Compact verslag werkconferentie COOPERATE! Dutch Edition 30 oktober 2014

Compact verslag COOPERATE! Dutch Edition 30/10/2014-‐1

Stichting Bijzondere Projecten

Compact verslag werkconferentie COOPERATE! Dutch Edition 30 oktober 2014

Fragment uit het poëtisch verslag van Quinsy Gario

Geduldig moedige armen om vreemde schouders slaan

Ik vind het fijn dat het zo lekker heet is, krijg ik te horen vang ik op. De vrouwen van Cornelis staan te serveren en vragen het publiek zelf om de mouwen op te stropen en coöperatieve thee en koffie te maken. Sommigen laten de zelf afgebroken stukken chocola in de koffie smelten >

terwijl er opgeroepen wordt om de maag even achter te laten en de St. Eustachius buizen te openen. Van horen naar praten naar denken naar doen. (-‐)

De stad is vandaag gedeeld door een noemer die samenwerking heet. Een horizontale verbinding met onszelf voorbij de verdwenen wateren om ons heen. Onder onze voeten de wal waarbij we geduldig moedige armen om vreemde schouders slaan en ontgonnen gronden pionieren met een lach en een heldhaftige connectie. (lees de complete tekst op www.ucooperate.eu)

Inhoudsopgave

1. Introductie|1 2. Programma|3 3. Organisatie|8 4. Opbrengsten|9 5. Perspectief|12 Bijlage 1 CHECKLIST COÖPERATIEVE WERKVERBANDEN versie 1.0|13 Bijlage 2 ABC VOOR HET DIY/DIT ORGANISEREN VAN EEN STEDELIJKE COOPERATE! WERKCONFERENTIE|15


1. Introductie Met elkaar de betekenis én het belang beleven van coöperatie werkverbanden in de lokale creatieve economie. Dat vormde het uitgangspunt van de werkconferentie COOPERATE! die op 30 oktober 2014 in Utrecht plaatsvond. Ruim 100 deelnemers, verspreid over het hele land, deden kennis op, wisselden ervaringen uit en zorgden met elkaar dat een echt praktijkgericht kennisevent kon ontstaan. Het bijzondere van de conferentie was ook dat de samenwerking van de organisatoren – afkomstig vanuit zeer verschillende sectoren -‐ als een coöperatieve werkvorm gestalte kreeg (in de formule wij=wij). Dit verslag informeert de lezer op hoofdlijnen over het programma, de organisatie en de opbrengsten. Het verslag sluit af met een perspectief van de beweging die op 30 oktober is ontstaan. Haar wortels liggen echter in de talloze samenwerkingspraktijken uit eerdere periodes, ook in onze stad Utrecht. Uitgebreide impressies van de werkconferentie waaronder een fotoreportage van Gerardo Neugovsen en het poëtisch verslag van Quinsy Gario zullen worden geplaatst op website www.ucooperate.eu die per 1 mei 2015 operationeel zal zijn. Vanaf deze plaats danken we de deelnemers, de samenwerkende organisaties, de financiers, de leden van de programmacommissie en de klankbordgroep voor hun actieve betrokkenheid. In het verslag is te lezen dat deze betrokkenheid niet eenmalig is geweest. COOPERATE! Dutch Edition was in vele opzichten een bijzondere ervaring. Dit verslag beoogt de essentie daarvan ter lering en vermaak toegankelijk te maken voor een breder publiek. Giep Hagoort, trekker COOPERATE!


2. Programma Locatie: Het Huis Utrecht Het programma van de werkconferentie, samengesteld door de programmacommissie, kende een grote diversiteit met als hoogtepunt de Urban Safari’s. Om in dit verslag een beeld te geven van het programma volgt hier nagenoeg ongewijzigd de tekst die in de speciale programmagids stond afgedrukt. 09.00 tot 09.30 Inloop van gasten met koffie/thee.

Opvang gasten: Betty Kriekaard, lid ERTNAM (office) en werkzaam bij de HKU. Artistieke interventie Co-‐Coffee, Cornelis Serveert 09.30 tot 09.45 OPENING COBIE DE VOS en ASTRID ELBURG Cobie de Vos (l) is directeur van het Het Huis Utrecht en Astrid Elburg, zelfstandig trainer en toezichthouder in de culturele sector, is dagvoorzitter. Cobie vertelt iets over het Huis en Astrid licht het programma toe.

9.45 tot 10.00 INTERVIEW ANNICK SCHRAMME Interview met Annick Schramme, hoogleraar Universiteit Antwerpen, president van Encatc (Europees netwerk) en lid van de Nederlandse Raad voor Cultuur. Topics: • De praktijk: op welke wijze besteden de Vlaamse culturele en creatieve sectoren aandacht aan coöperatief werken? • Besteedt de Raad voor Cultuur in zijn recente Verkenningen ( juni 2014) aandacht aan samenwerkingsverbanden? 10.00 tot 10.25 PRESENTATIE ZEF HEMEL Zef Hemel, is hoogleraar UvA en werkzaam bij de Amsterdam Economic Board. Aan de hand van de weblog 'Vrijstaat Amsterdam' (www.zefhemel.nl) die Zef sinds 2006 elke werkdag bijhoudt, zal hij samen met de deelnemers, proberen een aantal samenwerkingsprincipes te formuleren. Hier alvast zijn aftrap. “Coöperatief werken Onze steden veranderen, onze kantoren veranderen, onze organisaties veranderen, onze werkvormen veranderen. Instituties schudden op hun grondvesten, kantoren staan leeg, reorganisaties volgen elkaar in een hoog tempo op, er wordt gezocht naar andere werkvormen. Alles is in beweging, alles wordt coöperatief. Dat dit schuurt en knaagt is niet zo vreemd. Na zeker twee felle concurrentiepraktijken moeten we ineens gaan samenwerken. Samenwerken, hoe doe je dat? In mijn lezing geef ik enkele principes van succesvolle coöperatiepraktijken die ik de afgelopen tien jaar in Amsterdam werkendeweg heb ontdekt. In die periode was ik directielid van de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam, aangesteld om de stadsontwikkeling te moderniseren. Daarnaast ben ik sinds 2012 bijzonder hoogleraar Grootstedelijke vraagstukken aan de Universiteit van Amsterdam, alwaar ik onderzoek doe naar collectieve intelligentie. Vanuit die combinatie van functies heb ik De Nieuwe Wibaut ontwikkeld, een gemeentelijke leergang die opener werkwijzen in de publieke sector oefent en propageert.”


