cocaïne FAIR TRADE IS GEEN Universiteit voor het Algemeen Belang vzw

cocaïne

IS GEEN FAIR TRADE Universiteit voor het Algemeen Belang vzw

Naast koffie, salsa en mooie vrouwen, is Colombia vooral bekend omwille van het langdurig gewapend conflict en een tierende cocaïneproductie. Voor een dergelijk complex en langdurig conflict bestaat er geen kant en klare oplossing. In Colombia is men met de War on Drugs echter zo intensief bezig met het bestrijden van de aanbodzijde van de cocaïnehandel (waarbij vooral de arme cocaboer geviseerd wordt en het milieu verder aftakelt), dat ik een licht wil werpen op de vraagzijde van het verhaal. Wie zijn de afnemers van het product? Zijn ze zich bewust van de repercussies van hun gebruik? ////////////// 1

SOPHIE VAN HAASEN

FAIR IS GEEN TRADE FAIR TRADE

IS GEEN

FAIR TRADE

WWW.UAB-COCAINE.BE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

www.uab-cocaine.be

een product is pas fair trade wanneer het zowel financiële als sociale vooruitgang creëert, met respect voor het milieu tijdens het productieproces.

IS GEEN

FAIR TRADE

Cocaïne onderhoudt een gewapend conflict. Wegens gebrek aan mankracht zijn kinderen onmisbaar voor de gewapende groepen. De gemiddelde leeftijd van de kinderen in de gewapende groepen is 12,9, hoewel de kleinsten amper 6 jaar zijn.

COCAÏNE COC IS GEEN

IS GEEN

IS GEEN fair trade

Children are blown up by landmines; indigenous people are enslaved; villagers are tortured and killed; rainforests are razed. You’d cause less human suffering if instead of discreetly retiring to the toilet at a media drinks party, you went into the street and mugged someone

WWW.UAB-COCAINE.BE SOPHIE VAN HAASEN

PEOPLE/PLANET/PROFIT

COC FAIR TRADE Een hectare cocaplantage brengt ongeveer 7.400 gram cocaïne voort per jaar. Dit betekent dat er per gram coke twee vierkante meter tropisch regenwoud verdwijnt. In totaal eiste de cocaïnehandel reeds 2 miljoen hectare Amazonewoud, een gebied ter grootte van Wales.

Zolang de aanhoudende vraag naar cocaïne een stabiele afzetmarkt voor cocapasta verzekert, blijft het voor de boer interessant zelf te gaan telen.

IS GEEN

FAIR TRADE PEOPLE PLANET PROFIT

PEOPLE PLANET PROFIT

Als afnemer van een product, draagt de consument bij tot de reuzenwinsten die de cocaïne-industrie genereert: reuzenwinsten die bovendien slechts naar enkelen gaan en gemaakt worden op kap van mens en milieu.

IS GEEN

FAIR TRADE PEOPLE PLANET PROFIT UNIVERSITEIT VOOR HET ALGEMEEN BELANG

‘WIJ VERMOORDEN GEEN RECHTERS OF MINISTERS, WE KOPEN ZE’.

Afval 1 kg cocapasta = 7.9liter zwavelzuur + 1.25liter ammoniak

UNIVERSITEIT VOOR HET ALGEMEEN BELANG

IS GEEN

FAIR TRADE

WWW.UAB-COCAINE.BE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

IS GEEN IS GEEN

FAIR TRADE

COCAÏNE COC PEOPLE/PLANET/PROFIT

PEOPLE PLANET PROFIT

IS GEEN fair trade

Grootschalige ontbossing maakt grond vrij voor cocateelt. Het uitsterven van bedreigde dier - en plantsoorten, bodemerosie en verarming van de grond zijn hier de voornaamste gevolgen van.

voorwoord Twee jaar geleden vertrok ik naar Colombia om er te studeren en een thesis te schrijven over het gebruik van kindsoldaten in het gewapende conflict in Colombia. Ik liep er tegelijkertijd stage bij de Internationale Organisatie voor Migratie, een ideale uitvalsbasis voor het veldonderzoek van mijn thesis. Beetje bij beetje raakte ik vertrouwd met het land, zijn inwoners en zijn woelige geschiedenis en ik besefte al snel dat het intern gewapend conflict dat ik wilde onderzoeken erg complex is. Je kan het immers niet zomaar reduceren tot een traditioneel Zuid - Amerikaans conflict, waarbij communistisch geïnspireerde guerrilla’s het gezag van de centrale overheid aanvechten noch tot louter een drugsoorlog. De cocaïnehandel heeft zich in Colombia namelijk vervlochten met een reeds bestaand conflict tussen een aantal guerrillabewegingen (waarvan de FARC zonder twijfel de bekendste is) en de overheid. De gewapende groepen zijn de drugshandel gaan gebruiken om hun inkomsten te doen stijgen en als reactie hierop is er een ingewikkeld kluwen ontstaan van paramilitaire groeperingen die de belangen van de drugsbaronnen moeten verzekeren. Voor een dergelijk complex en langdurig conflict bestaat er geen kant en klare oplossing. In Colombia is men echter zo intensief bezig met het bestrijden van de aanbodzijde van de cocaïnehandel (waarbij vooral de arme cocaboer geviseerd wordt), dat ik me de vraag wel moest stellen hoe het dan zit met de vraagzijde van het verhaal. Wie zijn de afnemers van het product? Worden zij ergens ter verantwoording geroepen voor de schade die ze aanrichten? De vraag naar cocaïne houdt niet alleen een gewapend conflict in stand, het vernietigd ook nog eens het Amazonewoud aan een angstaanjagend tempo. De cocaïneproductie zal blijven bestaan zolang er vraag naar is en zolang er een arme boerenbevolking bestaat die geen economische alternatieven ter beschikking heeft. Het is deze vraag die de drijfveer vormde voor dit project. Het wordt namelijk tijd dat de gebruiker zich vragen stelt bij het gebruik van cocaïne, net zoals hij dat kan doen voor andere producten. Vandaar dit project: niet om te beleren, wel om bewust te maken. Dit project zou nooit zo goed uitgewerkt en breed gedragen geweest zijn zonder de steun van mijn enthousiaste, creatieve en intelligente vrienden en collega’s: Noortje Wiesbauer, Johan Van de Walle, Maarden Desmet, Georges Lieben, Rizon Parein, Ciska Hoet, Bianca Hanskens, Tinne Kenis, Ellen Pil, Emma Thyssen, Laura Van Selm, Joep Oomen, Jochen Schrooten, Francine Mestrum, Stoffel Van den Bergh, Annelies Desmet... en al diegenen die ik vergeten ben!

UAB:

Projectleider en vrijwilliger Sophie van Haasen stelde als experte dit document op dat voortaan ter beschikking staat van een breed publiek. Onder de vleugels van de Universiteit voor het Algemeen Belang vzw (UAB) en met een financiële steun van Ontwikkelingssamenwerking (Noord) van Stad Antwerpen, wordt hiermee een nieuwe benadering en strategie aangereikt die gericht is op het informeren van jongeren, studenten, uitgangspubliek, opvoeders, enzovoort... Het project “Cocaïne is geen fair trade“ confronteert ons met het verband tussen het Colombiaanse politieke conflict, de ecologische component, de socio-economische context van cocaïneproductie en de consumptie, dus ook met de verantwoordelijkheid van de Westerse burger in deze keten. Deze bundel dient als basis voor diverse bewustmakingscampagnes. Via de verspreiding van kennis ter zake hoopt de UAB bij te dragen tot een sensibilisering met ontradingseffect. Zoals het rapport van de Europese commissie ‘Youth Attitudes on Drugs (2011)’ aantoont, spelen dit soort acties de belangrijkste rol in het afwijzen van, stoppen met of het verminderen van druggebruik. Onze aanpak is bovendien vernieuwend omdat ze zich niet alleen toespitst op de gezondheid van de gebruiker maar via aandacht voor de principes van duurzame ontwikkeling het verhaal opentrekt naar de vele problemen die cocaïnehandel met zich meebrengt. Op die manier beoogt dit project een mentaliteitswijziging bij zowel de potentiële als de effectieve afnemer mét een verminderde negatieve weerslag op Colombia. De UAB kiest in dit project duidelijk voor een sociale invloedsbenadering: beïnvloeding van de (heersende) sociale normen en visies. Met dit project hoopt de UAB dat de campagnes corrigerend zullen werken ten aanzien van trendy of andere partiële zienswijzen, dat ze appelleren aan de empathie voor people and planet, meer bepaald in Colombia. Think globally, act locally... Of in deze specifieke materie: wat goed is voor jouw welzijn is ook goed voor de wereld. Leonor Wiesbauer voorzitter Universiteit voor het Algemeen Belang vzw

Bedankt!! Sophie van Haasen

////////////// 4

“IMAGINING, SHARING AND ACTING FOR A BETTER WORLD”

////////////// 5

colofon

Cocaïne is geen fair trade is een initiatief van Universiteit voor het Algemeen Belang vzw in samenwerking met de Sleutel vzw met de steun van Stad Antwerpen / Ontwikkelingssamenwerking / Noord

inhoud

1 INLEIDING

___8

2 COCAÏNE

___11

Het basisdocument werd geschreven door Sophie van Haasen

2.1 2.2 2.3 2.4

Eindredactie Sophie van Haasen, Leonor Wiesbauer, Ciska Hoet, Annelies Desmet

Consumptie in België ___20 Consumptie Internationaal ___21

Het lessenpakket kwam tot stand dankzij Johan Van de Walle, De Sleutel [email protected]

3 HET COLOMBIAANSE CONFLICT

V.U. Leonor Wiesbauer Schildersstraat 19 - 2000 Antwerpen Email Noortje Wiesbauer [email protected] Sophie van Haasen [email protected] Adres/web www.universiteitalgemeenbelang.be [email protected] www.uab-cocaine.be UAB vzw - p/a Schildersstraat 19 2000 Antwerpen - België Lay-out Emma Thyssen Druk Drukkerij Bulckens Ecologisch verantwoord in techniek en materiaal. De inhoud van dit dossier mag enkel gebruikt worden voor (educatieve) doeleinden zonder winstbejag.

Cocaïne: geschiedenis van een product ___12 Cocaïne: de chemie achter het product ___15 Productie van cocaïne ___17 Consumptie ___20

___23

3.1 Historisch overzicht ___25 3.2 Het conflict vandaag ___27 3.3 Plan Colombia en de ‘War on Drugs’ ___30

4 COCAÏNE IS GEEN FAIR TRADE

___32

4.1 PEOPLE - Cocaïne onderhoudt een gewapend conflict en legitimeert een ‘War on Drugs’___34 4.1.1 Drugsgeld ondermijnt de democratie in Colombia ___34 4.1.2 Drugsgeld financiert een gewapend conflict ___35

4.2 PLANET – Cocaïne vernietigt het ecosysteem van het Amazonewoud ___38 4.2.1 Grootschalige ontbossing maakt grond vrij voor cocateelt. ___39 4.2.2 Cocaïneproductie genereert enorme hoeveelheden giftig afval ___40 4.2.3 Luchtbesproeiingen van cocaplantages zijn schadelijk voor flora, fauna en de plaatselijke bevolking. ___40

4.3 PROFIT - Cocaïnehandel houdt een systeem in stand dat boeren uitbuit en economische monsterwinsten genereert in handen van enkelen. ___42 4.3.1 Het gebrek aan grond en economische alternatieven zorgt voor uitbuiting cocaboer. ___43 4.3.2 Cocaboeren worden door de Colombiaanse autoriteiten niet als slachtoffers maar als criminelen behandeld: zij kunnen hun arbeidsrechten hierdoor niet afdwingen. ___45

5 CONCLUSIE

___47

GOEDE PRAKTIJKEN

___50

1

‘Cocaïne is geen fair trade’: een gerichte preventiecampagne. ___50

1.1 Methodiekontwikkeling ___50 1.2 Unplugged ___53 1.3 Cocaïne is geen fair trade: gerichte en uitgebreide methodiek. ___53

////////////// 7

INLEIDING Cocaïne is glitter en glamour, feest en pret.  Cocaïne is hip. Niets is minder waar. Vandaar dit project, vandaar dit dossier.

