&co. Onze wouden, onze toekomst! Wat doet België? Armoede en ontbossing. Wouden en parken in DRC THEMANUMMER OVER DE WOUDEN VAN CONGO JUNI 2007

&co

H E T B L A D VA N D E B E L G I S C H E O N T W I K K E L I N G S S A M E N W E R K I N G I N D E D R C O N G O

THEMANUMMER OVER D E

W O U D E N

V A N

C O N G O

|

J U N I

2 0 0 7

Onze wouden,

onze toekomst !

DOSSIER |

6

Het woud : een mozaïek van gebruiksvormen

KAART |

16

Wouden en parken in DRC

LA VOIX DU CONGO PROFOND |

26

Armoede en ontbossing

PARTNERSCHAP |

28

Wat doet België?

2

J U N I 0 7 | NR 2

TEN GELEIDE

Claude CROIZER Milieuadviseur, Belgische Technische Coöperatie Eddy NIERYNCK Beheerder van de DRC-dossiers, Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking Theodore TREFON Hoofd van de afdeling hedendaagse geschiedenis, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika

T

oen de Belgische minister van ontwikkelingssamenwerking ons vroeg een interna-

tionale conferentie te organiseren over de wouden van de DRC, beseften we niet welk enthousiasme dit zou opwekken. Opvallend was de efficiënte samenwerking van vertegenwoordigers uit diverse kringen van wetenschappers

zowel

als

verenigingen,

van

Belgische, Congolese en internationale instellingen, en van iedereen die spontaan contact met ons opnam, onderzoekers, leidinggevenden en actievoerders van NGO’s, maar ook ver-

natuurlijke rijkdommen, maar deze rijkdom-

De uitdagingen zijn talrijk: we moeten een

tegenwoordigers uit de privésector. Dankzij

men zijn bedreigd, in het bijzonder het woud

uniek en onvervangbaar natuurlijk erfgoed

hen zijn we erin geslaagd ons doel te bereiken:

en zijn bewoners.

beschermen, we moeten Congo voorbereiden

de spots richten op de uitdagingen van de

op de toekomst, ontwikkelingsstrategieën uit-

wouden in Congo, het woord geven aan de

Het woud kan een belangrijke rol spelen in de

werken en uitvoeren, en zo stap voor stap wer-

voornaamste actoren en het samenbrengen van

duurzame ontwikkeling van de DRC, indien het

ken aan een rechtvaardige ontwikkeling.

alle betrokken partijen, om zo te bouwen aan

niet zomaar wordt overgeleverd aan een eenzij-

een open, constructieve dialoog en het publiek

dige “industriële exploitatie”. Tijdens de

De Belgische samenwerking, die deze confe-

en de besluitvormers te wijzen op de nood aan

debatten op de conferentie werd gewezen op

rentie organiseert, met de steun van de

dringende acties.

de noodzaak van een doeltreffend beheer op

Wereldbank, de Europese Commissie en de

basis van een reële participatie, met aandacht

Franse en Britse diensten voor ontwikkelings-

Deze conferentie was niet de eerste bijeen-

voor de lange termijn, waarbij de resultaten

samenwerking, herinnerde de Congolese part-

komst over dit thema en het risico was groot

van dit beheer bijdragen tot de strijd tegen de

ners aan hun engagement om samen met hen

dat het “nog maar weer eens een conferentie”

armoede en in de eerste plaats ten goede

bij te dragen tot een duurzaam beheer van de

zou worden. Om dit te vermijden, kozen we

komen aan de autochtone bevolking en de

rijkdommen van het woud.

ervoor om de nadruk te leggen op de noodzaak

bewoners van het woud. Maar er staat veel op

om te werken aan nieuwe beheersystemen en

het spel, er zijn vaak tegenstrijdige belangen,

De Verklaring van Brussel, die werd opgesteld

financieringsmechanismen, en tegelijkertijd

en het is niet gemakkelijk een duidelijk beeld

na deze tweedaagse conferentie, besluit met

het elan van deze conferentie een vervolg te

te krijgen van de aard van de problemen en de

een aanmoediging aan de DRC om op onafge-

geven via gepaste acties om het publiek in

alternatieven die naar voren moeten worden

broken wijze door te gaan met de inspanningen

Congo en in België te informeren en bewust te

geschoven.

inzake goed bestuur die een aanvang namen in

maken. Dit nummer van “ &CO” past dan ook in deze aanpak.

2002, krachtens de prioritaire agenda, U vindt in deze “ &CO” getuigenissen van

aangevuld met een aansporing aan de interna-

mensen die in of van het woud leven, die het

tionale partners om deze inspanningen te

In het vorige nummer van dit blad hadden we

woud gebruiken, en van anderen die het –

ondersteunen.

het over de heropbouw van de DRC na de ver-

bewust of onbewust – vernietigen. Maar u vindt

kiezingen. Voor de Belgische samenwerking

ook artikels waarin de nadruk wordt gelegd op

behoort de milieuproblematiek tot de kern van

de onschatbare waarde van het Congolese woud

deze heropbouw, omdat de DRC een van de

voor de Congolese bevolking en voor de mens-

De verklaring van Brussel is beschikbaar

rijkste landen ter wereld is in termen van

heid, hoe kwetsbaar dat woud ook is.

op

www.confordrc.org

3 Mambasa, Oostelijke Provincie

voor de regering van de Democratische Republiek Congo als voor de nationale en internationale gemeenschap. Wij verwachten dat alle betrokken partijen volop meewerken aan de verwezenlijking van de doelstellingen van de Congolese regering, die moet kunnen rekenen op ieders instemming. Gezien de complexiteit van wat hier op het spel staat, kan geen enkele partij deze uitdaging alleen

De ontwikkeling van de DRC is geen geïso-

aanpakken. Partnerships tussen verschillende

leerd proces. Het land maakt deel uit van de

actoren zijn meer dan ooit noodzakelijk, net

ecosystemen die momenteel bedreigd worden

zoals de betrokkenheid van de internationale

door milieurampen en gevaren te wijten aan

gemeenschap.

de klimaatveranderingen waartegen de bevolking niet gewapend is. Deze uitdagingen kun-

Wat betreft de gemeenschappelijke Belgisch-

nen niet worden aangegaan door één land, en

Congolese visie, kunnen we stellen dat onze

nog minder door een van de minst ontwik-

respectieve maatschappijen en instellingen elk

kelde landen, dat geenszins beschikt over de

op zoek zijn naar hun positie tegenover deze

middelen noch de capaciteiten om deze pla© Randy Olson

problematiek. Van nature, op grond van onze

gen aan te pakken.

geschiedenis, en uit noodzaak zijn onze beide volkeren sterk gehecht – elk met hun eigen

Het ministerie van Milieu, dat een zeer belan-

WOORD VOORAF

gevoeligheden – aan oplossingen die steunen

grijke rol speelt op het gebied van het bosbe-

op een multilaterale samenwerking. Onze

heer, is bezig met de uitwerking van een

nationale overheden worden zich, elk vanuit

“nationaal programma voor de wouden en het A b e l L é o n K A L A M B AY I WA K A B O N G O Secretaris-Generaal bij het ministerie van Milieu, Natuurbehoud, Waters en Bossen, DRC

hun eigen perspectief, steeds meer bewust van

natuurbehoud”. Het is zijn taak de bevolking

onze toenemende onderlinge afhankelijkheid,

en de ontwikkelingspartners te informeren

en dit in een aanzienlijk aantal sectoren. We

over de nationale activiteiten in de bosbouw-

hebben grotendeels dezelfde doelstellingen,

sector en over het belang van hun bijdrage tot

D

e Democratische Republiek Congo, die

de internationale inspanningen op het vlak

een lange periode van aarzeling achter

van milieubescherming.

wat tot uiting komt in concrete standpunten: samen streven we naar de vermindering van de macro-economische onevenwichten op wereld-

zich laat, moet zich op vastberaden wijze concentreren op de grote problemen verbon-

De wouden van de DRC vormen een uitzonder-

den aan haar “herfundering”, om te beant-

lijk erfgoed voor de Congolese bevolking en

woorden aan de groeiende behoeften van haar

voor de hele mensheid. Het beheer ervan moet

bevolking die net als andere volkeren verlangt

gericht zijn op het terugdringen van de

naar welvaart, de conditio sine qua non om de

armoede en de bescherming van het milieu.

armoede terug te dringen.

Dit is een zware verantwoordelijkheid, zowel

schaal en de verwezenlijking van de millenniumdoelstellingen ten voordele van de meest kwetsbaren. De conferentie van Brussel heeft hiertoe bijgedragen. De Congolese wouden verdienen in deze postconflictperiode bijzondere aandacht vanwege de internationale gemeenschap. De reeds op

De regering besteedt hierbij vooral aandacht

gang gekomen economische opleving wordt

aan alles wat direct te maken heeft met de

nu versterkt en de uitdagingen op het vlak van

overleving en de emancipatie van de bevolking,

de natuurlijke rijkdommen en in het bijzonder

met het accent op hen die vroeger vergeten

de wouden zullen nog verscherpt worden. Het

werden, zoals de autochtone volkeren, waarvan

overleg over de conflicterende economische © DGOS/Dimitri Ardelean

de knowhow maximaal moet benut worden. Als publiek erfgoed zijn de Congolese wouden van essentieel belang, niet alleen voor het overleven van miljoenen mensen, waaronder de armsten ter wereld, maar ook voor het wereldmilieu.

Bijna 300 mensen uit verschillende landen namen deel aan de conferentie in Brussel op 26 en 27 februari 2007.

en sociale belangen van de betrokken volkeren, en de noodzaak tot het behoud van de ecologische rijkdommen van het massief, kunnen op deze wijze bijdragen tot het realiseren van de voorwaarden voor een duurzame ontwikkeling van de DRC.

Actualiteit

J U N I 0 7 | NR 2

De wouden van Congo Ecologische schatkamer en groene long van Afrika MET EEN OPPERVLAKTE VAN 1 700 000 KM2, 400 SOORTEN ZOOGDIEREN EN 10 000 PLANTENSOORTEN IS HET TROPISCH REGENWOUD IN HET BEKKEN VAN DE CONGORIVIER EEN WARE ECOLOGISCHE SCHATKAMER. DIT IS HET TWEEDE GROOTSTE REGENWOUD TER WERELD, NA DAT VAN HET AMAZONEGEBIED. DEZE GIGANTISCHE GROENE LONG IS 3 KEER GROTER DAN FRANKRIJK EN 55 KEER GROTER DAN BELGIË!