10.25 DUO PRESENTATIE ELSELIEN SMIT EN LEX VAN TEEFFELEN Elselien Smit (onderzoeker Brace) en Lex van Teeffelen (lector Hogeschool Utrecht) houden een duo-‐presentatie over theoretische en praktische kanten van coöperatieve werkvormen. Zij baseren zich op onderstaand model.

10.50 tot 11.10 Pauze

11.10-‐11-‐15 UITLEG URBAN SAFARI’S

Vera de Jong, eigenaar Urban Connectors, docent-‐onderzoeker HKU, ERTNAM teamlid en deel uitmakend van de Denktank Vizier, heeft samen met Louise Donker de Urban Safari’s voorbereid, met suggesties van Saskia Kluitmans en Annechien van der Gast, beiden werkzaam bij de gemeente Utrecht. De Urban Safari’s zijn: Hooghiemstra Bedrijvencentrum, Metaal Kathedraal, Vechtclub XL, Energie U, S4Communities, Rabobank Utrecht Cartesius Museum (zie voor een toelichting op de Urban Safari’s de appendix bij het programma)

11.15 START URBAN SAFARI’S

13.45 LUNCH Verzorgd door Niet Prakken!

14.45 tot 15.15u Talkshow Lessons learned uit de Urban Safari’s, Presentatie Astrid Elburg Zef Hemel blikt terug, enkele deelnemers delen hun ervaringen en Renee Heijnen en Giep Hagoort, leden van de programmacommissie, schetsen tot slot de thema’s voor het expertplein. Renee Heijnen is vanaf het begin betrokken geweest bij de voorbereiding en realisatie van COOPERATE!. Renee is beleidsmedewerker cultuur bij de gemeente Utrecht. In haar werk zoekt zij vooral naar verbindingen en cross-‐ overs, tezamen met collega’s van afdelingen buiten de cultuur.

15.15 EXPERTPLEIN EERSTE RONDE Deelnemers kiezen uit het aanbod aan experttafels voor de eerste en tweede ronde. Gevoed door de Urban Safari’s diepen de deelnemers aan de tafels thema’s uit die relevant zijn voor de verdere ontwikkeling van coöperatieve manieren van samenwerken in een stedelijke context.


Met steun van de volgende experts. Harm van den Heiligenberg is als strategisch adviseur werkzaam bij de provincie Utrecht. Harm was projectleider van de toekomstvisie Utrecht 2040 waarin duurzame ontwikkeling centraal staat. Momenteel doet hij onderzoek naar pioniers en proeftuinen in de provincie Utrecht op het gebied van duurzaamheid. Jan-‐Willem van den Braak zal zijn kennis tijdens het Expertplein inbrengen vanuit zijn eerdere ervaringen als directeur sociale zaken van VNO/NCW. Tevens heeft hij enige jaren leiding gegeven aan het Europese kantoor van VNO/NCW te Brussel. Momenteel is Jan-‐Willem bestuurlijk actief op de gebieden Duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Janine Dijkmeijer is vanaf 2014 directeur Nederlands Danstheater. Janine is actief betrokken bij strategische coalitievorming in de stad Den Haag en neemt actief deel aan LinC, het leiderschapsprogramma voor de culturele sector. In januari 2014 ontving Janine de Jiri Kylián Ring vanwege de oprichting en uitbow van Cinedans, een internationaal vermaard dansfilmfestival. Jeannette Nijkamp is hoofddocent SIZ aan de Hogeschool Rotterdam. Jeannette is onder andere projectleider Everybody on Board. Het project richt zich op verschillende doelgroepen van kwetsbare ouderen tot creatieve ondernemers in achterstandswijken, en hoe deze kunnen worden bereikt en betrokken. John Huige onderzoekt en adviseert op het gebied van de solidaire economie. John publiceert in dagbladen, vaktijdschriften en op websites. Hij is actief betrokken bij het Platform Duurzame Economie. John is curator bij het Cartesius Museum. Karel Janssen stimuleert vanuit Hogeschool Zuyd de ontwikkeling van creatieve steden. Gestart als expertisemanager in 2005 bestrijkt hij nu diverse werkvelden: creatieve industrie, cultureel ondernemerschap, kunstonderwijs. In het recente verleden heeft Karel leiding gegeven aan internationale samenwerkingsprojecten. Robert-‐Jan Hofhuis vervult vele functies: Adviseur | ontwerper | creatief ondernemer | designmanager | docent | voorzitter | moderator, met de focus op creativiteit in ondernemen en ondernemen in creativiteit. Vanuit zijn parttime HKU-‐hoofddocentschap Visual Art & Design Management weet hij productieve bruggen te slaan naar de beroepspraktijk. Rene Kooyman is eigenaar van Ars Nova een bureau dat zich met name toelegt op creatieve gebiedsontwikkeling. Zijn topics in internationaal verband zijn: stedelijke creatieve zones, creatieve economie en ondernemerschap. Hij is als lid van ERTNAM al vanaf het begin betrokken bij COOPERATE! Tjaard Horlings geeft lessen in marketing en ondernemerschap binnen verschillende opleidingen van de HKU. Tjaard is initiator en projectleider van ‘Trends’, een onderwijsfestival voor kunst en economie studenten rond maatschappelijk relevante thema’s. De studenten presenteren op het festival hun eigen start-‐ups. Erik Uitenbogaard is co-‐eigenaar van Creatief Bureau Via Traiectum en initiatiefnemer van het Cartesius Museum (CAMU) waar hij inmiddels hoofdconservator is. Zijn recente projecten zijn : samenwerking creatief professionals en bedrijfsleven en lezingenserie kunstenaars-‐ondernemers. Peter Westerberg is gevraagd om vanuit zijn organisatiekennis en bestuurlijke ervaring het Expertplein te ondersteunen. Peter is van 2010 tot 2014 D66 wethouder geweest in Hoorn en had als portefeuilles Onderwijs, Kunst en cultuur/erfgoed, Vastgoed, Duurzaamheid, Publieke dienstverlening, Communicatie en ICT. Zijn huidige opdrachten betreffen het management en de begeleiding van veranderingsprocessen. 15.15-‐17.15 WORKSHOP NELLY VAN DER GEEST


WORKSHOP ROUTEKAART VAN EEN CREATIEF PARTNERSCHAP Nelly van der Geest, docent-‐onderzoeker HKU Routekaart “Een routekaart ontwerpen is een manier om de intentie tot samenwerking om te zetten in een gezamenlijke ambitie. Aan het begin van een samenwerking is contracteren van belang (wat gaan we doen en wie doet wat, wat is jouw belang, wat mijn en hoe versterken we elkaar), maar ook tijdens de rit moet er soms gehercontracteerd worden. Een routekaart is daar een hulpmiddel bij.

