COLOFON. Versie Heeswijk-Dinther. Dit project is ontwikkeld door:

Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 Versie Heeswijk-Dinther

COLOFON Dit project is ontwikkeld door:

Erfgoed Brabant Postbus 1325 5200 BJ ’s-Hertogenbosch 073-6156262 [email protected] www.erfgoedbrabant.nl

In samenwerking met:

Meierijsche Museumboerderij Meerstraat 28 5473 VX Heeswijk-Dinther 0413-291546 [email protected] www.museumboerderij.nl

Het format van dit project is ontwikkeld door Erfgoedhuis Utrecht. Als onderdeel van Cultuur en School van de Provincie Utrecht en het Ministerie van OC&W. September 2009

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever, Erfgoed Brabant.

- Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

1

Inhoudsopgave

Voorwoord

3

Inleiding De doelstelling en de doelgroep Het verhaal als didactisch middel Opzet project en tijdsinvestering Inhoud lespakket

4 4 5 5

Belangrijke informatie

6

Omschrijving van de lessen Les 1: Introductie, voorleesverhaal deel 1

7

Les 2: Wanneer leefden Jet en Jan? Tijdbalk

11

Les 3: Hoe zagen Jet en Jan er uit?

14

Les 4 (facultatief): Waar woonden Jet en Jan?

16

Les 5: Het bezoek aan het museum

18

Les 6: Hoe komt Jet aan die gulden? Voorleesverhaal deel 2

19

Les 7: Wat kan Jet voor een gulden kopen?

22

Les 8: Wat doet Jet met de gulden?

28

Les 9 (facultatief): Kinderboeken uit 1910

29

Les 10: Het Jet en Jan bordspel

32

Meer lessuggesties

33

Brief voor ouders die als begeleider meegaan naar het museum

34

Antwoordbladen - Werkblad 3 - Werkblad 4 - Werkblad 5 - Werkblad 6 - Werkblad 8

35 36 37 38 39

Literatuurlijst en herkomst beeldmateriaal

40

Dankwoord

41


2

Voorwoord Met het project Op stap met Jet en Jan heeft iedere leerkracht van groep 5 de middelen in handen om de geschiedenis van het papier te tillen. Aan de hand van Jet en Jan komen de leerlingen in aanraking met dat deel van het verleden dat in groep 5 aan de orde wordt gesteld: het begrip „eeuw‟ en het dagelijks leven 100 jaar geleden. Op stap met Jet en Jan is meer dan „zomaar‟ een project. Het geeft op een heel andere wijze invulling aan de lesstof van groep 5 waardoor de leerlingen er niet alleen plezier aan beleven, maar ook in staat zijn zich de lesstof snel eigen te maken. Door de activiteiten die op school en in het museum worden ondernomen beklijft de informatie beter. Wij wensen u veel plezier tijdens de uitvoering van het project, en hopen dat het ook uw conclusie zal zijn dat Op stap met Jet en Jan de energie en tijd die u als leerkracht in het project steekt meer dan waard is! Meierijsche Museumboerderij Erfgoed Brabant

Het activiteitencircuit in een van de Jet en Jan- musea: sop kloppen en de was doen


3

Inleiding De doelstelling en de doelgroep Op stap met Jet en Jan geeft kinderen uit groep 5 van de basisschool een beeld van het dagelijks leven rond 1910 in Heeswijk-Dinther. Hierbij komen de volgende thema‟s aan bod: kleding, wonen, werken, huishouden, voeding, vervoer, school en spel. Deze thema‟s bieden ruimte aan de individuele beleving van alle leerlingen. Een reden waarom het materiaal uitstekend een plek kan krijgen binnen intercultureel onderwijs. Op stap met Jet en Jan sluit aan bij de kerndoelen voor geschiedenis in het basisonderwijs. Het materiaal kan een deel van de stof in veelgebruikte geschiedenismethodes vervangen.1 Zowel op school als in het museum zijn de kinderen zoveel mogelijk actief bezig. Op een speelse wijze oefenen zij onderzoeksvaardigheden door te werken met authentieke bronnen. In de voorbereidings- en verwerkingslessen komen naast geschiedenis ook tekenen, meten, rekenen, stellen, lezen en spelletjes aan bod.

Het verhaal als didactisch middel In Op stap met Jet en Jan is het verhaal van Jet en Jan de rode draad. Dit verhaal verbindt de subthema‟s op een logische manier met elkaar, het brengt de geschiedenis tot leven en biedt kinderen de mogelijkheid om zich te identificeren met de twee hoofdpersonen. In de voorbereidingslessen op school krijgen de leerlingen het eerste deel van het verhaal te horen. Op deze manier maken zij kennis met de familie van Jet en Jan en de dagelijkse gang van zaken bij hen thuis. Bij het bezoek aan het museum worden verschillende aspecten uit het verhaal concreet: de leerlingen zien en gebruiken voorwerpen, die ook in het verhaal van Jet en Jan aan de orde komen. In de verwerkingslessen op school horen de kinderen het tweede deel van het verhaal. Hierin gaan Jet en Jan naar school en vindt Jet een gulden op straat.

1

Wijzer door de tijd (2e editie, 2006) Wijzer door de tijd (1e editie, 1997)

H1 Tijdwijzers; H6 Alles verandert H3 Andere Tijden; H4 Een kijkje in de tijd; H5 De school heeft ook geschiedenis

Tijdstip (2005)

Les 5-12

Bij de tijd (versie 3, 2004) Bij de tijd (versie 2, 1999)

H5 Naar de fabriek; H6 Technieken en vrije tijd H1 Spelen; H3 Werken; H5 Kleden; H6 Wonen; H9 Leren

Een zee van tijd (nieuwe versie 2003) H1 Bewaard verleden; H6 Oma‟s tijd De Grote Reis

Hoofdstuk/thema „Eeuw‟


4

Hoe het verhaal afloopt en wat Jet met de gulden gaat doen mogen de leerlingen zelf bedenken. Door alles wat ze tijdens het project gezien, gehoord en ervaren hebben, weten ze genoeg over het dagelijks leven in 1910 om een mooi eind aan het verhaal te schrijven. Opzet project en tijdsinvestering De totale tijdsinvestering bedraagt minimaal 5 uur en 20 minuten. Door facultatieve opdrachten kan dit worden uitgebreid tot ongeveer zeven uur. De voorbereiding op school - Les 1: Introductie: het eerste deel van het verhaal - Les 2: Het begrip eeuw. Werken met de tijdbalk - Les 3: Kleding rond 1910 - Les 4 (facultatief): Hoe woonden Jet en Jan?

100 – 140 minuten 20 minuten 40 minuten 40 minuten 40 minuten

Museumbezoek - Les 5: Activiteitencircuit in het museum

90 minuten

De verwerking op school - Les 6: Het tweede deel van het voorleesverhaal - Les 7: Rekenopdracht. Wat kon Jet voor een gulden kopen? - Les 8: Stelopdracht. Wat gaat Jet met de gulden doen? - Les 9 (facultatief): Begrijpend lezen. Kinderboeken uit 1910 - Les 10: Jet en Jan bordspel

130 – 170 minuten 20 minuten 40 minuten 30 minuten 40 minuten 40 minuten

Inhoud lespakket In het lespakket vindt u alle materialen die u nodig heeft voor de voorbereidings- en verwerkingslessen op school. Dit materiaal is met zorg samengesteld en wordt door verschillende scholen na elkaar gebruikt. Gaat u er dus alstublieft zuinig mee om. Wilt u de inhoud van het lespakket controleren? Mochten er voorwerpen missen of beschadigd zijn, meld dit dan bij teruggave aan het museum. Op deze manier kan elke school met een compleet lespakket werken. Inhoud lespakket -

1 tas om de materialen in te vervoeren 1 docentenhandleiding 1 tijdbalk 1 rol scotch removable tape 1 mapje met 9 kopieerbare werkbladen + 14 foto‟s van de familie van Jet en Jan (in de serie van 15 ontbreekt nr 14, deze wordt door de leerlingen zelf gemaakt) 1 mapje met 8 A4 foto‟s en prenten 1 mapje met 8 A4 kleurenkopieën uit het Prentenboek van Tante Pau. 1 zilveren Wilhelminagulden Jet & Jan spel, bestaande uit: 5 bordspelen 30 pionnen 5 dobbelstenen 5 bladen met spelregels


5

Belangrijke informatie Om de leerlingen optimaal van dit lesmateriaal te laten profiteren dient u als leerkracht op een aantal zaken te letten: -

-

-

De voorbereidingslessen op school, les 1-3, zijn onmisbaar. In de les in het museum wordt voortgebouwd op de in deze lessen opgedane kennis. Voor les 2 moeten de kinderen van thuis een oude familiefoto meenemen (zie de lesbeschrijving). In les 3 maken de leerlingen een tekening van Jet en Jan. Deze spelen een rol in de les in het museum. Vergeet u niet de tekeningen mee te nemen naar het museum. In het museum bent u als leerkracht verantwoordelijk voor de orde. Op deze manier kan de medewerker van het museum zich geheel op de inhoudelijke kant van de les richten. De kinderen werken in het museum in 6 groepjes. U dient deze groepjes al op school in te delen. Voor de les in het museum zijn, naast de docent, 6 volwassen begeleiders nodig. Dit kunnen bijvoorbeeld (groot)ouders zijn. U vindt op pagina 34 een brief die u van tevoren aan de begeleiders kunt meegeven, zodat zij weten wat er van hen wordt verwacht.

