Conceptversie. Inhoudsopgave

TURISMO EN EL CAMPO Expertmissie LBSNN in het kader van het programma Caminando Juntos op het gebied van de toeristische ontwikkeling in: La Libertad, San Pedro de Lóvago, El Rama en San Marcos

Bob Nederveen Tessa Groenen Mei 2012

Conceptversie

Conceptversie Inhoudsopgave Afkortingenlijst ......................................................................................................... 1 Spaanse termen ........................................................................................................ 1 Inleiding..................................................................................................................... 3 1. Methodiek ........................................................................................................... 7 2. Toerisme in Nicaragua....................................................................................... 9 3. La Libertad.........................................................................................................13 3.1 Quickscan ........................................................................................................13 3.2 Visie Lokale actoren.........................................................................................14 3.3 Onderzoek naar potentie..................................................................................16 3.4 Voorlopig advies...............................................................................................18 3.5 Projectsuggesties.............................................................................................20 3.6 Acties ...............................................................................................................24 4. San Pedro de Lóvago .......................................................................................25 4.1 Quickscan ........................................................................................................25 4.2 Visie lokale actoren ..........................................................................................27 4.3 Onderzoek naar potentie..................................................................................28 4.4 Voorlopig advies...............................................................................................31 4.5 Projectsuggsties...............................................................................................32 4.6 Acties ...............................................................................................................35 5. El Rama..............................................................................................................37 5.1 Quickscan ........................................................................................................37 5.2 Visie lokale actoren ..........................................................................................38 5.3 Onderzoek naar potentie..................................................................................39 5.4 Voorlopig advies...............................................................................................42 5.5 Projectsuggesties.............................................................................................43 5.6 Acties ...............................................................................................................47 6. San Marcos (Diriamba en Jinotepe) ...................................................................49 6.1 Quickscan ........................................................................................................50 6.2 Visie lokale actoren ..........................................................................................51 6.3 Onderzoek naar potentie..................................................................................53 6.4 Voorlopig advies...............................................................................................55 6.5 Projectsuggesties.............................................................................................57 6.6 Acties ...............................................................................................................58 7. Samenvatting matrix ...........................................................................................59 8. Conclusies ...........................................................................................................61 9. Aanbevelingen .....................................................................................................63 Bijlagen.....................................................................................................................69 Bijlage 1: Terms of Reference................................................................................71 Bijlage 2: Schema werkbezoek ..............................................................................73 Bijlage 3: Gespreksverslagen ................................................................................75 Bijlage 4: Overzicht acties n.a.v. gesprekken.........................................................83 Bijlage 5: SWOT La Libertad..................................................................................85 Bijlage 6: SWOT San Pedro...................................................................................87 Bijlage 7: SWOT El Rama......................................................................................89 Bijlage 8: Tourism Minister: Nicaragua is not the ‘New Costa Rica’.......................93

Conceptversie

Afkortingenlijst CANTUR: CEP: Conimipyme: INATEC: INTUR: LBSNN: Mipyme: Ngo: RAAS: SMART: SWOT/FODA USD: UNAN:

Cámera Nicaragüense de Turismo, pequeña y mediana empresa Centro Empresarial Pellas Consejo Nicaragüense de la Micro, pegueños y medianos Empresarios nacionales Instituto Nacional Tecnológico (Nationaal Technologisch Instituut) Instituto Nicaragüense de Turismo (Nicaraguaans instituut voor toerisme) Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland Nicaragua Micro Pequeña y mediana empresa (Micro, klein en middelgrote bedrijven) Non gouvernementele organisatie Región Autonoma Atlantico Sur (departement in Nicaragua) Specifiek Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdgebonden Analyse van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen Amerikaanse Dollar Universiteit in Managua

Spaanse termen (vrije vertaling)

Agroturismo: Chicha: Comarca(s): Cuajada: Finca(s): Flor de Caña: Gallo pinto: Malecon: Mirador: Muelle(s): Panga: Parque Central: Rio: Turismo en el Campo Verde tierno:

Agri-toerisme Typisch fruitdrankje Gehucht(en) in het buitengebied Typische witte kaas Boerderij(en) Nicaraguaanse rum Typisch Nicaraguaans recept met bonen en rijst als hoofdingrediënten Boulevard aan het water/bordes Uitkijkpunt Laad- en losplaats(en)/ overslagplaats(en) Grote, langwerpige, Kano-achtige boot met een motor Centrale plein/park Rivier Toerisme op het platteland Turquoise-achtige kleur, vrij vertaald ‘lief groen’

1

Conceptversie

2

Conceptversie Inleiding Het beleid van de Nicaraguaanse overheid voor de komende jaren is gebaseerd op een drietal pijlers, namelijk: duurzaamheid, toerisme en vrouwen rechten. Het ministerie van toerisme, INTUR, is opgericht met departementale afdelingen om de ontwikkeling van het toerisme in het gehele land te stimuleren. De slogan waarmee Nicaragua zichzelf positioneert is ‘Nicaragua: única…original!

Als gevolg van deze ontwikkelingen wordt op regionaal en gemeentelijk niveau in toenemende mate interesse getoond in de ontwikkeling van toerisme om de sociaaleconomische ontwikkeling te stimuleren. Het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland Nicaragua (LBSNN) dat 11 gemeenten en 15 particuliere stedenbanden van Nederlandse met Nicaraguaanse steden vertegenwoordigt, coördineert de landelijke samenwerking tussen de diverse stedenbanden. De stedenbanden participeren met het LBSNN in twee landelijke projecten, te weten: Caminando Juntos en Versterking Lokale Overheden (voormalig Logo-South). Caminando Juntos is een samenwerking met HIVOS, waarbij ingezet wordt op de realisatie van de VN millenniumdoelen met een focus op basis- en beroepsonderwijs, economische en duurzame projecten. Van oudsher zijn de stedenbanden vooral gericht op sociale projecten. De laatste jaren verschuift de aandacht, mede door de focus van Caminando Juntos, naar projecten met een meer economische insteek. Zowel voor de stichtingen in Nederland als de Nicaraguaanse partners blijkt het een lastige opgave om te komen tot goede economische projecten.

3

Conceptversie Met de hulp van INTUR hebben de gemeenten San Marcos (Helmond,) El Rama (Maastricht), La Libertad (Doetinchem) en San Pedro de Lóvago (Gennep) de eerste stappen gezet om te komen tot een programma of visie voor de ontwikkeling van het toerisme. Dit biedt mogelijkheden om te komen tot concrete economische projecten voor deze vier gemeenten binnen het programma Caminando Juntos van het LBSNN. Daarom heeft het LBSNN besloten om een expert missie te doen uitvoeren met als doel: Het adviseren en ondersteunen van de Nicaraguaanse en Nederlandse partners én het LBSNN bij het formuleren van toeristische projecten binnen het programma Caminando Juntos. De toeristische potentie wordt belicht vanuit de volgende drie invalshoeken: - Authenticiteit: het zoeken naar een specifiek thema per gemeente, passend bij haar identiteit; - Complementariteit: de toegevoegde waarde van het toeristische product van de gemeente aan het nationale toeristische product; - Kansen: voor de ontwikkeling van het toerisme voor zowel de nationale als internationale markt. De experts op het gebied van toerisme voor deze missie zijn Bob Nederveen en Tessa Groenen, beiden werkzaam voor de gemeente Gennep (San Pedro de Lóvago). Ir. Bob Nederveen 23 juni 1961

Tessa Groenen, MA 4 april 1985

Functie: Hoofd afdeling Leefomgeving bij de gemeente Gennep O.a. verantwoordelijk voor toerisme, cultuur, ruimtelijke ordening, economie

Functie: Beleidsmedewerker internationale samenwerking, toerisme, cultuur bij de gemeente Gennep

Opleiding: Bouwkunde aan deTechnische Universiteit, Eindhoven Nicaragua ervaring: 2011: gemeentelijk werkbezoek San Pedro 2008: expertmissie LBSNN (toerisme en erfgoed) t.b.v. verschillende koloniale steden 2006: adviesreis Masaya (erfgoed, toerisme en stadsvernieuwing)

Opleiding: Internationale Bedrijfscommunicatie aan de Radboud Universiteit, Nijmegen International Tourism Management and Consultancy aan de NHTV, Breda Nicaragua ervaring: 2011: gemeentelijk werkbezoek San Pedro 2009: gemeentelijk werkbezoek San Pedro 2007: jongerenstage LBSNN/Xplore

4

Conceptversie In dit rapport wordt allereerst een beknopte marktverkenning gepresenteerd, vervolgens wordt de methodiek toegelicht en zijn de bevindingen van deze expertmissie onderverdeeld per bezochte gemeente, gevolgd door een algemene conclusie en aanbevelingen voor de toekomst. De lezer dient zich te realiseren dat de inhoud van dit rapport tot stand is gekomen aan de hand van een selecte hoeveelheid brondocumenten. Het korte tijdsbestek in Nicaragua heeft daarnaast geleid tot selecties op basis van deze documenten, lang niet alle aangereikte potenties van de vier gemeenten konden onderzocht worden. De experts pretenderen dan ook niet met dit rapport een compleet uitputtend overzicht te geven van de toeristische mogelijkheden van de gemeenten. Het biedt echter voldoende waarborgen voor een eerste beoordeling van het toeristisch potentieel van de gemeenten. Voor een complete inventarisatie per gemeente zal - indien daar behoefte aan is – vervolgonderzoek gedaan moeten worden. Dit rapport reikt daartoe eveneens handreikingen aan.

Met dit rapport als leidraad, wordt door het kantoor van het LBSNN in Managua vanaf maart 2012 gewerkt aan de formulering en uitwerking van specifieke actieplannen per onderzochte gemeente om zo tot concrete projecten voor Caminando Juntos te komen. De projectmatige aanpak hiervan staat garant voor een duidelijke rol- en taakomschrijving, financiële onderbouwing (inclusief benodigde investeringen van de verschillende betrokken partijen en fondsen), projectdoelstellingen en aanvullende randvoorwaarden (zoals investeringen in infrastructuur, training en opleiding).

5

Conceptversie

6

Conceptversie 1. Methodiek Voorafgaand aan de missie zijn de diverse toeristische plannen van de gemeenten, voor zover beschikbaar, bestudeerd. Op basis van de beschreven potentiële attracties in deze plannen is een selectie gemaakt van de attracties die tijdens het tiendaagse werkbezoek in Nicaragua nader onderzocht zijn. Daarnaast is in elke gemeente gesproken met de betrokken ambtenaren en (vice) burgemeesters, private sector en Ngo’s. Ook landelijke en regionale instanties en de Nederlandse ambassade zijn bezocht om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de toeristische potentie van Nicaragua in het algemeen en de vier onderzochte gemeenten in het bijzonder. Op basis van de Terms of Reference (bijlage 1) heeft de nadruk tijdens de missie vooral gelegen op het onderzoek per gemeente naar authenticiteit, complementariteit en kansen. Dit alles in relatie tot het totale nationale toeristische product. Op basis van het bestudeerde materiaal is per gemeente een quick scan gemaakt, die getoetst werd tijdens de gesprekken met lokale actoren en door locatiebezoeken af te leggen. Tijdens de werkbezoeken werd de potentie van de gemeenten op een zo doelmatig mogelijke wijze onderzocht door te focussen op de volgende punten: potentie nationaal, potentie internationaal, strategische visie en programma gemeente, basisinfrastructuur, basis voorzieningen toerisme, authenticiteit, complementariteit en kansen. De totaalindruk die hieruit ontstond heeft geleid tot een voorlopig advies met een eigen unieke thematiek per gemeente, die de basis vormde voor de uiteindelijke projectsuggesties. Deze projectsuggesties zijn gerubriceerd in drie categorieën: 1) Quick Win, snel en zonder veel inspanning en investeringen te realiseren; 2) op de korte in middellange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod tot ontwikkeling komt; 3) op de lange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod in de basis aanwezig is en daadwerkelijk toeristen trekt (verder uitgewerkt in de Aanbevelingen, hoofdstuk 10). Het moge duidelijk zijn dat de projectsuggesties invulling geven aan het thema, zoals dat per gemeente benoemd is. Dat neemt niet weg dat sommige projectsuggesties in meerdere gemeenten toepasbaar zijn. Om de potentie van San Marcos beter in beeld te brengen, zijn ook Diriamba en Jinotepe kort bezocht. In Chontales zijn alleen San Pedro en La Libertad bezocht, voor een compleet beeld van de potentie van dit departement is nader onderzoek nodig op basis van het nog te publiceren rapport van INTUR Chontales. De gesprekken met vertegenwoordigers van INTUR, CANTUR, Jan Strik (Touroperator Va Pues) en de ambassade en de bestudeerde rapporten gaven daarnaast een beeld van de ontwikkelingen van het toerisme op regionaal en nationaal niveau. Bij het formuleren van de gemeentelijke thema’s en de projectsuggesties is dit grotere geheel – het regionale en het nationale toeristisch product – dan ook een belangrijk kader. Aldus ontstond de west-oost route als een potentiele verbindende schakel tussen de reeds bestaande toeristische bestemmingen en drie van de onderzochte gemeenten in dit rapport. Tijdens de missie is een logboek bijgehouden dat als basis diende voor de uitwerking van dit rapport. Het nagezonden materiaal, overleg met LBSNN en redactie vanuit Nicaragua en LBSNN hebben geleid tot verdere verfijning. 7

Conceptversie De financieringsstructuur van Caminando Juntos en de rol die LBSNN kan spelen bij de capaciteitsopbouw zijn in alle fasen van de ontwikkeling van toerisme in de vier gemeenten nadrukkelijk als uitgangspunten gehanteerd. In de volgende fase welke vooral vanuit LBSNN, onder begeleiding en coaching van de experts, wordt opgepakt zal nader worden ingezoomd op het formuleren van actieplannen en programma’s voor de genoemde thema’s en projecten, waarbij per gemeente een actieplan zal worden opgesteld binnen Caminando Juntos. Het is van groot belang dat de inhoud en aanbevelingen van dit rapport gedeeld worden met landelijke koepelorganisaties met INTUR en CANTUR. Alleen indien dergelijke organisaties de kansen onderschrijven en bereid zijn in de uitvoering hiervan te ondersteunen zal het mogelijk zijn de ontwikkeling van het toerisme in deze regio in een stroomversnelling te brengen. Wij voorzien dat op betrekkelijk korte termijn wellicht een vervolgmissie nodig is om de hierboven genoemde acties en fasen verder invulling te geven en tot concrete afspraken te komen met gemeenten, particuliere sector en instituties als INTUR en CANTUR. Daarnaast kan die missie dienen om verfijningen aan te brengen in het onderzoek en daarmee een completer beeld te krijgen van de potentie van de vier gemeenten. N.B.: Daar waar in dit rapport gesproken wordt over het departement Chontales wordt El Rama, hoewel gelegen in het departement RAAS, ook bedoeld. Dit heeft te maken met het feit dat sinds enige tijd INTUR Chontales ook de belangen van El Rama vertegenwoordigt.

8

Conceptversie 2. Toerisme in Nicaragua Hoewel de Terms of Reference (bijlage 1) voor deze missie aangeeft dat het onderzoek vanuit nationaal en internationaal perspectief wordt uitgevoerd, richt dit rapport zich voornamelijk op de potentie van het internationaal toerisme in Nicaragua. De nationale potentie wordt slechts zijdelings meegenomen. Tijdens het vooronderzoek en gedurende de missie bleek namelijk dat verder en diepgaander onderzoek (met specifieke kennis van de nationale markt) noodzakelijk is om daar serieus op in te kunnen gaan. Wij zijn van mening dat dit het beste door Nicaraguaanse instellingen zelf gedaan kan worden, eventueel met ondersteuning vanuit de expertpool van het LBSNN. Het is hoe dan ook realistisch om te veronderstellen dat met een groeiende middenklasse ook de Nicaraguanen in de nabije toekomst hun land steeds meer zullen gaan verkennen. Wat de Nicaraguanen aantrekt in hun land zal zeer waarschijnlijk verschillen van wat de Noord-Amerikaanse en Europese toeristen trekt. Onderzoek van INTUR geeft aan dat in 2011 ruim een miljoen (internationale) toeristen Nicaragua hebben bezocht. Dit betekende een groei van 4,8% ten opzichte van 2010. De meeste toeristen zijn afkomstig uit Centraal Amerika, gevolgd door Noord Amerika (zie onderstaand schema). De grootste groeimarkt is Zuid Amerika, waarschijnlijk veroorzaakt door de economische groei in dit continent, bijvoorbeeld in Brazilië. N.B.: Bij het interpreteren van deze cijfers moet rekening gehouden worden met Nicaraguanen die in het buitenland wonen en terug komen om familie te bezoeken, de telling gebeurt namelijk op basis van het aantal buitenlanders dat de grens passeert. Dit is met name aan de orde bij de Centraal en Noord Amerikaanse cijfers.

Herkomst toeristen in Nicaragua Percentage van totaal Centraal Amerika 65,1% Noord Amerika 23,9% Europa 7,0% Zuid Amerika 2,2% Rest van de wereld 1,8%

Variatie t.o.v. 2010 6,0% 2,2% 2.8% 11,1% -2,3%

Ruim 55.000 personen deden Nicaragua in 2011 per cruiseschip aan. In totaal zijn er 48 cruiseschepen geregistreerd: 37 in San Juan del Sur en 11 in Corinto. Bijna 40.000 bezoekers gingen aan land, waarvan er 17.500 via een touroperator met name het zuiden en westen van het land verkenden. N.B.: Internationale cruiseschepen doen ook regelmatig de Corn Islands aan. We hebben hier echter geen cijfers van terug ontvangen, waardoor die in deze telling niet meegenomen zijn. In 2011 waren de inkomsten uit het toerisme 377.1 miljoen USD, wat een groei betekende van 22,5% in vergelijking met 2010. Als dit percentage vergeleken wordt met de (veel beperktere) stijging van het aantal toeristen dat Nicaragua bezoekt, lijkt het dat er op dat er een ander segment toeristen komt, óf dat een toerist gemiddeld langer in Nicaragua verblijft.

9

Conceptversie Volgens touroperator Jan Strik (bijlage 3, maandag 13 februari) is het type (westerse) toerist dat Nicaragua bezoekt met name van de generatie van de babyboomers. Zo’n 90% bestaat uit grensgangers, daarmee bedoelt hij toeristen die in de buurt van de Nicaraguaanse grens in Costa Rica verblijven en die voor korte tijd de grens oversteken. Dan is er ca. 5% de het land noord-zuid doorkruist en Nicaragua bezoekt tussen een verblijf in Costa Rica en een verblijf in Honduras of El Salvador. Slechts de laatste 5% bestaat uit bezoekers die bewust voor Nicaragua als vakantiebestemming heeft gekozen. Naast deze toeristen die middels georganiseerd of deels-georganiseerde reizen Nicaragua bezoeken is er ook al een groep individuele reizigers, ook wel ‘backpackers’ genoemd. Ook zij combineren Nicaragua vaak met een bezoek aan andere landen in de regio. Deze toeristen reizen vaak alleen of in duo’s en plannen hun verblijf aan de hand van bekende internationale reisgidsen als de ‘Lonely Planet’ of ‘Rough Guide’. Jan Strik wijst op de kans voor Nicaragua om de nieuwe Europese markt van reizen aan te boren, het zogenaamde vrijwilligerstoerisme, waarbij een combinatie van Spaanse les en vrijwilligerswerk wordt gelegd. Momenteel is het aanbod hiervan in Nicaragua nog zeer beperkt. Nicaragua geniet onder toeristen vooral bekendheid met haar vulkanen en meren en (in iets mindere mate) de koraalrijke stranden van de Corn Islands en de Pacifische kust (Carazo en San Juan del Sur). Isla de Ometepe en de koloniale steden Granada en Leon zijn belangrijke toeristische trekpleisters. N.B. De binnenstad van Granada en de kathedraal van Leon komen voor op de Wereld Erfgoedlijst.

10

Conceptversie Nicaragua presenteert zich tegenwoordig op de (inter-)nationale toeristische markt met de slogan “Nicaragua Única…Original!” Hiermee slaat het toerisme in Nicaragua een nieuwe weg in met naast de genoemde trekpleisters toenemende aandacht voor de rijke geschiedenis van het land, cultuur, folklore, ambachten en flora en fauna. Samen met twee van de drie speerpunten van het nationale beleid - duurzaamheid en toerisme - biedt dit een uitgelezen kans om Nicaragua stevig te positioneren op de internationale toeristische kaart naast de gesettelde producten van de omringende Centraal Amerikaanse landen (met Costa Rica als voornaamste concurrent). Zoals de minister van toerisme, Mario Salinas stelt: “In lots of U.S. publications they talk about Nicaragua as the ‘New Costa Rica.’ But we don’t like that, because we think we have a diversity of offerings— a culture and a history—that Costa Rica never had” (voor het volledige artikel zie bijlage 5). Dé kans voor Nicaragua is om zich te profileren met de volle rijkdom van het authentieke leven. Daarbij wordt gefocust op het echte Nicaragua: de steden en stadjes, de cultuur en cultuurhistorie, de tradities en gewoonten, de folklore en ambachten, de fabelachtige natuurlijke rijkdom, de culinaire kwaliteiten, de vriendelijke en gastvrije bevolking, het platteland en de kusten en tot slot de veiligheid van het land (die binnen de Centraal Amerika nog steeds uitzonderlijk groot is). En dit alles in een keten van kleinschaligheid met ruimte voor de toerist om zelf op ontdekkingsreis te gaan binnen een toeristische infrastructuur die daarop is ingericht. Hiermee kan Nicaragua zich onderscheiden van de gevestigde toeristische orde en inspelen op nieuwe ontwikkelingen van het internationale toerisme, waarbij een accentverschuiving is waar te nemen van massatoerisme en resorts naar kleinschaligheid en authenticiteit. Dit biedt tevens kansen voor nieuwe toeristische trekpleisters en attracties, die op zichzelf onvoldoende potentie en aantrekkingskracht hebben voor de toerist, maar in samenhang – mits authentiek en complementair – wél een solide toeristisch product kunnen opleveren. Daarbij zal in eerste instantie veel aandacht uit moeten gaan naar het op orde brengen (naar internationale standaarden) van de basis-infrastructuur en de kennis, kunde, vaardigheden en hardware zoals die tegenwoordig algemeen gangbaar (en dus vereist) zijn binnen het internationale toerisme. Kortom, alle aanleiding ook voor kleinere gemeenten, zoals de vier die tijdens deze missie bezocht werden, om te onderzoeken of deze ontwikkeling voldoende mogelijkheden en kansen biedt om een volwaardige schakel te worden binnen de landelijke toerismeketting.