SPREEKUREN EEFKE MEIJERINK: ONDERSTEUNING BIJ CREATIEVE COÖPERATIEVORMING Eefke Meijering is directeur van de Creatieve Cooperatie Zwolle. Op de website van de coöperatie licht ze haar keuze voor deze coöperatie nader toe: Waarom aan de slag voor de Creatieve Coöperatie? “De Creatieve Coöperatie legt verbinding tussen onderwijs, cultuur en innovatie. Op die manier dragen we iets bijzonders bij aan de stad; dat spreekt me aan. De ondernemers in de Creatieve Coöperatie benaderen het enerzijds praktisch door te kijken welk product er in de markt wordt gezet, en zijn anderzijds altijd zoekend naar vernieuwing. Een mooie combinatie.” 16.15 EXPERTPLEIN TWEEDE RONDE

17.15 Talkshow DE OPBRENGST, presentatie Astrid Elburg Gerardo Neugovsen volgde zijn masterstudie kunst en economie aan de HKU. Inmiddels is hij adviseur, docent-‐onderzoeker en trainer in Panama. Gerardo is overgevlogen om met de camera COOPERATE! vast te leggen. Hij presenteert zijn persoonlijke foto-‐impressie tijdens de talkshow. Nathalie Waser is voorzitter van de klankbordgroep COOPERATE!. In het dagelijks leven is zij directeur van U Create, het Expertisecentrum Creatieve Industrie van Hogeschool Utrecht. Nathalie presenteert tijdens de talkshow Manifesto, een slotdocument dat enkele highlights van de dag vastlegt en een oproep bevat om versterkt door te gaan met het coöperatief samenwerken. Thera Jonker (l) is directeur HKU Expertisecentrum Educatie en lid van het bestuur van ELIA, een internationale organisatie voor instellingen van het kunstvakonderwijs. Zij biedt een speciale brochure aan aan Annick Schramme over Creatief partnerschap, geschreven door haar medewerker Nelly van der Geest. Quinsy Gario, theatermaker, programmamaker en aanzwengelaar van interculturele dialogen, is tijdens COOPERATE! ons eigen poëtisch verslaggever. Zijn teksten – ontstaan gedurende dag -‐ worden opgetekend op grote flappen en als eindverslag aan de deelnemers gepresenteerd 17.45 tot 18.30 NETWERKBORREL

APPENDIX URBAN SAFARI’S Urban Safari’s zijn bezoeken aan belangwekkende plekken in Utrecht waar op basis van coöperatieve uitgangspunten samengewerkt wordt. Samen met de deelnemers, opgesplitst in zes groepen, diepen de leden van de samenwerking belangwekkende praktijkvragen uit. In deze appendix volgt een opsomming van de Urban Safari’s.


Ontvangst en presentatie: Paul Barendregt Vraagstuk: Op welke wijze kan Hooghiemstra (langdurige) partnerships aangaan waardoor meerwaarde wordt gerealiseerd in en voor de Utrechtse starterscommunity? En welke samenwerkingspartners spelen hierbij potentieel een belangrijke rol? Hooghiemstra.com

Ontvangt en presentatie: Maureen Baas. Het vraagstuk van de Metaal Kathedraal vormt de realisatie van vormen en verdienmodellen voor een samenwerking met maatschappelijke en culturele drijfveren en op basis van wederzijdse waardecreatie. Met waarborging van professionaliteit. Metaalkathedraal.worldpress.com

Ontvangst en presentatie: Jet Van Zwieten (l) en Astrid Petersen Vraagstuk: creatieve huurders hebben erg hoge verwachtingen met betrekking tot het beheer, het niveau van zeggenschap over verdere verbetering/ontwikkeling van de plek. Daarbij komt dat de beheersorganisatie geen financiële dekking heeft voor de werkzaamheden die zich steeds meer bovenop de 'harde' beheerszaken opstapelen. Vechtclubxl.nl

Ontvangst en presentatie: Sander Willemsen Vraagstuk: Op welke onderwerpen, rollen en actieniveaus kan en wil Energie U de samenwerking aangaan? En op welke manier kan Energie U daarbij haar identiteit en onafhankelijkheid bewaren? Energie-‐u.nl

Ontvangst en presentatie: Rutger van Weeren Vraagstuk: Op welke manier kan S4C -‐ in samenwerking met de gemeente -‐ hoogopgeleide starters inzetten om maatschappelijke opdrachten uit te voeren? Starters4communities.nl

Ontvangst en presentatie: Wil Broekman


Vraagstuk: Als coöperatie heeft de Rabobank leden in plaats van aandeelhouders en legt zij continu verbinding met de lokale omgeving en de daarin opererende initiatieven. Maar, wat betekent dit eigenlijk in de praktijk? Op welke manier is Rabobank Utrecht daadwerkelijk coöperatief en hoe komt dat tot uiting in de Utrechtse praktijk? Op welke onderwerpen wil Rabobank Utrecht samenwerkingsverbanden aangaan en hoe vinden locale initiatieven hiertoe aansluiting? Rabobank.nl/particulieren/lokalebanken/utrecht/

Ontvangst en presentatie: Erik Uitenbogaard (l) en Thijs van Elten

Vraagstuk: Hoe kan het Cartesius Museum zich professioneel ontwikkelen tot een coöperatieve samenwerkplaats zonder te vervallen tot een centraal gestuurde organisatie? Hoe kunnen vrijwilligers een professioneel opererende coöperatie realiseren? Opkomst van betaalde krachten? Tijd voor een 'coöperatiemanager'? Is het dan nog wel een coöperatie? Cartesiusmuseum.org 3. Organisatie

De organisatie van de werkconferentie kende een initiatiefneemster ERTNAM, een programmacommissie, samengesteld uit de samenwerkende organisaties, een klankbordgroep, gevormd door stakeholders en een HHU-‐productieteam. Juridisch vond de conferentie onderdak bij een bestaande rechtspersoon, de Stichting Bijzondere Projecten (SBP). Het verslag verschijnt onder verantwoordelijkheid van deze stichting. De volgende personen waren bij COOPERATE! Dutch Edition betrokken .