Frédéric LOORE

Dit zorgt immers, via het mechanisme van de evapotranspiratie, voor 75 à 95% van de neerslag in het Congobekken. Ten slotte dient ook de uitzonderlijk rijke fauna en flora in deze wouden te worden vermeld. Van de 10 000 plantensoorten die we hier aantreffen zijn er 3 300 endemische (uitsluitend voorkomend in DRC). Wat betreft de zoogdieren tellen we 39 endemische soorten. De © Kim Gjerstad

4

De verbazingwekkende flora van het Rwenzori-massief, met op de bergtoppen gletsjers en eeuwige sneeuw.

gorilla, de chimpansee en de bonobo zijn er thuis, maar ook de okapi en de Congopauw. Zeldzame antilopen zoals de bongo worden er eveneens aangetroffen, net als grote kuddes buffels en bosolifanten. Deze fantastische bio-

A

frika wordt steeds kaler maar was vroe-

ziening, medicinale planten en energie.

diversiteit, één van de rijkste ter wereld, vinden we ook terug in de meren en rivieren. Het

ger bijna volledig bedekt met regenwouden, van Senegal tot Uganda. En

Het groene goud van het aards paradijs

Tanganyikameer alleen al bevat 2000 soorten

door de ontbossing wordt het steeds erger. Dit is

Economisch gezien heeft het land dit groene

vissen, waarvan meer dan de helft nergens

te wijten aan diverse factoren, waaronder de

goud overigens meer dan nodig. Zo levert het

anders ter wereld voorkomt. Ook deze wateren

industriële houtwinning op het continent (zie

centrale bassin van het tropisch regenwoud

zijn voor een groot deel schatplichtig aan het

blz.13). Gelukkig blijft nog zo’n 2/3 van het

zowel het hout voor de uitvoer als de levens-

regenwoud.

grondgebied van de Democratische Republiek

middelen voor diverse grote stedelijke centra,

Congo bebost, met een totaal van niet minder

waaronder Kinshasa. Meer nog, ondanks zijn

Grootste koolstofput in Afrika

dan 145 miljoen hectare woud, waarvan 86 mil-

rijkdom aan ertsen, blijft de ontwikkeling van

Behalve het directe belang op lokaal en regio-

joen hectare regenwoud (40% van de opperv-

het land in hoge mate afhankelijk van de pres-

naal vlak, vervullen de regenwouden ook een

lakte van het land). Deze ecosystemen zijn niet

taties van de landbouwsector, die zijn water

aantal essentiële functies op milieugebied,

alleen van fundamenteel belang voor het kli-

betrekt

bosgebieden.

waarvan het belang veel verder reikt dan de

maatevenwicht van onze aarde, ze leveren ook

Daarenboven speelt de Congorivier, de voor-

grenzen van Congo. Allereerst dragen deze

een overvloed aan voedsel voor grote bevolkings-

naamste verkeersader van het land, een essen-

wouden bij tot de zuivering en het kringloop-

groepen die voor hun overleving aangewezen

tiële rol in het transport van personen en goe-

proces van het water, maar daarbij komt ook de

zijn op de natuurlijke hulpbronnen die deze eco-

deren tussen het binnenland en de stedelijke

aanvoer van voedingsstoffen en andere

systemen bieden. Alleen al in de Democratische

centra. Overigens is de regeling van haar

nutriënten in de overstromingsgebieden, moe-

Republiek Congo zijn zo’n 40 miljoen mensen

debiet (40 000 m3/s het hele jaar lang) sterk

rasvlaktes en estuaria. Hun werking beperkt

afhankelijk van het woud voor hun voedselvoor-

afhankelijk van de aanwezigheid van het woud.

bovendien de kwalijke gevolgen van overstro-

uit

de

lokale

>

5

W O O R D E N L I J S T:

Biomassa : totale massa van alle levende organismen in een gegeven milieu (wortels, takken, bladeren)

Ecosysteem : het geheel van een gemeenschap of samenleving van levende wezens en zijn geologische, bodemkundige en atmosferische omgeving

©Greenpeace/Philip Reynaers

Evapotranspiratie : de totale hoeveelheid water die van de bodem naar de atmosfeer wordt verplaatst via de verdamping op grondniveau en de transpiratie van de planten

Moerasgebied bij het Tumba-meer, waar men vist met behulp van dammen en visvallen.

25% bedraagt van het totaal van de CO2-uit-

essentieel voor de strijd tegen de opwarming

stoot te wijten aan menselijke activiteiten. Dit

van het klimaat, omdat zij, meer dan gelijk

stemt ongeveer overeen met de totale uitstoot

welk ander ecosysteem, in staat zijn om de CO2

van de transportsector wereldwijd. Voor de

(koolstofdioxide) vast te houden. Het is

Democratische Republiek Congo berekende

immers bekend dat de hoeveelheid CO2 die

men dat de uitstoot veroorzaakt door de ont-

wereldwijd wordt vastgehouden door de wou-

bossing tussen 1950 en 2000 meer dan 50

den 45 keer groter is dan de hoeveelheid die

keer groter was dan die veroorzaakt door het

jaarlijks wordt uitgestoten door de ontginning

gebruik van fossiele brandstoffen. Momenteel

van fossiele energiebronnen en de productie

staat het land op de 21e plaats van de ‘ram-

De okapi, een zeldzame en bedreigde diersoort, leeft alleen in de tropische wouden in het oosten van de DRC.

van cement. En het regenwoud van Congo

penhitparade’ van de landen die bijdragen tot

toe te roepen aan de bosontginning, en dit via

alleen al blijkt 8% van dit volume te omvatten.

het broeikaseffect (vóór België, Finland,

de ontwikkeling van een bosbeheer waarbij res-

Op die manier is dit woud dus de grootste

Griekenland,

en

pect wordt getoond voor het milieu en de

“koolstofput” in Afrika en de vierde grootste

Nederland); en dit vrijwel uitsluitend wegens

sociale billijkheid. Het niet-destructieve

ter wereld.

de uitdunning van dit ‘groene tapijt’, dat maar

gebruik van het woud (concessies ten behoeve

blijft krimpen onder de druk van de houtkap-

van het toerisme, de ecologie, de gemeen-

Het bos: een belangrijke klimaatregelende rol

pers. Bepaalde prognoses gaan bovendien uit

schappen, enz.) blijft mogelijk. Hierdoor kan

van een verdwijning van 40% van de wouden

men trouwens inkomsten genereren voor de

Kortom, we moeten geen klimatologie gestu-

van Congo tegen het jaar 2050. Als dit het

staat, die ook ten voordele zijn van de lokale

deerd hebben om te begrijpen welke impact de

geval is, dan wordt er zo’n 31 à 34 miljard ton

bevolking. In dit kader verbond de Belgische

ontbossing op het klimaat heeft. Als we weten

CO2 verspreid in de atmosfeer, wat overeens-

minister voor ontwikkelingssamenwerking zich

dat de biomassa van de tropische regenwou-

temt met de uitstoot van België over een

ertoe, in nauwe samenwerking met de

den ongeveer 180 ton koolstof per hectare

periode van 267 jaar (gebaseerd op het gemid-

Congolese overheid en met andere internatio-

bevat, kunnen we ons gemakkelijk voorstellen

delde van het jaar 2000)!

nale partners, zijn actieve steun te verlenen

Ierland,

Zwitserland

wat er door een intensieve ontbossing wordt

©UNESCO/Eric Loddé

mingen en droogtes. Maar bovenal zijn zij

aan de initiatieven voor de uitwerking van een

teweeggebracht qua uitstoot in de atmosfeer.

Het regenwoud is niet alleen één van de moto-

innoverende financiering voor een duurzaam

Meer dan 90% van de bovengrondse koolstof

ren van de Congolese economie, maar ook een

beheer van de wouden in de Democratische

kan verloren gaan als de bodembestemming

ecologische troef voor het land zowel als voor

Republiek Congo.

veranderd wordt. De rechtstreekse impact van

heel de wereld. Daarom is het nodig een halt

BRONNEN GREENPEACE BELGIË EN WWF DRC

selectief kappen is beduidend kleiner, ook al is deze niet te onderschatten. Er moet echter rekening gehouden worden met de onrechts-

UITTREKSEL UIT DE VERKLARING VAN BRUSSEL

treekse gevolgen die voortvloeien uit het creë-

“De bossen van de DRC vormen een gemeenschappelijk nationaal erfgoed van onschatbare waarde voor de Congolese bevolking en voor de mensheid.”

ren van evacuatieroutes en met het feit dat het jaarlijkse volume van de uitstoot tussen 10 en

6

J U N I 0 7 | NR 2

Dossier

>

7

Het woud:

een mozaïek

van gebruiksvormen

©Randy Olson

HET CONGOLESE WOUD MOET OP DE EERSTE PLAATS WORDEN GERED OMWILLE VAN ZICHZELF EN OMDAT HET EEN VAN DE LAATSTE GROENE LONGEN VAN DEZE PLANEET IS. MAAR HET IS OOK VOOR DE LOKALE BEVOLKING EEN BRON VAN RIJKDOM DIE MOET WORDEN BESCHERMD EN ONTWIKKELD. DAAROM MOETEN WE ZORGEN VOOR EEN DUURZAAM EN DOORDACHT BEHEER, WAARBIJ EEN MOZAÏEK VAN GEBRUIKSVORMEN NOODZAKELIJK IS. DIT DOSSIER BIEDT ENKELE CONCRETE VOORBEELDEN WAT BETREFT DE ECOLOGISCHE BESTEMMING, DE ECONOMISCHE DIMENSIE EN DE MENSELIJKE DRAAGWIJDTE.

8

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

De bescherming van

een onvervangbare OP GROND VAN ZIJN NATUURLIJKE

biologische rijkdom

BIOLOGISCHE RIJKDOMMEN STAAT CONGO OP DE VIJFDE PLAATS IN DE WERELDRANGLIJST INZAKE DE

Noodtoestand De vijf nationale parken die deel uitmaken van

D

het Unesco-werelderfgoed staan op de lijst

de oprichting van het Nationaal Park

bestaat een groot aantal van de beschermde

van Virunga (het eerste nationale park van

gebieden alleen nog op papier. Er zijn tal van

Afrika) in het noordoosten van het land, met de

problemen, maar de hoofdoorzaak van de aan-

bescherming van de vermaarde berggorilla’s.

tasting van de biodiversiteit is de menselijke

IETS AAN TE DOEN, IS IEDERS

Acht decennia later telt de DRC officieel 60

activiteit: landbouw, jacht, houtwinning, enz.

MEDEWERKING VEREIST.

beschermde gebieden, waarvan er 5 deel uit-

En er zijn nog andere bedreigingen: gewa-

maken van het werelderfgoed. Hier vinden we

pende groepen stropers die het gemunt heb-

enkele van de meest opmerkelijke soorten, die

ben op bedreigde diersoorten, de illegale han-

BESCHERMDE GEBIEDEN EN HET

alleen voorkomen op Congolese bodem, zoals

del in broussevlees, de illegale ontginning van

BEHOUD VAN DE MEEST

de bonobo, de witte neushoorn van het

wouden en mijnen.

DIVERSITEIT VAN DIEREN EN PLANTEN. MAAR DEZE UITZONDERLIJKE BIODIVERSITEIT WORDT NU BEDREIGD. OM HIER

DOEL : HET HERSTEL VAN DE

BEDREIGDE SOORTEN EN ECOSYSTEMEN.

Olivier STEVENS en Julie LEDUC

e geschiedenis van de parken van Congo begon eigenlijk in 1925, met

van het bedreigde werelderfgoed. Bovendien

Noorden, de Congolese pauw, de zeer zeldzame okapi en de minder bekende watercivet-

Nu de stabiliteit is teruggekeerd, gaat de prio-

kat. Deze biodiversiteit weerspiegelt zich ook

riteit naar een normaal functioneren van de

in de overvloed aan plantensoorten, weekdie-

bestaande beschermde gebieden. De oorlog

ren, vogels, vissen, insecten en bacteriën. Vele

die het land heeft verscheurd, heeft immers

soorten zijn echter ook vandaag nog maar wei-

niet alleen burgerslachtoffers gemaakt, maar

nig bekend bij de wetenschappers.

ook de fauna en de flora hebben eronder gele-

Moerasgebied bij het Tumba-meer.


