info voor patiënten en familie
hoofd, hals en zenuwstelsel
Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel
UZ Gent, Dienst Neus-, Keel- en Oorheelkunde
Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel 1 Wat is een verworven hersenletsel? Een verworven of niet-aangeboren hersenletsel (NAH) ontstaat na de geboorte, wanneer de hersenen in volle ontwikkeling of reeds ontwikkeld zijn.
2 Oorzaken van een verworven hersenletsel Een hersenletsel kan veroorzaakt worden door: • Cerebrovasculair accident (CVA) of beroerte: trombose, bloeding of embolie • Trauma, bv. een arbeids- of verkeersongeval • Hersengezwel (tumor) • Andere oorzaken zoals intoxicatie, infectie, zuurstoftekort
• Communicatieproblemen: moeilijkheden met het begrijpen en/of spreken en/of lezen en/of schrijven. Daarnaast kan de patiënt wartaal spreken of ongepast taalgebruik hanteren, vaak in tegenstelling tot de communicatieve toestand voor het hersenletsel. • Gedrag en emoties: verlies van interesse en initiatief, verminderde sociale vaardigheden, angst, persoonlijkheidsveranderingen. De patiënt gaat bv. sneller huilen of lachen, impulsief of agressief reageren . . . • Cognitieve problemen zijn tijdens een hospitalisatiefase vaak minder zichtbaar maar kunnen later het dagelijkse functioneren thuis of op het werk bemoeilijken. Daarom is het belangrijk om hier al in de acute periode zicht op te krijgen en eventuele problemen aan te pakken. Bij een aantal patiënten zijn de problemen ernstiger en worden ze ook eerder opgemerkt.
4 Cognitieve problemen Aandacht
Een aantal beperkingen is vaak onmiddellijk na het optreden van het letsel zichtbaar en staat gedurende de postacute revalidatie centraal.
De patiënt kan zijn aandacht niet lang bij eenzelfde activiteit houden en/of heeft moeilijkheden bij het richten en verdelen van zijn aandacht. Hierdoor verloopt het verwerken van informatie niet meer zo vlot. De persoon kan problemen hebben met het focussen op een taak of moeite hebben om een gesprek tussen meerdere personen te volgen.
• Algemene lichamelijke gevolgen zoals verlamming van één of meerdere ledematen met verminderde mobiliteit tot gevolg, of verlamming van een deel van het aangezicht, slikmoeilijkheden, slaapstoornissen.
Binnen het aandachtssysteem wordt onderscheid gemaakt tussen visuele aandacht ( = aandacht voor wat je ziet) en auditieve aandacht ( = aandacht voor wat je hoort).
3 Gevolgen van een hersenletsel
2 Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel
Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel 3
Geheugen Het geheugen is het systeem dat ons in staat stelt om informatie op korte en lange termijn te onthouden. Het omvat drie belangrijke aspecten namelijk het opslaan, het vasthouden en het oproepen van informatie. Het geheugen kan gestoord zijn, waardoor een persoon met NAH afspraken, recente gebeurtenissen en gesprekken, persoonlijke gegevens en encyclopedische kennis vergeet. (Des)oriëntatie in tijd/ruimte/persoon Desoriëntatie in tijd: De patiënt heeft geen besef van dag of nacht, kan zich niet voorstellen welke maand of welk jaar het is, of het voor- of namiddag is. Een gekend voorbeeld hiervan is de patiënt die in de voormiddag zijn beklag doet over het feit dat hij nog geen middageten kreeg. Ook het besef van de eigen leeftijd is soms verdwenen. Desoriëntatie in ruimte: Vaak gebeurt het dat de patiënt in het ziekenhuis toch denkt thuis of op het werk te zijn. Als adres noemt hij dan een voormalige woonplaats, of zijn geboorteplaats. Bij een wandeling in de gang is het voor een patiënt met ruimtelijke desoriëntatie moeilijk om zijn eigen kamer terug te vinden. Desoriëntatie in persoon:
5 Hemianopsie Naast de meest voorkomende cognitieve problemen zoals aandacht- en geheugenstoornissen en oriëntatieproblemen, kunnen patiënten met NAH ook hemianopsie vertonen. Hemianopsie betekent uitval van een deel van het gezichtsveld. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de visuele waarneming.