1

Every year cocaine causes some 20,000 deaths in Colombia and displaces several hundred thousand people from their homes. Children are blown up by landmines; indigenous people are enslaved; villagers are tortured and killed; rainforests are razed. You’d cause less human suffering if instead of discreetly retiring to the toilet at a media drinks party, you went into the street and mugged someone. But the counter-cultural association appears to insulate people from ethical questions. If commissioning murder, torture, slavery, civil war, corruption and deforestation is not a crime, what is?1 Colombia is een land in conflict. Iedereen associeert het dan ook met de FARC, met Ingrid Betancourt en met cocaïnehandel. Tegelijkertijd zijn veel mensen slecht geïnformeerd over de actuele politieke situatie van Colombia. De media berichten er maar sporadisch over en zo blijft ook de rol van cocaïne in het gewapend conflict onderbelicht. Onterecht, aangezien de cocaïnehandel een belangrijke bron van inkomsten betekent voor de verschillende partijen van het conflict en de drug er zo mee voor zorgt dat het geweld blijft bestaan. En daar blijft het niet bij, want ook op ecologisch gebied zijn de gevolgen van de cocaïnehandel ronduit rampzalig. Uit wat volgt zal dan ook blijken dat Colombia niet alleen de strijd met de guerrilla’s moet aangaan. Als puntje bij paaltje komt, zijn Colombia’s grootste vijanden namelijk aan de ene kant een onverschillige en verdeelde internationale gemeenschap en aan de andere kant de groeiende vraag naar cocaïne vanuit het Westen. Het is vooral dit laatste dat ik wil aanklagen in deze uiteenzetting en ik zal hierbij vooral op de verantwoordelijkheid wijzen van de consument: men kan het wereldwijde drugsbeleid bekritiseren omwille van haar uitblijvende of zelfs schadelijke resultaten, maar zonder de gebruiker zou het probleem niet aan de orde zijn.

 

Dit is meteen ook de insteek van het project ‘Cocaïne is geen fair trade’, waarvan dit dossier deel uitmaakt. In het volgende hoofdstuk ga ik dieper in op het product cocaïne door toe te lichten wat het met je doet, hoe het geproduceerd wordt en wat de consumptiepatronen zijn, zowel in België als op internationaal niveau. In hoofdstuk drie geef ik vervolgens een achtergrondschets mee van het Colombiaanse conflict. Ten slotte toon ik in het vierde hoofdstuk aan de hand van drie argumenten aan waarom cocaïne geen fair trade is en op welke manier de gebruiker ervan verantwoordelijkheid draagt voor de toestand in Colombia. Het laatste hoofdstuk ‘goede praktijken’ licht een van de acties toe die werden ontwikkeld in het kader van dit project, met name een preventiestrategie voor leerlingen van het middelbaar onderwijs.

////////////// 8

////////////// 9

De nadruk van dit project op cocaïnegebruik en de negatieve effecten ervan op het Colombiaanse politieke – en ecologische systeem.

Alvorens van wal te steken, wil ik kort ingaan op de beperkingen van dit dossier. Zoals eerder aangehaald, ligt de nadruk van dit project namelijk op cocaïnegebruik en de negatieve effecten ervan op het Colombiaanse politieke – en ecologische systeem. Uiteraard had ik het hier even goed kunnen hebben over gelijkaardige negatieve effecten van papaverteelt (heroïneproductie), of over landen als Peru, Ecuador of Mexico die met gelijkaardige problemen kampen. Ik koos er echter voor me toe te spitsen op cocaïne omdat deze drug enkele zeer specifieke kenmerken heeft. Zo is de vraag ernaar op wereldniveau bijzonder hoog en is het bovendien een drug die courant gebruikt wordt en aanvaard is binnen brede lagen van de Westerse bevolking. Daarnaast concentreer me in dit document op Colombia omdat ik er geruime tijd verbleef en bovendien een thesis schreef over het Colombiaanse conflict2. Door er te hebben gewoond en gewerkt heb ik een sterke affiniteit ontwikkeld met het land en dat heeft me geïnspireerd tot het opzetten van dit project. Mijn ervaringen daar hebben me doen inzien dat de rol van cocaïne - en van de gebruiker in het Westen - een belangrijke rol spelen in de problematiek waarmee dit land te kampen heeft.

   

////////////// 10

COCAÏNE

Voordat ik dieper op de negatieve effecten van de drugshandel kan ingaan, moet eerst duidelijk gemaakt worden wat cocaïne precies is, waar het vandaan komt en wat het met je lichaam doet.

2 ////////////// 11

2.1

waarna de coca aan woekerprijzen werd verkocht aan de arbeiders5. De symbolische betekenis van de plant krijgt hier geleidelijk aan een andere invulling: ‘van heilige religieuze plant naar plant der onderdrukking’6.

 

COCAÏNE: GESCHIEDENIS VAN EEN PRODUCT

De specifieke stimulerende werking van de cocaplant bleef echter nog lang onbestudeerd: de Spanjaarden zagen er vooral een barbaars gebruik in, dat bovendien door de kerk als des duivels werd bestempeld7.

Zuid-Amerikaanse volkeren consumeren de cocaplant omwille van haar stimulerende effecten, een gebruik dat reeds duizenden jaren oud is3. Naast het feit dat deze plant een aantal religieuze, mystieke en sociale functies vervult, gebruiken mensen haar omdat ze de helderheid van geest stimuleert, het hongergevoel onderdrukt en energie opwekt4. De cocaplant speelde een sleutelrol in het Inca – tijdperk, waar zowel hooggeplaatste figuren, geestelijken, maar ook koeriers, werkkrachten en strijders de plant gebruikten. Na de ontdekking van Zuid-Amerika in 1492, duurde het nog een tijdje voordat de Spanjaarden de rijkdommen van de nieuwe wereld ontdekten. Het duurde tot in de tweede helft van de 16de eeuw voordat de kolonisator de Zilvervoorraden in de Andeslanden (vooral Bolivia) ontdekte, en hierbij de plaatselijke bevolking in toenemende mate dwong voor hen het Zilver te ontginnen. Zij merkten hierbij al snel dat het kauwen van cocabladeren de werkers in de positieve zin beïnvloedde: het gaf hen een verbeterd uithoudingsvermogen en ze kregen minder snel honger. Na verloop van tijd moest men steeds dieper in de mijnen afdalen om de zilvervoorraden te bereiken en daardoor kregen de mijnwerkers met zeer barre omstandigheden te maken. Het dodenaantal onder hen was hierdoor enorm. Om het werk de baas te kunnen, werden ze steeds afhankelijker van de cocaplant en ze weigerden zelfs hun werk te doen zonder een constante bevoorrading. De Spanjaarden gingen de plant daarop op grote schaal telen

////////////// 12

In 1859 werd cocaïne (een zout dat kon worden onttrokken uit de cocaplant) ontdekt door Albert Niemann: de populariteit van het product in de Westerse wereld schoot daarna onmiddellijk de hoogte in. Enkele ondernemers zagen in cocaïne een gat in de markt en brachten allerlei cocaïnegerelateerde producten op de markt. De in Parijs wonende Corsicaan Angelo Mariani was zo’n pionier en bracht in 1863 de ‘Vin Mariani’ uit,  een wijn aangelengd met cocaïne die vooral populair werd onder politici, artiesten en andere hoogwaardigheidsbekleders8. Tal van producten, waaronder hoesttabletten en energieopwekkende drankjes, zagen daarna het licht. De bekendste hiervan is ongetwijfeld Coca Cola, een populaire cocaïnehoudende drank. Hoewel Coca Cola nog steeds (legaal) op grote schaal cocabladeren aankoopt, bevat het drankje officieel geen actief bestanddeel van de cocaplant meer. Dit is namelijk verboden sinds het begin van de 20ste

////////////// 13

Figuur1: 1885 cocaïnereclame hoesttabletten10

figuur2: reclame Vin Mariani11

eeuw. De populariteit van cocaïne groeide, en wetenschappers gingen steeds verder in hun experimenten ermee. De mogelijkheden die cocaïne creëerde op tal van domeinen - zoals voor sporters maar ook in het leger leken eindeloos9. Zo werd in 1900 de Nederlandse Cocaïne Fabriek opgericht in Amsterdam. Dit bedrijf produceerde cocaïne afkomstig van plantages in Nederlands Indië en leverde cocaïne aan de soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog12.

Foto3: 1922 – Javaanse arbeider op een coca en koffieplantage13

Wetenschappers gingen steeds verder in hun experimenten met cocaïne.

Tot het begin van de 20ste eeuw was cocaïne dus een populair ingrediënt in allerlei verschillende producten. De drug werd voorgeschreven door psychiaters (waarvan Freud zonder twijfel de belangrijkste is) en werd geprezen voor zijn geneeskrachtige werking. Na de eeuwwisseling begon men zich echter steeds bewuster te worden van de negatieve effecten van het goedje, en de publieke druk op de overheid om het product te verbieden steeg14. 

 

////////////// 14

2.2

   

COCAÏNE: DE CHEMIE ACHTER HET PRODUCT Uit de cocaïneplant (Erythroxylon Coca) wordt een hydrochloridezout gewonnen: benzoylmethyl ecgonine (de klassieke poedercocaïne). Cocaïne in zijn zuiverste vorm is een wit, parelachtig product. De cocaïne die op straat verkocht wordt, wordt echter meestal versneden met verschillende poederachtige producten om meer winst uit de verkoop te halen. Producten die hiervoor gebruikt worden zijn o.a. suikers zoals lactose en dextrose, medicijnen zoals paracetamol maar ook verdovende middelen zoals lidocaïne of benzocaïne. De meest gangbare manier om coke te gebruiken is het snuiven via de neus en dit in lijntjes van 50 à 60 mg. Het poeder kan ook worden geïnjecteerd met een spuit16. Een andere bekende drug die

////////////// 15

Figuur4: moleculaire structuur van cocaine15

BREAKLINE: ‘WAAR GAAT DE SNEEUW NAARTOE?18

Cocaïnerijk bloed komt in de hersenen terecht. Hier werkt coke rechtstreeks in op de dopamine receptoren. Het ‘genotcentrum’ in onze hersenen heeft een hoge concentratie van dit soort receptoren en wordt dan ook sterk gestimuleerd. Dit verklaart deels de sterk verslavende kwaliteiten van cocaïne. Na het snuiven voel je het effect binnen enkele minuten. Piekeffecten houden 15 à 30 minuten aan en na 45 à 60 min heb je geen waarneembaar effect meer (Het proces bij injecteren is veel sneller, intenser en korter). Basecoke / crack wordt gerookt en daardoor werkt het ook sneller en intenser maar korter dan bij het  snuiven van poedercocaïne. Het effect is waarneembaar na 7 à 15 seconden, het piekeffect volgt onmiddellijk en houdt enkele minuten aan. Na 10 minuten is de drug uitgewerkt.

gemaakt wordt van de cocaplant is crack cocaïne of de basische vorm van cocaïne: crack is rookbaar en ontstaat na een bewerkingsproces met ammoniak of maagzout17. De trip van crack is intensiever maar korter dan die van cocaïne: waardoor de drang naar herhaling van de dosis zeer sterk is, en van crack een meer verslavende drug maakt dan cocaïne. Door cocaïne te gebruiken vallen je remmingen weg, je wordt overmoedig en euforisch. Je honger verdwijnt en je bent onvermoeibaar. Op lange termijn zijn depressie en andere psychologische aandoeningen de belangrijkste negatieve effecten van cocaïnegebruik. Ook de fysieke effecten laten zich vooral op lange termijn gelden: neusschade, krampen, hoofdpijn, epileptische aanvallen, oververmoeidheid, gewichtsverlies en problemen met hart – en bloedvaten komen vaak voor bij fervente cocaïnegebruikers. Een overdosis komt niet vaak voor bij het gebruiken van cocaïne. Indien het toch voorkomt, manifesteert het zich voornamelijk in hartklachten. Door een stijgende hartslag en bloeddruk kan een overdosis tot een hartaanval leiden. Door een stijgende lichaamstemperatuur, kan een overdosis ook leiden tot een epileptische aanval en bewusteloosheid. Verlammingen of coma kunnen het gevolg hiervan zijn19.