11

Conceptversie

12

Conceptversie 3. La Libertad La Libertad is een dorp aan de voet van het Amerrique gebergte dat vanwege haar aangename klimaat en de aanwezigheid van goudhoudend erts uitgegroeid is tot een stadje van enige omvang. Van welke kant de bezoeker La Libertad ook binnenrijdt, de route is prachtig en een toeristische beleving op zich met een aantal uitzichtpunten die zeker een stop waard zijn. Gezegd wordt dat La Libertad haar naam dankt aan het vrije, ongecontroleerde leven van de goudzoekers in het begin van de19de eeuw. Het eerste dat opvalt bij binnenkomst in de bebouwde kom is de afwezigheid van afval. Het rijkelijk aanwezige groen, de overwegend ruime verkaveling, de steile straten en de veelheid van traditionele houten huizen met een veranda ondersteund door fraai bewerkte houten kolommen geven de stad een vriendelijk karakter. Door de goudwinning in de bergen die het dorp omringen zijn er in het dorp ook een aantal ambachtelijke juweliers gevestigd. Ook van buiten La Libertad komen mensen specifiek voor deze juweliers naar het dorp.

La Libertad is een uitgestrekte gemeente en sommige gehuchten in het buitengebied zijn lastig te bereiken. Het buitengebied wordt gekenmerkt door de bergen van de Amerrique en de veeteelt- en agrarische bedrijvigheid. Naast de goudwinning zijn veeteelt en landbouw de belangrijkste economische sectoren van de gemeente. In een drietal dorpjes in het buitengebied worden wekelijkse markten georganiseerd, waar inwoners vanuit de verder gelegen gehuchten, te paard, naartoe komen om hun waar te verkopen en zelf vervolgens weer inkopen te doen.

3.1 Quickscan Voorafgaand aan het bezoek is het ‘Plan estrategico de desarrollo turístico municipal La Libertad, Chontales’ bestudeerd. In het algemeen is het een goede, degelijke en uitgebreide analyse van de toeristische potentie van La Libertad. Bij vlagen wordt het potentieel wat overschat, met name met betrekking tot de internationale markt. De SWOT-analyse(zie bijlage) is wat beknopt en algemeen. Uit de analyse blijkt dat in La Libertad in veel opzichten nog de basiscondities, zoals elektriciteit, water en goede wegen, ontbreken voor het ontwikkelen van (internationaal) toerisme. De gemeente heeft goed in beeld welke ondernemers/boeren kansen zien in het toerisme en waar dus mogelijkheden zitten. Dit biedt ook kansen voor private investeringen.

13

Conceptversie Uiteindelijk focust La Libertad op een drietal projecten: ‘Casa Museo’, ‘Mirador Cerro la Cruz’ en ‘Ruta del Oro’. Het idee om een toeristische informatievoorziening een plaats te geven in het Casa Museo, vormt een goede aanvulling. De focus op deze drie projecten is een goede keuze, de samenhang, een overkoepelend thema tussen deze drie, ontbreekt echter nog.

3.2 Visie Lokale actoren De goudwinning zal binnen twintig tot dertig jaar uitgeput raken, juist daarom vindt de burgemeester het belangrijk om zich nu al te richten op andere inkomstenbronnen en werkgelegenheid, zoals het toerisme, voor de gemeente. Daar komt bij dat de goudprijs onderhevig is aan sterke schommelingen. Mocht de prijs sterk dalen dan betekent dit een crisis (werkeloosheid) in La Libertad. Bij de ontwikkeling van het toerisme denkt de gemeente aan de volgende drie projecten: Ruta de Oro, Casa Cultural en Cerro la Cruz. De burgemeester spant zich erg in om tot realisatie te komen, onder andere via zijn contacten in Managua (de president, de vice president én de aartsbisschop komen allen uit La Libertad!). • Ruta de Oro: de gemeente ziet de goudwinning en verwerking als haar unique selling point. Men heeft al contact gelegd met de directie van B2Gold en zij zijn bereid om toeristen te ontvangen en uitleg te geven in de eigen mirador die uitkijkt over de enorme mijn. • Casa Museo: nu alleen nog maar (deels) in gebruik als peuterspeelzaal. In de nabije toekomst wil de gemeente hier een multifunctioneel museum opzetten waar de geschiedenis van La Libertad (o.a. petrogliefen en goudwinning) tentoon wordt gesteld. N.B.: We hebben aangegeven dat dit ook een uitstekende locatie zou zijn voor een toeristisch informatiepunt. • Cerro la Cruz: de gemeente heeft door een architect een ontwerp laten maken voor de verbetering van deze mirador, onder andere door de aanleg van een brug over de Rio Mico, trappen naar boven en de uitbreiding van het uitzichtpunt. Er zijn zelfs plannen voor een canopy vanaf de mirador naar beneden. Probleem is wel dat een deel van de gronden in privé-handen is. De gemeente is in overleg met de eigenaren over recht van overpad. N.B.: We hebben aangeven dat naar onze mening de mirador in haar huidige staat, inclusief de toegankelijkheid, volstaat. Een likje verf en een tafel met een kaart van de omgeving zouden voldoende moeten zijn. De gemeente heeft overeenstemming met San Pedro de Lóvago bereikt over het verharden van de verbindingsweg tussen beide gemeenten door de Amerrique. Men wil hier eind dit jaar of begin volgend jaar mee starten. De verharding van de weg naar Santa Domingo is inmiddels zo goed als klaar. De onlangs verharde weg richting Juigalpa heeft geleid tot een aanzienlijke toename van het aantal bezoekers aan de gemeente (nu nog voornamelijk 14

Conceptversie nationale bezoekers). In de weekenden vinden er nu meer familiebezoeken plaats en de patronaatsfeesten worden ook drukker bezocht. Deze bezoekers wil de gemeente in eerste instantie verleiden om meer attracties van de gemeente te bezoeken. De gemeente wil zich ook meer gaan richten op het aantrekken van internationale toeristen, men ziet dan met name mogelijkheden op het gebied van ruraal en avontuurlijk toerisme. Daarbij schuwt de gemeente de samenwerking met buurgemeenten als San Pedro de Lóvago en Santo Domingo niet. Zo wordt met San Pedro en Santo Tomas al intensief samengewerkt in een watersanitatie project. Op de vraag wat de gemeente op korte termijn aan zou moeten pakken geeft de burgemeester het volgende aan: • De gemeente wil het initiatief nemen om alle potentiele toeristische ondernemers bij elkaar te brengen om de toerismeplannen samen met de gemeente te bespreken. • De gemeente vindt het noodzakelijk dat de horeca kwantitatief en kwalitatief verbeterd wordt. Momenteel is de horeca (met name de hotels) vooral gericht op de externe mijnwerkers. • De vervoersmogelijkheden voor toeristen moeten verbeterd worden. Hierbij denkt de gemeente ook aan het traditionele vervoer per paard. • Promotie: de gemeente realiseert zich dat promotie en vermarkten van haar product belangrijk zijn. Op de vraag welke andere potentieel interessante gebieden er zijn in de gemeente geeft de burgemeester aan dat de markten van Carquita en Tawa interessant zijn. In de comarca Tawa zijn bovendien de hoogste bergtoppen van La Libertad gelegen en ontspringt de Rio Sequia (die in El Rama eindigt in de Rio Escondido). Het Parque Central wordt dit jaar helemaal opgeknapt, momenteel is het weinig uitnodigend. De gemeente gebruikt haar netwerk om ideeën hiervoor op te doen, zo is men onder ander in gesprek met de gemeenten Managua en Masaya.

De burgemeester geeft tot slot aan dat de ontwikkeling van toerisme voor hem grote prioriteit heeft en dat hij er van uit gaat dat dit ook zal gelden voor het nieuwe bestuur. 15

Conceptversie 3.3 Onderzoek naar potentie De onverharde weg van La Libertad naar San Pedro de Lóvago met zicht op het Amerrique gebergte is een bijzonder fraaie route met toeristische potentie. Onderweg wordt de reiziger getrakteerd op spectaculaire vergezichten en verrassende panorama’s. De gehuchten die onderweg gepasseerd worden geven een beeld van het typisch landelijke leven in de comarcas van Chontales. Na een hobbelige rit van drie kwartier met de fourwheel drive rijdt de bezoeker via een kleurrijke begraafplaats, gevolgd door een steile afdaling, La Libertad binnen. N.B.: In deze streek wordt met trots gezegd dat het continent Amerika zijn naam dankt aan de bergketen Amerrique die exact in het midden van centraal Amerika ligt.

Een goede start van de kennismaking met de stad is een wandeling naar de Cerro la Cruz, een kapel die bovenop een heuvel is gelegen met een prachtig uitzicht over de stad, de mijnen en de wijdere omgeving. Het pad dat door de weilanden voert is goed toegankelijk. Er is een mogelijkheid om het pad via het Parque Central te bereiken. Daartoe moet de Rio Mico overgestoken worden, hetgeen in de zomer vrij eenvoudig is, maar gedurende het regenseizoen natte voeten kan opleveren.

16

Conceptversie De comarca Betulia is gelegen op ruim een uur rijden van het centrum van La Libertad. Het eerste deel gaat over de goed bestrate weg naar Juigalpa, waarna afgebogen wordt naar een lastig te berijden halfverharde weg. De route is alleen al zeer de moeite waard vanwege de vele bijzondere vergezichten. Na ruim een half uur rijden wordt de ingang, over privé terrein, naar de waterval El Corozo bereikt. Vanaf de weg is het, afhankelijk van de regenval, tussen de tien en twintig minuten lopen naar de waterval. Het laatste deel wordt de rivier gevolgd over, vaak erg gladde, stapstenen. De fraaie waterval biedt mogelijkheden om een verfrissend bad te nemen. Vervolgens leidt de weg naar het centrum van Betulia, waar elke donderdag de inwoners van de omringende comarcas hun producten slijten op de lokale markt. Het karakteristieke gehucht Betulia, 200 inwoners, bestaat in feite uit geconcentreerde lintbebouwing van voornamelijk eenvoudige houten huisjes met golfplaten daken. De donderdagmarkt van Betulia vormt een “handelscentrum” voor het uitgestrekte en moeilijk toegankelijke buitengebied. De sfeer wordt hier bepaald door de vele paarden, het belangrijkste vervoermiddel van de comarcas, en de vrij rondlopende dieren. Bijzonder is dat de kern van Betulia ook voorzien is van een kleine, fraaie in hout uitgevoerde stierenarena. Twintig minuten voorbij het gehucht Betulia ligt de ‘Salto El Brujo’. Dit is een getrapte waterval, die zonder duidelijke aanduiding of gids lastig te vinden is.

17

Conceptversie Samenvattend: Potentie nationaal: De bekendheid die La Libertad geniet door de bekende invloedrijke Nicaraguanen die er vandaan komen gecombineerd met het interessante aanbod van het goudwinningsproces en de bergeketen Amerrique maken dat La Libertad een hoge potentie heeft voor het nationale (dagjes) toerisme. Potentie internationaal: De uitstraling en de ligging van het dorp in combinatie met de goudwinning maken dat La Libertad ook voor de internationale toerist een interessante plek kan zijn. Knelpunt is dat de toerist van de hoofdroute, richting El Rama, af moet wijken om La Libertad te bezoeken. Strategische visie en programma gemeente: De gemeente is actief, heeft een strategisch plan opgezet en heeft daarin zelfs al focus aangebracht op een drietal projecten. Dit in combinatie met de contacten bij de nationale overheid biedt kansen. Basisinfrastructuur: De opgeruimdheid en de afwezigheid van afval op straat valt in de hele gemeente op, zowel in het buitengebied als het dorp zelf is het voor Nicaraguaanse begrippen uitzonderlijk schoon. Over het algemeen zijn in het buitengebied de voorzieningen minder goed dan in het dorp zelf; daar zijn de wegen slecht en is niet overal aansluiting op stromend water of elektriciteit. Ook in La Libertad zelf zijn deze basisvoorzieningen niet altijd even betrouwbaar. Basis voorzieningen toerisme: In verband met de vele mijnwerkers van buiten de gemeente is er wel een aantal overnachtingsmogelijkheden in La Libertad. De kwaliteit hiervan is echter te beperkt voor de internationale markt. Bovendien is er een zeer beperkt aanbod van restaurants en is er geen enkele informatievoorziening of bewegwijzering voor de toerist. Authenticiteit: De typische bouwstijl in het dorp met de goudwinning en goudverwerkingen in combinatie met het boerenleven maken dat La Libertad als zeer authentiek wordt ervaren. Complementariteit: De authenticiteit van La Libertad in combinatie met het prachtige landschap van de Amerrique maken dat La Libertad een totaal andere toeristische ervaring biedt dan de huidige ontwikkelde bestemmingen in Nicaragua. Kansen: De ontwikkeling van een route vanuit het meer toeristische westen over land naar El Rama met de Corn Islands als eindbestemming vormt een kans voor de ontwikkeling van het internationale toerisme in La Libertad. Het opzetten van toeristische arrangementen passend bij het authentieke karakter van La Libertad biedt vele mogelijkheden voor de ontwikkeling van het toerisme in de gemeente. Daarnaast is er samenwerking mogelijk met aangrenzende gemeenten als San Pedro de Lóvago en Santo Domingo. Ontwikkeling/verbetering van horeca is hierbij een randvoorwaarde.

3.4 Voorlopig advies La Libertad staat bekend om de goudwinning en het vrije leven van de goudzoekers. Het authentieke stadje is prachtig gelegen aan de voet van het Amerrique gebergte waardoor de diverse toegangswegen naar La Libertad adembenemend mooi zijn. Kortom, naast de interessante traditie van goudwinning, heeft La Libertad de toerist ook een enorme natuurlijke rijkdom te bieden dat complementair is aan het huidige toeristische product van Nicaragua. Het meest passende thema is dan ook Riqueza Natural.

18

Conceptversie Het stadje zelf behoeft weinig investeringen en ligt er eigenlijk al prachtig bij. De Ruta de Oro is al zo goed als klaar, een aantal actoren heeft zelfs al aangegeven bereid te zijn toeristen te ontvangen. Het moet wel nog concreet gevormd worden tot een arrangement. Alleen voor het bezoeken van de ambachtelijke mijn, zijn nog investeringen nodig om de veiligheid van de bezoeker te garanderen. Het vertellen van de geschiedenis van de goudwinning in het Casa Museo zou een waardevolle toevoeging zijn, maar is niet randvoorwaardelijk om al met de Ruta de Oro te beginnen.

De gemeente heeft de drie focusprojecten voor de ontwikkeling van het toerisme goed in beeld. Belangrijk bij de ontwikkeling en uitvoering van projecten om in bescheiden investeringen te denken en aan ontwikkeling passend binnen het kleinschalige authentieke karakter van La Libertad. Bijvoorbeeld bij het verbeteren van uitkijkpunt Cerro la Cruz, hou het klein en simpel met een paar kleine aanpassingen heeft La Libertad een prachtige toevoeging aan haar toeristisch product (zie projectsuggesties). De meest belangrijke randvoorwaarde voor de ontwikkeling van het toerisme in La Libertad is de verbetering van de kwaliteit en kwantiteit van horeca. Hotels zijn er een aantal in La Libertad maar deze sluiten niet aan bij de eisen en wensen van de internationale markt. Restaurants zijn schaars. Om bestaande voorzieningen te verbeteren kan gedacht worden aan trainingen van personeel in het ontvangen van internationale gasten. Op deze belangrijke randvoorwaarde van kwalitatieve horeca en een paar kleine investeringen in het toeristisch product na, ligt er in La Libertad een bijna compleet toeristisch product voor het oprapen. Daarom zou voor La Libertad de lobby richting touroperators en de vermarkting al op zeer korte termijn gestart kunnen worden. 19

Conceptversie Vooral richting touroperators is een lange adem vereist voor de eerste resultaten zichtbaar worden. Daarnaast zou een toeristisch informatiepunt opgericht kunnen worden in het Casa Museo waar toeristen, nationaal en internationaal, die La Libertad bezoeken informatie kunnen krijgen of een arrangement kunnen boeken.

3.5 Projectsuggesties Het motto voor La Libertad luidt: ‘Riqueza natural’ (natuurlijke rijkdom) Hieronder volgt een vijftal projectsuggesties dat uitdrukking geeft aan dit thema onder onderverdeeld in de drie categorieën zoals vermeld in de methode, namelijk: • Categorie 1: Quick Win, snel en zonder veel inspanning te realiseren; • Categorie 2: op de korte in middellange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod tot ontwikkeling komt; • Categorie 3: op de lange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod in de basis aanwezig is en daadwerkelijk toeristen trekt. Naast de categorie wordt per project ook aangegeven wie het initiatief zou moeten nemen in de verdere uitwerking en uitvoering van het project Projectsuggestie 1: Informatiepunt Casa Museo

Categorie 1, Quick Win Initiatiefnemer: gemeente

Tijdens ons bezoek is onvoldoende duidelijk geworden hoever de ontwikkeling van het Casa Museo gevorderd is. Als de gemeente op korte termijn een aanvang maakt met het inrichten van een multifunctioneel museum, zoals aangegeven werd, dan is dit dé plek waar de bezoeker informatie kan krijgen. De medewerker kan voor hem accommodatie, vervoer of een gids regelen. Bovendien moet er een toeristische kaart gemaakt worden, die hier verspreid kan worden, met informatie over: verblijf, transport, restaurants, gidsen, mogelijke uitjes, etc. Projectsuggestie 2: Bebording Cerro la Cruz


De beleving van het panorama kan aanmerkelijk aan kracht winnen door een tafel te maken met een plattegrond van de omgeving. Bovendien zou het goed zijn om vanuit de stad de route te bewegwijzeren. Note: het kappelletje zelf kan wel een likje verf gebruiken, verdere aanpassingen zijn onzes inziens zeker niet nodig. De aanleg van een simpele voetgangersbrug bestaande uit een paar boomstammen, zou de toegankelijkheid in de zomer kunnen vergroten zonder afbreuk te doen aan het “avontuurlijke karakter” dat de oversteek juist zo leuk maakt voor de toerist.

20

Conceptversie Projectsuggestie 3: Safari en el campo

Categorie 2 Initiatiefnemer: ondernemer

Met de markt van Betulia als eindpunt biedt de prachtige route naar dit gehucht in combinatie met de watervallen een mogelijkheid voor de ontwikkeling van een avontuurlijke tour per fourwheel drive door het buitengebied van La Libertad. Na het verlaten van de verharde weg, biedt de ‘Macadan weg’ vele fraaie panorama’s. Die de moeite waard zijn voor een stop. Daarnaast worden enkele fraaie fincas en karakteristieke buurtschappen gepasseerd. De markt van Betulia geeft een inkijk in het leven in de afgelegen comarcas van La Libertad. In Betulia kan men even bijkomen met een drankje en een stukje ‘Cosa Horno’, letterlijk vertaald ‘ding uit de oven’, een typisch Nicaraguaans cakeje. Halverwege de terugweg wordt gestopt bij de waterval El Corozo voor een verfrissende duik. Note: Hoewel de waterval El Corozo de meest fraaie is aan deze route, zou de waterval El Brujo een extra dimensie kunnen krijgen door deze te paard vanuit Betulia te ontdekken. Wij raden aan deze tour met maximaal 8 personen te ondernemen om de authentieke sfeer van de markt niet te verstoren.

21

Conceptversie Projectsuggestie 4: Ruta de Oro

Categorie 21 Initiatiefnemer: gemeente2/ondernemer

Per fourwheel drive rijdt de bezoeker naar het hooggelegen uitkijkpunt van de enorme mijn van B2Gold. Hier krijgt de toerist een toelichting op het industriële winningsproces van de moderne goudmijn in La Libertad. Na dit bezoek wordt de excursie vervolgd naar de ambachtelijke mijnen. Hier kan de bezoeker kennismaken met de wijze waarop van oudsher op kleinschalige wijze gouderts wordt gedolven. Langs een aantal open putten, komt de bezoeker bij de hoger gelegen tunnels. Hier krijgt de toerist toelichting op de traditionele werkwijze én de mogelijkheid om af te dalen in een van deze tunnels en aan den lijve te ondervinden hoe de mijnwerkers hun werk doen en de omstandigheden waaronder dit vele meters onder de grond plaatsvindt. Diegenen die het aandurven krijgen een zaklampje aan een elastiek op hun hoofd bevestigd en nemen vervolgens plaats op een houten zitje aan een metalen kabel waarmee zij met de hand naar beneden worden gelierd. Na een afdaling van zo’n 30 meter door een smal mangat wordt de bezoeker opgewacht door de mijnwerkers (een stuk of vijf), die in de nauwe gangen hun dagelijkse werk toelichten, slechts bijgelicht door de “kop” lampen. Via een buis, die tevens dienstdoet als luchttoevoer, wordt naar boven geroepen dat de toerist veilig is aangekomen. Als er behoefte is aan frisse lucht, voldoet een simpel “AIRE!” door de buis om de compressor boven weer even te laten draaien. Wanneer de toerist voldoende geproefd heeft van het ondergrondse mijnwerkersbestaan, wordt via de buis gevraagd de toerist weer omhoog te takelen. Eenmaal weer boven, en na de stoere verhalen te hebben uitgewisseld met de achterblijvers, volgt nog een demonstratie van hoe via vermaling en na vermengen met water in een uitgeholde koehoorn het goud van de erts gescheiden wordt. De excursie vervolgt haar weg naar het centrum van La Libertad. Op een achtererf wordt de bezoeker ontvangen door de ertsverwerker die toelicht hoe het proces van goudwinning in zijn werk gaat. Door middel van maalstenen, aangedreven met achterassen van vrachtwagens, worden ertsbrokken verpulverd tot gruis. Na toevoeging van water en kwik wordt het goud gescheiden van de erts en is het goud klaar voor de verkoop. Via het Parque Central gaat de excursie, al lopend, verder richting een ambachtelijke goudsmid/juwelier. In grote lijnen vertelt de toegewijde smid hoe het aantal karaat van het goud vastgesteld wordt. Ook worden de diverse technieken gedemonstreerd, die de smid hanteert bij het maken van zijn sierraden. De ontspannen wijze waarop hier met goud en geld wordt omgegaan zal de westerse bezoeker verbazen. Note: als het Casa Museo gereed is, zou een expositie over de historie van de goudwinning in La Libertad een prachtig startpunt vormen van deze excursie.