Het activiteitencircuit in een van de Jet en Jan- musea: kruidenierswaren wegen


6

Les 1: Introductie, voorleesverhaal deel 1 Activiteit: Doel: Duur: Lespakket:

Verhaal beluisteren, klassikaal. Introductie van het hoofdthema van het project, het dagelijks leven rond 1910; De voorkennis van de kinderen inventariseren en activeren. 20 minuten Verhaal deel 1, over de eigen woonplaats (zie volgende pagina’s)

Lesomschrijving U leest deel 1 van het verhaal op de volgende pagina‟s voor. In voetnoten is extra historische achtergrondinformatie opgenomen. Bespreek het verhaal na met de leerlingen. Stel hierbij de volgende vragen: - Speelt het verhaal in deze tijd? - Hoe weet je dat? (Verschillen met nu laten benoemen: bedsteden, geen water, geen elektriciteit, geen wc, koffiebonen zelf malen etc.) - Hoeveel jaar geleden speelt dit verhaal zich af? - In welk jaartal? - Hoe weet je dat? - Ken jij iemand die toen heeft geleefd? (Opa’s, oma’s, overgrootouders) Hier kunt u gemakkelijk de overstap maken naar les 2: Wanneer leefden Jet en Jan? Tijdbalk.


7

Bijlage bij les 1: Voorleesverhaal deel 1

Op stap met Jet en Jan – Deel 1. Jet ligt in de bedstee. Ze is net wakker geworden van de koeien, die lawaai maken omdat ze dorst hebben. Jets zus Cunera ligt nog rustig naast haar te slapen. Het is pikdonker in het kleine hokje, en lekker warm. Cunera wordt nu ook wakker van de „brallende‟ koeien. Ze zucht en kreunt. Ze is nog moe en heeft geen zin om op te staan. Het is pas zes uur. Cunera rekt zich eens flink uit. Haar voeten komen nu bij het hoofdeind van Jet onder de dekens vandaan. Haar teen zit zowat in Jets neus! Jet draait zich gauw om. Ze gluurt door een kier in de deurtjes van de bedstee. Haar moeder steekt de petroleumlamp aan met een lucifer en opent de luiken van de boerderij. Daarna steekt ze het vuur onder de grote schouw aan en stookt de kachel – de platte buis – in de achterkamer op. Hè, dat ziet er een stuk gezelliger uit! Jet springt uit de bedstee. Brrr, wat is het koud. Snel doet ze haar gebreide kousen aan. Moeder staat al klaar met een klusje voor Jet. “Ga eens gauw die sok van Jan stoppen,” zegt ze, “dan kan hij hem straks aan naar school. Hij zit in het stopmandje.” “Ja moeder,” zegt Jet, en schiet in haar wollen hemd en onderbroek. Hup, de bruin geruite jurk aan, met daaroverheen een blauw gestreept schort, en Jet is klaar. Ze pakt het mandje met verstelwerk en gaat ermee bij de platte buis in de achterkamer zitten. Erg warm is die nog niet, want grootvader is nog bezig hem op te poken. Grootvader zegt niks. Hij kauwt zijn pruimtabak en af en toe maakt hij een slurpend geluid, als het bruine spuug uit zijn mondhoek dreigt te lopen. PRRT! Met een boog spuugt hij de uitgekauwde pruim in de platte buis. Meteen steekt hij een nieuw stuk tabak achter zijn kiezen en het kauwen gaat verder. Cunera is nu ook opgestaan. Ze heeft geholpen met het melken en het voeren van de koeien en helpt nu haar zusjes Dientje en Sjaan met aankleden. Moeder heeft de kleine Hannes in zijn kakstoel aan tafel gezet. Ze maakt een bordje pap voor hem op het petroleumstel. Ze kijkt om als Jan van de trap komt stommelen. “Heb je het een beetje warm gehad vannacht, jongen?” vraagt moeder. Jan schudt zijn hoofd van nee. Vanochtend werd hij wakker met een laag sneeuw op zijn bed. Sneeuw stuift op zolder makkelijk langs de dakpannen naar binnen. “Ga maar even water halen voor de koffie en voor de was,” zegt ze. “En na de eerste mis moet je wat soda kopen bij Mina Broek.” Moeder haalt uit de zak onder haar schort wat centen en geeft deze aan Jan. “Jan, wacht op mij, ik help wel even mee!”, roept Jet. Ze is klaar met de sok, Jan kan hem meteen aan. Om zijn hals wikkelt hij een oude sjaal. Jan haalt het water uit de put naast het huis. Hij zwengelt zo hard hij kan met de putmik. Samen sjouwen Jet en Jan twee volle emmers water terug naar binnen. Moeder zet meteen een ketel water op voor de koffie. Van al dat geklots van het water moet Jet plassen. Ze loopt meteen door naar de plee in de stal, achter het huis. Jet haalt de deksel van de ton en doet een plas. Als ze uit het huisje komt ziet ze Jan op het erf. Hij heeft net een paar klompen schoon geschuurd met een borstel en zand. Nu is hij bezig de kolenkit vol te scheppen met kooltjes. Als Jet hem aankijkt, moet ze lachen: Jan heeft een grote zwarte veeg over zijn gezicht. "Piet de Smeerpoets, Piet de Smeerpoets," zegt ze pesterig. En dan, met een deftig stemmetje: "Piet was een smeerpoets op en top, Die schrikte voor een waterdrop. En als een dwaze om zich greep - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

8

bij „t zien van waskom, spons en zeep. Zijn hoofd was als een ragebol, Met stof en spinnenwebben vol: Zijn nagels, foei om van te gruwen! Wie zou zoo'n vuile knaap niet schuwen?" Dit versje heeft ze op school gelezen in het prentenboek van zuster van Santen. "Stomme schooljuf, hou je mond!”, snauwt Jan. Met zijn zwarte handen omhoog loopt hij dreigend op Jet af. Jet rent lachend naar binnen. Jan gaat haar achterna en botst tegen Sjaan aan. Die begint te gillen van opwinding. Leuk, stoeien! Ze rent Jan achterna. Met z‟n drieën rennen ze door de herd (de grote kamer). Dan draait Sjaan zich om. Ze wil Jan tegenhouden en ze gaat met haar hele lijf aan de zak van zijn korte broek hangen. KRRAAKKK!! de zak van de broek scheurt uit. Sjaan laat meteen los en loopt geschrokken achteruit. Jan en Jet staan tegelijkertijd stil. Ze kijken elkaar aan. Heeft moeder het gehoord? Moeder is met het vuur bezig en staat met de rug naar de kinderen toe. Langzaam draait ze zich om. "Wat is er in jullie gevaren?”, vraagt ze streng. “Eerst maken jullie een hels kabaal. En nu heerst hier een stilte als op het kerkhof. Wat is er gebeurd?" Jet begint te stotteren: "Nou, eh, we doen een nieuw soort van krijgertje, enne eh, als je iemand op z‟n oor tikt moet iedereen stil blijven staan en zijn mond dichthouden…ja zo gaat het, hé Jan?" Jan knikt hard van ja. Moeder heeft gelukkig niet gehoord dat zijn korte broek gescheurd is. En dat hoeft ze ook heus niet te weten. Het is niet de eerste keer. Er zijn al heel wat gaatjes en scheuren gerepareerd. Het is Jans enige doordeweekse broek, hij draagt hem zomer en winter. Eigenlijk moet hij er heel zuinig op zijn. Fronsend kijkt moeder hen aan, ze gelooft het verhaal maar half. "Jaja, wat de kinderen van tegenwoordig allemaal voor gekke spelletjes verzinnen. Maar nu is het afgelopen. Jullie mogen niet rennen in huis. En Jet, schiet nou eens op, de koffie is nog niet gemalen.” Sjaan verstopt zich bij grootvader in de achterkamer. Jan gaat zijn gezicht schoonmaken en Jet pakt stilletjes de koffiemolen. Ze doet er koffiebonen in en begint te draaien. Ze denkt: "Ik ben blij dat het voorjaar wordt, dan hoef je tenminste niet altijd met zijn allen binnen te zitten. Dan kunnen we weer buiten spelen en zit moeder er ook niet altijd bij. Ze ziet ook alles. Behalve nu met die scheur. Maar hoe moet het nu verder met die broek?” Met een zucht staat ze op en geeft haar moeder het laatje van de koffiemolen met de gemalen koffie erin. Moeder giet het water op en al snel ruikt het hele huis naar verse koffie. Het is tijd voor het ontbijt en iedereen gaat aan tafel in de achterkamer. Het is een piepklein kamertje, maar ze kunnen er net met z‟n tienen aan tafel zitten. Ze eten donkerbruin roggebrood met een beetje reuzel. Moeder heeft nog wat melk over en verdeelt dit over de vier jongste kinderen. Grootvader slurpt zwijgend zijn koffie. Cunera helpt Hannes met zijn pap en Jet heeft Sjaan op schoot genomen. Jan zit zo ver mogelijk van moeder, dan ziet ze de scheur in zijn broek niet. Vader en Hein zitten ook aan tafel. Toen ze wakker werden, hebben ze eerst de koeien gemolken. In de zomer hebben ze bijna geen tijd om te ontbijten, want dan is het heel druk op het land. In de winter is het rustiger op de boerderij en op het veld. Dan staan ze wat later op en kunnen ze rustig ontbijten. Vader en Hein krijgen een boterham met spek, want straks komt het zware werk. Dan gaan ze dorsen en wannen. Ook moeten ze weer mest weghalen in de koeienstal. Vader is blij dat er steeds meer kunstmest komt. Er komt een tijd, zegt hij, dat ze dit zware werk niet meer hoeven te doen. “Mama, mag ik mijn poffer op” vraagt Dientje opeens. Ze is zo trots op haar nieuwe, zwarte kindermuts. Moeder bewaart hem in de kast in de goeikamer (de goede kamer). Alle meisjes dragen op zondag een zwarte kindermuts. Als ze volwassen worden krijgen ze een witte muts met een grote witte poffer. Maar moeder zegt: “Nee Dientje, je weet dat dat niet mag. Die muts is alleen voor ‟s zondags naar de kerk”. - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

