Corporate website Defensie een feit

Nummer 44 I 18 december 2008 I Uitgave Directie Voorlichting en Communicatie Ministerie van Defensie

Pagina 3 Recordjaar voor SAR Leeuwarden

Pagina 4 Nadenken over problemen die er nog niet zijn

Pagina 5 ‘Bruggen bouwen zit in ons bloed’

Pagina 7 LCW verwerkt miljoenste verzendorder

Corporate website Defensie een feit Van Uhm: Uruzgan relatief rustig DEN HAAG - Het is van groot belang de voorstanders van isaf in Afghanistan te behouden en twijfelaars voor de goede bedoelingen van de internationale missie te winnen. Dat zei Commandant der Strijdkrachten generaal Peter van Uhm tijdens de periodieke briefing over de stand van zaken in Afghanistan. Hij noemde de situatie in de Nederlandse sector in Uruzgan “relatief rustig, maar dat biedt geen garanties”.

Verbeterde CV90 voor landmacht

Lees verder op pagina 2

Foto: Frank van Biemen

AMERSFOORT - In aanwezigheid van staatsecretaris Jack de Vries zijn afgelopen maandag op de Bernardkazerne de eerste cv90 infanteriegevechtsvoertuigen overgedragen aan de Koninklijke Landmacht. In totaal levert de Zweedse dochter van bae Systems er 192, inclusief acht voor opleiding en training. De laatste stroomt in 2012 in. 44 Pantserinfanteriebataljon ‘Johan Willem Friso’ krijgt de primeur. In zijn speech liet De Vries doorklinken blij te zijn dat de aflevering eindelijk een feit is. Bij herhaling mocht hij in de Tweede Kamer uitleggen waarom de gedeeltelijke vervanging van de verouderde ypr 765 pantserrups (anderhalf jaar) vertraging opliep. De gestelde eisen bleken aanvankelijk te machtig voor de fabrikant, maar resulteerden uiteindelijk in een betere, doorontwikkelde ‘Mark iii‘ versie. Die neemt de kl nu af. Lees verder op pagina 2

Om de vaak geroemde 3dstrategie - defensie, diplomatie en development (ontwikkeling) - te illustreren, werd de bijeenkomst gehouden in het ministerie van Buitenlandse Zaken, waar ook Joke Brandt, directeur-generaal Internationale Samenwerking en Robert de Groot, plaatsvervangend directeurgeneraal politieke zaken (Buitenlandse Zaken) aanschoven.

De minister stelt de website in gebruik met een druk op de knop. Foto: SGT1 Arief RorimpandeyAVDD

AMSTERDAM - De corporate website Defensie is in de lucht. Minister Eimert van Middelkoop stelde hem officieel in gebruik door op enter te drukken. Dat gebeurde 15 december op het IJ in Amsterdam aan boord van Hr.Ms. Evertsen. Naast Secretaris-generaal Ton Annink en Commandant der Strijdkrachten, generaal Peter van Uhm, was de militaire top met onder anderen de commandanten van de krijgsmachtdelen of een plaatsvervanger zeer goed vertegenwoordigd.

Koninklijke Marine gastheer Ronde Tafel Conferentie

De redactie van de Defensie­krant wenst alle lezers een gelukkig kerstfeest en een heel voorspoedig 2009. De eerstvolgende editie komt uit op 8 januari.●

WILLEMSTAD - De Ronde Tafel Conferentie over de staatkundige vernieuwing op Curaçao werd maandag 15 december wegens een bommelding verplaatst van het World Trade Center naar de Marinebasis Parera. Die was al als alternatieve vergaderlocatie ingericht, voor het geval de bijeenkomst door externe omstandigheden niet in het World Trade Center kon plaatsvinden. Vijftig mariniers van de 31ste Infanteriecompagnie plus de bootgroep Curaçao, ondersteund door personeel van het Marine Beveiligingskorps en van de Koninklijke Marechaussee, verzorgden de beveiliging van de basis. Twee super-rhib’s van de Kustwacht voor de Nederlandse Antillen en Aruba patrouilleerden op het water rondom. De Ronde Tafel Conferentie van 15 december kan gezien worden als het voorspel van grote en historische veranderingen. Ze levert de bouwtekening op voor een nieuw Koninkrijk met vier landen en drie bijzondere gemeenten. Er namen 170 delegatieleden aan deel. Vanuit Nederland waren minister-president Jan Peter Balkenende als voorzitter en de ministers Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken) en Ernst Hirsch Ballin (Justitie), alsmede staatssecretaris Ank Bijleveld (Koninkrijksrelaties) aanwezig.●

De minister betitelde de corporate website Defensie als een met een wezenlijk ander karakter in vergelijking met de oude variant. “Alle zeven Defensieonderdelen zijn erin ondergebracht”, zei hij, eraan toevoegend dat er hard is gewerkt om de duizenden webpagina’s met informatie over de complexe Defensieorganisatie toegankelijker te maken. “We willen een breed publiek bereiken. Om de betrokkenheid van de Nederlandse bevolking bij Defensie, bij de krijgsmacht in het bijzonder, te vergroten. Wij bewijzen hiermee eens te meer dat Defensie een moderne, transparante organisatie wil zijn. Defensie is er voor de samenleving, die mag dus bij ons in de keuken kijken.” De informatie van alle dertien voormalige websites over Defensie wordt nu gebundeld op de corporate versie. De minister benadrukte dat de vernieuwing daarmee geen eindpunt heeft bereikt. “In een tweede fase zullen defensiesites die nu nog niet zijn meegenomen, ook worden ondergebracht. De corporate site zal meer gaan inspelen op de wijze waarop burgers, vooral de jongere generatie, gebruik maken van internet.” Met de website voldoet Defensie aan de richtlijnen voor rijksoverheidswebsites. De ministerraad legde medio dit jaar in vast aan welke kwaliteitsnormen die moeten beantwoorden.●

18 december I Pagina 2

CV90/35NL Vervolg van pagina 1

’Inpakken en wegwezen’: trainen in oplossen van ellende HAREN - Alarm en paniek vorige week in het Groningse Meerwold. Na een onverwachte dijkdoorbraak en de daaruit voortvloeiende overstroming, vluchtten de dorpelingen naar een hoger gelegen gebied. Tot overmaat van ramp stortte er een vliegtuig neer, wat een grote natuur- en gebouwbrand veroorzaakte. Kortom, chaos en ellende troef. Vanzelfsprekend op papier, in de evacuatieoefening ‘Inpakken en Wegwezen’ van de Veiligheidsregio Groningen in de omgeving van het fictieve Meerwold. Aangezien civiel militaire samenwerking hoog genoteerd staat op het prioriteitenlijstje van Defensie, kwamen er circa honderd militairen aan de pas. Behalve op papier was er ook in werkelijkheid actie. Zo construeerde het waterschap een nooddijk en legden militairen van 103 Constructiecompagnie een noodweg aan voor evacués en hulpdiensten. Op haar beurt dropte 105 Brugcompagnie een ponton in het Paterswoldermeer. Daarop maakte personeel van 10 Bataljon van het Korps Nationale Reserve, samen met de brandweer van de veiligheidsregio, een dakconstructie om de redding van mensen op de zolder van een ondergelopen huis te kunnen simuleren (foto). Op andere plaatsen verrichtten de ‘Natressers’ hand- en spandiensten door onder meer tenten op te zetten en slachtoffers van de overstroming op te vangen. 43 Geneeskundige Compagnie assisteerde met vier ziekenwagens en een geneeskundige hulppost. Der gewonden werden gespeeld door leden van de Landelijke Organisatie tot Uitbeelding van Slachtoffers (lotus). De bewoners van de zogenaamde rampplek, de Hoornsedijk in Haren, stroomden massaal toe om niets van het schouwspel te

missen. Sommigen trakteerden de hulpverleners zelfs op pannenkoeken. Voor de coördinatie van de defensiehulp tekende het Regionaal Militair Commando Noord in Havelte. In het veld hielden de militaire leden van de oefenstaf, onder wie officier Veiligheidsregio Groningen luitenant-ter-zee 1 Eric Vink, namens Defensie een oogje in het zeil. Foto Eric Vink●

De cv90/35NL onder­scheidt zich door een betere bepantsering en een krachtiger motor (810 pk). Tevens beschikt het Nederlandse type over een 35 mm Bushmaster snelvuurkanon in plaats van de standaard 25 of 30 millimeter bewapening van de huidige generatie gevechtsvoertuigen. Andere sterke punten zijn de moderne waarnemings- en vuurleidingssystemen en een Defensive Add Suite, dat waarschuwt en tegenmaatregelen neemt wanneer het voertuig met een laser wordt aangestraald. Ook bezitten de cv90’s het Battlefield Management System (bms). Dat is zodanig geïntegreerd dat de drie bemanningsleden en de commandant van de infanteriegroep achterin tegelijkertijd over dezelfde informatie beschikken. Met de cv90 kan de landmacht volgens De Vries weer een tijdje vooruit. Mochten de aangebrachte pantserpakketten (add on armour) voor een bepaalde missie niet voldoen, dan kunnen ze worden ingewisseld voor zwaardere exemplaren. Om de cv90 probleemloos te laten instromen, is de komende vier jaar een uitgebreid omscholingsprogramma gepland. Dat voorziet erin de vier pantserinfanteriebataljons tijdens elke stap van de conversie te begeleiden en de opgedane kennis en ervaring verder te verbreiden. Na de Bravocompagnie stroomt de Zweedse zwaargewicht (34 ton) volgend jaar in bij de andere eenheden van ‘44’, gevolgd door 45 Pantserinfanteriebataljon (Painfbat) Oranje Gelderland (2010). Daarna komt 17 Painfbat Garde Fuseliers ‘Prinses Irene’ (2011) aan de beurt; 42 Painfbat Limburgse Jagers (2012) is hekkensluiter. 44 Painfbat mag, volgens projectofficier luitenantkolonel Peter Spiering, het spits afbijten doordat de eenheid in de opwerken gereedstellingscyclus “voor het gat zat.” Voor de chauffeurs start de drie weken durende omscholing bij het Opleidings- en Trainingscentrum Rij-

