Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2015
René Vogels
Zoetermeer , 10 april 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave Samenvatting
5
1
Inleiding
7
2
Vooruitzichten
9
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9
Productiebelemmeringen Werkvoorraad Aantal nieuwe opdrachten Ontwikkeling omzet Ontwikkeling honorarium Ontwikkeling aantal medewerkers Ontwikkeling per type opdracht Ontwikkeling per type opdrachtgever Ontwikkeling per marktsector
9 9 11 11 12 12 13 14 15
3
Samenvatting De verwachtingen van de architectenbureaus voor 2015 zijn nog steeds voorzichtig: 45% verwacht een stijging van de omzet voor heel 2015. De verwachtingen voor 2015 zijn positiever dan de inschatting die bureaus in het najaar van 2014 maakten voor 2015. Dat is waarschijnlijk ingegeven door een verbetering van de werkvoorraad. Die is namelijk gestegen van 3,5 naar 4,3 maanden. Een duidelijke stijging, maar zeker nog geen ‘gezonde’ werkvoorraad. Een meerderheid van 52% van de bureaus spreekt van een kleine werkvoorraad. Van duidelijke groei van de werkgelegenheid bij de bureaus is vooralsnog geen sprake. In de afgelopen jaren is er een enorme teruggang geweest en de bureaus verwachten niet in 2015 weer veel mensen te gaan aannemen. De stijging in de werkvoorraad en mogelijk ook de omzet kan worden opgevangen met de huidige bezetting eventueel aangevuld met een flexibele schil: ingehuurde en gedetacheerde krachten. De groei komt vooral van de particulieren. Het nog steeds lage BTW-tarief voor woningrenovaties, de nu duidelijk aantrekkende huizenmarkt en de historisch lage hypotheekrente spelen hierbij een belangrijke rol. Projectontwikkelaars en corporaties zijn nog niet in beeld als het gaat om omzetgroei. En van een kantorenmarkt is nauwelijks nog sprake. Transformatie en hergebruik en verduurzaming van bestaande bouw zijn naast woningen voor particulieren de domeinen waar groei zit in de activiteiten.
5
1
Inleiding Twee keer per jaar peilt de BNA de conjunctuur bij de leden. Hiervoor wordt een gestandaardiseerde vragenlijst gebruikt. De vragen zijn afgestemd binnen de bouwketen via het platform Cencobouw. Cencobouw is het overlegplatform van brancheverenigingen in de bouw en infra. Daardoor zijn de resultaten van het conjunctuuronderzoek van verschillende partijen in de bouwketen goed met elkaar te vergelijken.
Per bureau 1
Voor het onderzoek is per bureau één directeur-eigenaar uitgenodigd. Na 1 week
deelnemer
is een herinnering gestuurd. Bij de derde oproep is, indien aanwezig, een tweede directeur-eigenaar uitgenodigd. Per bureau kon de vragenlijst één keer worden ingevuld. 172 bureaus hebben de vragenlijst ingevuld. De netto-respons komt uit op 16%. Tabel 1.1
Verdeling respons
Aantal respondenten 1 tot 5 medewerkers
In % aantal leden BNA 131
14
5 tot 10 medewerkers
24
21
10 tot 20
11
28
20 tot 40
4
33
Groter dan 40
2
20
172
16
Totaal
7
2 2.1
Vooruitzichten Productiebelemmeringen 52% van de bureaus ervaart belemmeringen bij de productie. De meest genoemde
52% heeft productie-
belemmering is onvoldoende opdrachten. Financiële problemen staan als tweede
belemmeringen
belemmering in de ranglijst. Bij ‘overige problemen’ is vaak sprake van stagnatie bij de opdrachtgever die niet of te traag een beslissing neemt rond het vervolg van het project. figuur 1
Ervaren productiebelemmeringen
De productie ondervindt belemmeringen
52%
Onvoldoende opdrachten
68%
Financiële problemen
23%
Stagnatie bij (onder)aannemers
5%
Tekort aan medewerkers
6%
Stagnatie in de materiaalvoorziening
1%
Weersomstandigheden
0%
Overige problemen
38%
0%
2.2
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Werkvoorraad De werkvoorraad uitgedrukt in maanden verschilt sterk met de omvang van de bureaus. Bij grote bureaus is een werkvoorraad van 7,7 maanden, bij de kleine van 4 maanden. De resultaten van deze meting zijn vergeleken met onderzoek dat in opdracht van de BNA vanaf 2008 is uitgevoerd.