Leden Programmacommissie Annechien de Gast, Gemeente Utrecht, economie en ruimtelijke ordening Cobie de Vos, Het Huis Utrecht Gabrielle Kuiper, HKU University of the Arts Utrecht Giep Hagoort, ERTNAM, ASOM, (trekker) Johan Kolsteeg, HKU University of the Arts Utrecht (plaatsvervangend) Renee Heijnen, Gemeente Utrecht, cultuur Rene Kooyman, Ars Nova, ERTNAM Saskia Kluitmans, gemeente Utrecht, cultuur

Leden ERTNAM-‐team (ERTNAM: European Research and Training Network on Art Management) Betty Kriekaard, office Elselien Smit, Brace, Giep Hagoort, ASOM, SBP-‐bestuur Rene Kooyman, Ars Nova, SBP-‐Bestuur Vera de Jong, Urban Connectors, HKU

SBP-‐Begrotingszaken Marijn Brummelhuis – van Thiel

Leden klankbordgroep Annick Schramme, Universiteit Antwerpen Erik Uitenbogaard, Cartesius Museum Maureen Baas, Metaal Kathedraal Monique Roso, Economic Board Utrecht Nathalie Waser. HU University of applied sciences (voorzitter) Oedzge Atzema, Universiteit Utrecht Paul Barendregt, Hooghiemstra Bedrijvencentrum There Jonker, HKU University of the Arts Utrecht Wil Broekman, Rabobank Utrecht

Fotograaf Gerardo Neugovsen HHU-‐productieteam Cobie de Vos, directie Guido Besselink, productie, draaiboek Marjo Oligschläger, registratie Jonnie Paling, stagiair HU-‐reproductie Devika Sluisdom

Financiers Deelnemers Amsterdam School of Management Gemeente Utrecht HKU University of the Arts Utrecht>>

Hogeschool Utrecht Provincie Utrecht Rabobank Utrecht Universiteit Antwerpen Universiteit Utrecht


4. Opbrengsten

Over de deelnemers Van de ruim 100 deelnemers aan COOPERATE! Dutch Edition 30 oktober 2014 kwam 65 % uit Utrecht, 30 % uit Nederland en 5 % uit Vlaanderen. De deelnemers zijn in de volgende sectoren werkzaam: Onderwijs/onderzoek 34%* Creatieve industrie 33%** Openbaar bestuur 12% Bedrijfsleven/zakelijke diensten 11% Vastgoed 06% Onbekend 04% * Docenten, voornamelijk uit het kunstvakonderwijs, zijn vaak in het onderwijs parttime werkzaam naast het hebben van een eigen kunstpraktijk. ** Kunst, cultureel erfgoed, media, entertainment en creatieve dienstverlening.

DOELEN COOPERATE! Dutch Edition 30/10/2014

GEREALISEERD

1. Praktijkgerichte verdieping van coöperatieve werkwijzen in de creatieve economie

Dit doel vormde het centrale thema van de conferentie. Uit enkele reacties van deelnemers valt op te maken dat men vooral uit was op informatie over het starten van samenwerkingsverbanden. De relatie met de creatieve economie was in de presentaties niet expliciet aanwezig en werd meer verondersteld. Er was een goede mix tussen theorie, beschouwing en praktijk.

2. De inschakeling van Utrechtse transitiegebieden

3. Brede coöperatieve samenwerking met publieke en private partijen inclusief cross-‐overs

4. Doorwerking van COOPERATE! na 30 oktober 2014

De hier bedoelde Urban Safari’s vormden het hoogtepunt van de conferentie. In de nabeschouwing van de programcommissie is geconcludeerd dat deze safari’s sterker het gehele programma hadden moeten domineren (via voorbereiding en nabeschouwing). Bijzonder was de veelzijdige samenwerking, van creatieve organisaties, via kennisinstellingen en overheden tot en met vastgoed en het overige bedrijfsleven. De deelname vanuit het bedrijfsleven werd met name door de klankbordgroep als gering ervaren. De volgende acties zijn na 30 oktober (gepland en spontaan) ondernomen om de beoogde doorwerking daadwerkelijk te realiseren. De coördinatie van de activiteiten berust bij een per activiteit samen te stellen team. Via emailverkeer houdt men elkaar op de hoogte van de doorstartactiviteiten. 1. Voortzetting van de Urban Safari’s. De safari’s worden voorbereid samen met de te bezoeken locaties en semi-‐ gestructureerd opgezet. De tweede editie COOPERATE! Urban Safari’s wordt gehouden op 19 november 2015. 2. Een jaarlijkse COOPERATE! netwerkborrel voor alle regio initiatieven op het gebied van coöperatieve werkvormen. Geprobeerd wordt deze borrel te laten voorafgaan door een themabijeenkomst. 3. Een initiatief om te komen tot een prijsuitreiking voor een toonaangevend coöperatief samenwerkingsverband. De


4.

5.

6.

7.