9

Na het eten gaat Cunera naar haar werk in de pastorie. Ze werkt daar als loopje voor de pastoor. Dientje, Sjaan en Hannes blijven de hele dag bij moeder thuis. Jet en Jan gaan naar school, maar eerst moeten ze moeder nog helpen met wat klusjes. Jan moet samen met Hein de melkbussen langs de weg zetten. Die worden straks opgehaald en naar de boterfabriek gebracht. Vroeger moest moeder zelf boter van de melk maken. Maar nu gebeurt dat gelukkig in de boterfabriek, op de hoek van de Lariestraat en het Schoor. Jan ziet op de paardjesklok dat het al bijna zeven uur is. Ze moeten opschieten. Om acht uur begint de school en daarvoor moeten ze nog naar de eerste mis en soda kopen. Jan pakt snel zijn hoepel om tussen de middag mee te spelen. Dan roept hij Jet. “Vergeten jullie niet om soda te halen?” Vraagt moeder. Ze geeft Jet en Jan boterhammen en veldflesjes met chocolademelk mee voor tussen de middag op school. Het is een heel eind lopen naar de Willibrorduskerk, maar ze halen het net. Gelukkig maar want de meester en de zuster letten heel streng op welke kinderen bij de mis zijn. Als je niet komt, krijg je op school straf. Jet heeft een keer een uur lang met haar handen omhoog in de hoek moeten zitten. Als de mis is afgelopen, lopen Jet en Jan snel de kerk uit. Ze gaan naar het kruidenierswinkeltje van Mina van den Broek. Daar kopen ze voor vijf cent een zakje soda. Dan kunnen Jet en Jan eindelijk naar school. Onderweg naar school zegt Jan: "Jij ook met dat stomme versje over Piet de Smeerpoets. Nou heb ik een scheur in mijn broek." Oei, dat was Jet alweer helemaal vergeten. "Als je maar niet denkt dat ik die scheur ga naaien, dat is meidenwerk!" bromt Jan. Jet denkt even na en zegt: "Nou goed, ik naai hem vanmiddag, als ik straks in de pauze met jouw hoepel mag spelen." Jan kijkt opgelucht. "Goed, dat is dan afgesproken!"


10

Les 2: Wanneer leefden Jet en Jan? Tijdbalk Activiteit: Doel: Duur: Lespakket:

Werken met de tijdbalk, klassikaal Gebeurtenissen uit het eigen leven en uit de geschiedenis op de tijdbalk kunnen plaatsen; Leren van het begrip ‘eeuw’ 40 minuten Tijdbalk, 14 foto’s van de familie van Jet en Jan (mapje 1), Scotch removable tape

Voorbereiding: - Vraag een aantal dagen van tevoren aan de kinderen of ze een foto uit de familie willen meenemen naar school. Hoe ouder hoe beter! Laat de ouders het jaartal van de foto op de achterkant schrijven - De tijdbalk goed zichtbaar voor iedereen ophangen in het lokaal - Stamboom op p. 13 op de achterkant van het bord tekenen

Lesomschrijving Introductie De kinderen hebben van thuis een foto uit hun familie meegenomen. Introduceer de tijdbalk en leg uit hoe die gebruikt wordt. Ieder kind mag iets bij zijn of haar foto vertellen. Wie staat er op de foto en wat is de familieband met deze persoon? Waar en wanneer is de foto gemaakt? Laat het kind zelf de foto op de tijdbalk plakken met het bijgeleverde plakband (Scotch removable tape beschadigt de foto‟s niet). Als alle foto‟s hangen kunnen een aantal vragen gesteld worden, waarmee meteen een brug geslagen wordt naar het verhaal van Jet en Jan. - Welke foto is de jongste? - Welke foto is de oudste? - Leeft de persoon op de oudste foto nog? - Leefden Jet en Jan in dezelfde tijd als deze persoon? - Leven Jet en Jan nog? (Ze waren 9 en 10 jaar in 1910) - Leven de kinderen, kleinkinderen of achterkleinkinderen van Jet nog?

Foto’s van de familie van Jet en Jan Gebruik nu de fotoserie uit het lespakket. Hoewel het karakter Jet fictief is, is de fotoserie in dit lesmateriaal wel die van een echte familie. De serie begint in het jaar 2000, met een klassenfoto van de achterkleindochter van Jet (Sanne), en gaat - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

11

stapsgewijs terug in de tijd naar 1903 (een foto van de 2-jarige Jet met haar zus en nichtje). Bij de foto‟s hoort een stamboom van de familie van Jet en Jan (zie p. 13), die op het bord getekend kan worden om de familiebanden duidelijk te maken. Ga met de kinderen in een kring zitten. Vertel dat u de familiefoto‟s van de familie van Jet en Jan hebt. Leg de foto‟s in willekeurige volgorde op de grond, zodat iedereen in de kring ze kan zien. Stel de volgende vragen: -

Welke foto‟s zijn het oudst: kleur of zwart wit? Waaraan kun je nog meer zien hoe oud de foto‟s zijn? (Kleding, kapsels, brillen, inrichting van de omgeving, voertuigen, huizen, meubels. De leeftijd van de personen op de foto, mits je ook de leeftijd van de persoon nu weet)

Laat één kind eerst de klassenfoto‟s op chronologische volgorde leggen. Controleer dit door op de achterkant naar het nummer te kijken. Laat een ander kind de klassenfoto‟s op de juiste plaats op de tijdbalk plakken. Ga zo verder met het ordenen en opplakken van alle foto‟s van achtereenvolgens Sanne, Marjan, Klazien en Jet. (Dit kan ook in groepjes.) Bespreek hierbij de familiebanden tussen de personen, bijvoorbeeld Klazien is de dochter van Jet, de moeder van Marjan en de oma van Sanne. Vergelijk deze familiebanden met de familiebanden van de kinderen. Geef ook aan dat de tijdbalk geen begin en een einde heeft, dat bijvoorbeeld over een paar jaar de kinderen van Sanne en de kinderen van de leerlingen zelf ook op de tijdbalk geplaatst kunnen worden. De foto van Jet en Jan, de hoofdpersonen uit het verhaal, ontbreekt (foto nr 14). Hiermee kunt u de overstap maken naar les 3, waarin een tekening van Jet en Jan gemaakt wordt, als vervanging van de foto. N.B.: Leg niet te veel de nadruk op het rekenen op de tijdbalk. Daar wordt in een verwerkingsles nog aandacht aan besteed.

Omschrijving fotoserie 1. Klassenfoto van groep 5, Sanne 9 jaar. 2000 2. Sanne 6 jaar. 1997 3. Sanne net geboren, met haar moeder Marjan. 1991 4. Marjan 24 jaar. 1980 e 5. Klassenfoto 4 klas, Marjan 10 jaar. 1966 6. Marjan 4 jaar. 1959 7. Marjan net geboren, met haar moeder Klazien. 1956 8. Klazien net getrouwd, 24 jaar. 1947 9. Klazien 12 jaar, met haar vader en moeder Jet. 1935 10. Klassenfoto, Klazien 8 jaar. 1931 11. Klazien 5 jaar met haar zusje. 1928 12. Klazien als baby met haar moeder Jet. 1923 13. Jet 16 jaar. 1917 14. Jet 9 jaar, samen met haar broer Jan 10 jaar. 1910 (Deze foto ontbreekt en zal worden vervangen door een tekening die door de kinderen wordt gemaakt) 15. Jet 2 jaar, samen met Cunera en nichtje Els (hun haar is afgeschoren tegen de luizen). 1903 - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

12

Bijlage bij les 2: Stamboom van de familie van Jet en Jan

De familie van Jet en Jan Situatie in het verhaal, maart 1910 Opa

Moeder x Vader

Cunera Hein Jan Jet Dientje Sjaan Hannes 1896 1897 1900 1901 1905 1907 1909 14 jr. 13 jr. 10 jr. 9 jr. 5 jr. 3 jr. 1 jr.