1

De Ruta de Oro is in principe een Quick Win te noemen, met een beperktere variant kan vrijwel direct gestart worden. Daartoe is enkel overleg met bestaande ondernemers nodig. 2 De gemeente zou het initiatief moeten nemen om de verschillende ondernemers bij elkaar te brengen.

22

Conceptversie Projectsuggestie 5: Mountainbiken door de Amerrique


De nu nog onverharde weg van 12 km met zicht op het Amerrique gebergte tussen San Pedro de Lóvago en La Libertad biedt uitstekende mogelijkheden voor de actieve toerist. De stijgingspercentages zijn beperkt en er is weinig verkeer. Hierdoor leent deze route zich uitstekend voor een mountainbiketour. Een dergelijk initiatief bestaat nog niet en zou, indien in de basiscondities voorzien is en de eerste toeristen dit gebied beginnen te ontdekken, opgepakt kunnen worden door de lokale ondernemers, eventueel ondersteund door het LBSNN. Note: een optie die minder investeringen vergt, maar ook interessant zou kunnen zijn, is de route op typisch Chontaleese wijze - te paard – aan te bieden.

23

Conceptversie 3.6 Acties De hierboven genoemde projecten zijn nog niet uitgewerkt, dit zijn slechts suggesties, nadere uitwerking is noodzakelijk. Met de categorie 1 projecten zouden betreffende initiatiefnemers direct aan de slag kunnen. In deze paragraaf een aantal concrete acties/tips om mee te beginnen: -

De gemeente brengt de verschillende potentiele deelnemers aan de Ruta de Oro bij elkaar om het arrangement vorm te geven en een coördinator/aanspreekpunt in te stellen waar het arrangement geboekt kan worden. Daarnaast moet er een folder of brochure ontwikkeld worden. In een soort van pilot-vorm zou de gemeente met hulp van INTUR het initiatief kunnen nemen en de eerste folder co-financieren, met de bedoeling dat het project uiteindelijk de ondernemers geld oplevert zodat zij hun eigen folder kunnen gaan drukken.

-

De NGO inventariseert, eventueel in samenwerking met de gemeente, welke horecabedrijven in La Libertad behoefte hebben aan capaciteitsopbouw op het gebied van internationaal toerisme en gastvrijheid (Engels, hygiëne, etc.). Hierbij zou samenwerking gezocht kunnen worden met San Pedro. Het LBSNN kan met haar contacten bij INTUR en INATEC bekijken wat de opties hiervoor zijn en ondersteunen bij het opstellen van een projectvoorstel.

24

Conceptversie 4. San Pedro de Lóvago Vanaf de doorgaande route van Managua naar El Rama wordt in Santo Tomas afgebogen richting San Pedro de Lóvago. Een paar jaar geleden is deze weg verhard, wat de bereikbaarheid van San Pedro aanzienlijk heeft vergroot. Door een vriendelijk heuvellandschap rijdend ontvouwt zich langzaam het rustieke landelijke karakter van deze streek. Af en toe moet de auto stoppen om het loslopende vee en de veedrijvers te paard te laten passeren. Na een tocht van twintig minuten door dit lieflijk landschap wordt de splitsing van de weg richting La Libertad en het dorp van San Pedro bereikt. Een enorme fotocollage wijst de bezoeker op San Pedro’s trots, namelijk het “cowboy leven”, cuna de la belleza (bakermat van het vrouwelijk schoon), ciudad de la paz (stad van de vrede) en de fraaie omgeving.

Bij binnenrijden van het wat hoger gelegen stadje wordt meteen duidelijk dat hier hard gewerkt wordt aan de verbetering van de infrastructuur. Het stadje kent geen koloniaal verleden, maar kenmerkt zich door een diversiteit van, overwegend sobere, bouwstijlen. Het Parque Central vormt het middelpunt van het openbaar leven. De kerk, het gemeentehuis en de bibliotheek zijn hieraan gevestigd. Het park bestaat uit speeltoestellen, een sportveldje, een kiosk en een in aanbouw zijnde Casa de Musica. Het park heeft een vrij gesloten uitstraling door de veelheid aan bomen en bouwwerken. Naast het stadje San Pedro telt de gemeente nog een zestiental comarcas, kleine nederzettingen of gehuchten met een voornamelijk agrarische bevolking. De bergketen Amerrique begrenst de gemeente aan noordzijde. De Rio Mico vormt een belangrijke levensader voor de boerenbevolking.

4.1 Quickscan Voorafgaand aan het bezoek is het ‘Plan estrategico municipal’ van San Pedro de Lóvago bestudeerd. In het algemeen is het een goed en degelijk verhaal. Het geeft een compleet beeld van potentiële toeristische locaties/bestemmingen in de gemeente San Pedro. Wat mist is de link met de vraag en/of de potentiële bezoeker. Wat voor een type bezoeker zou dat kunnen zijn? Wie komen er nu al naar San Pedro of de regio Chontales? Daarnaast is er in alle mogelijke attracties of richtingen nog geen focus of rode draad te herkennen. Waar zou San Pedro op moeten focussen? De SWOT(zie bijlage) is over het algemeen goed. De gemeente heeft haar sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen goed in beeld. 25

Conceptversie Daarnaast is men zich ook erg bewust van de belangrijke rol die educatie speelt in het enthousiasmeren van inwoners en ondernemers voor het toerisme, het conserveren van erfgoed en het duurzaam omgaan met de natuurlijke bronnen en het landschap. Het plan geeft een zeer uitgebreid beeld met een veelheid aan mogelijke projecten die verder uitgewerkt zou kunnen worden. Daarnaast is er veel aandacht voor de ontwikkeling van routes. Onze aanbeveling zou zijn om aan dit plan een uitvoeringsplan te hangen met meer focus. Focus op de uniciteit van San Pedro en daarmee ook een keuze maken in de uitvoering van deelprojecten die passen binnen dit beeld.

26

Conceptversie 4.2 Visie lokale actoren Men kenschetst San Pedro als een agrarische gemeenschap. De mensen hier zijn warm en gastvrij en staan open voor contacten met (buitenlandse) toeristen. Het is één van de meest veilige gemeenten van het land. Gezegd wordt dat de mooiste vrouwen van het land uit San Pedro komen. De gemeente wil de ontsluiting van haar attracties via een corridor tot stand brengen. Desgevraagd wordt aangegeven dat de gemeente hierbij een verbindingsweg voor ogen staat die voert door de verschillende landschappen en klimatologische zones. Als attracties worden genoemd: de bergrug Amerrique, de berg van Banadi (met een gids te beklimmen en evt. abseilend af te dalen), de grotten en watervallen van Zanzibar, de canyon (de ontdekking van deze canyon was in 2009 wereldnieuws), het klooster van Santa Maria de la Paz, de ambachtelijke werkplaatsen voor landelijk producten (leerbewerking, melkproducten), San Pedro zelf, petrogliefen, prehistorische grafheuvels, finca-bezoeken (deelname aan het dagelijkse leven op het platteland), paardrijden, wedstrijden stieren rijden en paardencompetities. Gepland wordt om in maart dit jaar met deze verbindingsweg te beginnen. De weg maakt het mogelijk om als een ketting de verschillende attracties aaneen te rijgen.

Verteld wordt over een zeer ondernemende eigenaar van een finca bij Banadi, die veel toeristisch aantrekkelijke activiteiten ontplooit. De boerderij is inmiddels opgenomen in een package deal met een (Nederlandse) touroperator: Va Pues in Leon. Navraag bij Va Pues leert dat dit nog niet het geval is. De gemeente staat open voor het inrichten van een toeristisch informatiepunt aan het parque central in het cultureel centrum of in de bibliotheek.

27

Conceptversie De gemeente realiseert zich – bij monde van de burgemeester - dat de toeristische waarde van San Pedro op zichzelf zeer beperkt is en dat aansluiting gezocht moet worden bij de regio om daarmee een completer toeristisch product te kunnen bieden. Toch valt het op dat de waarde van de toeristische potentie voor de internationale markt vanuit de zijde van de gemeente en INTUR ook regelmatig overschat wordt.

4.3 Onderzoek naar potentie Het stadje San Pedro heeft een bezoeker niet zo veel te bieden, al zijn hier wel de winkels en de horecagelegenheden geconcentreerd. Het vormt een prima uitvalsbasis voor de ontdekking van het buitengebied. Het klooster van Santa Maria de la Paz ligt even buiten San Pedro op een prachtige verstilde locatie met uitzicht op het prachtige Amerrique gebergte. Het klooster herbergt Argentijnse nonnen en is van de Cisterciënzer orde, waarbij contemplatie, arbeid en zwijgzaamheid de belangrijkste elementen vormen. In het klooster worden marmelades en melkproducten op ambachtelijke wijze geproduceerd en verkocht; ook op hout gedrukte heilige afbeeldingen (“iconen”) zijn hier te koop. De marmelades zijn vermaard om hun kwaliteit en worden tot in de Verenigde Staten verkocht.

De abdis van het klooster, zuster Estela, geeft aan dat opname in het toeristische product van San Pedro niet zondermeer aan de orde is. Onder voorwaarden kan echter samenwerking met de gemeente bewerkstelligd worden. Daarbij worden de volgende zaken benoemd: • • • • • • •

Het klooster heeft tien kamers ter beschikking die eventueel openstaan voor bezoekers die enkele dagen van geestelijke verdieping en verrijking zoeken; Het is daarbij niet van belang dat de bezoeker het katholieke geloof aanhangt, wel wordt respect voor het leven en het dagelijkse ritme van het klooster verlangd; Er is een zuster beschikbaar die de contacten met de buitenwereld (de gemeente en de bezoekers) onderhoudt; De afspraken verlopen door tussenkomst van de gemeente, waarbij altijd vooraf afspraken gemaakt worden en geen ‘spontane’ bezoeken georganiseerd worden; Een rondleiding voor een groep toeristen is eveneens mogelijk, mits ook van te voren aangekondigd en ingepland; Bezoek van het klooster tijdens de heilige feesten is niet mogelijk; Het wordt op prijs gesteld wanneer de producten van het klooster verkocht zouden kunnen worden bij een toeristisch informatiepunt in San Pedro. 28

Conceptversie

Een verblijf in het klooster wordt gezien als een kleinschalige, maar waardevolle toevoeging aan het toeristisch product van de gemeente. Het voegt een mogelijkheid tot spiritualiteit aan toe. De gemeente staat open voor de rol van contactpersoon tussen de toerist en het klooster. Potentiele attracties voor internationale toeristen zijn volgens de gemeente de grotten van Zanzibar. Deze zijn alleen bereikbaar per fourwheel drive en voert over zeer moeilijk begaanbare wegen. Na ca. drie kwartier rijden moet de bezoeker te voet verder over een drassig weide- en heuvellandschap naar de waterval, die inderdaad prachtig is, maar geen mogelijkheid tot zwemmen biedt; daarvoor moet de bezoeker te voet de rivier stroomafwaarts volgen langs de moeilijk begaanbare oever. Voor een bezoek aan de grot wordt de tocht per auto vervolgd. Deze rit eindigt een kwartier later bij een finca, vanaf waar de tocht naar de grot ook hier te voet verder gaat door een weidegebied dat drassig tot moerasachtig is (in het droogseizoen is de route beter begaanbaar). Met een machete wordt een weg gebaand tot aan de ingang van de grot, die zeer minimaal van omvang is (evenals de grot zelf overigens). Vanaf de ingang van de grot moet een meter of 20 bijna kruipend worden afgelegd door een claustrofobisch kleine doorgang, totdat er ruimte ontstaat om te kunnen staan. De grot is nergens breder dan anderhalve meter en nooit hoger dan een meter of twee. Gedurende de route vliegen verschrikte vleermuizen langs en tegen de bezoeker aan. Eenmaal in het midden van de grot wordt de doorgang geblokkeerd door een enkele meters lange put over de gehele breedte van de doorgang. De put ontsluit een vier meter lager gelegen onderaardse waterstroom.

Het bezoek is niet zonder gevaar en slechts aantrekkelijk voor de avontuurlijk ingestelde toerist. Het is onduidelijk of de grot een natuurlijke oorsprong heeft, of is ontstaan door mensenhand. Dit, in combinatie met de grootte van de grot, maakt dat de toeristische potentie van de grot beperkt is. De tocht en de wandelroutes naar de waterval en de grot maken duidelijk dat de feitelijke aantrekkelijkheid beperkt is en slechts weinigen zal aantrekken. De in 2009 ontdekte canyon in de comarca Sacahuacel heeft een bijzondere, verloren gewaande, flora en fauna. De ontdekking was indertijd wereldnieuws. De ontsluiting is vooralsnog beperkt. Vanaf San Pedro moet een omslachtige en lange autotocht gemaakt worden naar de comarca La Palma aan de grens met Juigalpa, vanwaar de kloof te voet bereikt kan worden. Zoals vermeld heeft de directe ontsluiting van de kloof grote prioriteit binnen de gemeente. 29

Conceptversie

Samenvattend: Potentie nationaal: In Nicaragua is vooralsnog maar beperkte vraag naar het agro-toerisme of actief/avontuurlijk toerisme. Bovendien ligt San Pedro redelijk ver van de grotere steden in het westen van het land waar potentiele toeristen uit het land zelf wonen. San Pedro zal het meer moeten hebben van regionaal (dag)toerisme. Potentie internationaal: Het toeristisch product dat San Pedro te bieden heeft is niet onderscheidend genoeg in vergelijking met andere gebieden/gemeenten in Nicaragua. Attracties zoals het klooster en het landelijke leven kunnen een nichemarkt aantrekken: toeristen die wat meer tijd en rust zoeken in plaats van gehaast van topattractie naar topattractie te reizen. Strategische visie en programma gemeente: De gemeente heeft een strategisch plan opgesteld dat over het algemeen goed in elkaar zit, bovendien is de gemeente zeer resultaatgericht. Belangrijk is dat de gemeente investeert in het toerisme met een realistische blik en dat de verwachtingen over revenuen vanuit het toerisme niet worden overschat. Basisinfrastructuur: In het dorp zelf zijn de wegen goed en ook in het buitengebied zijn grote slagen gemaakt, hoewel echte verharde wegen nog grotendeels ontbreken. De betrouwbaarheid van het elektriciteitsnetwerk is nog niet hoog, hetzelfde geldt voor de beschikbaarheid van kraanwater. In het dorp zelf is een open riolering. In het buitengebied zijn deze voorzieningen van aanzienlijk lager niveau dan in het centrum. Basis voorzieningen toerisme: In San Pedro zelf is een aantal horecavoorzieningen aanwezig, deze zijn ook beschreven in het plan van de gemeente. De kwaliteit voldoet echter nog niet aan de internationale standaard qua comfort/hygiëne (mede i.v.m. de onder Basisinfrastructuur genoemde zaken). Bovendien is er geen enkele bewegwijzering naar dichtbij zijnde attracties en is er geen informatievoorziening of plattegrond van de gemeente verkrijgbaar. 30

Conceptversie Authenticiteit: Het rustige landelijke leven van de veeboeren in al zijn facetten met de mogelijkheid voor een beperkte groep om enige tijd van bezinning door te brengen in het klooster van Santa Maria de la Paz is zeker authentiek te noemen. Complementariteit: De uniciteit en complementariteit van San Pedro zijn beperkt. Het boerenleven is in meerdere gemeenten van Nicaragua te beleven. De canyon en het klooster vormen de elementen waarmee San Pedro zich écht onderscheidt. Kansen: In aansluiting met de regio Chontales een toeristisch totaalproduct ontwikkelen, met een sturende rol van INTUR. Door de verbinding te leggen met buurgemeente La Libertad door middel van de prachtige route door de Amerrique, die binnenkort verhard wordt, zou San Pedro mee kunnen profiteren van de potentie die La Libertad heeft. Daarnaast kan San Pedro door slagvaardig te werk te gaan met het op orde brengen van de basisvoorzieningen zich wel degelijk onderscheiden van andere plattelandsgemeenten.

4.4 Voorlopig advies De potentie van San Pedro lijkt vooral te liggen in de rustige, landelijke kwaliteiten, de natuurlijke rijkdom en de mogelijkheden om enkele dagen actief deel te nemen aan het boerenleven: verzorging van vee, het maken van de typische producten van deze streek (melken leerproducten), paardrijden, wandelingen (met vogelspotten) in de natuur en genieten van de heerlijke verse streekproducten. Naar onze mening zou de slogan van San Pedro dan ook Disfruta la vida campestre moeten zijn. Bij het ontsluiten van toeristisch aantrekkelijke plaatsen zal een omslag in denken moeten plaatsvinden bij de lokale bestuurders. Het is niet realistisch om te veronderstellen dat de toerist voor een attractie, zoals die ook veelvuldig aangetroffen kan worden in de VS en Europa (watervallen, grotten, rivieren, etc.), een lange en moeizame tocht zal ondernemen, die in veel gevallen ook nog eens enkele uren vergt. Bovendien moet voor de terugweg naar het dorp vaak exact dezelfde route worden gebruikt wat voor de toerist dan vaak niet meer interessant is. Het is realistischer beter bereikbare tours te ontwikkelen en de aansluiting te zoeken met La Libertad door de toeristische ontwikkeling van de prachtige route die beide dorpen met elkaar verbindt. Wanneer San Pedro internationale toeristen wil verleiden geld te besteden in de gemeente is het in de eerste plaats van belang dat de (horeca) voorzieningen verbeterd worden. 31

Conceptversie Onderzocht zou moeten worden of lokale ondernemers hierin geïnteresseerd zijn, zodat eventuele specifieke cursussen ter ondersteuning aangeboden kunnen worden. Bij de ontwikkeling van toerisme gaan de gedachten in San Pedro vrij snel uit naar de rechtstreekse ontsluiting van attracties met verharde wegen. Meer realistisch lijkt het om uit te gaan van een goede infrastructuur die een economische meerwaarde voor de gemeenschap heeft op basis van (liefst) verharde wegen en die evt. ook leiden tot in de buurt van de attracties. Naar analogie van de wijze waarop dat in Europa gebeurt, zijn een verwijzing met een bordje en ruimte om de auto te parkeren vaak al voldoende. Als er voldoende aanloop is, mag verwacht worden dat de ondernemende San Pedroanen zelf aanvullende initiatieven zullen ontplooien (bar, kiosk, infopunt, etc.) om de locatie verder te ontwikkelen. Het authentieke, kleinschalige en plattelandskarakter van de gemeente is een sterke troef. De opgave zal zijn om bij nieuwe ontwikkelingen deze sterke eigenschappen vast te blijven houden. Het viel ons op dat de gemeente erg ambitieus is in de aanpak van nieuwe projecten en daarbij voortvarend te werk gaat, waarbij de inpassing in de bestaande karakteristiek of structuur onderbelicht blijft. Voorbeelden hiervan zijn het nieuwe rodeostadion en het Casa de Musica. Voorstelbaar is dat er een dagtour als een soort safari opgezet wordt, waarbij onder leiding van een gids te paard of per terreinwagen dergelijke attracties bezocht worden. En dan nog zal - zoals gezegd – de aantrekkingskracht beperkt zijn. Voor de avontuurlijk ingestelde toerist is er de kans om de berg van Banadi te beklimmen, met een adembenemend panorama op de top, en evt. via (nog te ontwikkelen) abseilen af te dalen als onderdeel van een safari of paardrijdtocht.

De toerist die daarnaast ook nog een tijd van bezinning en innerlijke rust zoekt kan terecht bij het klooster van Santa Maria de la Paz.

4.5 Projectsuggesties Het motto voor San Pedro de Lóvago luidt: “Disfruta la vida campestre”. (genieten van het landelijke leven). Hieronder volgt een vijftal projectsuggesties dat uitdrukking geeft aan dit thema onder onderverdeeld in de drie categorieën zoals vermeld in de methode, namelijk: • Categorie 1: Quick Win, snel en zonder veel inspanning te realiseren; • Categorie 2: op de korte in middellange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod tot ontwikkeling komt; • Categorie 3: op de lange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod in de basis aanwezig is en daadwerkelijk toeristen trekt. 32

Conceptversie Projectsuggestie 1: Informatiepunt in bibliotheek


In de bibliotheek in het Parque Central kan de bezoeker informatie krijgen. De medewerker kan voor hem accommodatie, vervoer of een gids regelen. Bovendien is er een toeristische kaart van de gemeente beschikbaar met informatie over: verblijf, transport, restaurants, gidsen, mogelijke uitjes, etc.

Projectsuggestie 2: Mirador Loma Linda


Vanaf de heuvel Loma Linda, waar een uitbreidingswijk ontwikkeld wordt, heeft de bezoeker een prachtig uitzicht over het stadje en haar omgeving. Bewegwijzering en een tafel met plattegrond zouden voldoende zijn om de plek onderdeel te maken van het toeristisch product van San Pedro.

