creativity solutions organisation intelligence commitment capabilities synergy innovation accountability responsibility flexibility safety experience

creativity solutions organisation intelligence commitment capabilities synergy innovation accountability responsibility flexibility safety experience Jaarrapport A n n u a l Re p o r t G e s c h ä f t s b e r i c ht

2002

Koninklijke BAM Groep nv

Brought to you by Global Reports


Profiel, visie, doelstellingen en strategie ............................................................................................................................................................... Korte schets 2002 .......................................................................................................................................................................................................................... Vooruitzichten 2003 .................................................................................................................................................................................................................... Aankoop van HBG en overige acquisities en desinvesteringen ...................................................................................................... Kerngegevens ..................................................................................................................................................................................................................................... Het aandeel Koninklijke BAM Groep nv ................................................................................................................................................................... Gegevens per gewoon aandeel ........................................................................................................................................................................................ Gegevens preferente financieringsaandelen ..................................................................................................................................................... Gegevens converteerbare achtergestelde obligatielening ................................................................................................................ Structuur en organisatie Koninklijke BAM Groep nv ................................................................................................................................. Bericht van de raad van commissarissen aan de aandeelhouders ..............................................................................................

4 7 9 10 12 14 20 20 20 22 24

Verslag raad van bestuur Financiële resultaten ................................................................................................................................................................................................................... Financiële resultaten HBG ..................................................................................................................................................................................................... Orderportefeuille ............................................................................................................................................................................................................................ Dividendbeleid en dividendvoorstel ........................................................................................................................................................................... Financiering en investeringen ........................................................................................................................................................................................... Risico’s en risicobeheersing ................................................................................................................................................................................................. Human resources management ...................................................................................................................................................................................... Medezeggenschap ........................................................................................................................................................................................................................ De bouwbarometer ...................................................................................................................................................................................................................... Integriteit bouwbranche ......................................................................................................................................................................................................... Concessiemanagement ............................................................................................................................................................................................................ Bouw en vastgoed .......................................................................................................................................................................................................................... Infra ............................................................................................................................................................................................................................................................... Baggeren .................................................................................................................................................................................................................................................. Techniek ................................................................................................................................................................................................................................................... Consultancy en engineering ...............................................................................................................................................................................................

27 28 29 29 29 31 33 34 34 35 38 39 45 49 51 53

Jaarrekening Overzicht van de belangrijkste groepsmaatschappijen en deelnemingen ........................................................................ Overzicht van de belangrijkste niet-geconsolideerde deelnemingen .................................................................................... Geconsolideerde balans per 31 december 2002 ........................................................................................................................................... Geconsolideerde winsten verliesrekening over 2002 ........................................................................................................................... Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2002 .......................................................................................................................................................... Toelichting op de geconsolideerde balans en de geconsolideerde winsten verliesrekening ........................................................................................................................................................................................................ Toelichting op de geconsolideerde balans .......................................................................................................................................................... Segmentatie per sector ............................................................................................................................................................................................................ Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening ........................................................................................................ Vennootschappelijke balans per 31 december 2002 ................................................................................................................................ Vennootschappelijke winsten verliesrekening over 2002 ................................................................................................................ Toelichting op de vennootschappelijke balans per 31 december 2002 ................................................................................ Overige gegevens Voorstel tot bestemming van de winst over 2002 ...................................................................................................................................... Statutaire regeling omtrent bestemming van de winst ........................................................................................................................ Stichting aandelenbeheer BAM Groep .................................................................................................................................................................... N.V. Algemeen Nederlands Trustkantoor ANT ................................................................................................................................................ Stichting Administratiekantoor Financieringspreferente Aandelen Koninklijke BAM Groep ......................... Accountantsverklaring .............................................................................................................................................................................................................. Personalia raad van commissarissen .......................................................................................................................................................................... Functionarissen Koninklijke BAM Groep nv .........................................................................................................................................................

56 57 58 59 60 61 66 74 76 78 79 80

84 84 85 86 87 88 89 90

Koninklijke BAM Groep


3

Profiel Koninklijke BAM Groep nv verenigt werkmaatschappijen die actief zijn in de sectoren Bouw en vastgoed, Infra, Baggeren, Techniek, alsmede Consultancy en engineering. De bedrijven initiëren, ontwikkelen, bouwen en onderhouden projecten op het gebied van wonen, werken, transport en recreatie. Koninklijke BAM Groep behoort tot de grootste bouwondernemingen van Europa. Het concern is marktleider in Nederland en heeft belangrijke marktposities verworven in het Verenigd Koninkrijk, Ierland, België, Duitsland en de Verenigde Staten. In deze zogenoemde thuismarkten opereren zelfstandige werkmaatschappijen met een eigen winstverantwoordelijkheid. In alle geografische en sectorale markten van Koninklijke BAM Groep wil het concern – in hechte en duurzame samenwerking met opdrachtgevers – worden gekend en herkend door de kwaliteit en betrouwbaarheid van producten en dienstverlening, alsmede door de inzet, kennis en ervaring van de ruim 30.000 medewerkers.

BAM NBM en HBG in Nederland en België, de verbetering van het garantievermogen en het verhogen van de winstgevendheid. Ultimo 2002 bedroeg het garantievermogen van Koninklijke BAM Groep C 468 miljoen. Winstdoelstelling van Koninklijke BAM Groep op de middellange termijn is het realiseren van een marge op de groepsomzet van 3,5 tot 4% vóór belasting en vóór goodwillafschrijving. De succesvolle integratie vereist een ingrijpende aanpassing van de organisatiestructuur. Een voorspoedige integratie maakt het mogelijk om na 2003 omvangrijke synergievoordelen te kunnen behalen (circa C 25 miljoen voor belasting). Tevens kan het concern dan optimaal profijt trekken van de schaalgrootte en de aanzienlijk verbrede kennis en ervaring. In verband met deze prioriteitstelling is het niet aannemelijk dat Koninklijke BAM Groep in de nabije toekomst ondernemingen van enige omvang zal acquireren. Dit laat onverlet, dat werkmaatschappijen in staat dienen te zijn om in hun eigen marktsegmenten hun concurrentiepositie – in absolute of relatieve zin – te versterken.

Visie Bouw en vastgoed Koninklijke BAM Groep wil anticiperen op de belangrijkste ontwikkelingen in de diverse markten, waarin de werkmaatschappijen opereren. Vaste rollenpatronen in de bouwindustrie worden steeds minder vanzelfsprekend. Privatisering en partnering, alsmede de vraag naar betere producten met lagere kosten (gerekend over de totale levensduur) stellen de Groep voor de opgave om de gehele waardeketen te ontwikkelen en beheersen. De complexiteit van zowel grote als kleine opdrachten neemt toe. Dit vereist continue verbreding en verdieping van kennis en bedrijfsactiviteiten.

– –

– –

–

– Doelstellingen Koninklijke BAM Groep is er in geslaagd met de overname van HBG, Hollandsche Beton Groep nv, per 14 november 2002 een belangrijk deel van de eerder voor de langere termijn geformuleerde doelstellingen te realiseren. De overname biedt de unieke kans om – onder meer – een toppositie te bereiken in een consoliderende Europese markt, de positie in de sector Infra (ook in Europa) verder te versterken en activiteiten met een hogere toegevoegde waarde (zoals consultancy, baggeren en PFI) aan de portfolio toe te voegen. De belangrijkste doelstellingen van Koninklijke BAM Groep voor 2003 zijn de succesvolle integratie van de bedrijfsonderdelen van Koninklijke

4

jaarrapport 2002


–

handhaven leidende positie in huidige markten (dicht bij de klant); verder uitbreiden kennis en vaardigheden Europese PFI-projecten (financiering, ontwerp, bouw, onderhoud en exploitatie); continu verbeteren van technieken en procesmanagement; uitbreiden van vastgoedactiviteiten, alsook van ‘design and build’- projecten en alliantiecontracten; verbeteren van inkoopprocessen, onder meer door beperking van het aantal toeleveranciers en onderaannemers; verder ontwikkelen van de ‘Wonen à la Carte’- en ‘Waarde & Riant’-formule, die kopers de vrijheid biedt om een standaardontwerp aan te passen aan eigen wensen; focussen op stedelijke vernieuwingsprojecten.

Infra –

–

–

profiteren van de trend naar concessieprojecten en langetermijn-onderhoudscontracten; benutten van brede ervaring en expertise, zowel wereldwijd als in de diverse thuismarkten; strikte risicobeheersing, onder meer door een selectief inschrijvingsbeleid;

–

implementeren effectieve risicomanagementprocedures met het oog op de ontwikkelingen op het vlak van concessies en langetermijncontracten.

Baggeren – –

–

focussen op de kernactiviteiten baggeren en landaanwinning; versterking van baggergerelateerde activiteiten, zoals kust- en oeverwerken, offshoreactiviteiten, zand- en grindhandel, alsmede boren en springen van rots; nastreven van wereldwijde aanwezigheid met vestigingen en projecten op elk continent, waarbij de medewerkers worden ondersteund door centrale diensten vanuit het hoofdkantoor van Ballast Ham Dredging.

Koninklijke BAM Groep zal in de loop van 2003 een partner zoeken om de baggeractiviteiten gezamenlijk voort te zetten.

Techniek – – –

vergroten van het aantal multidisciplinaire projecten; vergroten van de activiteiten in de industriële sector; vergroten van het aantal langetermijnonderhoudscontracten.

Om de financiële doelstellingen te kunnen realiseren, steunt de ondernemingsstrategie op een selectief aannemingsbeleid. De Groep kent in alle sectoren korte en directe lijnen tussen bedrijfsonderdelen en opdrachtgevers. Dit geldt tevens voor de lijnen tussen raad van bestuur en het management van de werkmaatschappijen. Voor Koninklijke BAM Groep is het vertrouwen van opdrachtgevers essentieel. De Groep houdt zich – bij de verwerving én de uitvoering van opdrachten – aan de algemeen aanvaarde maatschappelijke normen en waarden en aan nationale en lokale weten regelgeving. Verwerving en uitvoering van opdrachten dienen uitsluitend te geschieden binnen zuivere en zakelijke verhoudingen. Koninklijke BAM Groep wenst zich ten volle maatschappelijk betrokken en maatschappelijk verantwoordelijk te tonen, mede door op transparante wijze met alle betrokkenen samen te werken. Tevens acht de Groep het van wezenlijk belang aan alle medewerkers veilige en gezonde arbeidsomstandigheden, alsook optimale ontplooiingsmogelijkheden te blijven bieden. Opdrachtgevers, aandeelhouders en bouwpartners stellen – terecht – hoge verwachtingen aan Koninklijke BAM Groep. Raad van bestuur, management en medewerkers zetten zich in om aan deze verwachtingen te blijven voldoen.

Consultancy en engineering – – –

– –

–

benutten van sterke positie in Nederland; aanbieden van geïntegreerd dienstenpakket; handhaven en verbeteren van de mogelijkheid om flexibele nieuwe dienstverlening te ontwikkelen en nieuwe markten te betreden; inschrijven voor en realiseren van complexere adviesprojecten; aangaan van strategische allianties om marktgebied en dienstenpakket te kunnen uitbreiden; uitbouwen van samenwerking met Lockwood Greene.

Strategie Zowel op centraal als regionaal niveau streeft Koninklijke BAM Groep naar daadwerkelijke synergie binnen én tussen de sectoren. Deze synergie komt tot uitdrukking in een relatief groot aantal projecten, waarbij de diverse disciplines van de Groep zijn betrokken. Actieve kennisuitwisseling tussen alle groepsonderdelen komt de kwaliteit van de procesgang en de projecten ten goede, en is daarmee in het belang van opdrachtgevers.



5

Raad van commissarissen: drs. J. Kleiterp (69) voorzitter ir. G-J. Kramer (60) vice-voorzitter drs. R.J.N. Abrahamsen (64) A. Baar (59) ir. J.A. Dekker (63) prof.dr. J.J.J. van Dijck (66) ing. M.I. Platschorre (64) H. van Rompuy (55) ir. W.K. Wiechers (62)

Raad van bestuur; van links af: N.J. de Vries, J.A.P. van Oosten, W. van Vonno, C.J.A. Reigersman en A.J.D. Franklin.

6

jaarrapport 2002


Raad van bestuur: dr.ir. W. van Vonno (62) ir. C.J.A. Reigersman (57) A.J.D. Franklin (57) ir. J.A.P. van Oosten (55) ir. N.J. de Vries (51)

voorzitter vice-voorzitter

J. Ruis (52) mr. P.F. Jaeger (54)

groepsdirecteur financiën secretaris vennootschap, directeur juridische zaken

De omzet van Koninklijke BAM Groep steeg in 2002 met 23% tot C 3.579 miljoen (waarvan C 654 miljoen is bijgedragen door werkmaatschappijen van HBG). De nettowinst steeg met 18% tot C 46,7 miljoen (waarvan per saldo C 1,4 miljoen is bijgedragen door HBG). Hiermee werden de eerder uitgesproken verwachtingen ruimschoots waargemaakt. Alle drie sectoren van Koninklijke BAM NBM (Bouw en Vastgoed, Infra en Techniek) hebben positief bijgedragen aan het resultaat van de Groep. Op 11 juni 2002 heeft Koninklijke BAM NBM bekendgemaakt alle aandelen van HBG, Hollandsche Beton Groep nv (die in bezit waren van Grupo Dragados, SA) te willen verwerven. Deze acquisitie is per 14 november 2002 geëffectueerd. De overname van HBG markeert de verandering van Koninklijke BAM NBM nv in Koninklijke BAM Groep nv. Gedurende de periode van juni tot november heeft de raad van bestuur zich ideeën en plannen gevormd over de totstandbrenging van de nieuwe organisatie, in het bijzonder voor de Nederlandse markt. Tevens is veel aandacht uitgegaan naar de financiering van de transactie. Hoewel de omstandigheden op de kapitaalmarkt in deze periode aanzienlijk verslechterden, is de onderneming erin geslaagd voldoende nieuw kapitaal aan te trekken. De Groep heeft de overname van HBG en de overname door HBG van het eenderde belang in baggeronderneming BHD gefinancierd met twee overbruggingskredieten van C 610 miljoen, respectievelijk C 140 miljoen. Deze kredieten zijn deels afgelost met de uitgiften van nieuwe aandelen. In december zijn 3.450.000 nieuwe gewone aandelen uitgegeven tegen een uitgifteprijs van C 13,75. Koninklijke BAM Groep heeft tevens 7.857.143 certificaten van converteerbare cumulatief preferente aandelen uitgegeven (dividendpercentage voor de eerste periode van acht jaar: 8,83), alsmede 1.666.667 certificaten van niet-converteerbare cumulatief preferente aandelen (dividendpercentage voor de eerste periode van acht jaar: 9,13). Met de opbrengst van bovengenoemde emissies is in december 2002 een bedrag van C 250 miljoen afgelost, zodat ultimo 2002 nog in totaal C 500 miljoen overbruggingskredieten zijn opgenomen.

de voorzieningen nog geheel intact. De verwachte uitstroom van kasmiddelen hiervan in de periode 2003 tot en met 2005 is circa C 65 miljoen. Direct na de overname is de integratie van HBG met voortvarendheid in gang gezet. De raad van bestuur heeft intern de toekomstige structuur gepresenteerd, die door de nieuwe directieteams wordt uitgewerkt. De activiteiten van HBG zijn geconsolideerd met ingang van de overnamedatum, 14 november 2002. Derhalve is de bijdrage aan omzet en winst van de Groep over het verslagjaar 2002 beperkt. Op operationeel niveau hebben alle vier sectoren van HBG (Bouw en vastgoed, Infra, Baggeren, alsmede Consultancy en engineering) positief bijgedragen aan het resultaat. Het jaar 2002 stond voorts in het teken van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. Deze commissie heeft onderzoek verricht naar onregelmatigheden in de bouwbranche. De enquêtecommissie heeft zijn bevindingen op 12 december 2002 gepresenteerd. Koninklijke BAM Groep onderschrijft de belangrijkste aanbevelingen van de commissie. Na balansdatum heeft een consortium, waarin Koninklijke BAM Groep voor 70% participeert, opdracht verworven voor de ombouw van rijksweg N50 tot autosnelweg A59. Het betreft hier het eerste privaat-gefinancierde (PFI) contract voor weginfrastructuur in Nederland. In 2001 was de Groep succesvol bij de verwerving van het grootste PFI-contract voor railinfrastructuur.

Op de overnamedatum heeft Koninklijke BAM Groep voor circa C 160 miljoen waarderingscorrecties HBG bekendgemaakt, bestaande uit aanvullende voorzieningen voor in hoofdzaak ‘oude’ Duitse zaken, fair value aanpassingen en de bestaande goodwill in de HBG-boeken. Aan dit bedrag is toegevoegd de door HBG betaalde goodwill op de verwerving van het eenderde belang in BHD. Ultimo 2002 was het bedrag van



7

We have the

knowledge

reliability integrity creativity solutions organisation commitment experience innovation capabilities flexibility inspiration network possibilities efficiency business responsibilit y skills technology control strategy client-satisfac tion partnership synergy co-operation accountability responsibility transparency safety vision drive reliability integrity creativity solutions commitment skills


Koninklijk BAM Groep heeft in 2003 een goede start gemaakt. De orderportefeuille van C 10,2 miljard overtreft ruim de voor dit jaar verwachte jaaromzet van circa C 8,1 miljard. De raad van bestuur van Koninklijke BAM Groep acht het zijn belangrijkste taak om het nieuwe concern gedurende 2003 goed in de markt te zetten. Hoewel de volledige inpassing van HBG waarschijnlijk niet binnen een jaar zal zijn afgerond, is de raad van bestuur ervan overtuigd dat dit jaar goede voortgang kan worden geboekt. Prioriteit hebben: – de verbetering van de solvabiliteit, onder meer door het vinden van een partner voor de baggeractiviteiten; – het implementeren van uiterst strikte en groepsbrede richtlijnen ten aanzien van risicomanagement en kostenbeheersing; – de totstandkoming van geïntegreerde Nederlandse werkmaatschappijen: BAM Utiliteitsbouw, BAM Woningbouw, BAM Vastgoed, BAM Civiel en BAM Wegen; – de vorming van een geïntegreerde – maar bescheiden – holding ter ondersteuning van werkmaatschappijen en raad van bestuur. In beginsel zijn voor de activiteiten buiten Nederland op korte termijn geen organisatorische veranderingen te verwachten. Koninklijke BAM Groep verwacht dat alle sectoren in 2003 positief zullen bijdragen aan het groepsresultaat. De onzekere economische omstandigheden dwingen tot voorzichtigheid. De raad van bestuur verwacht – naar de huidige inzichten – een hogere winst per gewoon aandeel in 2003. Algemeen wordt aangenomen dat de wereldeconomie in de tweede helft van 2003 aan een periode van voorzichtige groei begint. Deze voorziene groei wordt bedreigd door de oorlog tegen Irak en de zwakke beurzen. Een oorlog leidt tot stijgende olieprijzen en een afnemend consumentenvertrouwen. De Europese bouwmarkt heeft een omvang van ruim C 950 miljard. Circa 35% van de markt betreft renovatie en onderhoud van gebouwen. Het resterende percentage is vrijwel gelijkelijk verdeeld over de civiele sector, de sector utiliteitsbouw en de woningbouwsector. Hoewel het Europese marktvolume in totaliteit een geringe stijging zal tonen, liggen de cijfers voor de afzonderlijke landen ver uit elkaar. Duitsland neemt ruim 20% van het Europese bouwvolume voor zijn rekening. Daarmee weegt de verwachte afname van het Duitse bouwvolume (-1,1%) zwaar mee in het Europese groeipercentage. In vergelijking met de cijfers van 2001 (-6%) en 2002 (-3,4%) lijkt de situatie op de Duitse bouwmarkt zich enigszins te stabiliseren.

In de voor Koninklijke BAM Groep belangrijke Nederlandse bouwmarkt zal de bouwproductie in 2003 onder invloed van de conjuncturele teruggang met 2,5% afnemen tot een volume van C 45,8 miljard. Daarmee zal de markt minder gespannen zijn dan in de afgelopen jaren. Uit het oogpunt van beschikbare capaciteit biedt deze situatie voordelen. Het verleden heeft aangetoond, dat een dergelijke ontwikkeling voor de marges niet slecht hoeft te zijn. De volumedaling is het sterkst waarneembaar bij de nieuwbouw van utiliteitsgebouwen (-12,5%). De woningbouw is met zo’n 60.000 bouwvergunningen per jaar ver verwijderd van de doelstelling van 90.000 woningen. De grond-, water- en wegenbouw (gww) maakt na een periode van groei een pas op de plaats. Niettemin blijft het onderhoud (met name door de intensieve benutting van infrastructuur) veel werk opleveren. In de jaren na 2003 zal de bouwconjunctuur herstellen met een gemiddelde groei van 1,5% procent per jaar. Het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) verwacht voor 2003 groei op het gebied van herstel- en verbouwactiviteiten in de woningbouw (+1%) en onderhoud aan gebouwen (+2%). Naar verwachting zal de Nederlandse vastgoedmarkt pas in 2004 enig teken van herstel tonen. De onstuimige groei van de Britse bouwmarkt zal in de komende jaren afzwakken, zo verwacht het onderzoeksinstituut Construction Forecasting & Research. Afhankelijk van de overheidsinvesteringen in met name infrastructuur en gezondheidszorg zal het volume in 2003 met 4,5% en in 2004 met 2,5% kunnen toenemen. Het economisch instituut verwacht continue groei voor de civiele sector (water- en afvalwaterinstallaties, wegen en havenwerken, maar in het bijzonder spoorwegen en luchthavens). Alle overheidsuitgaven zullen echter naar verwachting negatief worden beïnvloed, indien het conflict in Irak aanhoudt. De Ierse bouwmarkt heeft over een reeks van jaren enorme groei gekend, maar bevindt zich momenteel op de Europese schaal in de achterhoede. In 2003 zal het volume naar verwachting met meer dan 7% afnemen. De bouwproductie in België is in de afgelopen twee jaren licht teruggelopen, maar lijkt zich in 2003 te stabiliseren. In de Verenigde Staten wordt voor 2003 rekening gehouden met een geringe afname van het bouwvolume. De totale omvang bedraagt naar verwachting $ 495 miljard en is daarmee gelijk aan het recordjaar 2001.



9

Hollandsche Beton Groep nv Koninklijke BAM NBM nv heeft 11 juni 2002 de verwachting uitgesproken, dat de onderneming met Grupo Dragados, SA overeenstemming zou bereiken over de aankoop van Hollandsche Beton Groep nv (HBG). HBG is 14 november 2002 overgenomen voor een bedrag van C 710 miljoen. Na de overname van HBG is de statutenwijziging, zoals goedgekeurd tijdens de buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders d.d. 10 juli 2002, geëffectueerd. De statutaire naam van de vennootschap is inmiddels gewijzigd in Koninklijke BAM Groep nv. Strategische samenhang In de loop van 2002 deed de mogelijkheid zich voor de aandelen van HBG te verwerven. Dit was voor Koninklijke BAM Groep in alle opzichten een ‘opportunity’: een eenmalige kans om versneld uitvoering te geven aan de groeistrategie. Koninklijke BAM Groep is er met deze overname in geslaagd de marktpositie in Nederland en België aanzienlijk te versterken en tegelijkertijd kritische massa te verkrijgen in belangrijke West-Europese markten en de Verenigde Staten. De combinatie van beide organisaties creëert toegevoegde waarde door samenbundeling van de brede kennis en ervaring. HBG beschikt over omvangrijke kennis en ervaring op het gebied van onder meer grote infrastructurele werken, tunnelbouw, private financiering en facility management die gedeeltelijk complementair was met die van Koninklijke BAM NBM. Door de overname versterkt Koninklijke BAM Groep de marktpositie aanzienlijk door de mogelijkheid grote projecten te realiseren buiten de oorspronkelijke Nederlandse en Belgische thuismarkten. De bouw-, vastgoed- en infrastructurele activiteiten van HBG vormen een versterking van reeds ingenomen marktposities van Koninklijke BAM NBM en bieden sterke uitgangsposities in nieuwe markten in het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Duitsland en de Verenigde Staten. Ook is de Groep met Tebodin een vooraanstaande speler op de internationale markt voor consultancy en engineering. Tevens verwerft de Groep met BHD een toppositie in de wereldwijde baggermarkt. Synergie Naast strategische voordelen van het samengaan van de activiteiten van Koninklijke BAM NBM en HBG verwacht Koninklijke BAM Groep ook synergievoordelen te kunnen behalen, zowel aan de opbrengst- als aan de kostenzijde. De kostensynergie op jaarbasis (circa C 25 miljoen vóór belasting) zal onder meer bestaan uit kostenvoordelen in Nederland op het gebied van inkoop van producten en diensten van derden (C 15-20 miljoen vóór belastingen), ICT (C 1-2 miljoen), huisvesting (C 2-3 miljoen) en samenvoeging van de materieeldiensten (C 3-5 miljoen). Koninklijke

10

jaarrapport 2002


BAM Groep verwacht synergievoordelen vanaf 2003 te realiseren. In 2003 zal dit voordeel wegvallen tegen eenmalige kosten die gemaakt dienen te worden om de synergievoordelen te realiseren. Financiering De Groep heeft de overname van HBG en de overname door HBG van het eenderde belang in BHD gefinancierd met overbruggingskredieten van in totaal C 750 miljoen (looptijd tot 30 oktober 2003) en vrij beschikbare middelen. De overbruggingskredieten zijn verstrekt door ING Bank, Rabobank en ABN AMRO Bank. Sinds de eerste aankondiging van de voorgenomen overname van HBG – medio juni 2002 – zijn de omstandigheden op de kapitaalmarkt aanzienlijk verslechterd. Dit heeft ertoe geleid, dat de versterking van het garantievermogen voor een groot deel bestaat uit een emissie van certificaten van financieringspreferente aandelen en voor een kleiner deel uit gewone aandelen. De emissie van de certificaten van preferente aandelen bestaat uit 1.666.667 certificaten van cumulatief preferente aandelen (CCP’s) en 7.857.143 certificaten van in gewone aandelen converteerbare cumulatief preferente aandelen (CCCP’s). Zowel de CCP’s als de CCCP’s hebben een dividend-herzieningsperiode van acht jaar. De conversieprijs voor de converteerbare cumulatief preferente aandelen bedraagt C 21,-. De inschrijving op 3.000.000 nieuwe gewone aandelen tegen een uitgifteprijs van C 13,75 bleek overtekend. Aan ING Investment Banking was een zogenoemde ‘greenshoe optie’ verleend om te vorderen dat Koninklijke BAM Groep 450.000 additionele nieuwe gewone aandelen zou uitgeven. Deze optie is door ING Investment Banking uitgeoefend, waarmee de totale omvang van de emissie van nieuwe gewone aandelen uitkomt op 3.450.000 stuks. De bruto-opbrengst van de preferente aandelenemissie bedraagt in totaal C 200 miljoen, waarvan C 165 miljoen CCPA’s en C 35 miljoen CPA’s. De uitgifte van nieuwe gewone aandelen bracht C 47,4 miljoen op. De totale opbrengst is aangewend ter gedeeltelijke aflossing van het overbruggingskrediet.

BHD (Ballast Ham Dredging bv) Medio september gaf Ballast Nedam nv, die een eenderde belang hield in het met HBG gevormde baggerbedrijf, de wens te kennen de door HBG aan Ballast Nedam toegekende putoptie uit te oefenen. De putoptie is daadwerkelijk op 30 september 2002 uitgeoefend. In verband met een aantal onzekerheden omtrent de financiële afwikkeling van het eenderde belang heeft betaling door HBG aan Ballast Nedam eerst

op 30 december 2002 plaatsgehad. Ballast Nedam heeft voor genoemde onzekerheden aan HBG zekerheid verschaft door het verstrekken van een bankgarantie. Met deze transactie is een bedrag gemoeid van C 210 miljoen. De overname is gefinancierd met een overbruggingskrediet van C 140 miljoen en vrij-beschikbare middelen ad C 70 miljoen. Koninklijke BAM Groep zal in de loop van 2003 een partner zoeken om de baggeractiviteiten gezamenlijk voort te zetten. Avabouw bv Avabouw bv, gevestigd te Nijverdal, is actief in de ontwikkeling en realisatie van houtskeletbouwwoningen. De omzet op jaarbasis bedraagt circa C 13 miljoen. De onderneming telt circa tachtig medewerkers. In de woningbouwmarkt groeit het segment van de particuliere opdrachtgevers. In dit marktsegment is veel vraag naar het milieuvriendelijke en duurzame product houtskeletbouw. Avabouw zal organisatorisch deel uitmaken van werkmaatschappij Fort Bouw te Woudrichem. Door deze overname verdubbelen de houtskeletbouwactiviteiten van Koninklijke BAM Groep en is de gewenste schaalgrootte bereikt. De overname is eind 2002 voldaan in contanten en draagt direct bij aan het resultaat in 2003 van Koninklijke BAM Groep. Technoborg bv Technoborg bv te Almkerk is actief op het terrein van de werktuigbouwkundige, elektrotechnische en sanitaire installaties in met name de woningbouw en de productie van semi-permanente huisvesting. De omzet op jaarbasis bedraagt circa C 6 miljoen. Technoborg telt ongeveer 45 medewerkers. De overname past in de strategie van Koninklijke BAM Groep om de positie van BAM Techniek te versterken. De overname is medio 2002 in contanten voldaan. De omzet is vanaf 1 augustus 2002 geconsolideerd. De onderneming draagt direct bij aan het resultaat van de Groep. Railpro bv In de loop van 2002 heeft BAM NBM Rail de helft van het belang in Railpro bv overgedragen aan het Oostenrijkse Voestalpine Bahnsysteme GmbH. BAM NBM Rail heeft (net als de twee overige aandeelhouders) een belang behouden van 10% in Voestalpine Railpro bv, een onderneming die is gespecialiseerd in producten en diensten voor de Nederlandse railinframarkt. HBG Constructors, Inc. Koninklijke BAM Groep nv heeft na balansdatum overeenstemming bereikt met de directeur-aandeelhouder van de Amerikaanse werkmaatschappij HBG Constructors. Inc. over de overdracht van zijn aandelenbelang van tien procent. Koninklijke BAM Groep krijgt daarmee deze werkmaatschappij in volle eigendom.