>

9 Okapi-wildpark. Bereiding van boeketten als voedsel voor de okapi’s. Ze worden samengesteld uit de bladeren van een vijftigtal soorten wilde planten en bomen.

de parken, en voor een versterking van de bewaking, om een eind te maken aan de nietduurzame bosontginning. Andere dringende acties: het herstel van de grenzen van de sites, rekening houdend met de lokale bevolking, zoals reeds het geval was in Virunga.


Want het succes van deze acties is voor een groot deel te danken aan de aanvaarding ervan door de naburige gemeenschappen. De beëindiging van het conflict houdt ook risico’s in. Door de hervatting van de bosbouwden. Bovendien is de gehele organisatie die

natuurbehoud”. Voorts werden er structuren

activiteiten en het toegankelijk worden van

moet zorgen voor de bescherming van de wou-

opgezet voor het beheer van de ecologische

afgelegen bosgebieden, die vroeger onbereik-

den, ernstig verstoord. Resultaat: een sterke

informatie en werden er basiskaarten gemaakt

baar waren voor jagers en stropers, riskeert

verarming van de ecosystemen. Daardoor wer-

van de 5 werelderfgoedsites, op basis van

men meer intense stropersactiviteiten, zoals

den bijvoorbeeld de nijlpaarden van Virunga

satellietbeelden. Zo konden de nodige gege-

reeds het geval was elders in de regio.

afgeslacht, de olifantenpopulaties in de

vens worden bijgewerkt en geactualiseerd.

Nood aan menselijke middelen

werelderfgoedsites gedecimeerd en blijven er nog maar enkele witte neushoorns over.

Eén zaak is zeker: het herstel van de

Tijdens de gesprekken op de Conferentie van

Daartegenover staan natuurlijk de inspannin-

beschermde gebieden zal tijd vergen, want

Brussel bleek dat er een enorme behoefte is

gen voor het behoud van dit erfgoed door het

het hele netwerk moet opnieuw in kaart wor-

aan mankracht, materiaal en infrastructuur.

Institut Congolais pour la Conservation de la

den gebracht. Het vastleggen van nieuwe

Zo’n 30 à 40 jaar geleden kregen de techni-

Nature (ICCN, Congolees Instituut voor

gebieden werd reeds aangevat, met als doel

sche kaders een behoorlijke opleiding, maar

Natuurbehoud), verantwoordelijk voor het

het bereiken van 15% van het nationale

daarna trad er een stagnatie op, zoals in veel

beheer hiervan, en van zijn vele partners. Het

grondgebied

tot

andere domeinen. Gelukkig beschikt het land

is onder meer dankzij de betere efficiëntie van

beschermd gebied, zoals vastgelegd in de bos-

nog over een kleine groep professionele, goed

de patrouilles dat het aantal berggorilla's in

bouwwetgeving (tegenover ongeveer 8% van-

opgeleide mensen, al naderen de meesten

Virunga weer is toegenomen en bepaalde

daag). Dit is een complexe taak. Gewapende

onder hen de pensioenleeftijd. Uit een studie

bezette gebieden konden worden teruggeëist.

groepen, militaire posten, burgers en mijnex-

van 2005 blijkt dat er behoefte is aan zo’n 700

Er werden ook contacten gelegd met de ver-

ploitanten

ruimen.

ingenieurs en 2000 technici. Nieuwe benade-

schillende oorlogvoerende partijen, om te

Bovendien moet worden gezorgd voor een

ringen die aangepaste vaardigheden vereisen,

komen tot een echte “diplomatie inzake

minimale aanwezigheid en infrastructuur in

dienen dus opgezet te worden.

dat

moeten

werd

de

uitgeroepen

plaats


De betrokkenheid van de bevolking Uit de belangenconflicten die vaak opduiken tussen organisaties die de natuur beschermen en de bevolking nabij de parken blijkt hoe belangrijk het is deze laatsten bij het proces te betrekken, zowel wat betreft de bescherming als het gebruik van hun kennis over het milieu. Vroeger deden de jachtreservaten dienst als bufferzone rondom de parken. Maar vandaag is de bevolkingsdruk zo groot dat ze deze rol niet meer kunnen vervullen. Een oplossing die wordt geadviseerd is een participatief beheer waarbij men tracht de diverse belangen met elkaar te verzoenen. Maar een dergelijk project kan alleen slagen als het economische alternatieven biedt aan de betrokken bevolking, via activiteiten die zorgen voor inkomsten en voor een sociaal-economische infrastructuur. Mbandaka, Evenaarsprovincie. Bureau van de provinciale coördinator voor milieubescherming.

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

>

©Greenpeace/Kate Davison

Bosinventarisatie (opmeting van de diameter op borsthoogte en identificatie van de soort), in een blok waar het Afrikaanse UH-bosbouwsysteem (uniformisation par le haut) wordt toegepast, in het reservaat van Luki in het woud van Mayombe, Bas-Congo.

©Koninklijk Museum voor Midden-Afrika/Camille Couralet

Een jager van broussedieren op een exploitatieweg in de streek Bandundu. Deze wegen leiden tot de ontsluiting van het tropisch regenwoud en maken het zo toegankelijk voor commerciële stropers.


“ De Conferentie wees op het belang van het behoud van de biodiversiteit van de Congolese wouden, hun genetisch potentieel en hun bijdrage aan het ecologisch evenwicht van de planeet. Dit zijn problemen van wereldbelang die het strikt Congolese kader overschrijden en de noodzaak van een regionale en internationale actie benadrukken.”

minste als men duurzame resultaten wenst. De oprichting van een fiduciair fonds voor natuurbehoud is een van de antwoorden op het ontbreken van andere specifieke fondsen.

Toerisme: een alternatieve financieringsbron Ook de promotie van het toerisme, met de bescherming van de fundamentele evenwichten van het natuurlijk milieu, is een taak van het ICCN. Het op gang komende toerisme zou moeten leiden tot inkomsten die kunnen worden gebruikt voor personeels- en werkingskosten in de beschermde gebieden. Daartoe moeten echter voorzieningen worden ontwikkeld zoals

De internationale gemeenschap klaar voor actie

transport en logies. Rwanda is hierin een voor-

De conferentie benadrukte ook de noodzaak

aanwezigheid van de gorilla’s, is vandaag in

van nieuwe financieringsmechanismen om de

Rwanda de derde bron van vreemde deviezen,

vereiste middelen te mobiliseren. De drin-

na koffie en thee.


10

beeld. Het ecotoerisme, dat vooral steunt op de

gende nood aan kapitaal is inderdaad acuut.

BRONNEN UNESCO, CIFOR, CIRAD, WERELDBANK

De dorpsbewoners worden aangespoord om rietratten te kweken (Thryonomys swinderianus), om zo de druk op het broussevlees te verminderen.

Technisch is alles aanwezig, maar het gebrek aan geld kan op ieder moment alles weer op losse schroeven zetten. Wie zal bijvoorbeeld

ICCN

de vaste werkingskosten, zoals de lonen van de bewakers, op zich nemen? Door de politieke instabiliteit en de conflicten is de totaalvisie bij deze projecten echter beperkt tot een termijn van 3 à 4 jaar. Toch is de natuurbescherming een langetermijndoel dat investeringen in de tijd vereist. Een van de prioriteiten is bijgevolg ook een voortgezet internationaal engagement op de lange termijn, ten-

Het Congolees Instituut voor Natuurbehoud (ICCN, Institut Congolais pour la Conservation de la Nature), opgericht in 1975, is een technische en wetenschappelijke openbare instelling. Haar doel is de biodiversiteit in de beschermde gebieden te beheren en te behouden, het wetenschappelijk onderzoek op het vlak van ecologische ontwikkeling te begunstigen en te bevorderen, het ecotoerisme te ontplooien met eerbied voor de basisprincipes inzake natuurbehoud, en ten slotte het natuurbehoud te integreren in de lokale ontwikkeling van de naburige bevolking in de beschermde gebieden. 2000 ambtenaren, met zeer uiteenlopende opleidingen zoals dierenartsen, biologen, geografen, economisten, landbouwkundigen, financiers, juristen en historici zetten zich in om een doeltreffend plan uit te werken voor het behoud van de biologische diversiteit van de DRC.

11

koolstofputten

DOOR DE OPVANG VAN KOOLSTOF EN DE ‘EVAPOTRANSPIRATIE’ DRAGEN DE TROPISCHE REGENWOUDEN BIJ TOT DE KLIMAATREGELING EN SPELEN ZE EEN ESSENTIËLE ROL IN DE STRIJD TEGEN DE OPWARMING VAN DE AARDE.

Marie-Christine BOEVE

De koolstofcyclus

energie te produceren. Dan komen ze opnieuw

Koolstof vinden we overal op onze aardbol. De

vrij als CO2 in de atmosfeer. Deze ‘bijko-

totale hoeveelheid blijft constant en is ver-

mende’ CO2 verstoort de natuurlijke koolstof-

deeld over verschillende ‘reservoirs’ waartussen uitwisselingsprocessen plaatsvinden. Dit

Snelle uitwisseling

Trage uitwisseling

Zwakke uitwisseling

cyclus en draagt bij aan de opwarming van het klimaat.

noemen we de koolstofcyclus. Een deel van de

Atmosfeer

koolzuurgassen (CO2) in de atmosfeer wordt

Ontbossing en koolstofputten

opgelost in de oceaan; een ander deel wordt omgezet via de fotosynthese van planten in organisch materiaal, dat vervolgens wordt opgenomen door plantenetende dieren, die op

Een bos dat groeit is een koolstofput. Waarom? Omdat de hoeveelheid koolzuurgas

Biomassa Dode biomassa

Oceanen

(CO2) die tijdens de fotosynthese wordt opgenomen door de groeiende bomen groter is dan

(aarde, veen)

hun beurt worden opgegeten door vleesetende

de hoeveelheid CO2 die vrijkomt tijdens hun

dieren, die allemaal CO2 uitstoten via de

ademhaling en door de ontbinding van dode bomen. Wanneer het groeiproces van de

ademhaling. Uit recent onderzoek blijkt dat plantaardig

materiaal

meer

koolzuurgas

opneemt (ongeveer 2 miljard ton) dan uitstoot. De fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie, gas), die ontstaan zijn door de ontbinding van organisch materiaal gedurende

Fossiele koolstof (olie, steenkool, gas)

meeste bomen voltooid is, is het evenwicht

Kalksteen

bereikt en is de CO2-balans in evenwicht.

(calciumcarbonaat)

Vanaf dan is het woud geen koolstofput meer. Daarom worden bij internationale onderhandelingen alleen herbebossingsprojecten en

miljoenen jaren, houden dus koolstof ‘gevan-

niet de natuurlijke bossen beschouwd als

gen’, en dat blijft zo tot we ze verbranden om

koolstofputten.

© Greenpeace/Kate Davison

Een vernieuwend idee:

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

>

Het doel van het koolstofputproject

van Ibi-Batéké


“ De Conferentie erkent het vernieuwende karakter van verschillende initiatieven, zoals bijvoorbeeld, het ontstaan van koolstofputten door herbebossing.”

