JOHAN DEHANDSCHUTTER is licentiaat in de Communicatiewetenschappen (1997) en Mentor in Stageen Aanvangsbegeleiding (postgraduaat, 2007). Hij heeft meer dan 30 jaar ervaring als leraar en is sinds 2005 mentor-coach in het Heilig-Hart&College van Halle
9
789033 491894
SURVIVALKIT VOOR DE NIEUWE LEERKRACHT
Deze survival kit is een handig gereedschap en dat niet alleen voor wie in een nieuwe school van start gaat. Mentoren en directeurs kunnen hem inzetten bij de begeleiding van hun starters. Studenten in de lerarenopleiding vinden er in een notendop de vele facetten van hun toekomstige job en inzichten voor hun klasmanagement, voor hun relatie met hun toekomstige directeurs, collega’s en ouders en voor de beheersing van werkdruk en conflicten. De meer ervaren collega’s ontdekken er nieuwe ideeën en mogelijkheden in.
Sterk starten
Starten in een nieuwe school is als beginnen aan een jungletocht. Iemand die zich daar aan waagt, is sterk gebaat met concrete tips die voortspruiten uit terreinkennis en ervaring. Dit boek is een praktisch overlevingspakket dat focust op veel meer factoren dan de klassieke startbrochure. Het staat aan de zijde van de starter en kijkt met hem naar de vele elementen die hem kunnen maken of kraken. In dit overlevingspakket zitten 11 gereedschappen, elk met een bijhorende gebruiksaanwijzing. De survival kit toont de gebruiker hoe hij krediet kan verwerven en behouden op zijn nieuwe school. Het wil hem vervullen met zelfvertrouwen en zin om er in zijn boeiende onderwijsopdracht tegenaan te blijven gaan.
JOHAN DEHANDSCHUTTER
Wie in het onderwijs begint, krijgt het van bij de start hard te verduren. Het is geen werkterrein waarop je langzaam mag groeien. Om zijn toekomstkansen in de nieuwe school veilig te stellen, moet de beginnende leerkracht zich in de veeleisende werkomgeving staande houden en van bij de start een goede indruk maken op de vele betrokkenen. Gelukkig beschikt de startende leerkracht hiertoe over een aantal krachtige instrumenten. Dit boek biedt hem inzichten en strategieën om van die instrumenten efficiënte middelen te maken om zijn doel te bereiken. Ze zijn gericht op leerkrachten van het secundair onderwijs en komen van een collega met meer dan 30 jaar ervaring als leerkracht. De schrijver is mentor-coach van zijn school sinds 2005.
JOHAN DEHANDSCHUTTER
K R E T S
N E T R A T S LKIT A V I V SUR EUWE I N E D VOOR T RACH K R E LE
5
Contents Voorwoord
7
INLEIDING
11
1 Je startwaarde
15
2 Je eerste stappen
16
3 Je schoolkapitaal
20
4 Je Motivatie
21
5 Je inzet, je engagement
25
6 Je zelfvertrouwen
28
7 Je lesmanagement
31 32 34 35 38 43 48
1. Je klasmanagement 2. Je lesinhoud 3. Je didactische aanpak 4. Je pedagogische aanpak 5. Je omgangsstijl 6. Samengevat
8 Je lesvoorbereiding
49
9 Je imago
54
10 Je sociaal actief
56 57 62 65 67 71
Een goed contact met je directeur Een goed contact met collega’s Een goed contact met het ondersteunend personeel Een goed contact met leerlingen Een goed contact met ouders
11 Je crisismanagement Negatieve evaluatie door de directie Conflict met een collega Conflict met een leerling Als conflicten uit de hand lopen
74 74 76 78 82
BESLUIT
83
My survival kit
85
IK DANK
91
sterker starten.indb 5
25/03/13 10:20
Survivalkit voor de nieuwe leerkracht
7
Voorwoord DIT BOEK IS GEEN GEWONE STARTBROCHURE Wie in het onderwijs begint, wordt van bij de start geconfronteerd met hoge verwachtingen. Het is geen werkterrein waarop je langzaam mag groeien. Er wordt van de starter een onmiddellijke paraatheid en een direct engagement verwacht, zelfs voor een beperkte interim. Vele scholen bieden daarom een handige startbrochure aan. Dit boek gaat een stap verder. Een gewone startbrochure maakt de nieuwe leerkracht wegwijs in de organisatie van de school en geeft hem praktische informatie voor een vlotte start. Sterk starten focust op factoren die in een startbrochure niet aan bod komen. Het staat aan de zijde van de nieuwe leerkracht en kijkt met hem naar veel meer elementen die hem kunnen maken of kraken.
