Concept Zorg in eigen hand Beleidsagenda 2010-2014 Zilveren tsunami vraagt om ingrijpen De komende 20 jaar zal het aantal senioren verdubbelen. Maar ook de grijze druk neemt fors toe: er zijn dan verhoudingsgewijs de helft minder helpende handen in de arbeidsbevolking. Dit proces start de komende jaren reeds en vraagt om ingrijpende wijziging van het paradigma voor wonen met zorg die nu ingezet moet worden. Met minder middelen meer autonomie In een vergrijzende samenleving is het van essentieel belang dat senioren zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Om hun autonomie te bewaren, maar ook ter voorkoming van kostbare institutionele zorg. In de nabije toekomst zullen zowel de financiële middelen als de helpende handen relatief gezien afnemen wanneer de ratio van de senioren ten opzichte van jongeren drastisch verandert. Senioren moeten deze kans grijpen om nieuwe arrangementen van zelfstandig wonen met zorg en diensten in de lokale gemeenschappen te ontwikkelen. Van senioren wordt dus nadrukkelijk een bijdrage gevraagd in de beleidsagenda, ook dat is autonomie. Scheiden van wonen en zorg voor meer kwaliteit Traditioneel is wonen met zorg de afgelopen decennia vormgegeven in verzorgingshuizen en verpleeghuizen. De kwaliteit van wonen liet daarin te wensen over met meerbedskamers en beperkte privacy. Scheiden van wonen en zorg biedt kansen om door deregulering (afschaffing bouwregime) en marktwerking de kwaliteit van wonen met zorg te verhogen. Cliënten betalen dan naar voorkeur en kwaliteit van de woning. Wel zullen maatregelen moeten worden genomen om bestaande verzorgingshuizen en verpleeghuizen verantwoord te kunnen verbouwen voor wonen met zorg en te kunnen blijven benutten voor een fors groeiend aantal senioren. Nieuwe arrangementen van wonen met zorg en diensten Institutionele zorg is erg kostbaar en kan de autonomie van senioren inperken. We kunnen meer doen om nieuwe arrangementen van zelfstandig wonen met zorg en diensten te ontwikkelen. Met dergelijke arrangementen kan een extramuraal continuüm van wonen met zorg en diensten worden gecreëerd in de eigen wijk en kunnen de kosten van zorg aanzienlijk worden teruggedrongen, zoals gebleken is in experimenten. Locale communities ondersteunen in de eigen wijk Aangezien de meeste senioren in hun eigen wijk willen blijven wonen zouden we locale communities moeten stimuleren, waarin senioren elkaar ondersteunen in het leveren van zorg en diensten. Helpende handen dichtbij zijn een goed alternatief en aanvulling op mantelzorg van partners en familie. Wellicht moeten we senioren op vaste basis ondersteunen in het organiseren van deze informele zorg voor elkaar. Lokale coöperaties zouden een goede propositie zijn, waarin senioren als leden actief bijdragen, maar in de toekomst ook zorg en diensten terug ontvangen als dat nodig is. Zorg- en welzijnsorganisaties kunnen senioren ondersteunen door deze coöperaties te helpen organiseren en de continuïteit te kunnen waarborgen. Investeren in mogelijkheden van zorg op afstand Domotica en zorg-op-afstand zorgen dat mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Mantelzorgers ervaren meer rust omdat ze worden gewaarschuwd als er iets bijzonders aan de hand is. In de zorg thuis wordt gebruik gemaakt van elektronische patiëntendossiers en internet, systemen voor autonome en ambulante monitoring en zorgrobotica. ICT en technologie brengen informatie over gezondheid en ziekte dichter bij de cliënt, zodat die beter in staat is om zelf maatregelen te nemen. Dankzij technologie is het voor zorgvragers makkelijker om gezamenlijk zorginitiatieven op te zetten. Ook kunnen senioren deze technieken gebruiken om onderling met elkaar te communiceren via eerdergenoemde communities. Regie van gemeentes om wonen, zorg en welzijn in wijken af te stemmen Met de overdracht van taken van de AWBZ naar de WMO krijgen gemeentes meer verantwoordelijkheden op het gebied van wonen, zorg en welzijn. Tezamen met initiatieven van zorgorganisaties, welzijnsorganisaties en woningcorporaties biedt dit prachtige kansen om wonen, zorg
en welzijn op wijkniveau af te stemmen. Daarbij kan gedacht worden aan het plaatsen van wijkcentra in de kernen van woonzorgzones, het concentreren van welzijnsactiviteiten en het realiseren van dagopvang op die locaties en samenwerking in voorlichting over wonen, zorg en welzijn in de wijk zelf. Uit experimenten blijkt dat door deze synergie de kwaliteit van dienstverlening in de wijk verhoogd kan worden en de kosten verlaagd. Zorg in eigen hand als beweging om beleidsagenda te realiseren Zorg in eigen hand brengt tot uitdrukking dat senioren hun toekomst in wonen met zorg en diensten zelf kunnen organiseren, daarin ondersteund door woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties. Als beweging wil Zorg in eigen hand deze initiatieven ondersteunen met kennis en projecten overal in het land.