De koolstofcyclus: een precair evenwicht

H

et doel van het project voor de kool-

dorpsbewoners worden opgeleid zodat ze dit

stofput van Ibi-Batéké is drievoudig:

woud kunnen beheren, dit wil zeggen exploi-

de herbebossing van een aangetaste

teren. Na verloop van tijd wordt het dan een

zone binnen het Congolese woud met streek-

enorme hefboom voor de ontwikkeling en zal

gebonden soorten, de strijd tegen het

het zorgen voor natuurlijke rijkdommen en

koolstof

Wat is de rol van de ademhaling bij planten?

broeikaseffect en de deelname aan de econo-

werkgelegenheid. Een andere belangrijke troef

mische en sociale ontwikkeling van de hele

is dat Ibi-Batéké ook een uitgestrekte schuil-

regio.

plaats wordt voor de wilde dieren, die hier de

Wat is de invloed van het koolzuurgas (CO2)

nodige middelen vinden om te overleven en

afkomstig van de verbranding van fossiele ener-

8 miljoen bomen op 8.000 hectare

zich in optimale omstandigheden te kunnen

giebronnen en de ontbossing? Deze vragen zijn

De locatie van dit project is het plateau van

voortplanten.

vandaag van fundamenteel belang omdat de

Batéké, dat zich uitstrekt van Gabon tot

koolstofcyclus sterk verstoord wordt door de

Angola, aan weerszijden van de Congostroom,

Een onontbeerlijke totaalvisie

menselijke activiteiten. De impact van de mens

zo’n 2 uur van Kinshasa. Op een breedtegraad

“Er staat veel op het spel. Daarbij moeten we,

op deze cyclus kan immers niet alleen worden

waar we, vanwege het regenseizoen aan de

zoals zeer vaak, een beroep doen op soms

bekeken in termen van CO2 en klimaat, er is

evenaar, een zeer dicht regenwoud zouden

schijnbaar tegenstrijdige gegevens en midde-

ook de verstoring van de ecosystemen. Het doel

verwachten, strekt zich nu een natuurlijke

len. Eerst en vooral moet het evenaarswoud

is dus zoveel mogelijk bestaande koolstofputten

grasrijke savanne uit met hier en daar wat

worden gered omwille van zichzelf. Maar na

in de wouden te behouden via maatregelen

armzalige heesters. Het is de bedoeling deze

heel wat reflectie kunnen we tevens stellen

zoals de strijd tegen de ontbossing, de creatie

weinig productieve savanne te transformeren

dat een bosgebied ook rijkdommen kan ople-

van bosreservaten en de verandering van de

tot een hernieuwbare bron van biomassa door

veren, zowel op economisch als op sociaal-

ontginningssystemen.

er 8 miljoen bomen te planten op 8.000 hec-

cultureel vlak, op de middellange en de lange

tare. Het gaat hierbij vooral om de ecologische

termijn,”

strijd tegen de opwarming van de aarde.

Muschiete. De aanplanting van acacia’s,

Maar belangrijk is ook de sociale en economi-

eucalyptussen, dennen en andere inheemse

sche omwenteling in dit gebied. Zo moeten de

soorten, maar ook het onderhouden en oog-

WOORDENLIJST

Koolstofput : natuurlijk of artificieel koolstofreservoir waar-

aldus

projectleider

Olivier

van de omvang constant toeneemt (in tegenstelling tot een koolstofbron). De belangrijkste reservoirs waren de biologi-

Een boomkwekerij gesteund door WWF bij het nationaal park Virunga. Een groeiend woud is een koolstofput.

sche ontstaansprocessen van steenkool, aardolie, aardgas, methaanhydraten en kalkrotsen. Vandaag zijn het de oceanen en bepaalde plantaardige milieus. Fotosynthese : proces waarbij planten hun organisch materiaal omzetten door gebruik te maken van zonne-energie. Opslag, opsluiting of fixatie van koolstof : het proces waarbij koolstof of CO2 wordt onttrokken aan de biosfeer en opgeslagen in een koolstofput. Biobrandstoffen : brandstoffen van plantaardige oorsprong afkomstig van biomassa. Ecologische voetafdruk : systeem om de druk van de mens op de natuur te meten. Middel voor het evalueren van de productie-oppervlakte die een bevolking nodig heeft voor haar verbruik van hulpbronnen en haar behoeften inzake de absorptie van afval.

©WWF/Marc Languy

12

13

sten zullen zorgen voor veel directe werkgele-

Ontbossing: zien we door de bomen het bos niet meer ?

genheid. “Belangrijk hierbij is dat we, zoals vaak bij het streven naar een optimalisering

De oorlog en de politieke instabiliteit hebben lange tijd

kunnen deze kostbare soorten dus verdwijnen. Dit is in

van

in

de wouden van Congo beschermd tegen de industriële

het bijzonder het geval voor afromosia, wengé en sapelli.

Centraal-Afrika, uitgaan van een filosofische

de

ontwikkelingsmogelijkheden

houtkap. Doordat ze ver van zee liggen en er weinig of

Momenteel hebben een twaalftal ontginners meer dan

en tegelijk macro-economische totaalvisie

geen infrastructuur is (havens, wegen) zijn deze wouden

de helft van de vergunningen in handen, en dit voor een

voor het realiseren van concrete projecten

ook vandaag nog relatief beschermd tegen plundering.

oppervlakte van zowat 10 000 000 hectare. Het gaat

waarbij alle actoren betrokken worden, zonder

Toch gingen er tussen 2000 en 2005 in Congo jaarlijks

hier voornamelijk om bosbouwbedrijven uit Congo,

de aanvankelijke inzet uit het oog te verlie-

meer dan 300 000 hectare woud verloren, wat overeens-

België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Portugal en Libanon.

zen,” zo benadrukt Olivier Muschiete.

temt met 600 000 voetbalvelden. De Democratische

In het begin van de jaren 2000 werden 340 bosbouwver-

Republiek Congo staat daarmee op de achtste plaats in

gunningen voor een gebied van 43 miljoen hectare

Een pragmatische ontwikkeling… op de middellange en lange termijn

de wereldranglijst van de meest ontboste landen.

uitgereikt voor bespottelijke prijzen en zonder enige

In vergelijking met de andere tropische landen blijft de

garantie op transparantie. In 2002 werd een deel van

2020: dat is het jaar waarop de verantwoorde-

ontbossingsgraad natuurlijk nog relatief beperkt. Maar

deze vergunningen voor 25 miljoen hectare nietig

lijken voor dit project zich richten. Tegen die

toch moeten we ons ervoor hoeden dat we misschien…

verklaard. Tegelijkertijd stelde de Congolese regering

tijd zal het aangeplante woud (acacia’s, euca-

door de bomen het bos niet meer zien! Ook al wordt er

een moratorium in op het verlenen van nieuwe ontgin-

lyptussen en dennen) klaar zijn om in te spe-

selectief hout gehakt, toch is de schade zeer groot,

ningsrechten en werd een bosbouwcode uitgewerkt die

len op de wereldvraag naar vezels voor papier-

omdat men de beste bomen omhakt en de rest laat

onder meer bepaalt dat 15% van het grondgebied van

pap of cellulose voor biobrandstoffen.

staan. De ontginning concentreert zich op een twaalftal

de DRC moet bestaan uit beschermde bossen.

“De grootste moeilijkheid bij dit soort project

boomsoorten met een grote commerciële waarde, die

Hoewel het moratorium werd bekrachtigd door een

is dat je de investeerders en geldschieters

goed zijn voor bijna 90% van de productie. Om deze

presidentieel decreet in 2005, werd het herhaaldelijk

moet overtuigen van de rendabiliteit op de

bomen te bereiken worden uitgestrekte bosgebieden

geschonden. Van een controle op de ontginning is op dit

lange termijn,” zegt Olivier Muschiete. “In de

toegankelijk gemaakt voor de talrijke machines die

ogenblik overigens geen sprake. De strijd voor het

eerste 7 à 8 jaar zal er immers geen opbrengst

boomstammen wegslepen en meteen de weg vrijmaken

behoud van deze Afrikaanse ‘groene long’ lijkt misschien

zijn. In de Congolese context is dit moeilijk te

voor stropers.

moeilijk, maar is nog niet verloren. Wellicht kunnen de

aanvaarden. Niettemin heb ik de medewerking

Verscheidene boomsoorten worden dermate ontgonnen

uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden door de

verkregen van de onmisbare lokale gespreks-

dat zij voortaan op de lijst staan van de bedreigde

klimaatverandering ons helpen om alternatieven te

partners, zoals de Congolese regering, de ver-

soorten opgesteld door de CITES (Overeenkomst inzake

vinden voor de ongebreidelde industriële exploitatie van

schillende ministeries, de lokale chefs, maar

de internationale handel in bedreigde in het wild

het regenwoud.

ook de internationale gesprekspartners. Deze

levende dieren plantensoorten). Op lange termijn

laatsten zijn meer geneigd zich te engageren in langetermijnprojecten als de dagelijkse opvol-

F.L. BRONNEN GREENPEACE BELGIË EN WWF DRC

Madjoko, Bandundu. Concessie.

ging goed georganiseerd is.” M-C.B. en O.S. BRONNEN : CITÉ DES SCIENCES, EUROPEES PARLEMENT, IBI VILLAGE

Een origineel initiatief : word meter of peter van een boom in een Congolees woud Via de vereniging IBI kunt u uw ecologische voetafdruk laten berekenen. Afhankelijk van het verkregen resultaat bepaalt een programma hoeveel jonge boompjes er moeten worden aangekocht om deze

Ze kosten tussen 1 en 2 euro afhankelijk van de soort. Voor deelname : ga naar http://ibi-village.cd rubriek Action parrainage.

©Greenpeace/Kate Davison

afdruk te compenseren. Verschillende soorten zijn beschikbaar: acacia, milletia, den of eucalyptus.

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

Focus op houtskool HET MEESTE HOUT UIT DE CONGOLESE BOSSEN WORDT GEBRUIKT VOOR VERWARMING EN HET BEREIDEN VAN MAALTIJDEN. Hervé JEANMART Université Catholique de Louvain – Departement Mechanische Engineering

aangepast aan de huishoudelijke behoeften inzake koken en verwarmen. De eerste heeft te maken met de aanwezigheid van water in het hout. Dit water verhoogt de massa van het hout, terwijl het de energetische waarde vermindert en een dichte, ondoorzichtige rook veroorzaakt tijdens de verbranding. Een tweede reden is dat er tijdens de houtverbranding bepaalde vluchtige deeltjes vrijkomen, wat een specifieke geur geeft aan de rook. Als deze rook in contact komt met voedsel, heeft hij de neiging de smaak ervan te veranderen. Houtskool daarentegen heeft een grotere energetische densiteit: de energie voor één kilogram is ongeveer twee keer hoger dan bij onbewerkt hout. Maar houtskool heeft nog ©BTC/Jan Van Gysel

14

meer troeven, zoals een hogere temperatuur, een regelmatige verbranding, een gemakkelijke verpakking en bewaring. Houtskool is een product van de thermische

H

out is een natuurlijke hulpbron die

opnieuw op meer intensieve wijze gebruik

degradatie van hout bij een hoge temperatuur

op ruime schaal wordt geëxploiteerd

maken van hout wanneer de beschikbaarheid

en bij een beperkte aanwezigheid (of volledige

wegens haar energetische waarde.

van aardolie wordt beperkt, om de impact op

afwezigheid) van lucht. Wanneer hout wordt

Eén kilogram droog hout geeft tijdens zijn ver-

het klimaat en het milieu te verminderen.

onderworpen aan een warmtebron, verdampt

branding een hoeveelheid energie die slechts

Hout zal dan worden verwerkt via diverse pro-

het water boven 100°C. Vervolgens ontbindt

2,5 keer lager ligt dan de energie die één kilo-

cédés gericht op een meer doeltreffende aan-

het hout zich tot een brandbaar gas en een

gram aardolie oplevert. In de geïndustriali-

wending.

reststof die zeer rijk is aan koolstof, dit wil zeggen houtskool. De temperatuur waarbij de

seerde streken moest hout de plaats ruimen

ontbinding plaatsvindt, heeft een grote in-

het gebruiksgemak. Hout blijft evenwel de

Voordelen van het verwerken van hout in steenkool

belangrijkste huishoudelijke brandstof in de

Bij de verschillende verwerkingen gaat de

Voor een goede kwaliteit is een temperatuur

meeste Afrikaanse landen, ook al is aardolie

meeste aandacht momenteel naar de omzet-

van ongeveer 500°C vereist. De meeste hout-

voor bepaalde toepassingen (bijv. auto’s)

ting van hout in houtskool. Onbewerkt hout is

soorten zijn geschikt voor deze verkoling of

onmisbaar. Waarschijnlijk zal de mens

immers om verschillende redenen niet goed

carbonisatie.

voor aardolie, vanwege de beschikbaarheid en

vloed op de kwaliteit van het eindproduct.