De cv90 neemt samen met het verkennings- en bewakingsvoertuig Fennek en de Boxer (logistieke en geneeskundige taken) de rol van de ruim 25 jaar oude ypr 765 over. Defensie koos voor een combinatie van rupsen wielvoertuigen om bij alle voorkomende operaties, van humanitaire steunverlening tot deelname aan een grootschalig gevecht, optimaal te zijn toegerust.●

Nieuwe fase: meer ruimte voor opbouw Vervolg van pagina 1 DEN HAAG - cds generaal Van Uhm stelde dat investeringen in de opbouw van Uruzgan door de Task Force Uruzgan (tfu) vruchten beginnen af te werpen. “We betreden een nieuwe fase. De gebieden rond Tarin Kowt en Deh Rawod waar het veiliger is, zijn groter geworden.” Dat biedt gelegenheid om de missie zoals dat heet te civiliseren. An-

ders gezegd: functies die nu nog in militaire handen zijn, kunnen door burgers worden bezet. Dat betreft dan vooral bij de Provinciale Reconstructieteams. Van Uhm herinnerde eraan dat het aantal aanslagen met bermbommen in Uruzgan niet is toegenomen, in tegenstelling tot in de andere provincies. Dat heeft ook te maken met een verzwakt lei-

derschap bij de tegenstanders. De afgelopen maanden is een aantal commandanten uitgeschakeld. “We merken dat hierdoor de aanvallen minder goed worden gecoördineerd. Zij zoeken hun toevlucht tot Improvised Explosive Devices (ied’s) en zelfmoordaanslagen om zo de confrontatie met isaf uit de weg te gaan. Want ze weten dat ze dan verliezen.” Van Uhm zei het te betreuren

Cultureel erfgoed Defensie samengevat in catalogus DELFT - Er is een vierdelige catalogus verschenen met de titel ‘Warfare and the age of printing’. Deze bevat maar liefst tienduizend beschreven werken uit de periode 1500-1800. Het naslagwerk werd 11 december in het Legermuseum gepresenteerd. Dat begon acht jaar geleden aan dit project, samen met nog acht andere Defensie-instellingen. De vierdelige catalogus bevat informatie uit de oudste boeken van Defensie over krijgskunde, (krijgs)geschiedenis, geografie, topografie, exacte vakken, economie, taal- en letterkunde, recht en kunst. De gedrukte werken vertegenwoordigen zowel de landmacht als de marine. Door

dit grootschalige onderzoek is een zeer belangrijke verzameling binnen het cultureel erfgoed van Defensie ontsloten, die zowel voor de ‘Collectie Nederland’ als internationaal van groot belang is. Naast het Legermuseum (Delft) waren de Koninklijke Militaire Academie (Breda), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (Den Haag), het Koninklijk Instituut voor de Marine (Den Helder) en het Instituut Defensie Leergangen (Rijswijk) betrokken bij het leveren van collecties voor de catalogus. Verder het Nederlands Cavaleriemuseum (Amersfoort), het Koninklijk Tehuis voor Oud-militairen en Museum Bronbeek (Arnhem),

het Nederlands Artilleriemuseum (‘t Harde) en het Geniemuseum (Vught). De vierdelige catalogus Warfare and the age of printing van auteur drs. Louis Ph. Sloos is een uitgave van Brill Academic Publishers. Hij telt 2.008 pagina’s en circa 2.000 illustraties en is onder meer verkrijgbaar in de winkel van het Legermuseum voor H 595,-. isbn: 978 90 04 17241 8. Tot en met 29 maart toont het Legermuseum bijzondere en kostbare boeken in de tentoonstelling ‘Het boek als wapen’. Het oudste overgeleverde werk van Defensie, uit de verzameling van het Delftse Legermuseum, dateert uit 1531. De oudste instelling waarvan rechtstreeks

KMar majoor Rahmani manager van het jaar AMSTERDAM - De in Marokko geboren majoor El Rahmani van de Koninklijke Marechaussee viel vorige week de eer te beurt om door ‘The other network’, een netwerkorganisatie voor multiculturele ondernemers en leiders, tot manager van het jaar te worden gekozen. Natuurlijk voelde Rahmani, plaatsvervangend commandant van de Brigade Politie en Beveiliging op Schiphol, zich gevleid. De ‘missie’ achter zijn benoeming weegt echter zwaarder. “Ik beschouw de titel niet als een beloning voor mijzelf, maar als

den op 5 januari. Tegelijkertijd beginnen de voertuigcommandanten en boordschutters aan de conversie bij het Opleidings- en Trainingscentrum Manoeuvre. Vanaf de zevende week (van totaal acht) wordt de bemanning gezamenlijk geoefend en in week acht sluit de rest van de infanteriegroep aan. De opleiding van het onderhoudspersoneel heeft de nodige vertraging opgelopen. Om de conversie niet te verstoren, verleent bae Systems Hägglunds zolang de benodigde logistieke ondersteuning.

middel om jongeren in een achterstandpositie te stimuleren om bij Defensie te komen werken.” De verkiezing door The other network van de multicultureel manager - en ondernemer - van het jaar vind plaats tijdens een gala in Amsterdam. Dit keer vormde het Amstelborg Golfresort het ‘epicentrum’. Rahmani kreeg zijn prijs daar uitgereikt door Dieneke Mandema, directeur van Agis Zorgverzekeringen, en Gerard Looijen, directeur bij abn amro. Beide instanties sponsoren het evenement, waarbij dit keer

V.l.n.r. El Rahmani, Melvin Tjoe Nij (oprichter van ‘The other Network’ en initiatiefnemer tot de verkiezingen), en acteur Adjiedj Bakas. Foto Liesbeth Dingemans

‘trendwatcher’ en acteur Adjiedj Baks de titel ‘multicultureel ondernemer van 2008’ veroverde. Met de verkiezing van ‘The Other Businessman’ en ‘The other manager’ wil ‘The other

network’ multiculturele ondernemers en managers in het zonnetje zetten, die ‘hun dubbele cultuur als kracht gebruiken voor het succes in hun werk’.●

boeken zijn overgeleverd betreft de (oude) Raad van State, die zich van 1588 tot 1796 bezighield met militaire zaken. Ook zijn de beroemde Atlas maior van Joan I Blaeu en de Apologie van Willem van Oranje te zien. De ‘topstukkenvitrine’ wisselt regelmatig, zodat er zoveel mogelijk exemplaren te bewonderen vallen.●

dat daardoor vooral onder de Afghaanse burgers slachtoffer vallen. De cds denkt dat ze mede daarom bereid zijn mee te werken met isaf. “Dankzij de hulp van de bevolking en de Task Force Counter IED vinden we bijna driekwart van de ied’s op de goede manier.” De generaal zei met trots dat in Chora en Deh Rawod inmiddels veel opbouwwerk plaatsvindt. “We zitten op de westoever van de rivier Helmand, waar we de Taliban ernstig hinderen door het onderbreken van belangrijke transportlijnen.” Van Uhm nam krachtig afstand van de conclusie in het recente rapport van de Internationale Raad voor Veiligheid en Ontwikkeling dat de Taliban permanent aanwezig zijn op 72 procent van het Afghaans grondgebied. “Dat is niet het beeld dat wij van de situatie hebben. In Uruzgan weten wij zo’n 85 procent van de bevolking te bereiken.”●

C-130 slaat luchtbrug met Zuid-Afghanistan EINDHOVEN - Een c-130 Hercules van het 336 Squadron op de vliegbasis Eindhoven vliegt vanaf 7 januari tot eind 2010 van en naar het Afghaanse Kandahar. Het toestel ondersteunt de Nederlandse eenheden die deel uitmaken van de International Security Assistance Force in Zuid-Afghanistan. Het Herculesdetachement, met de naam 1(nld) fse Mirage, telt 55 militairen. De Hercules is voorzien van zelfbeschermingsmiddelen waardoor hij de militairen zo veilig mogelijk naar het missiegebied kan verplaatsen. De c-130 staat onder leiding van luitenant-kolonel Ron de Haar en opereert vanaf een basis in het Midden-Oosten. Hier arriveren personeel en materieel met bestemming Zuid-Afghanistan per kdc-10 vanaf de vliegbasis Eindhoven. Tijdens extra drukke periodes, zoals rotaties, werkt men samen met Canadese eenheden zodat beschikbare transportcapaciteit zo efficiënt mogelijk wordt ingezet.●

18 december I Pagina 3

Bertholee neemt de jubileumeditie in ontvangst van adjudant Zur Kleinsmiede. Foto: opperwachtmeester Marcel van de Velde