////////////// 16

2.3

 

PRODUCTIE VAN COCAÏNE Cocaïne wordt door een ingewikkeld chemisch proces gewonnen uit de bladeren van de cocaplant. Plukkers oogsten de cocabladeren en verwerken ze in amateuristische laboratoria tot cocapasta (ook wel ‘bazooka’ genoemd). De cocaboer verhandelt deze pasta vaak als grondproduct waarna het in grotere laboratoria wordt verwerkt tot cocaïnepoeder21.

Foto 5: De eerste fase van het productieproces20

Foto 6: de cocaboer in zijn kleine labo22

////////////// 17

DE PRODUCTIE VAN COCAÏNE: 1 Het cocablad wordt vermorzeld en gemixt met kerosine of benzine. Hierna wordt er een zuur bij het mengsel gevoegd om de cocaïne – een alkalische stof -  te scheiden van de andere niet-alkalische stoffen, die achterblijven in de kerosine. Hierna blijft er cocapasta over23. Voor een mooie illustratie van deze eerste fase, verwijs ik naar de BBC documentaire ‘Explore24’ 2 Deze cocapasta wordt in een tweede fase ‘gekristalliseerd’  door het te vermengen met zoutzuur. Dit kristalliseren gebeurt met behulp van microgolfovens, wasmachines etc25.

De teelt van de cocaplant gebeurt voornamelijk in de landen van de Andes, waarvan Colombia de belangrijkste producent is. Aanvankelijk werd de cocaplant vooral verbouwd in Peru en Bolivia. In Colombia verwerkte men dan de cocapasta om er cocaïne van te maken. Mede door toenemende repressieve maatregelen van de Peruviaanse en Boliviaanse overheid en het uitblijven een sterke centrale overheid in Colombia verplaatste ook de cocateelt zich grotendeels naar Colombia26. Volgens de meest recente metingen kunnen we zeggen dat de cocateelt op wereldniveau het voorbije decennium met 28% daalde. Deze daling is het gevolg van de verhoogde inspanningen in Colombia om de cocaplantages te vernietigen. Jammer genoeg gaat het hier om communicerende vaten want tegelijkertijd steeg de productie in Peru en Bolivia dan weer aanzienlijk. Let wel, deze cijfers moeten met de nodige voorzichtigheid bekeken worden: aangezien het hier over een illegaal product gaat, is het productieproces moeilijk te meten en te evalueren. Men baseert zich hiervoor op het aantal inbeslagnames, de zuiverheid van de cocaïne, satellietfoto’s van cocaplantages en bevragingen onder de plaatselijke bevolking. Alleszins blijkt uit de evaluatie van de cijfers die in de loop van de jaren verzameld zijn dat de productie wereldwijd relatief stabiel blijft27.

////////////// 18

Ook de zuiverheid en de prijs van cocaïne op straat is moeilijk te meten, aangezien weinig landen systematische en goed gedocumenteerde data ter beschikking hebben. Men kan bij benadering zeggen dat de zuiverheid van cocaïne daalde in de periode 2000-2007, evenals de prijs28. Zuid-Amerika blijft dé cocaïneproducent. Er is sprake van relatief vaste smokkelroutes naar de VS. Traditioneel lopen ze door Centraal-Amerika wat het nodige geweld met zich meebrengt in landen zoals Mexico, Honduras en Guatemala. De routes naar Europa zijn diverser en ingewikkelder en ook West-Afrika is geleidelijk aan een belangrijke uitvalsbasis voor smokkelaars geworden. Meestal wordt cocaïne via de lucht- of scheepvaart getransporteerd30.

////////////// 19

Figuur7: cocaïnesmokkelroute naar het VK

Het cocablad wordt vermorzeld en gemixt met kerosine of benzine.

2.4

Consumptie Internationaal Zoals al bleek op landelijke schaal is het ook voor een internationaal onderzoek moeilijk om consumptiepatronen van cocaïne te identificeren. Internationaal vergelijkend onderzoek is bovendien geen sinecure, aangezien verschillende landen zich baseren zich op andere parameters. Wel kan men enkele schattingen maken omtrent het profiel van de gebruiker en de omvang van het gebruik32.

CONSUMPTIE

Het patroon en het sociale profiel van de mensen die gebruiken is zeer divers.

Consumptie in België Ook wat betreft onderzoek naar drugsgebruik in België zijn er weinig cijfers voorhanden. In tegenstelling tot onderzoek naar het gebruik van alcohol en nicotine weet men weinig over de consumptie van illegale drugs. Dit gebrek aan informatie verhindert onder meer het opzetten van gerichte preventieprogramma’s. In België is criminoloog prof. dr. Tom Decorte (Ugent) een belangrijk expert op dit gebied. Uit zijn studie blijkt dat de gemiddelde leeftijd bij het eerste gebruik ongeveer 20 jaar is en dat dit eerste gebruik meestal puur uit nieuwsgierigheid wordt verricht. Het grootste deel van de gebruikers zal nooit problematisch gaan gebruiken en zal zijn gebruik met andere woorden onder controle houden. Voor de gebruikers blijven de voordelen de nadelen overtreffen, op voorwaarde dat men zowel frequentie als de veiligheid van het gebruik onder controle kan blijven houden. Het stoppen of aanzienlijk verminderen van gebruik gebeurt ook relatief makkelijk bij de meeste gebruikers. Het zijn vooral omgeving – en persoonlijkheidsfactoren die het al dan niet ontwikkelen van een problematisch gebruikerspatroon beïnvloeden. Voor meer informatie rond zijn resultaten verwijs ik naar zijn onderzoek: ‘Tipping the Balance. A longitudinal study of perceived pleasures and pains of cocaine use31’.

De grootste groep wordt gevormd door degenen die slechts enkele malen met het product experimenteerden. Het gaat hier bovendien over een sociaal zeer uiteenlopende groep die niet onmiddellijk wordt gemarginaliseerd door het gebruik. In tegenstelling tot andere drugs is het gebruik van  cocaïne namelijk perfect combineerbaar met een niet gestigmatiseerd leven als ‘drugsgebruiker’. Dit betekent onder andere dat de drug ook populair is bij de jonge middenklasse, een sociale groep met veel geld en veeleisende jobs. Slechts een kleine minderheid van de gebruikers ontwikkelt een problematisch verbruikerspatroon. Zij gebruiken regelmatig, vaak in combinatie met andere drugs en vertonen zeer duidelijk sociale- en gezondheidsproblemen. Mensen die vaker uitgaan zijn sneller geneigd cocaïne te gebruiken dan degenen die minder vaak uitgaan. Mannen gebruiken bovendien vaker cocaïne dan vrouwen.  Het VN-bureau voor drugs en criminaliteit (UNODC) schat dat het cocaïnegebruik in 2008 wereldwijd schommelde tussen de 0,3% tot 0,4% van de volwassen bevolking. In absolute getallen gaat het dan over 15 à 19 miljoen mensen die het afgelopen jaar minstens een keer cocaïne hebben gebruikt. Als men verder gaat specificeren per continent of per land (zie onderstaande figuren) ziet men wel sterke verschillen. Schattingen van 2008 tonen een lichte daling in consumptie ten opzichte van 2007. Men vermoedt echter dat dit te wijten is aan een daling op de Amerikaanse markt en daarbij worden tendensen uit nieuwe gebruikende landen (zoals China) niet meegeteld33. Ook leren we uit onderstaande figuren dat de manier waarop de data verzameld werden de resultaten beïnvloedt: we zien dat resultaten uit huishoudsurveys een hogere prevalentie weergeven dan de nationale enquêtes afgelegd door de UNODC onder de bevoegde nationale administraties.

  ////////////// 20

////////////// 21

HET COLOMBIAANSE CONFLICT

Figuur8: consumptie in de EU: gebaseerd op UNODC vragenlijst (ARQ)34 Figuur9: voornaamste consumerende landen in de EU: gebaseerd op UNODC vragenlijst (ARQ)35

Naast koffie, salsa en mooie vrouwen, is Colombia vooral bekend omwille van het langdurig gewapende conflict en een tierende cocaïneproductie.

Figuur10: grafieken cocaïnegebruik VS en Canada: gebaseerd op huishoud - en scholensurveys36  

////////////// 22

3 ////////////// 23

Figuur11: Colombia37

Als we de rol van cocaïne in het Colombiaanse conflict willen begrijpen, is het belangrijk te weten waar dit conflict vandaan komt.

Oppervlakte

1.14 miljoen km2

Bevolking

46.3 miljoen

Belangrijkste godsdienst

Christelijk

Hoofdstad

Bogota

Munt

Colombiaanse Peso’s

Taal

Spaans

BNP

US $4,930

HDI - rank

79

Als we de rol van cocaïne in het Colombiaanse conflict willen begrijpen, is het belangrijk te weten waar dit conflict vandaan komt. Ik geef er daarom een kort historisch overzicht van. Ik zal hier geen volledige beschrijving neerzetten maar wel de belangrijkste gebeurtenissen en tendensen in de geschiedenis van het conflict belichten.

3.1

HISTORISCH OVERZICHT De noordelijke landen van Zuid-Amerika wonnen hun onafhankelijkheid van de Spaanse kolonisator in 1819, waarna het ‘Gran Colombia’ ontstond: een land dat hedendaags Colombia, Panama, Venezuela en Equator behelsde. Door aanhoudende strijd om politieke en militaire macht, splitsten Equator en Venezuela zich af waarop Colombia en Panama vanaf 1835 tezamen het ‘Nueva Granada’ vormden. In 1840 breekt er echter een burgeroorlog uit tussen de twee dominante politieke elites: de liberalen en de conservatieven. Het conflict zal nog decennia voortduren en werd geïnspireerd door economische, politieke en religieuze geschilpunten. Waar de conservatieve partij een sterke en centrale overheid wilde, met behoud van de macht van de clerus, stonden de liberalen voor een eerder federaal politiek systeem, waarbij de rol van de kerk minimaal zou blijven. Het gewapend conflict kent een eerste piek van 1899 tot 1903 met de ‘Oorlog van duizend dagen’ waarbij tussen de 60.000 en 130.000 mensen om het leven kwamen. In 1903 splitste Panama zich af van Colombia omwille van een negatieve beslissing van het Colombiaanse parlement wat betreft het bouwen van het Panamakanaal, waarna hedendaags Colombia overbleef38. De periode die hierop volgde werd gekenmerkt door een voortdurende machtswissel tussen beide partijen. Bij de dood van de liberale presidentskandidaat Gaitán in 1948, kwam het land terecht in een zeer gewelddadige burgeroorlog, genaamd ‘La Violencia’. La Violencia duurde tot 1957 en staat nog steeds bekend om haar uitzonderlijke wreedheden tegen de burgerbevolking. In totaal verloren ongeveer 200.000 mensen het leven.  In 1953, na vijf jaar gewapende strijd, greep generaal Penilla de macht. Dit bood de kans aan beide partijen om tot een politiek akkoord te komen. Hij zou aan de macht blijven tot 1957, waarna beide politieke partijen het ‘Nationaal Front’ oprichtten. Dit was een politiek akkoord dat onder andere voorzag in een rotatie in het presidentschap en een gelijke verdeling van ministersposten.  Tijdens de