Projectsuggestie 3: Spiritueel arrangement

Categorie 2 Initiatiefnemer: gemeente

Enkele dagen tot rust en bezinning komen in de spirituele omgeving van het klooster Santa Maria de la Paz, prachtig gelegen in de Amerrique aan de route tussen San Pedro en La Libertad. Note: Abdis Estele heeft aangeven, onder stringente condities, bereid te zijn gasten in het klooster te ontvangen op voorspraak van de gemeente. Dit arrangement is dus eigenlijk zo goed als klaar en vergt geen grote investeringen.

33

Conceptversie Projectsuggestie 4: Ganadero voor twee dagen

Categorie 3 Initiatiefnemer: ondernemer(s)

Bij het informatiepunt in de bibliotheek aan het Parque Central kan de bezoeker een arrangement boeken voor enkele dagen op een finca in de buurt. De boer zelf haalt de toerist te paard op, het leven als caballero begint hiermee direct. Na een tocht te paard door het dorp en het prachtige buitengebied wordt de gast op de finca warm onthaald met een glas zelfgemaakte chicha. Daarna volgt een rondleiding in het spanglish over de boerderij en start het boerenavontuur. Rekening moet worden gehouden met het feit dat de boeren nauwelijks Engels spreken, zo ontstaat er een culturele uitwisseling waar zowel de toerist als de boer iets van opsteken. De volgende dag begint vroeg, de koeien moeten gemolken worden, het vee wordt te paard naar de weides in de heuvels gedreven. De rest van de dag houdt de bezoeker zich bezig met de dagelijkse bezigheden op de boerderij.

Daarnaast is er tijd om een echte caballero te worden door te oefenen met het lassowerpen en het gebruik van de machete onder de knie te krijgen. Ook is er de mogelijkheid om met de vrouw des huizes de typische gerechten, gallo pinto, cuajada, tortilla’s, et cetera te bereiden, of uitstapjes te maken, te voet of te paard, naar natuurlijke attracties in de omgeving. De dag wordt afgesloten met een stevige Nicaraguaanse maaltijd, een goed gesprek met het gastgezin onder het genot van een goed glas Flor de caña. Note: Onderzoek naar geschikte fincas dient nog plaats te vinden.

Projectsuggestie 5: Boerenarrangementen


Een kans voor San Pedro is de ontwikkeling van arrangementen waarbij de toerist kennis kan maken met alle facetten van het boerenleven van Chontales. Door bijvoorbeeld, paard te rijden, lasso te werpen, vee te drijven, koeien te melken, kaas te maken, et cetera. Dit kan gecombineerd worden met bezoeken aan andere natuurlijke, nabijgelegen attracties, zoals de canyon en de berg Banadí. Het is van belang dat mooi gelegen en goed te bereiken fincas hiervoor geselecteerd worden. Verdere inventarisatie en onderzoek zijn nog nodig. 34

Conceptversie

4.6 Acties De hierboven genoemde projecten zijn nog niet uitgewerkt, dit zijn slechts suggesties, nadere uitwerking is noodzakelijk. Met de categorie 1 projecten zouden betreffende initiatiefnemers direct aan de slag kunnen. In deze paragraaf een aantal concrete acties/tips om mee te beginnen: -

De gemeente neemt contact op met het klooster om nogmaals te bevestigen of zij inderdaad geïnteresseerd zijn in het ontvangen van toeristen. Er kan afgesproken worden om dit een aantal keer te proberen om te zien hoe het vanuit beide kanten (klooster en bezoekers) bevalt. LBSNN zoekt naar touroperators die dit product zouden willen aanbieden.

-

De NGO inventariseert, eventueel in samenwerking met de gemeente, welke horecabedrijven in San Pedro behoefte hebben aan capaciteitsopbouw op het gebied van internationaal toerisme en gastvrijheid (Engels, hygiëne, etc.). Hierbij zou samenwerking gezocht kunnen worden met La Libertad. Het LBSNN kan met haar contacten bij INTUR en INATEC bekijken wat de opties hiervoor zijn en ondersteunen bij het opstellen van een projectvoorstel.

35

Conceptversie

36

Conceptversie 5. El Rama El Rama ligt in de bocht waar de rivieren Sequia en Rama verder gaan als de Rio Escondido. De stad ligt negen meter boven de rivier en heeft een vijftal laad- en losplaatsen en een internationale overslaghaven. Elk van deze vijf verschillende ‘Muelles’ (laad- en losplaatsen) hebben een eigen verhaal en dinsdag, donderdag en zaterdag wordt er in deze Muelles, en dus in de hele stad, flink handel gedreven. Het klimaat verschilt aanzienlijk met het redelijk koele klimaat in het aangrenzende Chontales. El Rama heeft een vochtiger en warmer klimaat. Doordat El Rama de laatste stad is die vanuit de pacifische kust goed te bereiken is via de weg, heeft El Rama een strategische positie. De overgang van vervoer of transport over land naar water, en omgekeerd, maakt dat de stad een handelscentrum is geworden. Dit gegeven kenmerkt ook de wijze waarop bezoekers de stad benaderen, de toerist ziet El Rama puur als overstapplaats. Waardoor een verblijf zelden langer dan strikt noodzakelijk duurt. Het buitengebied van El Rama kenmerkt zich door de vele riviertjes en stroompjes. Door haar verscheidenheid van landschappen van jungle, moeras tot agrarische landschappen, zijn de flora en fauna in El Rama zeer divers. Het beschermde gebied van Parque Municipal Mahogany halverwege de route richting Bluefields, biedt de toerist de mogelijkheid dit ongerepte natuurgebied te ontdekken. De meeste inwoners van het buitengebied leven van de veeteelt of agricultuur.

5.1 Quickscan Voorafgaand aan het bezoek is ‘Diagnostico turistico del municipio El Rama’ bestudeerd. Het betreft een studie gemaakt door studenten van de Universidad Nacional Autonoma de Nicaragua (UNAN) in Managua. In het algemeen is het een degelijk verhaal, dat zich vooral als een complete inventarisatie van de aanwezige potentie laat lezen. In het rapport wordt geconstateerd dat er ten aanzien van toerisme in El Rama nog geen strategisch plan en ook geen visie op de ontwikkeling daarvan zijn. Het rapport biedt hiertoe eerste aanzetten, maar eerst en vooral is de gemeente aan zet om een visie op (te laten) stellen. Pas dan kunnen concrete uitvoeringsplannen opgesteld worden. 37

Conceptversie In de studie wordt ook geconstateerd dat er nog geen aansluiting is op het landelijk netwerk van toeristische routes. In het rapport wordt vooral vanuit concurrentieoverwegingen angstig gekeken richting Bluefields, maar die concurrentie zou El Rama niet moeten willen aangaan. Eerder vormt El Rama een vooraankondiging naar dat deel van het land waar de toeristische aantrekkelijkheid wordt bepaald door de zee, het strand en de zon. Kortom: kijkend vanuit het westen, richting het oosten moet El Rama op zoek gaan naar de eigen toegevoegde waarde aan het nationale toeristische product. De SWOT (zie bijlage) is goed. De sterke en zwakke punten, de kansen en bedreigingen zijn realistisch en gedegen in beeld gebracht. Met name ten aanzien van de mogelijke attracties, de infrastructuur (verharde wegen, stromend drinkwater, riolering en moderne communicatiemogelijkheden) en toeristische basiskennis wordt het nodige opgemerkt. Het plan geeft een goed beeld van de mogelijke attracties van El Rama. Opgemerkt moet worden dat daarbij grotere afstanden ten opzichte van de centrumstad El Rama niet geschuwd worden. De vraag is of dat verstandig is. Het lijkt niet realistisch dat de stad toeristen langer dan een dag of twee zal kunnen vasthouden. Het is dan niet verstandig om in die beperkte tijd attracties aan te bieden die veel reistijd vragen.

5.2 Visie lokale actoren De bijeenkomst met ondernemers, ambtenaren, een delegatie van INTUR en de vice burgemeester laat zien dat er op veel punten overeenstemming is over de kwaliteiten en potentie van El Rama. De ondernemers geven aan dat de aanleg van infrastructurele werken van belang is maar dat deze projecten een lange doorlooptijd hebben: drinkwater leidingsysteem (er ligt al jaren een concreet uitgewerkt plan, inclusief financiering), de verharding van wegen, een sluitend rioleringsnetwerk, stabiel elektriciteitsnet, vuilnisophaaldienst (plan in afrondende fase), etc. Daarnaast geven ze aan dat het belangrijk is het gebied rond de Muelle Municipal te ontwikkelen, met name de behoefte aan een busterminal en de verbetering van de markt worden hierbij genoemd. Dit is namelijk de plek waar de toeristen ontvangen worden en dus de eerste indruk van El Rama zich ontvouwt. Wij hebben de noodzaak van goede basisvoorzieningen nogmaals onderstreept, maar ook aangegeven dat de gemeente nu aan zet is om op basis van de inventarisatie door de universiteit te komen tot visie- en beleidvorming t.a.v. de ontwikkeling van toerisme. Er is geen toeristisch informatiepunt in El Rama, het ontbreken van informatie zoals een simpele kaart van de gemeente en haar attracties, worden als een probleem ervaren. Een van de aanwezigen merkt op dat El Rama in de toekomst een nog belangrijker knooppunt wordt. De nieuwe wegen die El Rama verbindt met Nueva Guinea, Bluefields en Laguna de los Perlas zijn een kans voor El Rama om zich economisch en (dus) ook toeristisch beter op de kaart te zetten.

38

Conceptversie 5.3 Onderzoek naar potentie De potentiele attracties van El Rama liggen met name in het buitengebied. Het dagelijks leven in het stadje zelf dat bepaald wordt door de relatie met de rivier en een aantal specifieke bezienswaardigheden zijn echter ook zeker interessant voor de toerist. De verschillende Muelles (laad- en losplaatsen) en hun verhalen zijn bijzonder en kenmerken het stadje. • Muelle de Amy: dankt haar naam aan het oudste hotel van El Rama; hier worden diverse producten overgeslagen. Er is een soort ‘mini-Malecon’ gebouwd, maar deze is in slechte staat en nodigt niet uit tot verblijf. • Muelle de los Chinos: dankt haar naam aan de Chinezen die pioniers waren in de handel via de waterwegen in deze regio. Hier worden met name melkproducten overgeslagen. De entree van deze muelle zit wat verstopt in een straathoek, maar heeft nog vele authentieke elementen. • Muelle de la Viejita: dankt haar naam aan een oude weduwe die tot voor kort in het huis aan deze overslagplaats woonde. Hier worden met name fruit en groenten overgeslagen. Het is een redelijke open Muelle, goed toegankelijk en er hangt een levendige sfeer dankzij de vele stalletjes en kraampjes aan weerszijde van de toegang. • Muelle para ganado: letterlijk overslagplaats voor vee en dat is dan ook wat hier gebeurt. Bijzonder is dat men de runderen zelf de rivier laat overzwemmen. Varkens worden hier direct gewogen en verhandeld. Deze Muelle is alleen geschikt voor vee en is hier met houten hekwerken helemaal op ingericht, de straat is niet verhard zodat de runderen gemakkelijk aan wal kunnen klimmen en de helling kunnen nemen. • Muelle municipal: letterlijk gemeentelijke overslagplaats. Hier vertrekken de boten naar Bluefields en vindt beperkt overslag plaats. Dit is een ruim aangelegde en opvallend schone Muelle gelegen aan het eind van het marktgebied. In de rivier vlak naast de ponton zijn de resten van een verzonken schip zichtbaar, dat wegens cocaïnesmokkel aan de ketting was gelegd.

Door middel van een tocht met een lancha of panga over de rivieren kan de toerist het leven van de Rameños op en aan het water van nabij aanschouwen. Veel huizen zijn in een typische bouwstijl gebouwd, gebaseerd op twee bouwlagen in verband met het overstromingsgevaar. De houten opbouw van de huizen is traditioneel geschilderd in ‘Verde tierno’, letterlijk vertaald ‘lief’ groen, een turquoise-achtige kleur. Dit alles kan het stadje El Rama met een paar kleine investeringen zeker aantrekkelijk maken voor een toerist, maar langer dan enkele uren is hij in het centrum niet vast te houden.

39

Conceptversie

Opvallend is het vele afval dat de stad en de oevers van de rivieren een verrommelde en onhygiënische uitstraling geeft, wat alles behalve uitnodigend is voor de toerist. Daar komt bij dat door de beperkte verlichting van de stad er in de avonduren een gevoel van onveiligheid kan ontstaan. Buiten de stad heeft El Rama de bezoeker veel bijzondere flora en fauna te bieden, o.a. Humedales de Caño Negro y Rio Mahogany (een moerasgebied waar krokodillen, jaguars en vele bijzondere vogels gespot kunnen worden) en Los Iguanes (een dorpje dat vanaf El Rama per boot bereikbaar is en waar verschillende soorten apen die geobserveerd kunnen worden). Acht kilometer ten westen van de stad El Rama is een hangbrug voor voetgangers gemaakt van 120 meter lang over de Rio Mico. De brug heeft een hoogte van 40 meter boven de rivier en verbindt het dorp El Recreo met de overkant, waar een onderzoekscentrum voor de verbetering van de verbouw van gewassen en een opleidingsinstituut voor jonge boeren gevestigd zijn. Het instituut biedt plaats aan 100 studenten die deels intern verblijven. De locatie is fraai opgezet. Hier worden cacaoplanten gekweekt en rubberbomen afgetapt. Daarnaast is er een bamboekwekerij en een rubberverwerkingsbedrijf. Het centrale punt van het instituut wordt gevormd door een fraaie, in neoklassieke stijl uitgevoerde, boerderij die vroeger aan de Somoza-familie toebehoorde. Ook zijn hier bijzondere vogels zoals de Oropendola’s te vinden die een bijzonder hangend nest maken in de toppen van de bomen. Het verendek en de snavel zijn fraai gekleurd en de vogels maken een bijzonder geluid. Op het erf zijn ook enkele fraaie huizen te vinden, geschilderd in het kenmerkende ‘verde tierno’. Aan de oever van de Rio Mico wordt momenteel een hotel gebouwd met een prachtig panorama op de hangbrug en de rivier. Deze omgeving biedt geweldige kansen voor de ontwikkeling van een tour van een halve dag vanuit het centrum van El Rama. Met name door de ontbossing duurt het regenseizoen, dat voorheen van half mei tot december duurde, steeds langer. Dit vormt een serieuze bedreiging voor de flora en fauna, en daarmee de toeristische potentie. De regenval neemt daarentegen af; per jaar valt er gemiddeld 3000mm. De laatste extreme overstroming, waarbij het waterniveau circa 20m(!) steeg, dateert van 1988. El Rama stond toen volledig onder water, alleen de kerktoren was nog zichtbaar. 40

Conceptversie De gemeente El Rama maakt een stormachtige groei door. Inmiddels is de bevolking van de gemeente gegroeid tot 65.000 inwoners, waarvan er zeker 27.000 in El Rama zelf wonen. De stedenbouwkundige structuur laat duidelijk zien dat een gedegen planning voor stadsontwikkeling ontbreekt. Hier dient de gemeente haar verantwoordelijkheid te nemen. De stad heeft daarnaast, zoals vele havensteden in Latijns Amerika, te maken met een toenemende drugssmokkel. Drugsgebruik heeft de lokale jeugd in toenemende mate in haar greep.

Samenvattend: Potentie nationaal: De potentie van El Rama voor de ontwikkeling van het nationale toerisme is voldoende aanwezig. De afstand van El Rama tot grote concentraties potentiele nationale bezoekers vormt een beperking. Echter het unieke karakter van de stad i.c.m. het prachtige buitengebied en de aanwezigheid van overnachtingsmogelijkheden maken dit in ruime mate goed. Potentie internationaal: El Rama heeft een grote potentie voor de ontwikkeling van internationaal toerisme als onderdeel van de route over land vanaf de pacifische kust richting de Corn Islands. Strategische visie en programma gemeente: De gemeente heeft nog geen strategische visie opgesteld en nog geen actie ondernomen naar aanleiding van de inventarisatie gemaakt door studenten van de UNAN. Bovendien schiet de gemeente momenteel te kort in het verzorgen van de basisvoorzieningen voor inwoners en dus ook bezoekers. De komst van een nieuw bestuur in november zou hier verandering in kunnen brengen. Basisinfrastructuur: Het ontbreekt aan een adequate basisinfrastructuur voor internationaal toerisme. De straatverlichting is onvoldoende, de stad is niet schoon, netwerken voor stromend water en elektriciteit zijn niet betrouwbaar. 41

Conceptversie Basis voorzieningen toerisme: In El Rama zijn redelijk wat overnachtingsmogelijkheden en eetgelegenheden te vinden. Deze zijn echter met name gericht op de zakelijke markt van handelaars die in El Rama verblijven. Het kwaliteitsniveau is niet voldoende om ook de meer veeleisende internationale markt te voorzien. Daarnaast is er geen bewegwijzering van attracties of andere toeristische informatie, zoals een simpele plattegrond van de gemeente. Authenticiteit: El Rama heeft een hoge mate van authenticiteit. Haar unieke ligging, haar havens en de handelsdrukte die daarbij horen maken het een levendig stadje. Daarnaast is het omringende landschap divers en biedt het mogelijkheid tot het spotten van bijzondere flora en fauna. Complementariteit: El Rama is van voldoende toegevoegde waarde aan het nationale toeristisch product. Qua beleving van de jungle en de aanwezigheid van flora en fauna in het buitengebied kan het wel zo zijn dat San Carlos El Rama overtreft. Kansen: De ontwikkeling van de route over land vanuit de pacifische kust biedt grote mogelijkheden voor El Rama. Het is van belang dat El Rama haar uitstraling verbetert en haar attracties zichtbaar maakt, zodat ze van het snelle passantenhaven imago afkomt.

5.4 Voorlopig advies El Rama markeert de overgang naar het Atlantische/Caribische deel en daar ligt een enorme kans. De toerist, komend uit het westelijk deel van Nicaragua en onderweg naar Bluefields en de Corn Islands, maakt hier de overgang van vervoer over de weg naar vervoer over water. Op weg naar de betoverende Caribische stranden van de Corn Islands. Kortom, El Rama: Puerta hacia el Caribe. (de poort naar de Carribean). Dit is wat El Rama onderscheid van andere steden. El Rama zelf heeft potentie, maar er moet veel gebeuren wil dit ook door de toerist worden opgemerkt. De identiteit van de stad zou versterkt kunnen worden door de het gebruik van de kleur ‘verde tierno’ te stimuleren. Daarnaast zouden de verhalen van de verschillende Muelles zichtbaar gemaakt moeten worden voor de bezoeker middels signalering. Nog belangrijker voor de uitstraling en beleving van de stad is het oplossen van de afvalproblematiek. Hier zou de komende tijd bij de gemeente hoge prioriteit aan gegeven moeten worden.

42

Conceptversie In El Rama zijn verschillende hotels en restaurants aanwezig, de kwaliteit van de meeste voldoet echter nog niet aan de hogere internationale standaard. Ze zijn met name gericht op de handelaren die El Rama voor zaken aandoen. Om internationale toeristen goed te ontvangen is het belangrijk dat de kwaliteit verbeterd wordt, met name op het gebied van gastvrijheid en hygiëne. Bovendien blijkt dat er in veel hotels ook prostituees actief zijn, dit kan internationale toeristen afschrikken. Herbebossingsprojecten zijn voor deze regio van essentieel belang om de biodiversiteit te behouden en verdere klimaatverandering te voorkomen, niet alleen vanuit ecologisch maar ook vanuit toeristisch, en dus economisch, oogpunt. Natuur- en milieueducatie zijn hierbij van belang, het ontmoedigen van de jacht op bedreigde diersoorten hoort hier ook bij.

5.5 Projectsuggesties Het motto voor El Rama luidt: “Puerta hacia el Caribe” (poort naar de Caribean) Hieronder volgt een achttal projectsuggesties dat uitdrukking geeft aan dit thema onder onderverdeeld in de drie categorieën zoals vermeld in de methode, namelijk: • Categorie 1: Quick Win, snel en zonder veel inspanning te realiseren; • Categorie 2: op de korte in middellange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod tot ontwikkeling komt; • Categorie 3: op de lange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod in de basis aanwezig is en daadwerkelijk toeristen trekt.Hieronder volgt een zestal projectsuggesties dat uitdrukking geeft aan dit thema: Projectsuggestie 1: Informatiepunt


In een stad als El Rama is het opmerkelijk dat er nog geen enkele informatievoorziening is voor de passerende toeristen. Zaak is dan ook om te bekijken waar op korte termijn, het liefst aan het Parque Central, een informatiepunt ingericht kan worden. Dit hoeft geen zelfstandig informatiepunt te zijn, men zou moeten bekijken waar een combinatie gezocht kan worden met een bestaande onderneming of publieke voorziening. Ook bij de Muelle Municipal zou de toerist geconfronteerd moeten worden met wat El Rama de toerist te bieden heeft. Een groot informatiebord en misschien ook hier concreet informatiepunt zou een aanwinst zijn op de plek waar elke toerist El Rama binnenkomt en weer verlaat.

43

Conceptversie Projectsuggestie 2: Bebording Muelles


De diverse Muelles van El Rama hebben elk hun eigen verhaal. Op simpele wijze kan aan het toeristisch product van El Rama invulling worden gegeven door bij iedere Muelle een bord te plaatsen met de naam en de herkomst hiervan. Bij de ontwikkeling van toeristische plattegronden kunnen deze Muelles herkenningspunten vormen in deze stad waar straatnamen niet voorkomen. Projectsuggestie 3: Cerro mirador


De toerist kan zich per motortaxi laten afzetten aan de voet van de heuvel bij de steengroeve. Vanaf daar kan hij te voet de heuvel beklimmen. Het zou goed zijn deze route vanuit de stad de route te bewegwijzeren. Eenmaal boven kan de toerist genieten van het uitzicht over de stad met zijn rivieren en het omringende landschap. De beleving van het panorama kan aanmerkelijk aan kracht winnen door een tafel te maken met een plattegrond van de omgeving. De op de top gespannen stroomkabels zouden verder beveiligd moeten worden (isoleren, hoger hangen).

