, een middelbare school in Wageningen,
praktische manier betekenis. -
afgerond. Het sprak me daarom direct aan om in het kader van een afstudeervak te onderzoeken, teneinde een antwoord te
Ga de confrontatie aan met jongeren over onderwerpen rond d u u rzaamheid die hen in eerste instantie niet aanspreken.
-
vinden op genoemde vraag.
Laat jongeren participeren: betrek ze bij de vormgeving van hun leefomgeving . De gemeente Den Haag kan nuttig gebruik maken van hun adviezen.
Het doel van het onderzoek was de leefwereld van jongeren in
-
Benut de diversiteit onder jongeren in sociale leerpro c e s s e n.
kaart te brengen, zodat nieuw te ontwikkelen lesprogramma’s
-
Bied jongeren de mogelijkheid zelf keuzes te maken in NME,
en activiteiten hierop kunnen aansluiten. De focus van het
zowel in werkvorm als in inhoud.
onderzoek lag bij leren voor duurzaamheid, omdat hieraan –
-
Laat NME-onderwijs buiten de school plaatsvinden.
zowel landelijk als binnen de gemeente Den Haag – steeds
-
Maak een statusproduct: durf met activiteiten eruit te sprin-
meer aandacht besteed wordt. De volgende onderzoeksvragen
gen en prikkel de jongeren ook op creatief, sportief en muzi-
stonden centaal:
kaal gebied. Wanneer de jongeren verrast, enthousiast en echt betrokken worden kan een NME-project status krijgen
10
-
Hoe ziet de leefwereld van jongeren eruit?
-
Wat zijn educatiewensen van jongeren met betrekking tot
-
onder jongeren zelf.
doelen, inhoud en werkvormen van onderwijs?
Deze aanbevelingen worden concreter gemaakt in de volgende
Wat zijn aanknopingspunten voor leren voor duurzaamheid
twee ideeën:
-
Laat leerlingen meelopen met mensen die praktisch en herkenbaar bezig zijn met duurzaamheid en leefbaarheid in Den
Conferentieverslagen
Haag. Voorbeelden van projecten die interessant zijn voor lessen: het zwembad in het Zuiderpark dat 30% energiezuiniger is dan andere zwembaden en het Haags Horeca Vignet
Entrepreneurship and Human Capital
dat milieuzorg en veiligheid bij Haagse horecabedrijven stimuleert. -
Jos Verstegen
Laat jongeren – in samenwerking met de gemeente – problemen met betrekking tot leefbaarheid signaleren en
Op 23 en 24 juni 2006 organiseerde het Amsterdam Center for
nadenken over oplossingen en actie. Een voorbeeld daarvan
Entrepreneurship een internationaal seminar met deelnemers
is JAA! (Jongeren Actief voor Amsterdam).
uit onder andere de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Israël, Noorwegen, Oostenrijk, Italië, Frankrijk, België en
Deze aanbevelingen zijn besproken in april dit jaar op een bij-
Nederland. Het seminar was tegelijkertijd de kick-off voor het
eenkomst van de afdeling Milieucommunicatie met een groep
Amsterdam Center for Entrepreneurship, dat als doel heeft een
belangstellenden uit het werkveld. Het was interessant de ver-
brug te slaan tussen de wetenschap en de praktijk van het
taalslag te ervaren van dit theoretisch onderzoek naar de prak-
ondernemerschap. Het wordt daarbij financieel ondersteund
tische uitvoering: Hoe kan leren voor duurzaamheid geïnte-
door de Fortis Bank Nederland.
greerd worden in de onderbouw van het vmbo?
Het goede programma vormde samen met het deelnemersveld
Daarbij werd direct een assumptie die ten grondslag lag aan het
en de prachtige lokatie (het theaterinstituut aan de Herengracht
onderzoek ter discussie gesteld: moet het onderwijs altijd uit-
in Amsterdam) de juiste ambiance om aan de slag te gaan met
gaan van de wensen en de leefwereld van leerlingen? Veel aan-
de centrale vraagstelling van het seminar: “To what extent and
wezigen vonden het belangrijk om juist uit te gaan van de NME-
in what form does human capital affect the quality and number
doelstellingen en vervolgens binnen de uitvoering van het
of successful entrepreneurs?”
onderwijs zo goed mogelijk aan te sluiten op de leefwereld van
In deze bijdrage volgt, op basis van het gepresenteerde onder-
de leerlingen. Dat is feitelijk een heel oud didactisch principe
zoek, kort een aantal hoofdlijnen en bespiegelingen.
dat ook in het natuuronderwijs al vaak is gepropageerd. Een ander discussiepunt was of natuurbeleving essentieel is als
De institutionele context bij ondernemerschap
basis voor NME-onderwijs rond duurzaamheid of leefbaarheid.