////////////// 24

////////////// 25

burgeroorlog waren er op het platteland echter gewapende burgergroeperingen ontstaan. Zij streden vooral samen met de communistische partij tijdens La Violencia en werden niet betrokken bij de onderhandelingen over dit politieke akkoord. Vele van deze groeperingen hadden tijdens de tien jaar durende chaos in het land sterke, meestal communistische leefgemeenschappen gevormd die zich niet zomaar wilden neerleggen bij de overheersing van de liberalen en de conservatieven. Onder invloed van de Koude Oorlog en geïnspireerd door de revolutie in Cuba begonnen ze zich sterker te organiseren. Dit resulteerde in de officiële oprichting van een aantal gewapende groeperingen of guerrilla’s waaronder de Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia (FARC), de Ejercito de Liberación Nacional (ELN) en de Ejercito Popular de Liberación (EPL)39. Aanvankelijk bleven de gewapende acties van deze groeperingen relatief beperkt: zij voerden met eerder weinig slagkracht hun strijd tegen het centrale gezag. Vanaf de jaren ’80 intensifieerden de guerrilla’s hun gewapende strijd echter. Hun macht groeide en ze gingen controle uitoefenen in een veel uitgestrekter gebied. Dit konden zij onder meer verwezenlijken door de stijgende inkomsten uit de cocateelt, maar ook de losgelden die ze ontvingen voor hun gijzelaars zorgden voor de nodige inkomsten. De groeiende vraag naar cocaïne in het westen leidde bovendien naar een exponentiële groei van de cocateelt in de regio. De guerrilla’s haalden hier enorme winsten uit aangezien zij belastingen hieven op alles wat er geproduceerd werd in de plattelandsgebieden waar zij actief waren40.Tot vandaag blijven de inkomsten uit de cocateelt een belangrijk instrument om hun gewapende strijd voort te zetten. De drugsbaronnen en grootgrondbezitters begonnen zich van hun kant ook te organiseren tegen de stijgende aanvallen van de FARC aan hun adres (kidnapping) en bovendien wilden ze hun drugsmonopolies verzekeren (strijd om grond). Ze deden dit in de zogenoemde paramilitaire groeperingen. In 1997 werden de Autodefensas Unidas de Colombia opgericht (AUC) als koepel voor de verschillende paramilitaire groeperingen in het land. De AUC voegden deze gewapende privémilities samen onder centraal gezag. Ze konden hierdoor veel efficiënter hun economische en militaire belangen verzekeren (controle van grondgebied, het bevechten van gemeenschappelijke vijanden waaronder de guerrillabewegingen maar ook van het kartel van Escobar)41. Als resultaat van succesvolle vredesonderhandelingen in 1984, richtte de FARC de Patriottistische Unie op: de politieke vleugel van de guerrillabeweging. De partij zag echter hoe haar leden systematisch slachtoffer werden van aanslagen, wat uiteindelijk resulteerde in de opheffing van deze politieke vertegenwoordiging van de FARC. President Pastrana trachtte tevergeefs de onderhandelingen met de FARC terug op te starten en kende hen bijvoorbeeld een gedemilitariseerde zone toe in 1998. In 2002 eindigden de onderhandelingen echter vanwege een te groot wantrouwen tussen de verschillende partijen42. ////////////// 26

3.2

HET CONFLICT VANDAAG In 2002 werd de onafhankelijke liberale presidentskandidaat Uribe tot president verkozen. Hij beloofde zijn kiezers een hard optreden tegen de FARC en een beleid waarbij de nadruk lag op het thema veiligheid. Tijdens zijn presidentschap slaagde Uribe erin een demobiliseringsproces van zowel de verschillende paramilitaire als guerrillagroeperingen op te starten waarbij meer dan 32.000 AUC-leden de wapens neerlegden43. Het legale raamwerk waarin deze demobilisering plaatsvond, werd geregeld door de ‘Ley de Justicia y Paz’ (de Wet van Gerechtigheid en Vrede) die de transitionele rechtspraak en de uitbetaling van schadevergoedingen aan de slachtoffers van de verschillende groeperingen wettelijk regelde. De wet werd echter aanzienlijk bekritiseerd vanwege haar milde strafrechtelijke procedures voor de AUC leden, haar langzame implementatie en de weinige aandacht ervan voor de slachtoffers44. Bovendien kwam de geloofwaardigheid van dit hele demobiliseringsproces in het gedrang toen verschillende schandalen aan het licht kwamen. Zo bleken een aantal belangrijke politici banden te hebben met paramilitairen (wat hen de bijnaam ‘parapolitica’ opleverde) en werden speurders die belast waren met het onderzoek naar drugshandel naar alle waarschijnlijkheid vermoord45. Sterker nog, enkele uitgeleverde paramilitaire leiders (waaronder Mancuso en Mejia) verklaarden in hun proces dat zelfs de presidentscampagne van Uribe mede gefinancierd werd door het geld van de paramilitaire groeperingen46. Ondanks deze beschuldigingen blijft Uribe zelf erg populair en het ontwapeningsproces van de AUC wordt algemeen toch beschouwd als een van de belangrijkste stappen in het vredesproces. Desalniettemin is het paramilitarisme nog lang niet uitgeroeid. Integendeel zelfs, tientalle nieuwe paramilitaire groeperingen zagen het daglicht al, o.a. De ‘Organización Nueva

////////////// 27

Nieuwe paramilitaire groeperingen lijken de leemtes die de AUC naliet, makkelijk in te vullen, zij het op een veel diffusere en complexere manier.

Generación’(Organisatie van de Nieuwe Generatie) en de ‘Aguilas Negras’ (zwarte arenden) lijken de leemtes die de AUC naliet bijvoorbeeld makkelijk in te vullen, zij het op een veel diffusere en complexere manier47. Vandaag heeft de FARC te kampen met serieuze verliezen. In 2008 doodde het Colombiaanse leger Raul Reyes - die de tweede in rang was in de organisatie - op Ecuadoriaans grondgebied. Bovendien werd hierbij zijn computer met belangrijke strategische informatie in beslag genomen. Deze gebeurtenissen tekenden de reeds bekoelde relaties tussen Colombia en diens buurlanden aanzienlijk48. Het bevrijden van Ingrid Betancourt en de dood van Manuel Marulanda (‘Tirofijo’, wat zoveel betekent als ‘hij die raak schiet’, hij was de peetvader van de FARC),hebben de geloofwaardigheid van de FARC in Colombia bovendien aanzienlijk in het gedrang gebracht. Als klap op de vuurpijl werd in september 2010 de tweede belangrijkste man van de FARC (Mono Jojoy) gedood. Met zijn dood schoot de populariteit van pas verkozen president Santos de hoogte in49. En daar blijft het niet bij. De International Crisis Group (een denktank met als missie het voorkomen en oplossen van dodelijke gewapende conflicten)  schat het aantal FARC-strijders momenteel tussen de 8000 en 10.000 soldaten en dat zijn historisch lage aantallen50.

////////////// 28

Bovendien kampt de FARC ook bij de bevolking met een sterk dalende populariteit, en ook militair gezien heeft de beweging sterk ingeboet aan slagkracht. Desalniettemin betekent dit niet dat deze evolutie noodzakelijk leidt tot het einde van het Colombiaanse conflict. Dit vooral omdat de FARC nog steeds aanzienlijke controle heeft over bepaalde gebieden van het land en bovendien nog heel wat gegijzelden in haar macht heeft51. Sinds de dood van Raul Reyes hebben de FARC zich aanzienlijk geherorganiseerd in kleinere en mobielere eenheden waardoor ze sneller en veel gerichter kunnen tewerk gaan. In Augustus 2010 werd Juan Manuel Santos, de voormalige minister van defensie, verkozen tot opvolger van Uribe als de president van Colombia. Hij won de verkiezingen met een ruime meerderheid maar daar moet wel als kanttekening bijgeplaatst worden dat de kiesopkomst eerder laag was. Algemeen verwacht men van Santos – afkomstig van de conservatieve ‘sociaal nationale eenheidspartij’ – dat hij grotendeels hetzelfde veiligheidsbeleid zal volgen als zijn voorganger. Zelf gaf hij desalniettemin aan sterker de nadruk te willen leggen op een sociaal beleid waar zowel de welig tierende werkloosheid als het nijpende probleem van het grondbezit (waarbij een kleine elite het overgrote deel van de vruchtbare gronden in handen heeft) gaat aanpakken. Ook verbeterde hij ondertussen de stroeve relaties met buurlanden Venezuela en Ecuador aanzienlijk en is hij bereid in dialoog te gaan met de guerrilla’s, maar dit enkel als zij de wapens neerleggen. Het valt af te wachten of Santos hierin slaagt zonder de elitaire klasse van het land voor het hoofd te stoten. Santos, die eerder reeds de wereldwijde oorlog tegen drugs in vraag stelde vanwege achterblijvende resultaten, steunt de Mexicaanse president Felipe Calderón wanneer deze pleit voor het openen van de discussie rond legalisering van drugs. Hij benadrukt het nut van een eerder regionale (in tegenstelling tot nationale) aanpak van het bestrijden van drugsgerelateerde criminaliteit: unilaterale maatregelen hier zijn gedoemd om te mislukken, aldus Santos52.

   

////////////// 29

3.3

PLAN COLOMBIA EN DE ‘WAR ON DRUGS’

Figuur12: Plan Colombia53

De Amerikaanse campagne die tracht de illegale drugshandel uit te roeien op internationaal niveau, wordt de ‘War on Drugs’ genoemd en heeft ook specifieke militaire en financiële gevolgen voor Colombia. In het kader van ‘Plan Colombia’ (een programma gesteund door de Verenigde Staten tegen de drugsproductie in Colombia) spendeerde de Amerikaanse overheid  sinds 2000 meer dan 8 miljard dollar aan de oorlog tegen drugs54. De VS tracht het gebruik op eigen bodem te verminderen door vooral de aanbodzijde aan te pakken. Het kostenplaatje voor deze vorm van vernietiging van de cocateelt en de strijd tegen het ‘narcoterrorisme’ van de FARC is echter zo weinig efficiënt, dat sommige wetenschappers

////////////// 30

de officiële beweegreden van de Amerikaanse overheid erdoor in twijfel trekken. Door middel van Plan Colombia subsidieert men immers de militaire industrie in de VS en daarbij gaan er miljoenen dollars naar bedrijven als Swarovski  en Bell Helicopter Colombia is de derde ontvanger van Amerikaanse militaire steun wereldwijd. Geopolitiek gezien is Colombia namelijk een belangrijke partner in een steeds linkser wordend continent en de strijd tegen de communisten en hun bron van inkomsten (nl. de cocaïnehandel) is essentieel in het voortbestaan van dit partnerschap55. Colombia is de 10de voornaamste olieleverancier van de Verenigde Staten, wat wederom doet vermoeden dat de militaire aanwezigheid van de VS in het land een eerder economische invalshoek heeft56. In zijn strijd tegen de FARC en andere linkse guerrillabewegingen wordt het Colombiaanse leger gesteund door de VS. Men vergeet hierbij dat de linkse groeperingen nog steeds een duidelijk politieke agenda hebben en dus niet noodzakelijk verdwijnen wanneer men in hun voornaamste bron van inkomsten knipt57. Belangrijke kanttekening hierbij is dat Santos de afhankelijke relatie van Colombia met de VS met betrekking tot de ‘War on Drugs’ wil ombuigen naar een actie met een adviserend en proactief karakter. Het is echter niet duidelijk hoe hij dit in de praktijk wilt bewerkstelligen58.

////////////// 31

De VS tracht het gebruik op eigen bodem te verminderen door vooral de aanbodzijde aan te pakken.

COCAÏNE IS GEEN FAIR TRADE

4

Om aan te tonen dat cocaïne geen fair trade59 is, gebruik ik het People Planet Profit – model (PPP), een model dat wordt aangewend om het concept ‘duurzame ontwikkeling’ de definiëren60. Naast economische factoren, neemt dit concept ook sociale en ecologische aspecten mee in zijn definitie van ontwikkeling. Op die manier wordt ‘fair trade’ onlosmakelijk verbonden met duurzaamheid: een product is pas fair trade wanneer het zowel financiële als sociale vooruitgang creëert, met respect voor het milieu tijdens het productieproces. In de PPP-benadering staat bovendien de onderlinge afhankelijkheid van de drie pijlers centraal: zonder respect voor het milieu bijvoorbeeld, kan duurzame sociale en economische ontwikkeling nooit plaatsvinden. De winsten zijn dan immers slechts tijdelijk van aard61. 

  PEOPLE: Het product wordt geproduceerd met respect voor de mensenrechten en werkt de sociale rechtvaardigheid in de maatschappij in de hand.

PLANET

PLANET: Het productieproces vindt plaats met respect voor milieu. PROFIT: De producent krijgt een eerlijke prijs voor zijn waar en werkt  in rechtvaardige arbeidsomstandigheden. De producent kan zich emanciperen, kan zijn handelsvoorwaarden mee beïnvloeden en kan investeren in de toekomst63.

////////////// 32

////////////// 33

PEOPLE

PROFIT

Figuur 13: PPP62

4.1

partijen en het gerechtssysteem) binnendringt. De leider van het ‘Cali kartel’ Gilberto Rodrigez Orejuela zei het zo mooi: ‘Wij vermoorden geen rechters of ministers, we kopen ze65’.