Projectsuggestie 4: El Recreo


Vanuit het centrum van El Rama kan de toerist op Nica-wijze in een open laadbak vervoerd worden door de straten van de stad richting de brug, het startpunt van de tour. Onderweg krijgt de bezoeker een beeld van hoe het leven er buiten de stad uit ziet. Na de brug bij Esperanza gaat de route verder over onverharde wegen door de comarca El Recreo, waaraan de hangbrug haar naam dankt. Vanaf hier gaat de toerist te voet verder en steekt de Rio Mico over met de 120 meter lange hangbrug en heeft een bijzondere ervaring op 40 meter hoogte met een idyllisch uitzicht over de rivier en haar oevers. Onderweg maakt de bezoeker kennis met het typische leven op en rondom de rivier in El Rama. Eenmaal de brug gepasseerd komt men op het toegangspad richting de oude finca van Somoza waar nu allerlei typische gewassen (cacao, rubber, bananen, bamboe, etc.) gekweekt en onderzocht worden. Hier wordt de bezoeker opgewacht door een student van de agrarische beroepsleiding die om de hoek gevestigd is. 44

Conceptversie De student leidt de bezoeker rond over het terrein en legt hierbij uit hoe de verschillende gewassen geproduceerd en verwerkt worden. Een korte tussenstop bij de finca biedt de bezoeker de mogelijkheid om zich kort in de geschiedenis van het Somoza regime te verdiepen. Hier krijgt de toerist de mogelijkheid om een verrekijker te huren om de aanwezige bijzondere vogels, die hen met hun gezang al nieuwsgierig maken, te bekijken. Hier is ook informatie aanwezig over de diverse vogelsoorten die gespot kunnen worden. In de finca kunnen nog brochures van deze en andere attracties in El Rama worden meegenomen. De toerist wordt nu verder rondgeleid over het terrein en krijgt alles te horen en te zien over de kweek en verwerking van de cacao en rubber (onder andere het aftappen van de rubber). Vlak na de Somoza finca passeert de bezoeker twee karakteristieken huizen, waarbij een korte toelichting op de bouwstijl wordt gegeven. Gedurende de wandeling heeft de toerist de mogelijkheid om zich te laten verleiden door de prachtige vogels, kenmerkend voor deze regio van Nicaragua, of zich te verwonderen over de enorme bamboe die hier gekweekt wordt. De tour wordt vervolgd langs de hal waar de eerste stap van de rubberverwerking bekeken kan worden. Over een met palmbomen omzoomd pad vervolgt de tour haar weg door een cacaoplantage richting de school waar bij een kiosk wat lokale producten (bijvoorbeeld cacao snoepjes, fruitdrankjes) gekocht kunnen worden en eventueel een drankje. De toerist verlaat het terrein via de brug en zakt af richting de oever van de Rio Mico waar bij een prachtig gelegen hotel een lunch genuttigd kan worden voordat men met een panga terugvaart richting El Rama. Deze tocht biedt nog vele mogelijkheden om te genieten van de prachtige flora en fauna, de bijzondere panorama’s. Note: De hangbrug biedt wellicht mogelijkheden voor de ontwikkeling van speciale sunset tours. Wij hebben ervaren dat je vanaf de brug een spectaculair zicht hebt op dit eigenlijk alledaags fenomeen. Gecombineerd met het in aanbouw zijnde restaurant biedt dit mogelijkheden voor een zeer bijzonder arrangement.

Projectsuggestie 5: Piraten per panga


In El Rama zijn een aantal piratenlegenda’s over nooit opgegraven schatten langs de rivier etc. Dit is het gebied waar piraten daadwerkelijk de rivieren afstruinden, dit spreekt bij jong en oud tot de verbeelding. De verhalen zouden opgeschreven moeten worden en vervolgens bekeken worden welke locaties die in deze verhalen naar boven komen verwerkt kunnen worden in een avontuurlijke dagtour.

45

Conceptversie Projectsuggestie 6: Wildsafari per panga


Er zijn verschillende natuurparken in de omgeving van El Rama. Velen zijn het makkelijkst per panga te bereiken. Een voorbeeld daarvan is Parque Municipal Mahogany , halverwege de route over de rivier richting Bluefields. In dit park zijn watervallen zijn verschillende bijzondere diersoorten te bewonderen. Welke natuurparken en/of natuurgebieden het meest bijzonder of toegankelijk zijn zal nader geïnventariseerd moeten worden, zodat er dagtours of in de toekomst misschien zelfs meerdaagse tours naar deze gebieden aangeboden kunnen worden.

Projectsuggestie 7: Malecon Amy


Op deze plaats kan de relatie van de stad met haar rivieren aanmerkelijk versterkt worden door de bestaande Malecon op te knappen en uit te breiden. Daarbij zou het goed zijn deze meer richting de rivieren te situeren en de aanwezige bosschages te verwijderen voor een beter (uit-)zicht. De nieuwe Malecon zou een aanjager kunnen zijn voor de algehele opwaardering van dit deel van het centrum richting de markt, zie projectsuggestie 8. Note: bij gebrek aan financiële middelen kan volstaan worden met het renoveren van de bestaande Malecon en het verwijderen van de storende bosschages.

46

Conceptversie Projectsuggestie 8: Omgeving markt en busterminal


Het is belangrijk dat de uitstraling van dit gebied wordt verbeterd. Dit is namelijk dé plek waar de toeristen El Rama binnenkomen en vertrekken, zowel per boot als per bus. Het is dus de eerste en de laatste indruk die bezoekers krijgen van El Rama. El Rama heeft geen terminal of halteplaats voor bussen, dit zorgt soms voor chaos. De Markt zorgt voor een levendige sfeer passend bij het thema Puerta del Caribe, al barst hij wel wat uit zijn voegen. Daarnaast zijn er nu tijdelijke marktstalletjes aan het Parque Central gevestigd die de uitstraling hiervan geen goed doen. De gemeente geeft aan bezig te zijn met de planvorming voor een nieuwe markt. Ons advies om daarbij ook de ruimte te creëren voor de bussen. Note: De sanering van het nabijgelegen tankstation zou hier ook in meegenomen kunnen worden, al begrijpen we dat dit een lastige opgave zal zijn. Het zou een geweldige kans zijn om de aantrekkelijkheid van het centrum te verhogen, wellicht kunnen hier in de toekomst de bushaltes een plek krijgen.

5.6 Acties De hierboven genoemde projecten zijn nog niet uitgewerkt, dit zijn slechts suggesties, nadere uitwerking is noodzakelijk. Met de categorie 1 projecten zouden betreffende initiatiefnemers direct aan de slag kunnen. In deze paragraaf een aantal concrete acties/tips om mee te beginnen:

-

El Rama zal komende tijd sterk in moeten zetten op het schoonmaken en houden van haar stad. Afvalinzameling is belangrijk in de verbetering van de uitstraling en het imago van de stad. De NGO kan hier ook een belangrijke rol in spelen bijvoorbeeld in het organiseren van gemeentelijke opruimdagen en in de bewustwording van inwoners over de afvalproblematiek.

-

Naast een concreet voorbeeld als afvalinzameling is inzetten op basisinfrastructuur als wegen, elektriciteitsnet, water en straatverlichting belangrijk voor EL Rama. LBSNN heeft coaching en advies toegezegd in de uitvoering van concrete projecten om op afzienbare termijn resultaat te boeken, maar ook om de gemeente te helpen te komen tot meer strategische beleidsvorming.

47

Conceptversie -

De NGO inventariseert, eventueel in samenwerking met de gemeente, welke horecabedrijven in El Rama behoefte hebben aan capaciteitsopbouw op het gebied van internationaal toerisme en gastvrijheid (Engels, hygiëne, etc.). Het LBSNN kan met haar contacten bij INTUR en INATEC bekijken wat de opties hiervoor zijn en ondersteunen bij het opstellen van een projectvoorstel.

48

Conceptversie 6. San Marcos (Diriamba en Jinotepe) Volgens de reisgidsen zijn in San Marcos en omgeving de vroegste nederzettingen van het land ontstaan. Dat is vermoedelijk ook waarom hier de oudste petrogliefen van het land te vinden zijn. San Marcos is een stad met een koloniale oorsprong. Het orthogonale stedenbouwkundig grid en de vele koloniale huizen met kenmerkende adobe-opbouw herinneren hier aan. In de stad zijn nog veel koloniale en neoklassieke huizen te vinden. Er is een oud station, daterend van de tijd van voor president Violeta Chamorro, toen Nicaragua nog een spoorwegnet bezat. De stad heeft een aangenaam Parque Central en legt momenteel de laatste hand aan een Casa de Cultura: een enorm gebouw dat als concertzaal gebruikt kan worden, waar cursussen gegeven worden en waar een museum voor de vele petrogliefen, die de stad rijk is, gevestigd kan worden. In het centrum rijden de fietstaxi’s af en aan. Hoewel dit vervoermiddel in andere Nicaraguaanse steden ook voorkomt, zijn het er in San Marcos opmerkelijk veel. De route naar San Marcos is vanuit de Pueblos Blancos en vanuit Managua bijzonder aantrekkelijk te noemen. De stad ligt in een fraai heuvellandschap op ruim 600 meter boven de zeespiegel en heeft een aangenaam en mild klimaat. Beide routes worden begeleid door vele fruitbedrijven (met verkooppunten aan de kant van de weg): bananen, citrusvruchten, sinaasappelen en ananas. Ook zijn in er deze omgeving veel koffieplantages. Diriamba is een stadje dat zich vooral laat voorstaan op haar culturele tradities en haar religieuze festiviteiten. Het Parque Central is een prettige plek om te verblijven. Jinotepe is een stad met een koloniale stedenbouwkundige structuur. In het centrum staan veel koloniale en neoklassieke huizen, veelal in staat van verval. Het Parque Central en de daaraan gesitueerde kerk vormen bijzondere ankerpunten van de stad. Vanuit Diriamba voert een lange weg bergafwaarts naar de oceaan. Daar waar de rivier de Tecolapa de oceaan instroomt bevindt zich een publiek strand dat door INTUR beheerd wordt. Hier bevinden zich enkele kleinschalige restaurantjes en hotels, die nog weinig bekendheid genieten bij de internationale toeristen. Het vissersdorpje Veracruz met zijn vele kleurrijke bootjes ademt een aangename bijna Mediteraan maritieme sfeer.

49

Conceptversie 6.1 Quickscan Voorafgaand aan het bezoek is het ‘Memoria de reunion con INTUR’ San Marcos bestudeerd. Het betreft een verslag van een bijeenkomst op 21 september 2011over de ontwikkelpotentie van toerisme in San Marcos. Er is nog geen strategische visie of inventarisatie naar potentiele attracties van San Marcos beschikbaar. Dit maakte een Quickscan voorafgaand aan de missie lastig. De algemene conclusie is dat San Marcos te weinig attracties heeft om zelfstandig toerisme te kunnen ontwikkelen. Voorgesteld wordt om aan te haken bij grotere regionale plannen en ontwikkelingen, zoals de Ruta de los Volcanes en de Ruta de los Generales. Dat lijkt een realistisch uitgangspunt. In dit verband wordt gesproken over een plan voor de ontwikkeling van toerisme voor het gehele departement Carazo (Diriamba, San Marcos en Jinotepe) dat in oktober 2011 gereed had moeten zijn. Verder wordt ook geadviseerd om te profiteren van de nabijheid van toeristisch interessante steden en plekken zoals Masaya, Catarina (Pueblos Blancos), Granada en Laguna de Apoyo. Het is van belang dat dan vooral wordt ingestoken op de toegevoegde waarde van San Marcos aan deze bestemmingen. Daartoe zal inzicht moeten bestaan in de eigen potentie en unieke spots. San Marcos kenmerkt zich door een rijke ambacht traditie, met name houtbewerking. Of de petrogliefen van San Marcos voldoende kwaliteit hebben voor het toeristisch concept zal nog nader bestudeerd moeten worden. Het voorliggende stuk is vooral financieel ingestoken en het ontbreekt San Marcos aan een gedegen marktanalyse en een complete inventarisatie van potentiele attracties.

50

Conceptversie 6.2 Visie lokale actoren INTUR Carazo is momenteel bezig met een analyse van het toeristisch potentieel van het departement. Als toeristische attracties voor het departement Carazo noemt INTUR: • Strand • Agrotoerisme • Extreem/avontuurlijk toerisme • Religieus toerisme • Inheemse cultuur, petrogliefen Richard Acuña geeft aan dat INTUR Carazo zich beperkt voelt in haar te besteden budget. Ook is hij van mening dat de afwezigheid van een touroperator in de regio het moeilijk maakt om het toerisme verder te ontwikkelen. Een touroperator kan de lokale bedrijven adviseren wat aan het toeristisch product verbeterd moet worden om aan de internationale standaard te voldoen, met andere woorden de matching tussen aanbod en vraag. INTUR ziet een toename in de promotie van het departement over de afgelopen 3 jaar. INTUR heeft onder andere een facebook pagina gemaakt over de toeristische potentie van het departement en merkt in de reacties dat veel inwoners uit de regio verrast zijn van wat het departement te bieden heeft. In San Marcos passeren dagelijks vijf tot acht internationale toeristen die op weg zijn van Masaya naar de kust. Zij nuttigen in San Marcos hooguit een lunch en reizen dan weer verder. Als potentiele attracties van San Marcos noemt INTUR: • De petrogliefen: burgemeester Vega licht toe dat er in San Marcos grote aantallen petrogliefen zijn gevonden, veel op privaat terrein en sommige ook in privé bezit van een verzamelaarster. Daarnaast zijn er zo’n vijfhonderd petrogliefen overgedragen aan een nationale instantie. Hij geeft aan dat de petrogliefen door veel inwoners niet op waarde worden geschat. Wij hebben aangegeven dat educatie hierbij een belangrijke rol speelt. Scholen kunnen een bezoek aan de petrogliefen en zo de leerlingen kennis te laten maken met de geschiedenis van het land (erfgoededucatie). Op die manier wordt het respect voor cultureel erfgoed vergroot; • De koffiefincas; • De finca van Somoza en het familiegraf van Somoza; • De finca van Popo Chamorro (een groot activiteitencentrum met hotel aan de rand van de stad op een voormalige koffieplantage, dat geleid wordt door een bijzonder actieve ondernemer).

51

Conceptversie De toeristische potentie moet nog nader geïnventariseerd worden en gekoppeld daaraan dienen kansrijke uitvoeringsprojecten ontwikkeld te worden. Het ontwikkelen van wandelpaden en ook mogelijk fietstoerisme wordt als een kans gezien. Onlangs heeft San Marcos nog een groep van 21 fietsers uit Costa Rica in de gemeente gehad. Daarnaast is de gemeente bezig met de bouw van een Casa de Cultura aan het centrale park, waar naast het geven van cursussen op het gebied van kunst en cultuur, ook een museum in gevestigd gaat worden en mogelijk een toeristisch informatiepunt. N.B.: We hebben geadviseerd dat een toeristisch informatiepunt opgenomen kan worden in een bestaande onderneming. Aangegeven wordt dat ondernemingen weinig middelen hebben om hierin te investeren. Daarop reageerden wij door aan te geven dat als ondernemers (kiosk, restaurantjes, etc.) aan het centrale plein mondeling al e.e.a. kunnen toelichten van wat er in San Marcos en omgeving te doen is, dit in eerste instantie al genoeg kan zijn. Dan kan in een later stadium geïnvesteerd worden in een brochure, etc. Opleiding van ondernemers is hierbij belangrijk, zij moeten weten wat het gebied te bieden heeft. INATEC is al in een vergevorderd stadium met het ontwikkelen van een opleiding voor toeristische gids, die ook in deze regio geïntroduceerd kan worden. De aanwezigheid van de internationale universiteit in San Marcos wordt gezien als een grote kans, de studenten die daar lessen volgen zijn potentiele bezoekers van de toeristische attracties van San Marcos en omgeving. Bovendien worden zij tijdens hun verblijf ook vaak bezocht door familie of vrienden, de economische spin off kan dus groot zijn. Een zwakte voor San Marcos, en voor de regio, is de kwaliteit van verblijfsaccommodaties en restaurants. Deze voldoen veelal niet aan de internationale standaard. Bovendien heeft INTUR geconstateerd dat veel, met name horeca ondernemers, in San Marcos kennis en kunde missen om resultaat te behalen in onderhandelingen met geïnteresseerde touroperators. Wellicht kan CANTUR hierin adviseren of een kennisuitwisseling met collega ondernemers uit meer ontwikkelde toeristische bestemmingen kan organiseren. Horeca ondernemer Francisco Mendoza geeft aan dat onlangs de eerste bijeenkomst met CANTUR heeft plaatsgevonden, maar dat daar nog geen gevolg aan is gegeven. De private sector in San Marcos is niet georganiseerd, neemt weinig initiatief en weet haar product niet te promoten, dat maakt de ontwikkeling van het toerisme lastig. Het toeristisch ‘Gabinette’ staat in San Marcos nog in de kinderschoenen. INTUR ziet vooral mogelijkheden in een route die Diriamba, Jinotepe, de Kust en San Marcos met elkaar verbindt. Binnen deze route zou San Marcos zich onderscheiden in de koffieproductie, de petrogliefen en de geschiedenis van de familie Somoza. De nationale markt is ook een grote kans: in de weekenden komen veel Nicaraguanen richting Diriamba en Catarina om inkopen te doen en te genieten van het gebied. Zij doen ook wel San Marcos aan, echter enkel voor een lunch of een drankje.

52

Conceptversie Geconcludeerd wordt dat de analyse die INTUR aan het maken is een startpunt kan zijn voor de meer strategische ontwikkeling van het toerisme in San Marcos. Gemeentelijk beleid op de ontwikkeling van toerisme is zeer belangrijk. Een duidelijke visie en focus zijn hierbij belangrijk en daaraan gekoppeld mogelijke korte en lange termijn projecten. INTUR spreekt haar zorg uit over het gebrek aan leiderschap als het gaat om de toeristische ontwikkeling in San Marcos. Er is iemand nodig die de kar gaat trekken.

6.3 Onderzoek naar potentie Zoals gezegd is de route naar San Marcos vanuit de Pueblos Blancos en vanuit Managua bijzonder aantrekkelijk te noemen. Het fraaie heuvellandschap met de vele fruitbedrijven met verkooppunten aan de kant van de weg en de koffieplantages maken de tour naar de stad tot een prettige ervaring. De vele fruitbedrijven worden als kenmerkend ervaren door zowel INTUR als de gemeente. Van vermarkting van deze potentiële attractie hebben wij niets vernomen, hoewel dit toch echt uniek, onderscheidend en aantrekkelijk is, en bovendien weinig extra in investeringen vergt. De bekendste petrogliefen van San Marcos worden bezocht. Deze bevinden zich even buiten de bebouwde kom van San Marcos in een stroomdal, dat slechts gedurende het regenseizoen water afvoert. De wandeling door het stroomdal is aantrekkelijk vanwege de fraaie natuur en de vele vogels en vlinders die hier gespot kunnen worden. Na ca. 15 minuten komt de bezoeker bij een niet te nemen kloof met grote rotsen en een flink verval. Hier kan de route echter wel boven langs het rivierdal vervolgd worden, dit deel hebben wij niet meer verkend. De petrogliefen zijn zeer moeilijk traceerbaar. Dit maakt dat de wandeling eigenlijk niet zonder gids ondernomen kan worden. Een gids zou de toerist, naast uitleg over de petrogliefen, ook kunnen wijzen op de fraaie flora en fauna. De petrogliefen zijn door de vele in de rotsen gekerfde graffiti, van recente datum, en de actieve winning van lavastenen sterk aan verval onderhevig. De overheid zou hier haar rol moeten pakken om dit belangrijke cultuur historisch erfgoed te beschermen voordat alles helemaal verdwenen is. De toeristische aantrekkelijkheid van deze attractie heeft inmiddels veel aan waarde ingeboekt. In de huidige staat zullen deze petrogliefen weinig toeristen aanspreken.

53

Conceptversie Het landgoed van voormalig dictator Somoza is inmiddels verdeeld over drie eigenaren, de finca is gesloopt. Nog slechts enkele opstallen, waaronder de familiekapel, resteren nog. De graftombe van de familie Somoza, die zich bevindt op de gemeentelijke begraafplaats, is indrukwekkend, maar verkeert in deplorabele staat. Diriamba, de Pacifische kust en Jinotepe werden kort verkend om meer inzicht te krijgen in de mogelijke samenwerking met San Marcos in een toeristisch verband. De tijd in Diriamba en Jinotepe was te kort om in dit verband uitspraken te doen over de toeristische potentie. Indien advies gewenst is over de samenwerking van San Marcos met Jinotepe en Diriamba is nader onderzoek noodzakelijk. De Pacifische kust van Carazo is voor het grootste deel bezet door privéterreinen, waardoor er maar weinig mogelijkheden zijn om naar het strand te gaan. Daar waar de rivier de Tecolapa in de oceaan stroomt is een door INTUR beheerde betaalde parkeerplaats. Aan het openbare strand zijn enkele restaurants en een klein hotel gevestigd. De sfeer is er gemoedelijk.

Samenvattend: Potentie nationaal: De fraaie landschappelijke ligging, het milde klimaat en de vele fruit- en koffiebedrijven in combinatie met de mogelijkheid tot aansluiten bij de reeds ontwikkelde (shopping) route voor Nicaraguanen uit de nabije stedelijke gebieden maken dat er sprake is van potentie op nationaal niveau. Potentie internationaal: De gemeente San Marcos heeft momenteel nog te weinig te bieden om de internationale toerist tot een bezoek te verleiden. Strategische visie en programma gemeente: In San Marcos wordt het toerisme wel gezien als potentiele inkomensbron, maar er worden nog geen acties ondernomen om hier ook daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. ER is nog geen gemeentelijk strategisch plan. INTUR werkt momenteel nog aan een regionale inventarisatie voor het hele departement Carazo, dit zou een aanjager kunnen zijn. Basisinfrastructuur: De basisinfrastructuur is naar Nicaraguaanse maatstaven redelijk tot goed te noemen. Basis voorzieningen toerisme: INTUR constateert dat de kwaliteit van de horecavoorzieningen niet voldoet aan internationale standaarden. In vergelijking met de andere onderzochte steden zijn deze voorzieningen in San Marcos wel van bovengemiddelde kwaliteit.