EEN STARTER MOET MEER IN PETTO HEBBEN Om de zware test te doorstaan moet een starter niet alleen de werking en organisatie van de school kennen. Hij moet meer in petto hebben dan goede vakinhoudelijke, didactische en pedagogische kwaliteiten. Hij moet een strateeg zijn die de tijd, de competenties, de middelen en de relaties die hem worden geboden op een doelgerichte en efficiënte wijze inzet. Hij moet gemotiveerd zijn en zijn zelfvertrouwen moet in alle omstandigheden ongeschonden blijven. Bovendien heeft wat hij doet pas echt waarde als het meerwaarde creëert voor anderen en door die anderen als waardevol wordt ingeschat. Het beeld dat over hem bestaat in de hoofden van de ouders, de leerlingen, de collega’s en de directie is dus minstens even belangrijk. Hij maakt van bij zijn start best een goede indruk op de vele medespelers. Hij moet bijgevolg ook een minionderneming zijn die zorgt draagt voor zijn eigen pr.
EEN OVERLEVINGSPAKKET MET ELF GEREEDSCHAPPEN Starten in een school is als beginnen aan een jungletocht, ongemeen boeiend en tegelijk veeleisend. Iemand die zich daaraan waagt, is sterk gebaat met praktisch advies dat voortspruit uit terreinkennis en ervaring. Het boek wil de slaagkansen van de nieuwe leerkracht zo hoog mogelijk voeren en is opgevat als een overlevingspakket. In het pakket zitten 11 gereedschappen, elk met een bijhorende gebruiksaanwijzing. Het is een handige koffer voor al wie van zijn start op een school een succes wil maken. Het vertelt hem hoe hij in de school krediet kan verwerven en behouden. Het wil hem vervullen met zelfvertrouwen en zin om er in zijn boeiende onderwijsopdracht tegenaan
sterker starten.indb 7
25/03/13 10:20
8
Sterk starten te blijven gaan. De tekst hoeft niet lineair te worden gelezen. Elk gereedschap heeft zijn eigen deel. De gebruiker kan er tijdens korte pauzes thuis, onderweg of op school willekeurige tekstfragmenten in lezen en zich zo door diverse aspecten laten inspireren en aanmoedigen.
DE PRAKTIJKSHOCK DE BAAS BLIJVEN De meeste leerkrachten ervaren in de school waar ze voor het eerst van start gaan, een praktijkshock. Ze komen terecht in een specifieke bedrijfscultuur met ingewikkelde relaties, onuitgesproken regels en ingebakken gewoonten. Ze moeten onmiddellijk meedraaien: goed lesgeven, meeleven met wat gebeurt op school en prima contacten onderhouden met de ouders, de collega’s en de directie. Hun lesopdracht is niet zelden complex: meer dan een vak, in diverse richtingen en onderwijsvormen en in verschillende leerjaren. De moeilijkste klassen worden hen niet bespaard. En dat allemaal onder het kritische oog van alle betrokkenen en in de schaduw van de hoge verwachtingen die zij van zichzelf koesteren. Wie niet voldoet, kan na afloop moeiteloos aan de schoolpoort worden gezet. In de volgende school moet de leerkracht zich helemaal opnieuw bewijzen. Dit boek wil de starter tonen hoe hij deze veeleisende werkomgeving de baas kan blijven.