Jet x Berend

Klazien x Piet (1923)

Marjan x Kees (1956)

Sanne (1991)


13

Les 3: Hoe zagen Jet en Jan eruit? Activiteit: Doel: Duur: Lespakket: School:

Beeldmateriaal bekijken en tekenen of schilderen. Leren welke kleding jongens en meisjes rond 1910 droegen; Informatie halen uit oude foto’s en tekeningen. 40 minuten 8 A4 foto’s en prenten (in mapje 2) + werkblad 1 (in mapje 1) Kleurpotloden óf verf, kwasten en potten water óf lapjes stof, scharen en lijm

Voorbereiding: - Werkblad 1 kopiëren voor alle kinderen (of vergroten tot A3 als ze gaan schilderen). - Onderstaand schema op het bord tekenen

Lesomschrijving Introductie Bij de fotoserie van les 2, ontbrak de foto van Jet en Jan in 1910. De kinderen krijgen de opdracht een tekening of schilderij van Jet en Jan te maken om de fotoserie compleet te maken. Instructie Voordat de kinderen aan het werk gaan moeten ze weten hoe Jet en Jan er ongeveer uit gezien hebben, welke kleding (arme) kinderen in die tijd aan hadden. Laat foto‟s en prenten van kinderen in 1910 uit het lespakket in de kring rond gaan, voor een klein bronnenonderzoek. De kinderen bekijken de foto‟s, zodat ze daarna onderstaand schema op het bord samen in kunnen vullen. Uit het verhaal is naar voren gekomen dat Jan en Jet niet rijk waren, de kleding van rijke en arme kinderen verschilde nogal, hier moet ook op gelet worden. Rijke kinderen hadden frivolere kleding en droegen geen klompen. Schema Jet

Jan

Haar Bovenlichaam Benen Voeten Zelfstandig werken De leerlingen tekenen op het werkblad. De lichaamsvormen zijn een hulpmiddel zodat ze zich vooral op het tekenen van de kleding kunnen concentreren. Afsluiting Hang de tekeningen op en bespreek ze met de leerlingen. Voorbeelden van vragen zijn: Welke lijkt het beste en waarom? Waar heb je op gelet toen je de tekening maakte? Wat vond je zelf belangrijk? Welke rol speelde het kleurgebruik? Etc.


14

Werkblad 1 bij les 3 (voor kopiëren zie origineel in mapje 1)


15

Les 4 (facultatief): Waar woonden Jet en Jan? Activiteit: Doel:

Duur: Lespakket: School:

Werken met de plattegrond van het huis van Jet en Jan. Werken met een plattegrond van een huis; Kennis verwerven over de woonomstandigheden van gewone (arme) families rond 1900 in de regio Heeswijk-Dinther; Verschillen ontdekken tussen woonomstandigheden vroeger en nu. 40 minuten Werkblad 2 (in mapje 1) 5 bordlinialen, stoepkrijt

Voorbereiding: - Werkblad 2 kopiëren voor alle kinderen of per groep - Eventueel de plattegrond overnemen op het schoolbord

Lesomschrijving Introductie Kort bespreken wat kinderen uit het verhaal weten over het huis van Jet en Jan. Instructie Deel de plattegrond uit en bespreek deze met de kinderen. Stel de volgende vragen: - Waar is de keuken? In de herd en daar wonen ze ook. Waar zijn de slaapkamers? Geen aparte slaapkamers. Er werd geslapen in de bedsteden en op zolder. Jan slaapt bijvoorbeeld op zolder (niet op plattegrond te zien). Jet slaapt in de bedstee in de herd. - Waar is de badkamer? (Was er niet, één keer in de week in de tobbe en wassen bij het lampetstel.) - Wat zijn verschillen met hun eigen huis? Leg uit hoe je de plattegrond op ware grootte kunt maken. Verdeel de klas in 5 of 6 groepjes (afhankelijk van de ruimte op het schoolplein). Elk groepje gaat de plattegrond met stoepkrijt en een bordliniaal natekenen. Zorg dat de kinderen een duidelijke taakverdeling hebben, bijvoorbeeld: 2 kinderen tekenen de buitenlijnen, 2 kinderen tekenen de binnenlijnen, 2 kinderen schrijven op welke ruimte waar is. Afsluiting Bespreek per groep de tekening na. Vraag of de kinderen een „rondleiding‟ willen geven in het huis. Suggestie Snelle leerlingen kunnen de kleine plattegrond van het huis „inrichten‟ door er met potlood of viltstift meubeltjes in te tekenen.


16



17

Les 5: Het bezoek aan het museum Activiteit: Doel: Duur:

Bezoek aan museum: activiteitencircuit Kennismaking met het lokale museum; Het leven van Jet en Jan beleven; Werken met museumvoorwerpen 90 minuten

Voorbereiding: - Naast de docent moeten er zes volwassen begeleiders mee naar het museum. Op p. 34 vindt u een instructiebrief die vooraf aan de begeleiders dient te worden uitgedeeld - Klas verdelen in 6 groepjes. Nummer de groepjes 1 t/m 6 - Les 1 t/m 3 zijn afgerond, bij voorkeur ook les 4 ____________________________________________________________________

Korte omschrijving van het bezoek aan het museum I

Klassikale introductie (15 minuten)

De kinderen worden door een medewerker van het museum ontvangen. De medewerker heet alle leerlingen welkom en begint met een kort praatje over de plek waar ze nu zijn, wat een museum is en wat ze hier gaan doen. De medewerker vraagt vervolgens aan de leerlingen wat ze van Jet en Jan weten en activeert hiermee de voorkennis die op school is opgedaan. Daarna geeft de medewerker uitleg over het verloop van het activiteitencircuit. Vervolgens gaan de leerlingen in groepjes met hun begeleider naar de activiteit waarmee zij gaan beginnen. II

Het activiteitencircuit (6 x 10 minuten = 60 minuten)

Bij elke activiteit ligt een instructieblad. De leerlingen vinden zoveel mogelijk zelf uit wat ze bij elk onderdeel moeten doen en hoe ze het moeten doen. De begeleidende ouder van het groepje helpt zo nodig en controleert of alles goed gaat. De medewerkers van het museum zijn aanwezig om vragen te beantwoorden en houden de tijd in de gaten: om de tien minuten het signaal dat de groepen moeten doorwisselen. De docent is verantwoordelijk voor de orde en medeverantwoordelijk voor de logistiek. In 6 groepjes gaan de leerlingen de volgende dingen zelf doen (a.u.b. niet van te voren aan de leerlingen vertellen!): 1. oude spelletjes 2. dorsen, wannen, malen 3. sopje maken en wassen 4. koffie malen 5. sokken stoppen 6. schrijven op een leitje III

Nabespreking (10 minuten)

Na afloop van het activiteitencircuit worden de activiteiten kort met de klas nabesproken. De schooltas van Jet wordt getoond.


18

Les 6: Hoe komt Jet aan die gulden? Voorleesverhaal deel 2 Activiteit: Doel:

Duur: Lespakket:

Verhaal beluisteren Herhaling van stof die tijdens het bezoek aan het museum behandeld is; Leren over ‘de school’ in 1910; Interesse wekken voor de vervolglessen 20 minuten Verhaal deel 2 (zie volgende pagina’s docentenhandleiding), zilveren Wilhelminagulden in griffeldoos

Lesomschrijving U leest deel 2 van het verhaal voor. Bespreek het verhaal kort na met de leerlingen. Laat de zilveren Wilhelminagulden in de klas rond gaan. Leg aan de leerlingen uit dat koningin Wilhelmina de oma was van koningin Beatrix. Er volgt nu een gesprek over de waarde van geld toen en nu. Daarbij kunt u gebruik maken van de volgende vergelijkingen:

Toen

(in Euro)

Nu

(in gulden)

Weekinkomen vader Jet

ƒ 10,00

€ 4,54

€ 340,00

ƒ 750,00

Melk

ƒ 0,08

€ 0,04

€

0,82

ƒ

1,80

Worst

ƒ 0,20

€ 0,09

€

1,35

ƒ

3,00

Brood

ƒ 0,60

€ 0,27

€

1,15

ƒ

2,50

Broek

ƒ 3,00

€ 1,36

€ 34,00

ƒ 75,00

De overstap naar de rekenles kan hier gemakkelijk gemaakt worden.