50 Jaargangen ‘De Onderofficier’ Recordjaar voor reddingssquadron Leeuwarden LEEUWARDEN - De felgeel gekleurde Agusta Bell helikopters van het Search and Rescue Squadron (sar) van de vliegbasis Leeuwarden, hebben in 2008 een recordaantal patiënten vervoerd. Medio december stond de teller op 183, veertien meer dan over heel 2007. Sinds zijn oprichting in 1959 rukte 303 Squadron onder het motto ‘dienen in nood’ tot nu toe 4183 keer uit. Eerst alleen voor opsporings- en

reddingsdoeleinden en het oppikken van verongelukte vliegers uit zee. Later kwam daar het transport van patiënten van de Waddeneilanden naar ziekenhuizen op de vaste wal bij. Gemiddeld gebeurt dat 150 keer per jaar. De stijging van dit aantal de laatste jaren (2006: 137), schrijft de luchtmacht toe aan onder meer de groei van het toerisme op de Waddeneilanden. De vloot van het sar Squadron, een onderdeel van het Defensie Helikopter Commando, telt drie Agusta Bells en dertig man personeel. In mei 2009 viert de eenheid haar vijftigjarig bestaan met een internationale oefening op Leeuwarden, de sar Meet. Foto: Maurits Kraak, vliegbasis Leeuwarden●

Minister verrast oefenende militairen GUZ ALTMARK - Minis­ter Eimert van Middelkoop heeft donderdag 11 december een verrassingsbezoek gebracht aan een gezamenlijke oefening van militairen van 13 Gemechaniseerde Brigade, het Korps Mariniers en het Joint Luchtverdedigingscommando op het oefenterrein Guz Altmark in Duitsland. In een ongedwongen sfeer liet de bewindsman zich de fijne kneepjes van verschillende disciplines uitleggen. Hij onderhield zich met militairen van 17 Pantserinfanteriebataljon en 22 Marinierscom-

pagnie die samen opwerken voor hun komende uitzending naar Uruzgan. Ook sprak hij uitgebreid met de opleiders en trainers die in het veld de juniorleiders en soldaten begeleiden en voor een hoog realiteitsgehalte van de oefening zorgen. Bijzondere aandacht kregen de mannen en vrouwen van 11 Tankbataljon. Zij oefenden deze keer zonder hun Leopard tanks voor de bijzondere taak als Police Mentoring Team. Deze teams gaan medio 2009 de Afghaanse politie in Uruzgan opleiden en trainen. Personeel van het Joint Luchtverdedigingscommando toonde de minister trots zijn nieuwe Fennek-voertuigen met Stinger anti-luchtdoelraketten. Als onderdeel van de formele instroming begin volgend jaar, wordt nu al met enkele systemen geoefend. Foto: KPL1 Joshua Laisina●

WEERT - Tijdens een bijeenkomst van (oud)redactieleden in de Van Hornekazerne te Weert heeft de Commandant Landstrijdkrachten, luitenant-generaal Rob Bertholee, op 12 december het eerste exemplaar van de speciale jubileumeditie ter gelegenheid van 50 jaargangen ‘De Onderofficier’ ontvangen. Het werd hem overhandigd door de voorzitter van het blad, adjudant Frits zur Kleinsmiede. Met meer dan drieduizend artikelen over onder meer wapensystemen, logistiek, leiderschap, opleidingen, vorming en militaire historie hebben de makers een halve

eeuw vele collega’s aan ‘De Onderofficier’ weten te binden. De maandelijkse oplage van bijna 11.000 verraadt dat het periodiek naast de circa 7000 onderofficieren van de kl een grote en gestaag groeiende groep overige belangstellenden kent. De unieke formule - van, voor en door onderofficieren - waarmee het tot stand komt, blijkt daarmee nog altijd erg succesvol. Het in 1959 door de toenmalige secretaris-generaal van het Departement van Defensie, L.C. Rietveld, opgestart vakblad had tot doel ‘onderofficieren tegemoet te komen in hun ernstig streven naar verrui-

ming van hun vakkennis en vergroting van hun algemene ontwikkeling’. Nu, vijftig jaar later, voorziet het orgaan het onderofficierskorps nog steeds van specifieke en op de doelgroep gerichte informatie. Doordat veel onderofficieren hun vakkennis en ervaringen via zelfgeschreven artikelen met elkaar delen, blijven de lezers op hoogte van de ontwikkelingen binnen de Koninklijke Landmacht en het onderofficierkorps in het bijzonder. Bertholee vond het een uitstekende keuze om de bijeenkomst en reünie ter gelegenheid van het jubileum juist op de Koninklijke Militaire School in Weert te houden. “De Van Hornekazerne is immers de bakermat van het onderofficierskorps.” De generaal, uitgever van het periodiek, onderstreepte in zijn toespraak het belang van ‘De Onderofficier’ voor het onderofficierskorps. “De kwaliteit is goed, de artikelen doen ertoe en ik heb er het volste vertrouwen in dat de redactie haar werkzaamheden ook de komende jaren met succes zal blijven uitvoeren. Mijn steun heeft u.” Tekst: AOO Ad van Gog●

Laatste reünie luchtlandingsoperatie ARNHEM - Veteranen van de eerste Nederlandse luchtlandingsoperatie zijn woensdag 17 december voor het laatst bijeengekomen op het landgoed Bronbeek. Zestig jaar geleden op 19 december 1948 vond de tweede Politionele Actie plaats, codenaam Operatie Kraai. Doel ervan was de Indonesische Republiek militair en politiek van de kaart te vegen. Onder meer door een luchtlanding op het vliegveld Maguwo om van daaruit de republikeinse regering in Djocjakarta gevangen te nemen. De luchtlandingen verliepen zeer succesvol en ook de opmars over land bereikte de gestelde doelen. Maar hoewel het Indonesische leger rake klappen kreeg, ontweek het de beslissende slag en bleef daarmee grotendeels intact. De tweede Politionele Actie

werd op 5 januari onder druk van de vn - aangevoerd door Amerika, dat bovendien dreigde met intrekking van de Marshallhulp - afgeblazen. Voor hen die destijds aan de luchtlanding deelnamen, begint de leeftijd te tellen. En daarom kwamen ze nog een één keer bijeen: oud-para’s van 1 en 2 Parachutistencompagnie, leden van het Depot/Korps Speciale Troepen, de bemanningen van de vliegtuigen die aan de luchtlanding deelnamen, parapakkers en paraherstellers en de nabestaanden en relaties van de veteranen. Ook een delegatie van het Korps Commandotroepen, dat de traditie voortzet van de Special Forces die bij Djocja werden ingezet, was van de partij. Staatssecretaris Jack de Vries sprak de reünisten toe.●

Nieuwe lichting groene baretten ROOSENDAAL - Bij het Korps Commandotroepen is vrijdag 12 december een nieuwe lichting

aangetreden. ‘s Ochtends liepen de kersverse commando’s de poorten van de kazerne in Roosendaal binnen, om enkele uren later de felbegeerde groene baret in ontvangst te mogen nemen. De commandant van het kct reikte het hoofddeksel uit ter afsluiting van de acht weken durende zware elementaire commandoopleiding. De 51 militairen begonnen in augustus aan hun uitdaging. De commando’s van de landmacht worden getraind en ingezet voor speciale operaties. Dat stelt zeer hoge eisen aan hen, zowel op fysiek als op mentaal gebied. Aspirant commando’s doorlopen eerst een drie daagse kennismakingsperiode voordat zij kunnen solliciteren. Velen haken hierna om diverse redenen al af. Een select gezelschap solliciteert verder en

start na een strenge selectie met de zware opleiding. De afgelopen weken ondergingen de aspirant-commando’s hun laatste beproeving: een twee weken durende tactische eindoefening. In deze periode zijn alle vaardigheden die een commando moet beheersen in de praktijk getest. Vanuit een tentenkamp nabij Roosendaal werden ze aan diverse fysieke en mentale uitdagingen onderworpen. De oefening eindigde traditiegetrouw met de ‘afmatting’, een verplaatsing over een periode van vier dagen en nachten en een afstand van 250 kilometer (voornamelijk lopend afgelegd). Met tot besluit een nachtelijke tocht van 25 kilometer met verzwaarde bepakking onder leiding van de commandant van de opleiding, de zogenoemde ‘Commandantenmars’.●

18 december I Pagina 4

‘Juist in deze onzekere tijd is het van groot belang vooruit te kijken’

Nadenken over problemen die er nog niet zijn

DEN HAAG - Er zijn geen enorme publicaties in de landelijke kranten over verschenen en het Journaal opende er evenmin mee. Sterker nog, de presentatie van de Strategische Kennis Agenda (ska) verliep vrij geruisloos. In het boekwerk wordt de behoefte aan wetenschappelijk onderzoek bij Defensie bepaald, die voortvloeit uit de door het kabinet ingezette koers. Het leidt tot programmering van onderzoek dat nodig is om de krijgsmacht in de toekomst effectief in te zetten. Het ligt in de bedoeling elke vier jaar een ska uit te brengen, als uitgangspunt voor het jaarlijkse ‘Research and Development Plan’. “Denken over de verre toekomst ligt moeilijk in een ambtelijke organisatie waarin men zich vooral met het nu bezighoudt”, zegt professor dr. Jan Geert Siccama, adviseur voor wetenschappelijk en strategisch beleid bij Defensie. “Strategische kennis gaat om nadenken over problemen die er nog niet zijn. Op zich is het eigenlijk vreemd dat er juist bij de krijgsmacht, waar strategie alles bepalend behoort te zijn, geen beleid was. De vraag naar kennis behoort zelfs vooraf te gaan aan die naar personeel en materieel.” Siccama onderstreept daarmee de woorden van de invloedrijke wetenschapper Kishore Mahbubani. Deze voormalige vn-ambassadeur voor Singapore stelde onlangs tijdens een bijeenkomst over de Strategische Verkenningen dat het ministerie van Defensie de grootste wetenschappers dient in te huren om zo goed mogelijk het hoofd te bieden aan de veiligheidsproblemen in de wereld. “Niet voor niets hebben we met de ska uitdrukkelijk samengewerkt met de Defensiestaf en andere onderdelen van de Bestuursstaf, waar men zich bezighoudt met die verkenningen van de toekomst. Daarnaast keken we naar de plaats van Defensie binnen de maatschappij, internationaal en interdepartementaal. Dat ligt dan weer vooral op het terrein van de directie Algemene Beleidszaken.” De Agenda kent in ‘Beleidsintensiveringen uit Wereldwijd Dienstbaar’ een belangrijk hoofdstuk, bevestigt Siccama. De vier trends uit die nota van de bewindslieden - een groeiende sa-