DE INSTRUMENTEN INZETTEN WAAROVER MEN BESCHIKT Als een beginnende leerkracht kans wil maken om langer in eenzelfde school aan de slag te blijven, heeft hij in de eerste plaats geluk nodig. Er moet een langere opdracht beschikbaar zijn die past bij zijn diploma en hij moet een streepje voor hebben op andere kandidaten. De factor geluk heeft een beginner niet in de hand. Om zijn kansen in zijn nieuwe school gaaf te houden kan hij wel volop inzetten op de instrumenten waarover hij beschikt. In deze survival kit vindt de nieuwe leerkracht inzichten en strategieën om van deze instrumenten efficiënte middelen te maken om zijn doel te bereiken. Ze zijn bedoeld voor het secundair onderwijs.
EXPERTISE UIT HET WERKVELD Er bestaan heel wat wetenschappelijke modellen die de leerkracht kaders geven voor zijn onderwijspraktijk. Naast deze theoretische denkkaders hebben beginnende leerkrachten vooral nood aan expertise uit het werkveld. Dit boek wil daar een antwoord op bieden. Het spitst zich niet toe op theorieën en taxonomieën, maar brengt handige suggesties en inzichten vanuit een complexe praktijk die de academische denkkaders en hun pedagogische, didactische en onderwijssystemische bekommernissen in zich opneemt. Ze komen van een collega met meer dan 30 jaar ervaring als leerkracht en 7 jaar als mentor-coach van zijn school. Het boek biedt concreet advies voor al wie in een school van start gaat.
sterker starten.indb 8
25/03/13 10:20
Survivalkit voor de nieuwe leerkracht
9
HANDVATTEN VOOR DE AANVANGSPERIODE De ideeën en suggesties worden in een heel directe stijl geformuleerd. Toch zijn ze niet bedoeld als bevelen of waarschuwingen. Het zijn en blijven inzichten die de startende leerkracht willen inspireren, niet dwingen of vermanen. Leerkracht word je in een persoonlijk ontwikkelingsproces, waarin je stap voor stap verder bouwt op je sterktes en je zwaktes. Je bent geen leerkracht door een reeks instructies in te studeren en op te volgen. De ideeën en suggesties in dit boek willen in het ontwikkelingsproces van de starter handvatten zijn tijdens de bewogen aanvangsperiode in een school. De starter kan ze, al dan niet onder deskundige begeleiding, verwerpen, aanvaarden en tot eigen inzichten kneden.
ENERGIE VOOR VELEN Dit boek moet voor de starter een bron van energie zijn. Het wil hem het motiverende gevoel geven dat hij over de nodige kennis en capaciteiten beschikt om van zijn start een succes te maken. Mentoren en directeurs kunnen de survival kit inzetten bij hun coachende begeleiding van de nieuwe leerkrachten. Studenten in de lerarenopleiding vinden er de vele facetten van hun toekomstige beroep in, met bijhorende verheldering en tips. Ze krijgen nuttige adviezen voor hun klasmanagement en het licht hen in over aspecten die in hun opleiding misschien minder aan bod komen, m.n. hun relatie met directie en collega’s en de beheersing van werkdruk. Het boek biedt hen meteen ook nuttige inzichten voor de aanpak van hun stage en hun omgang met de stageschool en hun stagementoren. Voor de meer ervaren collega’s zitten er naast herkenbare inzichten nieuwe ideeën en mogelijkheden in. Voor hen kan deze survival kit een revival kit zijn.
PERSOONLIJK AAN DE SLAG MET DE EXTRA ACCESSOIRES Deze survival kit biedt de lezer een extra accessoire dat hem toelaat doelgericht met de ideeën en de suggesties van het boek aan de slag te gaan. In de bijlage My Survival Kit achteraan in dit boek zitten persoonlijke actiefiches (PAF). Hiermee kan de lezer een concrete aanpak op touw zetten en evalueren. De fiches vormen ook een handig document voor besprekingen met collega’s of begeleidingssessies met de mentor. Studenten kunnen er gebruik van maken tijdens hun stage.