8.

werktitel luidt: UTRECHT COOPERATE! AWARD (UC!A). Idee: De prijs wordt jaarlijks uitgereikt en toegekend door een onafhankelijke jury. Video: In gesprek met Peter Westenberg, oud wethouder in Hoorn en als expert deelnemer aan de conferentie, Thema van de video: De positie van locale bestuurders in het stimuleren van multidisciplinaire samenwerkings-‐ verbanden. In samenwerking met Cartesius Museum. Optie in bespreking: Een internationale onderzoeksconferentie in 2016 van Universiteit Antwerpen, Vlaamse Gemeenschap, Vizier, ERTNAM en HKU over coöperatieve werkverbanden op stedelijke niveau. Inmiddels ook positieve reacties uit Amsterdam en Rotterdam ontvangen. Presentatie van de Engelstalige publicatie van een hoofdstuk uit het boek Creatief Partnerschap, The seasons of a creative partnership, geschreven door Nelly van der Geest (HKU, uitgegeven met steun van HU). Dit is de eerste publicatie in de COOPERATE!-‐serie, geïnitieerd door ERTNAM (reeds gerealiseerd) Een website als platform (www.ucooperate.eu) waar de resultaten van en vanwege COOPERATE! beschikbaar worden gesteld. Inclusief fotorapportage, agenda, persoonlijke verslagen, etc. Website is operationeel per 1/5/2015 Opbrengsten van de werkconferentie in de vorm van checklists (zie hieronder)

Opbrengsten in de vorm van een checklist en een ABC voor DHZ werkconferenties Aantekeningen vanuit een voorbereidende workshop in het Cartesius Museum (16 juni 2014), evaluatieopmerkingen, nagekomen berichten en persoonlijke mededelingen zijn een inspiratiebron geweest voor de Checklist Coöperatieve Werkverbanden (versie 1.0). Deze Checklist Coöperatie Werkverbanden is aan het verslag toegevoegd. Dat geldt ook voor het ABC om zelf werkconferenties over coöperatieve werkverbanden op te zetten. Een kleine bloemlezing hieronder geeft de variatie van thema’s aan. Het gaat met name in deze bloemlezing om statements die achtergelaten zijn op het Expertplein. De Urban Safari’s zorgden voor input die met behulp van een groep experts in twee rondes nader werd verkend. • Ook vrijwilligers zijn betrokken bij coöperatieve werkverbanden. Het is van belang dat ook zij actief meegenomen worden in de verdere ontwikkeling van het samenwerken. • Er kan spanning optreden tussen het dragen van managementverantwoordelijkheden voor het collectief (niet alles kan naar buiten worden verteld) en transparant zijn (open en volledig communiceren). Duidelijk aangeven hoe je met die spanning omgaat. • Je hebt twee soorten initiatieven van een bepaald thema: het burger-‐initiatief en het gemeente-‐ initiatief. Dat kan heel goed samengaan maar je moet duidelijk zijn over de rollen die je hebt. • Samenwerking tussen gemeente en coöperaties? Drie regels helpen je daarbij: 1. Maak behoefte aan specifieke kennisdeling duidelijk


2. 3.

Samen onderzoekend optrekken en resultaten in beeld brengen Elkaar bevragen, ook bij thema’s die schuren.

• Daadwerkelijk coöperatief samenwerken is de beste leerschool. Ben je bereid je open te stellen voor nieuwe leerervaringen? • Schep in je werkverbanden ruimte om ‘waarden’ en ‘relaties’ tot ontwikkeling te laten komen. Dit kan gepaard gaan met uniek onderzoek naar nieuwe definities van coöperatief werken. • Binnen coöperatieve werkverbanden heb je kleine en grote organisaties die met elkaar samenwerken. Hoe verbind je ‘klein’ en ‘groot’? En hoe verbind je kleine initiatieven met grote ambities? Spreek verschillen uit over agenda’s, tempi en organisatievormen. Maar ook: laten grote organisaties gebruik maken van de potentie van kleine initiatieven. • Coöperatieve Communities: worden gemaakt of ontstaan spontaan. Als je samenwerking in je gebouw wil laten ontstaan voor welke randvoorwaarden moet je dan zorgen en aan welke faciliteiten moet je dan denken? • Wanneer verlangen coöperatieve werkverbanden een ‘strakke regie’ en wanneer kan de gang van zaken overgelaten worden aan de ‘eigen energie’. Keuze hangt mede af van opvattingen over co-‐creatie, continuïteit en vrijblijvendheid. En als je kiest voor ‘strakke regie’ moet heel bewust gekozen worden wie de regisseur zal zijn. • Als ZZP’ers de regie nemen/krijgen moet goed gesproken worden over de randvoorwaarden (betaling, tijd, werkplek). Een ‘mission impossible’ en uitbuiting van de ZZP’ers moeten worden voorkomen. • Wat is de toegevoegde waarde van de regio Utrecht binnen de creatieve economie? Is dat de smart technology/games? Wat is de samenwerkingskracht van de verschillende initiatieven? Hoe ontwikkel je hier de wederkerigheid zoals bedoeld in de lezing van Elselien Smit? Welke plaats nemen de stakeholders uit de regio in? NB Bovenstaande statements zijn verwerkt in de bijgaande Checklist Coöperatieve Werkverbanden versie 1.0 Ter inzage op de leestafel Tijdens de werkconferentie hebben verschillende deelnemers publicaties ter inzage neergelegd om de informatie over eigen praktijk-‐ en onderzoekservaringen te delen met andere deelnemers. Hier een inventarisatie. • Marijn Brummelhuis, Jongere geesten gaan uit van de kracht van kennisdeling, in plaats van kennisbezit, in: Dichterbij, Rabobank Utrecht en Omstreken, najaar 2014. • CAMU/ASOM, Veel plannen Weinig uitvoering, Leerervaringen van creatieven uit het Cartesiusgebied over de gemiste urgentie van U2018, Utrecht, 2014. • ESF, Bouwstenen voor coöperatief ondernemen in Vlaanderen, http://blauwdrukken.cooperatiefvlaanderen.be/, 2014. • Nelly van der Geest, Creatief Partnerschap. Evenwicht tussen creativiteit en samenwerking, ITFB, Amsterdam, 2014. • Giep Hagoort, De stille revolutie. Do It Yourself als het nieuwe culturele paradigma, in: MMNieuws themanummer Doe het zelf, Amsterdam, Buro Menno Heling, 2014#3. • Giep Hagoort, Nelly van der Geest, Checklist LinC PartnerLeadership, Utrecht, juni 2014. • Jorie Horsthuis, Lokale energie-‐coöperaties. Pionieren op een nieuwe markt, in: Energiespecial Pakhuis de Zwijger, Amsterdam#04, 2014. • Johan Kolsteeg, Shifting Gear. The daily deliberation between arts and economics in cultural and creative organisations in Utrecht 2010-‐2012, Eburon, Delft, 2014. • Marijn Mollema, Gideon Visser, Het culturele kapitaal van Zwolle, Creative Board Zwolle, 2014. • Jeanette Nijkamp, Afrikaanderwijk Coöperatie: de kunst van het verbinden, in: Puntkomma oktober/december 2014/#4, Rotterdam, Stichting Moois Media Rotterdam. • Liesbeth Ruysink, Jolanda Keurentjes, Utrera del Norte. 25 jaar Centro Flamenco Puro, Utrecht, 2011. • Annick Schramme (red.), 1 + 1 = 3. Over samenwerkingsverbanden in de culturele sector, Lannoo Campus, Leuven, 2009.