19

Bijlage bij les 6: Voorleesverhaal deel 2

Hoe komt Jet aan die gulden? Op weg naar school komt Jan in de Hoofdstraat twee vrienden tegen. Hij rent met Driek en Herman voor Jet uit. Zo hebben ze nog tijd om te hoepelen op het plein, voordat de schoolbel gaat. Jet vindt het wel fijn om eventjes alleen te lopen. Het is al druk op straat. In de verte klinkt het ratelende geluid van de zware kar van de brouwer. De brouwer gaat bier afleveren bij de cafés. Een groot paard trekt zijn kar voort. De vaten rammelen op de wagen, maar ze blijven er toch allemaal op liggen. Opeens hoort ze: “Dag Jet Sigmans”. Het is oliemenneke Bert Jacobs. Jet zegt zachtjes ”Goedemorgen”. Het kleine mannetje woont met zijn vrouw en dochter in een heel klein huisje precies op de grens van Heeswijk en Dinther: „huiske Ten Halve‟. Hij loopt met een handkar van huis tot huis en komt ook wel eens bij Jet aan de deur om petroleum te verkopen. Oei, daar komt meneer pastoor op de fiets langs. Braaf groet Jet hem: “Dag meneer pastoor”. De pastoor zwaait vriendelijk naar Jet. Hij is een grote man en heeft een lange witte pij aan. Hij lijkt wel op een koning! Dan hoort Jet achter zich gepiep en een harde bel. Wat is dat nou? Ze springt snel opzij en ziet tot haar schrik het bezorgde gezicht van de trammachinist achter zich. “Oppassen meisje” roept hij terwijl hij de tram weer in beweging zet. Jet kijkt beteuterd. Hoe kon ze de tram vergeten? Hij wordt niet voor niets de „goede moordenaar‟ genoemd. Opeens ziet Jet iets glinsteren in het gras onder de bomen. Wat is dat? Ze bukt zich om het op te rapen. Het is een glimmende, zilveren gulden. Ze heeft een gulden gevonden! Snel doet ze haar hand weer dicht, ze kijkt om zich heen. Heeft niemand het gezien? Ze wordt er zenuwachtig van. “Ik heb een gulden, een hele gulden, ik heb een gulden, een hele gulden,” zingt het door haar hoofd. Stuivers, dubbeltjes, centen en halve centen, die heeft ze vaak genoeg in haar hand, als ze voor moeder boodschappen moet doen. Maar een hele gulden! En niemand weet dat zij hem heeft! “Ha!,” denkt ze “wat kan ik allemaal voor een gulden kopen? Er is zoveel dat ik wel zou willen hebben. Of moet je een gevonden gulden naar de veldwachter brengen?…” In de verte hoort ze de schoolbel. Snel wikkelt ze de gulden in haar zakdoek en ze stopt hem diep in de zak van haar schort. Met haar hand op de zak gedrukt rent ze naar school. Ze is bijna te laat, alle andere meisjes staan al per klas in de rij op het schoolplein. Een paar jaar geleden hebben de zusters een lagere school opgericht en sindsdien gaan alle meisjes uit het dorp naar school. Het is altijd een groot kabaal, al die meisjes op het plein. Maar na de eerste bel moeten ze rustig in rijen gaan staan en bij de tweede bel gaan ze muisstil naar hun klassen. In de klas gaan alle meisjes netjes rechtop staan naast hun schoolbank. Zuster van Santen staat in de deuropening, “Goedemorgen meisjes.” Alle kinderen antwoorden in koor: “Goedemorgen zuster van Santen,” en gaan netjes in hun schoolbank zitten. Dan beginnen ze met rekenen. Jet doet de klep van haar stoffen schooltas open. Ze pakt haar lei en griffel eruit en schrijft de sommen van het bord over. Het is doodstil in de klas. Je kunt alleen nog maar het gekras van de griffels horen. Jet kan haar gedachten maar moeilijk bij de les houden. Ze denkt aan de scheur in de broek van Jan en aan het strenge gezicht van moeder. Moet ze de gulden niet aan moeder geven? Die heeft het geld hard nodig. Maar als ze de gulden bewaart tot de zomer als de kermis weer naar Heeswijk komt.…dan zou ze wel tien keer in de - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

20

draaimolen kunnen! En net zoveel kaneelstokken en kandijbrokken kopen als ze lust! Misschien kan ze een prentenboek kopen, of een ganzenbordspel, dat is leuk voor iedereen… In de pauze komt Jan zijn hoepel brengen. Jet kijkt haar broer verbaasd aan. Ze was alweer vergeten dat ze de scheur in Jans broek zou naaien. Ze denkt alleen maar aan de gulden in de zak van haar schort. Zal ze aan Jan vertellen wat voor schat ze heeft gevonden? Maar nee, ze wil eerst zelf besluiten waaraan ze het geld gaat uitgeven. Ze pakt de hoepel en rent de straat op om met Marie te hoepelen. Die middag tijdens handwerkles stopt Jet snel een draadje in de zak van haar schort. Dat gaat ze vanmiddag gebruiken om de scheur in Jans broek te naaien. Ze denkt bij zichzelf: “Op de jongensschool zijn ze al eerder uit en Jan is al lekker buiten aan het spelen. En ik moet straks ook nog die stomme scheur naaien. En misschien nog wel meer verstelwerk doen voor moeder. Die jongens hebben het maar wat gemakkelijk!” Maar ze kan toch niet echt heel jaloers zijn op Jan. Want, zegt ze tegen zichzelf: “In mijn zak zit een gulden en in die van Jan zit een scheur!”


21

Les 7: Wat kan Jet voor een gulden kopen? Activiteit: Doel: Duur: Lespakket:

Rekenen Rekenen op de getallenlijn; Rekenen met 100-tallen, Rekenen met geld 40 minuten Werkblad 3-4, werkblad 5-6 en werkblad 7 (allemaal in mapje 1)

Opmerking: Deze rekenles sluit aan bij de stof die in groep 5 wordt behandeld. Vraag 5 is een realistische rekenopdracht. De stof kan zowel zelfstandig als klassikaal behandeld worden. Er zijn twee versies: De eerste (werkblad 3-4) sluit beter aan bij begin groep 5, de tweede bij eind groep 5, begin groep 6 (werkblad 5-6). Voorbereiding: Werkbladen 3-4 of 5-6 en werkblad 7 kopiëren voor alle kinderen (mapje 1)

Lesomschrijving Introductie Het verhaal (deel 2) kan als introductie voor het werkblad gebruikt worden. Bespreek met de kinderen wat je vandaag de dag allemaal voor een gulden (0,45 eurocent) zou kunnen kopen. De omrekentabel naar euro‟s kan hierbij helpen. In de rekenles gaan de leerlingen uitrekenen wat Jet in 1910 voor een gulden kon kopen. Instructie Som 1. Afhankelijk van de ervaring met rekenen op de getallenlijn en met rekenen met duizendtallen, instructie geven. Door de tijdbalk in het lokaal daarbij te gebruiken wordt het concreet. Opdracht 2. Laat de zilveren gulden circuleren door de klas. Een paar kinderen kunnen een afdruk maken door de gulden onder het werkblad te leggen en er met een zacht potlood overheen te gaan (frottage). De anderen kunnen de gekopieerde gulden natekenen (werkblad 7). Extra suggestie: laat de kinderen hun ogen dichtdoen en laat vervolgens de gulden en een euromunt op een harde ondergrond (bv de vensterbank) vallen. Horen ze verschil? Som 3. Spreekt voor zich. Som 4. Spreekt voor zich. Som 5. Kan ook in groepjes. Afsluiting Ter afsluiting kunnen de verschillende oplossingen bij som 5 besproken worden. Antwoordblad Op de volgende pagina‟s vindt u ter informatie de invulbladen. De kopieerbare invulbladen vindt u in mapje 1. De antwoordbladen vindt u achterin de handleiding op pagina 35-38.


22

Werkblad 3 bij les 7 (voor kopiëren zie origineel in mapje 1) Vraag 1. Rekenen op de tijdbalk.

1890

1895

1900

1905

1910

1915

1920

Het is 1910. …………….. …………….. …………….. ………….. …………….. …………….. …………….. ……………..

1. Pietertje is geboren in 1909. Hoe oud is hij nu? 2. Miep is geboren in 1907. Hoe oud is zij nu? 3. Dirkje is geboren in 1905. Hoe oud is zij nu? 4. Jan is geboren in 1900. Hoe oud is hij nu? 5. Jet is geboren in 1901. Hoe oud is zij nu? 6. Bart is geboren in 1897. Hoe oud is hij nu? 7. Pien geboren in 1896. Hoe oud is zij nu? 8. Let op! Hoe oud is Jet in 1920?

L A B J D I T K

Zet de letters die bij de vragen horen op de goede plaats onder de tijdbalk. Welk woord staat er nu? ……………………………………………………………… Vraag 2. De gulden van Jet.

Koningin …………………………………. staat op de gulden. Maak een afbeelding van de gulden in het vakje hiernaast. Van af Woensdag 27 October 's nam. te 2 uur

Vraag 3. De advertentie. Lees de advertentie hiernaast goed. Jet wil naar de kindervoorstelling. Een stoel op de 1e rang kost …. cent. Een stoel op de 2e rang kost …. cent. Een stoel op de 3e rang kost …. cent. Jet heeft 1 gulden. Op de 1e rang kan ze …. kaartjes kopen. Op de 2e rang kan ze …. kaartjes kopen. Op de 3e rang kan ze …. kaartjes kopen.