KADERSTUKJES ALS ILLUSTRATIE Tussen de tekst door vindt de lezer kaderstukjes. Deze bevatten korte verhaaltjes, commentaren of fragmenten uit mails, reflecties en interviews. Ze werden geformuleerd door leerkrachten die nog niet zo lang geleden hun eerste stappen in een nieuwe school hebben gezet, stagiairs, mentoren en andere begeleiders. De stukjes geven een levendig beeld van wat starters in de praktijk meemaken, hoe ze denken, wat ze voelen en hoe ze handelen. Meer kaderstukjes zijn te vinden op www.sterkstarten.be. Om de anonimiteit van de vermelde leerkrachten te vrijwaren, werden de namen vervangen door pseudoniemen.
sterker starten.indb 9
25/03/13 10:20
Survivalkit voor de nieuwe leerkracht
44
21
Je Motivatie
Voor jou start een nieuw avontuur. Ook al zadelt deze situatie je op met heel wat onzekerheden, je hebt er ongetwijfeld zin in. Die motivatie is een onontbeerlijk gereedschap in je survival kit. Gelukkig heb je daar als beginnend collega meer dan waarschijnlijk geen gebrek aan. Ze geeft je ongekende krachten en is een uitstekende remedie tegen al je twijfels. Onthoud de zin die je bij de start voelt, zodat je de energie ervan kan oproepen telkens het wat moeilijker gaat.
KRACHTIGE ENERGIEBRON Belangrijk is dat je je motivatie put uit wat je doet en betekent als leraar. Wie voor het onderwijs kiest omwille van modaliteiten als het beperkte aantal lesuren of de vele vakantiedagen, komt snel van een kale reis thuis. In het volle van je activiteiten is de vakantie meestal ver weg. En je merkt snel dat je job veel meer is dan enkele uren voor de klas staan. Maar als je er letterlijk en figuurlijk werk wil van maken, dan beschik je over een krachtige energiebron.
STERKE MOTIEVEN De motieven in het volgende lijstje zijn heel sterk omdat ze nauw aansluiten bij wat je nieuwe job inhoudt:
je hebt een grote belangstelling, kennis en/of kunde op een bepaald gebied en wil die graag met jongeren delen
je (be)studeert graag en houdt ervan je kennis verstaanbaar over te brengen aan anderen
je vindt leren belangrijk en wil meisjes en jongens tot leren aanmoedigen je gelooft in de maakbaarheid van het leven en wil jonge mensen helpen hun kansen waar te maken
je bent menslievend en wil jongeren die geest meegeven je bent graag creatief voor en met jonge mensen bezig je houdt ervan om met collega’s, ouders, de directeur samen te werken of dingen te organiseren
je vindt het fijn om je met collega’s te ontspannen je vertoeft graag in een schoolse omgeving ...
sterker starten.indb 21
25/03/13 10:20
22
Sterk starten BETER MEER DAN ÉÉN MOTIEF Eén goede drijfveer kan volstaan, maar het is beter om er verschillende te hebben. Zo kan het ene motief je staande houden op het moment dat een ander aan het wankelen wordt gebracht. In een periode dat leerlingen bijvoorbeeld je deskundigheid maar matig weten te waarderen, kan het plezier dat je beleeft aan de organisatie van een activiteit je overeind houden. Of wanneer de kritiek van een collega je naar de keel grijpt, kan je goede verstandhouding met leerlingen je de nodige zuurstof geven.
gedreven
gedreven reflec tie
overleven herleven
twijfel
aug sep okt nov dec jan feb maa apr mei jun
jul
Fig. 1: Fasen van ingesteldheid ten aanzien van onderwijs bij eerstejaarsleerkrachten. Bron: Moir E. The stages of a teaches first year. In: M. Scherer (red.). A better beginning: Supporting and mentoring new teachers. Alexandria, VA, Association for Supervision and Curriculum Development, 1999, pp. 19-23
UPS EN DOWNS Elke motivatie kent ups en downs. Als beginner ben je heel gedreven en wil je het verschil maken. Maar na die dynamische start komt vaak een periode van ontnuchtering. Je wordt overdonderd door werk en hebt het gevoel een overlevingsstrijd te voeren. De twijfel slaat toe. Het loopt niet zoals je wil. Heel vaak brengt een vakantieperiode dan soelaas. Je krijgt even de tijd om je situatie te overschouwen en tot nieuwe inzichten te komen. Je herleeft met nieuwe plannen, nieuwe projecten en nieuwe werkvormen. De weken voor de grote vakantie geven vaak aanleiding tot een reflectie over je hoogte- en dieptepunten van het voorbije schooljaar. Meestal leidt deze fase tot een hernieuwde zin om er het volgende schooljaar weer tegenaan te gaan.