• Elselien Smit, Cooperative Ways of Working, in: Beyond Frames. Dynamics between the creative industries, knowledge institutes and the urban context, Eburon, Delft, 2014. • Twist, Creatieve Index Groningen, editie 2, K2, Groningen, 2009. • Erik Uitenbogaard, Doe het samen. Het Cartesius Museum als samenwerkplaats voor DIY, in: MMNieuws, themanummer Doe het zelf, Amsterdam, Buro Menno Heling, 2014/#3 • Anne Wolff, Een wandeling door verleden, heden en toekomst van het Ebbingekwartier, Stichting Creatieve Industrie Groningen, zj. 5. Perspectief Heeft COOPERATE! bijgedragen aan de Utrechtse ambitie om topstad en -‐regio te zijn van coöperatieve werkverbanden? Al voor 30 oktober 2014 zijn duurzame coalities ontstaan met het oog op een leefbare topstad van kennis en cultuur. Kunstenaars sloten allianties in het kader van Utrecht 2018. Al eerder liet de theatersector met het Utrechts Model zien dat het ernst is met gezamenlijke inspanningen om het cultuurklimaat in Utrecht naar een hoger plan te tillen. En inmiddels zijn er naast of aansluitend op COOPERATE! verschillende veelbelovende initiatieven ontstaan die dwars door verkokerde beleidskolommen lijken heen te breken. Denk daarbij aan de Utrechtse Ruimtemakers (utrechtseruimtemakers.nl) en het Utrechts Verbond (utrechtsverbond.nl). Maar om een Utrechtse toppositie in coöperatieve praktijken te bereiken is steun van de provincie van groot belang, dient het bedrijfsleven zich actief te tonen en zullen onderzoekers in de regio Utrecht met hun onderzoeksvragen moeten navigeren richting de lokale creatieve economie. Als zo vaak levert deze creatieve economie de nodige energie en verbeeldingskracht op voor innovatie en verandering. En creatieve energie heb je simpelweg nodig als je samen een stap verder wil komen. COOPERATE! heeft laten zien dat heel goed kan in Utrecht. Maar het doet de deelnemers en de conferentie geen recht om het kennisevent als een lokale, Utrechtse gebeurtenis af te doen. De organisatoren zijn verrast geweest over het grote aantal niet-‐Utrechters dat aan de conferentie deelnam. Zij -‐ de organisatoren -‐ kijken uit naar bijeenkomsten die nu en in de toekomst elders in het land gehouden worden ter stimulering van coöperatieve werkverbanden in de lokale creatieve economie. Dit perspectief sluiten we af met een tekst die de voorzitter van de klankbordgroep, Nathalie Waser (HU) uitsprak tijdens de afsluiting van de werkconferentie. MANIFESTO UTRECHT COOPERATE! 2014

• Coöperatieve samenwerking maakt creatieve, maatschappelijke en economische ambities mogelijk.

• Creatieve en innovatieve ondernemers, stadsontwikkelaars, kennisinstellingen en beleidsmakers dragen samen bij aan een innovatieve en duurzame stad.

• Kennisinstellingen ondersteunen dit met praktijkgericht onderwijs en onderzoek.

• Coöperatieve werkvormen vragen om nieuwe samenwerkingscompetenties en een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid.

• Nieuwe financierings-‐ en businessmodellen zijn nodig om samen impact te hebben. Zij voegde voor alle deelnemers een persoonlijke wens daaraan toe: 1. Geduld: om te zaaien en samenwerking te laten groeien 2. Moed: om snelle groei en winst te weerstaan en te kiezen voor de lange termijn en duurzaamheid 3. Pionierschap: Pionieren als permanente status voor ontwikkeling en samenwerking 4. Plezier en pret: werkt als startpunt van waardevolle relaties en vriendschappen; waarom dan niet als startpunt van een waardevolle en succesvolle zakelijke samenwerking? 5. Nieuwsgierigheid: nieuwsgierig zijn naar elkaars talenten en belangen.


CHECKLIST COÖPERATIEVE WERKVERBANDEN versie 1.0

Gebaseerd op COOPERATE! Dutch Edition, Utrecht 30 oktober 2014 Outline 1. Voorbereiding vooraf 2. De vorming van een coöperatief werkverband 3. De gemeente als partner 4. Het bedrijfsleven als partner 5. Na de start 6. Leercultuur

1. Voorbereiding vooraf 1.1 Formuleer je motief waarom je coöperatieve samenwerking wenst of waarom je wilt ingaan op een verzoek tot samenwerken. Welke toegevoegde waarden beoog je? Is het motief verbonden met trends die de samenleving sterk zullen beïnvloeden? 1.2 Wordt met samenwerken ‘coöperatief samenwerken’ bedoeld? Of gaat het om lichtere vormen van samenwerken bijvoorbeeld voor een eenmalig doel zonder coöperatieve doorwerking? 1.3 Ga primair voor de inhoud en de kwaliteit en definieer je doel in ‘waarden’. Kwantitatieve opbrengsten komen op de tweede plaats. 1.4 Zijn de partners bereid om de eigen werkwijze in te passen in het te vormen coöperatief verband? 1.5 Welke leerervaringen met coöperatief werken hebben de beoogde partners opgedaan? Welke begrippen hanteren zij en hoe stellen de partners hun kennis beschikbaar? Hoe denken start-‐ups en gevestigde organisaties te kunnen samenwerken? 1.6 Investering: hoeveel willen de organisaties investeren in de start van het nieuwe werkverband (financiële middelen, huisvesting & ondersteuning, kennis)? 1.7 In welke mate wordt het eigenaarschap van het coöperatieve verband gedeeld? 1.8 Leiderschap: vraag je af hoe het leiderschap dient te worden ingevuld: bij één persoon, via een team, wisselend? Hoe om te gaan met transparantie? 1.9 Maak een onderscheid tussen potentiële partners en stakeholders die geen lid (willen) worden maar wel belang hebben bij de te vormen coöperatieve samenwerkingsvorm. 1.10 Je bent creatief ZZP’er. Met welke ZZP’ers ga je vooraf een verbond aan om gemeenschappelijk op te treden? Nemen de andere partijen de wederkerigheid naar ZZP’ers serieus? 1.11 Maak een onderscheid in startfinanciering met steun van overheden, fondsen en crowdfunding, en exploitatiefinanciering met bankkredieten, leningen.