Kinder-&Familievoorstelling. Tot slot de voorstelling hoofd zakelijk voor de kinderen ge arrangeerd

Hans en Grietje, met het Peperkoekenhuis, in 2 acten waaralles in gespro ken wordt hoofdzakelijk voor kinderen georganiseerd. Prijzen der avondvoorstellin gen: 1e Rang f 0.75, 2e Rang f 0.50, 3e Rang f 0.30. Prijzen der Kindervoorstellingen: 1e Rang f 0.40, 2e Rang f 0.25, 3e Rang f 0.15. De Directie,

PRINCELLI SCHENTKE. - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

23


Prijslijst 1 sigaar…………………….. 2½ cent 1 pak thee…………………. 80 cent 1 klein chocolaatje………. ... 2½ cent 1 groot chocolaatje………. .. 15 cent 1 pot appeljam……………. 20 cent 1 pakje roomboter……….. 150 cent 1 pakje margarine……….. 50 cent 1 pond gehakt……………. 40 cent 1 pond biefstuk…………… 50 cent 1 blikje sardientjes………. . 20 cent 1 rol behang………………. 6 cent 1 pak speelkaarten……….. 4 cent 10 ansichtkaarten……….. 25 cent 1 koffiekommetje…………. 6 cent 1 paplepel………………….. 2 cent 1 kop en schoteltje………. 10 cent 1 likeurglaasje……………. 6 cent 5 stukken zeep…………… 10 cent 1 paar kousen……………. 54 cent 1 Amersfoortse Courant… 10 cent

Vraag 4. Hoeveel kosten...? 3 pakken thee = ……..cent 4 grote chocolaatjes = ……..cent 3 potten appeljam = ……..cent 2 pond gehakt = ……..cent 2 pakjes roomboter = ……..cent 3 kaartjes voor het zwembad = ……..cent 2 paar kousen = ……..cent 2 blikjes sardientjes = ……..cent 3 koffiekommetjes = ……..cent 3 pakjes margarine = ……..cent 2 kaartjes naar Amsterdam = ……..cent

1 kaartje voor het zwembad……...45 cent 1 kaartje voor het museum………10 cent 1 treinkaartje naar Amsterdam… 40 cent

Vraag 5. Wat kan Jet kopen voor een gulden? Jet heeft 1 gulden. Dat is 100 cent. Ze wil cadeautjes kopen voor vader en moeder. Wat kan ze kopen van de prijslijst hierboven?

Vader

……………………………………………. = ………….. cent

Moeder

……………………………………………. = ………….. cent

Samen is dat ………….. cent. Jet houdt ………….. cent over. Daarvoor koopt ze voor zichzelf ………………………………………………………………….

Vraag 6. Kan Jet met haar vriendin naar het zwembad? Heeft Jet genoeg aan 1 gulden als ze met haar vriendin naar het zwembad wil? Twee kaartjes voor het zwembad kosten samen …………….. cent. Eén gulden is dus wel/niet genoeg.


24

Werkblad 5 bij les 7 (voor kopiëren zie origineel in mapje 1) Vraag 1. Rekenen op de tijdbalk.

1890

1895

1900

1905

1910

1915

1920

Het is 1910. …………….. …………….. …………….. …………….. …………….. …………….. …………….. ……………..

1. Pietertje is 1 jaar. Hij is geboren in? 2. Miep is 3 jaar. Ze is geboren in? 3. Dirkje is 5 jaar. Ze is geboren in? 4. Jan is 10 jaar. Hij is geboren in? 5. Jet is 9 jaar. Ze is geboren in? 6. Bart is 13 jaar. Hij is geboren in? 7. Pien is 14 jaar. Ze is geboren in? 8. Let op! Hoe oud is Jet in 1920??

L A B J D I T K

Zet de letters die bij de vragen horen op de goede plaats onder de tijdbalk. Welk woord staat er nu? ……………………………………………………………… Vraag 2. De gulden van Jet. Koningin …………………………………. staat op de gulden. Maak een afbeelding van de gulden in het vakje hiernaast. Van af Woensdag 27 October 's nam. te 2 uur

Vraag 3. De advertentie.

Kinder-&Familievoorstelling.

Lees de advertentie goed. Jet wil naar de kindervoorstelling. Een stoel op de 1e rang kost …. cent. Een stoel op de 2e rang kost …. cent. Een stoel op de 3e rang kost …. cent.

Tot slot de voorstelling hoofd zakelijk voor de kinderen ge arrangeerd

Hans en Grietje, met het Peperkoekenhuis, in 2 acten waaralles in gespro ken wordt hoofdzakelijk voor kinderen georganiseerd.

Jet heeft 1 gulden. Op de 1e rang kan ze …. kaartjes kopen. Op de 2e rang kan ze …. kaartjes kopen. Op de 3e rang kan ze …. kaartjes kopen.

Prijzen der avondvoorstellin gen: 1e Rang f 0.75, 2e Rang f 0.50, 3e Rang f 0.30. Prijzen der Kindervoorstellingen: 1e Rang f 0.40, 2e Rang f 0.25, 3e Rang f 0.15. De Directie,

PRINCELLI SCHENTKE.


25


Prijslijst

Vraag 4. Hoeveel kosten...?

1 sigaar…………………….. 2½ cent 1 pak thee…………………. 80 cent 1 klein chocolaatje………. ... 2½ cent 1 groot chocolaatje………. .. 15 cent 1 pot appeljam……………. 20 cent 1 pakje roomboter……….. 150 cent 1 pakje margarine……….. 50 cent 1 pond gehakt……………. 40 cent 1 pond biefstuk…………… 50 cent 1 blikje sardientjes………. . 20 cent 1 rol behang………………. 6 cent 1 pak speelkaarten……….. 4 cent 10 ansichtkaarten……….. 25 cent 1 koffiekommetje…………. 6 cent 1 paplepel………………….. 2 cent 1 kop en schoteltje………. 10 cent 1 likeurglaasje……………. 6 cent 5 stukken zeep…………… 10 cent 1 paar kousen……………. 54 cent 1 Amersfoortse Courant… 10 cent

3 pakken thee 4 grote chocolaatjes 3 potten appeljam 2 pond gehakt 2 pakjes roomboter 3 kaartjes voor het zwembad 2 paar kousen 2 blikjes sardientjes 3 koffiekommetjes 3 pakjes margarine 2 kaartjes naar Amsterdam 7 rollen behang 8 paplepels 3 kleine chocolaatjes 4 stukken zeep 5 ansichtkaarten 30 ansichtkaarten 10 likeurglaasjes 15 stukken zeep


= ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent = ……..cent

Vraag 5. Wat kan Jet kopen voor een gulden? Jet heeft 1 gulden. Dat is 100 cent. Ze wil cadeautjes kopen. Wat kan ze kopen van de prijslijst hierboven? Vader

……………………………………………. = ………….. cent

Moeder

……………………………………………. = ………….. cent

Pien

……………………………………………. = ………….. cent

Miep

……………………………………………. = ………….. cent

Dirkje

……………………………………………. = ………….. cent

Bart

……………………………………………. = ………….. cent

Jan

……………………………………………. = ………….. cent



26



27

Les 8: Wat doet Jet met de gulden? Activiteit: Doel: Duur: School:

Stellen Een verhaal schrijven en daarin de opgedane kennis verwerken. 30 minuten Papier

Lesomschrijving De kinderen krijgen de opdracht het einde van het verhaal te schrijven. De centrale vraag is: Wat doet Jet met de gulden? Door de voorafgaande rekenles weten ze enigszins wat een gulden rond 1910 waard was.


28

Les 9 (facultatief): Kinderboeken uit 1910 Activiteit: Doel: Duur: Lespakket:

Begrijpend lezen Lezen oefenen en ontdekken dat kinderboeken in 1910 anders waren dan nu. 20-40 minuten 8 A4 kleurenkopieën uit Het prentenboek van tante Pau (mapje 3) + werkblad 8 en 9 (mapje 1)

Voorbereiding: 2 werkbladen op 1 blad (dubbelzijdig) kopiëren voor alle kinderen. Als de kinderen het blad dubbel vouwen en er een kaftje omheen doen dan hebben ze een prentenboekje.

Lesomschrijving Introductie Lees een verhaaltje of gedichtje van een van de kopieën uit Het prentenboek van Tante Pau voor. Bespreek met de leerlingen de verschillen met de kinderboeken van nu (ander woordgebruik, andere inhoud, kinderen moesten vaak iets leren van een boek bijvoorbeeld een ‘verhaal met een moraal’). Zelfstandig werken De leerlingen krijgen het werkblad met teksten uit Het Prentenboek van Tante Pau. Ze lezen de teksten en maken de vragen die er bij staan. Extra Als de leerlingen klaar zijn kunnen ze het blad dubbel vouwen en met een wit blad een kaftje maken. Op de overige witte bladzijden kunnen ze een eigen gedicht schrijven en een tekening maken. Ook kunnen ze een eigen alfabet bedenken. Bij elke letter wordt een naam en bijvoeglijk naamwoord bedacht. Bijvoorbeeld: A is van Aardige Aagje, B is van Brommende Boris etc. Leen hiervoor de letterstempels van groep 3.