Acquisities en desinvesteringen door HBG De gebeurtenissen op het gebied van acquisities en desinvesteringen door HBG gedurende het verslagjaar, hebben betrekking op: – verwerving van de Luikse bouwonderneming FFK door Galère sa in de tweede helft van het jaar. FFK is gespecialiseerd in het persen van leidingen. De onderneming is opgericht in 1990, behaalt een jaaromzet van circa C 3 miljoen en telt ongeveer 25 medewerkers. Door deze overname versterkt Galère de leidende positie op de Waalse bouwmarkt; – verwerving van een 51%-belang in het Poolse ingenieursbureau SAP-Projekt Sp. z o.o. per 1 januari 2003 door Tebodin met de optie om op 1 januari 2004 de resterende aandelen te verwerven. Tebodin is door dit samengaan met SAP-Projekt het grootste bureau van Polen op het gebied van consultancy en engineering. De nieuwe Poolse organisatie telt 300 medewerkers, verspreid over acht vestigingen. De omzet zal in 2003 naar verwachting circa C 15 miljoen bedragen. Door de toetreding van Tebodin kan SAPProjekt aan opdrachtgevers in Polen een zeer breed dienstenpakket bieden. Het bedrijf richt zich met name op industriële projecten, op projecten gefinancierd door de internationale financiële instituten, alsook op gebouwen en infrastructurele projecten. Met deze stap speelt Tebodin in op de verwachting dat de toetreding van Polen tot de Europese Unie in 2004 veel economische activiteiten zal genereren; – het (na balansdatum) sluiten van een jointventure-overeenkomst door Tebodin met het Amerikaanse ingenieursbureau Lockwood Greene, gevestigd te Spartanburg, South Carolina. Met deze overeenkomst intensiveren Tebodin en Lockwood Greene hun samenwerking door de vestigingen van beide bedrijven in Duitsland en Rusland samen te voegen. Bovendien zullen diverse vestigingen (onder meer in Thailand, Singapore en China) gezamenlijk worden voortgezet; – verkoop door de Amerikaanse werkmaatschappij HBG Constructors van de activiteiten van dochteronderneming Misener Marine (actief in Florida en het Caribisch gebied) in verband met teruglopende marktomstandigheden; – verkoop medio 2002 door HBG Bau via dochteronderneming Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau van het 100%-belang in Domus Bauleitungs GmbH te Berlijn; – verkoop door Wayss & Freytag Ingenieurbau in december van het 12,45% belang van Wayss & Freytag in Heitkamp-DeilmannHaniel aan E. Heitkamp Baugesellschaft mbH & Co. KG.



11

(in D miljoen, tenzij anders vermeld)

2002

2001

2000

1999*

1998*

3.579

2.916

1.510

1.093

957

127,9

98,5

62,5

44,4

37,2

84,4

64,9

42,8

29,5

23,7

75,7

60,3

39,4

29,5

23,7

78,8 46,7

65,3 39,4

43,0 29,1

29,2 19,5

22,7 15,0

45,9

39,4

29,1

19,5

15,0

404,1

131,2

100,8

69,6

58,1

33,2 30,5 467,8

38,5 34,0 203,7

38,6 34,0 173,3

38,6 – 108,2

38,6 – 96,7

10.200

4.543

3.857

1.588

1.361

54,3 43,5 8,7 98,8

21,2 33,6 4,6 77,7

17,8 19,7 3,4 52,3

14,1 14,9 – 34,4

10,4 13,4 – 28,4

14.972 30.588

12.744 13.248

7.546 12.824

6.136 6.360

5.669 5.598

Ratio’s (in %) Resultaat vóór belasting en goodwillafschrijving in % bedrijfsopbrengsten Nettoresultaat in % bedrijfsopbrengsten Nettoresultaat in % gemiddeld eigen vermogen

2,2 1,3 29,2

2,2 1,4 34,0

2,8 1,9 34,2

2,7 1,8 30,6

2,4 1,6 26,5

Solvabiliteit: – Eigen vermogen in % activa – Garantievermogen in % activa

10,5 12,1

14,6 22,6

12,2 21,0

18,7 29,1

17,7 29,5

Bedrijfsopbrengsten Bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen (EBITDA) Bedrijfsresultaat vóór afschrijving goodwill (EBITA) Bedrijfsresultaat ná afschrijving goodwill (EBIT) Resultaat vóór belasting en goodwillafschrijving Nettoresultaat Nettoresultaat toekomend aan houders van gewone aandelen Eigen vermogen Converteerbare achtergestelde obligatielening Achtergestelde lening Garantievermogen Orderportefeuille** Netto-investeringen in materiële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa Afschrijving goodwill Cashflow vóór dividend Gemiddeld aantal werknemers Aantal werknemers ultimo jaar

Current ratio

0,77

1,15

1,11

1,23

1,23

* De resultaatneming op werken in deze jaren vond plaats op basis van de completed contract methode. **De orderportefeuille bevat zowel getekende contracten als opdrachten die met ten minste 90% zekerheid zullen worden verworven.

12

jaarrapport 2002


5000 4000 3000 2000 1000 0 1998

1999

2000

2001

2002

in C miljoen

2

Resultaat voor belasting en goodwillafschrijving

100 80 60 40 20 0 1998

1999

2000

2001

2002

3

% omzet

Resultaat voor belasting en goodwillafschrijving

4 3 2 1

1998

1999

2000

2001

2002

in C miljoen

0

4 60 50 40 30 20 10 0

1998

1999


2000

2001

2002

Nettoresultaat

Transparantie Koninklijke BAM Groep streeft naar een open en levendige dialoog met (potentiële) aandeelhouders, analisten en (financiële) media. Het uiteindelijke doel van deze dialoog is het verbeteren van de bekendheid van het aandeel BAM in de financiële wereld. Zonder goede communicatie met beleggers zullen de behaalde resultaten onvoldoende tot uitdrukking komen in de waardering van het aandeel.

Het verloop van het aantal geplaatste aandelen Ultimo 2002 zijn 23.754.348 aandelen geplaatst. Het aantal geplaatste gewone aandelen bedraagt ultimo 2002 14.230.538, waarvan winstgerechtigd 13.871.966. Het aantal geplaatste cumulatief preferente aandelen bedraagt per ultimo 2002 9.523.810. Het verloop van het aantal gewone aandelen is als volgt: 2002

2001

2000

1999

1998

Geplaatst per 1 januari Stockdividend Emissie Conversie van obligaties

10.484.709 – 3.450.000 295.829

10.026.924 452.965 – 4.820

9.569.668 457.256 – –

9.078.756 321.648 169.264 –

8.110.536 148.220 820.000 –

Geplaatst per 31 december Eigen aandelen in depot

14.230.538 358.572

10.484.709 358.572

10.026.924 –

9.569.668 –

9.078.756 –

Winstgerechtigd

13.871.966

10.126.137

10.026.924

9.569.668

9.078.756

De beurswaarde per 31 december 2002 van de geplaatste gewone aandelen bedraagt C 197 miljoen. De aandelen die in het BAM-depot liggen, zijn niet winst- of dividendgerechtigd en worden niet meegenomen in de berekening van de winst per aandeel. Het gewogen gemiddelde aantal winstgerechtigde gewone aandelen – de basis voor de berekening van de winst per aandeel – bedraagt in 2002 10.573.199. Naast gewone aandelen is in 2002 voor een bedrag van C 200 miljoen cumulatief preferente financieringsaandelen geplaatst ter gedeeltelijke financiering van de overname van HBG. Van het totaal aantal cumulatief preferente aandelen zijn er 7.857.143 converteerbaar in gewone aandelen, de overige 1.666.667 zijn niet converteerbaar. De conversiekoers, waartegen kan worden geconverteerd, bedraagt C 21,-. De beurswaarde per 31 december 2002 van de geplaatste cumulatief preferente aandelen bedraagt C 202 miljoen. Derhalve bedraagt de totale beurswaarde van Koninklijke BAM Groep ultimo 2002 C 399 miljoen.

Spreiding aandelenbezit Blijkens eigen onderzoek, uitgevoerd eind 2002, is een aanzienlijk deel van de BAM-aandelen in handen van institutionele beleggers. (in %)

14

Institutioneel

Particulier

Totaal

Nederland Buitenland

90 5

5 0

95 5

Totaal

95

5

100

jaarrapport 2002


Van het totale percentage dat institutionele aandeelhouders in portefeuille hebben, betreft 77% belangen van meer dan 5% (zie volgende tabel). Deze belangen worden voor ruim de helft aangehouden via cumulatief preferente aandelen. Van de gewone aandelen is 35% vrij verhandelbaar (‘free float’). Procentueel betekent dit enige teruggang ten opzichte van 2001 toen de free float 45% bedroeg. Echter, in absolute zin is het aantal vrij verhandelbare aandelen in 2002 licht toegenomen tot vijf miljoen stuks. Als gevolg van de omvangrijke uitbreiding van het aandelenkapitaal in december 2002 zijn enkele – in het verleden gedane – WMZ-meldingen niet meer actueel. Grootaandeelhouders zijn immers niet verplicht te melden dat hun belang verwatert als gevolg van acties (zoals een emissie) van de uitgevende onderneming. Uit eigen onderzoek resulteren de volgende indicaties van de situatie per februari 2003 inzake de belangen van 5% en meer. Onderstaande percentages zijn gebaseerd op het totaal aantal uitstaande aandelen (ultimo 2002: 23.754.348). (in %)

ING Groep Rabobank Delta Lloyd Levensverzekering (Aviva) KW Focus (Koopman & Witteveen) A. van Herk Fortis Orange Deelnemingen Fund Wedge International Holdings (I.M. Fares) Smoorenburg

Totaal

Gewone

Preferente

Belang boven

aandelen

aandelen

5% sinds

30,7 8,8 6,3 5,7 5,3 5,2 5,1 5,1 5,0

5,9 – 2,3 5,7 5,3 3,2 5,1 5,1 5,0

24,8 8,8 4,0 – – 2,0 – – –

feb 1992 dec 2002 dec 2002 mei 2000 juni 2001 feb 1992 juli 1992 dec 2002 feb 2000

77,2

37,6

39,6

Ultimo 2002 worden alle geplaatste cumulatief preferente aandelen gehouden door de Stichting Administratiekantoor Financieringspreferente aandelen Koninklijke BAM Groep. De Stichting heeft daartegenover certificaten uitgegeven welke genoteerd zijn aan Euronext Amsterdam. De certificaten zijn volledig royeerbaar en vertegenwoordigen daardoor potentieel stemrecht.

Beurshandel In 2002 werden er per dag gemiddeld 19.000 gewone aandelen Koninklijke BAM Groep verhandeld. Circa 10% van het totaal verhandelde volume liep via het Euronext TCS-systeem voor grote orders. Sinds 16 december 2002 zijn ook de certificaten van cumulatief preferente aandelen tot de notering toegelaten. De handel in deze stukken bevindt zich vooralsnog op een laag niveau. Het aandeel Koninklijke BAM Groep maakt deel uit van de Next-150 index van Euronext. Het aandeel is opgenomen in het NextPrime segment van Euronext.

Het koersverloop van het aandeel Koninklijke BAM Groep nv Het gewone aandeel Koninklijke BAM Groep is het jaar 2002 gesloten op een koers van C 13,85. Ten opzichte van de situatie eind 2001 (C 21,11) betekent dit een daling van 34,4%. Hiermee heeft het aandeel BAM iets minder gepresteerd dan een mandje bouwaandelen (-31%). Het aandeel deed het echter – net als in 2000 en 2001 – beter dan zowel de AEX als de Midkap index. Rekening houdend met het dividend dat in 2002 is uitgekeerd (C 1,55) bedraagt het totale jaarrendement -27%. De certificaten van converteerbare- en niet-converteerbare cumulatief preferente aandelen zijn eveneens genoteerd aan Euronext Amsterdam. De slotkoersen aan het eind van 2002 bedroegen respectievelijk C 21,25 voor de converteerbare- en C 21,01 voor de niet-converteerbare stukken. Hiermee waren de slotkoersen vrijwel gelijk aan de uitgiftekoers (C 21,-).



15

Liquidity provider Koninklijke BAM Groep is met ING Groep en Kempen & Co. overeengekomen dat zij als liquidity providers (‘animateurs’) zullen optreden. Daarnaast treden ook Rabobank en ABN AMRO Bank op als animateur.

Winst per aandeel na conversie De winst per aandeel (WPA) wordt bepaald door enerzijds het niveau van het nettoresultaat (na aftrek van preferent dividend) en anderzijds het aantal uitstaande winstgerechtigde gewone aandelen. Dit aantal bedraagt per ultimo 2002 13,9 miljoen. In de loop van de komende jaren kan dit aantal oplopen tot 23,6 miljoen als gevolg van een aantal factoren. (in miljoen)

Aantal gewone aandelen

Stand ultimo 2002 4,75% Converteerbare obligatielening 1997-2004 Converteerbare cumulatief preferente aandelen

13,9 1,9 7,8

Totaal

23,6

Omwisseling van de converteerbare obligatielening doet de winst – toekomend aan de houders van de gewone aandelen – toenemen met C 1,0 miljoen en van de converteerbare cumulatief preferente aandelen met C 14,6 miljoen. Bij volledige omwisseling van de beide genoemde instrumenten zou de nettowinst – toekomend aan de houders van gewone aandelen – derhalve toenemen met C 15,6 miljoen. Voor de berekening van de WPA na conversie voor het boekjaar 2002 zijn de in december 2002 uitgegeven converteerbare cumulatief preferente aandelen tijdsgewogen meegenomen. Het verloop van de WPA na conversie (vóór en ná goodwillafschrijving) over de afgelopen vijf boekjaren is als volgt: (in D)

WPA vóór goodwillafschrijving WPA ná goodwillafschrijving

2002

2001

2000

1999

1998

4,40 3,72

3,72 3,31

2,42 2,12

1,80 1,80

1,55 1,55

Waardecreatie voor de aandeelhouder Van waardecreatie voor de aandeelhouder is pas sprake als het behaalde nettoresultaat (gecorrigeerd voor goodwillafschrijving) een bepaalde drempel overschrijdt. Blijft het resultaat onder dit minimum dan wordt de aandeelhouder onvoldoende gecompenseerd voor het risico dat hij of zij loopt. Het vereiste resultaat wordt bepaald door het vereiste rendement (de vermogenskostenvoet) af te zetten tegen het in het bedrijf geïnvesteerde vermogen. (in D miljoen)

Gemiddeld geïnvesteerd vermogen Vermogenskostenvoet (in %) Vereist resultaat

16

jaarrapport 2002


2002

2001

2000

1999

1998

252 10 25,2

162 10 16,2

173 10 17,3

148 10 14,8

129 10 12,9

60 50 40 30 20 10 0 1998

1999

2000

2001

2002

in C miljoen

6

Eigen vermogen

600 500 400 300 200 100 0 1998

1999

2000

2001

2002

7

%

Garantievermogen ten opzichte van balanstotaal

40 30 20 10 0 1998

1999

2000

2001

2002

in C miljoen

8 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

1998

1999


2000

2001

2002

Orderportefeuille ultimo jaar

Garantievermogen

Het behaalde resultaat betreft het bedrijfsresultaat vóór goodwillafschrijving (EBITA), na aftrek van belasting. (in D miljoen)

Bedrijfsresultaat vóór goodwillafschrijving Belastingtarief (in %) Behaald resultaat

2002

2001

2000

1999

1998

84,4 34 55,8

64,9 35 42,4

42,8 37 26,8

29,5 33 19,8

23,7 34 15,7

Grafiek 11 toont het verloop van de gecreëerde aandeelhouderswaarde – zijnde het verschil tussen het behaalde en het vereiste resultaat – over de afgelopen vijf boekjaren.

Dividendbeleid Koninklijke BAM Groep voert een dividendbeleid waarbij de pay-out circa 40% van de nettowinst bedraagt. Van het totaalbedrag dat voor dividenduitkering is bestemd, zal eerst het dividend op de cumulatief preferente financieringsaandelen worden betaald. Het restant valt toe aan de houders van gewone aandelen. In principe wordt het dividend in contanten betaald. Voor de converteerbare preferente aandelen geldt een dividendpercentage van 8,83, voor de nietconverteerbare stukken bedraagt het percentage 9,13.

Corporate governance Koninklijke BAM Groep onderschrijft in hoofdlijnen de aanbevelingen Corporate governance, zoals opgesteld door de Commissie Peters. Het standpunt van de Groep ten aanzien van de door deze commissie geformuleerde doelstellingen is vervat in een bijlage, die was gevoegd bij de Nederlandse editie van het jaarrapport over 1997. Deze bijlage is verkrijgbaar bij het kantoor van de vennootschap.

Financiële agenda 16 mei 2003 20 mei 2003 3 juni 2003 11 september 2003

18

jaarrapport 2002


algemene vergadering van aandeelhouders notering ex-dividend betaalbaarstelling dividend publicatie halfjaarcijfers (vóórbeurs)

50 40 30 20 10 0 j

f

m

a

m

j

j

a

s

o

n

d

in C

10

Koersverloop

BAM

30 25 20 15 10 5 0 2000

2001

2002

2003

in C miljoen

11 30 25 20 15 10 5 0

1998

1999


2000

2001

2002

Gecreëerde aandeelhouderswaarde

Bouw

Midkap

(in D 1, tenzij anders vermeld)

2002

2001

2000

1999

1998

13.871.966

10.126.137

10.026.924

9.569.668

9.078.756

10.573.199

10.126.137

10.026.924

9.443.996

8.341.880

4,35

3,90

2,91

2,07

1,79

4,35

3,90

2,47

2,07

1,79

5,16

4,35

2,81

2,07

1,79

Cashflow Eigen vermogen

9,35 14,71

7,67 12,96

5,22 10,05

3,64 7,27

3,41 6,40

Dividend Pay-out (in %)

1,55 48

1,55 40

1,15 40

0,82 40

0,71 40

Hoogste slotkoers Laagste slotkoers Jaarultimo

25,10 13,50 13,85

23,50 16,60 21,11

19,20 12,31 19,20

14,53 10,63 13,25

21,27 13,61 13,89

Aantal winstgerechtigde gewone aandelen ultimo jaar Gemiddeld aantal winstgerechtigde gewone aandelen Nettoresultaat Nettoresultaat vóór buitengewone baten en lasten Nettoresultaat vóór buitengewone baten en lasten en goodwillafschrijving

Gegevens preferente financieringsaandelen (in D 1, tenzij anders vermeld)

2002

2001

2000

1999

1998

Converteerbare aandelen Aantal uitstaande stukken Uitgiftekoers Conversiekoers Koers op 31 december Dividend (in %)

7.857.143 21,00 21,00 21,25 8,83

– – – – –

– – – – –

– – – – –

– – – – –

Niet-converteerbare aandelen Aantal uitstaande stukken Uitgiftekoers Koers op 31 december Dividend (in %)

1.666.667 21,00 21,01 9,13

– – – –

– – – –

– – – –

– – – –

Gegevens converteerbare achtergestelde obligatielening (in D 1, tenzij anders vermeld)

Uitstaand bedrag van de lening (in D miljoen) Jaarultimo koers obligaties (%) Resterende looptijd in jaren Conversiekoers op 31 december Koers gewoon aandeel op 31 december Potentieel aantal aandelen

20

jaarrapport 2002


2002

2001

2000

1999

1998

33,2 95,00 1,9 17,65 13,85 1.880.784

38,5 113,33 2,9 17,88 21,11 2.152.411

38,6 107,50 3,9 17,97 19,20 2.146.428

38,6 98,00 4,9 18,06 13,25 2.135.732

38,6 106,75 5,9 18,13 13,89 2.127.486

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1998

1999

2000

2001

2002

C

13

Nettoresultaat vóór buitengewone baten en lasten

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 1998

1999

2000

2001

2002

C

14

Dividend per aandeel

2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1998

1999

2000

2001

2002

15

hoog / laag / ultimo

16 12 8 4 0 1998

1999


2000

2001

2002

Koers/Winst verhouding

(per 1 maart 2003)

Bouw en vastgoed

Nederland

BAM Nelissen Van Egteren BAM Utiliteitsbouw HBG Utiliteitsbouw Bunnik - Amsterdam - Arnhem - Breda - Capelle aan den IJssel - Den Haag - Doorn - Eindhoven - Enschede Groningen - Leeuwarden - Maastricht - Roermond - Rotterdam - Tiel - Utrecht - Zwolle

BAM Wilma HBG Woningbouw

BAM Woningbouw

Bunnik - Alkmaar - Almere - Amsterdam - Breda - Capelle aan den IJssel - Den Haag - Deventer - Eindhoven Groningen - Leeuwarden - Nieuwegein - Rotterdam - Rijswijk - Utrecht - Weert - Zwolle

BAM NBM Vastgoed HBG Vastgoed

BAM Vastgoed

Bunnik - Amsterdam - Eindhoven - Haarlem - Rijswijk - Utrecht - Zwolle

Van den Bruele Kaufman (50%) Utrecht Bouwbedrijf H. Pennings en Zn. Rosmalen Nelis Bouw & Ontwikkeling Haarlem - Amsterdam

Schakel & Schrale Amsterdam Heilijgers Amersfoort Fort Bouw - Fort Verhuur Woudrichem Puurs (België) - Raamsdonksveer

België

Interbuild Wilrijk - Antwerpen

Verenigd Koninkrijk

HBG Construction Londen - Bristol - Coventry - Glasgow - Leeds - Manchester

HBG Projects (PFI) Leeds - Glasgow HBG Facilities Management Glasgow Duitsland

HBG Properties Londen - Birmingham Bristol - Glasgow - Manchester

HBG Bau Frankfurt am Main

Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau

Müller- Altvatter Stuttgart - Dresden

Frankfurt am Main - Düsseldorf - Göttingen - Hamburg Nürnberg - Dresden - München - Stuttgart - Leipzig Magdeburg

Infra

Nederland

BAM NBM Beton- & Industriebouw HBG Civiel

BAM Civiel

Gouda - Breda - Amsterdam - Culemborg - Heerlen - Schiedam - Zuidbroek

BAM NBM Funderingstechniek Gorinchem HBG Civiel Grondtechniek Gouda BAM NBM Infratechniek

HBG Civiel Staalbouw Schiedam

BAM Infratechniek

Culemborg - Amsterdam - Den Haag - Etten-Leur - Europoort - Halen (België) - Halfweg - ’s-Hertogenbosch Nieuwleusen - Ootmarsum - Raalte - Sittard - Valkenswaard

BAM NBM Pijpleidingen & Industrie Wolvega -

Van den Berg Infrastructuren

Culemborg

Zwammerdam VTN Culemborg - Den Haag

HBG Civiel Leidingen Utrecht - Assen Rotterdam Botlek

BAM NBM Rail

BAM Rail

Breda

BAM NBM Industrie Service Rotterdam

= nieuwe naam

22

jaarrapport 2002


Infra

Nederland

BAM NBM Wegenbouw HBG Civiel

BAM Wegen

Bunnik - Almere - Amsterdam - Apeldoorn - Barendrecht - Beetsterzwaag - Bergen op Zoom - Culemborg Den Haag - Drunen - Ede - Eindhoven - Enschede - Goes - Gouda - Gorinchem - ’s-Gravenzande - Halfweg Hardinxveld-Giessendam - Helmond - Hengelo - Hilversum - Leek - Schiedam - Sittard - Spaarndam - Tilburg Tynaarlo - Utrecht - Wolvega - Zaandam

België

Verenigd Koninkrijk

CEI Construct Brussel De Meyer Gent

Galère Chaudfontaine

Edmund Nuttall Camberley - Berkhamsted - Bristol - Cardiff - Glasgow - Huntingdon - Leeds - Maidstone - Newcastle upon Tyne Northwich - Southampton - Stourbridge - Wrexham

Finchpalm Wembley - Romford John Martin Construction Thetford Ierland

Hynes Tunbridge Wells - Worthing Ritchies Glasgow - Clevedon - Wigan

Ascon Ltd Kill - Little Island - Galway

Logan Earthmoving Naas Duitsland

Rohcon Ltd Kill - Little Island - Galway

Wayss & Freytag Ingenieurbau Frankfurt am Main - Augsburg - Berlijn - Bremen - Düsseldorf - Hamburg - Langen - München - Nürnberg Stuttgart

Verenigde Staten

HBG Constructors Longmont, Colorado - San Diego, Benicia, California

Wereldwijd

Interbeton Gouda - Abu Dhabi - Dubai - Jakarta - Lagos

Baggeren

Wereldwijd

BHD, Ballast Ham Dredging Rotterdam - Gorinchem - Moerdijk - Camberley - Le Blanc-Mesnil - Ikeja - Lagos - Abu Dhabi - Mumbai - Numeira Dammam - Hongkong - Busan - Manila - Taipei - Jakarta - Johor Baru - Singapore - Bangkok - Brisbane Niterói-RJ - Guatemala - Panama - Curaçao

Techniek

Nederland

BAM Techniek Bunnik - Almkerk - Amsterdam - Apeldoorn - Benningbroek - Capelle aan den IJssel - Emmen - Enschede Groningen - ’s-Hertogenbosch - Roermond - Rotterdam - Veenendaal - Zoetermeer

BAM Energy Systems Apeldoorn

Interflow Wieringerwerf

Consultancy en engineering

Wereldwijd

Tebodin Consultants & Engineers Den Haag - Beverwijk - Deventer - Eindhoven - Groningen - Hengelo - Rotterdam - Spijkenisse - Maastricht Antwerpen - Gelsenkirchen - Schwarzheide - Wiesbaden - Kaunas - Riga - Warschau - Gdansk - Wroclaw - Pozna´ nKrakow - Lód´z - Szczecin - Boedapest - Moskou - St. Petersburg - Boekarest - Kosice - Praag - Bratislava - Kiev Odessa - Sarajevo - Zagreb - Sofia - Baku - Abu Dhabi - Dubai - Bahrein - Muscat - Curaçao - Shanghai Singapore - Bangkok



23

aan de aandeelhouders Overeenkomstig het bepaalde in artikel 28 van de statuten van de vennootschap leggen wij hierbij de door de raad van bestuur opgestelde en door de raad van commissarissen vastgestelde jaarrekening 2002 aan de algemene vergadering van aandeelhouders ter goedkeuring voor. Na kennisname en bespreking van het verslag van de raad van bestuur heeft de raad van commissarissen met inachtneming van het bepaalde in artikel 28 lid 5 van de statuten van de vennootschap de jaarrekening 2002 vastgesteld. De jaarrekening is door de externe accountant, PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., gecontroleerd; de accountantsverklaring is op pagina 88 van het jaarrapport opgenomen. Het jaar 2002 is voor de vennootschap een bijzonder jaar geweest en zal blijvend worden gekenmerkt door de overname van Hollandsche Beton Groep nv (HBG). Bij de besluitvorming, die geleid heeft tot het uitbrengen van een bod op de aandelen HBG die in handen waren van Grupo Dragados, SA, heeft de raad van commissarissen intensief overlegd met de raad van bestuur. Dit overleg heeft geleid tot een unanieme goedkeuring door de raad van commissarissen van het voorstel van de raad van bestuur om een bod op aandelen HBG uit te brengen, alsmede om de daarvoor benodigde financieringsverplichtingen aan te gaan. Wij verwijzen in dit verband tevens naar de gezamenlijke brief van de raad van commissarissen en de raad van bestuur aan de aandeelhouders van 25 juni 2002 en het verhandelde in de op 10 juli 2002 gehouden buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders. Ook bij de besluitvorming over de herfinanciering van de aankoopsom, die was gemoeid met de verwerving van de aandelen HBG, is de raad van commissarissen intensief betrokken geweest. Deze herfinanciering heeft onder moeilijke omstandigheden plaatsgevonden, doch kon toch nog in 2002 succesvol worden afgerond. Direct na de overdracht van de door Grupo Dragados, SA in HBG gehouden aandelen aan Koninklijke BAM Groep, te weten op 14 november 2002, zijn de heren drs. R.J.N. Abrahamsen en ing. M.I. Platschorre, beide tot dat moment lid van de raad van commissarissen van HBG, benoemd tot lid van de raad van commissarissen van Koninklijke BAM Groep.

24

jaarrapport 2002


Het voornemen bestaat het aantal leden van de raad van commissarissen op termijn weer te verlagen tot zes à zeven. Het actuele rooster van aftreden is opgenomen op pagina 89 van het jaarrapport. Op 14 november 2002 zijn de heren ir. C.J. A. Reigersman en A.J.D. Franklin benoemd tot lid van de raad van bestuur. De raad van commissarissen heeft in het verslagjaar zeven keer vergaderd. Het betrof hier drie van de vier zogenoemde kwartaalvergaderingen en vier overige vergaderingen. De vergadering van december is om redenen van praktische aard van december 2002 verplaatst naar de eerste werkweek van januari 2003. De genoemde overige vergaderingen waren onder meer gewijd aan het strategische beleidsplan 2002 – 2005, aan HBG en aan de parlementaire enquête bouwnijverheid. Er is vrijwel steeds voltallig vergaderd. Bij de kwartaalvergaderingen werd door de raad van commissarissen – als gebruikelijk – aan de hand van schriftelijke rapportages en daarbij gegeven toelichtingen gesproken over de gang van zaken en de vooruitzichten van zowel de Groep als geheel als van de respectieve sectoren en de werkmaatschappijen van de Groep afzonderlijk. Daarbij is onder meer aandacht besteed aan de risico’s verbonden aan de onderneming, de interne beheersingssystemen, de ontwikkeling van de markten waarin de Groep actief is, aan de organisatiestructuur van de Groep, management development en aan de kwaliteit van het management. Per verslagjaar vindt daarenboven tweemaal een gedetailleerde evaluatie van de bedrijfsrisico’s plaats. Voorafgaande aan de vergaderingen van de raad van commissarissen met de raad van bestuur hebben de voorzitter en de vice-voorzitter zevenmaal vergaderd met de voorzitter van de raad van bestuur. De daarbij besproken onderwerpen zijn vervolgens steeds in de vergaderingen van de raad van commissarissen met de raad van bestuur geagendeerd en/of aan de orde gesteld. De raad van commissarissen heeft zich zowel bij de bespreking van de jaarcijfers 2001 als bij de bespreking van de halfjaarcijfers 2002 – als gebruikelijk – laten informeren door de externe accountant.