4.1.2 Drugsgeld financiert een gewapend conflict

PEOPLE – COCAÏNE ONDERHOUDT EEN GEWAPEND CONFLICT

Hoewel de hevigheid van het conflict is afgenomen in grote delen van Colombia, blijft het in enkele gebieden nog altijd erg intens en daarbij wordt de burgerbevolking op verschillende niveaus getroffen. De negatieve effecten van gewapende conflicten komen bovendien veel harder aan bij kinderen dan bij volwassenen, ook in Colombia.

Geweld tegen de burgerbevolking

Zoals hierboven vermeld werd, woedt er een gewapend conflict in Colombia, waarbij de verschillende partijen hun inkomsten halen uit de drugshandel en zo hun strijd kunnen financieren. Hoewel men betwijfelt of het einde van de cocaïnehandel ook het einde van het conflict zal inluiden, is het zeker dat het drugsgeld wrede oorlogspraktijken in stand houdt, waarvan vooral burgers het slachtoffer zijn64.

4.1.1 Drugsgeld ondermijnt de democratie in Colombia

Het is moeilijk een schatting te maken van het aantal burgerslachtoffers in het Colombiaanse conflict, aangezien er een grote grijze zone is tussen conflictmoorden en moorden in het ‘reguliere’ misdaadcircuit. Men schat het officiële aantal conflictgerelateerde moorden tussen de 50.000 en de 200.000 sinds 199666. Persoonlijke aanslagen zijn vaak gericht tegen mensenrechtenactivisten, journalisten, lokale leiders en vakbondsmilitanten. Zo werden er sinds 1986 bijvoorbeeld meer dan 2800 vakbondsleiders vermoord. De verantwoordelijken hiervoor zijn vooral de paramilitairen. Ook massamoorden en de ontheemding van de plaatselijke bevolking behoren voornamelijk tot het repertoire van de paramilitairen, hoewel de guerrillabewegingen zich hier ook schuldig aan maken67. Colombia telt een van de hoogste ratio’s aan landmijnslachtoffers wereldwijd: tussen 1960 en 2009 veroorzaakten landmijnen ongeveer 8000 slachtoffers.  Het zijn vooral de guerrilla’s die schuldig zijn aan het gebruik ervan. Landmijnen zijn immers eenvoudig en goedkoop te produceren en vormen dus een populair wapen68.

De drugsinkomsten financieren de FARC en in mindere mate de andere guerrillagroeperingen, zodat zij hun guerrillaoorlogvoering kunnen blijven uitoefenen. Het zijn echter vooral de paramilitairen en de drugskartels die enorme winsten opstrijken door de drugshandel. Zij sluizen het zwart geld door naar buitenlandse bankrekeningen en investeren het in vastgoed en grond. De enorme winstmarges geven de drugskartels eindeloos veel mogelijkheden om hun politieke invloed uit te breiden waardoor drugsgeld de Colombiaanse instellingen (waaronder de politie, het leger, de politieke

////////////// 34

////////////// 35

Geweld tegen kinderen In 2001 alleen al kwamen meer dan 4.000 kinderen om in het gewapende conflict70.

Foto14: Kindsoldaat in de FARC69

Foto15: Ontheemde kinderen die wachten op de voedselbedeling van het Wereldvoedselprogramma75

Ook het gebruik van kindsoldaten is een gewoonte die goed geïntegreerd is in dit Colombiaanse conflict, en dit zowel bij de paramilitairen als bij de guerrilla’s. Wegens gebrek aan mankracht zijn kinderen onmisbaar voor de gewapende groepen. In 2003 schatte Human Rights Watch het aantal kindsoldaten op meer dan 14.00071 en de Coalitie tegen het Gebruik van Kindsoldaten schatte het aantal tussen de 8.000 en 13.00072. In 2008 zaten er om en bij de 3.600 gedemobiliseerde kinderen in specifieke opvangcentra van het Colombiaanse Instituut voor Familie Welzijn (ICBF)73. De gemiddelde leeftijd van de kinderen in de gewapende groepen is 12,9, hoewel de kleinsten amper 6 jaar zijn74.

4 miljoen ontheemden Volgens de Colombiaanse overheid zijn er meer dan 3,4 miljoen Colombianen verdreven uit hun huis, dorp of gemeenschap (in eigen land ontheemd76) Volgens niet gouvernementele organisaties, waaronder CODHES, gaat het echter over 4.9 miljoen personen77. Dit betekent dat Colombia – na Soedan – wereldwijd het meeste ontheemden telt.

////////////// 36

Het gewapende conflict is de voornaamste oorzaak van deze grootschalige ontheemding. Mensen vluchten voor bedreigingen of geweldplegingen en zijn gedurende hun vlucht bijzonder kwetsbaar voor de lichamelijke en psychische gevolgen van hun verplaatsing. Ze krijgen de kans niet om de traumatische ervaring te verwerken die de oorzaak was van hun vlucht en bovendien worden ze vaak gediscrimineerd op hun nieuwe woonplaats, zowel door de autoriteiten als door de lokale bevolking. De vluchtelingenpopulaties bestaan gemiddeld voor de helft uit kinderen. Zij zijn zo mogelijk nog kwetsbaarder dan hun volwassen lotgenoten: het veelvuldige vluchten verstoort hun normale ontwikkeling, het ontzegt hen de mogelijkheid tot onderwijs en snijdt ze af van hun familie en gemeenschap78.

PEOPLE 14.000 kindsoldaten ------4 miljoen ontheemden ------Ontwrichte democratie ------Tussen de 50.000 en 200.000 moorden sinds aanvang conflict ------8000 slachtoffers van landmijnen

////////////// 37

4.2

4.2.1 Grootschalige ontbossing maakt grond vrij voor cocateelt.

PLANET – COCAÏNE VERNIETIGT HET ECOSYSTEEM VAN HET AMAZONEWOUD De wijze waarop de cocaïneplant vandaag wordt verbouwd, is enorm schadelijk voor het milieu. En de schade aan het Amazonewoud is onherroepelijk. Dit komt door de grote hoeveelheden chemicaliën die tijdens het productieproces gebruikt worden en door de schadelijke gevolgen van pesticiden en besproeiingen in het kader van Plan Colombia. Deze groene long, die zorgt voor 10 tot 15% van de zuurstofproductie wereldwijd, verdwijnt geleidelijk aan, samen met nog niet ontdekte plant- en diersoorten79. Niet alleen beschadigt de cocateelt met andere woorden een zeer uniek en divers ecologisch gebied, het vernietigt ook de eigen achtertuin van de boeren80.

 

////////////// 38

Aangezien de cocateelt voornamelijk plaatsvindt in conflictgebieden, heeft de overheid weinig controle op de manier waarop de grond bewerkt wordt. De techniek ‘slash and burn’ is daardoor schering en inslag. Via deze techniek maken cocaboeren hun grond klaar voor de cocateelt: ze ontbossen en verbranden hele percelen grond82. Het uitsterven van bedreigde dieren plantsoorten, bodemerosie en verarming van de grond zijn hier de voornaamste gevolgen van. Bovendien zorgt deze ‘slash en burn’-techniek voor een belangrijk deel van de luchtvervuiling in het Amazonewoud. Een hectare cocaplantage brengt ongeveer 7,4 kilo (7.400 gram) cocaïne voort per jaar83. Dit betekent dat er per gram coke twee vierkante meter tropisch regenwoud verdwijnt. In totaal eiste de cocaïnehandel reeds 2 miljoen hectare Amazonewoud, een gebied ter grootte van Wales84.

 

////////////// 39

Foto16: Slash en Burn techniek in het Colombiaanse regenwoud81

Deze ‘slash en burn’-techniek zorgt voor een belangrijk deel van de luchtvervuiling in het Amazonewoud.

4.2.2 Cocaïneproductie genereert enorme hoeveelheden giftig afval Foto17: het toxisch bad waarin de cocabladeren worden geweekt85

Om een kilo cocapasta te verkrijgen, wordt er 1,9 liter zwavelzuur, 1,25 liter ammonium, 193,75 liter vervuild water en 625 kilo plantaardig afval gedumpt in het Amazonewoud en zijn rivieren. Ook het verhoogde gebruik van meststoffen en pesticiden vervuilt het ecosysteem en veroorzaakt tal van ziekten onder mens en dier86. Dit soort productiewijze kan ongehinderd verder plaatsvinden door een gebrekkige overheidscontrole en het ontbreken van een ethische code voor chemische bedrijven87.

4.2.3 Luchtbesproeiingen van cocaplantages zijn schadelijk voor flora, fauna en de plaatselijke bevolking. Foto18: luchtbesproeiing cocaplantages88

In 2000 besloten de VS en Colombia in het kader van Plan Colombia, om de coca- en papaverplantages via grootschalige luchtoperaties te besproeien met pesticiden (glyfosaat).

////////////// 40

Op die manier hoopte men een einde te maken aan de grootschalige drugsteelt in het land. Aangezien met deze techniek niet enkel de plantages besproeid worden maar ook alles wat eromheen groeit, is dit uiterst vervuilend voor de omliggende flora en fauna. Wetenschappers hebben dan ook hun bezorgdheid over deze praktijk geuit. Niet alleen worden de legale gewassen (zoals ananas, maniok en bananenbomen) erdoor vernietigd, men besproeit ook de kleine tuintjes en rivieren waar de boeren van leven89. Tussen 2000 en 2008 werd meer dan 1 miljoen hectare Amazonewoud besproeid. Om aan deze besproeiingen te ontsnappen trekken boeren echter steeds dieper het ongerepte woud in, waar de gevolgen van hun cocateelt de nog ongerepte delen van het Amazonewoud vernietigen90. Sinds 2009 trekt men de effectiviteit van deze besproeiingen meer en meer in twijfel en schakelt men geleidelijk aan over het naar handmatige uitroeiing, een techniek die helaas ook niet zonder nadelige effecten blijft. De plaatselijke bevolking staat namelijk niet altijd achter de uitroeiing van de cocaplantages waardoor deze praktijk soms tot geweld leidt en de lokale gemeenschappen destabiliseert91.

                                   

////////////// 41

PLANET 2m2 Amazonewoud vernietigd per gram cocaïne ------Afval van 1 kilo cocapasta = 7.9 liter zwavelzuur + 1.25 liter ammoniak ------Besproeien met pesticiden vernietigt biodiversiteit en veroorzaakt ziekte bij mens en dier. -------

4.3

De figuren hiernaast illustreren de stijgende winstmarges van cocaïne, en dit vanaf het moment dat men de cocaplant oogst, tot wanneer men de cocaïne verkoopt op straat. Hieruit blijkt dat het niet de kleine cocaboeren zijn die in deze winsten delen. Het zijn vooral de handelaars in de landen van bestemming zelf die hun winsten zien vertienvoudigen96.

      

PROFIT COCAÏNEHANDEL HOUDT EEN SYSTEEM IN STAND DAT BOEREN UITBUIT EN ECONOMISCHE MONSTERWINSTEN GENEREERT IN HANDEN VAN ENKELEN.

In wat volgt zal ik inzoomen op de situatie van de cocaboeren in het economisch systeem: een systeem waarbij mensen worden tewerkgesteld in schrijnende omstandigheden en als het ware het slachtoffer worden van hun eigen product.

Figuur19: winstverdeling cocaïne94

4.3.1    Het gebrek aan grond en economische alternatieven zorgt voor uitbuiting cocaboer.

Cocaïnehandel genereert enorme winsten: investeren in deze industrie brengt dus gegarandeerd veel geld op. In 2005 schatte de UNODC de waarde van de drugshandel op een 321 miljard dollar per jaar, wat betekent dat - naast de handel in wapens en mensen – de geldstromen die hiermee gepaard gaan enorme proporties aannemen92. Antonio Maria Costa – een UNODC icoon – stelde in 2009 dat het drugsgeld zelfs enkele banken van de ondergang heeft behoed tijdens de hoogdagen van de economische crisis93.  