29



30



31

Les 10: Het Jet en Jan bordspel Activiteit: Jet en Jan bordspel Doel: Ter vermaak en herhaling van de stof Duur: 45 minuten Lespakket: 5 bordspelen, spelregels, dobbelstenen, pionnen ____________________________________________________________________ Lesomschrijving Bespreek klassikaal kort de spelregels. Deze zijn ongeveer zoals Ganzenbord. De specifieke opdrachten staan in de gelamineerde spelregelbladen, die de leerlingen krijgen. Verdeel de klas over de vijf bordspelen.


32

Meer lessuggesties

Voorwerpen vergelijken De leerlingen kiezen elk een voorwerp uit dat op het Jet en Jan-spel staat afgebeeld. Thuis gaan ze op zoek naar iets wat ermee te maken heeft. Op school vertellen ze wat ze hebben uitgezocht. Bespreek wat de verschillen zijn met het oude voorwerp. Wat zouden ze liever gebruiken? Bijvoorbeeld: kachel - CV poepton - WC koffiemolen met bonen - gemalen koffie (of Senseo-pads) hoepel - computerspelletje

Oude voorwerpen Vraag de leerlingen of ze een oud voorwerp (van hun opa of oma) mee nemen naar school. Laat ze alvast over de vragen hieronder nadenken, zodat ze er iets in de klas over kunnen vertellen. De voorwerpen kunnen ook op datum bij de tijdbalk geplaatst worden. Vragen: - Wat is het? - Wordt het nog steeds gebruikt? - Wie heeft het gebruikt? - Waar is het voor gebruikt? - Wanneer is het gebruikt? - Wat gebruik je nu om hetzelfde te doen? - Werkt het nog? - Is het veranderd? - Waar is het van gemaakt? - Hoe ruikt het? - Maakt het geluid? - Is het versierd? Prenten De leerlingen maken een prent van Oost-Indische inkt. Demonstreer hoe je met verschillende soorten arceringen lichte en donkere vlakken kunt maken. In Het Boek van tante Pau staan veel zwart-wit prenten, met zeer fijne arceringen. Gebruik deze bij de introductie van de les.

Buitenspelen Doe tijdens de gymles ouderwetse buitenspelen op het schoolplein. Maak een circuit met: touwtje springen, tollen, knikkeren, blindemannetje etc.


33

Brief voor ouders die als begeleider meegaan naar het museum VOOR DE OUDER OF VERZORGER U heeft zich opgegeven als begeleider voor een bezoek aan het museum in het kader van het project Op stap met Jet en Jan, jong in 1910. Hieronder vindt u alle informatie die u nodig heeft om het bezoek aan het museum tot een succes te maken. Achtergrondinformatie bij het project In het project Op stap met Jet en Jan staat het begrip „een eeuw geleden‟ centraal. Aan de hand van het verhaal van Jet en Jan gaan de kinderen zich bezig houden met het leven in de eigen woonplaats in 1910. In het museum In de Meierijse Museumboerderij komen de kinderen echte spullen uit de tijd van Jet en Jan tegen. Ze zien bijvoorbeeld leitjes, griffels en een koffiemolen. Ze doen klusjes en spelletjes die Jet en Jan ook deden. Hoe zagen kinderen er eigenlijk uit, honderd jaar geleden? Daar komen de kinderen allemaal achter in het museum. Wat wordt er van u verwacht in het museum? Na een introductie door de medewerker van het museum gaan de leerlingen een activiteitencircuit volgen. De kinderen zijn op school al in zes groepjes verdeeld. Zij doen door het museum verspreid zes activiteiten. Het is uw taak om bij een van deze activiteiten te staan. In het museum hoort u welke activiteit dat is. Bij uw activiteit ligt een instructievel, waarop precies staat aangegeven wat de kinderen moeten doen en hoe de activiteit werkt. Na 10 minuten klinkt er een wisselsignaal en stuurt u het groepje kinderen door naar de volgende activiteit. U herhaalt uw activiteit vervolgens met een nieuwe groep kinderen. De groepjes leerlingen gaan de volgende activiteiten doen: 1. oude spelletjes 2. dorsen, wannen, malen 3. sopje maken en wassen 4. koffie malen 5. sokken stoppen 6. schrijven op een leitje Na 60 minuten komen de leerlingen weer bij elkaar om gezamenlijk de les af te ronden. Totale duur van het bezoek aan het museum: 1 uur en 30 minuten. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Door de leerkracht in te vullen: Wat:

Begeleiding bezoek aan het museum voor lesproject Op stap met Jet en Jan, jong in 1910

Waar:

Meierijsche Museumboerderij, Meerstraat 28, Heeswijk-Dinther

Wanneer:

Datum:

Tijd:

Verzamelen:

Waar:

Tijd:

Verder:


34

Antwoordblad werkblad 3 bij les 7 Vraag 1. Rekenen op de tijdbalk.

1890

1895

1900

T I

1905

J D

B

1910 A

1915

1920

L

K

Het is 1910.

1

1. Pietertje is geboren in 1909. Hoe oud is hij nu? 2. Miep is geboren in 1907. Hoe oud is zij nu? 3. Dirkje is geboren in 1905. Hoe oud is zij nu? 4. Jan is geboren in 1900. Hoe oud is hij nu? 5. Jet is geboren in 1901. Hoe oud is zij nu? 6. Bart is geboren in 1897. Hoe oud is hij nu? 7. Pien geboren in 1896. Hoe oud is zij nu? 8. Let op! Hoe oud is Jet in 1920?

3 5 10 9 13 14 19

L A B J D I T K

Zet de letters die bij de vragen horen op de goede plaats onder de tijdbalk. Welk woord staat er nu? TIJDBALK Vraag 2. De gulden van Jet.

Koningin WILHELMINA op de gulden.

staat

Maak een afbeelding van de gulden in het vakje hiernaast. Van af Woensdag 27 October 's nam. te 2 uur

Vraag 3. De advertentie. Lees de advertentie hiernaast goed. Jet wil naar de kindervoorstelling. Een stoel op de 1e rang kost 40 cent. Een stoel op de 2e rang kost 25 cent. Een stoel op de 3e rang kost 15 cent. Jet heeft 1 gulden. e

Op de 1 rang kan ze 2 kaartjes kopen. Op de 2e rang kan ze 4 kaartjes kopen. Op de 3e rang kan ze 6 kaartjes kopen.

Kinder-&Familievoorstelling. Tot slot de voorstelling hoofdzakelijk voor de kinderen ge arrangeerd

Hans en Grietje, met het Peperkoekenhuis, in 2 acten waaralles in gespro ken wordt hoofdzakelijk voor kinderen georganiseerd. Prijzen der avondvoorstellin gen: 1e Rang f 0.75, 2e Rang f 0.50, 3e Rang f 0.30. Prijzen der Kindervoorstellingen: 1e Rang f 0.40, 2e Rang f 0.25, 3e Rang f 0.15. De Directie,

PRINCELLI SCHENTKE. - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

35

Antwoordblad werkblad 4 bij les 7

Prijslijst 1 sigaar…………………….. 2½ cent 1 pak thee…………………. 80 cent 1 klein chocolaatje………. ... 2½ cent 1 groot chocolaatje………. .. 15 cent 1 pot appeljam……………. 20 cent 1 pakje roomboter……….. 150 cent 1 pakje margarine……….. 50 cent 1 pond gehakt……………. 40 cent 1 pond biefstuk…………… 50 cent 1 blikje sardientjes………. . 20 cent 1 rol behang………………. 6 cent 1 pak speelkaarten……….. 4 cent 10 ansichtkaarten……….. 25 cent 1 koffiekommetje…………. 6 cent 1 paplepel………………….. 2 cent 1 kop en schoteltje………. 10 cent 1 likeurglaasje……………. 6 cent 5 stukken zeep…………… 10 cent 1 paar kousen……………. 54 cent 1 Amersfoortse Courant… 10 cent

Vraag 4. Hoeveel kosten...? 3 pakken thee = 240 cent 4 grote chocolaatjes = 60 cent 3 potten appeljam = 60 cent 2 pond gehakt = 80 cent 2 pakjes roomboter = 300 cent 3 kaartjes voor het zwembad = 135 cent 2 paar kousen = 108 cent 2 blikjes sardientjes = 40 cent 3 koffiekommetjes = 18 cent 3 pakjes margarine = 150 cent 2 kaartjes naar Amsterdam = 80 cent


Vraag 5. Wat kan Jet kopen voor een gulden? Jet heeft 1 gulden. Dat is 100 cent. Ze wil cadeautjes kopen voor vader en moeder. Wat kan ze kopen van de prijslijst hierboven? ANTWOORD VERSCHILLEND PER LEERLING

Vader

……………………………………………. = ………….. cent

Moeder

……………………………………………. = ………….. cent


Vraag 6. Kan Jet met haar vriendin naar het zwembad? Heeft Jet genoeg aan 1 gulden als ze met haar vriendin naar het zwembad wil? Twee kaartjes voor het zwembad kosten samen genoeg.