54

Conceptversie Authenticiteit: Het is moeilijk om voor San Marcos een ‘Unique Selling Point’ aan te wijzen. De geschiedenis van de Somoza’s zou dit wellicht kunnen zijn, maar dit is momenteel absoluut niet zichtbaar of beleefbaar. Kortom: San Marcos heeft weinig te bieden dat niet ook in andere koloniale steden gevonden kan worden. Complementariteit: De complementariteit van San Marcos ligt vooral in de aansluiting bij de route door de Pueblos Blancos naar de pacifische kust, en dus voor de nationale markt. Voor de internationale markt is het aanbod te weinig onderscheidend. Kansen: Met beperkte investeringen kan San Marcos al beduidend aan potentie winnen: de ‘Ruta de Fruta’ en Casa de Cultura bieden daar goede aanknopingspunten voor. De aantrekkelijkheid voor de internationale markt is echter zeer beperkt.

6.4 Voorlopig advies De toegevoegde waarde van San Marcos aan het toeristisch product van Carazo is vooral gelegen in het agrotoerisme, de inheemse cultuur en wellicht de geschiedenis van de Somoza’s. • Agroturismo: Verreweg het meest aantrekkelijk is de bijzondere route naar San Marcos met de vele fruit- en koffiebedrijven en de fraaie landschappen en vergezichten. De ontwikkeling van een ‘Ruta de Fruta’ zou onderzocht kunnen worden. Hierbij zou wellicht aansluiting gezocht kunnen worden bij de ambachtelijke route door de Pueblos Blancos, waardoor een interessante route ontstaat met een rijk en gevarieerd aanbod van producten. • Inheemse cultuur, vooral de petrogliefen. Wij adviseren in te steken op goede documentatie en bescherming van de nog resterende petrogliefen en dit, tezamen met de petrogliefen en andere cultuurhistorische artefacten die de gemeente reeds in bezit heeft, tentoon te stellen in het Casa de Cultura. Belangrijk hierbij is dat er ook meer verteld kan worden over de leefwijze van deze inheemse culturen en de vroegste menselijke nederzettingen in Nicaragua. • Familia Somoza. Op de voormalige finca van de familie Somoza zou in de familiekapel een centrum ingericht kunnen worden dat herinnert aan het dictatoriale regime van de Somoza’s: veel tastbare toevoeging biedt het landgoed zelf niet, bovendien is het landgoed in private handen. De keuze om dit gebied toeristisch te ontwikkelen ligt niet enkel in handen van de gemeente. Wij schatten de aantrekkelijkheid als toeristisch attractie in als beperkt. Mocht de wil er toch zijn dan is aanvullende investering hoe dan ook nodig om de plek toeristisch aantrekkelijk te maken. Note: een bezoek aan het familiegraf zou een verlengde kunnen zijn van het bezoek aan het informatiecentrum op het voormalige landgoed van de Somoza’s. Ook hier is een investering nodig om de tombe te restaureren.

55

Conceptversie In de beperkte tijd die we hadden om de potentie van San Marcos te onderzoeken kwamen bovenstaande drie punten als meest onderscheidend naar boven. Een eerste inschatting is dat de ‘Ruta de Fruta’ de meeste ontwikkelpotentie heeft. Bovendien zijn er relatief weinig investeringen nodig om dit product in de markt te zetten. Signalering en aanduiding van de route en deze opnemen in de brochures van de gemeente zouden al voldoende zijn. Naast de hierboven beschreven potentiele attracties, is San Marcos een leuk koloniaal stadje dat een kort bezoek zeker waard is.

Bij de toeristische vermarkting van San Marcos dient er ook zeker aandacht te worden besteed aan de internationale universiteit. De studenten zijn, zoals gezegd, potentiele bezoekers van de toeristische attracties van San Marcos en omgeving. Bovendien worden zij tijdens hun verblijf ook vaak bezocht door familie of vrienden, de economische spin off kan dus groot zijn. Daarnaast kunnen de studenten een rol spelen bij de opleiding van toeristische gidsen (met name op het gebied van Engelse taalvaardigheid). De gemeente ziet zelf kansen voor de ontwikkeling van fietstoerisme. Wij twijfelen daaraan vanwege het ontbreken van fietspaden op de drukke en steile wegen rondom San Marcos. De toerismevisie die INTUR opstelt voor Carazo kan een goed vertrekpunt voor de gemeente San Marcos zijn om een eigen strategische visie te ontwikkelen en private partijen bij elkaar te brengen en te enthousiasmeren. Een dergelijk stuk is noodzakelijk om de potentie, alsmede de sterke en zwakke kanten van de gemeente beter in kaart te brengen, om focus aan te brengen én het integrale kader vast te stellen voor de verdere ontwikkeling van toerisme in de gemeente. Bij de ontwikkeling van toerisme in San Marcos ontbreekt het momenteel aan leiderschap. We hebben duidelijk aangegeven dat er hier een belangrijke rol is weggelegd voor de gemeente San Marcos, zij kunnen de diverse partijen bij elkaar brengen en het goede voorbeeld geven. Modesto en Jose Antonio hebben op onze instigatie aangegeven dat het LBSNN-kantoor in Managua en de stedenband met Helmond hierbij een rol kunnen spelen.

56

Conceptversie 6.5 Projectsuggesties In dit stadium zijn aanvullende projectsuggesties nog een stap te ver, tijdens deze missie is er is namelijk nog geen compleet beeld van de potentiele attracties in San Marcos. Daarvoor zijn de ontwikkelingen nog te pril en is de gemeente zelf nog te weinig sturend. Bovendien worden door INTUR vooral de mogelijkheden genoemd om San Marcos onderdeel te maken van een route Diriamba, Jinotepe en San Marcos. Tijdens ons bezoek was er te weinig tijd om dit voldoende te onderzoeken. Daar komt bij dat het onderbreken van een visiedocument voor San Marcos (en het beloofde departementale stuk) het voor ons moeilijk maakt een algemeen beeld te vormen van de potentie. Het is daarom nog niet echt aan de orde om na te denken over een motto voor de toeristische vermarkting van San Marcos. De opleidingen die INATEC aanbiedt tot toeristische gids zouden een mooi startpunt kunnen vormen voor de ontwikkeling van het toerisme in San Marcos. Het toenemen van kennis over het toerisme leidt tot een vergroting van het draagvlak voor toeristische ontwikkeling en kan ook leiden tot een toename van het particuliere initiatief. Samenvattend zien wij als meest kansrijke projecten voor de ontwikkeling van toerisme in San Marcos de Ruta de Fruta (categorie 2) als onderdeel van de route met Diriamba en Jinotepe. Daarnaast biedt de ontwikkeling van het Casa de Cultura (categorie 2) kansen om de rijke geschiedenis van de lokale petrogliefen - die tot de oudste van het land behoren - goed te documenteren. Wellicht dat hier ook de geschiedenis van de beruchte Somoza’s toegelicht en uitgebeeld kan worden, met voor de echte liefhebbers nog een verwijzing naar de restanten van de familie-finca en het familiegraf.

57

Conceptversie 6.6 Acties Zoals hierboven vermeld was het voor San Marcos in dit stadium en met de beschikbare informatie lastig om al concrete projectsuggesties doen. In deze paragraaf een aantal concrete acties/tips om mee te beginnen: -

INTUR kan in samenwerking met de gemeente een bijeenkomst organiseren in San Marcos waar zij de resultaten van de toeristische analyse van Carazo kunnen presenteren aan ondernemers en andere geïnteresseerden. Dit met als doel het draagvlak voor een concreet toeristisch plan voor San Marcos te stimuleren en ondernemers te wijzen op de kansen, verbeterpunten, etc.

-

CANTUR wordt gevraagd te ondersteunen in het opstarten van een toeristische ondernemersvereniging op te zetten in San Marcos, hier moet dan wel ook daadwerkelijk behoefte aan zijn bij de lokale ondernemers.

-

De NGO inventariseert, eventueel in samenwerking met de gemeente, welke horecabedrijven in San Marcos behoefte hebben aan capaciteitsopbouw op het gebied van internationaal toerisme en gastvrijheid (Engels, hygiëne, etc. Het LBSNN kan met haar contacten bij INTUR en INATEC bekijken wat de opties hiervoor zijn en ondersteunen bij het opstellen van een projectvoorstel.

58

Conceptversie 7. Samenvatting matrix In onderstaande tabel zijn de bevindingen van deze missie per gemeente schematisch weergegeven middels een score op een vijftrapsschaal variërend van ‘niet of nauwelijks aanwezig’(- -) tot ‘in hoge mate aanwezig’ (+ +).

++ + + +-++ ++ ++ +

San Marcos

+ ++ - ** -++ + ++ +

La Libertad

+++ +-+ ++-

El Rama

San Pedro Potentie nationaal Potentie internationaal * Strategische visie en programma gemeente Basis infrastructuur (water, riolering, elektriciteit, wegen) Basis voorzieningen toerisme (kwaliteit en kwantiteit horeca) Authenticiteit toeristisch product Complementariteit toeristisch product Kansrijkheid toeristische ontwikkeling Gemiddelde score:

+ -+ ++++-

Waardering: -++ ++

niet of nauwelijks aanwezig nauwelijks aanwezig in beperkte mate aanwezig voldoende aanwezig in hoge mate aanwezig

* Bij potentie internationaal wordt met name gekeken naar de potentie van de bestemmingen voor internationale toeristen uit de herkomstlanden die momenteel Nicaragua bezoeken (m.n. Verenigde Staten, Nederland en Duitsland) er wordt geen onderscheid gemaakt in herkomst tussen de verschillende continenten; ** Er is een inventarisatie door de universiteit UNAN in Managua gemaakt, nog geen strategisch plan met uitvoeringsprojecten.

59

Conceptversie

60

Conceptversie 8. Conclusies De vier gemeenten kunnen nog niet als volwaardige toeristische bestemmingen worden gezien, dit komt met name door: • De ligging, ver van de ontwikkelde toeristische attracties; • Het ontbreken van goede basisvoorzieningen; • Onbekendheid bij de toerist. Ontwikkeling van deze gemeenten middels een route die aansluit bij reeds ontwikkelde toeristische bestemmingen (Corn Islands, Granada) is op dit moment de enige kans. De gemeenten hebben gezamenlijk namelijk zeker de potentie en variatie om aanvullend op het reeds bestaande nationale product de toerist kennis te laten maken met een andere, authentieke kant van Nicaragua. De noodzakelijke basisvoorzieningen, randvoorwaarde voor toeristische ontwikkeling, dienen in alle gemeenten (verder) ontwikkeld te worden. De vermarkting van het toeristische product en de informatievoorziening (brochures, bebording, informatiepunten, etc.) staan in alle vier gemeenten nog in de kinderschoenen.

Qua toeristische potentie voor de internationale markt springen El Rama en La Libertad er naar onze mening uit op het gebied van complementariteit, uniciteit en authenticiteit van hun toeristisch product. Inzetten op de ontwikkeling van een toeristische route richting El Rama, Bluefields en de Corn Islands is onzes inziens een realistische kans. San Pedro de Lóvago zou de samenwerking met La Libertad moeten zoeken in de ontwikkeling van de prachtige route die deze twee gemeenten verbindt en heeft de kans, mits ze de benodigde investeringen doet, mee te liften op toekomstig succes van La Libertad en de route naar El Rama. San Marcos wijkt af van deze route en zou departementaal aansluiting moeten zoeken bij Diriamba en Jinotepe en met de route door de Pueblos Blancos. Verder onderzoek is noodzakelijk om goed inzicht te verkrijgen in de potentiële attracties en de complementariteit en uniciteit van San Marcos. Dit rapport ‘Turismo en el Campo’ bevat handreikingen voor de ontwikkeling van het toerisme in de vorm van aanbevelingen en projectsuggesties. 61

Conceptversie Het is tot stand is gekomen onder tijdsdruk en op basis van de bestudering van een beperkt aantal brondocumenten, gesprekken met sleutelfiguren en veldonderzoek. Belangrijk is dat de voorgestelde route die in dit rapport geïntroduceerd wordt geactualiseerd wordt op basis van het nog uit te brengen rapport over toerisme in Chontales van INTUR. Andere aantrekkelijke bestemmingen in Chontales (zoals Villa Sandino, Juigalpa) zullen de kracht van de route nog aanmerkelijk kunnen versterken. Het rapport is een leidraad om eerste stappen te kunnen nemen op weg naar toeristische ontwikkeling. De (algemene) aanbevelingen zijn met name randvoorwaardelijk van aard. De projectsuggesties zijn niet uitputtend, maar zijn wel de meest kenmerkende en voor de hand liggende en geven invulling aan de voorgestelde thema’s per gemeente, te weten: San Pedro de Lóvago Disfruta la vida campestre El Rama Puerta hacia el Carribe La Libertad Riqueza natural San Marcos Ruta de Fruta Om tot een compleet en uitputtend overzicht van de potentie voor het internationale toerisme per gemeente te komen bevelen wij een meer diepgaande analyse aan. Daarbij is aanvullend onderzoek – ook ter plaatse – noodzakelijk door personen of een organisatie met kennis van het internationale toerisme, dit is een beduidend andere specialisatie dan het nationale toerisme. Het zou aan te bevelen zijn om bij het aanvullend onderzoek ook contact te zoeken met reisbureaus en touroperators om advies in te winnen over de feitelijke mogelijkheden tot exploitatiemogelijkheden.

62

Conceptversie 9. Aanbevelingen Het toerisme in Nicaragua concentreert zich momenteel in het westelijke gedeelte van het land. Met name in de koloniale steden als Granada, Leon en Masaya, de pacifische kust met San Juan del Sur en het eiland Ometepe. Daarnaast is er aan oostelijke zijde sprake van internationaal toerisme op de Corn Islands in de Atlantische oceaan ter hoogte van Bluefields. De afstand tussen het ontwikkelde westen van Nicaragua en de in het oosten gelegen Corn Islands wordt nu veelal met het vliegtuig overbrugd. De verbinding over land richting de Atlantische kust is de afgelopen jaren echter enorm verbeterd. Met dit rapport wordt gestuurd op het ontwikkelen van de ontbrekende schakel in het toeristische product van Nicaragua, namelijk de west-oost verbinding over land. Via deze route komt de toerist in aanraking met het plattelandsleven en het bijzondere landschap in deze regio (m.n. Chontales en RAAS). De route eindigt via een boottocht vanaf Bluefields naar de Corn Islands, waar de toerist na een indrukwekkende reis heerlijk kan bijkomen en genieten van het relaxte Caribische leven.

Dit rapport biedt een aanvulling op het reeds bestaande toeristische product van meren en vulkanen, koloniale steden en stranden: Turismo en el Campo. Hierbij wordt de toerist een unieke en authentieke ervaring geboden van het landelijke leven in centraal Nicaragua. Voor de gemeenten La Libertad, San Pedro en El Rama die aan deze route liggen biedt het een kans om met het toerisme de economische, en ook sociale ontwikkeling te stimuleren, passend binnen de actuele speerpunten van het nationale beleid. In aansluiting op de diverse projectsuggesties in dit rapport, is het belangrijk om bij de ontwikkeling en uitvoering van toeristische projecten authenticiteit en complementariteit als kaders te blijven hanteren. Daarmee wordt geborgd dat: 63

Conceptversie • • • • •

een uniek toeristisch product wordt ontwikkeld dat Nicaragua onderscheidt van landen als Costa Rica; ruimte geboden wordt aan kleine lokale ondernemers (Mipymes) om met eigen initiatieven invulling te geven aan dit product, zodat de bevolking profiteert van de ontwikkeling van toerisme: ‘community-based tourism’; een divers aanbod ontstaat voor een bredere doelgroep; zowel het materiele als immateriële (gewoonten en gebruiken) culturele erfgoed van Nicaragua behouden wordt; de flora en fauna zo min mogelijk belast worden door de ontwikkeling van het toerisme, met andere woorden: economische groei op basis van duurzame principes.

Het maximaliseren van positieve effecten en het beperken van negatieve effecten bij de ontwikkeling van het toerisme vormt dus een uitgangspunt. Dit klinkt logisch, maar kan in de praktijk tot lastige keuzes leiden. Belangrijk is om niet alleen vanuit snelle economische ontwikkeling te denken, maar oog te houden voor de negatieve gevolgen die dat met zich mee kan brengen. Het is de bedoeling dat natuur, landschap en cultuur zo veel mogelijk behouden en publiek toegankelijk blijven, dit is namelijk het product waarvoor de toerist komt. Dit kan soms botsen met belangen van vooral grootschalige (internationale) toeristische ontwikkelingen. De gemeenten moeten hiervoor waken en spelen een belangrijke rol in het voorkomen van detoriatie van het toeristisch product en wegvloeien van revenuen van het toerisme naar het buitenland.

Samenvattend kan gesteld worden dat voor de ontwikkeling van toerisme in de vier gemeenten eerst de basisvoorzieningen op orde gebracht moeten worden voordat met de uitvoering van de projectsuggesties van start wordt gegaan. De mate waarin dit (nog) noodzakelijk is verschilt per gemeente. In elk geval adviseren wij aandacht te besteden aan onderstaande zaken: 64

Conceptversie • •

• • • • • • •

Zorg voor een goede afstemming van de individuele plannen op het nationale toeristische product van Nicaragua: complementariteit; Bij de ontwikkeling van het toerisme moet het uitgangspunt te allen tijde ‘authenticiteit’ zijn: ontwikkeling van het toerisme dat past bij de identiteit van de gemeente/regio, kleinschaligheid in voorzieningen, lokale producten/souvenirs, overnachten op fincas, etc., zodat lokale inwoners en bedrijven profiteren van de revenuen van het toerisme; Een basis kwaliteitsniveau met betrekking tot afval, verlichting en de openbare ruimte is voor de ontwikkeling van het (internationaal) toerisme een basisvoorwaarde, het kwaliteitsniveau van horeca (naar internationale standaard) is belangrijk; Er zit een grote kans in de ontwikkeling universele bebording en signalering van toeristisch interessante punten op loofafstand van bestaande wegen, zoals: uitzichtlocaties, watervallen, zwem-/badplaatsen, etc.; Opleidingen/cursussen over lokale toeristische attracties (gids), gastvrijheid, hygiëne, basiskennis Engels, milieu- en duurzaamheidsbesef en erfgoed zijn van belang; Lokale informatievoorziening, bij voorkeur gelegen aan het centrale park en/of gecombineerd met een reeds aanwezige publieke voorziening is een goede mogelijkheid om met beperkte middelen hier een slag in te slaan; Probeer zo veel mogelijk een koppeling te maken met toeristische aanbieders in andere steden, zodat zij ambassadeurs kunnen zijn voor de meer onbekende en avontuurlijke bestemmingen onderzocht in dit rapport; Ga allianties aan met bestaande initiatieven, geldstromen, subsidiebronnen, Ngo’s, etc. op zoek naar synergie, kennisuitwisseling en financiering; Formuleer duidelijke projectplannen met concrete acties waarin duidelijkheid wordt geboden ten aanzien van: - het te bereiken resultaat (zo SMART mogelijk); - tijdpad waarbinnen het resultaat bereikt moet worden; - de projecteigenaar (primair verantwoordelijke partij); - de rol en bijdrage van de verschillende betrokken partners; - de financiering. Met andere woorden: streven naar een projectmatige aanpak, op basis van door de gemeenteraad vastgesteld beleid.

Bij het ontwikkelen van toerisme kan een viertal fasen onderscheiden worden: de onderzoeksfase, ontwikkelingsfase, de uitvoeringsfase en consolidatiefase. De onderzoeksfase omvat: inventarisatie, potentieonderzoek, marktverkenning De ontwikkelingsfase omvat: visievorming, strategisch beleid, programmering, stimuleren initiatieven, lobby. De uitvoeringsfase omvat: financiering, realisatie, vermarkting, De consolidatiefase omvat: evaluatie, kwaliteitsverbetering, onderhoud, anticiperen op nieuwe ontwikkelingen, integreren in de breedste zin des woords. Het LBSNN kan in de onderzoeksfase vooral een ondersteunende rol vervullen. Het LBSNN kan vanuit Nederland vooral vanuit de expertpool onderzoeken, analyseren, adviseren en coachen. Vanuit capaciteitsopbouw geredeneerd liggen er vanuit Caminando Juntos met name in de ontwikkelingsfase en uitvoeringsfase kansen om bij te dragen. In de consolidatiefase zijn vooral de evaluatie, bijstelling en doorontwikkeling van het toeristisch product aan de orde. Hierin kan vanuit het LBSNN ondersteuning en coaching geboden worden. In theorie verloopt de ontwikkeling van toerisme via de koninklijke route: in een volgtijdelijk doorlopen van de diverse fasen, zoals hierboven beschreven. De afzonderlijke activiteiten kennen echter een eigen dynamiek. In de praktijk kunnen en zullen activiteiten uit 65

Conceptversie verschillende fasen parallel aan elkaar worden opgepakt. Het realiseren van quick wins is hiervan een concreet voorbeeld. Dit kan zonder problemen gelijk oplopen met de onderzoeks- en ontwikkelingsfase. Er kan bij de ontwikkeling van het toeristisch product daarom gesproken worden van integrale dynamiek, die met deskundige begeleiding het totale proces aanmerkelijk kan versnellen en aan effectiviteit en slagkracht kan doen winnen. Bij de vier gemeenten is er de mogelijkheid om op deze manier te werk te gaan, omdat er met dit rapport een basisvisie ligt en quick wins zijn gesignaleerd die met beperkte investeringen en dus beperkt risico uit te voeren zijn. Dit wil niet zeggen dat een overkoepelende visie en uitvoeringsprogramma niet van belang zijn, dit hoort altijd het uitgangspunt te zijn voor de ontwikkeling van het toerisme in de gemeenten. In onderstaand schema is dit model uitgewerkt, waarbij tevens is aangegeven wie de belangrijkste actoren zijn.