sterker starten.indb 22
25/03/13 10:20
Survivalkit voor de nieuwe leerkracht
23
KOESTER JE CREATIVITEIT Haal je werkvreugde in de eerste plaats uit je eigen creativiteit en uit het feit dat je ze kan delen met anderen: je leerlingen, je collega’s, je directeur. De werkelijkheid in de klas en de school kan al eens zwaar tegenvallen, het plezier van de momenten waarop je ideeën bedenkt en uitwerkt, neemt niemand jou af. Zie je nieuwe job als een ontplooiing van je eigen capaciteiten. Het gevoel dat het onderwijs je toelaat jezelf te realiseren houdt je motivatie op dreef.
ZET DE SNOEISCHAAR IN JE WERK Laat je creativiteit niet kortwieken door de vele formele plichten en de vele routines die lesgeven met zich meebrengt. Akkoord, je agenda bijhouden vraagt aandacht, zorg en tijd en bij lesgeven komt heel wat routineus evaluatie- en verbeterwerk kijken. Maar de meest motiverende momenten zijn toch de momenten waarop je ideeën uitdenkt, plannen ontwikkelt en op een creatieve manier lessen voorbereidt. Daarom is het wenselijk dat je regelmatig de snoeischaar bovenhaalt en nadenkt over al wat je jezelf (en je leerlingen) als werk oplegt. Hierdoor houd je voldoende tijd over om lessen in elkaar te steken die jou (en je leerlingen) kippenvel bezorgen.
SCHEP PLEZIER IN JE JOB Til niet te zwaar aan wat je allemaal moet doen. Wie te zwaar tilt aan zijn opdracht, bezwijkt onder het gewicht. Alleen vreugde leidt tot buitengewone resultaten. Beschouw je onderwijsjob als een spel dat je speelt. Laat je emotioneel meevoeren door de uitdagingen, de valkuilen, de spannende momenten en de heerlijke ervaringen, maar altijd als in een spel: het vraagt creativiteit en blijheid, er zijn spelregels en je speelt het meestal niet alleen. Onderwijs mag niet het vermijden van fouten zijn, maar het enthousiast uitwerken en uitvoeren van ideeën. Laat op weg naar school je privézorgen achterwege en lever je helemaal over aan de uitdagingen van je fascinerende beroep.
EVENWICHT TUSSEN INSPANNING EN ONTSPANNING Als leerkracht heb je nooit gedaan. Je werk stopt niet als je de deur van de klas dicht trekt en de schoolpoort achter je laat. Indien je niet ten prooi wil vallen aan een gevoel van uitputting, is het belangrijk dat je een evenwicht bewaart tussen inspanning en ontspanning. Het vraagt zelfdiscipline om niet radeloos heen en weer te worden geslingerd tussen enerzijds de vraag naar aandacht van levensgenoten en anderzijds de werkdruk die uitgaat van je school.
sterker starten.indb 23
25/03/13 10:20
24
Sterk starten ‘TIMEBOXES’ VOOR JE PRIVÉLEVEN Om je professioneel en je privéleven in balans te houden, bestaat er een uitstekende methode: het timebox management. Voorzie elke week een aantal tijdsblokken (2 halve dagen of 1 volledige dag of 3 avonden) waarin je helemaal niet met de school bezig bent en je overlevert aan andere passies of verplichtingen. Bouw een stevige muur rond deze out-of-officemomenten. Doe daarbij niet de minste toegeving. Gun je onderwijshoofd het genoegen om helemaal leeg te lopen. Je zal zien, deze wisseling van focus herstelt je energiepeil en vernieuwt je blik. Je onderwijstaken blijven een uitdaging en een genoegen.