90

cent. Eén gulden is dus wel/niet


36

Antwoordblad werkblad 5 bij les 7 Vraag 1. Rekenen op de tijdbalk.

1890

1895

1900

T I

1905

J D

B

1910 A

1915

1920

L

K

Het is 1910. 1. Pietertje is 1 jaar. Hij is geboren in? 2. Miep is 3 jaar. Ze is geboren in? 3. Dirkje is 5 jaar. Ze is geboren in? 4. Jan is 10 jaar. Hij is geboren in? 5. Jet is 9 jaar. Ze is geboren in? 6. Bart is 13 jaar. Hij is geboren in? 7. Pien is 14 jaar. Ze is geboren in? 8. Let op! Hoe oud is Jet in 1920??

1909 1907 1905 1900 1901 1897 1896 19

L A B J D I T K

Zet de letters die bij de vragen horen op de goede plaats onder de tijdbalk. Welk woord staat er nu? TIJDBALK Vraag 2. De gulden van Jet.

Koningin WILHELMINA op de gulden.

staat

Maak een afbeelding van de gulden in het vakje hiernaast. Van af Woensdag 27 October 's nam. te 2 uur

Vraag 3. De advertentie.

Kinder-&Familievoorstelling.

Lees de advertentie goed. Jet wil naar de kindervoorstelling. Een stoel op de 1e rang kost 40 cent. Een stoel op de 2e rang kost 25 cent. Een stoel op de 3e rang kost 15 cent.

Tot slot de voorstelling hoofd zakelijk voor de kinderen ge arrangeerd

Hans en Grietje, met het Peperkoekenhuis, in 2 acten waaralles in gespro ken wordt hoofdzakelijk voor kinderen georganiseerd.

Jet heeft 1 gulden. Op de 1e rang kan ze 2 kaartjes kopen. Op de 2e rang kan ze 4 kaartjes kopen. Op de 3e rang kan ze 6 kaartjes kopen.

Prijzen der avondvoorstellin gen: 1e Rang f 0.75, 2e Rang f 0.50, 3e Rang f 0.30. Prijzen der Kindervoorstellingen: 1e Rang f 0.40, 2e Rang f 0.25, 3e Rang f 0.15. De Directie,

PRINCELLI SCHENTKE.


37


Prijslijst

Vraag 4. Hoeveel kosten...?

1 sigaar…………………….. 2½ cent 1 pak thee…………………. 80 cent 1 klein chocolaatje………. ... 2½ cent 1 groot chocolaatje………. .. 15 cent 1 pot appeljam……………. 20 cent 1 pakje roomboter……….. 150 cent 1 pakje margarine……….. 50 cent 1 pond gehakt……………. 40 cent 1 pond biefstuk…………… 50 cent 1 blikje sardientjes………. . 20 cent 1 rol behang………………. 6 cent 1 pak speelkaarten……….. 4 cent 10 ansichtkaarten……….. 25 cent 1 koffiekommetje…………. 6 cent 1 paplepel………………….. 2 cent 1 kop en schoteltje………. 10 cent 1 likeurglaasje……………. 6 cent 5 stukken zeep…………… 10 cent 1 paar kousen……………. 54 cent 1 Amersfoortse Courant… 10 cent

3 pakken thee 4 grote chocolaatjes 3 potten appeljam 2 pond gehakt 2 pakjes roomboter 3 kaartjes voor het zwembad 2 paar kousen 2 blikjes sardientjes 3 koffiekommetjes 3 pakjes margarine 2 kaartjes naar Amsterdam 7 rollen behang 8 paplepels 3 kleine chocolaatjes 4 stukken zeep 5 ansichtkaarten 30 ansichtkaarten 10 likeurglaasjes 15 stukken zeep


= 240 cent 240 cent = 60 cent 60 cent = 60 cent 60 cent = 80 cent 80 cent = 300 cent 300 cent = 135 cent 135 cent = 108 cent 108 cent = 40 cent 40 cent = 18 cent 18 cent = 150 cent 150 cent = 80 cent 80 cent = 42 cent 42 cent = 16 cent 16 cent = 7½7½ cent cent = 8 cent 8 cent = 12½ 12½cent cent = 75 cent 75 cent = 60 cent 60 cent = 30 cent 30 cent

Vraag 5. Wat kan Jet kopen voor een gulden? Jet heeft 1 gulden. Dat is 100 cent. Ze wil cadeautjes kopen. Wat kan ze kopen van de prijslijst hierboven? ANTWOORD VERSCHILLEND PER LEERLING Vader

……………………………………………. = ………….. cent

Moeder

……………………………………………. = ………….. cent

Pien

……………………………………………. = ………….. cent

Miep

……………………………………………. = ………….. cent

Dirkje

……………………………………………. = ………….. cent

Bart

……………………………………………. = ………….. cent

Jan

……………………………………………. = ………….. cent



38



39

Literatuurlijst

Boeken voor in de klas Kinderboeken Abkoude, Chr. van, Kruimeltje. Uitgeverij Kluitman, Alkmaar 1997. Abkoude, Chr. van, Pietje Bell. Uitgeverij Kluitman, Alkmaar 1996. Hichtum N. van, Afke’s tiental. Uitgeverij Kluitman, Alkmaar 1960. Huber, D., Rinske en de stoomtram. Leopold, Den Haag 1986. Kievit, J., Uit het leven van Dik Trom. Kluitman 1882. Ligthart, J. & Scheepstra, H., Ot en Sien. A.W. Sijthoff, Leiden 1975. Ligthart, J. & Scheepstra, H., Pim en Mien. A.W. Sijthoff, Leiden 1975. Ligthart, J. & Scheepstra, H., Buurkinderen. A.W. Sijthoff, Leiden 1975. Pelgrom, E., Voor niks gaat de zon op. Querido, Amsterdam 1994. Rood, L., De stem van het water. Leopold, Amsterdam 1997. Thijssen, T., Jongensdagen. Lubberhuizen, Amsterdam 1996. Vriens, J., Weg uit de Peel. Van Holkema en Warendorf, Houten 1997. Vries, L. de, Het prenteboek van Tante Pau. De Bezige Bij, Amsterdam 1974. Schrijverscollectief, Honderd jaar geleden. Kosmos, Amsterdam 1976. Informatieve boeken Bakker, C.M.A., Kinderspelen toen en nu. Versluys, Amsterdam 1982. Olden, T., Grootmoeders Tijd. Versluys, Amsterdam 1982. Manning, A. F. en P. W. Klein (red.), Nederland rond 1900. The Readers Digest NV, Amsterdam 1993. Niemeijer, J. Toen je nog op straat kon spelen. De Vuurbaak, Groningen 1978. Roep, T., Van Nul tot Nu – deel 3. Oberon, Haarlem 1986. Vroede, E. de, Spele weerom – kinderspel van alle tijden. Uitgeverij Pelckmans, Kapellen 1986. Geraadpleegde literatuur Bank, J. e.a., Nederland rond 1900. The Readers Digest NV, Amsterdam. Kamerbeek, L. e.a., Den Haag werkt. Haags Gemeentemuseum, Den Haag 1994. Manning, A. F. en P. W. Klein (red.), Nederland rond 1900. The Readers Digest NV, Amsterdam 1993. Mast, M. van der (red.), Den Haag werkt – Een arbeidersgezin aan het begin van de 20e eeuw. Tentoonstellingscatalogus Haags Gemeentemuseum, Den Haag 1984. Spapens, P. & Willemsen, M., Tilburgs Kookbuukske. Nederlands Centrum van Volkscultuur, Utrecht 1998. Stap-Loos, A., Speelgoed van alle tijden. P. Out, Koog aan Zaan 1980. Strouken, I. & Spapens, P., Wat de pot schaft – Geschiedenis van de dagelijkse maaltijd. Nederlands Centrum van Volkscultuur, Utrecht 1999. Wittop Koning, M., Eenvoudige recepten. Den Haag 1928.

Herkomst beeldmateriaal Vries, Leonard de, Nederlands Familiealbum, Meulenhof, Amsterdam 1975. pagina’s 84, 104 en 144. Vries, Leonard de, Het Prentenboek van Tante Pau, De Bezige Bij, Amsterdam 1974. pagina’s 10, 76, 101, 124, 128 en 129. Foto‟s in de docentenhandleiding van Jan Visser Museum Helmond Overige foto‟s uit privécollectie - Op stap met Jet en Jan, jong in 1910 -

40

Dankwoord Erfgoed Brabant en de Meierijsche Museumboerderij willen graag de volgende personen bedanken die betrokken zijn geweest bij het ontwikkelen van het project Jet en Jan, jong in 1910: Renate van de Weijer, Ruth Lakwijk–van der Pol, Mien Potters, Marlies Lennings, Toon van Zoggel, Jan van der Leest en alle anderen die vrijwillig een bijdrage aan het project hebben geleverd.


41

COLOFON. Versie Heeswijk-Dinther. Dit project is ontwikkeld door:

Recommend Documents