Fase 1

Fase 2

Ontwikkeling gemeentelijke/regionale strategische visie Uitvoeringsprogramma

Verbetering basisinfrastructuur Departementale afstemming Verbetering basisvoorzieningen toerisme, kwantiteit en kwaliteit horeca. Actief stimuleren particulier initiatief

Start lobby touroperators Fase 3

Informatievoorziening/vermarkting

Uitvoering projecten

Fase 4

Aansluiten bij nationale campagne Implementatie

Consolidatie Afstemmen op nieuwe ontwikkelingen

Initiatiefnemer Gemeente

Partners/advies INTUR

Gemeente

Particulieren, CANTUR en INTUR

Gemeente Gemeente Ondernemers, Pellas en INTUR Gemeente, CANTUR en Pellas INTUR en ondernemers INTUR, ondernemers en gemeente Gemeente en ondernemers INTUR Gemeente, ondenremers en INTUR Gemeente en INTUR INTUR en ondernemers

INTUR Gemeente

INTUR

Gemeente en Pellas INTUR

CANTUR en Pellas Gemeente Particulieren, CANTUR, LBSNN Ondernemers en CANTUR INTUR, gemeente

LBSNN kan een adviesrol opnemen alle vier de fasen indien gewenst. Bij de projectsuggesties voor de onderzochte gemeenten is eveneens een categorie aangegeven. De categorie-indeling geeft een inzicht in de inspanning die geleverd moet worden voor de realisatie van de betreffende projectsuggestie. Naast het tijdsaspect is de ook wijze van financieren bepalend voor de indeling in een categorie. 66

Conceptversie Vanuit de realisatietermijn geldt voor de categorieën de volgende indeling: • Categorie 1, Quick Win: snel en zonder veel inspanning te realiseren; • Categorie 2: op de korte in middellange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod tot ontwikkeling komt; • Categorie 3: op de lange termijn te realiseren als het toeristisch aanbod in de basis aanwezig is en daadwerkelijk toeristen trekt. In onderstaand schema zijn de projectsuggesties per gemeente gerangschikt naar de categorie-indeling.

San Pedro

El Rama

La Libertad

San Marcos4

Categorie 1, Quick Wins -Informatiepunt in bibliotheek -Mirador Loma Linda -Informatiepunt -Bebording Muelles -Cerro mirador -Informatiepunt Casa Museo -Bebording Cerro la Cruz

Categorie 2

Categorie 3

-Spiritueel arrangement

-Ganadero voor twee dagen -Boerenarrangementen -Malecon Amy3 -Omgeving markt en busterminal -Mountainbiken door de Amerrique

-El Recreo -Piraten per panga -Wildsafari per panga -Safari en el campo -Ruta de Oro

-Ruta de Fruta -Casa de Cultura

Belangrijk om tot realisatie te komen van de genoemde projectsuggesties per gemeente en te komen tot een goed cursusaanbod om de kwaliteit van toeristische voorzieningen als horeca ter verbeteren is natuurlijk de financiering van deze projecten. Hiervoor zijn de volgende financieringsmogelijkheden te onderscheiden: • • • •

100% financiering door Nicaraguaanse partners of instellingen. In dit geval is ondersteuning van de partnerstad /LBSNN niet nodig. Lokale actoren kunnen met eigen geld en eventueel via financiering door lokale banken de kosten dekken. Kredietverstrekking aan lokale ondernemers uit fondsen van de betreffende partnerstad/LBSNN plus 40% MFI. Bij investeringen in de basisinfrastructuur door de gemeenten wordt een eigen bijdrage van 50% verwacht van de lokale actoren; maximaal 50% van de kosten kan ingediend worden voor financiering via Caminando Juntos II. Hetzelfde geldt voor de financiering van beroepsopleidingen/cursussen: 50% eigen bijdrage van lokale actoren, mogelijkheid tot een financiering van de overige 50% via Caminando Juntos II.

Onder de lokale actoren die bijdragen in de financiering van de projecten worden verstaan gemeenten, ondernemers, of fondsen van instellingen als CANTUUR, INTUR, etc.

3

Dit project zou ook onder categorie 2 kunnen vallen. Dit is afhankelijk van hoe voortvarend en/of grootschalig het wordt opgepakt. 4 De twee projectsuggesties voor San Marcos zijn nog zeer globaal. Verder onderzoek naar de potentie is noodzakelijk om concretere projectsuggesties te doen.

67

Conceptversie N.B.: CANTUR heeft op basis van een eenmalige bijdrage van Luxemburg en een bijdrage van de verenigde Mipymes een fonds gecreëerd dat als garantstelling fungeert voor leningen van micro-ondernemers, waardoor de rente op leningen beduidend lager kan worden (zie Bijlage 3, Gespreksverslagen, zondag 12 februari). Een soortgelijk fonds zou ingericht kunnen worden voor de regio Chontales, waarbij vanuit Caminando Juntos een eenmalige storting wordt gedaan, aangevuld met bijdragen van de verenigde Mipymes in het departement. Nader onderzoek moet uitwijzen of een dergelijk revolverend fonds tot de mogelijkheden behoort.

Bob Nederveen - Tessa Groenen mei 2012

68

Conceptversie Bijlagen

69

Conceptversie

70

Conceptversie Bijlage 1: Terms of Reference Terms of Reference (TOR) EXPERTMISSION LOCAL TOURISM in San Pedro de Lóvago, La Libertad, San Marcos and El Rama Project: Advice on formulation of tourism projects/programs in the Nicaraguan towns San Marcos, El Rama, La Libertad and San Pedro de Lovago within the framework of the program. ‘Caminando Juntos’ of LBSNN (and Hivos). Introduction: In the framework of the program ‘Caminando Juntos’ four cities in The Netherlands (Helmond, Maastricht, Doetinchem en Gennep) have been asked by their Nicaraguan partner town to invest in their tourism potential. The Nicaraguan cities are back up by INTUR, the National Institute of Tourism. In the summer of 2011 the minister of INTUR have asked the LBSNN to cooperate together to invest in more and better tourism in some partner towns. San Marcos has asked support on making a tourist attraction of the ‘petrogliefen’ and setting up a professional education course for tourist guides; El Rama has asked for support for setting up several tourism routes, credits to improve the tourist services and co-investments for economic infrastructure for tourism; La Libertad has presented its strategically tourist plan and has presents several concrete projects among other ‘Golden Route’ (Ruta de Oro). San Pedro de Lovago has presented its strategically tourism plan and has presented several concrete projects. In coordination with the Dutch municipalities and private city link organizations involved the LBSNN has asked Gennep to make available their expert with proven knowledge of tourism in Nicaragua. Goal of the expert mission To advise and to assist the Nicaraguan and Dutch partners as well as the LBSNN to formulate tourist projects/programs within the program ‘Caminando Juntos’. Specific targets: 1. To analyze and assess the Nicaraguan tourism plans with the focus on the following three questions per city: a. possibilities: tourism development from a national and international market perspective; b. authenticity: advise on a specific theme per city in relation to the national tourism product; and c. complementarity: additional value to the whole supply chain of tourism offers. 2. To analyze and assess the Nicaraguan tourism project/programs proposals on the following key points: structure and capacity of the network/organization of the private tourist sector; their relation with the local authorities/municipality and INTUR; the need for credits for the private tourism sector and the actual bottle necks; the need for co-investments for tourism infrastructure (ruta de …..) the need for training, professional education, etc. also based on the availability/offer of INATEC 3. Formulate a Plan of Action per Nicaraguan city to come to formulated projects/programs within the program ‘Caminando Juntos’. 71

Conceptversie Principal: Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland – Nicaragua (LBSNN) Participants in the mission: Bob Nederveen, municipality Gennep. Annex is his C.V. (*) From the office of LBSNN in Managua mr. Jose Antonio Castillo will be part of the mission. Division of tasks in the mission: Bob Nederveen will alone focus on point 1 of the specific targets and will cooperate together with Jose Antonio Castillo on the points 2 and 3. Jose Antonio Castillo will be responsible after the mission that the formulated recommendations under point 2 are taken into account and that the Plans of Action will be executied in a qualified way and on time. After the expertmission Bob Nederveen is willing to deliver his (further) advice and comments on concept versions of project/programs documents and (later) on the execution of the approved projects/programs within the program ‘Caminando Juntos’. (*) On request of mr. Bob Nederveen also mrs. Tessa Groenen, functionary of the municipality of Gennep and responsible for tourism, will participate in the mission. She is already in Nicaragua for making a movie for TV Limburg. Period: February 2012: 10 days in Nicaragua (plus 2 days of preparation and 3 days after the mission for the report and follow up). Expected results/products of the mission: The outcome of this mission will consists of the following results/products: A written report that consists of at least: Part 1. Short analysis on the national and international tourism market development; Advice on existing local tourism policy plans on feasibility: distinctive character, integrality and (existing) financial resources; and Research for local authentic themes as a contribution to the national tourism product. Part 2. Per Nicaraguan city a short report on the presented project/program proposals and the recommendations of the Dutch expert. Part 3. Per Nicaraguan city a concrete Plan of Action to come to formulated projects/programs, including needed content, who is responsible and time schedule. These results/products will be finished and send to the LBSNN for the 1st of March 2012.

72

Conceptversie Bijlage 2: Schema werkbezoek

Donderdag 9 februari Avond: aankomst in Managua en doornemen schema werkbezoek met Modesto Jarquin en Jose Antiono Castillo. Vrijdag 10 februari Ochtend: transport naar Juigalpa en gesprek met Nereida Solis (INTUR Chontales). Middag: transport naar San Pedro de Lóvago en eerste verkenning gemeente (o.a. Stieren rijden in San Pedro, bezoek aan Monasterio Santa Maria de la Paz). Avond: uitwerken rapport. Zaterdag 11 februari Ochtend: gesprek met de abdis van Monasterio Santa Maria de la Paz, gesprek met Melvin Baez (burgemeester San Pedro), Julio Almansa (Quitulia), vervanger Nereida Solis (INTUR Chontales). Middag: verkennen buitengebied San Pedro, o.a. bezoek waterval Zanzibar, grotten Zanzibar, transport naar Managua. Avond: verder onderzoek (o.a. touroperators in Nicaragua). Zondag 12 februari Ochtend: verslag en uitwerken bezoek San Pedro de Lóvago, gesprek met Leonardo Torres (president CANTUR) en Eva Espinosa (projectleider CANTUR). Middag: bezoek aan restaurant La quinta Holandese (van de Nederlandse eigenaar John Pistorius), bezoek Pacifische kust, Diriamba en Jinotepe. Avond: uitwerken rapport. Maandag 13 februari. Ochtend: gesprek met Jan Strik (touroperator Va Pues) in Leon. Middag: Gesprek met Burgemeester, vice burgemeester, INTUR Carazo, en vertegenwoordigers private sector in San Marcos. Bezoek Casa Cultural in aanbouw en aan ondernemer Popo Chamorro in San Marcos. Avond: uitwerken rapport.

73

Conceptversie Dinsdag 14 februari Ochtend: gesprek Nederlandse ambassade met zaken attachee Hans Wessels en reis naar El Rama. Middag: bezoek aan El Recreo. Avond: uitwerken rapport. Woensdag 15 februari Ochtend: stadswandeling El Rama, bijeenkomst met delegatie ondernemers, INTURvertegenwoordiger, ambtenaren en vice burgemeester en tocht per panga over de drie rivieren. Middag: overleg met Henk Borgstein, bezoek aan Cerro Mirador en reis naar Santo Tomas. Avond: uitwerken rapport. Donderdag 16 februari Ochtend: reis naar La Libertad via San Pedro, bezoek ambachtelijke juwelier, la Casa Museo, goudverwerkingsbedrijven, uitkijkpunt Cerro la Cruz, Finca Italia. Middag: bezoek Betulia en 2 watervallen. Avond: uitwerken rapport. Vrijdag 17 februari Ochtend: bijeenkomst met de burgemeester van La Libertad, een ambtenaar, Tamara Maltez van INTUR Nacional, Nereyda Solis en collega van INTUR Chontales, en de lokale vertegenwoordigster van de stedenband met Doetinchem. Bezoek aan de mirador van de mijn van B2Gold met dezelfde delegatie en medewerkers van B2Gold. Middag: Bezoek aan ambachtelijke mijnen en Finca Italia. Terugtocht naar Managua. Avond: overleg met José Antonio en uitwerken rapport. Zaterdag 18 februari Ochtend en middag: Verkennen potentiële attracties in San Marcos met Richard Acuña van INTUR Corazo. Middag tweede deel: vrij, verkennen voortgang projecten (o.a. lokale markt op El Tiangue in Monimbo, Malecón) in Masaya. Zondag 19 februari Terugreis naar Nederland.

74

Conceptversie Bijlage 3: Gespreksverslagen Hieronder volgt een weergave van de gesprekken die we voerden, voor zover die niet verwerkt zijn in de analyses per gemeente. Vrijdag 10 februari Nereyda Solis en haar team van INTUR Chontales zijn verantwoordelijk voor het ontwikkelen van strategische plannen op het gebied van (inter-)nationaal toerisme voor de regio’s Boaco en Chontales. De strategie is gebaseerd op kwaliteitsverbetering van de toeristische sector in zijn geheel. In het strategisch denken wordt geen onderscheid aangebracht tussen nationaal en internationaal toerisme. Als bijzondere attracties voor de regio noemt Nereyda: tracking, het (agrarische) landleven (finca’s), de archeologische musea van Juigalpa en Villa Sandino en de Maya Piramides van Villa Sandino en Muhan. Nereyda geeft aan dat de regio nog aan het begin staat van de ontwikkeling van toerisme: de inventarisaties zijn klaar, de toeristische potentie is in beeld gebracht en de meeste strategische plannen per gemeente zijn gereed (in maart wordt het strategisch plan voor El Rama opgeleverd). Verder wordt er gewerkt aan toeristische kaarten en brochures per gemeente. De rol van INTUR bij de ontwikkeling van toerisme in de regio wordt als volgt omschreven: • Identificatie van de toeristische potentie; • Opstellen van strategische plannen; • Promotie van het toeristisch product in binnen- en buitenland; • Scholing en training van ondernemers in basiskennis en basisvaardigheden van de toeristische sector; • Individuele advisering ondernemers over businessplannen met als doel om deze aan te haken op het nationale toeristische product en in contact te brengen met touroperators. INTUR vervult geen rol bij het opstellen van de diverse uitvoeringsprogramma’s. INTUR benadrukt de verantwoordelijkheid van gemeenten in het aanleggen en onderhouden van de benodigde infrastructuur. Deze week is bekend geworden dat de Ley 306 zal worden aangepast. In deze wet wordt geregeld dat startende ondernemers in de toerismesector de eerste 10 jaar geen belasting hoeven te betalen. Met de aanpassing wordt het minimaal te investeren bedrag verlaagd van $ 50.000 naar $ 10.000. Hierdoor gaat de wet ook ten goede komen aan de Mipymes, die 80% van ondernemers in de toerismesector beslaat! INTUR geeft aan dat signalering (o.a. bebording en route-aanduidingen) al bestaat maar nog zeer beperkt aanwezig is. De noodzaak om dit landelijk (en uniform) op te pakken wordt onderschreven. INTUR heeft onlangs een rapport opgeleverd over de ontwikkeling van het toerisme in de periode 2008-2011.

75

Conceptversie Actie: Jose Antonio zorgt dat het nationale rapport van INTUR over de ontwikkeling van het toerisme in de periode 2008 – 2011 ter beschikking wordt gesteld. Het jaar 2012 zal staan in het teken van de ontwikkeling van duurzaam toerisme; dat biedt kansen, juist voor de toeristische potentie van de regio Chontales, waarbij de nadruk ligt op het landelijk leven. 27 september is uitgeroepen tot de nationale dag van het toerisme in Nicaragua. Het doel van deze dag is om de tradities en cultuur van het land in ere te herstellen met als uiteindelijk doel de bevordering van duurzaam toerisme in Nicaragua. Actie: Tessa en Bob bevragen de president van INTUR op: -onderzoeken naar de vraagkant van het toerisme (inzicht hierin lijkt vooralsnog te ontbreken); -in dit kader achterhalen op welk type toerist Nicaragua wil mikken; -de reikwijdte van het netwerk van INTUR en de mogelijkheden en slagkracht van INTUR; -de strategie van INTUR als het gaat om de complementaire en supplementaire kracht van de verschillende regio’s en steden binnen het landelijk toeristisch product - hoe is de samenwerking/afstemming tussen de regionale en het nationale kantoor van INTUR georganiseerd, hoe wordt complementariteit gewaarborgd? Zondag 12 februari Leonardo Torres Cespedes licht de ontwikkelingen van het toerisme in Nicaragua sinds 2007 toe. Enkele cijfers en feiten: • •

• • • • • •

De laatste jaren stijgt het aantal buitenlandse toeristen met 9% per jaar; In 2011 kwamen er 1.050.000 buitenlandse toeristen naar Nicaragua, 64% daarvan kwam uit centraal en midden Amerika, 24% uit de Verenigde Staten en Canada en 7.6% uit Europa; N.B. bij navraag blijken deze cijfers geflatteerd te zijn. In feite worden slechts de buitenlandse bezoeken aan het land geteld, waarbij moet worden aangetekend dat de hoge cijfers van centraal en midden Amerika sterk bepaald worden door zakelijke bezoeken vanuit m.n. Costa Rica en dat de bezoeken vanuit de V.S. beïnvloed worden door de vele in Amerika wonende Nica’s (ca. 1 miljoen) die een bezoek brengen aan hun vaderland. Er is een inkomstenstijging uit toerisme van 250 miljoen dollar in 2007 naar 330 miljoen dollar in 2011; Toerisme is inmiddels verantwoordelijk voor 20% van het nationale exportproduct; De dagelijkse uitgaven van een toerist in Nicaragua bedragen 48 dollar (ter vergelijking: de dagelijkse uitgaven van een toerist in Costa Rica bedragen 100 dollar); Het aantal hotels in Nicaragua is gestegen van 400 in 2007 naar 600 in 2011. Verreweg het grootste deel (95%) is een micro-onderneming (vaak type Bed & Breakfast). Het aantal kamers is hierdoor gestegen van 6.000 in 2007 naar 9.000 in 2011. Inmiddels zijn er hierdoor dagelijks 15.000 bedden beschikbaar; Het aantal cruiseschepen dat Nicaragua aandoet is gestegen van 30 in 2007 naar 50 in 2011. Deze schepen zijn goed voor 65.000 passagiers, waarvan er 35.000 uitstapten om Nicaragua te bezoeken; 76

Conceptversie • • • •

•

In 2007 bleef de toerist nog gemiddeld 5 dagen in Nicaragua, in 2011 was dat gestegen naar gemiddeld 9 dagen; Er is een verschuiving waar te nemen in de spreiding van de uitgaven over het land: van de kusten (zon en strand) richting centrum (landelijk, cultuur en avontuur); De belangrijkste voordelen van Nicaragua ten opzichte van de regio zijn de internationaal erkende veiligheid en de lage verblijfskosten; Voor de komende 10 jaar zal de focus liggen op de verdere ontwikkeling van het “alternatieve” toerisme. Daarbij zal de aandacht verlegd worden naar het in stelling brengen van de natuurlijke rijkdom en het landelijk leven. Op deze wijze kan en zal Nicaragua zich onderscheiden van toeristische bestemmingen in de regio (met name Costa Rica). De wet op het ruraal toerisme wordt ontwikkeld om deze ontwikkeling wettelijk te verankeren; Dankzij de Ley 306 werd in 2011 voor 121 miljoen dollar belasting kwijtgescholden. Daarvan kwam slechts 15% ten goede van de Mipymes, terwijl deze toch verantwoordelijk zijn voor 75% van de werkgelegenheid.