Bij veel van het gepresenteerde onderzoek naar ondernemer-
Is het beter om aan jongeren geen ecologische basisvorming
schap is gebruik gemaakt van grote databanken uit de
meer aan te bieden, maar het NME-onderwijs helemaal te rich-
Verenigde Staten. In deze databanken zijn gegevens van vele
ten op duurzame leefbaarheid? Hierover bleken de meningen
tienduizenden bedrijven opgeslagen en hiermee kunnen dus vrij
binnen het werkveld sterk verdeeld.
nauwkeurige econometrische modellen geschat worden. We kunnen hier veel van leren, maar bij de interpretatie is het wel
Vervolg
belangrijk om in het achterhoofd te houden dat het over
De afdeling Milieucommunicatie zal de komende tijd proberen
Amerikaanse gegevens gaat. De context (cultuur, status) waar-
de resultaten van het onderzoek te integreren in haar onderwijs-
in het ondernemerschap een plaats heeft, wijkt behoorlijk af van
aanbod. Voor mij was het een waardevolle ervaring om aan een
wat in West-Europa gebruikelijk is. In de Verenigde Staten willen
vraag uit de praktijk te werken en zeer inspirerend om met de
bijvoorbeeld veel studenten aan de universiteit later een eigen
jongeren in gesprek te gaan.
bedrijf starten. In Nederland is die behoefte minder. Verschillende verklaringen worden hiervoor genoemd. De
(Het verslag is te lezen op: http://www.denhaag.nl/smartsite.html?id=47123)
a r b e i d s v o o r w a a rden, zoals vastgelegd in CAO’s en in (ontslag)wetgeving zijn voor een werknemer in Nederland gunstiger dan in de Verenigde Staten. Een andere verklaring die tijdens het seminar genoemd werd is dat er in West-Europa in vergelijking met Amerika meer grote bedrijven c.q. multinationals zijn met een lange bedrijfsgeschiedenis, die daardoor een bedrijfscultuur hebben ontwikkeld waarbinnen op allerlei niveaus vrij zelfstandig ondernemerschap mogelijk is, het zoge-
Vindt u ons ECS Bulletin interessant
naamde intrapreneurship. Ook hierdoor is de prikkel om iets
en ontvangt u het nog niet? Dan kunt
voor jezelf te beginnen via een eigen bedrijf geringer. Tenslotte
u zich gratis abonneren. Een
laten vergelijkende studies zien dat er in relatief arme landen
telefoontje of email naar Mire i l l e
met hoge werkeloosheid (bijvoorbeeld in Zuidwest Europa)
Miltenburg (0317-484343;
meer eigen bedrijfjes zijn dan in relatief rijke landen (bijvoor-
m i re i l l e . m i l t e n b u
[email protected]) is vol-
beeld in Noordwest Europa). Het verschil in aantal starters is
doende
nog groter, maar het grotere aandeel stoppers c.q. faillisse-
11
menten in armere landen maakt de verschillen weer wat gerin-
productkwaliteit, leiden niet significant tot het meer identificeren
ger. Blijkbaar is werkeloosheid een goede drijfveer om een
van kansen maar wel tot het realiseren ervan. Verder is er een vrij
eigen bedrijf te starten en op die manier ‘self-employment’ te
sterk verband tussen jaren opleiding en het aantal geïdentificeer-
creëren, maar heeft niet iedereen voldoende ‘human capital’ om
de kansen. Er is echter geen significante relatie tussen opleiding
een succesvol ondernemer te zijn. Of dit (welvaarts)aspect ook
en het realiseren van kansen. Iets dergelijks zien we bij informa-
de vergelijking tussen Amerika en Europa vertroebelt, is niet
tiezoek-intensiteit. Een hogere intensiteit leidt wel tot significant
geheel duidelijk.