Een wisselende delegatie uit de raad van commissarissen nam ook dit jaar aan twee overlegvergaderingen met de centrale ondernemingsraad deel. De gebruikelijke informele bijeenkomst met de raad van commissarissen en raad van bestuur met de centrale ondernemingsraad heeft niet in het verslagjaar, maar in de eerste werkweek van 2003 plaatsgevonden. Aan deze bijeenkomst namen ook de leden van de centrale ondernemingsraad van HBG deel. De raad van commissarissen kent een honoreringscommissie, welke bestaat uit de voorzitter en de vice-voorzitter van de raad van commissarissen. De honoreringscommissie is belast met de vaststelling van de arbeidsvoorwaarden van de leden van de raad van bestuur en overlegt met de voorzitter van de raad van bestuur over het arbeidsvoorwaardenbeleid voor de directies van werkmaatschappijen en daarmee, wat functieniveau betreft, gelijk te stellen functionarissen. In januari 2003 heeft de raad van commissarissen besloten tot de instelling van een audit-commissie, bestaande uit ten minste drie van zijn leden. Deze audit-commissie ondersteunt op de hierna volgende terreinen de raad van commissarissen bij de uitoefening van zijn verantwoordelijkheid uit hoofde van zijn adviserende en toezichthoudende functie. De audit-commissie beoordeelt: – het financiële verslaggevingsproces en de uitkomsten daarvan; – het systeem van interne beheersing van financiële risico’s; – het externe audit-proces; – het proces waarmee de vennootschap de naleving van weten regelgeving en de eigen gedragscode bewaakt; – de financiële structuur van de onderneming. De raad van commissarissen blijft als geheel verantwoordelijk voor zijn taken en verantwoordelijk voor de in dit kader door de audit-commissie uitgevoerde voorbereidende werkzaamheden. De audit-commissie bestaat thans uit de heren drs. R.J.N. Abrahamsen, ir. J.A. Dekker en drs. J. Kleiterp (voorzitter).

In 2003 zijn de heren ir. G-J. Kramer en ir. W.K. Wiechers volgens rooster aan de beurt van aftreden. De raad van commissarissen heeft de raad van bestuur en de centrale ondernemingsraad tijdig medegedeeld dat er vacatures in de raad van commissarissen zijn te vervullen, en hen in de gelegenheid gesteld personen voor benoeming aan te bevelen. Het ligt in het voornemen de heren Kramer en Wiechers opnieuw te benoemen tot commissaris. De raad van bestuur heeft de heren Kramer en Wiechers voor herbenoeming aanbevolen. De personalia van de commissarissen zijn vermeld op pagina 89 van dit jaarrapport. De raad van commissarissen is verheugd over de succesvolle integratie van de voormalige NBMbedrijven. De raad van commissarissen spreekt bovendien de wens uit dat management en medewerkers van HBG – na een roerige tijd – in de nieuwe Groep een stabiele en succesvolle werkomgeving vinden. De raad van commissarissen is zich terdege bewust van de enorme inspanning die in het verslagjaar is geleverd. De raad van commissarissen heeft – mede gelet op de inzet en betrokkenheid van de verantwoordelijken – het volste vertrouwen in de toekomst van de nieuwe aanzienlijk vergrote Groep. De raad van commissarissen spreekt zijn grote waardering uit jegens de raad van bestuur, het management en de medewerkers over de in het verslagjaar behaalde resultaten.

Raad van commissarissen Bunnik, 25 maart 2003

De raad van commissarissen heeft in het verslagjaar buiten aanwezigheid van de raad van bestuur zijn eigen functioneren, de relatie tot de raad van bestuur, de samenstelling en beoordeling van de raad van bestuur en de samenstelling van de raad van commissarissen besproken.



25

We aim for

synergy

reliability integrity creativity solutions organisation commitment capabilities inspiration flexibility network possibilities drive business knowledge safety skills technology control strategy efficienc y client-satisfac tion par tnership synergy co-operation accountability responsibility transparency experience responsibility vision reliability integrity creativity solutions organisation


Financiële resultaten Omzet Koninklijke BAM Groep heeft in het verslagjaar een omzet gerealiseerd van C 3.579 miljoen, een stijging van 23% ten opzichte van het jaar 2001 (C 2.916 miljoen). De stijging van de omzet is volledig toe te schrijven aan de geacquireerde bedrijven. Het effect hiervan op de omzet in 2002 was C 734 miljoen, waarvan C 654 miljoen afkomstig is van HBG en C 80 miljoen in hoofdzaak van De Meyer. Autonoom was sprake van een lichte daling van de omzet aan derden met C 71 miljoen (2,4%). De omzetverdeling over de verschillende sectoren van de groep met als toevoeging de omzet van HBG vanaf 14 november 2002 is als volgt: (in D miljoen)

2002

2001

BAM Bouw en BAM Vastgoed BAM Infra BAM Techniek

1.606 1.189 173

1.675 1.093 175

Af: interconcern omzet

2.968 (43)

2.943 (27)

2.925 Bij: omzet HBG vanaf 14 november 2002 Omzet aan derden

2.916

654 3.579

2.916

De presentatie van de interconcern omzet is ten opzichte van 2001 gewijzigd. In bovenstaande cijfers is de interconcern omzet binnen de sectoren reeds geëlimineerd. Tot en met 2001 was dat niet het geval. De vergelijkbare cijfers over 2001 zijn aangepast. De totale interconcern omzet van de Groep bedraagt overigens over 2002 C 162 miljoen, een stijging van C 28 miljoen ten opzichte van 2001 (C 134 miljoen).

(2001: C 64,9 miljoen). Het saldo van rentebaten en -lasten bedraagt C 8,2 miljoen negatief (2001: C 1,4 miljoen negatief). Het resultaat uit deelnemingen bedraagt C 2,7 miljoen positief (2001: C 1,8 miljoen positief). Ten laste van het resultaat in 2002 is C 8,7 miljoen goodwillafschrijving gebracht (2001: C 4,6 miljoen). De geactiveerde goodwill wordt in de regel in twintig jaar ten laste van het resultaat gebracht. De belastingdruk over 2002, exclusief het effect van de afschrijvingslast goodwill, bedraagt 30,2% (2001: 32,2%). Resultaten sectoren Het resultaat vóór belastingen en afschrijving goodwill van de diverse sectoren in 2002, in vergelijking tot 2001, is in onderstaande tabel opgenomen. Voor een goede vergelijking zijn de effecten van de overname van HBG, voor wat betreft rente- en financieringskosten, buiten beschouwing gebleven. De percentages geven het resultaat ten opzichte van de omzet aan. (in D miljoen)

BAM Bouw en BAM Vastgoed BAM Infra BAM Techniek Groepskosten en rente Totaal vóór afschrijving goodwill

2002

2001

%

%

34,1 2,1 39,0 3,3 8,1 4,7 (10,2)

28,1 1,7 43,4 4,0 11,4 6,5 (17,7)

71,0

2,4

65,2

2,2

Zoals gemeld in de paragraaf Resultaat is de bijdrage van HBG aan het nettoresultaat per saldo C 1,4 miljoen positief. Dit resultaat kan als volgt worden toegelicht: (in D miljoen)

Resultaat Het nettoresultaat van de Groep over 2002 bedraagt C 46,7 miljoen, een stijging van 18% ten opzichte van 2001 (C 39,4 miljoen). Het resultaat van de Groep zonder overname van HBG zou zijn uitgekomen op C 45,3 miljoen, 15% hoger dan het resultaat over 2001.

Resultaat vóór belastingen en afschrijving goodwill van de diverse sectoren inclusief groepskosten en rente Goodwillafschrijving binnen HBG Vennootschapsbelasting Aandeel derden in resultaten groepsmaatschappijen

Het effect van de overname van HBG op de geconsolideerde winsten verliesrekening is derhalve per saldo C 1,4 miljoen positief. Hierbij is rekening gehouden met rente- en financieringskosten en goodwillafschrijving over de periode van 14 november 2002 tot ultimo 2002. Het bedrijfsresultaat voor afschrijving goodwill (EBITA) is met 30% gestegen tot C 84,4 miljoen

Rente- en financieringskosten toe te rekenen aan overname van HBG, na belastingen Goodwillafschrijving HBG vanaf 14 november 2002

14,8 (1,2) (3,5) 0,1 10,2

Per saldo bijdrage aan de nettowinst

(6,0) (2,8) 1,4



27

Resultaat per aandeel In het verslagjaar is het aantal geplaatste gewone aandelen met 3.745.829 stuks toegenomen. Deze toename betreft voor 3.450.000 stuks de emissie van december 2002 inzake de overname van HBG. Het restant ad 295.829 stuks betreft conversie van de achtergestelde converteerbare obligatielening. Rekeninghoudend met in 2001 ingekochte aandelen in depot bedraagt het aantal winstgerechtigde gewone aandelen ultimo 2002 13.871.966 stuks. Het gewogen gemiddeld aantal winstgerechtigde gewone aandelen (basis voor de berekening van de winst per aandeel) bedraagt in 2002 10.573.199 stuks. Naast de emissie van gewone aandelen zijn in december 2002 in verband met de overname van HBG cumulatief preferente financieringsaandelen geplaatst. Dit betreffen 7.857.143 in gewone aandelen converteerbare prefs met een uitgifteprijs van C 21,- (opbrengst C 165 miljoen) en 1.666.667 niet converteerbare prefs, eveneens met een uitgifteprijs van C 21,- (opbrengst C 35 miljoen). Het dividend op deze aandelen bedraagt 8,83% respectievelijk 9,13%. Voor de periode vanaf storting op de preferente aandelen (16 december 2002) tot ultimo jaar moet derhalve rekening worden gehouden met een dividend van C 0,8 miljoen voor de houders van deze cumulatief preferente aandelen. Rekeninghoudend met bovengenoemd dividend resteert voor de houders van gewone aandelen een nettowinst van C 45,9 miljoen, overeenkomend met een winst per aandeel, berekend over het gemiddeld aantal geplaatste aandelen, van C 4,35 (vóór afschrijving goodwill: C 5,16). Ten opzichte van 2001 is sprake van een stijging van de winst per gewoon aandeel van 12% (vóór afschrijving goodwill 19%).

Financiële resultaten van HBG vóór nettoresultaat HBG heeft over 2002 een omzet behaald van C 5.308 miljoen (2001: C 5.617 miljoen). Het bedrijfsresultaat (EBIT) bedraagt C 104 miljoen (2001: C 105 miljoen). Het nettoresultaat bedraagt C 23 miljoen (2001: C 110 miljoen). Onderstaand wordt de verkorte resultatenrekening gegeven. (in D miljoen)

2002

2001

5.308

5.617

197

201

(88) (5)

(95) (1)

Bedrijfsresultaat (EBIT) Rentebaten en -lasten Resultaat deelnemingen

104 (18) (2)

105 (17) 2

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belastingen Belastingen

84 (39)

90 (30)

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen

45

60

(22)

50

23

110

Omzet Bedrijfsresultaat voor afschrijvingen vaste activa Afschrijving materiële vaste activa Afschrijving goodwill

Buitengewoon resultaat na belastingen Nettoresultaat

Per sector is de verdeling van de omzet en het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belastingen en afschrijving goodwill van de diverse sectoren in onderstaande tabel opgenomen. De percentages geven het resultaat ten opzichte van de omzet aan.

(in D miljoen)

2002

2001

% Omzet

28

Resultaat

Bouw en Vastgoed Infra Baggeren Consultancy en Engineering Overig

2.268 2.457 480 145 26

27 62 51 9 (60)

5.376 (68)

89

Af: interconcern omzet

5.308

89

jaarrapport 2002


% Omzet

Resultaat

2.543 2.502 480 141 30

27 50 38 8 (32)

1,7

5.696 (79)

91

1,6

1,7

5.617

91

1,6

1,2 2,5 10,6 6,2 p.m.

1,1 2,0 7,9 5,7 p.m.

De resultaten over 2001 van de diverse sectoren, exclusief Overig, betreffen het bedrijfsresultaat (EBIT) vóór bijzondere posten; het saldo van rentebaten en -lasten en het bijzonder resultaat zijn volledig aan de sector Overig toegerekend. De omzet van de sector Bouw en Vastgoed daalde met 11% tot C 2.268 miljoen (2001: C 2.543 miljoen). Het bedrijfsresultaat voor bijzondere posten was gelijk aan 2001. De sector Infra heeft in 2002 een omzet behaald van C 2.457 miljoen hetgeen een lichte daling inhoudt van 2% ten opzichte van 2001 (C 2.502 miljoen). Het bedrijfsresultaat vóór bijzondere posten steeg tot C 62 miljoen. De baggeractiviteiten hebben in 2002 voor C 480 miljoen bijgedragen aan de omzet (2001: C 480 miljoen). Autonoom is sprake van een omzetdaling aangezien in 2002 met ingang van het vierde kwartaal 2002 door het uitoefenen van de putoptie door Ballast Nedam de baggeractiviteiten voor 100% zijn geconsolideerd. In de voorafgaande periode was sprake van een consolidatie van 66,7% van de omzet. Het resultaat verbeterde aanzienlijk tot C 51 miljoen (2001: C 38 miljoen). Tebodin (Consultancy & Engineering) heeft een omzet behaald van C 145 miljoen (2001: C 141 miljoen). Het resultaat verbeterde tot C 9 miljoen (2001: C 8 miljoen). Het onder Overig gerapporteerde resultaat heeft met name betrekking op niet-operationele verliezen in Duitsland, het saldo van rentebaten en -lasten en kosten van buitenlandse subholdings.

Orderportefeuille Ultimo 2002 hebben de werkmaatschappijen van de Groep een totale orderportefeuille van C 10.200 miljoen (ultimo 2001: BAM NBM C 4.543 miljoen). Een opsplitsing in de tijd geeft het volgende beeld. Uit te voeren in: 2003 2004 en volgende jaren

C 6.125 miljoen C 4.075 miljoen

De orderportefeuille is evenwichtig over de verschillende sectoren verdeeld. Het deel van de orderportefeuille uit te voeren in 2005 en volgende jaren betreft in hoofdzaak infrastructurele projecten en langetermijn-onderhoudscontracten.

Dividendbeleid en dividendvoorstel Koninklijke BAM Groep kent een dividendbeleid waarbij de pay out circa 40% van de nettowinst bedraagt. Van het totaalbedrag dat voor dividenduitkering is bestemd, zal eerst het dividend op de cumulatief preferente financieringsaandelen worden betaald. Het restant is beschikbaar voor de houders van gewone aandelen. In principe wordt het dividend in contanten betaald. Van de totale nettowinst over 2002 ad C 46,7 miljoen zou derhalve 40%, ofwel C 18,7 miljoen, beschikbaar zijn voor dividend. Het aan de houders van financieringsprefs te betalen dividend over de periode van 16 december 2002 tot ultimo 2002 bedraagt circa C 0,8 miljoen zodat circa C 17,9 miljoen resteert voor de houders van gewone aandelen. Aangezien de vennootschap in de op 10 juli 2002 gehouden buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders reeds een uitspraak heeft gedaan over het dividend over het boekjaar 2002 (ten minste gelijk aan 2001, dat wil zeggen C 1,55 per gewoon aandeel) wordt aan de algemene vergadering van aandeelhouders, te houden op 16 mei 2003 te Amsterdam, voorgesteld het dividend over 2002 vast te stellen op C 1,55 in contanten per gewoon aandeel. Als gevolg daarvan wordt C 21,5 miljoen aan contant dividend betaald aan de houders van gewone aandelen en komt de totale pay out op C 22,3 miljoen, of wel 48% van de nettowinst.

Financiering en investeringen Als gevolg van de overname van HBG per 14 november 2002 is de omvang van de Groep met bijna een factor 3 toegenomen en zijn de financiële verhoudingen sterk gewijzigd. Zo is onder meer het balanstotaal van de Groep fors toegenomen tot C 3.863 miljoen ultimo 2002 ten opzichte van C 901 miljoen ultimo 2001. Verdere markante stijgingen betreffen de geactiveerde goodwill (stijging met C 590 miljoen tot C 630 miljoen), het nog resterend deel van het overbruggingskrediet van banken (C 500 miljoen) en de stijging van het eigen vermogen tot een bedrag van C 404 miljoen onder meer als gevolg van aandelenemissies in december 2002. Meer gedetailleerd zijn over de balans de volgende toelichtende opmerkingen te maken.



29

De bij overname van bedrijven betaalde goodwill in 2002 bedraagt C 598 miljoen en betreft nagenoeg volledig HBG. De afschrijving van goodwill vindt plaats op basis van de economische levensduur welke met ingang van het jaar 2002, conform hetgeen gebruikelijk is in de branche, een periode van twintig jaren betreft. De materiële vaste activa bedragen ultimo boekjaar C 948 miljoen, een stijging van C 806 miljoen ten opzichte van ultimo 2001. De stijging betreft voor C 798 miljoen de overname van HBG. De financiële vaste activa betreffen niet geconsolideerde deelnemingen en langlopende vorderingen. In het saldo ultimo 2002 ad C 202 miljoen zijn voor een bedrag van C 169 miljoen vorderingen opgenomen ingevolge PFI-projecten in het Verenigd Koninkrijk. Dit bedrag betreft de contante waarde van toekomstige kasstromen van deze projecten. Ultimo 2002 heeft de vennootschap per saldo C 285 miljoen voorfinanciering op in uitvoering zijnde werken voor derden en voor eigen rekening. De voorfinanciering op in uitvoering zijnde werken voor derden bedraagt C 719 miljoen; in werken in uitvoering voor eigen rekening (waaronder begrepen bouwgronden) was ultimo 2002 C 434 miljoen geïnvesteerd. De kortlopende vorderingen bedragen ultimo 2002 C 1.643 miljoen (ultimo 2001: C 580 miljoen). De kortlopende schulden zijn ultimo 2002 toegenomen tot C 2.718 miljoen (ultimo 2001: C 610 miljoen). In de kortlopende schulden is ultimo 2002 C 500 miljoen begrepen, zijnde de nog resterende verplichting van het oorspronkelijk overbruggingskrediet van C 750 miljoen. In december 2002 werd uit de opbrengst van aandelenemissies C 250 miljoen afgelost. De resterende verplichting zal naar verwachting in 2003 worden afgelost uit hoofde van positieve vrije cashflow in 2003 (ten minste C 100 miljoen), het aantrekken van een achtergestelde lening (omvang circa C 100 miljoen) en uit de verkoop van een deel van het belang in BHD. Ultimo 2002 bezit de vennootschap een aanzienlijk bedrag aan liquide middelen te weten C 685 miljoen (ultimo 2001: C 228 miljoen). Een gedeelte van de liquide middelen betreft het aandeel van de vennootschap in de liquide middelen van bouwcombinaties en andere samenwerkingsverbanden (ultimo 2002: C 278 miljoen, ultimo 2001: C 119 miljoen).

30

jaarrapport 2002


Het werkkapitaal ultimo 2002 bedraagt C 635 miljoen negatief (ultimo 2001: C 93 miljoen positief). In de langlopende schulden zijn, evenals ultimo 2001 achtergestelde leningen opgenomen tot een bedrag groot C 59,1 miljoen (ultimo 2001: C 67,9 miljoen). De daling van het saldo houdt verband met conversie van een deel van de achtergestelde obligatielening en aflossing. De overige langlopende schulden bedragen ultimo 2002 C 276 miljoen (ultimo 2001: C 9 miljoen). In het saldo ultimo 2002 is C 144 miljoen begrepen uit hoofde van langlopende financieringen betreffende PFI-projecten in het Verenigd Koninkrijk en C 86 miljoen financiering van baggerschepen. Het saldo van de voorzieningen bedraagt ultimo 2002 C 403 miljoen (ultimo 2001: C 83 miljoen). Door de vennootschap toegepaste waarderingscorrecties en aanpassingen naar fair value bij de overname van HBG zijn ten dele gecorrigeerd op de waardering van de betreffende activa en voor een ander deel als voorziening opgenomen. Het eigen vermogen van de vennootschap bedraagt ultimo 2002 C 404 miljoen (ultimo 2001: C 131 miljoen). Een belangrijk deel van de toename van het eigen vermogen betreft de opbrengst van de aandelenemissies in december 2002. De netto-opbrengst (na aftrek van kosten) bedraagt C 237 miljoen. Het garantievermogen, bestaande uit eigen vermogen en achtergestelde leningen (inclusief het kortlopend deel ad C 5 miljoen), bedraagt ultimo 2002 C 468 miljoen (ultimo 2001: C 204 miljoen). Uitgaande van het garantievermogen bedraagt de solvabiliteit ultimo 2002 12,1% (ultimo 2001: 22,6%). De solvabiliteit zal naar verwachting ultimo 2003, na het aantrekken van de achtergestelde lening en verkoop van een deel van het belang in BHD, aanzienlijk verbeteren.

Risico’s en risicobeheersing Aan het ondernemen in de bouw zijn risico’s verbonden. Deze risico’s zijn voor Koninklijke BAM Groep niet bijzonder van aard of afwijkend van hetgeen in de branche gebruikelijk kan worden geacht. Het beleid van de Groep is erop gericht de risico’s, thans en in de toekomst, zoveel mogelijk te beperken en beheersen. Dit gebeurt door middel van adequate rapportagesystemen en korte communicatielijnen. Onzekerheden kunnen verband houden met financiële en contractuele aspecten, bouwmaterialen, materieel, locatie (inbegrepen grondomstandigheden en vergunningen), bouwtijd en -planning, alsook met de opdrachtgever, onderaannemers en bouwpartners. Werkmaatschappijen beoordelen de risicofactoren van elk project. Alle groepsonderdelen kennen specifieke autorisatieprocedures voor het uitbrengen van prijsaanbiedingen. Inschrijvingen op grote projecten of projecten met bijzondere risico’s worden vooraf ter goedkeuring aan de raad van bestuur voorgelegd. De risico’s bij grote projecten in met name de utiliteitsbouw-, baggeren civiele markt worden, veelal ook op verzoek van opdrachtgevers, regelmatig beperkt door het vormen van een bouwcombinatie. Meestal wordt hiertoe een vennootschap onder firma opgericht. De keuze voor deze rechtsvorm brengt met zich mee dat alle partijen hoofdelijk aansprakelijk zijn voor wederzijdse verplichtingen met betrekking tot de uitvoering van het project. Niettemin, gegeven de keuze voor solide en solvabele partners, zijn de risico’s beperkter dan zij zouden zijn indien een werkmaatschappij van Koninklijke BAM Groep het werk alleen zou uitvoeren. Projectrisico’s Als onderdeel van de risicomanagementprogramma’s treft Koninklijke BAM Groep maatregelen ter verdere verbetering van de processen met betrekking tot de verwerving en uitvoering van projecten. Om projectrisico’s te verkleinen, streeft Koninklijke BAM Groep continu naar verscherping van de risicomanagementsystemen.



31

Voor elke werkmaatschappij en voor alle bedrijfsonderdelen gelden specifieke toestemmingsprocedures om prijsaanbiedingen uit te brengen. Inschrijvingen op grote projecten of projecten met bijzondere risico’s worden vooraf ter goedkeuring aan de raad van bestuur voorgelegd. Betalingsrisico’s bij de uitvoering van projecten door derden worden zoveel mogelijk beperkt door contractueel vooraf betalingsschema’s overeen te komen. Op deze wijze zijn de kosten van het uitgevoerde deel van het werk in evenwicht met de voorschotbetalingen van de opdrachtgever. Het aangaan van projectontwikkelingrisico’s vereist altijd voorafgaande goedkeuring van de raad van bestuur. Ter beperking van deze risico’s hanteert Koninklijke BAM Groep het uitgangspunt dat de bouw van woningen of andere projecten pas start, wanneer een aanzienlijk aantal te bouwen woningen is verkocht, respectievelijk het te realiseren project grotendeels is verhuurd of verkocht. De gemiddelde prijs waartegen gronden zijn aangekocht of kunnen worden verworven, reflecteert (in samenhang met de termijn waarbinnen met de uitvoering wordt gestart) ten minste de huidige marktwaarde. Voor infrastructurele projecten met andere dan uitsluitend uitvoeringsrisico’s, bijvoorbeeld in het geval van PFI-contracten, worden de risico’s steeds zorgvuldig afgewogen. Ook bij deze projecten is voorafgaande toestemming van de raad van bestuur noodzakelijk. Koninklijke BAM Groep acht het noodzakelijk het risicomanagement voor PFI- en concessiecontracten te verbeteren door oprichting van een centrale stafafdeling, die de raad van bestuur adviseert bij de beoordeling van de risico’s. Op deze wijze kan tevens de in de Groep beschikbare kennis en ervaring optimaal worden aangewend. De Groep bewaakt de financiële voortgang van alle projecten met behulp van specifieke informatiesystemen. Daarnaast bestaat per werkmaatschappij een uitgebreid rapportagesysteem waarmee projectleiders periodiek rapporteren over de voortgang van een werk aan de vestigings- of regiodirecteuren, die ten minste maandelijks rapporteren aan de directies van de werkmaatschappijen. Zij rapporteren op hun beurt aan de raad van bestuur.

32

jaarrapport 2002


Verzekeringen Een verzekeringsprogramma maakt deel uit van de risicomanagement-strategie van Koninklijke BAM Groep. Hierover vindt frequent overleg plaats met de professionele assurantiemakelaardij. Naast de gebruikelijke verzekeringen tegen risico’s tijdens de bouw is door de Groep, eveneens ten behoeve van alle werkmaatschappijen, een voldoende dekkend aansprakelijkheidsprogramma afgesloten. Buiten de groepsmatig gesloten verzekeringsvormen zijn alle werkmaatschappijen primair verantwoordelijk voor adequate verzekeringsoplossingen. Valutarisico Koninklijke BAM Groep kent omvangrijke activiteiten in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en andere landen die geen deel uitmaken van de eurozone. Resultaat en eigen vermogen staan derhalve onder invloed van wisselkoersen. In het algemeen is de Groep in genoemde markten actief via lokale dochterondernemingen. Het valutarisico is derhalve beperkt, aangezien inkomsten en uitgaven voor het grootste deel in gelijke munteenheid luiden. Koninklijke BAM Groep tracht de valutaire invloed zoveel mogelijk te beperken. Ter afdekking van het transactierisico worden termijncontracten gesloten. Er vindt geen afdekking plaats van het translatierisico. Renterisico De positieve kaspositie van Koninklijke BAM Groep hangt in belangrijke mate samen met contractueel overeengekomen vooruitbetalingen door derden. De gemiddelde uitvoeringstijd van werken is relatief kort. Het renterisico is derhalve uiterst beperkt en gebruikelijk in de projectsom verdisconteerd. De belangrijkste langetermijnverplichtingen van de Groep betreffen een converteerbare 4,75% achtergestelde obligatielening en een achtergestelde 6,83% lening van ING Corporate Investments Mezzanine Fonds. Voor de afgesloten overbruggingskredieten zijn met de banken tot einde looptijd vaste renteafspraken gemaakt. In het verslagjaar is geen gebruikgemaakt van afgeleide instrumenten (derivaten), zoals renteswaps. Liquiditeitenrisico Evenals andere bouwondernemingen beschikt Koninklijke BAM Groep over een negatief werkkapitaal ten gevolge van vooruitbetalingen door opdrachtgevers, waartegenover garanties zijn verstrekt. Dit betekent dat de Groep in het algemeen een aanzienlijke kaspositie kent.

Onder de liquide middelen is het aandeel van de Groep in de liquiditeiten van aannemingscombinaties inbegrepen. De hiermee gegenereerde renteopbrengsten dragen bij aan de winst van het project. Een liquiditeitenrisico doet zich voor indien de uitvoering van nieuwe projecten stagneert en minder vooruitbetalingen worden ontvangen. In een dergelijke situatie zou Koninklijke BAM Groep gebruik kunnen maken van de beschikbare kredietfaciliteiten. Om het liquiditeitenrisico te beheersen maakt een gedetailleerde kasstroomjaarprognose deel uit van de managementinformatiesystemen van de Groep. Overige risico’s HBG was bij de overname door Koninklijke BAM NBM betrokken bij een geschil over de afwikkeling van de schade die is opgetreden aan het Schürmann-complex in Bonn ten gevolge van het buiten de oevers treden van het water van de Rijn in december 1993. Het ministerie van Bouwzaken verlangt van HBG een schadevergoeding van circa C 190 miljoen vermeerderd met rente. De rechtbank te Bonn heeft op 14 maart 2000 vonnis gewezen en is van mening dat HBG verantwoordelijkheid draagt voor de opgetreden schade. Tevens is door de rechtbank een ingenieursbureau, waaraan door het ministerie van Bouwzaken de begeleiding en bewaking van de bouw was opgedragen, aansprakelijk gesteld tot een maximum bedrag van C 13 miljoen. HBG meent dat het vonnis geen rekening hield met de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever en is derhalve in hoger beroep gegaan. In april 2001 heeft het gerechtshof te Keulen uitspraak gedaan in het hoger beroep dat zowel door HBG als door de Duitse overheid was aangespannen tegen het vonnis, dat op 14 maart 2000 door de rechtbank te Bonn was gewezen. Het gerechtshof heeft het vonnis van de rechtbank, waarin HBG volledig verantwoordelijk werd gesteld voor de ontstane schade, gedeeltelijk vernietigd. Het gerechtshof is van mening dat de overheid als opdrachtgever en HBG als aannemer de verantwoordelijkheid gelijkelijk dienen te delen. De kosten van het proces dienen de opdrachtgever voor zestig procent en de aannemer voor veertig procent te dragen. Zowel HBG als de overheid zijn van de uitspraak van het gerechtshof in cassatie gegaan. De procedure voor de Hoge Raad zal enige jaren nemen.

Pas na afloop van deze procedure zal de rechter de hoogte van de schade beoordelen. HBG is van mening dat het bedrag van de schade substantieel lager ligt dan het bedrag dat door het ministerie van Bouwzaken wordt gevorderd. In een zitting heeft het gerechtshof te Keulen een schikking voorgesteld die voor HBG zou neerkomen op een betaling van C 51 miljoen, waarbij beide partijen verder afzien van vorderingen over en weer. De overheid heeft dit schikkingsvoorstel afgewezen. HBG heeft zich over dit schikkingsvoorstel niet uitgesproken. Gezien de schattingen van Koninklijke BAM Groep ten aanzien van het uiteindelijke resultaat van de rechtsgang, de aanwezige verzekeringsdekking en de door HBG voor de rechter gebrachte, niet gewaardeerde vorderingen op het ministerie van Bouwzaken, ziet Koninklijke BAM Groep momenteel geen noodzaak tot het treffen van een voorziening. In 2002 is de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) onderzoeken gestart naar een aantal specifieke bouwprojecten en segmenten van de bouwmarkt. Bij drie onderzoeken zijn ondernemingen van Koninklijke BAM Groep betrokken, te weten het onderzoek naar grote infrastructurele werken in en om de Haarlemmermeer, asfaltcentrales in Noordoost-Nederland en asfaltwerken in Noordoost-Nederland.