Rechts boven: Staatssecretaris De Vries (r.) neemt de Strategische Kennis Agenda in ontvangst van prof. Siccama. Foto: Peter Wiezoreck Links: … in­ter­ nationale machtsverschuivingen… Chi­na wordt bijvoorbeeld steeds belangrijker als speler op het mondiale schaakbord. Rechts: ‘Daarom is het belangrijk kennis te krijgen en te behouden over onbemande toestellen en robotica.’

TEKST: EVERT BROUWER Rechts: … een voorbeeld daarvan is de snelle aanschaf van de Bushmasters voor Afghanistan… Foto: SGT1 Arief Rorimpandey

Links: ‘Misschien vormt de Walrus de laatste on­ der­zeeër die in Nederland is gebouwd.’

menhang tussen interne en externe veiligheid, verruiming van het veiligheidsbegrip, sterkere verbinding tussen veiligheid en ontwikkeling en internationale machtsverschuivingen - vormen de basis, die strekt over een periode van tien tot vijftien jaar. Niet van bovenaf

De ska komt in feite voort uit de Commissie Wijffels, die in 2004 de klassieke brugfunctie van tno en andere grote technologische instituten onderzocht. De meeste ministeries hebben daarna het overleg met onderzoekpartners in een zogenoemde kenniskamer ondergebracht. Zo ook bij Defensie. “Er bestonden honderden projecten tientallen programma’s. Die hebben we onderverdeeld in vijf thema’s, waaraan prioriteiten worden toegekend”, vertelt Siccama. “Onderzoek naar de financiering van Defensie en de beschikbaarheid van personeel ligt voor de hand, maar er wordt ook nadrukkelijk gekeken naar bij-

voorbeeld de effecten van wapens en beschermingsmiddelen en een gegarandeerde voortzetting van energielevering.” Alles dient in goede banen te worden geleid, maar mag, vindt Siccama, nooit te strak worden geregeld “Kennisontwikkeling kan en mag je niet van bovenaf regelen. Er moet altijd ruimte zijn voor ideeën van de mensen op de werkvloer. Defensie dient anders te gaan denken. Bij een nieuwe operatie bestaat de behoefte meteen een proces op gang te brengen: mensen die nadenken over welke uitrusting de militair daarvoor nodig heeft en welk materieel moet worden ingezet. Een voorbeeld daarvan is de snelle aanschaf van de Bushmasters voor Afghanistan. Veiligheid speelt daarbij, zeker met de operatie in Uruzgan, een grote rol. De Force Protection dient te worden verhoogd. Daarom is het belangrijk kennis te krijgen en te behouden over onbemande toestellen en robotica. De toepas-

singsgerichtheid in het veld moet worden onderzocht en dan moet bij voorstellen worden aangegeven hoe een en ander bijdraagt aan de operationele capaciteiten. Het begint met hardop nadenken en vervolgens onder meer het ontwikkelen van prototypes en de beproeving van demonstratiemodellen. Dat hoeft helemaal niet lang te duren. Kijk naar het programma dat is ontwikkeld om mortieren raketaanvallen te weerstaan op de compounds in Irak en Uruzgan. De ideeën zijn hier geboren en nu heeft Nederland de leiding over het internationale programma Defence Against Mortar Attacks. Om zo’n toepassing snel in praktijk te kunnen brengen, moet je wel weten waar je voor de kennis terecht moet. Daarvoor heb je kenniscontinuïteit nodig en dan is het belangrijk om te weten of je dat bij Defensie zelf neerlegt of daarbuiten. Er bestaat wel erosie van de kennis bij Defensie, merk ik. Vroeger zaten mensen tien jaar of nog langer op één plek. Met

de mobiliteit van de werknemers is dat veranderd. Niet alleen de verandering van werk, ook de uitzenddruk speelt daarbij parten. We weten niet altijd meer waar we de kennis moeten halen. Misschien moeten we daarom meer vragen van onze strategische kennisaanbieders, zoals tno en het nlr. Defensie betaalt die instanties en mag daarvoor best wat terug eisen in mijn ogen.” Samenwerken

Vanzelfsprekend staan kenniscentra van de krijgsmacht, zoals de Nederlandse Defensie Academie (nlda) ook paraat. Siccama stelt wel dat er voor een diepgaand onderzoek wordt gestart, eerst openbare bronnen in beeld komen. “Heel veel vragen kun je al beantwoorden door een zoektocht op het internet.” Een groot deel kan ook interdepartementaal, nu Defensie wordt gezien als een partner in veiligheid. Op veel gebieden, zoals de

bescherming tegen massavernietigingswapens, bestaat dezelfde onderzoeksbehoefte. “Er zijn ook fondsen om gezamenlijke onderzoeken te financieren”, stelt de professor. ”Strategie en kennis moet je in elkaar schuiven. Binnen Defensie, interdepartementaal, met onze kennisinstituten en internationaal. Een goed voorbeeld betreft de sensoren; Nederland is radarland. Binnenlandse en Buitenlandse Zaken hebben in deze tijd ook veel baat bij die detectiemiddelen, dus kun je samenwerken. We kunnen als Nederland niet alles zelf doen, maar moeten wel op de hoogte blijven. Misschien vormt de Walrus de laatste onderzeeër die in Nederland is gebouwd. Als in de toekomst blijkt dat je (weer) onderzeeboten nodig hebt, moet je wel over de kennis beschikken. Dat kan alleen als je weet waar je naartoe wilt. De Strategische Kennis Agenda vormt dus geen droog Haags boekje, maar betrekt iedere man en vrouw bij Defensie bij de toekomst.”●

18 december I Pagina 5

Tegenslagen houden veteranen niet tegen …Schuurs en Brekelmans krijgen hulp van een peloton soldaten…

…het duurt niet lang of de dorpelingen hebben de nieuwe brug ontdekt…

‘Bruggen bouwen zit in ons bloed’ Links: De twee Bruggenbouwers - links Brekelmans en rechts Schuurs - voor hun voltooide project.

Rechts: …vrouwen sjouwen zware stapels brandhout op hun hoofd…

TEKST EN FOTO’S: BART COOLEN

JUBA - Extreme hitte, striemende regens, piraten, hinderlagen en een autoongeluk. Henk Schuurs en Harrie Brekelmans, veteranen van het Regiment Genietroepen uit Vught, bleef weinig bespaard bij de aanleg van bruggen in het door oorlog verscheurde Soedan. “Alles wat tegen kòn zitten, zat ook tegen.” “Kijk, hier waden vrouwen in de regentijd door de rivier, vaak met hele bossen hout op hun hoofd”,

wijst Harrie Brekelmans. “Zodra de eerste buien zijn gevallen, komt het vervoer praktisch stil te staan. In het begin proberen de vrachtwagens er nog wel doorheen te komen, maar ze zakken al snel tot de assen in de modder.” Van regen is nu echter geen sprake. We staan op een stoffig zandpad even ten noorden van de zuid-Soedanese hoofdstad Juba. De zon brandt onbarmhartig boven de Afrikaanse savanne. Hoewel de middag al ten einde loopt, is het nog boven de vijftig graden. Op de plek waar het water nu nog slechts een smal stroompje vormt, gaan de veteranen Harrie Brekelmans (58) en Henk Schuurs (59) een Baileybrug aanleggen. Sinds 1999 bouwden ze er al vijftien,

maar dit is het eerste project waarbij zij zelf verantwoordelijk zijn voor de logistiek. Maar hoe graag de oud-militairen ook in actie komen, de vrachtwagens met de onderdelen van de brug zijn spoorloos. Volgens het laatste bericht staan ze 400 kilometer verderop aan de grens met Kenia. Kredietcrisis

Het zit vanaf het begin niet mee. Piraten voor de kust van Somalië zorgen voor een vertraging van twee weken. Inmiddels heeft de financiële crisis wereldwijd om zich heen gegrepen en door de verzwakking van de euro ten opzichte van de dollar gaapt er in de begroting ineens een gat van 11.000 dollar (een kleine 8000 euro). De kosten voor de gestegen brandstofprijzen, invoerrechten en gewapende konvooien moeten de veteranen uit eigen zak betalen. “Twee jaar geleden was Soedan nog urgent.