meer geïdentificeerde kansen, maar niet tot meer realisatie. Een opvallend gegeven hierbij was dat informatie zoeken via publica-
Ondernemer worden in de agrarische sector en daarbuiten
ties wel leidt tot het vaker zien van kansen, maar het gebruik van
Het meest opvallende aan het onderzoek naar ondernemer-
persoonlijke en professionele netwerken niet. Dit laatste is opval-
schap in de agrarische sector was de afwezigheid ervan: geen
lend omdat met name in de agrarische sector de laatste jaren
enkel onderzoek, dat tijdens het seminar gepresenteerd werd,
stevig wordt ingezet op het gebruik van netwerken om de nood-
richtte zich specifiek op de agrarische sector. Sterker nog: in
zakelijke vernieuwingen, herstructureringen en transities een
enkele studies waar agrarische bedrijven in databanken aanwe-
impuls te geven. Vooruitstrevende ondernemers in de agrosector
zig waren, werden ze voorafgaand aan de analyse expliciet ver-
geven ook aan dat het geheim van hun succes schuilt in het goed
wijderd. Aan de ene kant is dit jammer, omdat juist door het
kunnen aanboren en mobiliseren van netwerken om specifieke
‘spiegelen’, het maken van vergelijkingen tussen sectoren, veel
informatie te verzamelen. Betekent dit dat de agrarische sector
geleerd kan worden. Anderzijds is de selectie wel begrijpelijk
dus wezenlijk anders in elkaar steekt dan niet-agrarische secto-
omdat er behoorlijke verschillen zijn tussen agrarische en niet-
ren? Een recent, samen met het EIM, uitgevoerde enquête met
agrarische bedrijven. Het meest duidelijk komt dit naar voren bij
betrekking tot innovatie en de rol van netwerken laat zien dat
de beslissing om een bedrijf te beginnen (‘the entry strategy’):
informatiezoekgedrag van primaire land- en tuinbouwbedrijven
in de agrarische sector worden starters, vanwege de hoge
inderdaad wezenlijk anders is dan dat van andere ketenschakels.
kapitaalbehoeften en relatief lage rendementen, vrijwel uitslui-
Mogelijk heeft dat ook een weerslag op de hoeveelheid kansen
tend ondernemer via bedrijfsopvolging. Buiten de agrarische
die geïdentificeerd en gerealiseerd worden met behulp van net-
sector is het nieuw starten van een bedrijf ook vrij goed moge-
werken. Daarnaast is het ook niet gek om te veronderstellen dat
lijk. Toch bleek uit het gepresenteerde (Amerikaanse) onder-
vooruitstrevende ondernemers, zowel binnen als buiten de agro-
zoek dat ook buiten de agrarische sector niet iedereen lukraak
sector, meer informatie halen uit hun netwerken dan de meer
een bedrijf start. De helft van de bedrijfseigenaren had, voordat
doorsnee ondernemers. In de psychologische literatuur zijn hier-
ze het bedrijf startten, een gezinslid (dat wil zeggen een vader,
voor voldoende aanwijzingen te vinden. Maar wat betekent dit
moeder, broer of zus) die een bedrijf hadden of gehad hadden.
dan voor de inzetbaarheid van het beleidsinstrument ‘netwerken’?
Gerelateerd aan het relatief kleine deel in de totale populatie
Hier is duidelijk nog aanvullend onderzoek gewenst!
van gezinnen dat een bedrijf heeft, betekent dit dat de kans op het starten van een bedrijf ruim drie keer zo hoog is met een
Tot slot
gezinslid met een bedrijf dan zonder zo’n gezinslid. Blijkbaar
In deze bijdrage is kort een aantal onderzoeken aangestipt. Er
speelt ‘human capital’, los van de vraag of dit een resultaat is
zijn tijdens het seminar nog veel meer zaken aan de orde
van overerving (‘nature’) of van opvoeding (‘nurture’), een
geweest, bijvoorbeeld een tweetal studies over waarom men-
belangrijke rol bij de keuze om ondernemer te worden.
sen van baan veranderen en hoe ondernemers daar met opleidingen en beloningsstructuren in kunnen sturen. Zeker geen
‘Human Capital’ en de kunst van het zien en het realiseren
onbelangrijk thema voor de agrarische sector waar steeds
De centrale vraag van het seminar was gericht op de invloed van
vaker met behoorlijk wat personeel wordt gewerkt.