Werkvoorraad stijgt van 3,5 naar 4,3 maanden
De werkvoorraad maakt voor het eerst in jaren een duidelijke beweging in de goede richting. Het niveau blijft echter nog ver verwijderd van een gezonde werkvoorrraad. De gemiddelde werkvoorraad bedraagt 4,3 maanden. In 2014 was de voorraad een stuk lager, namelijk 3,5 maanden.
9
In figuur 2 is als eerste jaar 2008 afgebeeld. 2008 was een erg goed jaar voor de branche. Het ‘nieuwe normaal’ is ver verwijderd van dit topjaar. figuur 2
Voor hoeveel maanden is er werkvoorraad?
20 mnd 17,3
16 mnd 14,9
12 mnd
12,0
12,0
11,8
11,1 9,5 8,2
8 mnd
9,1 8,4 6,7 5,6 4,8
4 mnd
9,5 8,1
7,8 7,7
5,5 4,4
7,7
8,0
6,5
5,9 5,0 3,9
8,4
8,0
8,9 7,6 7,5
4,1
6,9
7,1
5,3 4,9
4,9 4,6 3,6
3,5
6,6 5,2 4,3
7,5 6,8 6,6
6,6 5,2 4,3
6,5 5,5 5,3 4,5 3,9 3,1
4,5
2,9
3,1
2,9
5,1 4,0
0 mnd 2008
2009
2010
2011 maart
1 tot 5
2011 sept
2012 maart
2012 nov
5 tot 10
2013 april
2013 nov
10 tot 20
2014 maart
2014 oktober
20 tot 40
2015 maart 40 en groter
Bron: Panteia 2009-2015, USP 2009 en 2008, bewerking Panteia
Werkvoorraad wordt als klein ervaren
De huidige werkvoorraad ervaren veel bureaus als ‘klein’. De beoordeling is ten opzichte van de vorige metingen wel vooruit gegaan: eind 2013 sprak nog 71% van een ‘kleine werkvoorraad, in april 2014 61% en nu 52%. figuur 3
Beoordeling huidige werkvoorraad
9%
tot 5
39% 13%
5 tot 10
10 tot 20
46% 42% 18%
20 tot 40
0%
40-plus
0% 0%
27% 55% 33% 67%
100% 10%
BNA gemiddelde 0%
10%
38% 20%
30% Groot
10
53%
40%
52% 50% Normaal
60%
70% Klein
80%
90%
100%
2.3
Aantal nieuwe opdrachten
47% verwacht meer
De prognoses zijn gevraagd voor het tweede kwartaal en voor heel 2015. Het
opdrachten in 2015
aantal optimistische bureaus voor heel 2015 is 47%. Het aantal opdrachten voor het tweede kwartaal blijft redelijk stabiel. Voor 2015 is een kleine stijging voorzien. In Figuur 4 is vooral duidelijk te zien dat het aantal bureaus dat een daling van het aantal opdrachten verwacht vanaf 2014 steeds kleiner wordt. Figuur 4
Verwachte ontwikkeling aantal nieuwe opdrachten
60%
40%
43% 31%
31% 29%
25%
0%
10% 8%
13%
12%
-20%
-40%
36%
31%
7% 3%
9% 7%
16%
15%
23%
21%
20% 10% 5%
12% 8%
9% 7%
11%
15% 13%
8% 15%
18% 9%
12% 16%
21% 35%
39%
47%
45%
37%
37%
13%
13% 14%
20%
18%
10%
12% 10%
10% 13%
36% 40%
41%
44%
2.4
Heel 2012
3e kwartaal 2013
Heel 2013
Blijft ongeveer gelijk Daling met 5% tot 10% Daling met meer dan 10%
-60% 3e 1e 4e kwartaal kwartaal kwartaal 2011 2012
Stijging met meer dan 10% Stijging met 5% tot 10%
1e 4e Heel 2e kwartaal kwartaal 2015 kwartaal 2014 prognose 2015 2014
Heel 2015
Ontwikkeling omzet De prognose voor de omzet laat bijna hetzelfde beeld zien als bij de ontwikkeling
45% verwacht
van het aantal opdrachten. 45% verwacht een stijging van de omzet in heel 2015.