De oorlog in de provincie Darfur stond bij iedereen in het geheugen gegrift. Door de financiële crisis is het geld voor wederopbouw van de ene op de andere dag verdampt. Machines staan stil en de mensen zijn ontslagen”, zegt Schuurs. Pas nadat Brekelmans poolshoogte is gaan nemen in de Keniaanse haven Mombasa, komt er schot in de zaak. De 33 ton zware containers worden op twee vrachtwagens geladen. “Een dag of vier, dan zijn ze er”, schat de transporteur in. Dat blijkt een week of twee te optimistisch gedacht. Oponthoud bij de grens, een uitgelopen vering, defecte versnellingsbak en een serie kapotte banden behoren nog tot de normale obstakels. Het wordt pas echt heftig als het konvooi in een hinderlaag van een gewapende bende loopt. Een van de Keniaanse chauffeurs wordt doodgeschoten waarna de hevig geschrokken andere bestuurders weigeren om nog maar een meter te rijden. Pas als er een gewapend escorte is geregeld, komt het konvooi weer op gang. De tegenslagen en veranderende planningen brengen de veteranen geen moment uit hun doen. Schuurs: “Als militairen zijn we gewend aan het omgaan met onverwachte omstandigheden.” De tocht naar de plek van bestemming is een hele onderneming. Onder begeleiding van het Keniaanse leger passeren we een stuk niemandsland. Een paar jaar geleden werden de bruggenbouwers hier nog overvallen. Nu blijft het rustig. Twee dagen lang volgen we een zandpad over de dorre Afrikaanse vlaktes; passeren mijnenvelden, kapotgeschoten voertuigen, legerkampen en nederzettingen. Kinderen met pijl en boog bewaken een kudde geiten en vrouwen sjouwen zware stapels brandhout op hun hoofd. Bij de bruggen die de veteranen eerder bouwden, volgt steevast een inspectie. Daaruit blijkt dat er nogal wat schort aan het onderhoud. Het idee om een bruggenschool op te richten om Soedanezen op te leiden slaat helaas niet aan bij de regering. “Uiteindelijk moeten ze het toch zelf gaan doen.” Fantastisch werk

“Dit werk kun je alleen doen als het thuisfront honderd procent achter je staat.”

Bijna een week na vertrek uit Nederland bereiken we de stoffige stad Juba. Net er buiten ligt een kamp van de Duitse hulporganisatie gtz die in opdracht van de Verenigde Naties en het World Food Program gtz wegen en dijken aanlegt. Hier bivakkeren de oud-genisten in een legertent die ze delen

met muskieten, een kikker en een wandelende tak. Twee dagen later zijn ze te gast bij de Nederlandse ambassade in Juba. Op een terras aan de Nijl hoort ambassadeur Norbert Braakhuis de verhalen aan. “Fantastisch werk”, zegt hij. “De veteranen springen in het gat dat internationale hulporganisaties laten liggen. Die zijn niet ingericht op een land in een overgang van oorlog naar vrede. Het werk is bovendien direct zichtbaar voor de mensen in Soedan.” Dat de oud-militairen opdraaien voor een groot deel van de kosten en zelfs hun eigen vliegticket moeten betalen, zint hem niet. “We zullen daar een oplossing voor moeten vinden, anders gaat er natuurlijk geen veteraan dit werk doen.” Dat beamen de bruggenbouwers. Schuurs: “Als we dit hadden voorzien, waren we nooit aan het proefproject ‘veteranen met een missie’ begonnen. Het is belangrijk dat het werk van de veteranen hiermee wordt gesteund. Niet alleen met materieel, maar bijvoorbeeld ook met vergunningen en contacten met lokale overheden. De projecten moeten strakker worden gepland en er moet ruimte zijn voor financiële tegenvallers. Dat zijn harde voorwaarden om het tot een succes te maken.” Naast de financiële offers, zijn de veteranen tijden van huis. Brekelmans: “Dit werk kun je alleen doen als het thuisfront honderd procent achter je staat. Het zijn geen afgeronde projecten voor een week of twee.” Vier weken later dan gepland arriveren de containers. De bouw van de brug begint direct. Schuurs

en Brekelmans krijgen hulp van een peloton soldaten en hebben er duidelijk zin in. “Eindelijk zijn we aan de slag!”, zegt Brekelmans. Net als alles goed lijkt te gaan, raken de veteranen betrokken bij een auto-ongeluk. Binnen de kortste keren worden ze omringd door een menigte woedende Soedanezen. “Ik dacht even dat het voorbij was. Er stonden ruim honderd mensen om ons heen met vuurspuwende ogen. Alles wat me lief is, flitste even aan me voorbij”, zegt een geschrokken Schuurs. Pas als een stamoudste met behulp van wat soldaten ingrijpt, keert de rust terug en kunnen ze het werk voortzetten. De panelen wordt op de kant in elkaar gezet en de brug is binnen dagen klaar. Een shovel trekt het gevaarte over het water naar de juiste plek en voert zand aan voor de op- en afritten. Het duurt niet lang of de dorpelingen hebben de nieuwe brug ontdekt. “Tijdens het laatste regenseizoen stond hier alles vast. Nu kan alles doorgaan. Daar doen we het uiteindelijk voor”, constateren de veteranen tevreden.● Schuurs en Brekelmans voeren een proefproject uit om ervaringen op te doen voor project ‘veteranen met een missie’. Dit is door Defensie opgezet in samenwerking met het veteraneninstituut en de Nationale Commissie voor internationale samenwerking en Duurzame Ontwikkeling. Defensie schonk de 33 meter lange Baileybrug, de commissie betaalde het transport naar Soedan. Er lopen ook projecten in onder meer Bosnië, Korea, Cambodja en Irak.●

Moskou wil Israëlische UAV’s

18 december I Pagina 6

KORT INTERNATIONAAL NIEUWS

Duke-klasse langer in de vaart

MOSKOU - De vijfdaagse oorlog die Rusland met Georgië in augustus voerde over Zuid-Ossetië heeft de Russen wakker geschud: ze lopen jaren achter op het gebied van de uav’s. Deze les leerden ze van de Israëlische Hermes 450 male (medium altitude long endurance) die de Georgiërs tijdens de gevechten inzetten. Een Engels spreekwoord zegt: If you can’t beat them, join them. En dus hoeft het geen verbazing te wekken dat de Russische Generale Staf besloot om in Israël te gaan winkelen. Alleen zet het bedrijf Elbit, dat de Hermes (zie foto) maakt, 35 procent van zijn product in de vs af, en het wil die business niet in gevaar brengen. Een andere optie zou de Heron van Israel Aircraft Industries kunnen zijn. Deze is puur gebaseerd op Israëlische technologie, maar ook hier zal de fabrikant vermoedelijk eerst goedkeuring van de Amerikanen vragen.●

LONDEN - De dertien Duke-klasse (Type 23) fregatten van de Britse marine moeten in sommige gevallen twee keer zo lang mee als oorspronkelijk begroot. Toen de eerste schepen in de vroege jaren ’90 van de vorige eeuw hun opwachting maakten, voorzag men een dienstverband van achttien jaar. Begin 21ste eeuw ging dat omhoog naar 27 à 28 en afgelopen maand kwamen daar nog eens vier tot acht jaar bij. Doordat de Type 22 Broadsword fregatten duurder uitpakten dan begroot, bespaarde Defensie op de Duke-klasse (16 schepen, waarvan drie verkocht aan Chili). Die zou ook geen tussentijdse opwaardering krijgen, maar worden afgedankt zodra de wapen- en sensorsystemen waren verouderd. De consequentie van hun langere levensduur is dat deze upgrades er nu alsnog moeten komen.●

Daring-klasse onderweg LONDEN - Onlangs is de vierde Type 45 Daring-klasse torpedobootjager in een serie van zes te water gelaten. Dit schip, Dragon, liep van stapel drie dagen nadat nummer twee, Dauntless (zie foto), aan zijn proefvaarten was begonnen. De Daring-klasse heeft een waterverplaatsing van 7.450 ton en speelt een voorname rol in de luchtverdediging. Daarvoor wordt het sextet uitgerust met het Principal Anti Air Missile System: twee type radars gecombineerd met een mix van Aster 15 en 30 raketten in een sylver A50 verticaal lanceersysteem. Verder bestaat de bewapening uit een 114 mm kanon, later eventueel te vervangen door 155 mm geschut, en twee 30 mm Oerlikons. Ook zijn er voorzieningen voor tweemaal een kwartet Harpoon lanceerbuizen en een duo Phalanx mitrailleurs. De Lynx hma 8 boordhelikopter kan Sea Skua anti-schipraketten meevoeren.●

BRASILIA - De Braziliaanse marine heeft achttien extra 8x8 Piranha iiic amfibische gepantserde personeelsvoertuigen (apc) besteld bij het Zwitserse Mowag. Dit is de laatste opdracht in een reeks van drie. In 2006 plaatste Brazilië een order voor zeven stuks: zes apc’s en een bergingsvoertuig. Eerder dit jaar kwam daar een tweede opdracht bij voor vijf apc-varianten, elk uitgerust met een 12,7 mm mitrailleur, laserdetectors en 76 mm rookgranaatwerpers. De nieuwste order is verdeeld over drie versies: ambulance, apc en commandobak. De voertuigen zullen in 2010 worden afgeleverd.●

LA PAZ - Bolivia gaat wellicht de emb-314 Super Tucano van het Braziliaanse Embraer kopen. De defensieministers van beide ZuidAmerikaanse landen hebben deze mogelijkheid onlangs met elkaar besproken. Bolivia opereert nu nog, als laatste, met het Lockheed T-33 les/aanvalsvliegtuig en die machine zwaait rond 2010 af. Eerder probeerde het land al een serie Tsjechische L-159 lichte gevechtstoestellen aan te schaffen, maar dat mislukte. Daarna kwam het Chinese k-8 bewapende lesvliegtuig in beeld, maar nu schijnt men toch naar een regionale oplossing te neigen. De Super Tucano is een turboprop, ontworpen voor lichte aanvallen, bestrijding van opstandelingen en training.