‘human capital’ op het aantal en de kwaliteit van ondernemers. Bij
Op basis van het bovenstaande is hopelijk duidelijk geworden
ondernemerschap wordt dit dan al snel vertaald in hoe goed
dat het een geslaagd seminar was. Omdat het thema ‘entrepre-
ondernemers kansen zien (‘opportunity identification’) en realise-
neurship and human capital’ vanuit allerlei perspectieven en
ren (‘opportunity pursuit’). Uit gepresenteerd onderzoek op basis
onderzoeksdisciplines werd belicht, heeft het nieuwe ideeën en
van 588 bedrijven kwam naar voren dat ondernemers met een
inzichten opgeleverd waar we in de toekomst zeker ons voor-
hoog niveau aan ‘human capital’ vaker kansen zien en realiseren.
deel mee kunnen doen!
Significante variabelen voor zowel het zien als het realiseren van
Als u meer achtergronden wilt, of referenties naar papers, dan
kansen zijn: eerdere ervaringen met eigendom in andere bedrij-
kunt u mailen naar:
[email protected].
ven, ondernemerschapscapaciteiten (een factor bepaald met behulp van principale componenten analyse, met hoge factorladingen op statements ten aanzien van het zien van kansen) en managementcapaciteiten (eveneens een factor, maar nu met hoge ladingen op statements ten aanzien van het leiden, org a n i-
12
seren, motiveren en delegeren). Goede technische capaciteiten, bepaald op basis van statements ten aanzien van productie en
The American Educational Research Association (AERA)
fairly difficult to achieve in a situation with a fixed past. Perhaps in
April 2006 Annual Meeting
extreme situations like the catastrophe in New Orleans educational professionals could really start off with a clean sheet and build
Thomas Lans
up an educational system with equal opportunities. Anyhow, Gloria Ladson-Billings received a long standing ovation for he impressive
With over 15.000 (!) visitors, the AERA Annual Meeting 2006
presentation. Apparently she touched the hearts of many educa-
provided educational researchers a forum to interact and
tors and researchers, pointing at the chronic lack of attention to
debate on matters on research in education. This year the annu-
problems of inequality in education.
al meeting was set in beautiful San Francisco were it was host-
For the coming year ECS colleagues have submitted several
ed in three huge conference centers.
paper proposals and one symposium proposal. It is our ambition to visit AERA 2007 in Chicago with at least six representati-
ECS contributed three papers in three different special interest
ves of the chair group. More information on the 2006 event and
groups (SIGs) to the AERA 2006 Meeting. There was a paper in the
the coming event in Chicago in 2007 can be found at:
SIG on Ecological and Environmental Education, Technical and
http://www.area.net.
Vocational Education, and Workplace Learning; representing three i m p o rtant research domains in our chair group. The paper in the field of environmental education dealt with community-based social learning, highlighting the case of a Dutch community that designed
Recente publicaties
its own neighborhood, based on principles of sustainable development. In the paper on competence-based education, the results of the activities employed to arrive at guiding principles for compe-
Veldhuis-Diermanse, A.E., Biemans, H.J.A., Mulder, M. &
tence-based education were presented. With regard to the paper
Mahdizadeh, H. (2006). Analysing learning processes and qua-
on workplace-learning we presented the first results of a study on
lity of knowledge construction in networked learning. Journal of
learning activities undertaken by small business owners in the
Agricultural Education and Extension, 12, 1, 41-57.
process of discovering and acting on business opportunities. Besides the formal part of such events, the informal part plays
Please contact Harm Biemans (
[email protected]) for an
also an important role. There are many opportunities to social-
electronic offprint of this article.
ize, network and to debate about future priorities and opportu-
Networked or computer-supported collaborative learning
nities for research in education.