>

De DRC ligt in het centrum van het Afrikaanse woudgebied. Dicht regenwoud Droog woud en savanne

p p

BRON: © 2007 UCL-GEOMATICS, COMPOSITION COLORÉE SPOT VEGETATION

Uitneembare kaart van Congo WOUDEN EN GEBIEDEN BEHOREND TOT HET WERELDERFGOED VAN DE UNESCO

U I T N E E M B A R E K A A R T VA N C O N G O W O U D E N E N G E B I E D E N O P G E N O M E N I N D E W E R E L D E R F G O E D L I J S T VA N D E U N E S C O

KAMEROEN

Wouden en gebieden behorend tot het werelderfgoed

REPUBLIEK VAN CONGO

GABON

NtombaMeer

De beschermde regio’s bestrijken 10% van de 2 345 480 km2 van het Congolese territorium. Het gaat om 60 beschermde gebieden

Mai-NdombeMeer

waaronder 7 nationale parken en 5 gebieden behorend tot het werelderfgoed. Deze laatste zijn allemaal opgenomen in de lijst van het bedreigde werelderfgoed.

Atlantische Oceaan A

N

D IN

O

W

B CA

Z

Vegetatiekaart DEMOCRATISCHE REPUBLIEK CONGO

p p p p p p p p p p p

Overstrombaar dicht regenwoud Dicht regenwoud Aangetast woud Bergwoud Landbouw Droog woud Bossavanne Struiksavanne Grassavanne Steppeachtige savanne Moerassige prairie Stromen, rivieren en meren

Grens Geasfalteerde weg Verbindingsweg Spoorweg Hoofdstad Provinciehoofdstad Districtshoofdstad Belangrijke stad

Deze kaart is een vereenvoudigde versie van de bodemkaart van de Democratische Republiek Congo die werd gepubliceerd in januari 2006 (http://www.uclouvain.be/enge-cartesRDC). Een realisatie van C. Vancutsem, J.-F. Pekel, J.-P. Kibambe Luamba, X. Blaes, C. de Wasseige en P. Defourny. Unité de recherche en environnemétrie et géomatique, Université catholique de Louvain, België. Met de steun van het Belgisch Federaal Wetenschapsbeleid in nauwe samenwerking met de heren C. Evrard, F. Malaisse, P. Mayaux en J.-P. Malingreau. Een gedetailleerde kaart van elke site van het werelderfgoed werd gerealiseerd in het kader van het “Système de gestion d’Information pour les Aires Protégées” (ICCN-UCL-Ugent-Unesco, 2007).

ANGOLA

NATIONAAL PARK GARAMBA

Het nationaal park Garamba bestaat uit immense savannes met grasvlaktes en bomen, onderbroken door galerijwouden langs de rivieren en moerassige depressies. In dit park leven vier van de grootste zoogdieren ter wereld: de olifant, de giraf, het nijlpaard en vooral de witte neushoorn, ongevaarlijk en veel forser dan de zwarte neushoorn, waarvan er nog maar enkele exemplaren overblijven.

AlbertMeer

OKAPI-WILDPARK

Het okapi-wildpark neemt ongeveer een vijfde in van het Ituriwoud in het noordoosten van het land. Het bekken van OEGANDA

de Congorivier, waarvan dit wildpark en het woud deel uitmaken, is een van de grootste afwateringssystemen van Afrika. Dit wildreservaat herbergt bedreigde diersoorten, waaronder

EdouardMeer

primaten, vogels en ongeveer 5000 van de 30 000 okapi’s die in het wild leven. Dit reservaat biedt ook uitzonderlijke panoramische uitzichten, onder meer op de watervallen van de Ituri en Epulu. Het gebied wordt bewoond door traditionele nomadenvolken zoals de Mbuti-pygmeeën of Efe-jagers.

Kivu-Meer RWANDA

NATIONAAL PARK VIRUNGA

Dit park, met een oppervlakte van 790 000 ha, biedt een ongekende biodiversiteit: van moerassen en steppen, via

BURUNDI

de lavavlaktes en de savannes op de vulkaanhellingen, tot de eeuwige sneeuw van de Rwenzori, op meer dan 5000 m hoogte. Bij de rivieren leven zo’n 20 000 nijlpaarden, maar ook berggorilla’s hebben er hun habitat en vogels uit Siberië komen er de winter doorbrengen. TANZANIA

NATIONAAL PARK KAHUZI-BIEGA

Het nationaal park Kahuzi-Biega omvat een uitgeTanganyika-Meer

strekt tropisch regenwoud, gedomineerd door twee spectaculaire uitgedoofde vulkanen, de Kahuzi en de Biega. Er leeft een zeer rijke, gevarieerde fauna. Tussen 2100 en 2400 m hoogte vinden we een van de laatste populaties berggorilla’s, die ongeveer 150 dieren telt.

UpembaMeer

Moero Wantipa-Meer MoeroMeer

NATIONAAL PARK SALONGA

Het nationaal park Salonga, in het centrale bekken van de Congorivier, is het grootste regenwoudgebied. Het is zeer afgelegen en alleen toegankelijk over het water. Hier leven verscheidene bedreigde inheemse soorten, zoals de dwergchimpansee, de Congopauw, de bosolifant en de Afrikaanse gaviaal of snavelkrokodil.

BRONTEKST: UNESCO

ZAMBIA

CONTACT DIRECTIE-GENERAAL BELGISCHE TECHNISCHE COÖPERATIE (BTC)

ONTWIKKELINGSSAMENWERKING (DGOS)

Avenue Colonel Ebeya, 15-17 Gombe, Kinshasa – Democratische Republiek Congo T. + 243 81 89 46 611 E. [email protected] Plaatselijk vertegenwoordiger : Manolo Demeure

Belgische Ambassade Building du Cinquantenaire, Place du 27 Octobre - B.P. 899 Kinshasa – Democratische Republiek Congo T. + 243 89 89 24 233 / +243 89 89 34 412 E. [email protected] Ministerraad Ontwikkelingssamenwerking : Paul Cartier

www.btcctb.org

©UCL/TERM

19

Een kuil gevuld met droog hout. De schors werd vooraf verwijderd, om een betere kwaliteit van hout te verkrijgen.

Productiewijzen in RDC De technieken voor de productie van houtskool in de Democratische Republiek Congo ©BTC/Jan Van Gysel

gelijken zeer sterk op die van de buurlanden. In de dorpen gebruikt men vaak het onbewerkte hout om te koken en te verwarmen, maar er wordt ook op zeer ambachtelijke wijze houtskool vervaardigd. Daarbij maakt men een

Een houtmijt. Het hout wordt bedekt met bladeren en aarde. Enkele openingen zorgen voor de aanvoer van lucht en de afvoer van rook.

vuur, dat wordt onderhouden tot de vlammen verdwenen zijn. Vervolgens spreidt men het uit en laat het afkoelen. Zo krijgt men hout dat gedeeltelijk verkoold is. Deze werkwijze is

waarbij men ervoor zorgt dat de hele stapel

Het beheersen van deze verkoling of carboni-

echter weinig doeltreffend want het hout is

gelijkmatig brandt door bepaalde gaten af te

satie vereist een zekere ervaring, temeer daar

blootgesteld aan de lucht. Een groot deel van

dekken en andere dicht te stoppen. Men moet

de duur van de omzetting afhankelijk is van

de koolstof gaat dus verloren zonder dat er

vermijden dat er te veel lucht wordt aange-

de grootte van de gebruikte houtblokken, van

houtskool wordt geproduceerd.

voerd, want daardoor verbrandt de koolstof die

de omvang van het geheel en van de gebruikte

in het hout zit, zoals bij een rudimentaire

grondstof. Wanneer het proces voltooid is, laat

Voor een meer grootschalige productie gaat

werkwijze. Ook moet worden vermeden dat de

men de houtskool eerst afkoelen in de kuil

men op de volgende manier te werk. De

rook en de koolstofgassen gevangen blijven,

voordat men begint aan het verpakken en

bomen worden omgehakt en verzaagd tot

want daardoor wordt het proces onderbroken.

transporteren. Via deze methode kan men op

houtblokken van 1 m lang. Men verwijdert de

Wanneer de hele houtstapel brandt, stopt men

doeltreffende wijze houtskool produceren in

schors want die bevat minerale stoffen die de

de luchttoevoergaten dicht en behoudt men

de nabijheid van de plaats waar het hout

kwaliteit van het eindproduct aantasten.

deze hoge temperatuur tot de volledige omzet-

gehakt is, zodat een moeilijk transport van

Zodra het hout droog is, legt men het in een

ting voltooid is.

onbewerkt hout vermeden wordt. De methode

kuil die men in de nabijheid gegraven heeft.

is vooral geschikt voor de productie voor ste-

Een alternatief bestaat erin dat het hout

delijke centra.

“ HET IS EERDER DE KNOWHOW VAN DE STEENKOLENHANDELAAR DAN HET PROCÉDÉ DAT HET RENDEMENT EN DE KWALITEIT VAN DE STEENKOOL BEÏNVLOEDT”

gewoon op de grond wordt gelegd, om zo een houtmijt te vormen. Het hout wordt vervolgens bedekt met bladeren en aarde, waarbij onderaan enkele openingen worden gemaakt voor de aanvoer van lucht en de afvoer van rook. Vervolgens wordt de houtstapel in brand ge-

Joël BLIN Onderzoekseenheid Biomassa-energie, Cirad

stoken en laat men het proces zijn gang gaan,

In heel de wereld bestaan er nog allerlei andere lokale systemen voor de houtskoolproductie, maar ze verschillen niet wezenlijk van de hier voorgestelde methode. Alleen bij toepassingen voor zeer grote hoeveelheden worden andere methodes gebruikt.

ENKELE CIJFERS – Hout verschaft

80 % van de huishoudelijke energie in de DRC.

– Elke Congolees gebruikt gemiddeld

1m

3

1

brandhout per jaar.2

47.000 houtskool, wat overeenstemt met meer dan 250.000 ton hout. Meer dan 90 % van dit hout komt uit het nationaal park van Virunga.

– De stad Goma verbruikt jaarlijks meer dan

BRONNEN

1 en 2 3

La forêt en République Démocratique du Congo post-conflit. Analyse d’un Agenda Prioritaire, CIFOR, CIRAD, Wereldbank (2007). Les forêts du Bassin du Congo. Etat des forêts 2006, Partenariat pour les Forêts du bassin du Congo (2006).