Boliviaanse interesse in Super Tucano

Foto: Embraer●

Meer Piranhas naar Brazilië Nieuwe Viking in de maak ORNSKOLDSVIK - bae Systems Häglunds is bezig met de ontwikkeling van een nieuwe variant van de BvS-10 Viking. Dit als antwoord op een aankondiging van het Britse ministerie van Defensie dat de huidige Viking, waarmee in Aghanistan wordt geopereerd, aan vervanTEKST: WIEBREN TABAK

ging toe is. Het gewicht van de BvS-10 Mk 2 neemt met één ton toe, tot 13, maar tegelijk verdubbelt de laadcapaciteit tot 5,8 ton. Het voertuig krijgt ook een sterkere 6,9 liter motor, verbeterde sturing, remmen, vering en koelsystemen. Verder breidt men de bescherming tegen mij-

nen uit. Al deze verbeteringen kunnen met terugwerkende kracht worden aangebracht bij eerdere bandvagns. De Mk 2 zal voor de Britse order naar verwachting moeten concurreren met de Bronco all terrain tracked carrier van het Singaporese ST Kinetics. Foto: BAE Systems.●

18 december I Pagina 7

Hospitaal op een chip POTSDAM (vs) - Op het slagveld van de toekomst zouden oorlogsgewonden wel eens een behandeling kunnen krijgen voordat er ook maar een hospik in hun buurt komt. Onmogelijk? Niet als onderzoekers aan twee Amerikaanse universitei­ten erin slagen een ‘veldhospitaal op een chip’ te creëren.

Dekaatjes heten de gratis advertenties in de Defensiekrant. De tekst van een Dekaatje mag niet langer zijn dan veertig woorden en kan alleen schriftelijk of per e-mail worden ingediend. Plaatsing geschiedt zo spoedig mogelijk. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud, noch voor de gevolgen van de plaatsing. Op de envelop of in de e-mail graag ‘Dekaatje’ vermelden. Dekaatjes kunnen worden ingestuurd naar de Defensiekrant, postbus 20701, 2500 ES Den Haag of defensiekrant@mindef. nl, onder vermelding van naam, adres, woonplaats eventueel telefoonnummer, onderdeel en registratienummer. Let op: de Defensiekrant wordt iedere week ook op internet gepubliceerd. Uw gegevens, zoals telefoonnummer en adres, kunnen door zoekmachines worden gevonden.

Commodore Van Duren zorgt samen met Koos Bakker voor de verzending van het miljoenste pakketje van het Logistiek Centrum Woensdrecht.

WONINGEN

LCW verwerkt miljoenste verzendorder WOENSDRECHT - Afgelopen week is een heel bijzonder pakketje de deur van het Logistiek Centrum Woensdrecht (lcw) uitgegaan. Niet vanwege de inhoud, een zuurstofregulator van de f-16, maar omdat dit de miljoenste verzendorder was sinds de ingebruikname in november 2001 van het warehousemanagement systeem. De directeur van het lcw, Commodore Emile van Duren, scande samen met een medewerker van het distributiecentrum het pakketje uit en stuurde het op naar de afdeling Techniek voor het f-16 onderhoud. “Een verzendorder is een van de eindproducten van het Logistiek Centrum Woensdrecht,” zegt majoor Edwin Capelle, als hoofd Fysieke Distributie van de afdeling Logistiek verantwoordelijk voor het proces van ontvangst, opslag en distributie van materialen. Bij de sectie Fysieke Distributie werken ruim tachtig vaste krachten, momenteel aangevuld met ongeveer dertig uitzendkrachten. Daarbij draait het om snelheid en zorgvuldigheid. Capelle: “We doen sinds begin 2007 aan ‘overnight delivery’. Dan leveren we bestelde goederen de volgende ochtend aan de

klant, of desgewenst zelfs dezelfde avond.” Per maand arriveren bij het distributiecentrum zo’n duizend vrachten. Bij elkaar 5400 tot 7100 artikelen, die gecontroleerd en gelabeld worden. De opslag, verdeeld over acht locaties, wordt vastgelegd in het geautomatiseerde warehousemanagement systeem (wms). Dankzij de ondersteuning van dit wms weten de medewerkers van het lcw de zeer diverse goederenstromen in goede banen te leiden. Elk artikel krijgt hiertoe een barcode. Er zijn ongeveer 65.000 artikelsoorten op voorraad, variërend van schroefjes van een paar millimeter groot, die met een loep erbij in elektronica geschroefd moeten worden, tot glazen canopies van f-16’s en rotorbladen van helikopters. Maandelijks gaan tussen de 10.000 en 12.000 orders de deur uit; de meeste bestaan uit meer dan één product. De grote klanten van de afdeling Logistiek zijn naast de afdeling Techniek van het Logistiek Centrum Woensdrecht de vliegbases van Defensie door het hele land. En natuurlijk niet te vergeten de klanten in verschillende uitzendgebieden verspreid over de hele wereld. Tekst: Margot Aerts. Foto: Jan Schram, Beeldnet●

Een systeem, door elke militair in zijn lichaam meegedragen, dat een verwonding registreert en automatisch de juiste medicatie toedient. Evgeny Katz van de Clarkson University in Potsdam, n.y., en Joseph Wang van de University of California in San Diego, hebben van het Amerikaanse Office of Naval Research een subsidie van 1,6 miljoen dollar, ontvangen om het hightech ‘veldhospitaal’ te ontwerpen. Dit geautomatiseerde registratie- en behandelsysteem moet continu zweet, bloed of tranen van een militair controleren op biomarkers die veel voorkomende slagveldverwondingen zoals trauma, shock, en hersenbeschadiging waarnemen, en vervolgens de juiste actie ondernemen. Katz zal een team van onderzoekers leiden die zich bezighouden met het maken van enzymen welke de biomarkers kunnen meten en de logica kunnen leveren voor het ontwerpen van een beperkt aantal diagnoses, gebaseerd op verscheidene biologische variabelen. “We hebben al bio-elektroden en biobrandstofcellen ontworpen die op logische wijze op meervoudige biochemische prikkels reageren”, aldus Katz. “In de toekomst kunnen we implan-

teerbare apparaatjes verwachten die worden bestuurd door psychosociale signalen en reageren op de behoeften van een organisme, in het bijzonder een mens.” Wang, als hoofdonderzoeker, voert het nanotechniekteam aan. Dit moet een systeem bouwen waarvan de implantatie zo min mogelijk inbreuk maakt op het lichaam van de militair, en waarmee de informatie van de biomarker kan worden verwerkt, de diagnosis gesteld en de medicatie toegediend. Aangezien adequate behandeling binnen dertig minuten van het oplopen van verwondingen meestal cruciaal is, vallen hiermee heel wat levens te redden. Foto: AVDD●

Te koop: Arnhem, C. Outshoornplaats 24, luxe, ruim, zonnig 3-kmr appartement. Opp. 115 m², bgg met ruim terras en eigen parkeerpl. in kelder. Bjr 2004. Nabij station, centrum, Sonsbeekpark en oprit a50/a12. Vr.pr. H 284.500,- k.k. Zie www.funda.nl Te koop: Baarn, Dotterbloemlaan 23, royale hoekwoning. Centraal in Nederland op mooi perceel van 179 m². Groenstrook aan voorzijde, geen directe bebouwing achterzijde. Vr.pr. H 285.000,- k.k. Zie www. funda.nl Te koop: Breda, Dr. Struykenstraat 98/26, nieuwbouw appartement. Ind.: 2 verd, 3 kmrs, berging, balkon 9m², voordeur b.g. Opp. 86m². Parkeergarage onder complex en extra berging. Goede wijk nabij centrum. Vr.pr. H 217.000,- v.o.n. Zie www. funda.nl Te koop: Echten (Dr), Hagenakkers 23, 2/1 kapwoning met garage en 4 slpkmrs. Gelegen bij staatsbossen van Ruinen en Hoogeveen. Een comfortabele manier van buitenwonen. Vr.pr. H 229.500,- k.k. Aanv. per direct. Zie: www.remax.nl/aanbod of www.funda.nl Te koop: Heerlen, de Kommert 42, goed onderh. drive-in woning. Ind. 3 slpkmrs, tuinkmr, woonkmr, open keuken, badkmr, 2x toilett. Ruime garage, tuin. Aan rand Welten en Limburgse Heuvellandschap. Kindvr. wijk, scholen, winkels. Nabij uitvalswegen. Vr.pr. H 149.000,- k.k. Info: 06 - 477 872 20.