////////////// 42

68.600 families  - of 330.000 mensen - telen coca: het gaat hier over 0.8% van de totale bevolking in Colombia. Gemiddeld verdient een familie cocaboeren 12.300 dollar per jaar. Dit is hun brutoloon, waarvan zowel de productiekosten als de belastingen (geheven door gewapende groepen) moeten worden afgetrokken. Na de verkoop van cocapasta houden zij dus bijzonder weinig over. Ze kunnen vaak

////////////// 43

Figuur 20: Fragment presentatie Nils Gilman95

nauwelijks overleven van hun loon. De cocaboeren staan hiermee op de onderste trap van de Colombiaanse samenleving97.

Foto 21: familie cocaboeren99

In Colombia bezit 1.3% van de bevolking 48% van de grond: naast de macht van enkele traditionele grootgrondbezitters, wassen drugskartels hun geld wit door het aankopen van grond en vastgoed en ook multinationals nemen steeds meer grond in. In de praktijk betekent dit vooral dat arme boeren van hun land worden verdreven door gewapende groepen. Het land van de grootgrondbezitters wordt bovendien meestal ingezet voor veeteelt, wat alles behalve de meest efficiënte vorm is van cultivatie98. De moeilijke toegang tot geschikte landbouwgrond heeft nefaste gevolgen voor de cocaboer. Eerst en vooral kan hij moeilijk aan percelen geraken waar hij zelf iets op kan verbouwen. Basisproducten zijn hierdoor erg duur in cocagebieden en moeten worden geïmporteerd uit naburige regio’s. De boer kan hierdoor maar moeilijk een divers dieet garanderen voor zijn familie. Niet alleen de toegang tot landbouwgrond, maar ook de gebrekkige infrastructuur in deze afgelegen gebieden, maakt dat de boer zijn producten moeilijk kan verhandelen, waardoor concurrentie met de legale landbouweconomie in het land nog moeilijker wordt. Door gebrek aan grond en economische ////////////// 44

alternatieven, kan de boer enkel nog terecht op de grote cocaplantages, waar hij in dienst wordt genomen als plukker of ‘raspachin’ en waarmee hij nauwelijks iets verdient100. Aangezien de aanhoudende vraag naar cocaïne een stabiele afzetmarkt voor cocapasta verzekert, is het voor de boer ook interessant zelf te gaan telen. Omdat het niet om een legaal gewas gaat, zorgen de drugskartels voor de nodige transportmogelijkheden van de cocapasta (bazooka): geen overbodige luxe in Andes– of Amazonegebied. De boer heeft hier enkel de meest steile en onherbergzame gronden ter beschikking: het is daarom bijzonder moeilijk goede oogsten te produceren: grondverzakkingen en bodemerosie zijn er schering en inslag101.

4.3.2    Cocaboeren worden door de Colombiaanse autoriteiten niet als slachtoffers maar als criminelen behandeld: zij kunnen hun arbeidsrechten hierdoor niet afdwingen. De relatie tussen de overheid en de cocaboeren is gecompliceerd en kent haar oorsprong in de beginjaren van het gewapend conflict. De achterban van de communistische groeperingen bestond toen immers vooral uit boeren. Vandaag is deze situatie anders: hoewel de guerrilla’s nog steeds communistische waarden voorstaan, zijn lang niet alle boeren pro-guerrilla. Zij bevinden zich natuurlijk wel vaak in guerrilla– gecontroleerd gebied. De paramilitairen maken handig gebruik van deze verwarring om ook tegen de plaatselijke bevolking uiterst gewelddadige acties te ondernemen. Dit onder meer door de boeren van hun grond te verdrijven om zo mogelijke guerrilla– sympathisanten uit te schakelen102. Hoewel de cocaboeren reeds massaal op straat kwamen om hun rechten te verdedigen, blijft het oprichten van vakbonden en boerenbewegingen uiterst delicaat: de overheid wantrouwt bewegingen, mensenrechtenactivisten, journalisten en advocaten die ijveren voor meer economische rechten voor de cocaboeren103. Hoewel ze door de rest van Colombia als drugshandelaren worden beschouwd, zijn de cocaboeren in realiteit niet meer dan gewone boeren die in buitengewoon stresserende omstandigheden hun inkomen proberen te vrijwaren.

////////////// 45

CONCLUSIE

PROFIT Omwille van het gebrek aan economische alternatieven en beschikbare grond, teelt de boer coca. ------De cocaïnehandel genereert monsterwinsten voor enkelen: de boer kan nauwelijks rondkomen. ------Cocaboeren worden door de overheid als criminelen behandeld en zijn het doelwit van aanvallen van een diversiteit van rivaliserende gewapende groeperingen. -------

////////////// 46

‘ Why should we die here, so that everyone else can take cocaine and have fun?’ Extract: interview met een cocaboer104

5 ////////////// 47

De cocaplant bekleedt sinds mensenheugenis een belangrijke symbolische positie bij de inheemse culturen van de Andes maar de plant heeft pas recent een negatieve connotatie gekregen. Het is namelijk pas sinds de ontdekking van cocaïne dat de exponentiële vraag ernaar vanuit het westen een aantal bijzonder perverse effecten met zich meebrengt. De wereldwijde oorlog tegen drugs (de zogenaamde ‘War on Drugs’) maakt geen onderscheid tussen boeren en drugshandelaars in haar poging de cocaïnehandelaars en producenten aan te pakken om zo het aanbod halt toe te roepen. ‘Als we de productie kunnen stoppen, zal ook de consumptie dalen’, is het heersende uitgangspunt. Omwille van de illegaliteit van het product is het echter moeilijk deze aanpak op haar efficiëntie te toetsen en met een vraagzijde en productieniveau die al jaren redelijk stabiel zijn, moeten we de doeltreffendheid van deze inspanningen dringend in twijfel trekken. Sterker nog, de effecten van de War on Drugs, zijn nefast voor het behoud van flora en fauna in de regio, voor het welzijn van de lokale bevolking en van de gebieden die worden geviseerd door het ‘Plan’. De criminalisering van cocaïnegebruik leidt daarnaast evenmin tot een daling van het gebruik. Het is daarom belangrijk het debat over de efficiëntie van het huidige oorlog tegen drugs op internationaal niveau te voeren, en het met andere woorden mogelijke alternatieven uit de taboesfeer te halen. President Calderón van Mexico en ook president Santos van Colombia – niet toevallig staatshoofden van landen die het zwaarst getroffen worden door de cocaïnehandel verklaarden reeds open te staan voor deze discussie (evenwel zonder hierbij de ‘pro-legaliseringpositie’ in te nemen). Hoewel in dit dossier het legaliseringsdebat niet centraal staat, mag duidelijk zijn dat het beleid dat haar pijlen op de aanbodszijde richt gefaald heeft. Nieuwe denkpistes zijn dan ook broodnodig. Alleszins denk ik dat het belangrijk is om ook de vraagzijde, en dus de gebruiker, te viseren en te responsabiliseren. Als afnemer van een product, draagt de consument namelijk bij tot de reuzenwinsten die de cocaïne-industrie genereert: reuzenwinsten die bovendien slechts naar enkelen gaan en gemaakt worden op kap van mens en milieu.

////////////// 48

Kortom, met het snuiven van een lijntje cocaïne: • ondersteun je een gewapend conflict, waarin vooral burgerslachtoffers vallen. Je onderhoudt een corrupte elite die rijk is geworden door drugsgeld en wiens tentakels tot in de Colombiaanse instellingen reiken. • vernietig je onze grootste long ter wereld: het Amazonewoud. De illegale productiewijze is extreem vervuilend en de repressieve maatregelen van Plan Colombia om deze plant uit te roeien zijn dat evenzeer. • houd je een economisch systeem in stand waarin boeren tegen een hongerloon worden uitgebuit. Zonder de cocaïneafzetmarkt hebben deze boeren helemaal geen inkomsten meer, maar dit pleit er uiteraard niet voor het systeem toch in stand te houden. Het is de vraag naar cocaïne die aangepakt moet worden, zeker in afwezigheid van een overheid die zich werkelijk inzet voor alternatieve plattelandsontwikkeling. Een grote groep cocaïnegebruikers komt uit de sociale middenklasse: de weldenkende en hardwerkende stadsbewoner, die zich laat verleiden tot het kopen van biobrood en fair tradekoffie uit Nicaragua. Ironisch genoeg snuiven precies deze mensen ook wel eens graag een lijntje, als het moment er is, lekker voor de fun. Ze staan nooit stil bij de herkomst van deze drug, want wat niet weet niet deert: heerlijke hypocrisie. Toegegeven, dit speelt zich allemaal wel heel ver af van ons bed, maar het verhaal is zo simpel, en de verhouding tussen vraag en aanbod zo helder, dat men zich toch zou moeten afvragen of een avondje cocaïneplezier deze miserie werkelijk waard is. Al recycleer je tegen de sterren op en eet je alleen maar eerlijke bananen, het is nog altijd een stuk ethischer om een oud vrouwtje overvallen dan om een lijntje te snuiven op het eerstvolgende hipster feest.

////////////// 49

GOEDE PRAKTIJKEN

EFFECTIEVE PREVENTIE Met preventie worden de volgende resultaten beoogd: • Uitstellen van het eerste gebruik van genotsmiddelen • Verminderen van de verslavingsproblematiek • Beperken van de schade veroorzaakt door het gebruik van genotsmiddelen Onderzoek van het European Monitoring Centre for Drugs and Drugs Addiction (EMCDDA) formuleer een aantal belangrijke conclusies en richtlijnen wat betreft effectieve preventie voor beleidsmakers en scholen106:

1 EEN GERICHTE PREVENTIEMETHODIEK

1 Preventieve interventies op korte termijn, die bovendien geïsoleerd en moraliserend zijn, werken averechts en doen meer kwaad dan goed. Het is daarom belangrijk dat preventielessen ingebed zijn in een groter geheel.

Het project ‘Cocaïne is geen fair trade’ heeft als doel de burgers te informeren rond de negatieve effecten van cocaïnegebruik op Colombia. Dit hoofdstuk illustreert een toepassing hiervan, nl. de ontwikkeling van een preventiemethodiek in middelbare scholen. In dit kader werkt de UAB samen met vzw De Sleutel. De Sleutel zal onderhavig dossier namelijk als basis gebruiken voor de ontwikkeling van het lessenpakket. In wat volgt wordt de rol van De Sleutel in deze campagne toegelicht door dieper in te gaan op de aanpak en invulling van het lessenpakket.

2 Het is bewezen dat preventieprogramma’s zich best vooral richten op de verbetering van de sociale vaardigheden en van het kritisch vermogen bij jongeren. Hierdoor zijn de jongeren beter in staat om goed geïnformeerde en weloverwogen beslissingen te nemen over drugs. Van de verschillende methoden blijkt interactief onderwijs bovendien het meest effectief.

1.1 Methodiekontwikkeling Secundaire scholen werken traditioneel aan drugspreventie vanuit gezondheidsoverwegingen. En daar zijn goede redenen voor. Uit onderzoek weten we namelijk dat wie vroeg begint met het roken van sigaretten, het drinken van alcohol of het blowen van een joint, beduidend meer kans maakt op problematisch gebruik op latere leeftijd105. Dit project wil naast dat gezondheidsperspectief echter ook inspelen op waarden als internationale solidariteit en duurzame ontwikkeling waardoor de insteek om preventief te werken een stuk breder wordt. Naast gezondheid willen we leerlingen gevoelig maken voor waarden als solidariteit, zorg voor het milieu en eerlijke(r) handel. Inzetten op ‘goede’, effectieve preventie is een must. Voor ik daar verder op inga is het echter nodig kort toe te lichten wat effectieve preventie precies behelst.

////////////// 50

3 Drugspreventie heeft enorm veel baat bij intensieve preventietraining van deskundigen en docenten. Dit blijkt uit het succes dat men ervaart in landen waar veel aandacht wordt besteed aan de training van deskundigen in preventiemodellen en methodologieën. Het lessenpakket ‘Cocaïne is geen fair trade’ houdt uiteraard rekening met deze belangrijke conclusies van het EMCDDA. In de door De Sleutel ontwikkelde lessen wordt het kritisch denken van de leerlingen aangescherpt, er is plaats voor overleg en discussie en interactie tussen de leerlingen is een vast ingrediënt. De Sleutel biedt aan de scholen bovendien ook de mogelijkheid om hun leerkrachten te trainen.