Sommige beginners zien de vakantieperiodes als een zee van tijd om extra te werken: veel poetsen, cursussen schrijven en dergelijke. Niets tegen het engagement op zich, maar ze worden moe, kunnen niet herbronnen en doen zichzelf en hun omgeving te kort. Eén van mijn beginners kreeg van haar mentor ooit de raad: “Vakantie hoort ook/bovenal vakantie te zijn. Stop tijd in jezelf, je relatie, je gezin en je vrienden.” Het heeft haar ongelooflijk veel energie gegeven. Ze bakent werk en plezier in de vakanties goed af en komt met hernieuwde kracht naar school. Inge Detroyer, directeur
‘TIMEBOXES’ VOOR JE SCHOOLWERK Met timeboxes kan je ook voorkomen dat je tot in de nachtelijke uren met je schoolwerk bezig bent. Zeker als je wekelijks vele verschillende lessen hebt, kan het voorbereidingsen evaluatiewerk tijdverslindend zijn. Denk bij elke opdracht en toets die je plant aan de tijd die je zal nodig hebben voor de evaluatie ervan. Vul de taken die je wachten in op een weekplanning. Bepaal elke dag wat je allemaal moet doen en over hoeveel tijd je voor dat alles beschikt. Wijs dan aan elke taak een tijdsblok toe en houd je daar strikt aan. Dit dwingt je om je inspanningen voor de taak af te stemmen op de beschikbare tijd. Leg de lat desnoods iets lager, verlies je wat minder in details en richt je aandacht op de kern van de zaak. Het voordeel is dat je al je voorgenomen taken aandacht schenkt en toch op een aanvaardbaar uur onder de lakens kruipt.
sterker starten.indb 24
25/03/13 10:20
Dit boek is online te koop (klik hier)
JOHAN DEHANDSCHUTTER is licentiaat in de Communicatiewetenschappen (1997) en Mentor in Stageen Aanvangsbegeleiding (postgraduaat, 2007). Hij heeft meer dan 30 jaar ervaring als leraar en is sinds 2005 mentor-coach in het Heilig-Hart&College van Halle
9
789033 491894
SURVIVALKIT VOOR DE NIEUWE LEERKRACHT
Deze survival kit is een handig gereedschap en dat niet alleen voor wie in een nieuwe school van start gaat. Mentoren en directeurs kunnen hem inzetten bij de begeleiding van hun starters. Studenten in de lerarenopleiding vinden er in een notendop de vele facetten van hun toekomstige job en inzichten voor hun klasmanagement, voor hun relatie met hun toekomstige directeurs, collega’s en ouders en voor de beheersing van werkdruk en conflicten. De meer ervaren collega’s ontdekken er nieuwe ideeën en mogelijkheden in.
Sterk starten
Starten in een nieuwe school is als beginnen aan een jungletocht. Iemand die zich daar aan waagt, is sterk gebaat met concrete tips die voortspruiten uit terreinkennis en ervaring. Dit boek is een praktisch overlevingspakket dat focust op veel meer factoren dan de klassieke startbrochure. Het staat aan de zijde van de starter en kijkt met hem naar de vele elementen die hem kunnen maken of kraken. In dit overlevingspakket zitten 11 gereedschappen, elk met een bijhorende gebruiksaanwijzing. De survival kit toont de gebruiker hoe hij krediet kan verwerven en behouden op zijn nieuwe school. Het wil hem vervullen met zelfvertrouwen en zin om er in zijn boeiende onderwijsopdracht tegenaan te blijven gaan.
JOHAN DEHANDSCHUTTER
Wie in het onderwijs begint, krijgt het van bij de start hard te verduren. Het is geen werkterrein waarop je langzaam mag groeien. Om zijn toekomstkansen in de nieuwe school veilig te stellen, moet de beginnende leerkracht zich in de veeleisende werkomgeving staande houden en van bij de start een goede indruk maken op de vele betrokkenen. Gelukkig beschikt de startende leerkracht hiertoe over een aantal krachtige instrumenten. Dit boek biedt hem inzichten en strategieën om van die instrumenten efficiënte middelen te maken om zijn doel te bereiken. Ze zijn gericht op leerkrachten van het secundair onderwijs en komen van een collega met meer dan 30 jaar ervaring als leerkracht. De schrijver is mentor-coach van zijn school sinds 2005.
JOHAN DEHANDSCHUTTER
K R E T S
N E T R A T S LKIT A V I V SUR EUWE I N E D VOOR T RACH K R E LE