(CSCL) aims to foster students’ knowledge construction
Exemplary for the debate in the USA on education was the impre s-
processes as well as the quality of knowledge construction. In
sive closing presentation by the 2006 president of AERA, Gloria
this respect, it is crucial to be able to analyse both aspects of
Ladson-Billings, titled ‘From the Achievement Gap to the Education
networked learning. Based on theories on networked learning
Debt: Understanding Achievement in U.S. Schools.’ In her presen-
and the empirical work of relevant authors in this domain, two
tation she focused on the problem of underachievement records
coding schemes are presented in this article to analyse the
of minorities (like Afro-Americans and Latinos) within the US school
nature of learning processes and the quality of knowledge con-
system compared to native Americans (referred to as the:
struction in networked learning. The coding schemes were
achievement gap). In her contribution she draws an interesting
used to analyse the learning processes and learning results of
metaphorical parallel between the American financial situation and
students in an MSc course on land use planning at Wageningen
the educational situation. More precisely she states that in order
University in which networked learning played an important role.
to understand the cause of the achievement gap one should relate
The inter-rater reliability of both instruments appeared to be sat-
the national budget deficit to the achievement gap. The national
isfactory. The relation between the two coding schemes is dis-
budget deficit (over 7,000 billion US Dollars) is the amount of
cussed and recommendations for future research and educa-
money that exceeds the income over a period of time.
tional practice are formulated.
Accordingly, if you look at the national debt (the sum of all pre v ious deficits), rather than the deficits itself the picture changes suddenly. For instance, from the expenditure of the American govern-
Mulder, M. & H. Kupper (2006). The Future of Agricultural
ment it is clear that after defense, social security and medi-care,
Education: The Case of the Netherlands. The Journal of
the national debt interest alone (the interest over the sum of all pre-
Agricultural Education and Extension, 12, 2, 127-139.
viously incurred annual federal deficits) is the third largest expenditure! So in line with the financial debt, she refers to the situation
Agricultural education has been an essential factor in the success
of American minorities as the educational debt. Comparable with
of agricultural development in the Netherlands. At present, like in
the financial debt, the educational debt is the structural underin-
many countries throughout the world, the position of agricultural
vestment in children from low-income households, which adds up
education is threatened. Does agricultural education have a future
over time. So if the educational debt could be paid off, perhaps
in the Netherlands, and if so, what strategies are being used to
then, the achievement gap could be narrowed. However, this is
ensure its survival? This paper discusses these questions. First the
13
agri-food complex is described briefly, to give some contextual
Nijhof, A. & R. Wesselink (2006). MVO en competentiemanage-
information about agricultural education. Additionally some factual
ment. In: L. Moratis & M. van der Veen (red.). Basisboek MVO.
information about agricultural education itself is given.
Assen: Van Gorcum, 323-345.
Subsequently, the trend towards green education is described, followed by describing and discussing the first Policy letter of the
Het boek Basisboek MVO is om een aantal voor de hand liggen-
Ministry of Agriculture on the future of agricultural education.
de redenen geschreven. De belangrijkste daarvan is dat er voor
Then, the second Policy letter is presented, including the shift
zowel de managers, ondernemers en bestuurders van morgen,
towards content innovation of agricultural education, and the impli-
die dus heden ten dage in de schoolbanken zitten, naar de
cations for a general green curriculum are discussed. The paper
mening van de redactie van het basisboek geen geschikt
then concludes with an overview of types of responses by insti-
Nederlands studieboek was op het gebied van maatschappelijk
tutes of agricultural education (schools and colleges) to cope with
verantwoord ondernemen voor het hoger onderwijs. Naast het
the uncertain developments. These responses are presented as
gemis van een basisboek is er kan er nog een belangrijke reden
metaphors: the evaporating (vanishing), dissolving (merging into
worden genoemd. Nagenoeg iedereen die op het gebied van
much bigger regional non-sectoral educational institutions) and
MVO actief is heeft als doel dat MVO de normaalste zaak van
crystallizing (regional and supra-regional sectoral cooperation and
de wereld wordt. Daar klinkt een zeker ideaal in door. Met dit
merging) metaphor. The conclusion is that the crystallizing sce-
boek wordt getracht een bijdrage te leveren aan het realiseren
nario is the most promising scenario for agricultural education,
van dit ideaal.
which has to support systems innovation of the agri-food complex.