omzetstijging in 2015
De gemiddelde omzetstijging voor het 2e kwartaal is 0,5%. Voor heel 2015 is een stijging van circa 2% de verwachting. Figuur 5
Verwachte ontwikkeling omzet
50% 41%
40% 34% 30%
29%
30%
8% 7%
13% 8%
16%
15%
0%
8% 4%
24%
9% 7%
10% 7%
15%
15%
19% 13%
18% 14% 12%
7%
10% 20%
10% 18%
41% 34%
25%
20% 10%
41%
32%
17%
10%
14% 16%
30% 25% 21%
14%
13%
12% 17%
10% 15%
23%
30% 34% 40%
36% 40%
37% 43%
Heel 2012
1e kwartaal 2013
Heel 2013
1e 4e kwartaal kwartaal
Stijging met meer dan 10% Stijging met 5% tot 10%
12% 13%
Blijft ongeveer gelijk Daling met 5% tot 10% Daling met meer dan 10%
44%
50% 3e 1e 4e kwartaal kwartaal kwartaal 2011 2012
20%
Heel 2e 2015 kwartaal prognose 2015 2014
Heel 2015
11
2.5
Ontwikkeling honorarium Het honorarium staat al tijden onder druk, en in 2015 is daar nog geen duidelijke
Honorarium blijft onder
verandering in te verwachten. Dit blijkt overigens ook uit de jaarlijkse BNA
druk staan
Benchmark: de uurtarieven zijn daar al jaren stabiel. Figuur 6
Verwachte ontwikkeling honorarium
100% 83%
82%
80% 73%
72% 66%
68%
65%
62%
60%
66%
64%
54% Stijging met meer dan 10% Stijging met 5% tot 10%
40% 13%
20% 3% 0%
1%
2%
2%
3%
4%
3%
0%
2%
1%
3%
7% 17%
20%
4%
26%
21%
7%
10%
6%
9%
16%
18%
Aantal medewerkers blijft stabiel
12%
3% 3% 8%
5%
2%
3%
5%
7%
24%
6%
7% 15%
17%
19%
40% 3e kwartaal 2011 4e kwartaal 2012 1e kwartaal 2013
2.6
9%
4%
2% 5%
Blijft ongeveer gelijk Daling met 5% tot 10% Daling met meer dan 10%
1e kwartaal
Heel 2015 prognose 2014
Heel 2015
Ontwikkeling aantal medewerkers Medewerkers vormen de kern van het architectenbureau. Ze maken wat een architectenbureau is en het is ook gelijk de grootste kostenpost. Om te overleven is in die kostenpost stevig ingegrepen vanaf 2011. Die trend is in 2014 iets afgevlakt en voor 2015 is de verwachting dat het aantal medewerkers niet gaat stijgen. Figuur 7
Verwachting ontwikkeling aantal medewerkers
100% 80%
79% 73%
72% 66%
60% 49%
51%
40%
46%
49%
60%
45%
20% 0% 20%
17% 0%
3% 1%
22%
1%
1% 0%
24%
26%
4% 1%
3% 1%
24%
5% 1%
6% 1%
4%
16%
14%
12%
8% 4%
6% 3% 5%
8%
24%
40% 3e 1e 4e kwartaal kwartaal kwartaal 2011 2012
12
Heel 2012
1e kwartaal 2013
Heel 2013
1e 4e kwartaal kwartaal
Heel 2e 2015 kwartaal prognose 2015 2014
Heel 2015
Stijging met meer dan 10% Stijging met 5% tot 10% Blijft ongeveer gelijk Daling met 5% tot 10% Daling met meer dan 10%
2.7 Transformatie, hergebruik en
Ontwikkeling per type opdracht Transformatie/renovatie, hergebruik/herontwikkeling en verbetering/verduurzaming zijn de typen opdrachten waar bureaus net als bij de
verbetering/-
vorige metingen een duidelijke toename van het belang verwachten. Planvorming,
duurzaming.