3

20

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

Een holistische visie

op het woud Olivier STEVENS


“ WESTERLINGEN ZIEN HET WOUD VAAK ALS EEN VIJAND, VOL GEVAREN. VOOR DE PYGMEEËN IS HET WOUD EEN PARADIJS DAT ZORGT VOOR BESCHERMING EN ONTWIKKELING.”

Nkwete, Evenaarsprovincie. De jager toont hoe het vuur over lange afstanden wordt getransporteerd door de gloeiende houtskool in palmbladeren te wikkelen.

Wij spraken met Jean Nke Ndih, Kameroens

voor de publieke opinie, in Afrika zowel als in

bare planten. Deze kennis van het natuurlijke

antropoloog en uitvoerend secretaris van de

Europa, voor de lokale betrokkenen op het ter-

milieu en deze eeuwenoude culturele zowel als

Federatie van Groene Partijen van Afrika

rein zowel als voor de Congolese en Belgische

’filosofische’ benadering, die we overigens ook

(FPEA).

politieke en administratieve verantwoordelij-

terugvinden in de traditionele geneeskunde,

ken en ook de universitaire onderzoekers, is

geeft dus aan dat we de voorkeur moeten

ij wordt beschouwd als een van de

dat we alle hokjesdenken hier moeten achter-

geven aan een holistische visie van de vraag-

grootste

deskundigen

wege laten. De enige relevante benadering is

stukken waarmee we geconfronteerd worden

inzake inheemse woudvolkeren en

een universele, holistische benadering”, zo

op economisch, politiek en cultureel vlak.”

H

Afrikaanse

legde als een van de eersten op het Afrikaanse

benadrukt Jean Nke Dih.

continent de link tussen het milieu en de ver-

“In het traditionele Afrika draait elke vorm van

dediging van de eigenheid van de pygmeeën.

volksgeloof, van de geboorte tot de dood, rond

Een heterogeen natuurlijk milieu en complexe sociale relaties

Zijn holistische benadering van de culturele

het begrip milieu. Elk individu wordt bepaald

De pygmeeën, die niet aan landbouw of vee-

dimensie van de woudvolkeren bracht vernieu-

door de band die hij heeft met de natuur, ofwel

teelt doen, behoren tot de weinige volkeren

wing in de academische wereld. Hij doet

via de groepsbanden, een taboe of een ander

die leven van de spontane exploitatie van de

momenteel onderzoek naar de pygmeevolke-

element dat de nadruk legt op het vitale

natuurlijke rijkdommen via de jacht en de

ren in Centraal-Afrika.

belang van alles wat hem omringt. Alle platte-

pluk. Deze jagers-plukkers zijn verspreid over

landsbewoners zijn doordrongen van deze

zeer uitgestrekte gebieden in de wouden van

Een nieuwe kijk op de problematiek van de woudbewoners

nauwe band met de natuur en zijn rijkdom-

het Congobekken, van de Atlantische kust tot

men, van de jacht tot de landbouw, via de vis-

Rwanda. Hierbij kunnen we verschillende

“ Een eerste punt dat ik wil duidelijk maken

vangst, tot het plukken of verzamelen van eet-

groepen onderscheiden, met vrij grote ver-

>

21

De nombreux projets de développement communautaire touchent à l’éducation des enfants.

Kinderen maken kennis met de geheimen van het woud van Ituri.

“Het woud, dat wil zeggen de hele natuur, is doordrongen van vitale principes. Hieruit kan de mens, hetzij via overerving hetzij via initiatie, een spirituele kracht putten, waarop hij kan steunen bij alles wat hij onderneemt. Niettemin worden bepaalde kwade krachten op onweerstaanbare wijze aangetrokken door de

©Randy Olson

boosaardigheid en de laster onder de mensen: het kwaad dat ieder een ander berokkent, is de oorzaak van alle tegenspoed onder de mensen. Het leidt tot de weerzin en zelfs de woede van de geesten en verdrijft hen uit de nederzettinschillen op fysiek vlak, maar ook wat betreft

Zo zijn er verschillende taalgroepen (Oubangui-,

gen. De echte meesters van het woud en zijn

de taal en in zekere mate de cultuur. Er leven

Bantoe- en Sudanese talen), verschillende

rijkdommen zijn dan ook altijd de geesten, die

in Afrika nog zo’n 100 000 tot 200 000 pyg-

types van economie (landbouw, mengeling van

het de mensen mogelijk maken in hun levens-

meeën, maar het exacte aantal is natuurlijk

jacht en landbouw, visvangst en pluk) en

onderhoud te voorzien door de dieren naar de

zeer moeilijk te bepalen. Hun terrein is het

verschillende politieke systemen (acefale

wapens van de jagers toe te drijven. Zo wijdt

grote evenaarswoud: “ het meest complexe en

maatschappijen, patrilineaire of matrilineaire

de ziel van het woud zelf de mensen in in de

meest gediversifieerde ecosysteem op aarde”,

maatschappijen, maatschappijen met stam-

kennis van de wereld en het leven in gemeen-

onderstreept Jean Nke Dih. Meer dan 4000

hoofden, enz.). Zij bestaan naast elkaar en

schap, via initiatieriten, en zo beschermt zij de

plantensoorten, 700 soorten gewervelde die-

beïnvloeden natuurlijk in zekere mate de

mensen, maar ziet ze ook toe op hun leven,

ren, een heterogene bosstructuur in mozaïek-

cultuur en de gebruiken van andere groepen,

hun dood en hun hergeboorte als geesten in

vorm en een onregelmatige spreiding van het

waaronder de pygmeeën als een belangrijke

het woud.

beschikbare wild. Nu eens is de bodem moe-

groep met een eigen identiteit.”

Wanneer we het geheel van de rituelen van de

rassig en dan weer droog. Alluviale vlaktes,

drie belangrijkste pygmeeëngroepen van

Een band op basis van een ‘fusie’ met het woud

Centraal-Afrika onderzoeken, zien we vergelijk-

wisselen af met glooiende heuvels zoals het gebied van de Baka ten zuiden van het

“ Een analyse van de verhalen en gezangen van

zeer grote verscheidenheid in de details.

Adamawa-plateau, of de meer steile hellingen

de verschillende pygmeeëngroepen geeft ons

Volgens deze kosmologie is er een onzichtbare

zoals het gebied van de Mbuti.

een beeld van hun opvattingen over de wereld

wereld van ongedifferentieerde geesten die

zoals de Congolese kom waar de Aka wonen,

bare structuren en functies, in weerwil van de

en hun oorsprong. Kenmerkend voor deze pyg-

optreden als bemiddelaars tussen de levenden

“ Een grote biologische, ecologische, maar ook menselijke diversiteit ”

meestammen is dat de geesten van de mensen

en een woudgeest, of een ‘actieve god’, die

na hun dood vertrekken naar de geesten van de

verschilt van de scheppende God die zich ver-

“ De pygmeeën worden vaak ’de mensen van

voorouders, die rondspoken in het woud, de

wijderd heeft. Om zich tot deze geesten te

het woud’ genoemd”, zegt Jean Nke Dih.

wereld der geesten. Zij leven er verder op

richten is er geen kaste van ‘priesters’ verant-

“ Maar dan gaan we voorbij aan het feit dat zij

dezelfde wijze als tevoren, in grote nederzettin-

woordelijk voor de cultus; elke volwassen ge-

niet de enige bewoners zijn in het evenaarsge-

gen waar het krioelt van de vrouwen en kinde-

initieerde man wordt beschouwd als geschikt

bied, een gebied dat zich uitstrekt van de

ren, waar ze elke dag fabelachtige jachtpartijen

om in dialoog te treden met het woud. De reli-

Atlantische oceaan tot de grote meren, over

houden, tot in de eeuwigheid. Een belangrijk

gieuze handelingen van de pygmeeën kunnen

zo’n 4500 kilometer. Behalve de pygmeeën

detail in deze kosmogonie, van essentieel

in twee groepen worden onderverdeeld.

wonen er nog bijna 150 andere volkeren. Dit

belang voor de relatie tussen deze pygmeeën en

Enerzijds zijn er de grote, openbare ceremo-

mogen we toch zeker niet vergeten voordat we

het woud, is dat deze geesten, de voorvaderen

niën gericht tot de gemeenschap in haar

beginnen aan eender welke beschouwing

van de mensen van vandaag, neutraal staan ten

geheel. Anderzijds hebben we de meer klein-

inzake cultuur of identiteit. Net zoals bij elke

opzichte van hun afstammelingen: zij reageren

schalige, intieme rites met een privékarakter.

politieke, economische of sociale benadering,

op gunstige of ongunstige wijze op het gedrag

Deze rituelen met betrekking tot het woud heb-

moeten we ook hier rekening gehouden met

van de levenden tegenover elkaar, tegenover

ben drie fundamentele functies: de bovenna-

deze etnische ’mozaïek’, naast de biologische

hen en ook tegenover de planten, de bomen en

tuurlijke krachten gunstig stemmen met het

‘mozaïek’.

de andere levende wezens in het woud.”

oog op het verkrijgen van rijkdom en overvloed,

22

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

Het woud van Ituri. Het oogsten van de honing.

Deze relatie heeft dus zeer diepe fundamenten, die actueler zijn dan ooit en zeer belang©Randy Olson

rijk als we denken aan het probleem van de de oorzaak van onevenwichten of het waar-

kingsgroepen, die zich buiten de wereld zou-

ontbossing. Dit is meer dan een gewone econo-

schijnlijke verloop van een toekomstige actie

den ontwikkeld hebben. Sedert onheuglijke tij-

mische band, het gaat over een echt verbond.

ontdekken, en ten slotte de geesten die geprik-

den zorgt het sociale, culturele en econo-

Het sociale systeem van elke partner heeft

keld zijn in periodes van schaarste of conflict

mische pact tussen de pygmeeën en de Grote

immers behoefte aan de ander om te kunnen

of na de dood van een dier tijdens de jacht

Zwarten* voor een evenwicht binnen de Afrikaanse maatschappijen. En de antropoloog gaat nog verder: “Zoals ik reeds zei, leven de pygmeeën niet alleen in dit woudgebied. Hun taal, hun orale tradities en de etnolinguïstiek leren ons veel over hun relaties met de volkeren van Centraal-Afrika. Zo spreken de meeste pygmeeën hun eigen geïndividualiseerde talen, ook al zijn ze verwant met andere Afrikaanse talen. Wat wijst op eeuwenoude banden. Het mythologische belang van de pygmeeën voor de Grote Zwarten is eveneens een argument dat duidt op deze eeuwenoude relaties. We vinden ze terug in de religie, de kosmogonie en de magie, maar ook in de bezetenheidsriten, de traditionele geneeswijzen en intronisatieriten. Op grond van dit alles denken velen dat de bospygmeeën dienst deden als gidsen tijdens de migraties van de Grote Zwarten.

voortbestaan en steunt op de inbreng van elke

weer tot rust brengen.”