Human resources management De toegenomen omvang van Koninklijke BAM Groep door de acquisitie van HBG, alsmede de aanwezigheid in diverse geografische en sectorale markten, dragen bij aan het profiel van de onderneming als een aantrekkelijke werkgever. De Groep is ervan overtuigd dat deze diversiteit een sterke plus vormt in het werven en behouden van de juiste medewerkers, aangezien getalenteerde krachten de mogelijkheid hebben op meerdere gebieden – ook internationaal – ervaring op te doen. Koninklijke BAM NBM en HBG hebben elk afzonderlijk over een langjarige periode grote inspanningen gepleegd op het gebied van opleiding en training. Koninklijke BAM Groep zet dit beleid voort in de overtuiging dat ontplooiingsmogelijkheden essentieel zijn voor de vakbekwaamheid en motivatie van medewerkers. De pijlers onder het human resources management bij Koninklijke BAM Groep zijn een aantrekkelijk arbeidsvoorwaardenpakket, opleidingstrajecten voor medewerkers op alle niveaus, actieve arbeidsmarktbenadering en een actief loopbaanbeleid.



33

Management development Medio 2002 heeft de Groep een vernieuwd, professioneel management-developmentbeleid ingezet. Uitgangspunt vormt de overtuiging dat het zogenoemde ‘human capital’ een van de voornaamste succesfactoren is om de organisatiedoelstellingen te realiseren en de concurrentiepositie te versterken. Het nieuwe beleid is erop gericht om in onderlinge samenhang te werken aan zowel ontwikkeling van de organisatie als aan persoonlijke ontwikkeling. Het beleid richt zich in eerste instantie op managementfuncties. Voor de uitvoering staat een aantal instrumenten ter beschikking, zoals competentieprofielen, functionerings- en loopbaangesprekken, opleidings- en ontwikkelingstrajecten. De Groep acht het bij management development van belang de kwaliteit van de verschillende managementniveaus te meten. Het gaat hierbij vooral om het bezit van eigenschappen die essentieel zijn voor het behalen van goede resultaten. Hierdoor onstaat een scherp beeld van prestaties en ontwikkelingsmogelijkheden, dat ten grondslag ligt aan het te voeren loopbaanbeleid. Opleiding en training Recentelijk is een opleidingsprogramma van start gegaan onder de naam BAM Business School. Met dit programma bevordert de Groep de kennisuitwisseling en de synergie tussen de diverse sectoren en groepsonderdelen. Het biedt tevens gelegenheid om het strategisch beleid van Koninklijke BAM Groep verder uit te dragen, de kwaliteit van de medewerkers verder te verbeteren en tevens de onderlinge verbondenheid te versterken.

Medezeggenschap De centrale ondernemingsraden van HBG en Koninklijke BAM NBM hebben met de raad van bestuur en werknemersorganisaties overeenstemming bereikt over sociale gedragsregels en protocollen, alsmede over sociale plannen. Deze afspraken gelden voor alle medewerkers van bouwgerelateerde bedrijven in Nederland die vallen onder de bouw-CAO, UTA-CAO en boven-UTA. Deze afspraken dienen eventuele personele gevolgen van de integratie van HBG in Koninklijke BAM Groep op te vangen en gelden tevens in het geval dat economische omstandigheden aanleiding geven tot aanpassingen van de organisatie. Gedurende het integratieproces blijven de centrale ondernemingsraden van zowel BAM NBM als HBG functioneren. Beide ondernemingsraden hebben besloten om gezamenlijk op te treden als Concern-COR.

34

jaarrapport 2002


Hierbij is tevens afgesproken dat onderwerpen, die specifiek betrekking hebben op HBG of BAM NBM, door de afzonderlijke ondernemingsraad worden behandeld. De medezeggenschapsorganen hebben zich in de afgelopen jaren uiterst constructief ingezet voor het welzijn van de onderneming en de medewerkers.

De bouwbarometer Het verslagjaar 2002 kenmerkt zich door het doorzetten van de wereldwijde economische afkoeling, die – na een lange periode van groei – al in 2001 zichtbaar werd. Ondanks de relatief sterke groei van de Amerikaanse economie, leek het economisch sentiment te worden bepaald door winstwaarschuwingen, de nasleep van de terreuraanslagen op 11 september 2001 en omvangrijke boekhoudschandalen. Dit leidde tot een negatief beursklimaat. Particulieren bleken terughoudend in hun consumptie en bedrijven in hun investeringen en voorraadvorming. In de eurozone leidden teleurstellende productiecijfers en negatieve indicatoren gedurende het jaar tot een neerwaartse bijstelling van de eerder uitgesproken verwachtingen over economische groei. In Nederland – waar Koninklijke BAM Groep thans circa 50% van de omzet realiseert – lag de economische groei in 2002 rond het nulpunt. Nederland blijft daarmee achter bij het gemiddelde groeipercentage van 0,6 in de Europese Unie, terwijl de inflatie ruim boven het EUgemiddelde lag. Sinds de recessie aan het begin van de jaren tachtig is de economische groei en het consumentenvertrouwen niet meer zo laag geweest. De productiviteitsverlaging komt met name voor rekening van de metaal- en elektrotechnische industrie. De chemische sector en de voedingsmiddelenindustrie tonen productiestijgingen, terwijl de productie in landbouw, alsook de financiële en zakelijke dienstverlening ongeveer gelijk is aan het voorafgaande jaar. Evenals in 2001 zijn overheid, onderwijs en gezondheidszorg de snelst groeiende sectoren. De economische teruggang kwam in 2002 – enigszins vertraagd – ook tot uitdrukking in de werkgelegenheid. De stijging van de werkloosheid bleef beperkt omdat de groei van het aantal banen medio 2002 nog altijd rond 70.000 lag. Het aantal geregistreerde werklozen (dat in 2001 nog daalde met 42.000) nam in 2002 echter toe met 24.000 tot 170.000.

Tegelijk met de economische teruggang vanaf medio 2001 daalt de vraag op de Nederlandse bouwmarkt. Op de kantorenmarkt neemt de leegstand in snel tempo toe, op de woningmarkt wordt het door de overheid beoogde aantal van 90.000 nieuwe woningen per jaar niet gehaald.

Ook HBG Ascon – de Ierse werkmaatschappij van Koninklijke BAM Groep – heeft de marktdaling die zich in de tweede helft van het verslagjaar heeft ingezet, ervaren. Deze ontwikkeling hangt samen met de bezuinigingen van de overheid op het Public Capital Programme.

De woningbouwmarkt wordt enigszins gehinderd door het economische klimaat, maar ook door een complexe procesgang (met lange doorlooptijden en grote kans op vertragingen) én door sterk gestegen bouwen grondkosten. Na jaren van stabiele groei (door onder meer omvangrijke investeringen in infrastructurele projecten, zoals de Betuwelijn en de Hogesnelheidslijn) vlakt de productie in de civiele sector af.

De economie in Duitsland is in het verslagjaar nauwelijks gegroeid. Het bruto binnenlands product nam volgens het Statistisch Bundesamt toe met 0,2%. De economische groei bedroeg in 2001 nog 0,6%. De Duitse economie heeft sinds de recessie van 1993 niet meer zo slecht gepresteerd. Vooral de consumptie en investeringen blijven achter. Een positief signaal is de toename van circa 3% van de export.

In het Verenigd Koninkrijk toonde de economische ontwikkeling juist een opleving in de tweede helft van 2002, mede als gevolg van een reeks renteverlagingen door de Bank of England. Het Britse bureau voor de statistiek meldde in december 2002 dat de economie op jaarbasis met 1,8% was gegroeid. In juli 2002 bleek dat de werkloosheid in het Verenigd Koninkrijk 3,1% bedroeg en daarmee – onverwacht – op het laagste punt sinds 1975 was beland. De Britse bouwsector maakt de sterkste groei door sinds begin jaren tachtig; het volume is in 2002 met circa 7% toegenomen. Bijna alle sectoren dragen bij aan deze groei. De vraag in de civiele sector lag zelfs ruim 10% boven het niveau van het voorafgaande jaar, terwijl het volume in de markt voor openbare gebouwen ruim 20% toenam. Voorbeelden van de intensieve bouwactiviteiten rond Londen zijn de aanleg van de Channel Tunnel Rail Link (de hogesnelheidslijn tussen de hoofdstad en de Kanaaltunnel, waaraan ook werkmaatschappijen van Koninklijke BAM Groep meewerken) en de bouw van terminal 5 op de luchthaven Heathrow. Bovendien zijn er concrete plannen voor omvangrijke investeringen in de verbetering van het Londense metronet en staan, verspreid over het gehele land, meer dan veertig nieuwe ziekenhuizen op stapel.

Het gebrek aan economische activiteit is een van de belangrijkste factoren voor het oplopende overheidstekort. Het tekort ligt met 3,7% boven de maximale marge van 3% die de Europese Unie toestaat op grond van het Stabiliteitspact. In de Duitse bouwmarkt daalden de investeringen, een belangrijke indicator voor de Duitse economie, met 5,9%.

Ierland heeft in het laatste decennium een ongekend sterke economische groei doorgemaakt. Deze ontwikkeling – waaraan het land de naam ‘Keltische tijger’ heeft te danken – is mede aangejaagd door subsidiegelden van de Europese Unie. In 2002 bleef de economische groei enkele procenten achter bij de oorspronkelijke verwachting van 8%, mede als gevolg van de crisis in de landbouwsector (veroorzaakt door de mond- en klauwzeerepidemie) en de algemene malaise. Hoewel de regering zich inspant om overheidsuitgaven te beperken en inflatie in te dammen, verdwijnen de signalen van oververhitting van de Ierse economie slechts langzaam.

De totale bouwproductie in België is het afgelopen jaar licht gedaald. In de utiliteitsbouwmarkten was sprake van een geringe daling, die zich naar verwachting in 2003 zal voortzetten. De civiele markt was de afgelopen jaren stabiel, mede door de aanleg van de hogesnelheidsverbindingen. De marktontwikkelingen in 2003 hangen mede samen met de voortvarendheid waarmee nieuwe infrastructurele projecten tot uitvoering zullen komen. De economie in de Verenigde Staten toonde tekenen van een voorzichtig herstel. Na een marginale groei van 0,3% in 2001, was in 2002 sprake van bijna 2% groei. De Amerikaanse bouwmarkt toont een relatief stabiel beeld. Voor 2003 wordt rekening gehouden met een geringe afname van het bouwvolume. De totale omvang bedraagt naar verwachting $ 495 miljard en is daarmee gelijk aan het recordjaar 2001.

Integriteit bouwbranche Koninklijke BAM Groep is van mening dat het vertrouwen van opdrachtgevers essentieel is voor de bedrijfsvoering. De Groep kent derhalve een uitgebreide en expliciete gedragscode, die onder meer bepaalt dat medewerkers van Koninklijke BAM Groep zich ‘bij de verwerving en bij de uitvoering van opdrachten, houden aan de algemeen aanvaarde maatschappelijke waarden en normen en aan nationale en lokale wetten en regels.’



35

We have the

flexibility



De vertrouwensrelatie tussen opdrachtgevers en de Nederlandse bouwbranche is in het verslagjaar zeer getekend door beschuldigingen van onregelmatigheden. Deze verdenkingen waren dermate ernstig en serieus dat de Tweede Kamer op 5 februari 2002 heeft besloten tot instelling van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. De commissie diende de aard en omvang van de onregelmatigheden nader te onderzoeken tegen de achtergrond van structuurkenmerken van de sector, met inbegrip van de complexe rol van de overheid. De commissie heeft op 12 december 2002 verslag gedaan en een omvangrijk rapport gepresenteerd. De resultaten van het onderzoek hebben een schaduw geworpen over de gehele branche. Bovendien is het voor allen die bij het bouwproces zijn betrokken, zowel aan opdrachtgevers- als aan opdrachtnemerszijde, zeer betreurenswaardig dat (zeker bij ‘het grote publiek’) een vertekend beeld is ontstaan van de branche. Koninklijke BAM Groep onderschrijft de belangrijkste aanbevelingen van de commissie. Dit betreft in het bijzonder het pleidooi voor ‘Nieuwe Zakelijkheid’ (zakelijke verhoudingen, transparantie, professionaliteit, realiteitszin en vertrouwen) met betrekking tot de relatie tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers in de Nederlandse bouwmarkt. Deze benadering komt ook tot uitdrukking in de aanbeveling van de enquêtecommissie om bij complexe en innovatieve projecten vaker het criterium ‘economisch meest voordelige aanbieding’ te hanteren, alsmede in de aanbevelingen om aandacht te hebben voor de kosten van inschrijving en terughoudendheid te betrachten bij het toedelen van de risico’s aan de aannemer. Ook acht Koninklijke BAM Groep het zeer waardevol dat de commissie pleit voor één aanspreekpunt bij de overheid dat structureel en gecoördineerd aandacht geeft aan het bouwbeleid.

Koninklijke BAM Groep betreurt het, dat de commissie van mening is dat het systeem van werkverdeling – gericht op de continuïteit in de werkvoorraad – heeft geleid tot prijsopdrijving en daarmee tot benadeling van opdrachtgevers. De conclusie van de commissie op dit punt wordt onder meer weersproken door het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Ook de koepelorganisatie GWWO (waarin zes brancheverenigingen voor de grond-, wegen waterbouw zijn vertegenwoordigd) constateert dat inschrijfsommen over de afgelopen jaren gemiddeld 4% onder de raming van de aanbestedende overheden zijn gebleven. Koninklijke BAM Groep onderschrijft ten volle de opvatting van de enquêtecommissie dat herstel van vertrouwen noodzakelijk is in de verhouding tussen overheid en bedrijfsleven. Raad van bestuur en medewerkers van de Groep zullen zich hiervoor – ook in AVBB-verband – tot het uiterste inspannen. Om een werkelijke cultuurverandering in de branche tot stand te brengen, is echter ook vanuit de overheid op het hoogste niveau commitment noodzakelijk. Indien de verantwoordelijkheid voor de sector bij één ministerie komt te liggen, kunnen veranderingen tot stand worden gebracht, net zoals in het Verenigd Koninkrijk is gebeurd met het ‘Rethinking construction’programma. Met een dergelijke aanpak kan de efficiency in de Nederlandse bouw aanzienlijk worden verbeterd.

Het spijt de raad van bestuur van Koninklijke BAM Groep ten zeerste dat niet alle bedrijfsonderdelen de in 1992 gewijzigde regelgeving ten aanzien van vooroverleg hebben nageleefd. Het is onjuist geweest dat hangende de totstandkoming van het Uniform Aanbestedings Reglement (UAR) 2000 het vooroverleg is voortgezet bij een deel van de aanbestedingen. De raad van bestuur heeft grote waardering voor allen – in het bijzonder de bestuurders en medewerkers van zowel HBG als Koninklijke BAM NBM – die aan het onderzoek van de parlementaire enquêtecommissie hun medewerking hebben verleend.



37

Concessiemanagement De bouw en het onderhoud van algemene voorzieningen – zoals tunnels, wegen, ziekenhuizen, scholen, gerechtsgebouwen en gevangenissen – zijn van oudsher taken van de overheid. Steeds vaker ontstaan initiatieven waarbij het bedrijfsleven deze overheidstaken onder bepaalde voorwaarden overneemt. In dat verband wordt gesproken over PFI-projecten (Private Finance Initiative), maar ook over concessies, PPP’s (Public Private Partnerships) of DBFOT-projecten (Design, Build, Finance, Operate, Transfer). Op grond van een toegenomen financieringsbehoefte bij vele Europese overheden is de verwachting gerechtvaardigd dat in navolging van het Verenigd Koninkrijk ook elders in Europa de totstandkoming van PFI-projecten een grote vlucht zal nemen. Koninklijke BAM Groep is uitstekend gepositioneerd om van deze groeiende markt te kunnen profiteren. In de sector Bouw en vastgoed is HBG Construction een belangrijke speler in de Britse PFI-markt. Private financiering van bouwprojecten kreeg in het Verenigd Koninkrijk een stimulans met de introductie van het Private Finance Initiative in 1992. Het was noodzakelijk de staatsschuld terug te dringen om te voldoen aan de criteria voor toetreding tot de Economische en Monetaire Unie. Daardoor was er onvoldoende ruimte voor investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur en het gevangeniswezen. Door gebruik te maken van de financiële en management-expertise die binnen de private sector aanwezig is, realiseren overheden projecten sneller en tegen lagere kosten. HBG Construction heeft in de afgelopen jaren door een zorgvuldige selectie van projecten waardevolle expertise op de PFI-markt opgebouwd. Voor elk PFI-project dat op de markt wordt gebracht vormt zich veelal een aantal consortia, waarin meestal een bouwonderneming, een financiële instelling, een exploitatiemaatschappij en de nodige adviesinstellingen samenwerken. Elk consortium maakt op basis van een programma van eisen een aanbieding voor de exploitatie gedurende de contractperiode van bijvoorbeeld 25 jaar. Projecten (in D duizenden) per 31.12.2002

Scholen Hoofdbureau van politie Medisch centrum School Hoofdbureau van politie Scholen Ziekenhuis Diversen (Facility Management) Totaal

Peacehaven Derby East Ayrshire West Lothian Cheshire Dalkeith Otley

Investering

Non-recourse

HBG risico

31.12.2002

financiering

participatie*

34.101 26.435 16.801 34.465 26.386 25.792 4.238 778

26.108 22.637 15.501 29.753 24.391 25.727 4.567 _

7.544 2.684 787 3.354 5 7 213 778

168.996

148.684

15.372

* Eigen vermogen plus gereserveerde liquide middelen

In de sector Bouw en vastgoed heeft Koninklijke BAM Groep ook in België een vooraanstaande positie verworven op het gebied van PFI. In België werden de twee tot nu toe grootste PFI-contracten, Paleis van Justitie te Antwerpen en te Gent, gegund aan een combinatie van onder meer Interbuild, een Belgische dochteronderneming van Koninklijke BAM Groep, en banken. Binnen de ontwikkelingscombinatie is Interbuild verantwoordelijk voor het projectmanagement en na realisatie mede verantwoordelijk voor de exploitatie gedurende 25 jaren. Daarna worden de projecten overgedragen aan de Belgische Staat. In de sector Infra werd in 2001 al een succes geboekt met de opdracht van de bovenbouw van de Hogesnelheidslijn via het consortium Infraspeed. Per begin 2003 werd daar het PFI-contract van de N50/A59 aan toegevoegd. Verder is Koninklijke BAM Groep momenteel betrokken bij een aantal tenders op het gebied van concessiemanagement in zowel Nederland, als in Engeland, Ierland en Duitsland. De activiteiten uit hoofde van concessiemanagement betreffen langdurige projecten met een meer voorspelbare kasstroom. Door de toename van het aandeel van deze activiteiten in de portfolio van Koninklijke BAM Groep, zal naar verwachting de volatiliteit van de kasstromen verminderen en het risicoprofiel van de onderneming verbeteren.

38

jaarrapport 2002


Koninklijke BAM Groep nam al voor de overname van HBG op 14 november 2002 een leidende positie in op de markten voor bouw en vastgoed in Nederland en België. Door de verwerving van HBG is de Groep erin geslaagd deze posities aanzienlijk te versterken. Tevens opereert Koninklijke BAM Groep nu met de werkmaatschappij HBG Construction op deze markt in het Verenigd Koninkrijk en met de werkmaatschappij HBG Bau in Duitsland. Op de Ierse utiliteitsbouwmarkt is de Groep actief met Rohcon, een dochteronderneming van werkmaatschappij HBG Ascon (waarover wordt gerapporteerd in de sector Infra). De sectoren BAM NBM Bouw en BAM NBM Vastgoed hebben in 2002 een omzet gerealiseerd van C 1.606 miljoen (2001: C 1.675 miljoen). Van de gerealiseerde omzet heeft 58% betrekking op utiliteitsbouw, zowel voor derden als eigen ontwikkeling. Voor woningbouw bedraagt dit percentage 42. De werkmaatschappijen van Koninklijke BAM Groep zijn actief in utiliteitsbouw, woningbouw, industriële bouw en vastgoedontwikkeling.

In deze regio’s stelt BAM Nelissen Van Egteren zich in toenemende mate op als een ontwikkelende bouwer. BAM Nelissen Van Egteren is ook als geen ander in staat om, vanuit de unit Grote Projecten, het hogere segment van de markt voor grote en complexe utiliteitsbouwwerken te bedienen. Bouwbedrijf H. Pennings en Zn. is met name actief in Brabant en Midden-Nederland. In de orderportefeuille daalt het aandeel kantoren ten gunste van dat van woningen. Een belangrijk deel daarvan komt voort uit eigen planontwikkeling of uit samenwerkingsverbanden. Heilijgers is succesvol als ontwikkelaar en bouwer en opereert vanuit Amersfoort in MiddenNederland. Heilijgers beschikt over een orderportefeuille, die gelijkelijk is verdeeld over woningbouw en utiliteitsbouw. Ongeveer 40% van de bouwomzet van Heilijgers komt voort uit eigen ontwikkeling. Nelis Bouw & Ontwikkeling werkt vanuit Haarlem en Amsterdam en richt zich als ontwikkelende bouwer in hoofdzaak op bedrijfshuisvesting en gemengde projecten.

Utiliteitsbouw De Groep opereerde gedurende het volledige verslagjaar in de Nederlandse utiliteitsbouwmarkt met de bedrijven: – BAM Nelissen Van Egteren; – Bouwbedrijf H. Pennings en Zn.; – Heilijgers; – Nelis Bouw & Ontwikkeling. In België was Koninklijke BAM Groep op deze markt actief met de onderneming Interbuild. HBG Utiliteitsbouw, onderdeel van HBG Bouw en Vastgoed, maakt sinds 14 november 2002 deel uit van de bedrijven van de Groep, die actief zijn op het gebied van utiliteitsbouw in Nederland. In 2002 realiseerde Koninklijke BAM Groep in de Nederlandse utiliteitsbouwmarkt een stabiele omzet en een hoger positief resultaat. Dit resultaat is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de procesverbeteringen van de afgelopen jaren. BAM Nelissen Van Egteren is op 1 januari 2002 ontstaan uit een interne fusie van BAM Utiliteitsbouw en Nelissen Van Egteren. Dankzij de goede voorbereiding en het aanwezige draagvlak in alle geledingen van de onderneming is de samenvoeging goed verlopen. Er is een kwalitatief hoogwaardig utiliteitsbouwbedrijf ontstaan, dat oog heeft voor zijn opdrachtgevers en landelijk werkt vanuit regionale vestigingen. BAM Nelissen Van Egteren kan daardoor uitstekend in de regionale deelmarkten opereren.

Heilijgers, Pennings en Nelis nemen naast BAM Nelissen Van Egteren in de Groep een eigen positie in. Alle ondernemingen beschikken over gespecialiseerde eenheden voor onderhoud en verbouw. Deze eenheden zijn lokaal actief en bouwen aan langdurige relaties met een vaste kring zakelijke opdrachtgevers. Het aandeel van deze bedrijfseenheden in de totale omzet van de utiliteitsbouwbedrijven bedraagt circa 15% en zal de komende jaren toenemen. Interbuild is actief in de utiliteitsbouwmarkt in Brussel en Vlaanderen. De onderneming is er gedurende 2002 in geslaagd het tweede grote privaat gefinancierde contract voor de Belgische justitie te verwerven. Naast het Justitiepaleis in Antwerpen wordt nu ook – in een samenwerkingsverband met onder meer banken – gewerkt aan het Paleis van Justitie in Gent. In 2002 is een groot aantal projecten opgeleverd. In dit jaarrapport kan geen volledige opsomming worden gegeven en wordt volstaan met enkele kenmerkende projecten. BAM Nelissen Van Egteren heeft – in combinatie met HBG Utiliteitsbouw – de eerste fase van de grootschalige herontwikkeling van het World Trade Center in Amsterdam opgeleverd. Het betreft de volledige renovatie van het WTCcomplex, inclusief een uitbreiding. Inmiddels is opdracht verkregen voor de tweede fase; een verdere uitbreiding van het complex.



39

BAM Nelissen Van Egteren en HBG Utiliteitsbouw zijn eveneens gezamenlijk verantwoordelijk voor de renovatie en uitbreiding van het Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam. Ook in Haarlem, Hoorn en Nijmegen wordt aan ziekenhuizen gewerkt. BAM Nelissen Van Egteren realiseert in combinatie diverse projecten in Amsterdam Zuidoost rond de ArenA Boulevard. Dezelfde combinatie bouwt in Den Haag aan het prestigieuze project Prinsenhof. In Amsterdam, Sittard en Sneek zijn scholencomplexen gerealiseerd. In onder meer Amsterdam, Amersfoort, Apeldoorn, Hoofddorp en Maastricht zijn kantoorcomplexen opgeleverd. In Rotterdam verrees een groot bioscoopcomplex. In Den Haag is het laatste onderdeel van het binnenstedelijke project De Resident opgeleverd. In combinatie werkt Interbuild aan kantoren op luchthaven Zaventem en aan het Eurostation te Brussel. Met zusteronderneming De Meyer realiseert Interbuild de Vlerick Leuven Gent Management School te Gent. Heilijgers is in 2002 gestart met de realisatie van 35.000 m2 kantoorruimte voor NS Vastgoed in Amersfoort. Ook is de verkoop gestart van het door Heilijgers ontwikkelde project ‘de Plantage’, het eerste woningbouwproject in het centraalstadsgebied van Amersfoort.

In het verslagjaar is de regiovestiging Eindhoven opgeheven en is het aantal medewerkers in de regio Groningen – door collectief ontslag – teruggebracht. Hiermee wordt mede geanticipeerd op de te verwachten ontwikkelingen in de markt. In de resterende elf regio’s is extra aandacht besteed aan het verder uitbouwen van de capaciteit gericht op projectontwikkeling. Hiermee kan de organisatie beter voldoen aan het brede scala van wensen van bestaande en nieuwe opdrachtgevers. In het verslagjaar is aan ruim tweehonderd, zowel grote als kleine bouwprojecten gewerkt. Naast nieuwbouw hebben ook renovatie- en onderhoudswerkzaamheden een belangrijke plaats in de dienstverlening van BAM Wilma. Projecten waar in 2002 een omvangrijke bouwomzet is gerealiseerd betreffen onder meer het project Buitenplaats te Utrecht, het Maagjesbolwerk in Zwolle, project De Lanen in Beverwijk, het STOA-project te Maastricht, Admiralengracht in Amsterdam, Floriande te Hoofddorp en het project Graswijk in de wijk Meerhoven te Eindhoven. BAM Wilma verwacht in 2003 een lagere omzet. BAM Wilma en HBG Woningbouw opereren veelal in dezelfde markten. BAM Wilma en HBG Woningbouw stemmen hun activiteiten af en bereiden een volledige integratie voor, die zal leiden tot een nieuw te vormen werkmaatschappij BAM Woningbouw.

Industriële bouw BAM Nelissen Van Egteren en HBG Utiliteitsbouw opereren veelal in dezelfde markten. BAM Nelissen Van Egteren en HBG Utiliteitsbouw stemmen hun activiteiten af en bereiden een volledige integratie voor binnen de nieuw te vormen werkmaatschappij BAM Utiliteitsbouw. De orderportefeuille van de utiliteitsbouwbedrijven is van een bevredigend niveau. Bij deze werkvoorraad is sprake van grote verschillen tussen de diverse regio’s en deelmarkten. Gelet op de algemene ontwikkeling in de markt verwacht Koninklijke BAM Groep voor 2003 een daling van de omzet in de Nederlandse utiliteitsbouw.

Woningbouw De Groep was gedurende 2002 in de woningbouwmarkt actief met de werkmaatschappij BAM Wilma, waarin zijn opgegaan BAM Woningbouw en Wilma Bouw. BAM Wilma is formeel van start gegaan op 1 januari 2002 en heeft een eerste jaar gekend dat tot tevredenheid stemt. De verwachtingen ten aanzien van de te behalen winst zijn ruimschoots overtroffen. De eenduidige benadering van de markt en de bijbehorende uniforme organisatie van het primaire proces hebben in 2002 al vruchten afgeworpen.

40

jaarrapport 2002


Met Fort Bouw is de Groep vertegenwoordigd in de markt voor semi-permanente huisvesting en in de markt voor houtskeletbouwwoningen. Sinds eind 2002 maakt het houtskeletbouwbedrijf Avabouw uit Nijverdal deel uit van Fort Bouw. Deze overname biedt Fort Bouw de mogelijkheid verder te groeien in dit marktsegment. Fort Bouw behaalde met de houtskeletbouwactiviteiten opnieuw positieve resultaten. De werkmaatschappij ontwikkelt en realiseert industrieel vervaardigde houtskeletbouwwoningen. Het betreft zowel woningen op basis van catalogusmodellen voor particuliere opdrachtgevers als projecten. De woningen van Fort voldoen door de toegepaste materialen bij uitstek aan het streven naar duurzaam milieuvriendelijk bouwen. De deelname in de ontwikkeling van het project Lingemeer is in het verslagjaar beëindigd. De activiteiten van Fort Bouw op het gebied van semi-permanente huisvesting waren in het verslagjaar eveneens positief. Fort brengt drie types hoogwaardige Kombifortunits op de markt en kan daarmee voldoen aan de vraag naar zowel tijdelijke voorzieningen op projecten als naar semipermanente kantoorgebouwen en huisvesting. Een markant project dat in samenwerking met BAM Nelissen Van Egteren is gerealiseerd is het onderwijsgebouw ACTA/PABO in Almere-Centrum.

De bezettingsgraad van de verhuurvloot nam in de loop van het verslagjaar af. Er is sprake van een vermindering van de vraag en een hoog aanbod van laagwaardige units. Ultimo 2002 bestond die vloot uit circa 2.000 eenheden. De eenheden van de materieeldiensten van de Groep zijn hierbij buiten beschouwing gelaten. Op basis van de huidige orderportefeuille verwacht Fort Bouw in 2003 een hogere omzet te realiseren.

Vastgoed Koninklijke BAM Groep was in het gehele verslagjaar actief in de Nederlandse vastgoedmarkt met de bedrijven: – BAM NBM Vastgoed; – Van den Bruele Kaufman (50%); alsook sinds 14 november 2002 met HBG Vastgoed, onderdeel van HBG Bouw en Vastgoed. Ten gevolge van stagnatie in planvorming en afzet daalde het resultaat en de omzet van de vastgoedbedrijven van de Groep in 2002 ten opzichte van het voorafgaande verslagjaar. BAM NBM Vastgoed is het centrale projectontwikkelingsbedrijf van de Groep. BAM NBM Vastgoed is actief als gebiedsontwikkelaar en heeft zowel woningen, gemengde projecten en commercieel vastgoed in de ontwikkelingsportefeuille. Binnen Koninklijke BAM Groep heeft BAM NBM Vastgoed een tweeledige opdracht. BAM NBM Vastgoed heeft een zelfstandige operationele rol en richt zich daarbij op grote en complexe projecten en op specialismen. Veel van deze projecten komen tot stand via PPS constructies en langjarige samenwerkingsverbanden. Daarnaast ondersteunt BAM NBM Vastgoed de regio’s van de bouwbedrijven met het uitbouwen van hun positie als ontwikkelende bouwer. De Groep kent een gecentraliseerde goedkeuringsprocedure voor het aangaan van alle vastgoedverplichtingen.