DIVERSEN

IN HET KORT Financieel beheerdag

Reservisten centraal in symposium

AMSTERDAM - Een eerste themadag Financieel Beheer is begin deze maand gehouden op de Marinekazerne Amsterdam. Aan de orde kwamen vooral het uitwisselen van informatie over de huidige stand van zaken en ontwikkelingen in het financieel beheer. Tevens kende de bijeenkomst van circa driehonderd collega’s uit alle geledingen een hoog reüniegehalte. Om te netwerken en bij te praten zaten er ruime pauzes in het programma, maar natuurlijk waren er ook de nodige presentaties over verschillende onderwerpen als het project finad en Quick Wins. Het is de bedoeling dat er voortaan twee keer per jaar een themadag plaatsvindt. De eerstvolgende staat gepland in de vierde week van mei 2009.●

SOESTERBERG - De krijgsmacht en haar reservepersoneel kun­nen een uiterst nuttige rol vervullen bij rampen en crises. Zoals minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst in november na de civiele rampenoefening Waterproof benadrukte, moet er dan wel sprake zijn van een duidelijke bevelsstructuur. Diverse prominente sprekers beaamden dit bij een symposium van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reserve Officieren. Thema: de samenwerking tussen militaire en civiele instanties bij operaties voor de nationale veiligheid, en de waarde daarbij van de reservemilitair. Prof. dr. Rob de Wijk, directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, en burgemeester van Terneuzen en voorzitter van de Veiligheidsregio Zeeland Jan Lonink gaven voordrachten. Ook de directeur Veiligheidsregio Rotterdam-Rijmond, Don Berghuijs, hield een toespraak. Namens Defensie belichtte de chef-staf van de directie Operaties van het Commando Landstrijdkrachten, kolonel drs. Teun Bartman, de rol van reservepersoneel bij nationale acties.●

MCAM-rit

’t HARDE - De jaarlijkse oefenrit in kaartlezen van de Militaire Commissie voor Automobiel- en Motorwedstrijden (mcam), staat in 2009 gepland voor zaterdag 25 april. Als altijd bedoeld voor burgers en militairen, inclusief reservisten en personeel van de Na­ti­ onale Reserve. Het startschot klinkt om 10.00 uur op de Tonnetkazerne in ’t Harde. De lengte van de rit, die over verharde wegen voert, bedraagt circa 105 km. Deelnemen gebeurt in teamverband (chauffeur en kaartlezer), in een klasse voor beginners en gevorderden. Inschrijfkosten H 7,50 per equipe. In de laatste categorie telt de oefenrit mee voor het Defensiekampioenschap Kaartlezen. Het tweede deel daarvan, een tocht van achttien uur, speelt zich af op 2 en 3 oktober bij de Koninklijke Militaire School in Weert. Inschrijfformulieren bij het secretariaat van de mcam, e-mail: a.balm.d.pruis@ mindef.nl; via de website www.mcam.info of telefonisch (maandag en dinsdag) via *06 - 497 - 8661 / 0346 - 33 86 61.●

KMSL gecertificeerd als leerbedrijf Zeilers gezocht voor WK

DEN HAAG - Het Bureau Internationale Militaire Sport zoekt wedstrijdzeilers om een ploeg te kunnen formeren voor het militair wereldkampioenschap, september 2009 in Polen. Kandidaten moeten beschikken over aantoonbare wedstrijdervaring, omdat de voorbereiding op het wk voornamelijk is gericht op het kweken van een goede samenwerking in de boot. Geïnteresseerden kunnen zich opgeven bij kapitein-luitenant-ter-zee Rob Stavenruiter, [email protected]●

WOENSDRECHT - De Koninklijke Militaire School Luchtmacht (KMSL) op de vliegbasis Woensdrecht heeft onlangs het certificaat als erkend praktijkcentrum van de firma Kenteq gekregen. Hiermee is de kmsl geaccrediteerd om stages voor verschillende roc-opleidingen te verzorgen. Kenteq ontwikkelt technische kennis, dat het zijn klanten aanbiedt. Slechts één procent van de 17.500 door hem gecertificeerde leerbedrijven is een praktijkcentrum. De kmsl behoort nu tot dit zeer selecte gezelschap.●

Gezocht: Afgelopen september ben ik mijn trouwring kwijtgeraakt met een voetbaltoernooi in ‘t Harde. Heeft iemand die toevallig gevonden? Zou degene contact met mij willen opnemen via [email protected] Bij voorbaat dank!

RECREATIE Te huur: Stegeren (Ommen/Hardenberg), vakantiebungalow. Mooie omgeving met veel natuur. Meer weten, kijk dan op onze website: www.bungalow17.web-log.nl  

REÜNIE 419 Squadron viert in het weekend van 31 juli-04 aug ‘09 het 65-jarig bestaan. Programma op: www.419sqn.com. Gezocht: contactinformatie, voorkeur e-mailadressen, van ieder die ooit werkzaam is geweest bij 419 Sqn. Geïnteresseerden ook welkom. De reüniecommissie: e-mail [email protected] of [email protected] Tel.: 00 - 1 - 780 - 840 - 8000 tst 4937. Postadres: 419 Tac F (t) Sqn PO Box 6550 Stn Forces, Cold Lake, AB, T9M 2C6, Canada.●

18 december I Pagina 8

VIJF VRAGEN AAN...

LEZEN & GAMEN

Helden in het (Duits) verzet

Foto: Herman Zonderland

Burgemeester Ivo Opstelten van Rotterdam die op 1 januari wordt opgevolgd door Ahmed Aboutaleb. Na de jaarlijkse kranslegging vorige week bij het Mariniersmonument op het Oostplein, verrasten de mariniers hem met een rit door de stad aan boord van een Viking pantservoertuig. Wat vond u van de geste van de mariniers? “Ik vond het geweldig; was totaal verrast en onder de indruk. Het geeft de historisch goede band weer tussen het Korps Mariniers en de stad Rotterdam.” U stond als een veldheer op de Viking. Bent u uw roeping misgelopen? “Nou, het had wel wat. Een burgemeester moet soms als een veldheer opereren om de orde en rust in de stad te handhaven en om de kracht van het bestuur uit te stralen. Hij moet dat alleen niet te vaak doen, maar eens in een periode. Als een burgemeester de uitrusting van het Korps Mariniers te vaak nodig heeft, is dat geen goed signaal. Dan is er kennelijk te veel aan de hand.” U was tien jaar burgemeester van Rotterdam, de stad waar de Van Ghentkazerne van het Korps Mariniers staat. Hoe kijkt u terug op uw contacten met de militairen daar?

“Die waren buitengewoon goed. Elk jaar weer ging ik naar de kranslegging bij het Mariniersmonument om zo de band met het Korps Mariniers en Rotterdam zichtbaar te maken. Ook was ik aanwezig bij andere herdenkingen, zoals op 4 mei. De mariniers waren altijd beschikbaar als Rotterdam ze nodig had. Ik kijk terug op een goede samenwerking tussen de stad, de marinierskazerne en het Korps.” Bent u als dienstplichtige in dienst geweest? “Nee, ik ben afgekeurd vanwege een hartruis. Overigens mocht ik wel roeien, bij Njord in Leiden. Die afkeuring speet me zeer, want ik had wel gewild. Ik was een voorstander van de dienstplicht, evenals van een sterk leger dat goed in de maatschappij is ingebed. Dat is overigens nog steeds zo.” Wat vindt u er als nieuwe partijvoorzitter van om binnen de VVD een zekere militaire discipline in te voeren? “Liberalen hebben dat als zodanig niet nodig. Vrijheid is voor ons een hoog goed. Op basis van het beginselprogramma dienen we echter de juiste discipline te hebben. Ook zullen we de verkiezingscampagne op grond van een goede discipline moeten voeren. Dat zal zeker leiden tot een stijging van het aantal zetels bij de volgende verkiezingen.”●

Shirbrig wordt opgeheven DEN HAAG - De in 1996 opgerichte parate brigade voor vredesoperaties van de Verenigde Naties Shirbrig wordt eind dit jaar opgeheven. De veertien deelnemende landen, waaronder Nederland, hebben hier unaniem toe besloten omdat ze niet in staat zijn voldoende troepen beschikbaar te stellen. De zogenoemde Stand-By Forces High Readiness Brigade (Shirbrig) werd indertijd in het leven geroepen om binnen twee tot vier weken een brigade te kunnen vormen die maximaal zes maanden kon worden ingezet voor vnvredesmissies. In 2005 veranderde die taak in het snel aanbieden van een missiehoofdkwartier,

twee compagnieën en planningscapaciteit. Bovendien moest het hoofdkwartier de Afrikaanse Unie helpen bij het opzetten van regionale brigades.●

Defensie op YouTube Sinds 15 december heeft Defensie een eigen Youtube kanaal! defensie www.youtube.nl/defensie Al meer dan 75 video’s zijn online te bekijken.●