6 Cognitieve revalidatie Bij de start van de cognitieve revalidatie moet de patiënt eerst inzicht verwerven in de gevolgen van zijn/haar hersenletsel. Het is belangrijk dat de patiënt zich bewust is van de gevolgen van het letsel. Dit verhoogt de motivatie om mee te werken aan het herstel. De patiënt leert de nog aanwezige vaardigheden ten volle benutten en krijgt ook compensatietechnieken aangeleerd om hardnekkige beperkingen op te vangen. Herhaling is de beste strategie om een aantal vaardigheden terug aan te leren. Specifieke zaken zoals bv. iemands naam onthouden, of hoe te draaien in bed, worden door herhaald oefenen aangebracht. Cognitieve revalidatie is een interdisciplinair gebeuren. De logopediste die uw familielid begeleidt, zal de cognitieve revalidatie voornamelijk vanuit linguïstische (talige) invalshoek oriënteren.
De patiënt herkent wel gezichten, maar kan de personen niet in een context plaatsen. Anderzijds meent hij mensen die hij voor de eerste maal ziet (therapeuten, personeel) te herkennen als een collega, een buurvrouw, of een ander vertrouwd persoon.
4 Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel
Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel 5
7 Tips voor de familie Bezoek en aanwezigheid van familieleden is erg belangrijk, ook wanneer een patiënt met NAH nog niet volledig ontwaakt is. Het is goed om de patiënt tijdens het bezoek aan te spreken, ook al krijgt u weinig of geen reactie. Het is goed mogelijk dat uw familielid uw stem toch herkent en naar u luistert wanneer u op rustige toon vertelt over dagelijkse gebeurtenissen. • Het kan heel nuttig zijn om persoonlijke bezittingen van uw familielid mee te brengen zoals foto’s (albums), lievelingsmuziek, zijn/haar vertrouwde verzorgingsproducten (vertrouwde geuren), een kussensloop van thuis voor het hoofdkussen, ...
• Als de patiënt gedesoriënteerd is (zie hoger) kan u als familielid ook regelmatig tijdsgegevens herhalen (op de meeste kamers hangt een scheurkalender), kan u aan de hand van foto’s namen van personen opfrissen. In overleg met therapeuten kan u met uw familielid bepaalde aandachts- of geheugenoefeningen herhalen. • Houd er rekening mee dat het herstel na een hersenletsel van lange duur kan zijn. Sommige problemen herstellen niet altijd volledig. Geheugenproblemen kunnen heel hardnekkig zijn.
• Een rustige sfeer is aangewezen. Zorg daarom dat de patiënt niet teveel prikkels tegelijk krijgt (praat bv. niet met meerdere mensen door elkaar). U komt beter niet met teveel personen tegelijk op bezoek. Om alles goed te organiseren kan u bv. binnen de familie een beurtrolsysteem opstellen. • Om afspraken en informatie aan elkaar door te geven, kan u een dagboek bijhouden dat u op de kamer legt. Zo kunnen zowel familieleden als andere bezoekers, therapeuten en verzorgend personeel er gegevens in noteren. • Is de patiënt in staat zelf het een en ander te noteren, dan kan een agenda van pas komen. Dagelijks kan de patiënt daarin zaken neerschrijven zoals welk onderzoek of welke behandeling er plaatsvond, wat er ’s middags op het menu stond, wie er in de namiddag op bezoek is geweest. Tijdens de cognitieve revalidatie kunnen deze notities gebruikt worden om deze gebeurtenissen via geheugenstrategieën te onthouden.
6 Cognitieve problemen na een verworven hersenletsel
Cognitieve problemen een verworven hersenletsel 7
Revalidatiecentrum ‘Ter Sprake’ Secretariaat Katja Batens Anke De Beck Miet De Letter Christine Eeckhaut
09 332 53 64 09 332 19 31 09 332 44 61 09 332 44 49 09 332 44 48
http://www.logopedie.ugent.be
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
hoofd, hals en zenuwstelsel
Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185 - 9000 Gent Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
[email protected] - www.uzgent.be
MODULO.be 118716 - Juni 2011
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.