41

Het in combinatie ontwikkelde woningbouwplan Park De Meer in Amsterdam is in 2002 voltooid. In het plangebied ArenA Boulevard in Amsterdam Zuidoost, waar wordt samengewerkt in OMC verband, zijn plannen in uitvoering en zijn samen met de gemeente volgende stappen gezet in de ontwikkeling van het grootschalige uitgaanscentrum GETZ. BAM NBM Vastgoed heeft nog twee deelplannen op de Vinexlocatie Ypenburg in ontwikkeling. De planontwikkeling in de combinatie Leeuwarden Zuid vordert. Hetzelfde geldt voor het uitleggebied Kloosterveste in Assen. Met de gemeente Brunssum is een samenwerkingsovereenkomst gesloten voor een revitalisatie van het centrum. In Den Haag wordt, in combinatie, gewerkt aan de ontwikkeling van het grootschalige centrumplan Spuimarkt. BAM NBM Vastgoed heeft geen opgeleverde, nietverhuurde kantoren of winkels in portefeuille. De Groep heeft een 50% belang in Van den Bruele Kaufman, een ontwikkelaar van commercieel vastgoed die actief is op een aantal geselecteerde deelmarkten in de Randstad. Van den Bruele Kaufman opereert zelfstandig. De resultaten in 2002 voldeden aan de verwachtingen. De terugval in de kantorenmarkt zal zich pas op de middellange termijn in de resultaten van het bedrijf doen voelen. Van den Bruele Kaufman heeft leegstandrisico’s volledig afgedekt en heeft geen onvoorwaardelijke afname of realisatieverplichtingen. Bij HBG waren alle ontwikkelingsactiviteiten in Nederland geconcentreerd binnen HBG Vastgoed. HBG Vastgoed kent voor de woningbouwontwikkeling een regionale organisatie. BAM NBM Vastgoed en HBG Vastgoed stemmen hun activiteiten op elkaar af en bereiden een volledige integratie voor binnen de medio 2003 te vormen nieuwe werkmaatschappij BAM Vastgoed. Op basis van de orderportefeuille, de markt en de stand van de in voorbereiding zijnde projecten verwacht de Groep in 2003 een stabilisatie van de vastgoedactiviteiten.

Schets bouwen vastgoedactiviteiten HBG, geconsolideerd per 14 november 2002 De werkmaatschappij HBG Bouw en Vastgoed bundelt in Nederland de activiteiten van HBG Utiliteitsbouw, HBG Woningbouw en HBG Vastgoed. In deze drie segmenten realiseerde de onderneming goede resultaten. De hogere winstgevendheid in 2002 hangt in belangrijke mate samen met het succes van de in het tweede halfjaar 2001 in gang gezette verbeteringsprogramma’s, waarbij meer aandacht uitgaat aan het voorbereidingstraject van de projecten. De omzet is afgenomen.

42

jaarrapport 2002


Eind 2002 is de Materieeldienst verhuisd van twee locaties in Den Haag (Woningbouw) en Zwolle (Utiliteitsbouw) naar een moderne nieuwbouwlocatie in Lelystad. De vrijkomende locaties zullen in de toekomst worden herontwikkeld. In oktober 2002 heeft HBG Woningbouw op de Vinex-locatie Leidschenveen op feestelijke wijze de 5000ste woning opgeleverd die is gebouwd met het zogenoemde W&R-concept (‘Waarde & Riant’). Het W&R-concept is een door HBG ontwikkeld bouwproces voor eengezinswoningen, twee-onder-een-kapwoningen en appartementen. Dit concept biedt aansprekende voordelen zoals een snelle en transparante prijsvorming, korte bouwvoorbereiding, grote variatie in verschijningsvormen en een uitstekende prijs/kwaliteitverhouding. Dit wordt bereikt door onder meer te werken vanuit een referentiewoning, een vaststaand bouwproces en met vaste onderaannemers en leveranciers. Tevens worden de woningen in een bouwstroom gerealiseerd. Het W&R-concept is inmiddels op vele locaties in Nederland toegepast. Voor de Stadsdeelraad Amsterdam Zuidoost realiseert HBG het eerste kantoor volgens het W&R-concept. Tot de in het verslagjaar opgeleverde projecten behoort het hoofdkantoor van ING Groep aan de Amsterdamse Zuidas. HBG was een van de participanten in de bouwcombinatie die het – zowel qua concept, vorm als materiaalgebruik – opvallende hoofdkantoor heeft gerealiseerd. Ook het nieuwe, karakteristieke stadhuis van Alphen aan den Rijn kon worden overgedragen aan de gemeente. Dit gebouw onderscheidt zich door de vele gebogen vormen van zowel de gevel als het dak en door de grote hoeveelheid glas. HBG Vastgoed heeft met de projectontwikkelingsactiviteiten een zeer goede winstbijdrage geleverd. De woningmarkt kent grote lokale verschillen en laat zich het beste karakteriseren als kritisch. Het prijsniveau is gestabiliseerd. De markt voor het luxe segment is kleiner geworden; naar kwaliteitswoningen in het middensegment is echter nog een grote vraag. Tot de bijzondere projecten behoort het eerste heuvelgebouw van Nederland in Houten: een futuristisch appartementencomplex met drie vleugels rond een atrium met wintertuin. In de markt voor commercieel onroerend goed heeft HBG Vastgoed diverse grote verhuurtransacties tot stand gebracht. HBG Construction is de op drie na grootste utiliteitsbouw- en vastgoedonderneming in het Verenigd Koninkrijk. De werkmaatschappij heeft de positie als de grootste regionaal opererende aannemer verder versterkt. Dit komt onder meer tot uitdrukking in de meer dan zeventig contracten, verspreid over het gehele land, die gedurende het boekjaar zijn verworven.

Overeenkomstig de eerder uitgesproken verwachting heeft het selectieve inschrijvingsbeleid (dat in 2001 is ingezet) geresulteerd in een enigszins lagere omzet dan de recordomzet van dat jaar, waarbij een goede winstgevendheid in het afgelopen jaar is behaald.

De PFI-activiteiten worden separaat toegelicht in de kadertekst over concessiemanagement op pagina 38 van dit jaarrapport.

Het belangrijkste deel van de omzet wordt gevormd door de (uitvoerende) bouwactiviteiten, en dan in het bijzonder voor de detailhandel. Tot dit deelsegment van de bouwmarkt behoren grote supermarkt- en warenhuisketens, zoals Asda, Marks & Spencer, Safeway en B&Q. De voornaamste andere marktsegmenten waarin HBG Construction actief is, zijn onderwijs, kantoren, gezondheidszorg, openbare orde en multifunctionele projecten. HBG Construction heeft de winst op bouwactiviteiten kunnen verbeteren door meer aandacht te besteden aan efficiënte ontwerpen en aan risicomanagementprocessen, met name in het inkooptraject. HBG Construction verzorgde in de sectoren onderwijs en gezondheidszorg enkele zeer geavanceerde faciliteiten voor wetenschappelijk onderzoek en de behandeling van patiënten. Op verscheidene universiteiten – van de in totaal zeventien waar de onderneming in 2002 actief was – zijn laboratoria voor bio-wetenschappen gerealiseerd. Bovendien werden voor meerdere universiteiten en ziekenhuizen, waaronder het Great Ormond Street ziekenhuis voor kinderen in Londen en het Alder Hey ziekenhuis in Liverpool, faciliteiten gerealiseerd voor oncologie, epidemiologie en research- en behandelingsafdelingen. Multifunctionele projecten in stedelijke centra waren eveneens een activiteit van betekenis voor HBG Construction, zoals wordt geïllustreerd door stadsontwikkelingsproject Whitefriars in Canterbury voor LandSecurities en de herbestemming van monumentale gebouwen in Bath en Bristol.

HBG Bau bestaat uit Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau (met hoofdkantoor te Frankfurt) en Müller-Altvatter (met hoofdkantoor te Stuttgart). Gedurende 2002 is de integratie van Raulf Bau in Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau met succes voltooid. Müller-Altvatter heeft een nieuwe organisatiestructuur ingevoerd. In dit kader zijn onder meer de vestigingen Freiburg en Könnern gesloten. De materieelwerf in Könnern is aangehouden vanwege de strategisch gunstige ligging. Ondanks de moeilijke marktomstandigheden en een uiterst voorzichtig inschrijvingsbeleid is HBG Bau erin geslaagd een omzet te realiseren op een vergelijkbaar niveau met het voorafgaande jaar (2001: C 600 miljoen). Door een continue aanpassing van de organisatie aan de ontwikkelingen in de diverse regionale en sectorale markten is het operationele resultaat verbeterd, maar nog steeds negatief.

HBG Construction behaalde in 2002 een meer dan verdubbelde omzet met projectontwikkelingsactiviteiten, hetgeen eveneens heeft bijgedragen aan de hogere winst. Succesvolle ontwikkelingen werden gerealiseerd in Perth, Dundee, Bristol, Birmingham, Manchester en St. Albans. Er zijn verspreid over Engeland, Schotland en Wales nieuwe investeringen gedaan, die een goede basis bieden voor uitbreiding van de projectontwikkelingsportefeuille in 2003. In lijn met het overheidsbeleid worden de omvangrijke private investeringen in publieke voorzieningen in het Verenigd Koninkrijk voortgezet. De beide business units PFI Projects en Facilities Management hebben financiële overeenstemming bereikt voor drie nieuwe PFI-projecten ten behoeve van het onderwijs, openbare orde en de gezondheidszorg. HBG Construction blijft ook na de bouwkundige oplevering van deze projecten langjarig betrokken bij onderhoud en exploitatie via de business unit Facilities Management.

HBG Construction kent – voor alle divisies – een goede werkvoorraad.

Tot de projecten in uitvoering behoren de 85 meter hoge kantoortoren Munich City Tower in München en een hotel met een aquariumlift in Berlijn. Nabij de Mainoever in Frankfurt is Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau in combinatie gestart met het project ‘Das Oval’, een tien verdiepingen tellende bouwblok. De bovenste drie in terrasvorm oplopende bouwlagen bieden onderdak aan 35 appartementen. De overige verdiepingen zijn bestemd voor kantoren. Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau heeft na balansdatum met zustermaatschappij Wayss & Freytag Ingenieurbau opdracht verworven (met het oog op de wereldkampioenschappen voetbal in 2006) voor de vernieuwing van het Niedersachsenstadion in Hannover met een capaciteit van ruim 49.000 bezoekers. De werkvoorraad bevindt zich op een vergelijkbaar niveau met het voorafgaande jaar.



43

Our goal is

co-operation



Koninklijke BAM Groep opereert in de civiele markten van Nederland, België, Verenigd Koninkrijk, Ierland, Duitsland en de Verenigde Staten. Buiten deze landen exporteert Koninklijke BAM Groep civiele kennis en kunde via werkmaatschappij Interbeton voor gespecialiseerde projecten, verspreid over de wereld. De sector BAM NBM Infra behaalde gedurende 2002 een omzet ter hoogte van C 1.189 miljoen (2001: C 1.093 miljoen). In Nederland is de Groep actief met de werkmaatschappijen BAM NBM Beton- & Industriebouw, BAM NBM Infratechniek, BAM NBM Wegenbouw, BAM NBM Rail en HBG Civiel. In het kader van de integratie zullen in de loop van 2003 BAM Civiel en BAM Wegen worden opgericht. De specialistische activiteiten op het gebied van railbouw en kabel- en leidingwerken blijven ondergebracht in zelfstandige bedrijfsonderdelen: BAM Rail en BAM Infratechniek. Na balansdatum is opdracht verworven voor het eerste privaat-gefinancierde wegenproject in Nederland. Op 4 februari 2003 is de overeenkomst getekend tussen het samenwerkingsverband Poort van den Bosch bv (waarin de Groep voor 70% participeert) en de provincie Noord-Brabant. Dit consortium zal rijksweg N50 ombouwen tot autosnelweg A59. Het contract omvat ontwerp, bouw, financiering en het onderhoud voor een periode van vijftien jaar. Door de geïntegreerde benadering van bouw en onderhoud van zowel wegconstructie als kunstwerken, behaalt het consortium een substantiële besparing in vergelijking met een publieke projectaanpak. Dit werk is – met de realisering van de bovenbouw voor de Hogesnelheidslijn, waarbij Koninklijke BAM Groep eveneens is betrokken – het tweede grote infrastructurele PFI-project in Nederland. De Groep speelt in beide projecten een belangrijke rol.

De aanleg van de Sofiatunnel (bij Dordrecht) nadert voltooiing. De uitvoering van andere grote projecten zoals de Utrechtboog en de Gooiboog verloopt voorspoedig. Het eerder genoemde project A59 alsmede de in dit voorjaar in uitvoering genomen uitbreiding van de Huisvuilcentrale Alkmaar zijn een belangrijke aanvulling op de werkvoorraad. BAM NBM Wegenbouw heeft in het verslagjaar de marktomstandigheden snel zien veranderen. De marge kwam onder druk te staan door teruglopende marktvolumes. BAM NBM Wegenbouw werkt actief mee aan de ontvlechting van samenwerkingsverbanden op het gebied van asfaltproductie. Hieraan wordt de laatste hand gelegd. Door het samengaan van BAM NBM Wegenbouw en de wegenbouwactiviteiten van HBG Civiel bereikt het wegenbouwbedrijf van Koninklijke BAM Groep een omvang, die voldoende waarborgen biedt voor de bezetting van de centrales als enig aandeelhouder of – op enkele locaties – met één andere minderheidsaandeelhouder. Het innovatieve vermogen van de Groep komt eveneens tot uitdrukking in EC-fics, een uniek demonstratieproject voor het opwekken van duurzame hoogwaardige elektrische energie uit wegenbouwkundige infrastructuur. Deze oplossing is tot stand gekomen naar aanleiding van een prijsvraag van Rijkswaterstaat. Hierbij is samengewerkt met meerdere zusterondernemingen. BAM NBM Rail ontwikkelt zich sterk. Het bedrijf heeft gedurende 2002 de primaire processen opnieuw vastgesteld om de bedrijfsvoering te verbeteren. Dit komt onder meer tot uitdrukking in een vernieuwde organisatiestructuur. Daarbij vindt constructief overleg plaats met het vertegenwoordigend overleg. De onderneming zal zich in de nabije toekomst onder de naam BAM Rail op de markt manifesteren.

BAM NBM Beton- & Industriebouw De bouwcombinatie voor de Westerscheldetunnel (waarin BAM NBM Beton- & Industriebouw en zusteronderneming Wayss & Freytag Ingenieurbau deelnemen) heeft de 6,6 kilometer lange verkeerstunnel met twee tunnelbuizen voltooid. Zoals eerder uitgesproken heeft de oplevering voor de herziene contractdatum plaatsgevonden. H.M. de Koningin heeft op 14 maart 2003 de tunnel geopend. De opdrachten voor de onderbouwclusters van de HSL zijn volop in uitvoering. Onder leiding van de projectorganisatie vindt in toenemende mate afstemming plaats tussen de bij de onder- en bovenbouw betrokken partijen.

BAM NBM Rail heeft een meerjarig investeringsprogramma in gang gezet. In het verslagjaar is onder meer een nieuwe zogenoemde stopmachine in gebruik genomen. De roep in de Nederlandse samenleving en de politieke wil om de achterstand bij het onderhoud van het Nederlandse spoorwegnet versneld in te lopen, bieden de onderneming goede perspectieven. Als partner in het consortium Infraspeed is de Groep betrokken bij de bovenbouw van de Hogesnelheidslijn-Zuid tussen Amsterdam en de Belgische grens. Het ontwerp en de voorbereiding van de aanleg verlopen volgens plan.



45

Voor BAM Infratechniek was 2002 een moeilijk jaar, omdat telecom- en nutsbedrijven hun investeringen in kleine ondergrondse infrastructuur aanzienlijk hebben gereduceerd. Deze ontwikkeling leidt echter tot toename van de onderhoudsen storingswerkzaamheden. Niet alle business units binnen BAM Infratechniek ondervinden in dezelfde mate de effecten van een krimpende markt. In 2003 zal de interne benchmarking worden geïntensiveerd om daarmee de ‘best practices’ te selecteren en breed te implementeren. In het verslagjaar is veel energie gestoken in de samenwerking van BAM Infratechniek met KPN en KVWS, genaamd Trilink. Trilink ontwerpt, realiseert en beheert aansluitnetwerken onder de naam Trinet en stelt deze aan KPN ter beschikking. Nieuwbouwwoningen worden voorzien van koperaansluitingen door middel van een techniek waarmee eenvoudig en goedkoop op een later tijdstip een glasvezelaansluiting kan worden gerealiseerd. De omvang van BAM Infratechniek alsmede de positie binnen de sector Infra van Koninklijke BAM Groep dragen aan een stevige en solide marktpositie bij.

Schets infra- activiteiten HBG, geconsolideerd per 14 november 2002 HBG Civiel opereert op de Nederlandse markt en is tevens met de dochterondernemingen Galère en CEI Construct actief in België. De omzet lag in 2002 op hetzelfde niveau als in het voorafgaande jaar (2001: C 627 miljoen). De werkmaatschappij realiseerde een goed resultaat. HBG Civiel is betrokken bij de uitvoering van vier van de zeven contracten voor de Hogesnelheidslijn Zuid. Deze werkzaamheden verlopen voorspoedig, evenals de aanleg van de Betuweroute. In september 2002 voerden HBG Civiel en Bouwdienst Rijkswaterstaat een sluitingsoperatie uit om de werking van de balgstuwkering bij Ramspol te testen. Deze operatie vormde de laatste fase in de oplevering van dit design & constructproject dat door Waterschap Groot Salland aan HBG Civiel was verstrekt, onder directievoering van Bouwdienst Rijkswaterstaat. HBG Civiel en C-Fix bv (waarin Shell deelneemt) brengen een revolutionair bouwmateriaal op de markt: koolstofbeton, ook wel C-Fix genoemd. Met de toepassing hiervan kunnen opdrachtgevers hun milieudoelstellingen voor de uitstoot van CO2 gemakkelijker realiseren. Praktijkproeven én de eerste commerciële projecten (bij AVR in Rijnmond, HBG Civiel Staalbouw in Schiedam en Essent Milieu in Wijster) tonen aan dat het om een veelbelovend product gaat.

46

jaarrapport 2002


In een samenwerkingsverband met WATCOEcotechniek verwerkt HBG Civiel gereinigd teerhoudend asfalt als funderingsmateriaal in de wegenbouw. Beide bedrijven werken voor de toepassing van dit ’ecogranulaat’ samen onder de naam Agreco. HBG Civiel Leidingen was in combinatie verantwoordelijk voor ontwerp en uitvoering van een 800 meter lange nieuwe drinkwaterleiding onder de Maas en het Lateraalkanaal te Linne, die in oktober 2002 is opgeleverd. Opdrachtgever Waterleiding Maatschappij Limburg heeft voor dit werk de NSTT No-Dig Award 2003 ontvangen. HBG Civiel verenigt diverse gespecialiseerde dochterondernemingen, die dienstverlening bieden voor onder meer funderings- en milieutechnieken, leidingen en staalbouw. HBG Civiel beschikt over een werkvoorraad van goede kwaliteit en omvang. Edmund Nuttall, de Britse civiele werkmaatschappij, heeft in 2002 een aanzienlijke groei bewerkstelligd. De omzet bereikte met C 742 miljoen (2001: C 618 miljoen) een recordhoogte. De autonome groei bedraagt ruim 16%, het overige deel betreft valuta-effecten. Nuttall realiseerde een uitstekend resultaat voor belastingen. De omzetstijging volgt uit de verwerving van een aantal omvangrijke contracten. Er is in het Verenigd Koninkrijk sprake van een actieve markt met een sterke ontwikkeling van de werkzaamheden op basis van zogenoemde ‘framework arrangements’ (raamcontracten) en langjarige alliantie- of partnershipcontracten met nationale opdrachtgevers voor verkeer, nutsvoorzieningen en waterwegen. De werkvoorraad ontwikkelde zich sterk. De onderneming beschikt over een goed opdrachtvolume voor de komende jaren. De Britse markt voor beton- en waterbouw biedt goede mogelijkheden. De huidige werkvoorraad omvat projecten in ruwweg drie categorieën. Het betreft werken, die worden uitgevoerd op basis van traditionele contractvormen, partnership- of alliantiecontracten en op basis van raamcontracten. Het evenwicht tussen deze contractvormen biedt Nuttall een sterke marktpositie, die de onderneming in staat stelt te beantwoorden aan de wensen van de opdrachtgever. Nuttall biedt een dienstenpakket dat reikt van ‘eenvoudige’ dienstverlening voor publieke overheden tot aan deelname in omvangrijke projecten voor zowel de publieke als de private sector. In het Verenigd Koninkrijk heeft Nuttall opnieuw met veel succes de box-jacking-techniek toegepast, waarbij met behulp van vijzels een 3.500

ton zware betonconstructie is geplaatst onder de snelweg M1, die volledig in gebruik was. Opdrachtgever was de Highways Agency. In Schotland worden voor Network Rail reparatiewerkzaamheden uitgevoerd aan de belangrijke spoorverbinding langs de Westkust (West Coast Mainline). Het betreft een groot contract, waardoor in de omzetverdeling het percentage spoorwerk aanzienlijk is toegenomen. Buiten het Verenigd Koninkrijk voltooide Nuttall de Bhairab brug voor de Bengaalse overheid, alsook de stabilisatie van de rotshelling in Gibraltar. In Ierland is een succesvolle start gemaakt met de Broad Meadow brug (onderdeel van het Lissenhall contract). Dit project wordt – in joint venture met zusteronderneming Ascon – in 2003 voltooid. HBG Ascon heeft gedurende de afgelopen zeven jaar in Ierland een sterke groei doorgemaakt. Dit kwam met name tot uitdrukking in omvangrijke jaarlijkse omzetstijgingen. In 2002 heeft de omzet van HBG Ascon zich gestabiliseerd. De werkmaatschappij is er opnieuw in geslaagd om een uitstekend resultaat te realiseren.

HBG Ascon is actief in de Ierse bouwmarkt met twee dochterondernemingen: Ascon, ’s lands grootste wegen waterbouwkundige aannemer, en Rohcon, een utiliteitsbouwonderneming. Ascon heeft in 2002 enkele grote projecten afgerond, waaronder – in combinatie met Spie – een honderd kilometer lange gasleiding van Athlone naar Galway. In samenwerking met Black & Veatch en Anglian Water International werd een afvalwaterbehandelingsinstallatie voltooid voor Dublin. Grote snelwegen in aanbouw zijn de South Eastern Motorway en de Glen of the Downs. Ook in Ierland komt de markt voor privaat gefinancierde projecten in ontwikkeling. Ascon is hierbij nauw betrokken. In een samenwerkingsverband met Grupo Dragados en National Toll Roads, is Ascon kandidaat voor de realisering van de rondwegen om Waterford en Dundalk. Rohcon heeft in Dublin het National Aquatic Centre als een design-and-build-project afgerond. Voor Bristol-Myers Squibb en Intel zijn omvangrijke industriële gebouwen gerealiseerd. Ook zijn het Portlaoise en Bons Secours ziekenhuis voltooid. Rohcon heeft voor onder meer het gevangeniswezen diverse projecten in uitvoering. Rohcon heeft in 2002 de nationale bouwveiligheidsprijs (NISO Construction Award for Safety) gewonnen. Ascon ontving een eervolle vermelding. Wayss & Freytag Ingenieurbau, de Duitse civiele werkmaatschappij, behaalde een bescheiden positief operationeel resultaat. De omzet bedroeg C 298 miljoen (2001: C 348 miljoen). De omstandigheden op de Duitse bouwmarkt zijn moeilijk. De lagere omzet is een direct gevolg van een uiterst zorgvuldig aannemingsbeleid, dat tevens ten grondslag ligt aan het positieve resultaat. Aangezien de Duitse economie geen tekenen van structurele verbetering toont, was het noodzakelijk de omvang van de organisatie – zowel op het hoofdkantoor te Frankfurt als bij enkele vestigingen – verder terug te brengen.



47

In Nederland werd het boren van de dubbele verkeerstunnel onder de Westerschelde voltooid. In het Verenigd Koninkrijk gingen de tunnelwerkzaamheden voor een deel van de Channel Tunnel Rail Link (met zusteronderneming Nuttall) van start. De nieuwe Elbetunnel in Hamburg – met een doorsnede van 14,6 meter – werd nagenoeg voltooid. In Zwitserland en Oostenrijk zijn diverse werken in uitvoering, waaronder de aanleg van de Oetzberg tunnel. In 2002 is een nieuw stadionproject verworven. Wayss & Freytag Ingenieurbau zal samen met zusteronderneming Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau het Niedersachsenstadion in Hannover renoveren met het oog op het wereldkampioenschap voetbal in 2006. Beide ondernemingen werken ook samen bij de bouw van het Main Airport Centre in Frankfurt. Op het gebied van industriële bouw verwierf Wayss & Freytag Ingenieurbau drie nieuwe werken in Krümmel, Brunsbüttel en Rothensee. HBG Constructors legt zich toe op beton-, wegen- en waterbouwprojecten in de NoordAmerikaanse markt. De onderneming opereert vanuit Denver, Colorado, met vestigingskantoren in Californië. De omzet is in het verslagjaar met 16% afgenomen tot C 365 miljoen. Ten einde de winstgevendheid op korte termijn te verbeteren is in 2002 het management versterkt, een selectiever inschrijvingsbeleid ingevoerd en worden uitsluitend samenwerkingsverbanden aangegaan met sterke partners. Dochteronderneming Misener Marine (actief in Florida en het Caribisch gebied) is in verband met teruglopende marktomstandigheden verkocht. HBG Constructors realiseert in joint venture diverse belangrijke bruggen. Tot deze projecten behoren de vervanging van de San Francisco Oakland Bay Bridge en de hangbrug over de Sacramento rivier tussen San Francisco en het noordelijker gelegen wijngebied. In het verslagjaar heeft HBG Constructors het project Carolina Bays Parkway voltooid. Deze 25 kilometer lange snelweg is in december geopend voor het verkeer. De weg voert deels over kwetsbaar moerasgebied en zogenoemde ‘wetlands’. In uitvoering is een nieuwe tuibrug over de Cooper rivier bij Charleston. Het werk in Boston voor het omvangrijke Central Artery/Tunnel project nadert voltooiing.

48

jaarrapport 2002


Koninklijke BAM Groep opereert wereldwijd in de civiele sector met Interbeton. De expertise van Interbeton betreft in het bijzonder design and construct waterbouwwerken en multidisciplinaire projecten. De omzet van Interbeton bedraagt C 111 miljoen (2001: C 131 miljoen). Deze afname is enerzijds een directe consequentie van het strikt gehanteerde risicomanagementsysteem en in samenhang daarmee een selectief aannemingsbeleid. Anderzijds toont de omzet van Interbeton een minder stabiel beeld dan andere werkmaatschappijen, omdat de onderneming relatief minder, maar vaak omvangrijkere projecten realiseert. Interbeton behaalde in 2002 een bescheiden positief resultaat. In het verslagjaar heeft Interbeton het hoofdkantoor verplaatst van Rijswijk naar het kantoor van zusteronderneming HBG Civiel te Gouda. Dit biedt bij de inzet van medewerkers een grotere flexibiliteit en meer efficiency en bevordert de uitwisseling van technische kennis. Interbeton heeft in Singapore een overslagsteiger voor olie voltooid. In de Verenigde Staten werd een verkeersknooppunt in het Central Artery/ Tunnel project in Boston gerealiseerd, alsmede de versterking van de Benicia Martinez brug in Californië. Deze drie projecten zijn in combinatie met derden uitgevoerd. Grote projecten in uitvoering betreffen overslagfaciliteiten voor kunstmest in Qatar, havenuitbreiding in Tema, Ghana, en een kademuur in Durban, Zuid-Afrika.

Ballast Ham Dredging (BHD), geconsolideerd per 14 november 2002, is eind 2001 ontstaan uit de samenvoeging van HBG’s werkmaatschappij HAM, Hollandsche Aanneming Maatschappij bv, en Ballast Nedam Baggeren bv. Aanvankelijk hield HBG een tweederde belang in BHD. Na uitoefening van de putoptie door Ballast Nedam heeft HBG per 30 september 2002 ook het eenderde belang van Ballast Nedam verworven. Hiermee is de baggeronderneming in volle eigendom van Koninklijke BAM Groep gekomen. De Groep zal in de loop van 2003 een partner zoeken om de baggeractiviteiten gezamenlijk voort te zetten. BHD (vanaf 1 oktober 2002 volledig geconsolideerd) behaalde in 2002 een omzet van C 629 miljoen, waarvan C 480 miljoen geconsolideerd door HBG (2001: C 685 miljoen, waarvan C 480 miljoen geconsolideerd door HBG). Het resultaat voor belastingen en goodwill steeg van C 38 miljoen in 2001 tot C 51 miljoen in het verslagjaar. De werkvoorraad bedraagt ultimo 2002 C 722 miljoen (C 970 miljoen). BHD beschikt over een grote en moderne vloot, bestaande uit 22 sleephopperzuigers, 21 cutterzuigers en 35 eenheden overig materieel. BHD neemt een sterke positie in op de Europese thuismarkten. Ongeveer 60% van de Europese omzet wordt behaald op de Nederlandse markt. BHD Nederland was in 2002 betrokken bij grote infrastructurele projecten als de Hogesnelheidslijn, de Betuwelijn, woningbouwlocatie IJburg, de eerste fase van de sanering van het Ketelmeer en de renovatie van de Margriethaven in Rotterdam.