Acties: -Jose Antonio vraagt het rapport met de totale ontwikkelingen van de toeristische sector in de periode 2007-2011 op bij CANTUR. -Wij wilden een afspraak maken met de vertegenwoordiger van de Luxemburgse organisatie die diverse projecten op het gebied van toerisme in Nicaragua mede-financiert en ondersteunt. Dit is echter i.v.m. de beperkte tijd niet gelukt. Jose Antonio zal dit oppakken. Het nationale beleid is er op gericht om in de komende jaren verdere groei in de toeristische sector te realiseren via de toename van het aantal Mipymes (dit is naast milieu en gender één van de drie speerpunten van de nationale regering in de komende jaren). Omdat CANTUR naast de microen kleine ondernemingen ook de middelgrote ondernemingen representeert is er een speciale raad opgericht die zich louter op de belangen van de microen kleine ondernemingen richt: de Conimipyme, waarvan Don Leonardo de vice president is. Momenteel is er in het parlement een lobby gaande om de belangen van de mipymes beter te verankeren, o.a. door de hervorming van de Ley 306. CANTUR heeft zich de laatste 10 jaar ingespannen om de microen kleine ondernemingen te verenigen en een belangrijke partner te maken voor de toeristische ontwikkelingen van het land. Zo heeft CANTUR een stem in INTUR en maakt ze onderdeel uit van veel belangrijke commissies en raden in het land, waardoor CANTUR belangrijke lobby-activiteiten kan ontplooien. CANTUR heeft bureaus in het hele land en is vertegenwoordigd in de regio’s en belangrijkste steden van het land. CANTUR heeft momenteel 3.200 leden/ ondernemers, waarvan 60% behoort tot de categorie van de micro-ondernemingen. CANTUR heeft daarnaast in de laatste jaren veel geïnvesteerd in trainingen van ondernemers. Het grootste probleem waar CANTUR echter mee worstelt, is de kredietfinanciering; CANTUR beschikt zelf niet over de mogelijkheden om ondernemingen financieel te ondersteunen. Veel mipymes (met name de micro-ondernemingen) kunnen niet voldoen aan de basale voorwaarden die gesteld worden bij het aangaan van leningen, genoemd worden in dit verband: solvabiliteit, comptabiliteit en registratie. Er wordt nu echter een model ontwikkeld, waarbij CANTUR garant kan staan voor leningen van mipymes. Een eenmalige bijdrage van Luxemburg van $ 100.000 vormt daarvoor de basis. Dit bedrag wordt aangevuld met een beperkte bijdrage van alle individuele mipymes 77

Conceptversie tot een totaal bedrag van $ 200.000. Hierdoor kan CANTUR borg staan voor leningen van mipymes, waardoor de rente op leningen van ondernemers beduidend lager kan worden. Het fonds moet in juni van dit jaar actief worden. De Europese Unie heeft veel sympathie voor dit initiatief en CANTUR hoopt dat de EU bereid is dit bedrag te verhogen. Daarnaast zijn er wellicht mogelijkheden om op nationaal niveau, via een bilateraal contact met de Nederlandse werkgeversorganisatie, of lokaal via de ondernemers in de partnersteden tot verhoging van het fonds te komen. In dat laatste geval zou er een regionaal fonds moeten komen, bijvoorbeeld voor de toeristische ontwikkeling van de regio Chontales. Acties: -Tessa en Bob onderzoeken de mogelijkheden om lokaal (via de stedenbanden) of op nationaal niveau (via de werkgeversorganisatie) bij te dragen aan de totstandkoming van een groter fonds ter garantstelling van leningen van mipymes. -Jose Antonio onderzoekt de mogelijkheid en bereidheid van CANTUR om ook een regionaal fonds in te stellen. Er is ook een hervorming van de Ley 645 aanstaande, waardoor de mogelijkheden en rechten van de microen kleine ondernemingen beter geborgd kunnen worden. Met deze hervorming wordt met name beoogd om een onderscheid te kunnen aanbrengen tussen de microen kleine ondernemingen aan de ene kant en de middelgrote ondernemingen aan de andere kant, vooral met als doel de grootste groep microen kleine ondernemingen meer mogelijkheden te kunnen bieden. CANTUR geeft aan bijzonder graag te willen samenwerken met het LBSNN, omdat ze er van overtuigd is dat er kansen zijn om synergie te bereiken, aangezien beide partijen voor een groot deel hetzelfde doel nastreven. Don Leonardo biedt desgevraagd de hulp aan van medewerkers uit alle geledingen van CANTUR; van de lokale vertegenwoordigers tot de landelijke representanten. N.B. CANTUR heeft met de komende gemeenteraadsverkiezingen haar twijfel bij de effectiviteit van de samenwerking met de gemeenten, omdat in de komende periode alles in het teken van de politiek staat. Wellicht dat wij hierin samen kunnen optrekken. Het gesprek met John Pistorius was interessant vanuit de optiek van een buitenlandse ondernemer die een bedrijf heeft opgestart in Nicaragua. Het was bovendien goed te merken dat hetgeen wij telkens aangeven als basiscondities om toerisme in Nicaragua succesvol te maken volledig onderschreven wordt. Verder leverde dit gesprek weinig nieuwe inzichten op. Maandag 13 februari Jan Strik is een Nederlandse touroperator die vanuit Leon opereert. We hebben Jan benaderd om een kritische beschouwing te geven op de lokale en regionale plannen voor de ontwikkeling van toerisme vanuit de (commerciële) vraagkant. Jan geeft aan dat bij dit soort community based projecten vooral opgelet moet worden voor al te hoge verwachtingen aan de aanbodzijde van de aantrekkelijkheid van de attracties en de aantallen te verwachten bezoekers. Dit vooral om een desillusie te voorkomen. Het devies is om vooral om op voorhand niet teveel energie en geld te steken in projecten. Het is vooral lastig om de ontwikkeling van toerisme in kleine gemeenschappen goed te organiseren. Men realiseert zich vaak onvoldoende dat het ontwikkelen van een toeristisch product veel tijd kost. 78

Conceptversie Er zijn twee manieren om toeristen naar een gebied te trekken vanuit de visie van een touroperator: • Het direct aantrekken van mensen die er al zijn: in veel gevallen backpackers. Dit gebeurt aan de hand van folders die vooral verspreid dienen te worden in drukke toeristenplaatsen als Granada en Leon. • Traveltrade: het aantrekken van toeristen via touroperators die een volledig product aanbieden, d.w.z. dat er een vaste prijs is waarvoor de toerist vervoer, verblijf, etc. krijgt. Met name bij de tweede categorie is geduld nodig, want iedere touroperator heeft zijn eigen klantenkring. Dit hele proces neemt ruim twee jaar in beslag en begint bij de product manager. Nicaragua en de bestemmingen aldaar zijn in vele gevallen onbekend. Dit betekent dat de toermanager de bestemming eerst zal verkennen, vervolgens onderhandelingen start met ondernemers, een programma samenstelt, brochures en ten slotte boekingen maakt. Product managers denken in Unique Selling Points; attracties/belevingen die zichzelf als het ware verkopen, die nauwelijks beelden nodig hebben. Daarbij worden twee voorbeelden genoemd: de goudmijnen van La Libertad en de Maya piramides van Villa Sandino. Deze laatste zijn alleen te bereiken via een barre tocht, waardoor zo’n attractie een avontuurlijke ontdekkingsreis wordt. In aansluiting op hetgeen wij ook al opperden geeft Jan aan dat vooral niet op micro- niveau gekeken moet worden naar het toeristisch product. Chontales zou onderdeel moeten uitmaken van een coast tot coast route, die start in de buurt van Managua of Granada en de toerist uiteindelijk leidt naar Bluefields en de Corn Islands, waar na een verblijf aan het strand te terugtocht per vliegtuig wordt gemaakt. La Libertad, Villa Sandino noemt Jan als mogelijke attracties langs deze route in Chontales. Wij wijzen hem daarnaast op de route tussen La Libertad en San Pedro en de mogelijkheden die het klooster in San Pedro biedt. Hij is hier zeer in geïnteresseerd. Ook kan gedacht worden aan een zuidelijke route van San Juan del Norte over de Rio San Juan terug naar San Carlos en dan via het meer van Nicaragua en Omotepe terug naar het startpunt of een “ronde route” die op deze manier vorm krijgt. Bij een dergelijk type reis moet altijd in groepen gedacht worden, omdat er vervoer met chauffeur bij betrokken is dat alleen maar betaalbaar is als die kosten over meerdere personen verdeeld kunnen worden of dure privé reizen. Een aandachtspunt bij de ontwikkeling van toeristische bestemming is de (kwaliteit van de) dienstverlening en accommodaties. Als die niet in orde is, is ieder initiatief bij voorbaat mislukt. Het type toerist dat Nicaragua bezoekt is van de generatie van de babyboomers. Zo’n 90% bestaat uit grensgangers, d.w.z. toeristen die in de buurt van de Nicaraguaanse grens in Costa Rica zijn en die voor korte tijd de grens oversteken. Dan is er ca. 5% de het land noord-zuid doorkruist en Nicaragua bezoekt tussen een verblijf in Costa Rica en een verblijf in Honduras of El Salvador. Slechts de laatste 5% bestaat uit bezoekers die bewust voor Nicaragua als vakantiebestemming hebben gekozen. Jan adviseert om vooral de nieuwe Europese markt aan te spreken. Daarbij wordt vaak een cursus Spaanse lessen (met verblijf bij een familie in huis) gevolgd door een periode van vrijwilligerswerk in Nicaragua: het zogenaamde vrijwilligerstoerisme: Con Mundo, So You Care en het Duitse World Unite zijn daar goede voorbeelden van. Het is voor een touroperator in elk geval van belang om een dynamisch pakket te ontwikkelen met drie of vier mogelijkheden om zo in te kunnen spelen op specifieke wensen en verschillende leeftijdsgroepen. 79

Conceptversie We spreken af dat Jan onze benadering (o.a., neergelegd in het Masaya-voorstel) en onze bevindingen en voorstellen van deze missie kritisch zal beoordelen. Daarnaast wil Jan graag op de hoogte blijven van de vorderingen van ons werk en willen we contact blijven onderhouden om aanbod en vraag zo goed mogelijk op elkaar af ter stemmen. Olaf-reizen uit Nederland doet veel Nicaragua reizen. Op dit moment wordt een nieuwe reis beoordeeld. De delegatie doet op 21 februari La Libertad aan. Wij zullen tijdens ons verblijf daar zorgen dat de delegatie die dag ontvangen en begeleid kan worden. Acties: -Jan Strik zal onze werkwijze beoordelen en becommentariëren. - Jan Strik (of een medewerker) zal ook de route door de Amerique tussen La Libertad en San Pedro bekijken. -Jan en Tessa & Bob nemen op korte termijn contact op om een evt. vervolg te bespreken. -Tessa en Bob zorgen dat de delegatie van Olaf tours in La Libertad ontvangen wordt. Dinsdag 14 februari Hans Wessels licht het project Triangulo del Sur toe dat de Nederlandse ambassade heeft uitgevoerd met een stichting van Pellas. Het betreft hier een publiek-private samenwerking gericht op de ontwikkeling van het toerisme in de driehoek Granada, Ometepe en San Juan del Sur (inmiddels is het werkgebied uitgebreid richting San Jorge en Rivas). In de stichting Centro Empresarial Pellas (CEP) gaat 4,5 Dollar om. De stichting beoogt het toerisme deze regio te bevorderen op basis van een ketenbenadering. Waarbij alle onderdelen van toeristische industrie in worden meegenomen. Er wordt veel gewerkt met mipymes op basis van cofinanciering van projecten (max. $1.500,- per project). De stichting richt zich vooral op capaciteitsverbetering op alle aspecten van de toeristische sector. Er is veel aandacht voor basale opleidingen (hygiëne, gastvrouw, ober, etc.) in samenwerking met de door Luxemburg opgezette hotelschool. Voor meer informatie over dit project verwijst Hans ons door naar Marie José Alañiz of Ian Coronel. Hans ziet een stijging in het aantal Nederlandse toeristen dat Nicaragua bezoekt. Wat ontbreekt is denken vanuit de vraagkant, service en dienstverlening. Hans ziet kansen voor de ontwikkeling van Chontales naar aanleiding van ons verhaal. Met name door de onlangs gerealiseerde route van Juigalpa naar San Carlos en de brug die binnenkort over de Rio San Juan aangelegd zal worden, waardoor Nicaragua voor de toerist in Costa Rica een stuk makkelijker te bereiken wordt. Hans geeft aan dat ondanks dat Ortega de greep op het land tot in elke vezel van de samenleving versterkt, de ontwikkeling van het land een positieve tendens vertoont. Dit is mede te danken aan de groeiende middenklasse bestaande uit de ondernemers van de mipymes. Hans is van mening dat de ontwikkeling van het toerisme in Nicaragua weinig overheidsinbreng nodig heeft, maar dat het met name door de private sector opgepakt moet worden. Hij verwijst hierbij naar het succes van de Triangulo del Sur. Actie: - Tessa en Bob nemen contact op met Centro Empresarial Pellas (CEP) nadat de missie is afgerond en het rapport is opgeleverd, met als doel te onderzoeken of CEP eventuele uitvoeringsprojecten zou kunnen ondersteunen of kunnen adviseren in de uitvoering. CEP moet dan wel kansen zien en bereid zijn om haar werkgebied uit te breiden richting Chontales.

80

Conceptversie Woensdag 15 februari Henk Borgstein is een ondernemer die eind jaren tachtig naar El Rama kwam. Hij kent het gebied en de geschiedenis van El Rama en weet veel over de ontwikkeling van El Rama en de mentaliteit van de Rameños. Henk was bereid deze ochtend samen met een ambtenaar van de gemeente met ons de stad te verkennen. Henk heeft toegezegd ons rapport te becommentariëren en zal zijn kennis over de piratenlegendes op papier zetten en daarnaast nog een route suggestie doen voor een safari verder stroomafwaarts in de regenwouden, waar nog krokodillen, panters en apen in het wild kunnen worden waargenomen. Acties: -Henk Borgstein zal ons conceptrapport becommentariëren. -Henk mailt binnen drie weken zijn kennis over piratenlegendes aan Tessa en Bob. -Henk doet daarnaast nog een route suggestie voor een pangatocht over de Rio Escondido naar de regenwouden tussen El Rama en Bluefields. Vrijdag 17 februari Gesprek met Tamara Maltez van INTUR Nacional en Nereyda Solis en collega van INTUR Chontales. INTUR nationaal werkt op basis van een nationaal plan dat zich richt op een drietal speerpunten, te weten: veiligheid, gezondheid en nieuwe bestemmingen. INTUR omvat 17 regionale kantoren. De huidige kernregio’s zijn de Pacifico, de Atlantico en de Zona Central. De zona central is al redelijk ontwikkeld en positioneert zich met name met haar ruta de Sandino, ruta de Café en ruta de Volcanes. Voor de Zona Central ziet INTUR met name mogelijkheden voor de ontwikkeling van het rurale toerisme. Per departement heeft INTUR cijfers beschikbaar over de bezoekers, aantal en herkomst. INTUR heeft geen gedetailleerde profielen opgesteld van doelgroepen waar de verschillende departementen zich op zouden moeten richten en ook landelijk beleid hierop lijkt nog te ontbreken. Actie: -Tamara Maltez van INTUR Nacional stuurt Tessa en Bob het nationaal plan van INTUR en de cijfers m.b.t. bezoekersaantallen van de regio’s Chontales (incl. El Rama) en Carazo.

81

Conceptversie

82

Conceptversie Bijlage 4: Overzicht acties n.a.v. gesprekken (zie bijlage 3) Actie: Jose Antonio zorgt dat het nationale rapport van INTUR over de ontwikkeling van het toerisme in de periode 2008 – 2011 ter beschikking wordt gesteld. Acties: Tessa en Bob bevragen de president van INTUR op: -onderzoeken naar de vraagkant van het toerisme (inzicht hierin lijkt vooralsnog te ontbreken); -in dit kader achterhalen op welk type toerist Nicaragua wil mikken; -de reikwijdte van het netwerk van INTUR en de mogelijkheden en slagkracht van INTUR; -de strategie van INTUR als het gaat om de complementaire en supplementaire kracht van de verschillende regio’s en steden binnen het landelijk toeristisch product - hoe is de samenwerking/afstemming tussen de regionale en het nationale kantoor van INTUR georganiseerd, hoe wordt complementariteit gewaarborgd? Acties: -Jose Antonio vraagt het rapport met de totale ontwikkelingen van de toeristische sector in de periode 2007-2011 op bij CANTUR. -Wij wilden een afspraak maken met de vertegenwoordiger van de Luxemburgse organisatie die diverse projecten op het gebied van toerisme in Nicaragua mede-financiert en ondersteunt. Dit is echter i.v.m. de beperkte tijd niet gelukt. Jose Antonio zal dit oppakken. Acties: -Tessa en Bob onderzoeken de mogelijkheden om lokaal (via de stedenbanden) of op nationaal niveau (via de werkgeversorganisatie) bij te dragen aan de totstandkoming van een groter fonds ter garantstelling van leningen van mipymes. -Jose Antonio onderzoekt de mogelijkheid en bereidheid van CANTUR om ook een regionaal fonds in te stellen. Acties: -Jan Strik zal onze werkwijze beoordelen en becommentariëren. - Jan Strik (of een medewerker) zal ook de route door de Amerique tussen La Libertad en San Pedro bekijken. -Jan en Tessa & Bob nemen op korte termijn contact op om een evt. vervolg te bespreken. -Tessa en Bob zorgen dat de delegatie van Olaf tours in La Libertad ontvangen wordt. Actie: -Tessa en Bob nemen contact op met Centro Empresarial Pellas (CEP) nadat de missie is afgerond en het rapport is opgeleverd, met als doel te onderzoeken of CEP eventuele uitvoeringsprojecten zou kunnen ondersteunen of kunnen adviseren in de uitvoering. CEP moet dan wel kansen zien en bereid zijn om haar werkgebied uit te breiden richting Chontales. Acties: -Henk Borgstein zal ons conceptrapport becommentariëren. -Henk mailt binnen drie weken zijn kennis over piratenlegendes aan Tessa en Bob. -Henk doet daarnaast nog een route suggestie voor een pangatocht over de Rio Escondido naar de regenwouden tussen El Rama en Bluefields. 83

Conceptversie Actie: -Tamara Maltez van INTUR Nacional stuurt Tessa en Bob het nationaal plan van INTUR en de cijfers m.b.t. bezoekersaantallen van de regio’s Chontales (incl. El Rama) en Carazo.

84

Conceptversie Bijlage 5: SWOT La Libertad Fortalezas – Sterktes Oprtunidades – Kansen Debilidades – Zwaktes Amenazas - Bedreigingen

85

Conceptversie

86

Conceptversie Bijlage 6: SWOT San Pedro Fortalezas – Sterktes Oprtunidades – Kansen Debilidades – Zwaktes Amenazas – Bedreigingen

87

Conceptversie

88

Conceptversie Bijlage 7: SWOT El Rama Fortalezas – Sterktes Oprtunidades – Kansen Debilidades – Zwaktes Amenazas - Bedreigingen

89

Conceptversie

90

Conceptversie

91

Conceptversie

92

Conceptversie Bijlage 8: Tourism Minister: Nicaragua is not the ‘New Costa Rica’ Mario Salinas says it’s time to cut the imaginary umbilical cord with Costa Rica and show the world how “unique and original” Nicaragua really is

"I yam what I yam, and that's all what I yam": Nicaragua doesn't have to be the next anybody; the country has everything it needs to become a unique destination all its own (photo / Tim Rogers) By Tim Rogers/ Nicaragua Dispatch April 23, 2012 MANAGUA—For the past 10 years, unimaginative travel writers, real estate developers and all types of Nica neophytes have been calling Nicaragua “the next Costa Rica.” The hackneyed description is meant to be a comment on Nicaragua’s affordability and growth potential, and a compliment on its coming of age. But Tourism Minister Mario Salinas says it’s time to put that cornball comparison to rest.

93

Conceptversie

"Los Hungaros", a traditional folkloric dance in Nicaragua. One of the country's many unique cultural attractions (photo/ Tim Rogers) “In lots of U.S. publications they talk about Nicaragua as the ‘New Costa Rica.’ But we don’t like that, because we think we have a diversity of offerings—a culture and a history—that Costa Rica never had,” Minister Salinas said during a recent talk to the Nicaraguan-American Chamber of Commerce (AMCHAM). Nicaragua is Nicaragua, he said. Indeed, Nicaragua is a country whose tourism slogan promises a “unique and original” experience, not: “Nicaragua: we’re like Costa Rica was 10 years ago. Stick around!” Salinas says, “Now is the moment to distinguish ourselves among the multitude; to sell ourselves as a destination and inform consumers in the U.S.” about all Nicaragua has to offer. “We have to differentiate Nicaragua and show people why Nicaragua and not Costa Rica or Panama or South America or Brazil,” he said. “We have to present our offering and show what makes us unique and why a North American tourist should come to our country.” Though Salinas’ job was rumored to be on the line last February, after he publically criticized the Prosecutor General’s rash handling of the Teonoste land dispute, the tourism minister is

94

Conceptversie still on the job and focused on seizing the moment to promote Nicaragua tourism stronger than ever before. “We have never had a better moment in the tourism sector to promote Nicaragua,” he stressed. He says security issues in Mexico, Guatemala, Honduras and El Salvador are offering Nicaragua a chance to fill the vacuum as a near-shore destination for U.S. tourists who want all the culture, weather, natural beauty, and adventure of Latin America, yet without all the violence. In that sense, Salinas says, Nicaragua wants to associate more with the prosperous southern half of Central America and less with the problematic northern half. But most importantly, he thinks Nicaragua needs to distinguish itself from the herd as a unique destination in the region. Nicaragua is already starting to develop a reputation as an emerging destination in the region. In 2007, Nicaragua attracted fewer than 800,000 foreign tourists, representing 10% of Central America’s total tourism market. Nicaragua was the sixth most popular destination in Central America, ahead of only Belize and behind everyone else. Last year, Nicaragua attracted more than 1 million tourists, represented 13% of the Central America’s tourism market, and had moved up a rung to number five in the region, passing Honduras.

Minister Salinas warns Nicaragua must not kill its golden goose (photo/ Tim Rogers)

95

Conceptversie Extrapolating from the current trends, INTUR projects that by next year Nicaragua will move into third place in Central America, behind Costa Rica and Panama. By 2020, Nicaragua hopes to have as many as 2.6 million foreign tourists a year, or 425% more tourists than visited the country in 2000. Quality, not Quantity In the numbers game of tourism growth, the number that matters most is how much tourists spend during their visit, not how many tourists enter the country. In fact, for a country like Nicaragua, at some point tourism growth will become an issue of diminishing returns if the country gets “too crowded.” After all, a country of 6 million people can hardly aspire to attract 20 million foreign tourists each year. The goal, therefore, is to start attracting tourists who stay longer and spend more, Salinas says. Already, Nicaragua has increased its annual tourism revenue by an average of 15% each year since 2007. In that same period, the average tourist’s stay here has increased from 5 days to 8.3 days. Still, the average tourist in Nicaragua spends only a fraction of what tourists spend in other tropical markets. Tourists here dole out an average of only $44.7 a day, less than half of what tourists spend in Costa Rica. (In that sense Nicaragua would like to be more like Costa Rica). “We have to bring 2 million tourists here a year, but we need them to spend $100-$130 per day,” Salinas said. “That’s like having 5 million tourists that spend $50 a day. That has to be the goal, because it will help us preserve our nature, our culture our folklore, and our traditions—because that’s what we have to sell. And if we lose that, we have killed the golden goose.”

96

Conceptversie. Inhoudsopgave

Recommend Documents