2. De vorming van een coöperatief werkverband 2.1 Ben je zelf initiatiefnemer of word je uitgenodigd: geef aan of het initiatief past in de strategische agenda van je organisatie. 2.2 Vormen de partners van het beoogde werkverband een logisch en elkaar versterkend verband? Zoek als aanvulling een partner die een zwakke plek in de samenwerking kan compenseren. Zorg in ieder geval voor culturele diversiteit. 2.3 Zet het individuele belang van je organisatie af tegen het collectieve belang van het werkverband. Vormen deze belangen een evenwicht? Hoe is dat bij de mogelijke partners? 2.4 Heb je een kleinschalig of een grootschalig werkverband voor ogen? Groot/klein wordt bepaald door: omvang van de kring van betrokken personen, het benodigde budget, de schaal: lokaal/nationaal/internationaal, en eenvormigheid/hybriditeit. 2.5 De organisatievorm voor de coöperatieve samenwerking is een zoektocht met het gezamenlijke doel als uitgangspunt. Kopieer niet zomaar modellen. Hybriditeit vereist maatwerk 2.6 Over welke netwerken beschikken de partners? Schakel deze netwerken in om de beoogde ambities te realiseren. 2.7 Maak afspraken over toe-‐ en uittreding. Dit geldt ook wat de toetreding van nieuwe partners betreft. 2.8 Maak een opzet over taken (wie doet wat?) en coördinatie (wie beslist over wat?) 2.9 Bepaal met elkaar de gewenste kwaliteit in werken en het leiderschap. Is een strakke regie gewenst of is er meer ruimte voor spontane bewegingen? Check of leiderschap qua uren mogelijk is. 2.10 Spreek een communicatie-‐aanpak af: hoe contact met elkaar houden, hoe communiceren met alle betrokkenen? Wie verzorgt de contacten met de media. Hoe voorkom je een cc-‐cultuur? 2.11 Check non-‐stop het gemeenschappelijke eigenaarschap van de coöperatie, thematiseer de dominantie van een enkele partij. 2.12 Zijn er vrijwilligers actief bij de aangesloten organisaties? Zo ja, hoe kunnen deze>>


ingeschakeld worden in het nieuwe samenwerkingsverband? 2.13 Welke afspraken maak je met stakeholders over hun betrokkenheid en inbreng? 2.14 Regel de faciliteiten (materieel, immaterieel) om het samenwerkingsverband kans van slagen te geven.>> 3. De gemeente als partner 3.1 De gemeente kan zelf ook als coöperatief partner optreden, welk motief, ontleend aan het algemeen belang, is daarbij in het geding? 3.2 De gemeente is een politiek, democratisch functionerend orgaan. Realiseer je dat je als ambtenaar deelneemt aan een coöperatief werkverband, je inbreng ook een politieke lading heeft. 3.3 Heb je als gemeente voldoende ruimte geschapen om via ambtenaren aan coöperatieve verbanden deel te nemen? 3.4 Neemt de gemeente vanuit verschillende werkvelden (cultuur, economie, gebiedsontwikkeling) deel dan zijn interne>> 4. Het bedrijfsleven als partner 4.1 Het bedrijfsleven is sterk gericht op: What’s in for me? Formuleer samen de ambitie, het belang en de gewenste meerwaarde. Een bedrijf kan ook als stakeholder (belanghebbende) betrokken raken. 4.2 Het bedrijfsleven ontmoet binnen een coöperatief werkverband graag bestuurders uit de politiek. Zorg dat je daartoe speciale (informele) meetings organiseert, bijvoorbeeld lunches, borrels, etc. 4.3 Vraag de betrokken ondernemers (als lid of stakeholder) om als ambassadeur op te treden. Presenteer deze ambassadeurs op websites en in nieuwsbrieven. 4.4 Leg contact met ondernemersverenigingen en bedrijvenkringen inclusief hun netwerken.>> 6. Leercultuur 6.1 Maak afspraken over de ruimte die het leren nodig heeft. Denk daarbij aan het houden van workshops, het nabespreken van activiteiten, het uitnodigen van experts. 6.2 Zoek contact met kennisinstellingen (MBO, HBO, WO) om het leerproces te begeleiden. Afhankelijk van de ambitie van een kennisinstelling kan deze toetreden tot het samenwerkingsverband. 6.3 Ga op zoek naar good practices die je wegwijs kunnen maken in het opstarten en functioneren van coöperatieve werkverbanden.>>

2.15 Denk ook aan meerdere organisaties: een stichting of coöperatie voor het inhoudelijke deel, en een gezamenlijke B.V. voor het commerciële deel. 2.16 Leg de afspraken schriftelijk vast. Leg contact met een notaris als het gewenst is dat de samenwerking rechtspersoonlijkheid verkrijgt. afstemming en terugkoppeling van groot belang. Koppel wederkerigheid aan het eigenaarschap. 3.5 Regelingen zijn niet altijd toegesneden op coöperatieve werkverbanden en werkwijzen. Vaak moet een beroep gedaan worden op uitzonderingsregels en experimenteermogelijkheden. 3.6 Stel dat de gemeente culturele en creatieve partnerschappen wil stimuleren dan zijn er twee te onderzoeken mogelijkheden: 1. Zelf actief deelnemen aan nieuwe partnerschappen en daarin een actieve rol vervullen, 2. Via een subsidieprogramma stimuleren dat het veld coöperatief (meer) gaat samenwerken. 5. Na de start 5.1 Bewaak voortdurend het evenwicht tussen interne zaken en externe belangen. 5.2 Sta open voor nieuwe werkvormen, blijf niet hangen in traditionele praktijken. 5.3 Bewaak de ruimte voor de dialoog met name over het gezamenlijk scheppen van waarden, intern en extern. Waarden en wederkerigheid ontstaan door concreet samen te werken. 5.4 Gebruik voortdurend ‘smart technology’ voor de interne en externe communicatie 5.5 Beoogt het samenwerkingsverband mede het ontstaan van een bredere community? Zo ja, geef dan elke partij van die community een ‘opdracht’ om hun betrokkenheid te concretiseren. 6.4 Schakel vrijwilliger-‐experts in om specifieke onderwerpen (juridisch, financieel, logistiek) uit te zoeken. 6.5 Leer luisteren en leef je in in de positie van de ander. 6.6 Organiseer voor leden, stakeholders en speciale deelnemers ontmoetingen waar de praktijk van het coöperatief samenwerken centraal staat. Gebruik deze praktijk om te reflecteren op je eigen coöperatief werkverband.