In oktober werden de zandwinnings- en zandhandelsactiviteiten van de firma Joh. Boele bv overgenomen. Dochtermaatschappij Mijnster heeft de bouwmaterialenhandel verkocht. In het Verenigd Koninkrijk realiseert BHD tal van strandsuppleties. Het Southend-project is succesvol opgeleverd. In uitvoering zijn projecten in Shoreham en in Lincshore. BHD zal deze werken respectievelijk in 2003 en 2004 afronden. De samenwerking met zusterondernemingen Nuttall en Ascon is vruchtbaar. In Frankrijk heeft BHD in 2002 het strandsuppletiewerk Arcachon aangenomen. Dit werk is in maart 2003 opgeleverd. In Italië zijn twee projecten uitgevoerd: de strandsuppletie Emilia Romagna en onderhoudsbaggerwerk in de haven van Gioia Tauro. BHD heeft in 2002 marktverkenningen uitgevoerd in Noord- en Oost-Europa. De ontwikkeling van de markten in ZuidwestAzië (inbegrepen het Midden-Oosten) wordt beïnvloed door de crisis rond Irak. BHD voert momenteel, in joint venture, het landaanwinningsproject Palm Island in Dubai uit. Tevens is BHD verantwoordelijk voor de aanleg van een haven in Messaieed, Qatar, landaanwinning in Saoedi-Arabië en de aanleg van een marinehaven in Karwar, India.

Op de belangrijke Zuidoost-Aziatische markt heeft BHD het grote landaanwinningsproject Penny’s Bay in Hongkong in december 2002 succesvol opgeleverd. Alle baggerondernemingen zijn getroffen door de maatregelen van de Indonesische overheid, waardoor de zandaanvoer naar alle grote projecten in Singapore (waaronder Jurong Phase 4 & Tuas View Extension) in augustus 2002 is stilgelegd. Er is intensief overleg met de overheid om deze impasse te doorbreken. In 2002 is in Maleisië een lokaal samenwerkingsverband tot stand gekomen onder de naam Integrated Marine Works Dredging (IMWD). In Australië is BHD via participatie in Westham (50%) betrokken bij de uitbreiding van de haven van Woodside en bij het onderhoud van de haven van Melbourne. Tevens heeft BHD New Zealand Dredging & General Works Ltd in volle eigendom verworven. Er zijn diverse onderhoudswerken in Nieuw-Zeelandse havens uitgevoerd. De markt in Afrika heeft zich gunstig ontwikkeld ten opzichte van het voorgaande jaar. Het baggerwerk voor het Port Said East Port project in Egypte is voltooid. In Tanzania, Benin en Ghana zijn havenwerken uitgevoerd en in Nigeria onder meer landaanwinningsprojecten. BHD heeft zich in Zuid- en Centraal-Amerika gedurende het verslagjaar geconcentreerd op beperking van de risico’s in die markten. In Argentinië is overeenstemming bereikt over de overdracht van het BHD-aandeel in Riovia, SA aan een lokale partner. In de Dominicaanse Republiek is de opdracht verkregen voor de aanleg van een nieuwe containerhaven bij Santo Domingo. Tevens is BHD betrokken bij de aanleg van een cruiseterminal op Grenada. Door de divisie Offshore zijn in het verslagjaar diverse steenstortwerken op de Noordzee uitgevoerd. De kennis en kunde ten aanzien van het begraven van in productie zijnde leidingen zijn aanzienlijk uitgebreid door de uitvoering van werkzaamheden voor BP Nederland. In Maleisië is het baggeren en terugvullen van de sleuf MLNG Tiga – Bintulu succesvol afgerond. Een aanlanding is gerealiseerd voor het Nam Con Son project in Vietnam.

50

jaarrapport 2002


De divisie Soils & Shores heeft in 2002 verticale drainage en versnelde consolidatiesystemen geïnstalleerd op projecten in Hongkong, Singapore, Nigeria en diverse landen in WestEuropa. BHD heeft medio 2002 de grootste verticale-drainagestelling ter wereld (met een maximale installatiediepte van zestig meter) in gebruik genomen. De stelling is ingezet in Nigeria. BHD heeft voorts een systeem ontwikkeld en gepatenteerd om verticale drainage vanaf het water op grote diepte te installeren. In 2002 en 2003 wordt gewerkt aan oeverbeschermingsprojecten in Guatemala en in Singapore.

Vooruitzichten Gezien de aanhoudende, grote behoefte aan landaanwinning, aan kust- en oeververdediging en aan (onderhoud van) havens en vaarwegen, verwacht Koninklijke BAM Groep dat de huidige stagnatie op de wereldbaggermarkt van korte duur zal zijn. BHD neemt in de baggerindustrie een voortreffelijke positie in. De omvang en samenstelling van de vloot, de spreiding van de regiokantoren en de kennis en ervaring van de medewerkers maken van BHD een van de sterkste spelers in de branche.

De sector BAM Techniek heeft in het boekjaar 2002 een omzet gerealiseerd van C 173 miljoen (2001: C 175 miljoen). De sector behaalde een lager, maar wederom goed resultaat. BAM Techniek is een technische dienstverlener, die voornamelijk actief is op de Nederlandse installatiemarkt. Door de decentrale organisatiestructuur en de landelijke spreiding van de vestigingen neemt BAM Techniek een goede marktpositie in. De vestigingen realiseren projecten voor zowel nieuwbouw als renovatie in de marktsectoren utiliteitsbouw, industrie, infra en woningbouw. De activiteiten van BAM Techniek zijn onder te verdelen in de hoofdsegmenten: – technische installaties; – technisch beheer; – energiesystemen; – cleanrooms en laboratoria.

Technische installaties De vestigingen die werkzaam zijn in het marktsegment technische installaties, zijn gespecialiseerd in aanleg en onderhoud van installaties in de disciplines elektrotechniek, tele- en datainstallaties, werktuigbouwkunde, beveiliging, industriële- en technische automatisering, informatie- en communicatietechnologie. Ook in 2002 is weer een aanzienlijk aantal kleine en grote projecten opgeleverd. BAM Techniek realiseerde onder meer in Heerhugowaard de elektrotechnische installaties voor de nieuwbouw van het Horizon College. In Rotterdam werd de nieuwbouw van Museum Boymans van Beuningen voorzien van alle elektrotechnische installaties en in Amsterdam werden de werktuigbouwkundige installaties gerealiseerd bij de renovatie van Madame Tussaud’s. In Almere verzorgde BAM Techniek zowel de werktuigbouwkundige als elektrotechnische installaties in het onderwijsgebouw ACTA/PABO. Ook was de werkmaatschappij verantwoordelijk voor de werktuigbouwkundige installaties van het Avenuegebouw Thomas Cook in Hoofddorp en voor fase III van kantoor Buitenop in Roermond. Bij chocoladefabriek Baronie De Heer te Leiden werd de complete uitbreiding en aanpassing van de productielijnen verzorgd.

contractenbestand onder andere uitgebreid met het onderhoud van de technische installaties in het complex Hoog Catharijne te Utrecht en de gebouwen van Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) te Bilthoven. In toenemende mate verlangen opdrachtgevers bij de uitbesteding van hun onderhoud garanties ten aanzien van maximale continuïteit, minimale risico’s, zekerheid over het geleverd klimaat en maximale kostenvoorspelbaarheid. Dit vertaalt zich in de aanbesteding van zogenoemde prestatiecontracten. Uiteraard biedt BAM Techniek ook deze vorm van dienstverlening. In het verslagjaar werden dergelijke onderhoudscontracten verworven bij onder meer Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) te Veendam en Hogeschool van Amsterdam. In 2002 is een multidisciplinair onderhoudscontract bij Vopak-terminal Botlek verworven. Onder de naam BAM Industrie Service is de onderneming verantwoordelijk voor werktuigbouwkundig en elektrotechnisch werk, piping en sprinklerapparatuur, alsmede voor de coördinatie, namens Vopak, van de werkzaamheden door derden.

Energiesystemen BAM Energy Systems is het kenniscentrum van BAM Techniek met betrekking tot energiesystemen. Daarbij ligt de nadruk momenteel op duurzame systemen, zoals aardwarmte, warmtepompen, photovoltage cellen, monitoring, windturbines, lage temperatuur verwarming en koeling, energie-opslag, WKK, zonne-energie en dergelijke. Naast ontwerpen en ontwikkelen van systemen behoren advisering, ondersteuning en haalbaarheidsstudies tot de kernactiviteiten. In Zutphen worden 200 woningen gebouwd, die zijn voorzien van individuele combi-warmtepompen, aangesloten op een aardwarmtesysteem. BAM Energy Systems verzorgt de haalbaarheidsstudie, het ontwerp, de uitvoering en oplevering van het totale aardwarmtesysteem. Dit betreft de bronnen, het distributienet, de warmtepompen en het afgiftesysteem in de woningen. Voor Leeuwarden-Zuid is een grootschalig energieconcept ontwikkeld ten behoeve van een stadsdeel met circa 6.500 woningen en een grootschalig bedrijventerrein. Ook is BAM Techniek gestart met de ontwikkeling van het ZETO (Zonne-Energie, Thermisch Opslag)systeem. Hiermee zullen naar verwachting in 2003 de eerste vijftig woningen in Zoetermeer worden voorzien.

Technisch beheer Het bedrijfsonderdeel Technisch beheer is actief op het gebied van multidisciplinair beheer van installaties. De dienstverlening wordt meestal uitgevoerd op contractbasis, die klantspecifiek wordt vastgesteld. In het afgelopen jaar is het



51

Cleanrooms en laboratoria Opererend onder de naam Interflow, is BAM Techniek gespecialiseerd in het turn key realiseren van cleanrooms, operatiekamers en laboratoriuminrichtingen. Tevens fabriceert Interflow in de eigen productiefaciliteit een breed scala aan zogenoemde ‘laminar airflow units’. Dit zijn bijvoorbeeld microbiologische veiligheidswerkbanken, waarbij een luchtstroom alle ongewenste deeltjes wegvoert. Interflow heeft in 2002 weer een aantal aansprekende projecten tot stand gebracht. In Zeewolde werd in samenwerking met de vestiging Apeldoorn een cleanroom-complex van 8000 m2 opgeleverd aan Ten Herkel, fabrikant van farmaceutische en cosmetische producten. In Heerenveen werd een gelijksoortige schone productie- ruimte gebouwd voor Medisan. Door de validatie/meetdienst is, gezamenlijk met de vestiging Veenendaal, een grote opdracht verkregen voor het onderhoud en de validatie bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) te Bilthoven.

Vooruitzichten Op basis van de huidige orderportefeuille verwacht BAM Techniek dat de omzet in 2003 10% hoger ligt dan in 2002.

52

jaarrapport 2002


Tebodin, Consultants & Engineers (sinds 14 november 2002 geconsolideerd) is een onafhankelijk, multidisciplinair adviesbureau en wereldwijd actief. De omzet van Tebodin lag met C 145 miljoen op een hoger niveau ten opzichte van 2001 (C 141 miljoen). Tebodin realiseert circa 25% van de projecten voor opdrachtgevers in de sectoren (fijn)chemie en farmacie, 20% in de sector infrastructuur en gebouwen en 25% in de sector olie en gas. De sector voedingsindustrie en consumentengoederen vertegenwoordigt ongeveer 20% van de omzetportefeuille. De resterende 10% omvat diverse projecten, bijvoorbeeld voor de Europese Unie en de Wereldbank. Tebodin beschikt over circa veertig vestigingen met een dichte spreiding in met name West-, Centraal- en Oost-Europa en het Midden-Oosten. Dit kantorennetwerk is van wezenlijk belang om internationaal opererende opdrachtgevers – de ‘global clients’ – optimaal van dienst te kunnen zijn. Een toenemend aantal van deze opdrachtgevers wenst het aantal zakenpartners te beperken en geeft de voorkeur aan één aanspreekpunt voor de realisering van hun investeringsprogramma’s. In lijn met deze ontwikkeling is Tebodin per 1 januari 2003 een joint venture aangegaan met het Amerikaanse ingenieursbureau Lockwood Greene om gezamenlijk te opereren in een aantal landen, te weten Duitsland, Polen, Rusland, China, Thailand en Singapore. Hierdoor krijgt Tebodin toegang tot nieuwe markten en nieuwe klanten. Het samenwerkingsverband heeft al meerdere projecten succesvol uitgevoerd in Europa en de Verenigde Staten. In 2002 verwierf de nieuwe combinatie bovendien een prestigieus project in China voor BMW.

Het volume in de Nederlandse markt – waar Tebodin beschikt over acht vestigingen met circa 900 medewerkers – heeft onder druk gestaan. Na een matig begin werd in de tweede helft van het jaar een redelijk volume verworven. De kantoren buiten Nederland hebben alle positief bijgedragen aan het resultaat. Bijzonder goede resultaten werden behaald in Tsjechië en Polen. In Tsjechië werden onder andere projecten in de automobielsector gerealiseerd voor klanten als AIG/Lincoln, Skoda en diverse nieuwe Japanse opdrachtgevers. Verder werd voor Ahold een groot project succesvol gerealiseerd. Ook in Polen speelde een aantal grote projecten, onder meer voor Philip Morris, ING Vastgoed en de Europese Unie. De activiteiten van Tebodin in het Midden-Oosten concentreren zich in de Arabische Emiraten, Bahrein en Oman waar de onderneming langjarige relaties onderhoudt met opdrachtgevers in de olie- en gasindustrie, alsook betrokken is bij waterdistributieprojecten. In Oman werd met derden een vierjarig contract verworven. Eind 2002 heeft het nieuwe, permanente kantoor circa tachtig medewerkers. In de regio zijn goede kansen voor verdere groei.

Vooruitzichten Tebodin verwacht voor 2003 lichte groei in omzet.

De strategie van Tebodin is erop gericht haar wereldwijde activiteiten uit te breiden. Hierin past de acquisitie per 1 januari 2003 van een 51%-belang in het Poolse ingenieursbureau SAP-Projekt. Daarmee is Tebodin nu het grootste ingenieursbureau in Polen met acht vestigingen in alle belangrijke industriële gebieden. Tebodin heeft meerdere contracten verworven van Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Zo leidt Tebodin in Anjum en Annerveen de omvangrijke compressie- en gasbehandelingsprojecten. Eind 2002 werd in alliantieverband met GTI Industrie Noordoost en A. Hak Nederland een vijfjarig contract verworven van NAM voor projecten op alle landlocaties.



53

We aim for

innovation





55

en deelnemingen %

Bouw en vastgoed • • • • • • • • • • • • • • •

BAM Nelissen van Egteren bv*, Bunnik BAM Wilma bv*, Bunnik HBG Bouw en Vastgoed bv, Rijswijk Bouwbedrijf H. Pennings en Zn. bv*, Rosmalen Nelis Bouw & Ontwikkeling bv*, Haarlem Heilijgers bv*, Amersfoort Fort Bouw bv*, Woudrichem Interbuild nv, Wilrijk-Antwerpen (België) HBG Construction Ltd, Colindale, Londen (Verenigd Koninkrijk) HBG Bau GmbH, Frankfurt am Main (Duitsland) Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau AG, Frankfurt am Main (Duitsland) Müller-Altvatter Bauunternehmung GmbH & Co. KG, Stuttgart (Duitsland) BAM NBM Vastgoed bv*, Bunnik Van den Bruele Kaufman bv, Utrecht Wayss & Freytag Projektentwicklung AG, Frankfurt am Main (Duitsland)

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 90 100 50 100

Infra • • • • • • • • • • • • • •

BAM NBM Beton- & Industriebouw bv*, Breda BAM NBM Wegenbouw bv*, Bunnik HBG Civiel bv, Rijswijk BAM NBM Infratechniek bv*, Culemborg BAM NBM Rail bv*, Breda Multiconsult bv*, Culemborg Interbeton bv, Gouda De Meyer nv, Gent (België) CEI Construct SA, Brussel (België) Galère SA, Luik (België) Edmund Nuttall Ltd, Camberley, Surrey (Verenigd Koninkrijk) HBG Ascon Ltd, Kill, Kildare (Ierland) Wayss & Freytag Ingenieurbau AG, Frankfurt am Main (Duitsland) HBG Constructors, Inc., Longmont, Colorado (USA)

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 90**

Baggeren •

Ballast Ham Dredging bv, Rotterdam

100

Techniek •

BAM Techniek bv*, Bunnik

100

Consultancy en engineering •

Tebodin bv, Den Haag

* Ten behoeve van deze groepsmaatschappijen heeft Koninklijke BAM Groep nv een 403-verklaring gedeponeerd. **Sinds 21 maart 2003 100%.

56

jaarrapport 2002


100

deelnemingen %

• • • •

Ontwikkelingsmaatschappij Centrumplan Amersfoort nv, Amersfoort nv Justinvest Antwerpen, Antwerpen (België) Infraspeed bv, Haarlem Railpro bv, Hilversum

15 33,33 10 10



57

(vóór winstbestemming) (x D 1.000)

Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

31 december 2002

31 december 2001

%

% 40.461 141.657 16.197

630.234 948.291 201.521 1.780.046

Vlottende activa Werken in uitvoering-derden Werken in uitvoering-eigen rekening Voorraden Vorderingen Liquide middelen

Vlottende passiva Kortlopende schulden

Bunnik, 25 maart 2003

58

jaarrapport 2002


92.705

32

100

291.020

100

83.808 13.393 579.785 228.050

2.083.028

703.137

(2.717.788)

(610.432) (634.760)

1.145.286

67.885 9.128

59.146 276.420

Voorzieningen

Garantievermogen

(55)

(201.899)

433.733 40.683 1.643.079 684.745

Uitkomst activa min kortlopende schulden

Eigen vermogen Aandeel van derden Groepsvermogen

68

(719.212)

Werkkapitaal

Langlopende schulden Achtergestelde leningen Overige langlopende schulden

198.315

155

335.566

29

77.013

27

403.161

35

82.651

28

131.212 144

404.079 2.480 406.559

36

131.356

45

1.145.286

100

291.020

100

467.825

Raad van commissarissen: J. Kleiterp G-J. Kramer R.J.N. Abrahamsen A. Baar J.A. Dekker J.J.J. van Dijck M.I. Platschorre H. van Rompuy W.K. Wiechers

203.697

Raad van bestuur: W. van Vonno C.J.A. Reigersman A.J.D. Franklin J.A.P. van Oosten N.J. de Vries

(x D 1.000)

Bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Kosten van gronden hulpstoffen Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten Lonen en salarissen Sociale lasten Overige bedrijfskosten

2002

2001

3.578.903

2.915.561

(929.136)

(866.990)

(1.515.517) (607.434) (145.612) (253.354)

(1.203.498) (469.111) (131.880) (145.606) (3.451.053)

(2.817.085)

127.850 (43.453)

98.476 (33.575)

Bedrijfsresultaat voor afschrijving goodwill Afschrijving goodwill

84.397 (8.656)

64.901 (4.636)

Bedrijfsresultaat na afschrijving goodwill Rentebaten en -lasten Resultaat uit deelnemingen

75.741 (8.237) 2.675

60.265 (1.415) 1.769

70.179 (23.812)

60.619 (21.025)

46.367

39.594

Bedrijfsresultaat voor afschrijvingen Afschrijvingen materiële vaste activa

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belastingen Belastingen Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Aandeel derden in resultaten groepsmaatschappijen Nettoresultaat


46.725


(150)

358

39.444




59

(x D 1.000)

Nettoresultaat boekjaar Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen/waardeverminderingen materiële vaste activa Mutaties voorzieningen Mutaties werkkapitaal exclusief liquide middelen Netto- kasstroom uit operationele bedrijfsactiviteiten

Investeringen in groepsmaatschappijen Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen in materiële vaste activa Investeringen materiële vaste activa als gevolg van het in consolidatie nemen van overige deelnemingen Mutaties financiële vaste activa Investering in financiële vaste activa als gevolg van het in consolidatie nemen van overige deelnemingen Mutatie aandeel derden

2001*

46.725 8.656 45.222 16.232 146.343

39.444 4.636 33.575 6.015 86.984

263.178

170.654

(498.039) (63.514) 9.261

(31.765) (49.831) 28.626

– 4.879

(8.731) 4.665

758 2.337

5.272 (77)

(544.318)

(51.841)

Inkoop eigen aandelen Netto opbrengst plaatsing nieuwe aandelen Overbruggingskrediet Aflossing overbruggingskrediet Nieuwe leningen Aflossing langlopende schulden Mutatie in langlopende schulden als gevolg van het in consolidatie nemen van overige deelnemingen Opname/aflossing kredietinstellingen in rekening-courant Betaald dividend

– 236.549 750.000 (250.000) 3.603 (4.937)

(6.665) – – – – (7.510)

– 18.315 (15.695)

2.894 1.414 (8.314)

Netto- kasstroom uit financieringsactiviteiten

737.835

(18.181)

Totaal mutatie

456.695

100.632

Beginstand liquide middelen Toename

228.050 456.695

127.418 100.632

Eindstand liquide middelen

684.745

228.050

Waarvan in bouwcombinaties en andere samenwerkingsverbanden

277.710

119.441

Netto- kasuitstroom wegens investeringsactiviteiten

*Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden.

60

2002

jaarrapport 2002


geconsolideerde winsten verliesrekening Grondslagen voor de consolidatie, de waardering en de bepaling van het resultaat Consolidatie Koninklijke BAM Groep staat aan het hoofd van de Groep. De financiële gegevens van Koninklijke BAM Groep zijn opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. Geconsolideerd worden vennootschappen waarmee Koninklijke BAM Groep een organisatorische en economische eenheid vormt en waarover Koninklijke BAM Groep zeggenschap heeft (door het bezit van aandelen of andere wijze). Tevens worden vennootschappen waarvoor Koninklijke BAM Groep hoofdelijk aansprakelijk is en gemeenschappelijke zeggenschap heeft, zoals vennootschappen onder firma, proportioneel geconsolideerd. Dit geldt eveneens voor een belangrijk deel van de deelnemingen in rechtspersonen, waarin het belang van Koninklijke BAM Groep 50% of minder van het geplaatste aandelenkapitaal is. Voor het overige deel, daar waar geen sprake is van proportionele consolidatie, zijn deze deelnemingen in de geconsolideerde balans opgenomen onder financiële vaste activa. Transacties tussen de tot de Groep behorende vennootschappen zijn ‘at arm’s length’ bepaald en evenals de onderlinge verhoudingen worden deze (proportioneel) geëlimineerd.

Wijzigingen in de samenstelling van de Groep Acquisities en desinvesteringen door Koninklijke BAM Groep in 2002 Koninklijke BAM NBM heeft 11 juni 2002 de verwachting uitgesproken, dat met Grupo Dragados, SA, overeenstemming zou worden bereikt over de aankoop van Hollandsche Beton Groep nv (HBG). HBG is 14 november 2002 overgenomen voor een bedrag van C 710 miljoen. De koopsom is in contanten voldaan. Op dat moment is de zeggenschap verkregen. Na overname is de naam van Koninklijke BAM NBM nv krachtens statutenwijziging zoals goedgekeurd tijdens de buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders, d.d. 10 juli 2002, gewijzigd in Koninklijke BAM Groep nv. De geconsolideerde cijfers van HBG worden sinds overnamedatum in de jaarrekening van Koninklijke BAM Groep geconsolideerd. Medio 2002 heeft Koninklijke BAM Groep haar positie in de sector Techniek versterkt door de overname van Technoborg te Almkerk. Technoborg is actief op het terrein van de werktuigbouwkundige, elektrotechnische en sanitaire installaties in met name de woningbouw en de productie van semi-permanente huisvesting. Technoborg is geconsolideerd met ingang van 1 augustus 2002. Koninklijke BAM Groep bereikte eind 2002 overeenstemming omtrent de overname van Avabouw bv, gevestigd te Nijverdal. Avabouw is actief in de ontwikkeling en realisatie van houtskeletbouwwoningen. De omzet en het resultaat zullen met ingang van 2003 worden opgenomen. De balans van Avabouw ultimo december 2002 is wel in de geconsolideerde balans verwerkt. In de loop van 2002 is 50% van het belang in Railpro bv verkocht aan het Oostenrijkse Voestalpine Bahnsysteme GmbH. Het resterende belang bedraagt 10%.



61

Acquisities en desinvesteringen door HBG in 2002 Medio september 2002 – in de aanloop naar de overname van HBG door Koninklijke BAM NBM – gaf Ballast Nedam nv, die eenderde belang hield in het met HBG in 2001 gevormde baggerbedrijf Ballast Ham Dredging (BHD), de wens te kennen om de aan Ballast Nedam toegekende putoptie uit te oefenen. Feitelijk werd de putoptie op 30 september 2002 uitgeoefend. HBG verkreeg hiermee met ingang van die datum de feitelijke zeggenschap over BHD. In het resultaat over de periode van 14 november tot en met 31 december 2002 is BHD voor 100% geconsolideerd in de geconsolideerde jaarrekening. HBG Constructors heeft in verband met teruglopende marktomstandigheden de activiteiten van dochteronderneming Misener Marine (actief in Florida en het Caribisch gebied) in het tweede halfjaar 2002 verkocht. In december 2002 bereikte Tebodin overeenstemming over de aankoop van een 51% belang in het Poolse ingenieurbureau SAP-Projekt Sp. z o.o. per 1 januari 2003 en zal vanaf 2003 in de consolidatie worden betrokken. Tebodin heeft tevens een optie om op 1 januari 2004 de resterende aandelen te verwerven. In december 2002 heeft Wayss & Freytag Ingenieurbau overeenstemming bereikt over de verkoop van het 12,45% belang in Heitkamp-Deilmann-Haniel GmbH aan E. Heitkamp Baugesellschaft mbH & Co. KG.

Omrekening van vreemde valuta Activa en passiva van groepsmaatschappijen in niet-eurolanden worden omgerekend tegen de per balansdatum geldende koersen. De posten van de winsten verliesrekening van deze ondernemingen worden omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. De koersverschillen uit de omrekening van het aan deze ondernemingen ter beschikking gestelde vermogen en daarmee gelijk te stellen leningen worden rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Vorderingen en schulden in vreemde valuta worden omgerekend tegen de op balansdatum geldende koersen of tegen de oorspronkelijke termijnkoers, indien voor valutaposities dekkingstransacties zijn afgesloten. De hierbij ontstane koersverschillen worden verantwoord in de winsten verliesrekening.

Omrekeningskoersen per 31 december 2002 De valutakoersen in euro’s van de belangrijkste vreemde valuta betreffen:

1 USD 1 GBP

Contante koers

Gemiddelde koers

per balansdatum

in 2002

0,95538 1,53210

1,05205 1,58773

Wijzigingen in de schattingen, presentatie, rubricering en rangschikking Goodwill bij Koninklijke BAM Groep wordt, conform hetgeen in de branche gebruikelijk is, in maximaal twintig jaar afgeschreven (tot en met 2001 in tien jaar). Het effect op het nettoresultaat over 2001 van deze schattingswijziging zou C 2,3 miljoen bedragen. Gezien het geringe materiële effect zijn de vergelijkende cijfers over 2001 hiervoor niet aangepast. Indien de schattingswijziging niet was doorgevoerd, zouden de uit voorgaande jaren daterende afschrijvingslasten in 2002 circa C 2 miljoen hoger zijn geweest. In de toelichting op de balanspost materiële vaste activa is een rubriek drijvend materieel toegevoegd in verband met de overname van HBG en daarmee de vloot van BHD.

62

jaarrapport 2002


Onder de balanspost financiële vaste activa worden ultimo van het verslagjaar tevens de vorderingen uit hoofde Private Finance Initiative (PFI)-projecten opgenomen, Dit betreft projecten waarbij naast de bouw ook de exploitatie van het object aan de orde is. De financiering wordt verzorgd op ‘non-recourse’ basis (de schuldrest is niet verhaalbaar op de eigenaar, alleen op het object). Na oplevering van het object gaat de eigendom over naar de opdrachtgever, waarna ingevolge de non-recourse financiering en de beperkte beschikkingsmacht van Koninklijke BAM Groep, geen sprake is van een bezit in de vorm van het object maar een recht op de contante waarde van de toekomstige kasstromen. Hiertegenover staat de contante waarde van de te betalen financiering ingevolge de bouw. De financieringen worden in de balans onder de langlopende, respectievelijk kortlopende schulden verantwoord. In de winsten verliesrekening is de post lonen, salarissen, sociale lasten en pensioenlasten in aansluiting op wettelijke bepalingen volgens het Besluit Modellen Jaarrekening opgedeeld in twee afzonderlijke posten, te weten lonen en salarissen, en sociale lasten (inclusief pensioenlasten).

Waardering De waarderingsgrondslag voor betaalde goodwill is historische kostprijs, verminderd met lineaire afschrijvingen gebaseerd op de geschatte economische levensduur en eventueel bijzondere waardeverminderingen. Hiertoe zal periodiek, danwel indien daar aanleiding toe is, de boekwaarde van de betreffende activa worden getoetst met de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstroom. De waarderingsgrondslag voor materiële vaste activa is historische kostprijs, verminderd met lineaire afschrijvingen gebaseerd op de geschatte economische levensduur of lagere bedrijfswaarde. Als historische kostprijs wordt mede beschouwd de bij verwerving van aandelen in groepsmaatschappijen aan specifieke activa toegekende actuele waarde. Hiertoe zal periodiek, danwel indien daar aanleiding toe is, de boekwaarde van de betreffende activa worden getoetst met de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstroom. Deelnemingen in rechtspersonen, waarin het belang van Koninklijke BAM Groep 50% of minder van het geplaatste aandelenkapitaal is, zijn, voor zover zij niet proportioneel zijn geconsolideerd, opgenomen onder financiële vaste activa. De toegepaste waarderingsgrondslag is nettovermogenswaarde volgens Koninklijke BAM Groep-grondslagen. Vorderingen op lange termijn worden opgenomen tegen nominale waarde, waar nodig onder aftrek van voorzieningen wegens oninbaarheid. Onder de financiële vaste activa worden tevens de vorderingen uit hoofde van Private Finance Initiative (PFI)-projecten verantwoord. De hiermee samenhangende non-recourse financieringen worden onder de lange respectievelijk kortlopende schulden opgenomen. Zowel de vorderingen als de schulden worden op basis van contante waarde opgenomen. Werken in uitvoering voor derden worden gewaardeerd op directe kosten, verhoogd met opslagen ter dekking van algemene kosten. Op basis van de voortgang van de productie wordt met ingang van 1 januari 2000 een overeenkomstig deel van de naar rato verantwoorde winst geactiveerd. Voorzieningen voor verliezen worden op de waardering in mindering gebracht, evenals de ingediende termijnen. Werken in uitvoering voor eigen rekening, inclusief grond en bouwrechten, worden gewaardeerd op basis van directe kosten, verhoogd met opslagen ter dekking van algemene kosten. Aan projecten wordt winst toegerekend op basis van de voortgang van de productie, zijnde de geboekte kosten ten opzichte van de aanneemsom en de gerealiseerde verkopen. Voorzieningen voor verliezen worden op de waardering in mindering gebracht. Projectfinancieringen zijn eveneens in mindering gebracht.