Concept implementatieagenda Zorg in eigen hand d.d. 7 januari 2011 INTRODUCTIE Een niet-vrijblijvende ambitie Zorg in eigen hand is een landelijke, geïnspireerde beweging met de niet-vrijblijvende ambitie om de komende jaren een substantiële bijdrage te leveren aan de autonomie van ouderen en anderen. Zodat meer mensen langer en beter zelfstandig of samen kunnen blijven wonen, zonder of met minder inzet van kostbare professionele middelen. Politiek en praktijk Zorg in eigen hand beïnvloedt politiek en beleidsmakers om nieuwe initiatieven, maatregelen, mogelijkheden en kansen voor ‘zorg in eigen hand’ te realiseren (informatievoorziening, werkbezoeken, lobby). Ook ondersteunt Zorg in eigen hand concrete initiatieven door het uitwisselen van kennis (website, nieuwsbrief, bijeenkomsten, ‘best practices’, onderzoek, publicaties) en het leveren van maatwerkondersteuning (diensten ‘cafetaria-stijl’). De middelen zijn beschikbaar voor alle leefstijlen en sociaal-economische milieus. Een beweging met onafhankelijke kracht Zorg in eigen hand werkt onafhankelijk van bestaande belangen. Daarmee kan deze beweging gebruik maken van de beste kennis en kunde en breed en krachtig optreden. De volgende partijen ondersteunen Zorg in eigen hand (op alfabetische volgorde): het College voor Zorgverzekeringen, Corona Wonen, ILC Zorg voor Later, het Landelijk Overleg Cliëntenraden, de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie, STG/Health Management Forum, Vilans, [aan te vullen met nieuwe partners]. ACTIVITEITEN 0. Primaire voorbereiding In januari willen we het gedachtegoed van de beweging op papier vastleggen in een beleidsagenda, onderzoeksagenda en implementatieagenda. Met deze agenda’s willen we financiële steun zoeken om ontbrekende kennis te vergaren in onderzoek én om de implementatieagenda te kunnen realiseren. Als beweging willen we transparant functioneren. Er is een agendacommissie en een LinkedIn Group Zorg in eigen hand met open aanmelding. Daarnaast een eenvoudige website www.zorgineigenhand.nu. 1. Randvoorwaardelijke activiteiten waarborgen (2011) In de eerste plaats willen we als beweging partners vinden en coalities sluiten met partijen die het gedachtegoed delen. In de eerste plaats met de partijen met wie we in november 2010 de werkconferentie hebben georganiseerd: ILC Zorg voor Later, Corona Wonen, STG/Health Management Forum en CVZ. Daarnaast ook met partijen die de burgers vertegenwoordigen zoals LOC en NPCF en relevante branche- en onderzoeksorgansaties zoals Actiz, VNG, Vilans en ZN. Het partnership willen we vormen geven door vertegenwoordigers op persoonlijke titel te laten participeren in de beweging. 2. Lobby voor idee en beweging (2011) Met het gedachtegoed willen we gaan lobbyen zowel op politiek en beleidsniveau als praktijkniveau door middel van gesprekken, discussies in de media en conferenties om de naamsbekendheid en het gedachtengoed van Zorg in eigen hand te vergroten en burgers en gemeenten te stimuleren er in de eigen omgeving mee aan de slag te gaan. 3. Organiseren landelijke conferentie (2011) In 2011 willen we ook een open landelijke conferentie organiseren gericht op implementatie en ervaringen in de praktijk, bedoeld om overal in het land initiatieven te stimuleren. Daarbij willen we met name ook gemeentes interesseren. Landelijke conferentie mogelijk gevolgd door serie regionale bijeenkomsten. 4. Stimuleren en faciliteren van lokale communities (2011)
Eén van de kernpunten in de beleidsagenda is het stimuleren van lokale communities naar het voorbeeld van Stadsdorp Zuid in Amsterdam en de Zorgcoöperatie in Hoogeloon. Een coöperatieve vorm, waarbij burgers lid worden met rechten en plichten is een interessante gedachte. De verantwoordelijke voor lokale communities ligt bij henzelf. Zorg in eigen hand wil het ontstaan slechts stimuleren en faciliteren. 5. Uitvoeren onderzoeksagenda Helaas is nog onvoldoende bekend over de mogelijkheden om verantwoordelijkheid van burgers voor hun zorgbehoefte door middel van communities te organiseren en hoe dit op de meest effectieve wijze kan. Daarom wil Zorg in eigen hand ook een onderzoeksagenda uitvoeren (zie hierna). 7. Meerjarige publiekscampagne (2011) Het is belangrijk dat Nederlanders een juiste toekomstverwachting hebben over de mogelijkheden die zorgaanbieders kunnen vervullen. Ook moeten zij weten wat de (groeiende) eigen verantwoordelijkheid voor de zorg van zichzelf en naasten inhoudt en hoe zij die zo goed mogelijk kunnen invullen. Er is een mentaliteitsverandering nodig. Hiervoor realiseert Zorg in eigen hand een meerjarige publiekscampagne, gericht op alle leefstijlen en sociaal-economische milieus. Ook sociale netwerksites zoals Facebook zullen hierbij betrokken worden. 