PREVENTIEMETHODIEK IN MIDDELBARE SCHOLEN Effectieve drugspreventie op een middelbare school is niet evident en wordt best ingebed in een goed drugsbeleid. Bij het ontwerpen van zo’n drugsbeleid, kunnen de scholen terugvallen op de richtlijnen van de Vereniging voor Alcohol en Drugs (VAD) 107.

////////////// 51

Drugsbeleid op school bestaat uit drie pijlers: regelgeving, begeleiding en pedagogische ondersteuning. • Regelgeving Een goede preventiemethodiek op het niveau van de school is in eerste instantie gestoeld op een duidelijke regelgeving over wat kan en mag met betrekking tot het bezit en gebruik van drugs op school. Duidelijke regels zorgen voor veiligheid binnen de school. Voor veel leerlingen werkt de regelgeving van hun school dan ook al preventief. Daarbij is het belangrijk dat zowel de leerkrachten, de leerlingen als de ouders op de hoogte zijn van wat mag en niet mag, alsook van redenen daarvoor. Dit zorgt er immers voor dat alle betrokken partijen de regels begrijpen en kunnen kaderen. Om correct te kunnen reageren op drugsincidenten is het bovendien essentieel dat er een gedeeld draagvlak bestaat onder het leerkrachtenteam en dat de school een hanteerbaar en duidelijk systeem van procedures opstelt. Naast degelijke didactici is het immers nodig dat leerkrachten ook toegewijde opvoeders zijn. • Begeleiding Wanneer het vermoeden ontstaat dat een leerling experimenteert met drugsgebruik, leidt dit vaak tot een welles-nietesspelletje. Meestal vindt men namelijk geen harde bewijzen en kan men zich enkel baseren op het concrete functioneren van de leerling op school. Tegelijkertijd worden de problemen die het gevolg zijn van druggebruik (slechte schoolprestaties, spijbelen, een gestoorde sociale en emotionele ontwikkeling etc.) wel een feit. Het is dan ook precies het concrete functioneren van de leerlingen dat aangegrepen moet worden om een gesprek aan te gaan met de leerling in kwestie. Bovendien wordt ook de effectiviteit van de begeleiding hieraan afgemeten, en dus niet aan het druggebruik zelf. • Opvoeding en structuur: drugspreventie ingebed in de pedagogische visie van de school. Naast het bijbrengen van specifieke vakkennis, heeft de school ook een opvoedende functie. Een school moet van zijn leerlingen immers verantwoorde burgers maken die in staat zijn overwogen en gezonde keuzes te maken. Een effectieve preventiestrategie vormt hier een essentieel onderdeel van aangezien ze de leerlingen de middelen biedt om kritisch na te denken over drugs, waardoor ze in staat zijn een weldoordachte keuze te maken tussen gebruik of geen gebruik. • Het is niet altijd eenvoudig om jongeren bij te brengen wat het betekent om zich ethisch te gedragen, laat staan om dit te vertalen in behapbare lessen en activiteiten. Het lessenpakket ‘Cocaïne is geen fair trade’ speelt desalniettemin volledig in op dergelijke vakoverschrijdende ////////////// 52

eindtermen. Het pakket geeft leerkrachten een concreet middel om rond drugspreventie aan de slag te gaan. Dit door in te spelen op waarden als internationale solidariteit en duurzame ontwikkeling, zonder daarbij het gezondheidsaspect uit het oog te verliezen.

1.2 UNPLUGGED Het preventieprogramma van de Sleutel , UNPLUGGED, werkt volgens de principes van het EMCDDA en voorziet trainingen voor leerkrachten. Voor elke graad stelde De Sleutel een gericht programma samen: • Voor de eerste graad gaat het over een pakket met twaalf lessen. Het werd ontwikkeld, uitgewerkt en geëvalueerd binnen het kader van een multicenterstudie in zeven Europese landen, met name België, Duitsland, Spanje, Griekenland, Italië, Oostenrijk en Zweden. Het programma integreert zoveel mogelijk componenten waarvan het effect bewezen is. • Voor de tweede graad voorzien we 25 lessuggesties. Ze bestaan grotendeels uit activiteiten die ingezet kunnen worden tijdens een projectdag of projectweek over drugspreventie108. • In de derde graad wordt de preventie ingebed in vakspecifieke thema’s. De Sleutel werkt binnen de vakinhouden lessen uit waarin de problematiek rond alcohol, tabak, illegale drugs en andere genotsmiddelen aan bod komt. Zo stelden we bijvoorbeeld cursussen samen over de invloed van drugs op de hersenen die passen binnen onderwijs over het zenuwstelsel. In dezelfde optiek kunnen leerkrachten binnen de lessen economie, handel, ecologie in de derde graad aan de slag met ons pakket rond de productie en de handel van cocaïne en de effecten ervan op Colombia.

1.3 Cocaïne is geen fair trade: gerichte en uitgebreide methodiek. Zoals gezegd is het van belang om leerlingen niet alleen te informeren over de lichamelijke effecten van cocaïnegebruik, ook ethiek moet aan bod komen en wat dat betreft kan je jongeren ook benaderen als potentiële consumenten. En dat is precies wat we met ‘Cocaïne is geen fair trade’ zullen doen. Dit project wilt leerlingen helpen om bewuste consumenten te worden die duurzaamheid hoog in het vaandel dragen. De parallel tussen cocaïne en koffie is duidelijk: de fair trade-inzichten blijven dezelfde, maar door cocaïne als uitgangspunt te nemen, openen we tevens de discussie over drugsgebruik. Dankzij interactieve werkvormen leren de jongeren hun mening vormen en

////////////// 53

weergeven omtrent drugs, drugsgebruik en verslaving. Bij het uitschrijven van het project hielden we rekening met de psychologie en ontwikkeling van leerlingen van de derde graad:

Referenties (Endnotes) MONBIOT (2009), ‘Yes, addicts need help. But all you casual cocaine users want locking up’, online, http://www.guardian.co.uk/ commentisfree/2009/jun/29/drugs-cocaineenvironment-fair-trade 2 VAN HAASEN, S. (2008), ‘Protection of Children against the Recruitment into Armed Groups in Colombia, An Analysis of Public Policy Processes in Tumaco and Pereira’, University College Dublin, master thesis. 3 COCAINE INFO, ‘Geschiedenis’, online, http:// www.cocaineinfo.nl/coke-allerlei/geschiedenis/ 4 JONGBLOET (2007), ‘Coca op de balans, de sociale functies van coca in Chapare in relatie met grotere of globale maatschappelijke processen’, Universiteit Leiden – masterthesis. 5 STREATFEILD (2003), ‘Cocaine, un unauthorized Biography’, uitgeverij Picador, p510 6 Idem 4 7 Idem 5 8 COCANATURALLY (2011)‚’The story behind the wine’, online, www.cocanaturally.com 9 Idem 5 10 THE GOOD DRUGS GUIDE, Vintage Drug Advertisements Photos, online, www. thegooddrugsguide.com 11 Idem 8 12 BRAAM (2007), ‘De Handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek’, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, p 416 13 TROPENMUSEUM (1922), ‘Javaanse arbeider temidden van koffie- en cocaplanten op de coca- en koffieonderneming Margo Molio nabij Soemberglatik’, online, http://collectie. tropenmuseum.nl 14 NARCONON (2011), ‘What is Cocaine?’, online, http://www.narconon.org/drug-information/ cocaine-coke.html 15 MILLS (2009), ‘Ball-and-stick model of the (−)-cocaine molecule, C17H21N1O4, as found in the crystal structure’, online, http://en.wikipedia. org/wiki/File:Cocaine-from-xtal-1983-3D-balls.png 16 BREAKLINE (2011), ‘Breakline productinfo – Cocaine’, http://www.breakline.be/dope/ coca%C3%AFne 17 COCAINEINFO (2011), ‘De Productie van Cocaine’, online, http://www.cocaineinfo.nl/cokeallerlei/productie/ 18 Idem 16 1

• De jongste pubers (10 – 15 jaar) worden sterk beïnvloed door hun omgeving, zijn zeer gevoelig voor groepsdruk en willen vooral bij de groep horen. • Adolescenten van 16 en ouder zijn steeds zelfbewuster. Ze zijn minder gevoelig voor groepsdruk en stellen zich verantwoordelijker op, zowel naar zichzelf als naar anderen toe. Leerlingen uit de derde graad hebben ook al nagedacht over omgang met alcohol en andere genotsmiddelen109. De bedoeling van deze preventielessen is om jongeren argumenten aan te reiken die niet-gebruik staven. Voor de leerlingen die reeds experimenteerden of gebruikten, werken deze lessen vaak enigszins ontwrichtend in die zin dat ze de vanzelfsprekendheid van hun gebruik in twijfel trekken. Omdat jongeren op deze leeftijd een verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkeld hebben, zijn ze bovendien in staat om hulp te vragen én te bieden aan vrienden. Samenvattend beoogt het project ‘cocaïne is geen fair trade’ de volgende doelstellingen: • Het vergroten van de kennis over cocaïne, zowel wat betreft de producteigenschappen (chemie, effecten op het lichaam, productiewijze), als de gevolgen van het gebruik ervan op samenleving en milieu. • Het verminderen van het gebruik van cocaïne door het creëren van een bewustzijn van de schadelijke effecten, zowel op het eigen lichaam als op de situatie in Colombia. Scholen die met dit project aan de slag willen gaan, kunnen beroep doen op een trainer van De Sleutel. De trainer biedt ondersteuning bij het implementeren van het project door leerkrachten te begeleiden en hen te voorzien van het nodige lesmateriaal.

////////////// 54

////////////// 55

19 DE SLEUTEL - ZELFHULPGROEP, ‘Cocaine’, online, http://www.zelfhulpgroep-desleutel.net/ opstartpagina.htm 20 TAYLOR, L. (2008), ‘Colombia’s Cocaine factory tours’, online, http://www.news.com.au/travel/ world/colombias-cocaine-factory-tours/storye6frfqbi-1111115955319 21 ICG (2005), ‘War and Drugs in Colombia’, online, http://www.crisisgroup.org/en/regions/ latin-america-caribbean/andes/colombia/011war-and-drugs-in-colombia.aspx 22 FLICKR, http://www.flickr.com/photos/ hjselde/305784603/ 23 VAD (2005), ‘Cocaine – Dossier’, online, http:// www.vad.be/alcohol-en-andere-drugs/info-drugs/ productinfodossiers/cocaine.aspx 24 BBC (2009), Explore – ‘Bruce Parry sees how cocaine is made in the Amazon’, online, http:// www.youtube.com/watch?v=jF_kPEl0OCU 25 Idem 21 26 UNODC (2010), ‘World Drug Report’, online, http://www.unodc.org/documents/wdr/WDR_2010/ World_Drug_Report_2010_lo-res.pdf 27 Idem 28 EMCDDA (2009), Annual report on the state of the drugs problem in Europe, online, http://www.emcdda.europa.eu/publications/ annual-report/2009 29 BBC (2011), Flow of Drugs to UK, online, news. bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/in_depth/drugs_uk/ drugs_map/html/ 30 Idem 28 31 DECORTE, MUYS (1997 - 2009), Tipping the Balance. A longitudinal study of perceived pleasures and pains of cocaine use’ 32 Idem 28 33 Idem 26 34 UNODC (2010), ‘World Drug Report 2010, Graphs’, online, http://www.flickr.com/photos/ unodc/sets/72157624340409380/detail/ 35 Idem 36 Idem 37 BBC (2011), Colombia Country Profile, online, http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_ profiles/1212798.stm 38 BRITTANICA (2011) History of Colombia, online, http://www.britannica.com/EBchecked/ topic/126016/Colombia/25338/ConservativeLiberal-struggle-1840-80