De specifieke bijdrage van Nijhof en Wesselink in het Basisboek
Next to that more attention should be given to the organization of
MVO gaat over competentieontwikkeling voor het realiseren van
the knowledge infrastructure to stimulate effective cooperative
MVO. Zij geven inzicht in welke individuele en collectieve com-
knowledge production and learning.
petenties van belang zijn voor MVO en hoe deze kunnen worden ontwikkeld. Daarbij wordt eerst ingegaan op het thematiseren van competenties; wat zijn competenties?. Het is een begrip dat
Pyburn, R., Sriskandrajah, N and Wals A.E.J. (2006). Social
veel wordt gebruikt en waarover dan ook veel onduidelijkheid
responsibilities of organic agriculture: learning, collaboration
bestaat. Vervolgens wordt dit toegespitst op competenties
and regulation. In: Kristiansen, P., Taji, A. and Renagold, J.
voor MVO. Er wordt een overzicht gegeven van de processen
(Eds.). Organic Agriculture. A Global Perspective. Cornell
die een organisatie goed moet beheersen om invulling te kun-
University Press, Ithaca.
nen geven aan MVO en welke eisen dat stelt aan haar medewerkers. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een beschrijving hoe
This book critically evaluates the agricultural production of both
deze competenties dan kunnen worden ontwikkeld. Welke maat-
plants and livestock in organic farming systems. All major aspects
regelen kan een organisatie nemen om de MVO competenties
of organic agriculture are explored, including the historical back-
van haar medewerkers op een hoger niveau te brengen?
grounds and underlying principles, soil-fertility management, crop and animal production, breeding strategies, and crop protection. This global and comprehensive overview also addresses the economic, social, and political aspects of organic farming.
Even voorstellen
The chapter to which Arjen Wals contributed focuses on learning, collaboration and regulation as three interlinked approaches towards addressing social responsibility in the entire organic
Judith Gulikers
food chain. In 2002 ben ik afgestudeerd als Cognitief Psycholoog aan de Universiteit Maastricht. Onderwijspsychologie was mijn speciaDillon, J. and Wals, A.E.J. (2006). On the dangers of blurring meth-
lisatie
ods, methodologies and ideologies in environmental education
Organisatiepsychologie gevolgd aan de Katholieke Universiteit
en
ik
heb
tevens
de
minor
Arbeids-
en
research. Environmental Education Research, 12, 3-4 (in press).
Brabant. Na een goed bevallen afstudeerstage bij het Onderwijstechnologisch Expertise Centrum (OTEC) van de Open
14
This article calls for caution and clarity in describing methods
Universiteit, ben ik daar gebleven en begonnen aan een promo-
and methodologies used in environmental education re s e a rch.
tietraject. Vier jaar onderzoek hebben geresulteerd in een proef-
Based on the authors´ extensive experience in reviewing art i-
schrift over authentieke assessment. Mijn literatuurstudie heeft
cles submitted to peer-reviewed journals in the field of envi-
geresulteerd in een vijf-dimensionaal model voor authentieke
ronmental education re s e a rch, they conclude that many
assessment. Vervolgens heb ik mij beziggehouden met vragen
re s e a rchers mix the terms and fail to recognize and identify
als: ‘Wat vinden MBO-leerlingen, -docenten en het werkveld van
the ideological underpinnings of their work. The article will
authentieke assessment?’, ‘Wat is de invloed van leerlingper-
also be re-printed in a Routledge book commemorating the
cepties van de mate waarin een assessment authentiek is op
tenth anniversary of the Journal of Educational Research.
hun manier van leren en leeruitkomsten?’, en ‘Is dit verschillend
voor eerstejaars MBO-leerlingen (met weinig werkervaring) en
natuurlijk een bijdrage te kunnen leveren aan ECS.