DEN HAAG - Wie het woord ‘verzet’ hoort, denkt daarbij niet zo gauw aan Duitsland, maar het bestond daar wel degelijk. Per slot van rekening waren de eerste concentratiekampbewoners Duitsers. Dat neemt niet weg dat het volk in grote meerderheid achter Hitler stond. Des te meer bewondering dwingt het dan af dat er mannen waren die niet alleen hun leven riskeerden, maar ook hun reputatie. Dat laatste zal meubelmaker Georg Elser, de eenzame held die al in 1938 het gevaar van Hitler onderkende en dit het jaar erop met een mislukte bomaanslag trachtte te bezweren, weinig hebben kunnen schelen. Maar het speelde wel mee voor degenen die betrokken waren bij de aanslag van 20 juli 1944, het hoogtepunt en tevens tragisch eindpunt van het verzet tegen Hitler. Want het betrof waarlijk niet de geringsten onder het volk die zich tegen de Führer keerden. Velen van hen behoorden tot vooraanstaande adellijke families, hetgeen bewijst dat Noblesse oblige geen dode letter is. Overigens dateerde het verzet al van veel eerder, zo valt te lezen in ‘Complot tegen Hitler’ van de schrijver Guido Knopp. De militairen (stafchef Ludwig Beck en diens opvolger Franz Halder) staken namelijk in 1938 hun voelhoorns uit in Engeland om te testen of de Britten bereid zouden zijn Hitler in geval van oorlogsdreiging te trotseren. Zo ja, dan zou de Wehrmacht een staatsgreep plegen. Maar de Britten wantrouwden de afgezanten en gingen niet op de Duitse avances in. De crisis rondom het Sudetenland bood een laatste kans. De putschisten hadden een harde, strijdvaardige houding van Groot-Brittannië en Frankrijk nodig, wilden ze de coup aan het volk kunnen verkopen als instrument om oorlogshitser Hitler af te zetten. In plaats daarvan kwam Chamberlain naar Berchtesgaden om - tot diens grote verbazing - de Führer te paaien. Enkele dagen later ‘redde’ de Britse premier in München de vrede, maar meer nog: hij redde Hitler. Voor de militaire oppositie was het een regelrechte ramp. Ze konden nu niets meer ondernemen, want het volk zou het na deze nieuwe politieke stunt van de Führer niet pikken en hen als verraders beschouwen. De zwakte van hun strategie lag hem in het feit dat het welslagen ervan afhankelijk was van buitenlandse actoren, over wier handelen zij geen controle hadden. Na München gaven ze het teleurgesteld op en maakten zich dienstbaar aan Hitlers agressie. Een jongere generatie officieren uit de generale staf van de Legergroep Midden nam tijdens de oorlog het stokje over, geleid door de eerste stafofficier van de legergroep, luitenant-kolonel (later generaal-majoor) Henning von Tresckow. Los van hen ontwikkelde zich ook in burgerkringen een verzetsgroep, aangeduid als de Kreisauer Kreis. De militairen waagden in de loop der jaren menige poging tot een aanslag, die alle door domme pech faalden, zoals dat tevens Elser overkwam. Het deed er ook niet meer toe of de laatste aanslag zou lukken, zei von Tresckow, maar alleen of het Duitse verzet de gok zou hebben gewaagd om voor de geschiedenis te blijven bestaan. Want: “We moeten het doen, ook al lukt het niet en gaan we er allemaal aan. Later mag niet worden gezegd dat niemand tegen dit onrecht is opgestaan.” En vlak voor zijn zelfmoord: “Zoals God Abraham ooit beloofde dat hij Sodom niet zou vernietigen als er slechts tien rechtvaardigen zouden zijn, hoop ik dat God ook om onzentwil Duitsland niet zal vernietigen.”

De afloop is bekend. De bom ontplofte als gepland, maar de zware tafel waarover Hitler gebogen stond, ving de grootste klap op. De meeste samenzweerders werden gepakt en op gruwelijke wijze opgehangen. Maar allen gingen hun dood dapper tegemoet, als oprechte patriotten, en niet als de verachtelijke verraders voor wie bloedrechter Freisler hen tijdens hun ‘proces’ uitmaakte. Mede dankzij deze rechtvaardigen herkreeg Duitsland uiteindelijk zijn plaats te midden van de beschaafde volkeren. Tot slot de vertaling, daar zitten wat slordigheden in. Politiek gecommitteerden, waar commissarissen wordt bedoeld, generaal-overste, compagniechef… Maar goed, dat doet niets af aan het feit dat dit boek diepe indruk maakt, al was het maar door de afscheids­brieven van de veroordeelden. ‘Complot tegen Hitler’ is een 270 pagina’s tellende paperback van uitgeverij Omniboek. De prijs: H 19,90. isbn 978 90 5977 352 3. Tekst: Wiebren Tabak●

Kabul & Kamp Holland DEN HAAG - Wie zonder er dikke geschiedenisboeken op na te slaan, toch eens wil weten hoe het nou zit met de historie van Afghanistan, kan het handzame ‘Kabul & Kamp Holland’ raadplegen. Dat gaat onder meer kort in op de geschiedenis tot 1838, toen de Britten voor het eerst Afghanistan binnentrokken. Pas in 1907 verkreeg het land de onafhankelijkheid. Onder koning Zahir Shah, die tot 1973 Afghanistan regeerde, werd Mohammed Daoud Khan in 1953 premier, maar hij trad ongeveer zeven jaar later af nadat hij en de vorst onenigheid kregen. Toen Zahir in 1973 in Italië een medische behandeling onderging, greep Daoud de macht. Tijdens de communistische revolutie van 1978 werd hij vermoord. In december 1979 vielen de Sovjets Afghanistan binnen. De Mujahedin verzetstrijders wilden in een reactie daarop Afghanistan hervormen tot een islamitische staat, andere groepen gaven de voorkeur aan herstel van het koningschap. Vele duizenden verloren levens verder, zowel onder de Sovjettroepen als onder de Afghanen, deed in 1994 ineens de Taliban van zich spreken door Kandahar in te nemen. Toen brak 9-11 aan, waarna de Amerikanen het Talibanbewind, dat onderdak bood aan de leider van Al-Khaida, verdreven. Hamid Karzai werd vervolgens president en nadat de vs zijn aandacht naar Irak verlegde, trokken ook andere Westerse troepen het land binnen. Auteur (en nos-verslaggever) Peter ter Velde besteedt in meer dan de helft van zijn boek, op een boeiende wijze, aandacht aan de Nederlandse militairen in Uruzgan en Kandahar. ‘Kabul & Kamp Holland’ is buitengewoon informatief, een naslagwerkje voor elke militair die nog wordt uitgezonden en een herinnering aan een bijzondere missie voor hen die er al een uitzending in Afghanistan op hebben zitten. Het tweehon­derd pagina’s en de nodige fo­to’s tellende boek beschrijft niet alleen oorlog en conflicten, maar ook de cultuur, het dagelijkse leven, de bevolkingsgroepen en stamverhoudingen. Het is uitgegeven door Concerve en kost H 17,- isbn: 978 90 5429 273 9. Aardig kerstcadeautje misschien? Tekst: Monique van Rijen-Bos.●

DEFENSIE EVENEMENTENKALENDER De verkorte versie van de Defensie Evenementenkalender vermeldt voor de komende tijd de volgende evenementen: 19 december: Relatieconcert Fanfarekorps Koninklijke Landmacht, Grijpskerk 20 december: Concert Fanfarekorps Koninklijke Landmacht, Bocholtz 28 december: Wajangvoorstelling ‘Kantjil, de krokodil en de tijger’, Arnhem



9 januari: ‘Rockopera in concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Amersfoort 10 januari: ‘Rockopera in concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Bussum 13 januari: Workshop en optreden van de marinierskapel, Rotterdam 14 & 15 januari: ‘Rockopera in concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Zeist 16 januari: Galaconcert met de Koninklijke Militaire



Kapel ‘Johan Willem Friso’, Assen 18 januari: ‘Rockopera in concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Den Haag

Voor meer informatie surf naar www.defensie.nl en klik via ‘Actueel’ op de link Evenementen. Voor veel medewerkers van Defensie ook bereikbaar via intranet.●

Colofon De Defensiekrant is een wekelijkse uitgave van de directie Voorlichting & Communicatie van het Ministerie van Defensie bestemd voor het gehele Defensiepersoneel. Hoofd Defensiemedia Ellen Eggink Eindredactie: Wiebren Tabak (070 - 318 66 77) Redactie: Evert Brouwer (070 - 318 83 30) Jack Oosthoek (070 - 318 83 41) Monique van Rijen-Bos (070 - 318 83 74) André Twigt (070 - 318 83 36) Redactiesecretariaat en administratie: Marianne Beck Telefoon: (070) 318 83 26, via het militaire net: 501, tst. 88326 Fax (070) 318 74 32 Defensiesite: www.mindef.nl E-mail: [email protected] Bezoekadres: Spui 32, 2511 BS Den Haag Postadres: Postbus 20701, 2500 ES Den Haag, MPC 58B De inhoud van de artikelen in de Defensiekrant hoeft niet noodzakelijkerwijs de mening van de minister van Defensie of de krijgsmachtleiding weer te geven. Ingezonden brieven dienen betrekking te hebben op eerder in de Defensiekrant geplaatste artikelen. Zij geven uitsluitend de mening van de inzender weer en kunnen door de redactie worden bekort. Overname van artikelen of delen daarvan is alleen toegestaan met toestemming van de redactie. Aan rechtspositionele informatie kan geen recht worden ontleend. Deze informatie wordt in algemene bewoordingen en met terzijde lating van details weergegeven. Voor volledige informatie wordt verwezen naar de officiële stukken. Abonnementen: Per jaar ¤ 13,61. Voor het buitenland ¤ 15,88. Opgave schriftelijk bij administratie Defensiekrant (zie boven), in het geval van een dienstabonnement. Particuliere abonnees kunnen zich opgeven bij: Abonnementenland, postbus 20, 1910 AA Uitgeest, tel. 0900 - 226 52 63 of www. aboland.nl, waarna een acceptgirokaart wordt toegezonden. Adreswijziging: Het verdient aanbeveling adreswijzigingen vroegtijdig en uitsluitend schriftelijk op te geven; het kost enkele weken voor het nieuwe adres in het verzendbestand is opgenomen. Layout: Theo Olsthoorn (UnitedGraphics, postbus 659, 2700 AR Zoetermeer) Druk: DeltaHage, Den Haag ISSN: 0167-0808