63

De voorraden worden gewaardeerd op historische kostprijs of lagere marktwaarde, rekening houdend met een voorziening voor incourantheid. De vorderingen op korte termijn worden gewaardeerd op nominale waarde, verminderd met voorzieningen wegens oninbaarheid. De voorziening voor latente vennootschapsbelasting heeft betrekking op tijdelijke verschillen tussen de bedrijfseconomische en fiscale waardering van vermogensbestanddelen. De voorziening is berekend tegen het geldende tarief op balansdatum. De voorziening voor pensioenen omvat de backservice-verplichtingen ingevolge pensioenregelingen. De voorziening wordt actuarieel berekend op basis van nettokoopsommen volgens maatschappijtarieven, verminderd met rentestandskortingen. De voorziening voor garanties betreft mogelijke verplichtingen ter zake van opgeleverde werken of verrichte leveringen. De toevoeging aan de voorziening is in principe gerelateerd aan de omzet. De kosten uit hoofde van garantieverplichtingen worden ten laste van deze voorziening gebracht. Het aandeel van derden in groepsmaatschappijen wordt gewaardeerd op nettovermogenswaarde volgens Koninklijke BAM Groep-grondslagen. Voor zover over balansposten niets is vermeld, vindt waardering plaats op nominale waarde.

Bepaling van het resultaat Bedrijfsopbrengsten en resultaat worden bepaald op basis van historische kostprijs. Bedrijfsopbrengsten vormen het saldo van de productie van enig jaar tegen opbrengstwaarde, inclusief aan werken in uitvoering toegerekende winsten en/of getroffen verliesvoorzieningen. Winst op werken in uitvoering voor derden wordt genomen voor het gedeelte van de verwachte winst dat overeenkomt met het uitgevoerde deel van het werk. Winst op werken in uitvoering voor eigen rekening wordt genomen voor het gedeelte van de verwachte winst dat overeenkomt met het uitgevoerde deel van het werk, een en ander in relatie met de gerealiseerde verkopen. Voorzover deelnemingen niet worden geconsolideerd, wordt het aandeel in het nettoresultaat van deze deelnemingen afzonderlijk in de winsten verliesrekening getoond. Belastingen over de winst worden bepaald op basis van het bedrijfseconomisch resultaat, waarbij rekening wordt gehouden met permanente verschillen, alsmede met het fiscaal regime van het land waar het resultaat is gerealiseerd. Baten uit hoofde van verliescompensatie worden in aanmerking genomen zodra compensatie voorzienbaar is. Het aandeel van derden in de resultaten van de Groep wordt afzonderlijk opgenomen.

64

jaarrapport 2002


Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. Bij deze methode wordt het nettoresultaat aangepast voor posten van de winsten verliesrekening die geen invloed hebben op ontvangsten en uitgaven in het verslagjaar, mutaties in balansposten en posten van de winsten verliesrekening waarvan de ontvangsten en uitgaven niet worden beschouwd als behorende tot de operationele activiteiten. De investeringen in groepsmaatschappijen betreffen de betaalde koopsommen onder aftrek van de liquide middelen van de betreffende groepsmaatschappijen. De mutatie in bankkredieten wordt separaat in het kasstroomoverzicht opgenomen. Koersverschillen worden direct verwerkt onder de desbetreffende posten.

Actuele waarde Zoals toegelicht, worden vermogen en resultaat bepaald op basis van historische kostprijs. De actuele waarde van activa en passiva wijkt niet belangrijk af van de boekwaarde, behalve voor wat betreft bedrijfsgebouwen en -terreinen. De actuele waarde van deze activa is per balansdatum ten minste C 37 miljoen hoger dan de boekwaarde (2001: C 32 miljoen). Het eigen vermogen op basis van actuele waarde bedraagt hierdoor per balansdatum C 430 miljoen (31 december 2001: C 152 miljoen). Hierbij is rekening gehouden met de nominale waarde van de latente belastingverplichtingen over het waardeverschil. De afschrijvingen over bedrijfsgebouwen bedragen op basis van actuele waarde C 1,4 miljoen meer dan op basis van historische kostprijs. Als gevolg hiervan zou het nettoresultaat op basis van actuele waarde C 0,9 miljoen lager uitkomen (2001: C 0,7 miljoen).

Overige De jaarrekeningen van het merendeel van de groepsmaatschappijen in Nederland – met uitzondering van HBG – zijn niet opgesteld conform de voorschriften van Titel 9 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek in verband met artikel 403 van genoemde titel.



65

(x D 1.000)

Vaste activa Immateriële vaste activa 2002

2001

Stand per 1 januari Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

48.468 (8.007)

32.581 (3.371)

Boekwaarde

40.461

29.210

Mutaties in de boekwaarde Betaalde goodwill Afschrijvingen

598.429 (8.656)

15.887 (4.636)

Totaal mutaties

589.773

11.251

Stand per 31 december Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

646.897 (16.663)

48.468 (8.007)

Boekwaarde

630.234

40.461

De in 2002 geactiveerde goodwill ten bedrage van C 598 miljoen betreft vrijwel uitsluitend de bij de overname van HBG, d.d. 14 november 2002, geboekte goodwill. Het afschrijvingsbedrag bevat circa C 2,2 miljoen extra afschrijvingen in verband met een lagere inschatting van de verwachte toekomstige kasstromen bij enkele groepsmaatschappijen verworven voor 2002.

Materiële vaste activa Bedrijfs-

Materieel,

gebouwen

machines en

Drijvend

Andere vaste bedrijfs-

en -terreinen

installaties

materieel

middelen

Totaal

De mutaties in de materiële vaste activa betreffen: Stand per 1 januari 2002 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde

66

91.206 (34.207)

201.561 (146.402)

– –

84.297 (54.798)

377.064 (235.407)

56.999

55.159

–

29.499

141.657

6.514

27.775

12.743

16.483

63.515

Mutaties in de boekwaarde Investeringen In consolidatie genomen als gevolg van nieuwe groepsmaatschappijen respectievelijk overige deelnemingen Desinvesteringen Afschrijvingen Waardeverminderingen Overige mutaties

122.786 (2.212) (3.860) (605) (2.014)

96.910 (4.881) (19.618) (930) 2.041

524.585 (294) (5.531) (79) –

53.481 (1.874) (14.444) (155) (187)

797.762 (9.261) (43.453) (1.769) (160)

Totaal mutaties

120.609

101.297

531.424

53.304

806.634

Stand per 31 december 2002 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

214.600 (36.992)

303.754 (147.298)

536.546 (5.122)

140.958 (58.155)

1.195.858 (247.567)

Boekwaarde

177.608

156.456

531.424

82.803

948.291

jaarrapport 2002


De afschrijvingen worden berekend tegen de volgende percentages op jaarbasis: Bedrijfsterreinen (verbeteringen) Bedrijfsgebouwen Materieel, machines en installaties Drijvend materieel Andere vaste bedrijfsmiddelen (auto’s, woningen)

10 tot 25% 3 tot 10% 12,5 tot 50% 5 tot 6% 2 tot 25%

Onder de materiële vaste activa zijn activa begrepen met een boekwaarde van circa C 14 miljoen (2001: C 1 miljoen) die zijn gefinancierd door middel van financial lease-overeenkomsten. De hiermee samenhangende verplichtingen zijn opgenomen onder de kort- en langlopende schulden. De actuele waarde van de materiële vaste activa bedraagt ultimo 2002 circa C 985 miljoen (2001: C 174 miljoen).

31 december 2002

31 december 2001

10.147 168.996 3.110 19.268

10.279 – 1.248 4.670

201.521

16.197

Financiële vaste activa Niet-geconsolideerde deelnemingen Vorderingen uit hoofde van PFI-projecten Leningen en langlopende vorderingen op deelnemingen Leningen en overige langlopende vorderingen

Het verloop van de niet-geconsolideerde deelnemingen, leningen en langlopende vorderingen is als volgt: Niet-

Stand per 1 januari 2002 Nettovermogenswaarde/boekwaarde Mutaties in de boekwaarde Investeringen/desinvesteringen In consolidatie genomen nieuwe groepsmaatschappijen respectievelijk overige deelnemingen Verstrekte leningen Ontvangen winstuitkeringen en dividenden Aflossingen leningen Aandeel in resultaten deelnemingen Overige mutaties Totaal mutaties Stand per 31 december 2002 Nettovermogenswaarde/boekwaarde

Leningen en

geconsolideerde

PFI-

langlopende

deelnemingen

vorderingen

vorderingen

Totaal

10.279

–

5.918

16.197

(4.312)

–

–

3.329 – (1.682) – 2.675 (142)

168.996 – – – – –

17.878 445 – (1.824) – (39)

190.203 445 (1.682) (1.824) 2.675 (181)

(132)

168.996

16.460

185.324

168.996

22.378

201.521

10.147

(4.312)

De interest op de leningen varieert van 0% tot 8%.

De vorderingen uit hoofde van PFI-projecten ten bedrage van C 169 miljoen houden verband met de overname van HBG. De non-recourse financieringen van deze projecten zijn verantwoord onder de kort- en langlopende schulden. Het kortlopende deel van de leningen en langlopende vorderingen is opgenomen onder de vlottende activa.



67

Vlottende activa 31 december 2002

Werken in uitvoering - derden Kosten inclusief naar rato van voortgang genomen winst, verminderd met voorziene verliezen Af: ingediende termijnen

31 december 2001

9.651.540 (10.370.752)

2.185.798 (2.387.697)

(719.212)

(201.899)

414.851

27.850

813.583 (794.701)

261.026 (205.068)

433.733

83.808

35.987 407 4.289

9.687 447 3.259

40.683

13.393

1.302.714 30.255 107.605 202.505

489.580 6.232 18.969 65.004

1.643.079

579.785

533.146 150.914 685

116.176 111.666 208

684.745

228.050

Het saldo van de kosten en de ingediende termijnen omvat nog niet aan opdrachtgevers gefactureerde bouwproductie en financieringen door opdrachtgevers, waartegenover bouwverplichtingen staan.

Werken in uitvoering - eigen rekening Grond en bouwrechten Kosten inclusief naar rato van voortgang en verkopen genomen winst, verminderd met voorziene verliezen Af: ingediende termijnen en projectkredieten

De toename van de grond en bouwrechten betreft de bij overname van HBG verworven projecten voor eigen rekening van HBG in Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Een deel van de HBG-projecten in Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk wordt door middel van projectkredieten gefinancierd. Deze projectkredieten bedragen ultimo 2002 C 79 miljoen.

Voorraden Grond- en hulpstoffen Goederen in bewerking en halffabrikaten Gereed product en handelsgoederen

Vorderingen Debiteuren Vorderingen op niet geconsolideerde deelnemingen Overige vorderingen Overlopende activa inclusief nog te factureren termijnen

Liquide middelen Banken Deposito’s Kassen

Kredieten, opgenomen bij bankinstellingen waarbij tegoeden worden aangehouden, zijn in mindering op de tegoeden gebracht, voor zover de betreffende rekeningen voor compensatie in aanmerking komen.

68

jaarrapport 2002


De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de Groep, behoudens de deposito’s, welke een looptijd hebben tot maximaal 31 januari 2003 en een bedrag van circa C 278 miljoen (31 december 2001: C 119 miljoen) in vennootschappen onder firma en proportioneel geconsolideerde overige deelnemingen. Door banken en overige financiële instellingen zijn aan de Groep kredieten garantiefaciliteiten, alsmede sureties, ter beschikking gesteld ter grootte van circa C 3 miljard (2001: C 741 miljoen). Voor een bedrag van circa C 223 miljoen (2001: C 84 miljoen) kredietfaciliteiten zijn zekerheden gesteld. Voor het restant zijn geen zekerheden gesteld, zij het dat hiervoor door de Groep aan banken concerngaranties zijn afgegeven. Bovendien zijn in Nederland aan banken solidariteitsverklaringen afgegeven, inhoudende dat afzonderlijke vennootschappen in Nederland hoofdelijk aansprakelijk zijn voor elkaars verplichtingen jegens deze banken.

Vlottende passiva

Kortlopende schulden Handelscrediteuren Overbruggingskredieten In volgende boekjaar vervallende aflossingen op langlopende leningen Schulden aan deelnemingen Belastingen en premies sociale verzekeringen Rekening-courant schulden kredietinstellingen Pensioenpremies Overige schulden en overlopende passiva

31 december 2002

31 december 2001

1.216.471 500.000

369.487 –

94.055 13.204 44.296 20.176 27.184 802.402

6.093 5.776 28.404 1.861 7.422 191.389

2.717.788

610.432

Koninklijke BAM Groep heeft de overname van HBG, d.d. 14 november 2002, en de overname door HBG van BHD gefinancierd met overbruggingskredieten van in totaal C 750 miljoen (looptijd tot 30 oktober 2003) en vrij-beschikbare middelen. De overbruggingskredieten zijn verstrekt door ING Bank, Rabobank en ABN AMRO Bank. In december is, uit de opbrengst van de aandelenemissies, C 250 miljoen van de overbruggingskredieten afgelost. De resterende verplichting ad C 500 miljoen is opgenomen onder kortlopende schulden. De rente op beide kredieten bedraagt ingaande 30 oktober 2002 voor de eerste zes maanden EURIBOR plus 2%; de opslag wordt daarna verhoogd tot 2,25% voor het derde kwartaal van de looptijd en tot 2,50% gedurende het vierde kwartaal van de looptijd. Aan deze kredieten zijn voorwaarden verbonden, waaronder een solvabiliteitsratio per 31 december 2002 van ten minste 11% garantievermogen. Ultimo 2002 bedroeg deze ratio 12,1%. Ter meerdere zekerheid voor deze overbruggingskredieten staan Nederlandse groepsmaatschappijen garant. Onder de overige schulden en overlopende passiva zijn onder meer verplichtingen inzake opgeleverde werken en personeel opgenomen.

Langlopende schulden

Achtergestelde leningen Converteerbare 4,75% achtergestelde obligatielening Achtergestelde lening

31 december 2002

31 december 2001

33.196 25.950

38.485 29.400

59.146

67.885

Het nominaal uitstaande bedrag van de converteerbare achtergestelde obligatielening bedraagt C 33.195.838, bestaande uit 73.154 obligaties aan toonder van nominaal C 453,78 elk. De lening heeft een looptijd tot uiterlijk 10 december 2004. In 2002 zijn 11.656 obligaties (C 5.289.262) ter conversie aangeboden. Hierdoor is het aantal geplaatste gewone aandelen met 295.829 stuks toegenomen.



69

Conversie in gewone aandelen van de vennootschap is te allen tijde mogelijk. De conversieprijs is per 10 december 1997 vastgesteld op C 72,60 per gewoon aandeel en bedraagt thans, als gevolg van stockdividend over 1997 tot en met 2000, aandelensplitsing van een gewoon aandeel in vier gewone aandelen en de emissie van gewone aandelen in 2002, C 17,65. Vervroegde aflossing van de gehele lening is mogelijk vanaf 1 juli 2000 op voorwaarde dat de slotkoers van de gewone aandelen Koninklijke BAM Groep nv op de Effectenbeurs Euronext Amsterdam, blijkens de Officiële Prijscourant, voorafgaand aan de voorgestelde datum van vervroegde aflossing, gedurende dertig opeenvolgende beursdagen ten minste 130% van de dan geldende conversiekoers heeft bedragen. De op 29 december 2000 van ING Corporate Investments Mezzanine Fonds B.V. verkregen achtergestelde lening tot een bedrag van C 34 miljoen heeft een oorspronkelijke looptijd van vijf jaar. De rente is vast gedurende de looptijd van de lening en bedraagt 6,83%. In 2002 is C 3,45 miljoen afgelost. De resterende aflossingen bedragen C 4,6 miljoen per jaar in 2003 en 2004, C 16,3 miljoen in 2005 en C 5,05 miljoen per 1 januari 2006.

Overige langlopende schulden Leningen van financiële instellingen Overige schulden

31 december 2002

31 december 2001

272.675 3.745

7.388 1.740

276.420

9.128

Onder de leningen van financiële instellingen is een bedrag opgenomen van C 144 miljoen betreffende de langlopende financiering van PFI-projecten in het Verenigd Koninkrijk. De overige leningen betreffen in hoofdzaak de financiering van schepen, onroerend goed en materieel. De gemiddelde rentevoet voor de PFI-projecten in het Verenigd Koninkrijk bedraagt 6,9%. Voor de overige langlopende schulden bedraagt de gemiddelde rentevoet 5%. De gemiddelde looptijd van de overige langlopende schulden is als volgt:

PFI Overige

1 - 5 jaar

meer dan 5 jaar

19.824 124.864

123.904 7.828

144.688

131.732

De mutaties in de overige langlopende schulden zijn: Leningen van

Stand per 1 januari 2002 Boekwaarde

70

financiële

Overige

instellingen

schulden

7.388

1.740

Mutaties in de boekwaarde In consolidatie genomen nieuwe groepsmaatschappijen Nieuwe leningen Aflossingen/aflossingsverplichtingen

267.202 800 (2.715)

49 2.803 (847)

Totaal mutaties

265.287

2.005

Stand per 31 december 2002 Boekwaarde

272.675

3.745

jaarrapport 2002


Voorzieningen Latente vennootschapsbelasting Pensioenverplichtingen Garantieverplichtingen Reorganisatie Milieu Groot onderhoud Overige

Stand per

In

Stand per

1 januari

consolidatie

31 december

genomen

2002

2002

Toevoeging

Onttrekking

34.384 8.514 21.728 10.768 2.507 1.008 3.742

20.499 1.584 9.953 5.076 258 241 1.565

– (3.447) (11.109) (2.396) (1.551) (2.815) (1.626)

90.358 52.881 50.665 29.416 358 29.486 51.114

145.241 59.532 71.237 42.864 1.572 27.920 54.795

82.651

39.176

(22.944)

304.278

403.161

De voorziening voor pensioenverplichtingen betreft backservice-verplichtingen, pensioenverplichtingen in eigen beheer en verplichtingen inzake vervroegde terugtreding van werknemers. De backservice-verplichtingen voor de Nederlandse bedrijven zijn gemiddeld tegen een rente van 5% contant gemaakt. De in consolidatie betrokken pensioenverplichtingen hebben voor een deel betrekking op de in Duitsland opererende groepsmaatschappijen. Als rekenrente wordt hier 6% gehanteerd. De voorziening voor garantieverplichtingen heeft betrekking op mogelijke verplichtingen en lopende procedures terzake van opgeleverde werken. De voorziening voor reorganisatiekosten betreft de kosten samenhangend met in gang gezette reorganisaties. De vorming van de reorganisatievoorziening vindt plaats op het moment waarop tot aanpassing van de organisatie is besloten en dit kenbaar is gemaakt. De voorziening voor groot onderhoud is gevormd voor periodieke reparaties en onderhoud van met name het drijvend materieel ten einde een gelijkmatige verdeling van de kosten over de jaren te bewerkstelligen. Onder de post overige voorzieningen zijn onder meer verplichtingen gepassiveerd uit hoofde van in Duitsland afgegeven huurgaranties en financieringsvoordelen baggermaterieel. De voorzieningen zijn tot een geraamd bedrag van C 243 miljoen langlopend (2001: C 36 miljoen) en voor het overige deel kortlopend. Het langlopende gedeelte betreft in hoofdzaak belastinglatentie op materiële vaste activa en een gedeelte van de voorzieningen voor pensioenverplichtingen, garanties, groot onderhoud en overige.

Eigen vermogen Geplaatst

Stand per 1 januari 2002 Mutaties in 2002 Nettoresultaat 2002 Emissie gewone aandelen Emissie cumulatief preferente financieringsaandelen Overige mutaties* Winstbestemming 2001 Conversie obligaties Saldo mutaties Stand per 31 december 2002

en gestort

Agio-

Overige

Onverdeelde

kapitaal

reserve

reserves

winst

Totaal

5.242

29.006

57.520

39.444

131.212

– 1.725

– 45.713

_ –

46.725 –

46.725 47.438

4.762 – – 148

195.238 – – 5.141

– (10.890) 23.749 –

– – (39.444) –

200.000 (10.890) (15.695) 5.289

6.635

246.092

12.859

7.281

272.867

11.877

275.098

70.379

46.725

404.079

* De overige mutaties betreffen voornamelijk emissiekosten en koersverschillen.



71

Samenhangend met de overname van HBG is het maatschappelijk kapitaal krachtens statutenwijziging, zoals goedgekeurd tijdens de buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders d.d. 10 juli 2002, verhoogd met C 25 miljoen tot C 50 miljoen. Het maatschappelijk kapitaal is verdeeld in 40 miljoen gewone aandelen, 50 miljoen cumulatief preferente aandelen B én 10 miljoen cumulatief preferente aandelen F, alle met een nominale waarde van C 0,50. In december 2002 heeft de vennootschap ter financiering van de overname van HBG 3.450.000 gewone aandelen tegen een koers van C 13,75 per aandeel geëmiteerd. Bovendien werden 7.857.143 in gewone aandelen converteerbare cumulatief preferente financieringsaandelen en 1.666.667 niet-converteerbare cumulatief preferente financieringsaandelen geplaatst, alle tegen een koers van C 21,-. Gedurende een eerste periode van acht jaren is het dividend op de financieringsprefs vast, te weten 8,83% voor de converteerbare en 9,13% voor de niet-converteerbare prefs. De converteerbare prefs kunnen met onmiddellijke ingang tegen een koers gelijk aan de uitgiftekoers (C 21,-) worden geconverteerd in gewone aandelen. Nadere informatie omtrent de financieringspreferente aandelen is opgenomen in het prospectus, d.d. 10 december 2002, dat verkrijgbaar is bij het kantoor van de vennootschap. De bruto-opbrengst van bovengenoemde aandelenemissies bedraagt C 247,4 miljoen. De emissiekosten ad C 10,9 miljoen zijn in mindering op de opbrengst gebracht. Ten laste van het eigen vermogen in 2002 is een bedrag van C 15,7 miljoen gebracht voor contant dividend ad C 1,55 per gewoon aandeel over het boekjaar 2001. In 2002 is het aantal geplaatste gewone aandelen met 295.829 stuks toegenomen als gevolg van het converteren van converteerbare obligaties. Hierdoor is het eigen vermogen met C 5,3 miljoen toegenomen. Ultimo 2002 bedroeg het aantal uitstaande en geplaatste gewone aandelen 14.230.538 stuks. In 2001 zijn 358.572 stuks ingekocht; de geldswaarde (C 6,7 miljoen) is ten laste van de overige reserves gebracht. Hierdoor bedraagt het aantal winstgerechtigde gewone aandelen ultimo 2002 13.871.966 stuks. De agioreserve is een zogenoemde belastingvrije agioreserve. Aan de houders van cumulatief preferente financieringsaandelen zal over de periode van 16 december tot en met 31 december 2002 in totaal circa C 0,8 miljoen dividend worden betaald. De vennootschap is voornemens over het boekjaar 2002 op de gewone aandelen een dividend in contanten te betalen van C 1,55 per aandeel. Hiermee is een bedrag van circa C 21,5 miljoen gemoeid. Het uit te keren dividend, volgens het dividendvoorstel, en het dividend te betalen aan de houders van financieringsprefs bedraagt circa C 22,3 miljoen en is niet in mindering gebracht op de overige reserves.

Aandeel van derden Door derden gehouden minderheidsbelangen in groepsmaatschappijen

Garantievermogen Eigen vermogen Achtergestelde leningen, langlopend deel Achtergestelde leningen, kortlopend deel

72

jaarrapport 2002


31 december 2002

31 december 2001

2.480

144

404.079 59.146 4.600

131.212 67.885 4.600

467.825

203.697

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Ten behoeve van eigen opdrachten en projecten in deelnemingen zijn per 31 december 2002 direct opvraagbare bankgaranties en borgstellingen afgegeven van in totaal C 933 miljoen (2001: C 205 miljoen). De totale verplichtingen jegens derden van vennootschappen waarvoor Koninklijke BAM Groep hoofdelijk aansprakelijk is, zoals vennootschappen onder firma, bedragen, exclusief door deze vennootschappen afgegeven bankgaranties, ultimo 2002 C 1.580 miljoen (2001: 479 miljoen), waarvan het aandeel van Koninklijke BAM Groep ad C 524 miljoen in de geconsolideerde balans is verwerkt (2001: C 479 miljoen, respectievelijk C 171 miljoen). De door deze vennootschappen afgegeven bankgaranties bedragen C 303 miljoen, waarin het aandeel van Koninklijke BAM Groep C 82 miljoen bedraagt (2001: C 256 miljoen, respectievelijk C 71 miljoen). De in het verslagjaar ten laste van het resultaat geboekte huur- en leasetermijnen terzake van kantoren, materieel en auto’s bedragen C 65 miljoen. De verplichting hiervan voor 2003 bedraagt C 92 miljoen, voor de jaren 2004 - 2007 C 186 miljoen en voor de jaren na 2007 C 20 miljoen. Koninklijke BAM Groep heeft zich garant gesteld voor het nakomen van de rente- en aflossingsverplichtingen van de langlopende schulden inclusief het kortlopende deel in Duitsland (C 73 miljoen). Voor het surety-programma in de Verenigde Staten van Amerika heeft Koninklijke BAM Groep zich garant gesteld voor maximaal C 119 miljoen.

Beloningen leden van raad van bestuur en commissarissen Ten laste van 2002 zijn de volgende salarissen, bonussen en pensioenpremies gekomen (x D 1): Naam

W. van Vonno C.J.A. Reigersman (vanaf 14.11.2002) A.J.D. Franklin (vanaf 14.11.2002) J.A.P. van Oosten N.J. de Vries

Bruto-salaris

Bonus

Pensioenpremies

433.518 56.725 67.477 279.910 279.910

194.000 6.250 6.250 128.000 128.000

197.854 33.402 23.553 117.678 94.675

Bonussen zijn aan de leden van de raad van bestuur toegekend vanwege het realiseren van (resultaat)doelstellingen Aan de leden van de raad van bestuur en de raad van commissarissen zijn geen optierechten op aandelen toegekend. De leden van de raad van bestuur en de raad van commissarissen houden geen aandelen in de vennootschap. Aan genoemde functionarissen zijn geen leningen of voorschotten verstrekt noch werden garanties te hunnen behoeve afgegeven. Commissarissen ontvangen een vaste jaarlijkse honorering die niet afhankelijk is van de resultaten in enig jaar. Voor de voorzitter is de honorering C 27.500 (2001: C 27.500) per jaar en voor de leden C 22.500 (2001: C 22.500) per jaar. De in het vierde kwartaal 2002 nieuw benoemde commissarissen hebben in het jaar 2002 geen honorering ontvangen. De hoogte van honorering van commissarissen is ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.



73

Bouw en vastgoed 2002

Bedrijfsopbrengsten Kosten 2)

1.605.606 (1.575.371)

Bedrijfsresultaat voor afschrijving goodwill Resultaat finananciële baten en lasten Resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen Resultaat voor belastingen en afschrijving goodwill

2001

1.674.709 (1.651.102)

Infra 2002

1.189.446 (1.155.411)

2001

1.092.822 (1.052.996)

Baggeren 2002

2001

– –

– –

30.235

23.607

34.035

39.826

–

–

3.460

4.597

2.609

1.159

–

–

2.355

2.456

–

–

38.999

43.441

–

–

(100)

372 34.067

28.104

Bedrijfsopbrengsten naar geografische bestemming Nederland Verenigd Koninkrijk België Duitsland Verenigde Staten Ierland Overige (wereldwijd)

1.496.244 – 109.362 – – – –

1.568.752 – 105.896 61 – – –

1.105.058 – 79.043 4.062 – – 1.283

1.085.030 – 1.120 6.330 – – 342

– – – – – – –

– – – – – – –

Subtotaal Af: interconcern omzet

1.605.606

1.674.709

1.189.446

1.092.822

–

–

5.432

5.686

5.805

5.656

–

–

10.337

5.679

14.491

6.084

2.158

–

Totaal

Werknemers gemiddeld Werknemers ultimo 3)

Balans segmentatie per sector 3) Bouw en vastgoed

Infra

Baggeren

2002

2001

2002

2001

2002

2001

857.875 500.770

269.701 231.411

822.369 601.203

336.105 174.916

632.544 63.336

– –

Totaal

1.358.645

501.112

1.423.572

511.021

695.880

–

Passiva Operationele verplichtingen 5) Overige passiva

1.031.534 327.111

333.219 167.893

912.164 511.408

321.688 189.333

312.713 383.167

– –

Totaal

1.358.645

501.112

1.423.572

511.021

695.880

–

Activa Operationele activa 4) Overige activa

1) 2)

3)

74

Voor vergelijkingsdoeleinden zijn de gegevens inzake HBG vanaf 14 november 2002 opgenomen onder de rubriek ‘overige inclusief eliminaties’. In het verslagjaar is voor ten minste D 0,7 miljoen aan subsidies ontvangen. De ontvangen subsidies hebben voornamelijk betrekking op speur- en ontwikkelingswerk, opleidingssubsidies en loonsubsidies. De ontvangen subsidies zijn in mindering gebracht op de gemaakte kosten. Bij de gegevens per jaareinde (werknemers ultimo en balansinformatie) zijn de cijfers van HBG toegerekend aan de sectoren.

jaarrapport 2002


Techniek 2002

175.563 (164.523)

– –

– –

611.161 (598.742)

(27.533) 17.961

7.708

11.040

–

–

12.419

(9.572)

84.397

64.901

380

377

–

–

(14.686)

(7.548)

(8.237)

(1.415)

–

–

(72)

(580)

2.675

1.769

(2.339)

(17.700)

78.835

65.255

(7)

2002

Geconsolideerd

2001

2001

20

2001

2002

3.578.903 (3.494.506)

2001

2.915.561 (2.850.660)

8.108

11.410

–

–

172.220 – 92 324 – – 54

175.380 – 35 85 – – 63

– – – – – – –

– – – – – – –

157.611 217.533 22.422 104.802 47.074 45.092 71.479

32 – – – – – –

2.931.133 217.533 210.919 109.188 47.074 45.092 72.816

2.829.194 – 107.051 6.476 – – 405

172.690

175.563

–

–

666.013

32

3.633.755 (54.852)

2.943.126 (27.565)

3.578.903

2.915.561

1.421

1.367

–

–

2.314

35

14.972

12.744

1.460

1.450

1.763

–

379

35

30.588

13.248

Techniek

5)

Overige incl. eliminaties 1)

2002

172.690 (164.982)

4)



Overige incl. eliminaties

2002

2001

2002

2001

2002

39.040 17.011

44.226 14.194

29.411 18.137

– –

(34.664) 316.042

56.051

58.420

47.548

–

32.167 23.884

33.837 24.583

28.322 19.226

56.051

58.420

47.548

Geconsolideerd 2002

2001

(33.288) (135.813)

2.346.575 1.516.499

616.744 284.708

281.378

(169.101)

3.863.074

901.452

– –

(57.820) 339.198

(58.030) (111.071)

2.259.080 1.603.994

630.714 270.738

–

281.378

(169.101)

3.863.074

901.452

2001

Hieronder zijn opgenomen de activa van een segment die worden gebruikt bij de uitvoering van de operationele activiteiten danwel op een redelijke wijze kunnen worden toegerekend aan het segment. De liquide middelen zijn begrepen onder de overige activa. Hieronder zijn opgenomen de verplichtingen van een segment die worden gebruikt bij de uitvoering van operationele activiteiten danwel op een redelijke wijze kunnen worden toegerekend aan het segment. Bankkredieten en langlopende schulden, niet zijnde projectkredieten, zijn begrepen onder de overige passiva.



