12-7-2013
Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog, cognitief gedragstherapeut, senior schematherapeut
[email protected]
2
Psycho-sociale problemen
Uitingsvormen autisme
Relatie met zelf
• Zeer divers
Piekeren Perfectionisme Arrogantie Uitstelgedrag Inactief zijn Anders voelen
• Beïnvloed door: – – – – –
Ontwikkelingsniveau Cognitief profiel Systeem en omgeving Copingstijlen Comorbiditeit
Autisme
Sociale interactie Communicatie Stereotype patronen Verbeelding Prikkelverwerking
Relatie met ander
Gepest worden Uitgelachen Verlieservaringen Gezien als onwil Geen sociale steun Afgewezen
Negatief zelfbeeld Sociaal isolement Chronische stress
Depressie Angststoornis
Relatie met wereld
Onvoorspelbaar Wantrouwen Onveilig Onrechtvaardig Buitengesloten Eigen wereld
3
Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen
Autisme? Coping? Of? • • • •
Detailgericht Zwart-wit denken Perfectionisme Preoccupaties
• • • •
Passiviteit Sociale isolatie Vermijding Obsessies
•
Handvatten om zelf vorm te geven aan leven en te leren omgaan met kwetsbaarheden
•
Voorlichting over stoornis
•
Ondersteuning systeem en in onderwijs, vrije tijd, wonen, werk en relaties
•
Behandeling zintuiglijke overgevoeligheden
•
Behandeling comorbiditeit
5
1
12-7-2013
Behandeling comorbiditeit
Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
•
Multidisciplinaire aanpak
•
Bestaande richtlijnen als basis
•
Praktijk: gebruik geprotocolleerde behandelingen mogelijk, mits aangepast aan ASS
• Psychische problemen komen voort uit de wijze waarop iemand informatie verwerkt en interpreteert • Effectiviteit bewezen voor diverse psychische klachten (Multidisciplinaire Richtlijn Angst en Depressie,
‘‘Bij volwassenen met een ASS is comorbiditeit (bijvoorbeeld angst en stemmingsstoornissen of ADHD) eerder regel dan angstuitzondering (Hofvander et al., 2009).’ 2009).
tweede revisie, 2012)
CGT bij autisme
Cognitief gedragstherapeutisch model
• Cognitieve processen bij mensen met autisme verlopen afwijkend
Gebeurtenis
• Sluit aan bij cognitieve stijl
Gedachten
– Logisch karakter – Opbouw in elementen – Samenhang analyseren – Informatie geeft houvast
Gedrag
9
Indicaties
Gevoel
Gevolg
10
Behandelprogramma
Indicaties
Voorzichtig bij
Acceptatieproblemen
Basisbehoeften niet vervuld
Problemen in omgaan met ASS
Snel overspoeld raken
Piekeren
Heel concreet denken
Belemmerende pre-occupaties
Onvoldoende verandermogelijkheden
Spanning en emotieregulatieproblemen
Onvoldoende stabiliteit, crisis
Problemen rond zelfbeeld en zelfstandigheid
Erg associatief denken, verstrikt raken in eigen redenaties
Comorbide AS I problematiek (angst, dwang, depressie etc.)