8. Investeren in mogelijkheden van zorg op afstand (2011) Tweede kernpunt is het investeren in de mogelijkheden van zorg op afstand. Domotica en zorg-opafstand zorgen dat mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Mantelzorgers ervaren meer rust omdat ze worden gewaarschuwd als er iets bijzonders aan de hand is. We willen samen met Vilans en andere partijen enkele basale programma’s van eisen ontwikkelen waarmee leveranciers en producenten op maat gemaakte producten kunnen aanbieden aan burgers. 9. Investeren in de mogelijkheden van ruilzorg (2011) De stichting CENt zet zich in voor experimenten op het gebied van ruilzorg, met als basisuitgangspunt de wederkerigheid (een uur zorg verlenen van een bepaalde categorie geeft recht op een uur zorg van dezelfde categorie, dit recht blijft geldig en kan dus gebruikt worden om de zorg voor de eigen oude dag bij elkaar te sparen). Zorg in eigen hand wil zich inzetten om in lokale communities in samenwerking met stichting CENt experimenten te starten met ruilzorg. 10. Ondersteuningsaanbod en instrumenten ontwikkelen (2012) Om de eigen verantwoordelijkheid en samen-zorgen beter mogelijk te maken willen we met de onderzoeksagenda in de hand lokale communities faciliteren met een gedifferentieerd aanbod van instrumenten voor de diverse doelgroepen (individuen naar diverse leefstijl, groepen mensen, wijken/ buurten/dorpen naar diverse typeringen, vrijwilligers, mantelzorgers, professionals een zelfhulpboek, zelfhulp-DVD, Youtube-filmpjes, handleidingen, onze website en digitale netwerken zoals LinkedIn en Facebook. TOT SLOT Meer informatie Kijk op www.zorgineigenhand.nu of mail:
[email protected].
Concept Zorg in eigen hand Onderzoeksagenda 2011 – 2014 Introductie Zorg in eigen hand is een landelijke, geïnspireerde beweging met de niet-vrijblijvende ambitie om de komende jaren een substantiële bijdrage te leveren aan de autonomie van ouderen en anderen. Zodat meer mensen langer en beter zelfstandig of samen, zonder of met minder inzet van kostbare professionele middelen kunnen blijven wonen. Belangrijk voor de beweging is het stimuleren en ondersteunen van collectiviteiten, waarin groepen gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen voor de eigen en elkaars zorgbehoefte. In Nederland zijn de eerste aanzetten voor dergelijke communities gedaan, bijvoorbeeld door de Zorgcoöperatie Hoogeloon. Onderzoeksthema’s Er is helaas nog niet zoveel bekend over de mogelijkheden om verantwoordelijkheid van burgers voor hun zorgbehoefte door middel van communities te organiseren. Ook is onvoldoende duidelijk op welke wijze collectiviteiten op de meest effectieve wijze invulling kunnen krijgen. Onderzoek hiernaar is nodig, zodat we handvatten krijgen voor de praktijk en te leren van praktijkervaringen. In combinatie met andere onderdelen uit de implementatie-agenda van Zorg in eigen hand, formuleren wij de volgende onderzoeksthema’s. 1. Communities Wat voor rol kunnen communities spelen om zorg meer in eigen hand te nemen, hoe kunnen deze communities er uit zien, wat zijn de ervaringen (in binnen- en buitenland) die tot nu toe zijn opgedaan, wat zijn de werkzame bestanddelen en randvoorwaarden om hier een succes van te maken? 2. Ruilzorg In Nederland, Japan en Duitsland is ervaring opgedaan met ruilzorg. Hoe kunnen we deze ervaringen en modellen vertalen voor (grootschaliger) toepassing in ons land? 3. Technologie Welke rol kan technologie hebben bij het inrichten en functioneren van communities en gezamenlijke zorginitiatieven? 4. Woonzorgarrangementen Hoe kunnen senioren, inclusief mensen met een smalle beurs, zelf bestendige woonzorgarrangementen opzetten? Wat kunnen we leren van particuliere initiatiefnemers en de gehandicaptensector (coöperatiegedachte)? 5. Zorgorganisaties Hoe kunnen zorgorganisaties een rol spelen om zorg in eigen hand te ondersteunen, bijvoorbeeld door een goed samenspel met de oudere/informele zorg/formele zorg, het opzetten van nieuwe woonzorgarrangementen en het gebruik van technologie? 6. Effecten Wat zijn de effecten van Zorg in eigen hand op de autonomie en het zorggebruik? Hoe bestendig zijn communities en andere collectiviteiten? Inclusief een nul-meting. Tot slot Per onderzoeksthema zullen we bepalen in hoeverre primair of secundair onderzoek gewenst en noodzakelijk zijn. Uiteraard zullen we zoveel mogelijk gebruik maken van bestaande onderzoeksresultaten.