De dood, de jacht met de werpspies, tegenspoed en puberteit “Voor vier gegevens in het leven van de pygmeeën zijn er bovendien bijzondere rites. We vinden ze terug in alle groepen: de dood, de jacht met de werpspies, tegenspoed en puberteit. Het ritueel van de jacht is zeer belangrijk en illustreert de holistische band tussen de pygmeeën en hun leefmilieu. Elke jachtpartij wordt voorafgegaan door een seance van een waarzegger, die de vlammen van een groot vuur ’leest’ om zo het verloop van de jacht en de meest geschikte richting te bepalen. Hij tracht ook de oorzaak van tegenslagen en ziekten te ontdekken. Simplistisch gesteld, zouden we kunnen zeggen dat de geest van het woud hem de antwoorden influistert, waarbij hij voortdurend streeft naar een uitgebalanceerde

In tegenstelling tot de heersende opvattingen vormen de pygmeeën geen geïsoleerde bevol-

De pygmeeën zijn dus niet geïsoleerd gebleven in een hypothetische ’woudcocon’, ze leefden niet in de marge. Ze zijn reeds eeuwen geïntegreed in de bewegingen van de volkeren, waarbij ze zelf een rol kozen en een functie vervulden in het geheel van de met elkaar verbonden maatschappijen. Via het voortleven van hun nomadenbestaan, hun muziek, hun taal en religie streven zij naar het behoud van hun eeuwenoude vertrouwdheid met het evenaarswoud.

Voor een tegelijk pragmatische en filosofische benadering “ We zouden de ontbossing kunnen beschrijven als een genocide zonder wapens”, zo besluit Jean Nke Dih. “De pygmeeën kunnen ons, net als andere woudvolkeren, leren wat ‘nemen’ betekent. Westerlingen zien het woud vaak als

regeneratie van de wereld.”

Meervoudige onderlinge relaties

maatschappij.

een vijand, vol gevaren. Voor de pygmeeën is het *Met Grote Zwarten bedoelt men de Bantoe-buren. Deze term werd gebruikt door de eerste westerlingen die aankwamen in de nederzettingen van de pygmeeën, die altijd diep in de ontoegankelijke wouden leefden.

woud echter synoniem met een paradijs dat zorgt voor bescherming en ontwikkeling. De natuur geeft bij hen de toon aan. Wij trekken er trouwens al voordeel uit op farmaceutisch

>

23

Het woud van Ituri. Een zangkoor.

Actoren

aan het woord ©Randy Olson

Elise ODIEKILA

Adolphine Muley , gehuwd, moeder van 2 kinderen Een vertegenwoordigster van de inheemse vrouwen gebied. Onze kennis is complementair. De ontbossing berokkent hen schade en ze zijn niet

“I

georganiseerd om zich te kunnen verdedigen. Ze bevinden zich vaak halverwege tussen het leven van hun voorouders en de overgang naar een

n 1998 heb ik me in de strijd geworpen tegen de wanpraktijken bij de bosont-

ginning. Als niet snel de nodige maatregelen worden genomen, lopen we het risico dat het

teerd met identiteitsproblemen en hun bakens

Congolese woud ten onder gaat. De regering

verliezen. De rol van de staat is vandaag van

en de geldschieters geven voorrang aan de

doorslaggevend belang voor hun voortbestaan.

economische belangen zonder rekening te

Het recht van de volkeren op een bestaan en de

houden met de sociale aspecten. In het

bescherming van minderheden gaan hand in

Congolese woud wonen ongeveer 40 miljoen

hand met een degelijk bosbouwbeleid. Een

mensen. Het zou een schandaal zijn als dat

combinatie van onze wetenschappelijke kennis

woud met al zijn inwoners verdwijnt! Geen

met de intuïtieve inzichten van de pygmeeën

jacht meer, geen planten om te verzamelen of

moet ons helpen bij het uitwerken van dit beleid. Het is absurd om de pygmeeën te willen

©Kokolo Nganga

stedelijk milieu, waarbij ze worden geconfron-

te plukken, het zou de dood betekenen van al die arme mensen.” Deze geëngageerde vrouw,

’verwijderen’ uit bepaalde natuurgebieden. Dit

die ook de voorzitster is van de unie voor de

wijst er alleen maar op dat wij hen op artificiële

emancipatie van de inheemse vrouw te Bukavu, windt er geen doekjes

wijze willen losmaken uit een milieu dat ons

om: “Als de ontginners arriveren, houden ze vaak geen rekening met

angst inboezemt. Naar het voorbeeld van het

de inheemse bevolking, aan wie het woud in de eerste plaats toch

’sociaal contract’ dat ooit werd opgesteld door

toebehoort. In ruil voor een handvol zout of een stuk zeep verwoesten

Rousseau, hebben we vandaag nood aan een

ze uitgestrekte bosgebieden. En het toppunt is dat er geen enkel her-

’natuurlijk contract’. Deze holistische visie biedt

bebossingsprogramma op de sporen wordt gezet.” Maar het engage-

de westerlingen, net als de andere lokale stam-

ment van deze vrouw gaat nog verder: “De civiele maatschappij moet

men, de kans een andere band op te bouwen

de regering steunen voor een goed bestuur van dit natuurlijke erfgoed

met de natuur, en dus ook met de maatschap-

en erop toezien dat rekening wordt gehouden met de lokale gemeen-

pij. In deze tijden van grote klimaatveranderin-

schappen. Ik zou graag willen dat ook de vrouwen zich engageren in

gen zijn de pygmeeën de enigen die de dage-

deze strijd. Als raadgeefsters, moeders en echtgenotes kunnen zij in

lijkse impact van bepaalde keuzen beseffen. Wij

ruime mate een positieve bijdrage leveren aan een goed bestuur van

kunnen een diepgaande filosofische reflectie

het woud, net zoals zij hun huishouden beheren, op voorwaarde dat

over de gevolgen van onze economische keuzes

men hen erbij betrekt. De opmerkingen van de vrouwen op dit terrein

niet uit de weg gaan. Globalisering is ook een

houden steek, zij kunnen goede ideeën aanreiken, wat kan leiden tot

kwestie van details.”

positieve veranderingen.”

Dossier

J U N I 0 7 | NR 2

René Ngongo , 46 jaar, gehuwd, vader van 4 kinderen Een milieuactivist

Jacquie Batasemae 44 jaar, weduwe, 12 kinderen

“I

Een moeder n 1992 zijn we met radio-uitzendingen begonnen om de bevolking wakker te schudden. Maar dat volstond niet. Nadien werd de

Organisation Concertée des Ecologistes et Amis de la Nature (OCEAN) opgericht, een organisatie van ecologisten en natuurvrienden die de betrokken partijen voor het behoud van het bos moet sensibiliseren en een pleidooi wil houden op lokaal, nationaal en internationaal vlak. De vereniging is momenteel actief in de oostelijke provincie, maar ook in de twee Kivu’s, en sinds twee jaar in Kinshasa.” René Ngongo vervolgt: “De ontginning van de bossen in de DRC verloopt momenteel vrij ongeorganiseerd. Vóór de derde republiek waren er veel mis©Kokolo Nganga

bruiken in deze sector. De toenmalige minister van leefmilieu tekende een moratorium, maar dat werd geschonden door zijn eigen ministerie. De huidige regering is nog maar pas van start gegaan, en het is dus moeilijk al een oordeel uit te spreken. Niettemin hoop ik dat ze haar verbintenissen zal nakomen, onder meer wat betreft de transparantie in het beheer van de natuurlijke rijkdommen.” René Ngongo verduidelijkt zijn eisen: “Wij vragen dat de voorschriften worden nageleefd. De wetgeving werd uitgevaardigd in augustus 2002, maar er zijn onvoldoende begeleidende maatrege-

©Kokolo Nganga

24

I

n Kinshasa zorgen de vrouwen voor de voeding van het gezin. Jacquie Batasema is

een van hen. Deze weduwe heeft er niets beters op gevonden dan hout te beschouwen

len. Het omschakelingsproces moet worden ver-

als een bron van inkomsten. Al is het geen

sneld en iedereen moet in zijn rechten worden hersteld. Zij die niet aan

gemakkelijk werk, vooral voor een vrouw van

de voorwaarden voldoen, moeten deze bevoorradingsgaranties weer af-

haar leeftijd. Toch legt deze moedige vrouw,

staan aan de staat. In deze zin ondersteunt OCEAN het moratorium, tot

die werd opgeleid aan de militaire school, vele

er een capaciteitsversterking komt van de administratie en een nationale

kilometers te voet af. Zij is niet meer bang van

en participatieve gebiedsverdeling.”

het woud.

Een andere essentiële actie: “Er moet voor de exploitanten ook een cer-

Ze vertelt: “Ik trek twee keer per week het

tificatie komen. De Europese en Amerikaanse markten stellen steeds

woud in om hout te kappen. Vaak word ik ver-

meer eisen aan het hout uit tropische wouden. Ze willen legaal hout met

gezeld door mijn zoon. Als ik in vorm ben, hak

een certificaat. We moeten vermijden dat de consument die meubelen

ik zelf de bomen om. Dat werk kan verschil-

koopt de indruk krijgt dat hij bijdraagt tot de ontbossing van Afrika en het

lende dagen in beslag nemen. Op het eind

tropische regenwoud. Daarom moet de regering samenwerken met de pri-

ben ik erg uitgeput, en soms word ik heel ziek

vésector en de civiele maatschappij.

in het woud, ver van mijn kinderen. Maar er is geen andere oplossing als ik hen eten wil

Zeer vaak zien we de boomstammen passeren en veroordelen we de

geven. Ik gebruik het hout niet voor mijn huis,

exploitanten van het woud. Maar als we de zaak wat naderbij bekijken,

ik woon in Kinshasa in een huis met elektrici-

moeten we vaststellen dat de lokale gemeenschappen ook misbruik

teit. Ik verkoop het aan mijn klanten. Dat zijn

maken van het woud. Enkele jaren geleden nog mocht men geen bomen

verkoopsters van chikwange [gegist deeg op

aanpakken met kettingzagen. Toch gebeurt dit vandaag in de dorpen. De

basis van water en maniokmeel] en lotoko

mensen hebben geen werk meer en het is hun enige bron van inkomsten.

[drank op basis van gegiste maïs]. Ik verkoop

Daarbij komt nog de brandcultuur. De dorpelingen maken uitgestrekte

het ook bij grote manifestaties, wanneer de

gebieden bosvrij om velden aan te leggen. Maar na twee of drie jaar al

mensen hout gebruiken om voedsel te berei-

leveren deze velden niets meer op, zodat de mensen verder moeten trek-

den. En dan zijn er nog enkele huisvrouwen

ken en nieuwe bomen omhakken.”

die hout komen kopen om te koken.”

>

25

Iyane Oyongo Luison 46 jaar, gehuwd en vader van 4 kinderen

©Kokolo Nganga

Bosbouwer

“Z

owel door het lot als door mijn passie kwam ik terecht in dit vak. En ik doe het nu al 23 jaar! Ik studeerde land-

bouwkunde, en dankzij de goede raad van mijn leraren ben ik me gaan interesseren voor de bosbouw. De aanpassing verliep vlot en

Praveen Moman , 55 jaar, gehuwd, vader van één kind

het woud werd mijn tweede thuis. Ik hou van mijn werk: het opsporen van een goed bos met waardevol hout, het onderhandelen

Investeerder in ecotoerisme

met de milieupartners, het werken aan een positief resultaat.”