Geen ingang tot het probleem
• Autisme kun je niet genezen • Wel beter leren omgaan met autisme • Protocollair behandelprogramma – Volwassenen en adolescenten – Beschreven voor groep – Individuele therapie
12
2
12-7-2013
Autismevriendelijk
Doel behandelprogramma • • • • • • • •
• Verminderen van klachten • Vergroten van coping-vaardigheden en zelfregulatie om comorbide stoornissen te voorkomen • Bevorderen van constructief gedrag en zelfacceptatie • Leren van strategieën om tekorten te compenseren die niet kunnen worden veranderd
Eerst overzicht bieden Visualiseren Uitleggen geven over functie Zorg voor samenhang Tempo aanpassen Doorvragen naar inhoudelijke betekenis Concrete afspraken Brugpersoon
13
14
Elementen behandelprogramma
Brugpersoon
G-schema
• Coaching beschikbaar gedurende de levensloop • Generalisatie bevorderen • Oefenen • Toepassen
Gebeurtenis Gedachten Gevoel Gedrag gevolg
Psychoeducatie Doelen
Stresshantering
Affectieve educatie
Copingstrategieën
15
16
Psycho-educatie • • • • •
Dynamische balans
Acceptatie is een rouwproces Onderkennen, verwerken en aanvaarden Psycho-educatie aan omgeving Eigen ervaringen Balans
• • • • • • •
17
Aanvaarden beperkingen en ontwikkelen Normaal functioneren en anders mogen zijn Overprikkeling en te weinig stimulans Werk en vrije tijd Afwisseling en voorspelbaarheid Controle en loslaten Erbij horen en terugtrekken
18
3
12-7-2013
‘Teveel werelden tegelijk aan’
CGT-model: gebeurtenis Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
19
20
Gebeurtenis • Context • Rol omgeving • Passende ondersteuning
• Negatieve omstandigheden • Positieve omstandigheden 22
CGT-model: gevoel
Aandacht voor emoties
Gebeurtenis
Gedachten
• • • •
Gevoel
Basisemoties worden vaak wel herkend Overspoeld raken - negeren - niet herkennen Expliciet aandacht geven aan ervaren emoties Affectieve educatie
Gedrag
Gevolg
23
24
4
12-7-2013
CGT-model: gedachten
Affectieve educatie • • • • • •
Welke emoties er zijn Hoe komen ze tot uiting Welke signalen belangrijk herkennen Welke nuances van emoties Waarom van emoties Hoe met emoties omgaan
Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
25
26
CGT-model: gedrag
Autisme en denkpatronen
Gebeurtenis
• • • • •
Socratische dialoog Visueel-analoge schalen Slogans Metaforen Experiëntiële technieken
Gedachten
Gedrag
Gevolg
27
28
Competentieanalyse
Gedrag • • • • • • •
Gevoel
Vaardigheden leren Probleemoplossingvaardigheden Ontspanningstechnieken Flashcards Sociale verhalen Rollenspelen Gedragsexperimenten
stressoren
veerkracht
TAKEN
VAARDIGHEDEN
protectieve factoren
psychopathologie
29
5
12-7-2013
Gevolg
Uitvoering programma • • • • • • •
Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Individuele intake Zes, maximaal acht deelnemers 13 groepsbijeenkomsten Anderhalf uur Eén keer per twee weken Individueel eindgesprek Twee terugkombijeenkomsten met de groep
Gevolg 32
Evaluatie programma
Verdeling over bijeenkomsten
-
• In begin meer structuur • Steeds meer ruimte voor uitwisseling • Elementen: psycho-educatie, G-schema, affectieve educatie, stresshantering en probleemoplossen komen tijdens verschillende bijeenkomsten terug • Afsluiten met toekomst en overwinnen van moeilijkheden
+
Weinig tijd nieuwe vaardigheden te
Verbanden zien
oefenen
Leren afstand nemen
Acute vragen: afwijken van agenda
Meer zicht op autisme Bevordert acceptatie
Passende brugpersoon organiseren
Bewustwording spanning
soms moeilijk
Ontspanning werkt
Generalisatieproblemen
Makkelijker praten over emoties Herkennen problemen Zelfkennis neemt toe Initiatief leren nemen
33
Aanpassingen
Cursussen voor hulpverleners
• Groepsbehandeling in combinatie met individuele behandeling
• GITP/PAO www.gitp.nl
• Trainer
• RINO Utrecht www.rinogroep.nl
• • • •
34
– CGT bij autisme
– Emotieregulatie en stressmanagement met CGT bij mensen met ASS
Ondersteunen opdrachten Netwerk in kaart brengen Brugpersoon/levenscoach Terugvalsignaleringsplan
35
6
12-7-2013
Tot slot • Niet alleen gedrag en cognities, maar juist ook aandacht voor emoties • Aandacht voor sterke kanten en kwaliteiten deze kwaliteiten inzetten binnen behandeling • Zowel bij behandeling ASS als comorbide stoornissen rekening houden met specifieke beperkingen en wijze van informatieverwerking • Hulpverleners verdiepen zich in hoe ASS bij iemand tot uiting komt
7