39 VALENZUELA, (2001), ´Conflicto, Neutralidad y No Violencia, Experiencias de la Base´ in SAENZ, MIGUEL (2001), ´Colombia antes los Retos del Siglo XXI: Desarrollo, Democracia y paz´, Universidad Salamanca, Salamanca, p 267 40 PECAUT, (2003), Violencia y politica en Colombia: Elementos de Reflexión, Universidad de Valle, Medellin, p 161 41 Idem 42 INTERNATIONAL CRISIS GROUP B (2008), ‘Making Military Progress Pay Off’, ICG, Brussels, p 16 43 VALENZUELA, P. (2008), ‘Lectures on the Colombian Conflict’, Universidad La Javeriana 44 RIZO (2006), ‘Evolución del Conflicto Armado en Colombia e Iberoamerica’, Universidad Autonoma de Occidente, Cali, p 39 45 EL TIEMPO (2008), Los Vinculos con los Paramilitares crispan la Politica Colombiana, online, www.elpais.com/articulo/internacional/ vinculos/paramilitares/crispan/politica/ colombiana/elpepuint/20080418elpepiint_5/Tes, accessed on the 16th of October 2008 46 BEGG, 2010, ‘Supreme Court seeks investigation into Uribe’s paramilitary ties’, online,  http://colombiareports.com 47 VAN HAASEN, ‘Interview International Committee of the Red Cross: Marianne Pecassou’ 48 BBC (2008) BRITISH BROADCASTING CORPERATION (BBC) (2008), ‘Q&A: Colombia’s Civil Conflict’, online, http://news.bbc.co.uk/2/hi/ americas/1738963.stm, 49 PFEIFFER (2010), ‘FARC ‘likely to survive Mono Jojoy’s death’, online, http://www. crisisgroup.org/en/regions/latin-americacaribbean/andes/colombia/pfeiffer-farc-likely-tosurvive-mono-jojoys-death.aspx 50 ICG (2010), ‘COLOMBIA: PRESIDENT SANTOS’S CONFLICT RESOLUTION OPPORTUNITY’, online, http://www.crisisgroup. org/~/media/Files/latin-america/colombia/34%20 Colombia%20-%20President%20Santoss%20 Conflict%20Resolution%20Opportunity.ashx 51 Idem 42 52 BEGG (2010) B, ‘Santos backs Calderon on drug legalization’, online,  http:// colombiareports.com/colombia-news/ news/11522-santos-seeks-united-stance-ondrug-legalization.html 53 ZIBECHI (2008), Post – FARC scenarios, online, canadacolombiaproject.blogspot. com/2008_07_01_archive.html

54 PALMER (2010), Plan Colombia delivered $8b in US aid over last decade, online,colombiareports.com/colombia-news/ news/10797-plan-colombia-delivered-8b-in-usaid-over-last-decade.html, 2010). 55 UNGERMAN (2003), VIDEO: Plan Colombia – Cashing in on the Drug War failure, online, www.snagfilms.com/films/title/plan_colombia_ cashing_in_on_the_drug_war_failure/ 56 US Energy Information Administration (2010), http://www.eia.doe.gov/pub/oil_gas/petroleum/ data_publications/company_level_imports/ current/import.html, 57 Idem 21 58 BBC (2010), ‘Government candidate Santos wins Colombia election’, online, http://www.bbc. co.uk/news/10362250 59 Het Fair trade label is een kwaliteitslabel dat wordt toegekend aan bepaalde producten, om de consumenten te garanderen dat deze producten een eerlijk productieproces achter de rug hebben. De Fair trade Stichting publiceerde een reeks standaarden, die je online kan vinden. Ook op de websites van OXFAM en Max Havelaar vind je nuttige info - www.fair trade.org.uk. 60 ‘Duurzaam ondernemen heeft feitelijk een milieuachtergrond, terwijl Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) een sociale achtergrond heeft (...).Ze staan beide voor het zoeken naar evenwicht tussen financieel economische resultaten, sociale belangen en het milieu oftewel de drie P’s profit, people, en planet. Alle drie de P’s worden geoptimaliseerd, zonder de balans er tussen te verliezen.’,online, www.duurzaamondernemen.nl 61 MAX HAVELAAR (2011), ‘People Planet Profit’, online,  www.maxhavelaar.nl/keurmerkvoorfair trade/people-planet-profit 62 TELOS (2011), ‘People Planet Profit Scan’, online, www.pppscan.org 63 Idem 61 64 Idem 45 65 KRAUSS (2008), ‘Illicit Crop Cultivation and Drug Trafficking’, online, www.isn.ethz.ch 66 PLOUGHSHARES (2010), ‘Armed Conflicts Report’, online, http://www.ploughshares.ca/ libraries/ACRText/ACR-Colombia.html 67 HRW, 2011, ‘Colombia: Stop Abuses by Paramilitaries’ Successor Groups’, online, www. hrw.org 68 VANOVAC (2009), ‘Colombia holds record for most landmine victims in the World’, online,  (http://colombiareports.com/colombia-news/ news/6400-colombia-holds-record-for-mostlandmine-victims-in-the-world.html,

////////////// 56

69 PBS (2011), ‘Child Soldier in the FARC’, online, www.pbs.org/wnet/wideangle/blog/6497/6497/ attachment/smoreno2007-farc-girl/ 70 WATCHLIST (2004), Colombia’s War on Children, Watchlist, New York, p 42 71 HUMAN RIGHTS WATCH (2003), ‘You’ll learn not to Cry’, HRW, New York, p166 72 VAN HAASEN (2008), Interview: Coalition Against the Use of Child Soldiers – Bogota: Anna Clara Melguizo 73 VICEPRESIDENCIA DE LA REPUBLICA (2008), ‘Comisión Intersectorial para la prevención del reclutamiento y utilización de niños y niñas por grupos organizados al margen de la ley’,ppt, vicepresidencia, Bogota, p 25 74 SPRINGER, N. (2008), ‘Prisioneros Combatientes: Datos del Primer Informe Exploratorio’, Maya Nasa, Bogota, p 12 75 UN MISSION COLOMBIA (2005), ‘Internally displaced receiving a WFP meal at a community kitchen in La Cascorba settlement, Quibdo’ http://usunrome.usmission.gov/mission/ resources/reports/files/Colombia.htm 76 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN (2011), ‘Wat is een ontheemde?’, online, www.vluchtelingenwerk.be 77 CODHES (2007), ‘Los Desplazados en Colombia’, online, www.codhes.org 78 MOONEY, E. (2005) ‘The Concept of Internal Displacement and the Case for Internally Displaced Persons as a category of Concern’, Refugee Studies Quarterly, 24(3): 9-26. 79 DAILY MAIL (2009), ‘A Habit that’s costing the Earth’, online, http://www.dailymail.co.uk/ home/moslive/article-1157642/The-habit-8217-scosting-earth.html 80 TRADE AND ENVIRONMENT (1997), ‘Cocaine, conflict and Environment, online, ttp://www1. american.edu/ted/ice/cocaine.htm (1997) 81 THE TELEGRAPH (2008), ‘Colombian drug cartels blamed for the destruction of rainforest’ http://www.telegraph.co.uk/news/2009481/ Colombian-drug-cartels-blamed-for-thedestruction-of-rainforest.html 82 Idem 79 83 PLANT TALK (2010), ‘Colombia, Counting the costs of Cocaine’, online, http://www.plant-talk. org/colombia-counting-cost-cocaine.htm 84 Idem 79 85 Idem 86 Idem 87 Idem 80 88 NEW STATES MAN, ‘Lessons from Colombia’, online, http://www.newstatesman.com/ society/2007/08/plan-colombia-afghanistan-war

////////////// 57

89 WWF (1998), Innocent Victims of War in the Air, online, http://wwf.panda.org/wwf_ news/?1853/Innocent-victims-of-war-in-the-air 90 Idem 79 91 AIDA (2010), ‘Plan Colombia: The Harmful Impacts of Aerial Spraying’, online, http://www. aida-americas.org/en/project/plancolombia 92 POLLARD (2005), UN report puts world’s illicit drug trade at estimated $321b, online, www. boston.com 93 SEYAL (2009), Drug money saved banks in global crisis, claims UN advisor, online, www. guardian.co.uk 94 Idem 34 95 THE LONG NOW FOUNDATION (2010), ‘The Cocaine Trade: Who’s Really Bumping Up Prices?’, video: online, www.youtube.com/ watch?v=CBqQqoFcwR4 96 Idem 97 MONCADISTA (2011), ‘Colombia 4. Raspachines o campesinos. La coca, problema social’, online, moncadista.org 98 Idem 21 99 EL DESPERTAR EN TAMAULIPAS (2010), ‘Logros contra la Droga’, online, http://www. despertardetamaulipas.com/nota.php?art_ ID=58221 100 Idem 21 101 Idem 97 102 THE NARCO NEWS BULLETIN (2008), ‘Victory (for Now) for Protesting Coca Farmers in Colombia’, http://www.narconews.com/Issue51/ article3030.html 103 Idem 21 104 BURKHART G. (2002), ‘Drugs in Beeld - uitgave september/oktober’, Bureau voor Officiële Publicaties der Europese Gemeenschappen, Lissabon. 105 KAHN, R. (2011), ‘De appel en de boom. Waarom ben je wie je bent? Is dat aanleg of opvoeding?’Amsterdam, Balans 106 EMCDDA (2002), ‘Drugspreventie op scholen in de EU, Drugs in beeld’, Lissabon 107 VAD (2006), ‘Drugsbeleid op School’, Brussel, VAD 108 VAN DER KREEFT, P. (2008), ‘Unplugged Tweede graad, Handleiding voor de leerkracht’, Gent, De Sleutel 109 Nelis, H., Van Sark, Y. (2009), ‘Puberbrein, binnenstebuiten’, Utrecht, Kosmos

FAIR IS GEEN TRADE FAIR TRADE

IS GEEN

FAIR TRADE

WWW.UAB-COCAINE.BE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

www.uab-cocaine.be

een product is pas fair trade wanneer het zowel financiële als sociale vooruitgang creëert, met respect voor het milieu tijdens het productieproces.

IS GEEN

FAIR TRADE

Cocaïne onderhoudt een gewapend conflict. Wegens gebrek aan mankracht zijn kinderen onmisbaar voor de gewapende groepen. De gemiddelde leeftijd van de kinderen in de gewapende groepen is 12,9, hoewel de kleinsten amper 6 jaar zijn.

COCAÏNE COC IS GEEN

IS GEEN

IS GEEN fair trade

Children are blown up by landmines; indigenous people are enslaved; villagers are tortured and killed; rainforests are razed. You’d cause less human suffering if instead of discreetly retiring to the toilet at a media drinks party, you went into the street and mugged someone

WWW.UAB-COCAINE.BE SOPHIE VAN HAASEN

PEOPLE/PLANET/PROFIT

COC FAIR TRADE Een hectare cocaplantage brengt ongeveer 7.400 gram cocaïne voort per jaar. Dit betekent dat er per gram coke twee vierkante meter tropisch regenwoud verdwijnt. In totaal eiste de cocaïnehandel reeds 2 miljoen hectare Amazonewoud, een gebied ter grootte van Wales.

Zolang de aanhoudende vraag naar cocaïne een stabiele afzetmarkt voor cocapasta verzekert, blijft het voor de boer interessant zelf te gaan telen.

IS GEEN

FAIR TRADE PEOPLE PLANET PROFIT

PEOPLE PLANET PROFIT

Als afnemer van een product, draagt de consument bij tot de reuzenwinsten die de cocaïne-industrie genereert: reuzenwinsten die bovendien slechts naar enkelen gaan en gemaakt worden op kap van mens en milieu.

IS GEEN

FAIR TRADE PEOPLE PLANET PROFIT UNIVERSITEIT VOOR HET ALGEMEEN BELANG

‘WIJ VERMOORDEN GEEN RECHTERS OF MINISTERS, WE KOPEN ZE’.

Afval 1 kg cocapasta = 7.9liter zwavelzuur + 1.25liter ammoniak

UNIVERSITEIT VOOR HET ALGEMEEN BELANG

IS GEEN

FAIR TRADE

WWW.UAB-COCAINE.BE

IS GEEN

FAIR TRADE

IS GEEN

IS GEEN IS GEEN

FAIR TRADE

COCAÏNE COC PEOPLE/PLANET/PROFIT

PEOPLE PLANET PROFIT

IS GEEN fair trade

Grootschalige ontbossing maakt grond vrij voor cocateelt. Het uitsterven van bedreigde dier - en plantsoorten, bodemerosie en verarming van de grond zijn hier de voornaamste gevolgen van.