onderzoek, gebiedsontwikkeling en advies lijkt ook een aantrekkelijk segment te zijn. Nieuwbouw biedt in het algemeen volgens de meeste bureaus minder kansen. Verschillen naar grootteklasse zijn bij deze vraag duidelijk: van nieuwbouw van woningen verwachten de kleinere bureau meer dan de grote. Figuur 8
Ontwikkeling per type opdracht
14% Nieuwbouw woningen
35%
3%
40%
8% 23%
Nieuwbouw overige gebouwen
45%
17%
1%
13%
3% Transformatie/renovatie
34%
55%
3% 4% 2%
Hergebruik/herontwikkeling
34%
53%
5% 5% 2%
Verbetering/verduurzaming
33% 5%
10% Restauratie
10%
37%
14% 30%
6%
Planvorming, onderzoek, gebiedsontwikkeling en advieswerk
33%
7% 0%
50%
10%
10%
36%
18% 20%
30%
40%
50%
60%
Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen
13
2.8 Particulieren doen het relatief goed.
Ontwikkeling per type opdrachtgever Bureaus zien meer marktkansen bij particulieren. Dat is ook in lijn met de stijging van de huizenmarkt in de eerste maanden van 2015. Als er meer huizen van eigenaar wisselen komt ook de markt voor kleinere en grotere verbouwingen op gang. En dat is een niet onbelangrijke doelgroep voor architecten. De tijdelijke BTW-verlaging die is verlengd tot medio 2015, de lage rentestanden en de nu steeds duidelijker aantrekkende huizenmarkt vormen het fundament voor dit positieve gevoel. Het bedrijfsleven is weer meer in beeld. Figuur 9
Ontwikkeling aard van de opdrachtgevers
10% Particulieren
1%
42% 41%
6% 11%
Bedrijfsleven
50%
24%
2%
13% 22%
Projectontwikkelaars
36%
18% 18%
6% 11%
Aannemers
43%
24%
3%
18% 25%
Woningcorporaties
10%
5%
30% 10%
Gezondheidszorg
27%
15%
7%
41%
9% Onderwijs
29%
8%
14%
19% 49%
12% Overheid overig
36%
6% 8%
38%
5% Overig 0%
51%
11%
4%
29% 10%
20%
30%
40%
Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen
14
50%
60%
2.9 Woningen en gemengde projecten zorgen voor groei.
Ontwikkeling per marktsector Woningen zijn volgens 41% van de bureaus in belang aan het toenemen als marktsegment. De kantorenmarkt ligt vrijwel stil en er is vooralsnog een overschot aan winkels. Onderwijs en gezondheidszorg zijn stabiel. De gemengde projecten groeien en dat is vooral het domein van de grotere bureaus. Figuur 10
Ontwikkeling per marktsector 12% Woningen
1%
41% 41%
5% 24%
Kantoren
4%
25% 18%
Winkels
10% 10%
Onderwijs
8%
Gezondheidszorg
36%
10%
26% 37%
10% 10%
25% 47%
13% 13%
6%
31% 37%
6% Stedenbouw
27%
11% 11%
44%
8%
Gemengde projecten
28%
6%
37%
20%
8% Overig 0%
49%
28%
2%
14% 10%
20%
30%
40%
50%
60%
Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in deze sector, wel plannen Niet actief in deze sector en we hebben geen plannen
15