ABC VOOR HET DIY/DIT* ORGANISEREN VAN EEN STEDELIJKE COOPERATE! WERKCONFERENTIE * DoItYourself/DoItTogether A Welke Ambitie streven jullie na met een eigen stedelijke COOPERATE! werkconferentie? Vertaal je ambitie in SMART-‐doelen (Specifiek, Meetbaar, Attractief, Realistisch, Tijd). Sluit aan bij bewegingen en initiatieven in de eigen stad en zorg voor diversiteit. Bij de Ambitie behoort ook een beoogde doorwerking. B Werk tijdig aan een solide Business case. De belangrijkste posten zijn: locatie, consumpties, sprekers, vormgeving en drukwerk, productieleiding. Mobiliseer inkomsten via fondsen, subsidies, eigen inkomsten, sponsoring en bijdragen in natura. C Met welke groepen wil je Communiceren? Zet de activiteiten in de tijd en denk aan de juiste (beeld)taal. Gebruik een eigen huisstijl en logo. Wees duidelijk over de aanmeldingsprocedure en de betaling van de eigen bijdrage. Zoek actief contact met de media. D Welke Doelgroepen wil het team bereiken? Zorg voor een goede mix van Deelnemers, ook vanuit culturele diversiteit waarbij het mogelijk is dat allianties ontstaan. Komt het Programma tegemoet aan de verwachtingen van de Deelnemers? Streef naar een opkomst van 100 personen. Zorg dat creatief professionals die actief zijn in coöperatieve verbanden tijdens de werkconferentie een sleutelrol vervullen. E Vanaf het prilste begin het Evaluatiemoment afspreken: is de Ambitie gerealiseerd, wat is geleerd, wat zijn de verbeterpunten? F Zorg voor een aantrekkelijke Flyer, analoog en digitaal. G Regel Geschenkjes voor sprekers en medewerkers: een leuke, bescheiden geste als dank voor het coöperatief samenwerken H Organiseer een Helpdesk tijdens de conferentie voor advies en informatie over het starten van coöperaties. Kondig de aanwezigheid van een zo’n helpdesk tijdig aan. I Ontwerp een Interactieve aanpak van de conferentie met een maximale inbreng van de Deelnemers. Vraag aan de Deelnemers bij hun opgave om suggesties voor het Programma.

J Blijf tijdens de werkconferentie niet te lang stilstaan bij Juridische vormen zoals de coöperatie. Dit is maatwerk dat met een notaris besproken kan worden. Een notaris kan wel betrokken worden bij de Helpdesk. K Richt een Kiosk in met informatie over de deelnemende partners. Roep de Deelnemers vooraf op om informatie over eigen allianties mee te nemen. L De Locatie moet de Ambitie symboliseren. Zoek een plek uit waar zelf ook coöperatief gewerkt wordt. Regel met de locatiehouder ook de Logistiek inclusief transport en bereikbaarheid. M Zet een goed Marketingplan op met behulp van social media. Werk het plan uit aan de hand van de Marketingmix: Product, Prijs, Promotie en Plaats. N Denk aan de Nazorg: na een paar dagen de Deelnemers danken voor hun bijdragen. Ook aandacht besteden aan sprekers en vrijwilligers. O Een effectieve Organisatie verdeelt gezamenlijk de taken en regelt de coördinatie (afstemming) P Stel een aantrekkelijk Programma samen met een mix van praktijk, theorie, luisteren, doen en netwerken. Deel een Programmagids uit met de belangrijkste ingrediënten inclusief de lijst van Deelnemers. Zorg dat je met je Programma de Deelnemers goed bedient. R Leg de dag vast in een Rapportage met uitkomsten, fotomateriaal en eventueel een aftermovie. S Vraag een externe expert of een expertteam om Supervisie te houden over voorbereiding, uitvoering en nazorg. Het eigen team heeft regelmatig contact met deze onafhankelijke meedenkers. T Besteed aandacht aan de Techniek: wat zowel het geluid, de presentaties als internettoegang betreft. U Mail enkele dagen voorafgaand aan de conferentie een Update met de laatste


informatie over aanmeldingen, opvang, eventuele programmawijzigingen, etc. V Kies nauwkeurig de Voorzitter van de dag. Profiel: affiniteit met coöperatief werken, alert en communicatief reageren, strak de planning handhaven, natuurlijk gezag uitstralen. W Geef invulling aan Wederkerigheid tijdens de werkconferentie. Benadrukt het geven en nemen, het halen en brengen als één van de principe van coöperatief handelen X Zorg voor een plan X als blijkt dat de oorspronkelijke Ambitie niet gerealiseerd kan worden. Organiseer een kleinschaliger opzet maar houd de inhoud overeind.

Y Spoor Do It Yourself-‐initiatieven in de eigen stad op. Geef de initiatiefnemers een stem tijdens de werkconferentie en besteed aandacht aan hun alternatieve vormen van samenwerken. Z. COOPERATE!-‐werkconferenties zijn een Zoektocht naar bijzondere vormen van samenwerking binnen de eigen stedelijke omgeving. Organiseer maatschappelijke en politieke aandacht voor een blijvende steun aan deze zoektochten.

Uitgave: Stichting Bijzondere Projecten (SBP) Redactie: Giep Hagoort p/a HKU Postbus 1520 3500 BM Utrecht www.ucooperate.eu (operationeel per 1/5/2015) Vormgeving flyer: Erik Uitenbogaard, Via Traiectum Maart 2015 De tekst van het verslag representeert niet noodzakelijkerwijs de opvattingen van de leden van de programmacommissie .

Compact verslag werkconferentie COOPERATE! Dutch Edition 30 oktober 2014

Recommend Documents