75

(x D 1.000)

Loon- en salariskosten Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten

Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijving goodwill Afschrijvingen materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Materieel, machines en installaties Drijvend materieel Andere vaste bedrijfsmiddelen

Rentebaten en -lasten Rentebaten Rentelasten

Rentebaten Kredietinstellingen Overige rentebaten

Rentelasten Kredietinstellingen Overige rentelasten inclusief obligatielening

Resultaat uit deelnemingen (niet-geconsolideerd) Aandeel in resultaten boekjaar

76

jaarrapport 2002


2002

2001

607.434 98.243 47.369

469.111 87.298 44.582

753.046

600.991

8.656

4.636

3.860 19.618 5.531 14.444

3.389 18.811 – 11.375

43.453

33.575

12.066 (20.303)

5.120 (6.535)

(8.237)

(1.415)

10.412 1.654

3.290 1.830

12.066

5.120

17.472 2.831

4.206 2.329

20.303

6.535

2.675

1.769

2002

2001

23.812

21.025

Belastingen Dit betreft de verschuldigde belasting, te betalen over de in het binnenland en buitenland behaalde resultaten, rekening houdend met de mutatie in de voorziening voor latente vennootschapsbelasting. De verschuldigde belasting is berekend volgens de geldende tarieven, rekening houdend met vrijgestelde winstbestanddelen, permanente verschillen en niet-aftrekbare kosten. Belasting over resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening De belastingdruk bedraagt exclusief de afschrijving goodwill 30,2% (2001: 32,2%). Inclusief afschrijving goodwill bedraagt de belastingdruk 33,9% (2001: 34,7%).

Aandeel derden in resultaten groepsmaatschappijen

358

(150)



77

(vóór winstbestemming) (x D 1.000)

31 december 2002

Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

31 december 2001

40.461 653 249.367

630.114 826 410.905

290.481

1.041.845 Vlottende activa Vorderingen Liquide middelen

Vlottende passiva Kortlopende schulden

241.057 31.888

97.276 90.333

272.945

187.609

(851.480)

(278.913)

Werkkapitaal Uitkomst activa min kortlopende schulden

Langlopende schulden Voorzieningen

Eigen vermogen Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Overige reserves Onverdeelde winst


78

jaarrapport 2002


(578.535)

(91.304)

463.310

199.177

59.146

67.885

85

80

5.242 29.006 57.520 39.444

11.877 275.098 70.379 46.725


404.079

131.212

463.310

199.177


(x D 1.000)

2002

Resultaat van deelnemingen na belastingen Overige baten en lasten na belastingen Nettoresultaat



2001

67.757 (21.032)

53.862 (14.418)

46.725

39.444




79

per 31 december 2002 (x D 1.000) Algemeen De jaarrekening van Koninklijke BAM Groep nv is opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. De geconsolideerde groepsmaatschappijen zijn gewaardeerd op nettovermogenswaarde volgens Koninklijke BAM Groep-grondslagen. De waardering van de niet-geconsolideerde deelnemingen en van de overige activa en passiva geschiedt volgens de waarderingsgrondslagen zoals die blijken uit de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening. Hetzelfde geldt voor de grondslagen voor de bepaling van het resultaat. Hierdoor zijn het eigen vermogen en het nettoresultaat van Koninklijke BAM Groep nv gelijk aan die volgens de geconsolideerde jaarrekening en wordt naar de toelichting hierop verwezen. Bij het opstellen van de jaarrekening van Koninklijke BAM Groep nv is ten aanzien van de winsten verliesrekening gebruikgemaakt van de vrijstelling ex artikel 402, Titel 9, boek 2 Burgerlijk Wetboek.

Balans Immateriële vaste activa 2002

Stand per 1 januari Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

48.468 (8.007)

32.581 (3.371)

Boekwaarde

40.461

29.210

Mutaties in de boekwaarde Betaalde goodwill Afschrijvingen

598.293 (8.640)

15.887 (4.636)

Totaal mutaties

589.653

11.251

Stand per 31 december Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

646.761 (16.647)

48.468 (8.007)

Boekwaarde

630.114

40.461

De in 2002 geactiveerde goodwill ten bedrage van C 598 miljoen betreft uitsluitend de bij de overname van HBG, d.d. 14 november 2002, geboekte goodwill.

80

2001

jaarrapport 2002


Materiële vaste activa Terreinvoorz./ bedrijfsgeb.

Inventaris

Auto’s

Totaal

De mutaties in de materiële vaste activa zijn: Stand per 1 januari 2002 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen

351 (218)

761 (418)

365 (188)

1.477 (824)

Boekwaarde

133

343

177

653

Mutaties in de boekwaarde Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen

– – (67)

545 – (258)

42 (14) (75)

587 (14) (400)

Saldo

(67)

287

(47)

173

351 (285)

1.189 (559)

342 (212)

66

630

130

Stand per 31 december 2002 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde

Financiële vaste activa Aandelen in groepsmaatschappijen Vorderingen op groepsmaatschappijen Overige deelnemingen Overige leningen en vorderingen

1.882 (1.056) 826

31 december 2002

31 december 2001

375.264 35.490 82 69

246.726 2.406 82 153

410.905

249.367



81

Overige

Overige

groepsmaat-

Aandelen in Vorderingen op groepsmaat-

deel-

leningen en

schappijen

schappijen

nemingen

vorderingen

246.726

2.406

82

153

De mutaties in de financiële vaste activa zijn: Stand per 1 januari 2002 Nettovermogenswaarde/boekwaarde

Mutaties in de boekwaarde Nettoresultaat over 2002 Ontvangen dividenden Verwerving/uitbreiding onder aftrek van betaalde goodwill Verstrekkingen/aflossingen Mutatie in verband met aanpassing groepsstructuur Kapitaalterugstortingen Overige mutaties

115.153 –

Saldo mutaties 2002 Stand per 31 december 2002 Nettovermogenswaarde/boekwaarde

67.755 (30.797)

2 (2)

– –

– 33.084

– –

– (84)

– – –

– – –

– – –

128.538

33.084

–

(84)

375.264

35.490

82

(19.025) (7.212) 2.664

– –

69

Voor de vorderingen per balansdatum worden geen voorzieningen noodzakelijk geacht.

Vorderingen Vorderingen op groepsmaatschappijen Vorderingen op deelnemingen Overige vorderingen en overlopende activa Belastingen en sociale lasten

Liquide middelen Banken Kas

82

jaarrapport 2002


31 december 2002

31 december 2001

191.424 499 5.926 43.208

58.332 3.100 5.710 30.134

241.057

97.276

31.883 5

90.328 5

31.888

90.333

Kortlopende schulden Overbruggingskredieten Banken In volgend boekjaar vervallende aflossingen op langlopende leningen Schulden aan groepsmaatschappijen Schulden aan deelnemingen Overige schulden en overlopende passiva

31 december 2002

31 december 2001

500.000 272.237

– 210.604

4.600 42.306 15.713 16.624

4.600 51.095 – 12.614

851.480

278.913

33.196 25.950

38.485 29.400

59.146

67.885

85

80

Voor een toelichting op de voorwaarden van de overbruggingskredieten wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans. Het bankkrediet is volledig compensabel met tegoeden, aangehouden door groepsmaatschappijen bij dezelfde bankinstellingen.

Langlopende schulden Converteerbare 4,75% achtergestelde obligatielening Achtergestelde lening

Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

Voorzieningen Latente vennootschapsbelasting

Eigen vermogen Voor de toelichting op het eigen vermogen wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen De vennootschap heeft zich hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor de uit rechtshandelingen voortvloeiende schulden van in Nederland gevestigde groepsmaatschappijen. Overigens wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans. Door de vennootschap zijn concerngaranties verstrekt, in hoofdzaak aan opdrachtgevers van projecten, ter vervanging van bankgaranties. Ultimo 2002 betreft dit een bedrag van C 335 miljoen (ultimo 2001: C 195 miljoen).



83

Voorstel tot bestemming van de winst over 2002 Het nettoresultaat over 2002 ad C 46.724.848 is verwerkt in het eigen vermogen. De raad van bestuur heeft, conform de statutaire regeling omtrent de bestemming van de winst, besloten aan de houders van cumulatief preferente financieringsaandelen een dividend over de periode van 16 december 2002 tot ultimo 2002 toe te kennen op basis van een rendement van 8,83% per jaar voor de converteerbare prefs en 9,13% per jaar voor de niet-converteerbare prefs. De totale verplichting voor 2002 bedraagt circa C 0,8 miljoen. De vennootschap is voornemens over 2002 per gewoon aandeel een dividend in contanten te betalen, groot C 1,55 per aandeel. De hiermee overeenkomende totale waarde bedraagt circa C 21,5 miljoen.

Statutaire regeling omtrent bestemming van de winst (beknopte samenvatting van artikel 29 van de statuten) Uit de winst die in enig boekjaar is behaald, wordt allereerst, zo mogelijk, op de cumulatief preferente aandelen B uitgekeerd het hierna te noemen percentage van het verplicht op die aandelen, per de aanvang van het boekjaar waarover de uitkering geschiedt, gestorte bedrag. Het hiervoor bedoelde percentage is gelijk aan het gemiddelde van de EURIBOR – percentages voor kasgeldleningen met een looptijd van twaalf maanden gewogen naar het aantal dagen waarvoor deze percentages golden – gedurende het boekjaar waarover de uitkering geschiedt, verhoogd met 1%. Onder EURIBOR wordt verstaan de door de Europese Centrale Bank vastgestelde en gepubliceerde Euro Interbank Offered Rate. Vervolgens wordt, zo mogelijk, op elk financieringspreferent aandeel van een bepaalde (sub)serie, met inachtneming van het hierna in dit lid bepaalde, een dividend uitgekeerd gelijk aan een percentage berekend over het nominale bedrag van het desbetreffende financieringspreferent aandeel aan het begin van het desbetreffende boekjaar, vermeerderd met het bedrag aan agio dat werd gestort op het financieringspreferente aandeel dat van de desbetreffende (sub)serie werd uitgegeven bij de eerste uitgifte van financieringspreferente aandelen van de desbetreffende (sub)serie, verminderd met hetgeen voorafgaand aan het desbetreffende boekjaar ten laste van de reserve die als agio is gevormd bij de uitgifte van financieringspreferente aandelen van de desbetreffende (sub)serie op elk desbetreffende financieringspreferent aandeel is betaald. Indien en voor zover gedurende de loop van het boekjaar op de desbetreffende financieringspreferente aandelen een uitkering is geschied ten laste van de reserve die als agio is gevormd bij de uitgifte van financieringspreferente aandelen van de desbetreffende (sub)serie, dan wel een gedeeltelijke terugbetaling op zodanige aandelen is geschied, wordt het bedrag van de uitkering naar tijdsgelang verminderd in de verhouding van het bedrag van de uitkering ten laste van de agioreserve en/of van de terugbetaling ten opzichte van het in de vorige zin bedoelde bedrag. De berekening van het percentage van het dividend voor de financieringspreferente aandelen van een bepaalde serie geschiedt voor elk van de hierna te noemen series financieringspreferente aandelen op de wijze als vermeld achter de desbetreffende serie: Serie FP1 tot en met serie FP4: Het percentage van het dividend wordt berekend door het rekenkundig gemiddelde te nemen van het effectieve rendement op de staatsleningen ten laste van de Staat der Nederlanden in euro met een (resterende) looptijd die zo nauw mogelijk aansluit bij de looptijd van de desbetreffende serie zoals gepubliceerd in de Officiële Prijscourant, verhoogd met twee procentpunt. Serie FP5 tot en met serie FP8: Het percentage van het dividend is gelijk aan het gemiddelde van de EURIBOR-percentages voor kasgeldleningen met een looptijd van twaalf maanden – gewogen naar het aantal dagen waarvoor deze percentages golden – gedurende het boekjaar waarover de uitkering geschiedt, verhoogd met twee procentpunt. Deze hiervoor omschreven percentages kunnen eventueel worden verhoogd of verlaagd met een opslag respectievelijk een afslag ter grootte van maximaal driehonderd basispunten. De raad van commissarissen bepaalt op voorstel van de directie welk gedeelte van de na toepassing van het bepaalde in de vorige leden resterende winst wordt gereserveerd. Het gedeelte van de winst dat resteert na toepassing van het bepaalde in de vorige leden, staat ter beschikking van de algemene vergadering van aandeelhouders, met dien verstande dat op de preferente aandelen geen verdere dividenduitkering zal geschieden.

84

jaarrapport 2002


Stichting Aandelenbeheer BAM Groep Ingevolge een besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders gehouden op 12 juni 1972 is in de statuten van de vennootschap de mogelijkheid opgenomen tot het uitgeven van preferente aandelen. In samenhang hiermede is in 1978 opgericht de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep. Zoals tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders gehouden op 4 juni 1992 werd aangekondigd en tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders gehouden op 8 juni 1993 aan de orde is geweest, heeft de vennootschap op 17 mei 1993 aan de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep een optie tot verkrijging van cumulatief preferente aandelen B in de vennootschap verleend tot een zodanig bedrag, als de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep zal verlangen, met dien verstande dat dit ten hoogste zal kunnen zijn een zodanig nominaal bedrag dat daardoor het totaal nominale bedrag van niet bij de vennootschap geplaatste cumulatief preferente aandelen B maximaal gelijk is aan negenennegentig negen/tiende procent (99,9%) van het nominale bedrag van het op moment van de uitoefening van het hiervoor bedoelde recht niet bij de vennootschap in de vorm van andere aandelen dan cumulatief preferente aandelen B geplaatste aandelenkapitaal. Mede in verband met deze optieverlening zijn de statuten van de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep bij akte verleden op 25 juni 1993 in overeenstemming gebracht met bijlage X bij het Fondsenreglement, zoals die bijlage op 1 oktober 1992 van kracht is geworden. Het bestuur van de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep bestaat uit drie leden, te weten één bestuurder A en twee bestuurders B. De bestuurder A wordt, onder goedkeuring van de raad van commissarissen, benoemd door de raad van bestuur van de vennootschap. De bestuurder A mag geen lid van de raad van bestuur of commissaris zijn van de vennootschap of van een dochtermaatschappij daarvan. De bestuurders B worden benoemd door het bestuur van de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep zelf, onder goedkeuring van de raad van bestuur, voor het verlenen waarvan de raad van bestuur op haar beurt goedkeuring behoeft van de raad van commissarissen van de vennootschap. Een bestuurder B mag geen met de vennootschap verbonden persoon als bedoeld in genoemde bijlage X bij het Fondsenreglement zijn. De huidige bestuurssamenstelling is: T.C. Braakman, voorzitter (A) G.H. Heida (B) H.M. Visser (B) Naar het gezamenlijke oordeel van de vennootschap en de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep is de Stichting Aandelenbeheer BAM Groep onafhankelijk van de vennootschap in de zin van genoemde bijlage X.



85

N.V. Algemeen Nederlands Trustkantoor ANT Rapport 4,75% in gewone aandelen converteerbare achtergestelde obligatielening 1997 per 2004 groot NLG 85.000.000 (C 38.571.318) ten laste van Koninklijke BAM Groep nv, voorheen Koninklijke BAM NBM nv. Ter voldoening aan het bepaalde in artikel 11 van de op 9 december 1997 voor notaris Prof. Mr. M. van Olffen, notaris te Amsterdam, verleden trustakte, brengen wij onderstaand verslag uit. In verband met een uitgifte van 3.450.000 gewone aandelen Koninklijke BAM Groep nv is de conversieprijs aangepast van C 17,88 in C 17,65 per gewoon aandeel van C 0,50 nominaal. Ter voldoening aan het bepaalde in artikel 4 lid 11 van de trustakte is een bewijs van inschrijving gedeponeerd ten name van de trustee voor zoveel gewone aandelen als nodig is om volledige conversie van alle uitstaande obligaties mogelijk te maken. Gedurende het verslagjaar zijn voor een nominaal bedrag van NLG 11.656.000 (C 5.289.262) obligaties ter conversie aangeboden. Het per 31 december 2002 uitstaande bedrag van de lening bedraagt NLG 73.154.000 (C 33.195.838). De debitrice is bevoegd de lening in haar geheel à pari af te lossen op voorwaarde dat de slotkoers van de gewone aandelen Koninklijke BAM Groep nv op de Euronext Amsterdam N.V., blijkens de Officiële Prijscourant te Amsterdam, voorafgaand aan de voorgestelde datum van vervroegde aflossing, gedurende 30 opeenvolgende beursdagen tenminste 130% van de dan geldende conversiekoers heeft bedragen. Voor opmerkingen of handelingen hebben wij geen aanleiding gevonden.

Amsterdam, 10 januari 2003

N.V. Algemeen Nederlands Trustkantoor ANT Mr. L.J.J.M. Lutz

86

jaarrapport 2002


Stichting Administratiekantoor Financieringspreferente Aandelen Koninklijke BAM Groep Rapport Ter voldoening aan het bepaalde in artikel 10 van de voorwaarden van administratie brengen wij onderstaand rapport uit. De stichting is op 29 november 2002 opgericht. Door haar zijn 7.857.143 certificaten van converteerbare cumulatief preferente aandelen F, serie FP4, subserie 1 (CCCP’s) en 1.666.667 certificaten van niet-converteerbare cumulatief preferente aandelen F, serie FP4, subserie 2 (CCP’s) uitgegeven waartegenover voor een gelijk aantal aandelen in administratie zijn genomen. Per 31 december 2002 is het aantal uitstaande certificaten niet gewijzigd. Het dividendpercentage op de CCCP’s is voor de eerste periode van acht jaar vastgesteld op 8,83% en voor CCP’s op 9,13%. De CCCP’s zijn royeerbaar in converteerbare cumulatief preferente aandelen en vervolgens converteerbaar in gewone aandelen tegen een conversieprijs die thans C 21,- bedraagt. Het bestuur van de stichting bestaat uit de heren: S.E. Beelaerts van Blokland, bestuurslid A L.J.J.M. Lutz, bestuurslid B T. de Waardt, bestuurslid B Het bestuurslid A wordt onder goedkeuring van de raad van commissarissen van de vennootschap benoemd door de raad van bestuur. De bestuursleden B worden benoemd door het bestuur van de stichting, onder goedkeuring van de raad van bestuur van de vennootschap, voor het verlenen waarvan de raad van bestuur goedkeuring behoeft van de raad van commissarissen. De werkzaamheden verbonden aan de administratie van de aandelen worden verricht door de administrateur van de stichting: N.V. Algemeen Nederlands Trustkantoor ANT te Amsterdam. Naar het gezamenlijke oordeel van de vennootschap en de Stichting Administratiekantoor Financieringspreferente Aandelen Koninklijke BAM Groep is de stichting onafhankelijk van de vennootschap in de zin van bijlage X bij het Fondsenreglement.

Bunnik, 6 februari 2003

S.E. Beelaerts van Blokland L.J.J.M. Lutz T. de Waardt



87

Aan de aandeelhouders van Koninklijke BAM Groep nv Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de jaarrekening 2002 van Koninklijke BAM Groep nv te Bunnik gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die het bestuur van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen op 31 december 2002 en van het resultaat over 2002 in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9, boek 2 Burgerlijk Wetboek.

Den Haag, 25 maart 2003

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

88

jaarrapport 2002


drs. J. Kleiterp (69), voorzitter Voormalig voorzitter directie MeesPierson Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Aon Groep Nederland – Bank Nederlandse Gemeenten – Koninklijke Nederlandse Munt andere functies: – Stichting Continuïteit ICT (lid bestuur) – Stichting Instituut GAK (lid Beleggingscommissie) Eerste benoeming: 1989 Einde lopende termijn: 2004 ir. G-J. Kramer (60), vice-voorzitter President-directeur Fugro Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Koninklijke Schelde Groep (president-commissaris) – Van Leeuwen Buizen Groep – Bronwaterleiding ‘Doorn’ – Damen Shipyards Group Eerste benoeming: 1995 Einde lopende termijn: 2003

andere functies: – Academic Director Lemniscaat Management School Eerste benoeming: 1977 Einde lopende termijn: 2004

ing. M.I. Platschorre (64) Voormalig voorzitter raad van bestuur TBI Holdings Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Nederlandse Cement Deelnemingsmaatschappij (vice-voorzitter) – Vos Groep – Raadgevend Technies Buro Van Heugten – Burg Industries – Humares Beheer andere functies: – Stichting de Baak (vice-voorzitter) – Stichting Maatschappij en Onderneming (vice-voorzitter) – International Chamber of Commerce – Beirat Heidelberger Zement – Stichting PUM (penningmeester) Eerste benoeming: 2001 Einde lopende termijn: 2005

H. van Rompuy (55) drs. R.J.N. Abrahamsen (64) Voormalig directeur Koninklijke Luchtvaart Mij. Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – ANP – Fluor Daniel – Madurodam – Optimix Vermogensbeheer – Pon Holdings – SNT Groep – TNT Post Groep – Trans Link Systems – Vitens Eerste benoeming: 2002 Einde lopende termijn: 2006

A. Baar (59) Voormalig voorzitter raad van bestuur NBM-Amstelland Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – AM – Ordina – Van Gelder Beheer andere functies: – Stichting Preferente Aandelen Koninklijke Nedschroef Holding (bestuurslid) Eerste benoeming: 2001 Einde lopende termijn: 2005

ir. J.A. Dekker (63) Voorzitter raad van bestuur TNO Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Gamma Holding – ASML Holding Eerste benoeming: 2000 Einde lopende termijn: 2004

prof.dr. J.J.J. van Dijck (66) Voormalig hoogleraar arbeids- en bedrijfssociologie (organisatiesociologie) aan de Katholieke Universiteit Brabant en Tias Business School Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Raptim Intercontinental Holding – Electrabel Nederland

Volksvertegenwoordiger Voormalig Staatssecretaris van Financiën en KMO Voormalig Vice-Eerste Minister en Minister van Begroting Nationaliteit: Belgische Belangrijke nevenfuncties: – Dexia (bestuurder) – Vlaamse Economische Hogeschool, Brussel (docent) Commissariaten: geen Eerste benoeming: 2001 Einde lopende termijn: 2005

ir. W.K. Wiechers (62) Voorzitter raad van bestuur Essent Nationaliteit: Nederlandse Belangrijke nevenfuncties: commissariaten: – Bank Nederlandse Gemeenten – MCB Holding – KEMA – Van Gansewinkel Groep – Stadtwerke Bremen (voorzitter) Eerste benoeming: 1999 Einde lopende termijn: 2003

Geen van de leden van de raad van commissarissen bezit aandelen Koninklijke BAM Groep nv. Evenmin werden opties op zodanige aandelen aan leden van de raad van commissarissen verleend noch door hen gegeven of genomen. De beloning voor de leden van de raad van commissarissen is vast en onafhankelijk van de resultaten van de onderneming. Geen van de leden van de raad van commissarissen onderhoudt met de onderneming naast zijn commissariaat een relatie op grond waarvan hij een persoonlijk voordeel zou kunnen behalen.

Rooster van aftreden commissarissen per mei 2003 drs. J. Kleiterp: 2004 ir. G-J. Kramer 2003 drs. R.J.N. Abrahamsen 2006 A. Baar 2005 ir. J.A. Dekker 2004 prof.dr. J.J.J. van Dijk 2004 ing. M.I. Platschorre 2006 H. van Rompuy 2005 ir. W.K. Wiechers 2003



89

(per 27 maart 2003)

Koninklijke BAM Groep nv Bunnik

dr.ir. W. van Vonno ir. C.J.A. Reigersman A.J.D. Franklin BEng, CEng, FICE, FCIOB, FIHT ir. J.A.P. van Oosten ir. N.J. de Vries

voorzitter vice-voorzitter

J. Ruis mr. P.F. Jaeger drs. T.P.L.M. van Beek

financiën juridische zaken management- en organisatieontwikkeling human resources management vastgoed- en infrastructuurontwikkeling financiën (adj.), verzekeringen strategie public relations

drs. H. Gelderloos drs. S. de Graaf H.J. ’t Lam RA prof.ir. G.J. Maas drs. A.C. Pronk

Bouw en vastgoed Nederland

BAM Utiliteitsbouw 1), Bunnik

H.W.J. Bol T.E. van der Ven MRE ir. R.P. van Wingerden MBA

BAM Woningbouw 2), Bunnik

drs. L. Dragt D.J. Boonstra mr. J.H.A. Vaags C.J. Hartman

3)

BAM Vastgoed , Bunnik

adviseur

ir. R. de Jong MBA mr. H. Bree D. de Boer drs.ir. S.J.J. van Ammers W. Schaafsma ir. A.J.M. van der Zijden

België

Heilijgers, Amersfoort

ir. H.Th.P.M. Janssen

Nelis Bouw & Ontwikkeling, Haarlem

H.J.A. Oskamp

Bouwbedrijf H. Pennings en Zn., Rosmalen

M.A. van Dulmen F.J.H.M. van Vuuren

Fort Bouw/Fort Verhuur, Woudrichem, Raamsdonksveer, Puurs (België)

J.C. Tervoort E.H. van Dormolen

Interbuild, Wilrijk-Antwerpen

E.E.L.A. Verbeeck B.P.Y. De Landsheer

Verenigd Koninkrijk HBG Construction, Londen

Duitsland

B. May, BSc (Hons), CEng, MICE R.A. Gregory, MCIOB M.J. Rogers, MCIOB

HBG Properties, Glasgow

J.R. Burke, FRICS

HBG Bau, Frankfurt am Main

Dipl.-Ing. G. Vater Prof.Dr.-Ing. F. Berner Dipl.-Ing. D. Bormann

Wayss & Freytag Schlüsselfertigbau, Frankfurt am Main

Dipl.-Ing. G. Vater G. Tucheler Dipl.-Ing. D. Bormann

Müller-Altvatter, Stuttgart

Prof.Dr.-Ing. F. Berner Dr.-Ing. A. Häberle Dipl.-Kfm. M. Hager Dipl.-Ing. A. Naujoks

Wayss & Freytag Projektentwicklung, F. Samuel Frankfurt am Main

1) 2) 3)

90

BAM Nelissen Van Egteren + HBG Utiliteitsbouw BAM Wilma + HBG Woningbouw BAM NBM Vastgoed + HBG Vastgoed

jaarrapport 2002


Infra Nederland

BAM Civiel 4), Gouda

ir. W.R. Remmelts ir. B.J. Wierenga P.L.C.A. Koolen RA C.A. van ’t Hoog ir. R.J.P. van Riel

België

BAM Infratechniek, Culemborg

H. Croes J. Bijker H.G. Kuipers

BAM Rail, Breda

ir. K.W. Talsma

BAM Wegen 5), Utrecht

ir. J. Rossing W. Konings A. Rongen

CEI Construct, Brussel

ir. D. Morlion P. Depreter

Galère, Chaudfontaine

ir. G. Loix

De Meyer, Gent

ir. Ch. Neervoort

Verenigd Koninkrijk Edmund Nuttall, Camberley

P.B. Brooks, CEng, FICE, FIHT, F.InstCES D.K. Belsham, BSc (Eng), CEng, MICE R. Treadgold, FIHT

Ierland

HBG Ascon, Kill

J.B. Barrett, BE, CEng.fiei B.G. Murphy, BE, CEng.fiei T.M. Cullinane, BE, CEng.fiei

Duitsland

Wayss & Freytag Ingenieurbau, Frankfurt

Dr.-Ing. K. Brink Dipl.-Ing. O. Braach drs. K-J. Klap

Verenigde Staten

HBG Constructors, Longmont, Colorado

G.K. Crabtree, BSc, CEng, MICE P.R. Driscoll

Wereldwijd

Interbeton, Gouda

D. Langbroek ir. N. Dirkzwager

Nederland

BAM Techniek, Bunnik

H.A. van Harn C. Franchimon H. Otten

Wereldwijd

BHD, Ballast Ham Dredging, Rotterdam

ir. D. de Waard ir. A.H. Godri J. van Herwijnen O.F. Verkerke

Wereldwijd

Tebodin Consultants & Engineers, Den Haag

ir. H.J. Hegger ir. A.M. van der Velden

Techniek

Baggeren


4) 5)

BAM NBM Beton- en Industriebouw + HBG Civiel BAM NBM Wegenbouw + HBG Civiel



91

Koninklijke BAM Groep nv Runnenburg 9 3981 AZ Bunnik Postbus 20 3980 CA Bunnik

Statutair gevestigd te ’s-Gravenhage. Handelsregister Utrecht 30058019.

Telefoon 030-659 89 88 Telefax 030-659 88 69 [email protected] www.bamgroep.nl This annual report is also available in the English and German language. Should different interpretations arise, the Dutch version prevails.

Design: Kop en Staart, Baarn. Layout/dtp: Accentdesign, Mijdrecht. Fotografie: Aerocarto/Michel Hofmeester, ANP, Duwayne Bahnsen, Foto De Bock, Brian Borrett, Ton Borsboom, Dick de Buyzer, Peter Christiaan Foto Produkties, Studio Csany, Duo-foto, Marcel van Kerckhoven, Barry Mason Photography, David McKenzie, NAM, Hans van Ommeren (sfeer), Dick Vanbeurden, René Weterings. Prepress/druk: Verweij Printing, Mijdrecht.

Een aantal van de getoonde projecten is in combinatie uitgevoerd.


Koninklijke BAM Groep nv Runnenburg 9 3981 AZ Bunnik Postbus 20 3980 CA Bunnik Telefoon 030-659 89 88 Telefax 030-659 88 69 [email protected] www.bamgroep.nl


creativity solutions organisation intelligence commitment capabilities synergy innovation accountability responsibility flexibility safety experience

Recommend Documents