laatstejaars (met veel praktijkervaring)?’ Naast mijn onderzoek heb ik verschillende andere projecten gedaan zoals het geven van workshops en heb ik een jaar lang intensief samengewerkt
Natalia Eernstman
met de IPABO in Amsterdam aan het uitdenken en invoeren van competentiegericht
competentiegerichte
Sinds april 2006 werk ik als trainee bij de leerstoelgroep, het-
assessments. In deze vier jaren is het onderwerp assessment
onderwijs
met
geen mij heel goed bevalt, maar helaas ook al weer tot een
zo’n beetje mijn kindje geworden en heb ik vooral ontdekt dat
einde loopt. In maart 2006 ben ik afgestudeerd aan Wageningen
zowel het onderzoek doen als het toepassen van onderzoeks-
Universiteit met een vrij doctoraal pakket op het gebied van
resultaten in de praktijk mij enorm aanspreken. Deze twee din-
d u u rzaam landgebruik en onderwijs. Mijn eindscriptie heb ik vol-
gen bij elkaar opgeteld maakten het bijna onmogelijk om niet te
tooid bij ECS, waarbij ik mij richtte op intercultureel onderwijs
solliciteren op de vacature van ECS binnen het project Effect,
voor Roma (zigeuner) kinderen in Roemenië (zie elders in dit
welke perfect aansloot op wat ik gedaan had en op wat ik ver-
Bulletin). Een vorige scriptie heb ik eveneens uitgevoerd onder
der wil gaan doen. Binnen dit project ga ik onderzoek doen naar
begeleiding van ECS; het onderzoek dat daaraan vooraf ging
kwaliteitskenmerken van competentiegerichte assessments en
was op het gebied van informeel onderwijs voor duurzaam land-
de invloed hiervan op het leerproces en competentieontwikke-
gebruik. De afgelopen 5 maanden heb ik met Martin Mulder een
ling van leerlingen en studenten (MBO/HBO) binnen het domein
onderzoek uitgevoerd over de publieke verwachtingen ten aan-
voedsel en groen. Naast het onderzoek binnen het project
zien van de agrarische sector en de wijze waarop het agrarisch
Effect zal ik, vanuit ECS, gaan werken aan een aantal andere
hoger onderwijs in een aantal Europese landen inspeelt op deze
assessmentvraagstukken en –projecten.
verwachtingen. Hiervoor heb ik een reis gemaakt langs verschillende universiteiten in Centraal- en Oost-Europa; een boeiende ervaring waarmee ik veel leuke contacten heb opgedaan en re l e-
Marlies Willemen
vante informatie verzameld heb. Ik hoop nog verder te gaan in het onderwijs, waarbij ik mij vooral zou willen richten op intercul-
Momenteel studeer ik International Development Studies aan
tureel onderwijs of milieu-educatie.
Wageningen Universiteit en Arbeid, Organisatie en Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Beide studies hoop ik midden 2007 afgerond te hebben. Van 2004 tot 2005 ben ik Secretaris van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) geweest. In dat bestuursjaar heb ik me veel beziggehouden met de lokale lidbonden, de bestuurscoördinatie, acties tegen leerrechten, collegegelddifferentiatie en selectie. Voor mijn studie ben ik vijf maanden naar Suriname geweest. Daar werkte en woonde ik in een weeshuis voor AIDS-wezen en later deed ik er onderzoek naar de samenwerkingsrelaties tussen organisaties die werken op het gebied van AIDS. Tijdens haar bestuursjaar bij de LSVb keerde ik terug naar Suriname om studenten te trainen om een studentenvakbond op te richten. Tegenwoordig woon ik in Utrecht en ben ik voor project STEF veel aan het werk met studenten die in een bestuur of commissie zitten en behoefte hebben aan begeleiding en training (zie ook www.steftrainingen.nl). Daarnaast speelt het afstuderen voor mijn studie in Rotterdam een grote rol. Mijn scriptie gaat over de nieuwe rol van de manager in de post-bureaucratische organisatie. Eind november hoop ik hier mee klaar te zijn. Ik vind het traineeship heel boeiend omdat ik nu voor een professionele organisatie ga werken. Ik ben benieuwd hoe dingen op de universiteit gaan en welke cultuur er is onder docenten
Colofon:
en wetenschappers. De eerste maanden zal ik vooral bezig zijn
Redactie: M. Boerrigter, E. du Chatenier, M. Kop, M. Mulder,
met het vak Mondeling Presenteren, daarna lijkt het me leuk om
R. Wesselink
er een project bij te gaan doen op het gebied van universitaire
Opmaak/drukwerk: Grafisch Service Centrum van Gils BV
vaardigheden of vakontwikkeling. Of misschien komt er wel
© 2006, Leerstoelgroep Educatie- en competentiestudies
weer iets heel anders op mijn trainee-pad. Ik hoop hier vooral
Hollandseweg 1, 6706 KN Wageningen
veel te leren over mijzelf en mijn kwaliteiten, daarnaast hoop ik
Wageningen Universiteit
15
Drs. Elise du Chatenier, leernetwerken in innovatieve internatio-
Medewerkers
nale ketens (
[email protected]) Drs. Judith Gulikers, assessment en competentiegericht onder-
Hoofd Leerstoelgroep
wijs (
[email protected])
Prof. dr. Martin Mulder, competentieontwikkeling, competentie-
Doris Kakuru MSc, gender disparities in universal primary edu-
gericht onderwijs, HRD, HRM (
[email protected])
cation in Uganda (
[email protected])
Universitair Hoofddocent
Mostafa Karbasioun Msc, needs assessment and competency profiles for agricultural instructors in the context of agricultural
Dr. ir. Arjen Wals, leren voor duurzaamheid (
[email protected])
development in Iran (
[email protected])
Universitair docenten
Drs. Hendrik Kupper, kennisciruclatie (
[email protected])
Dr. Harm Biemans, competentiegericht beroepsonderwijs, leer-
Hossein Mahdizadeh MSc, kennisconstructie en participatie van
psychologie (
[email protected])
studenten bij computerondersteund samenwerkend leren in het hoger onderwijs (
[email protected])
Ir. Anouk Brack, mondeling presenteren, groepscommunicatie, vergadertechniek, overtuigend presenteren
Ir. Sanne Schaafsma, krachtige leeromgevingen in het beroeps-
(
[email protected])
onderwijs (
[email protected])
Ir. Dine Brinkman, mondeling presenteren, groepscommunica-
Ir. Elsbeth Spelt (samen met Van Hall/Larenstein), de didactiek
tie, vergadertechniek, overtuigend presenteren, interculturele
van de Wageningen Aanpak in Food Quality Management onder-
communicatie (
[email protected])
wijs (
[email protected])
Ir. Minny Kop, Oriëntatieprogramma Universitaire
Dr. ir. Jos Verstegen, ondernemerschap en onderwijs (jos.ver-
Lerarenopleiding (biologie, scheikunde, aardrijkskunde, maat-
[email protected])
schappijleer, natuurkunde, wiskunde) (
[email protected]) Beheer en secretariaat Ir. Thomas Lans, kenniscirculatie, competentieontwikkeling van ondernemers in de agri-food sector (
[email protected])
Marja Boerrigter, adjunct-beheerder/management-assistente (
[email protected])
Drs. Renate Wesselink, competentiegericht beroepsonderwijs, learning organisations and realising corporate social responsi-
Mireille Miltenburg, secretaresse (
[email protected])
bility (
[email protected]) Gastmedewerkers Docenten Kate Collins MSc, Journal of Agricultural Education and Dr. ir. Joke Marinissen, Oriëntatieprogramma Universitaire
Extension (
[email protected])
Lerarenopleiding (biologie, scheikunde, aardrijkskunde, maatschappijleer, natuurkunde, wiskunde) (
[email protected])
Drs. Cees van Dam, education in developing and changing societies, educational needs assessment in rural The Gambia
Ir. Jack Postema, schriftelijk rapporteren (
[email protected])
(
[email protected])
Ir. Marjan Wink, mondeling presenteren, groepscommunicatie,
Ir. Natalia Eernstman, European Higher Agricultural Education,
vergadertechniek, overtuigend presenteren, informatievaardig-
learning and sustainable development
heden (
[email protected])
(
[email protected]) Ir. Corine van der Heide, education and training in floriculture in
16
Medewerkers onderzoek/promovendi
Uganda (
[email protected])
Ir. Marco Berghege, leren met Toekomst
Marlies Willemen, mondeling Presenteren
(
[email protected])
(
[email protected])