“B

usiness en bescherming van het woud zijn perfect met

Maar wat doet hij nu precies? “Bij de bosexploratie gaat het erom

elkaar te verzoenen: in ruil voor een bepaald geldbedrag

een woud systematisch te onderzoeken, om te zien of het al dan

kan de toerist op ontdekking gaan in een bepaald gebied.” Dat is

niet rijp is voor exploitatie. Dat is de basis van elke bosbouwacti-

de visie op ecotoerisme van Volcanoes Safaris, een bedrijf waarvan

viteit. We hebben hiervoor een team van zo’n 15 mensen, onder

Praveen Moman medeoprichter is. Hij verduidelijkt: “Wij ontwik-

leiding van een ingenieur. Het team gaat op verkenning op het

kelen een geheel van toeristische activiteiten in een natuurlijke

terrein. Ter plaatse worden jonge mensen aangeworven voor de

omgeving met respect voor het milieu, en zo dragen we bij tot de

ondersteuning, want het is een enorm werk. We geven die jonge mensen een korte opleiding en aan het eind

zijn we gevestigd in het oosten van het land, in

krijgen ze een vergoeding.

Rutshuru, Buindi, maar ook in Rwanda en Uganda.

De technologische ontwikkelingen hebben de

Het toeristisch potentieel van deze streek is aanzien-

bosbouw vereenvoudigd. Met het materiaal

lijk. Maar we willen ook graag onze deskundigheid

van vroeger waren de resultaten niet erg nauw-

aanwenden in de parken van Kahuzi-Biega en Virunga

keurig. Maar door die nieuwe technologieën is

in Kivu. We zijn geïnteresseerd in deze twee parken

het gebruikte wetenschappelijk materiaal zeer

vanwege de grote apen, de gorilla’s en chimpansees.

verfijnd geworden (satellietbeelden, lucht-

Maar het is een risicovolle financiële onderneming.

foto’s en gps of globaal positioneringssysteem

Hier en daar zijn er immers nog altijd onveilige gebie-

via satelliet). De instrumenten geven een cor-

den. Samen met het gebrek aan basisinfrastructuur is dit de grootste hinderpaal voor de ontplooiing van onze activiteiten.”

©Kokolo Nganga

ontwikkeling van de lokale economie. Al bijna 10 jaar

rect beeld van de te ontginnen oppervlakte.” Maar de grootste moeilijkheid, volgens onze

Een bedrijf in dienst van de lokale economie: “De lokale bevol-

gesprekspartner, is de menselijke factor: “De lokale bevolking

king vaart wel bij onze aanwezigheid in deze streek. Wij geven de

begrijpt niet altijd waar het om gaat. De mensen denken dat de

mensen een opleiding en een betaalde baan.”

exploitanten alleen maar het woud komen vernielen, terwijl een ontginning zeker niet kan gebeuren met de bedoeling de belangen van de bevolking te schaden.” Hij benadrukt nog: “De meeste exploitanten leven de boswetgeving na. Maar de lokale bewoners, voor het merendeel analfabeten, begrijpen het mechanisme niet. Vaak vertrouwen ze alleen nog de kleine ngo’s die het hebben over een overexploitatie of een slecht beheer van het woud. Toch is het bewezen dat de exploitatie van het woud in de DRC weinig impact heeft. Bovendien wordt bij de


exploitatie rekening gehouden met de behoeften van de bevolking, Bewaker van het okapi-wildpark. Deze mensen kennen het gebied dat ze controleren als hun broekzak, vaak wagen ze zelfs hun leven in de strijd voor de overleving van het Congolese patrimonium.

in die zin dat een aantal mensen aan werk wordt geholpen."

L a Vo i x d u C o n g o P r o f o n d

J U N I 0 7 | NR 2

>

DRC : duurzaam bosbeheer en

armoede

DE BESCHERMING VAN DE WOUDEN VAN DE DEMOCRATISCHE REPUBLIEK CONGO IS ONDER MEER AFHANKELIJK VAN DE VERBETERING VAN DE TEELTPRAKTIJKEN EN DE ELEKTRIFICATIE VAN HET LAND, DIE MOMENTEEL 6% BEDRAAGT. TOCH IS ER OP DIT VLAK HEEL WEINIG BEWEGING TE Het woud van Mayumbe, in de provincie BESPEUREN. “LA VOIX DU CONGO Bas-Congo, werd sterk aangetast door een PROFOND*” WIL ALVAST DE ongecontroleerde industriële ontginning. LANDBOUWERS EN DE Wat zijn, op basis van deze vaststelling, BESTUURDERS MET ELKAAR IN de gevolgen van deze ontbossing voor CONTACT BRENGEN. HET DOEL: de lokale bevolking? DE LANDBOUWERS OVERHALEN A L A I N H U A R T > Het klopt dat het woud van TOT RENDABELE TEELT- Mayumbe sterk is aangetast. En dit heeft drie PRAKTIJKEN MET HET NODIGE gevolgen. Ten eerste is er steeds minder timRESPECT VOOR HET ECOSYSTEEM. merhout. De bosbouwmaatschappijen en de

De grote meerderheid van de Congolese plattelandsbevolking is afhankelijk van het woud voor haar dagelijkse levensbehoeften.

Welk verband ziet u tussen de ontbossing en de armoede in een stedelijk en landelijk milieu? ALAIN HUART

>

Op landelijk vlak zien we dat er

zowel industriële als ambachtelijke bosontginning is. Daarbij wordt hout gehakt voor de verwarming, maar er wordt ook aan brandcultuur gedaan. Bij deze rondtrekkende boeren die aan brandcultuur doen zien we een duidelijke verspilling. Het traditionele milieu verarmt want

zagerijen zijn voor het grootste deel gesloten.

men kan niet tot in het oneindige gebieden vin-

Ten tweede gaat ook de productie van niet-hou-

den voor deze teeltpraktijk.

ten producten achteruit. En ten derde leidt

In Noord-Kivu en andere streken wil men nu een

deze ontbossing tot een verstoring van het kli-

concept voor een duurzame, permanente teelt

maat en een verarming van de grond door het

nabij de woongebieden promoten. In plaats van

verdwijnen van de humuslaag en het ontstaan

systematisch ver weg het woud in te trekken,

Alain Huart is Belgisch ontwikkelingswerker

van erosie. Daardoor is de grond minder vrucht-

doet men aan landbouw rondom en vlak bij de

gedetacheerd bij het Congolese ministerie van

baar geworden, wat gevolgen heeft voor het ren-

eigen woonplaats. In dit geval moet men het

landbouw en Vangu Lutete is assistent van de

dement van de landbouw.

werken met compost, organisch materiaal en

vertegenwoordiger van de FAO in Kinshasa.

De bevolking vindt geen wild meer, als voedsel

bodembemesting invoeren.

Beiden werken als redacteurs mee aan “La voix

voor het eigen gezin, of om een kleine handel

Wanneer het woud verdwijnt, krijgen we een

du Congo profond”. Ze vertellen vanuit hun

op te zetten, mits dit goed wordt gecontroleerd

terugval van alle niet-houtige gewassen en de

eigen praktijkervaring. Hun analyse : ontbos-

wat betreft de bedreigde diersoorten. Globaal

bijbehorende activiteiten. En zodra het even-

sing verergert nog de armoede.

gezien zijn dus alle rijkdommen van het woud

wicht verbroken is, en het woud is aangetast,

aan het afnemen, waardoor de voedselvoorzie-

daalt het inkomen van de boeren. Ook al worden

ning van de bevolking in gevaar komt.

de wouden vervangen door velden, toch zal op

Amédée MWARABU KIBOKO

* De stem uit het diepe Congo


26

27

Het laden van houtskool voor het transport naar Kinshasa. In vergelijking met hout kan houtskool gemakkelijk worden verpakt en vervoerd.

“ALS HET WOUD WORDT AANGETAST, DAALT HET INKOMEN VAN DE BOEREN. ” Alain HUART

de langere termijn ook de productiviteit dalen omdat ook de vruchtbaarheid van de bodem vermindert. In de stedelijke centra hebben maar weinig gezinnen elektriciteit. In de meeste huishoudens wordt houtskool gebruikt om te koken. Het ©BTC/Alain Huart

©WWF-Canon/Martin HARVEY

een straal van 100 km alle bomen geveld zijn.

bomen weer beginnen te groeien twee tot drie

De boeren moeten dus ook verder wegtrekken

jaar waarin de aarde beschikbaar is voor land-

Bij de park Virunda. De teelt van voedingsgewassen is de voornaamste oorzaak van de ontbossing. Ook het verzamelen van brandhout heeft een grote impact rond de steden en in dichtbevolkte gebieden.

voor hun teelt.

bouwactiviteiten. Omdat de vruchtbaarheid van

De stadsbewoner verarmt ook omdat het brand-

de bodem wordt verbeterd door het humus, via

hout duur is. En hoe armer de stadsbewoner,

de fixatie van stikstof uit de lucht door de aca-

hoe meer hij moet betalen voor zijn hout omdat

cia’s, krijgen we landbouwopbrengsten die

hij het in kleine hoeveelheden aankoopt. Alleen

minstens twee keer zo groot zijn.

de aanwending van elektriciteit kan uiteindelijk

Zo stijgt zowel de productie van hout voor

Hoe kan men de bescherming van het woud verzoenen met de levensbehoeften van de bevolking?

dus deze behoefte aan hout doen verminderen.

houtskool als de landbouwopbrengst door de

VA N G U L U T E T E >

Zo niet kunnen de stedelingen nooit uit hun

vruchtbaarheid van de bodem. We constateren

te lossen, moet men de landbouwsector helpen

armoedespiraal verlost worden.

daarbij dat in dit gebied van 10.000 hectare

want daar is twee derde van de Congolezen van

meer regen is gevallen en het wild is terugge-

afhankelijk. Belangrijk is dat we deze mensen

keerd. Het ecosysteem is dus hersteld, de

helpen om oplossingen te vinden, want wie

bevolking kan weer in evenwicht leven en een

moet vechten om te overleven, heeft geen

redelijk inkomen opbouwen.

boodschap aan biodiversiteit.

hout hiervoor wordt gekapt in de nabijheid van de steden. Wie Kinshasa verlaat, stelt vast dat in

Worden er pogingen ondernomen om de teeltpraktijken van de boeren te verbeteren met het oog op de bescherming van het woud? VA N G U L U T E T E >

Dit is een taak voor zowel het

ministerie van leefmilieu, bodembeheer en landbouw,

als

voor

de

diensten

voor

Om de armoede in de DRC op

“ WIE MOET VECHTEN OM TE OVERLEVEN, HEEFT GEEN BOODSCHAP AAN BIODIVERSITEIT. ” VANGU LUTETE

plattelandsontwikkeling. Wil men echter de druk op het brandhout wegnemen, dan moet

Dit project is 30 jaar oud, maar het zou een ins-

Indien men de bevolking opnieuw voldoende

men een agrobosbouwzone afbakenen waar

piratiebron moeten zijn voor vele andere nabij

koopkracht kan bieden, zodat de mensen vol-

houtskool geproduceerd mag worden zonder

de grote stedelijke centra. De dorpsbewoners

doende voedsel hebben en een inkomen krijgen

dat er te veel schade wordt aangericht.

zijn bereid te werken aan de herbebossing met

om te voorzien in hun levensbehoeften, zal de

Maken we een lijst op van de projecten, dan

acacia’s op voorwaarde dat men hen helpt met

armoede sterk afnemen. We moeten in elke

moeten we vaststellen dat het er niet veel zijn.

jonge plantjes.

regio landbouwactiviteiten voorstellen waardoor

Er is een project van meer dan 10.000 hectare

Daarbij komen nog de testprojecten voor de

de boeren in staat zijn een bevredigend inko-

bebossing op 120 km van Kinshasa, in Mampu

bebossing ten gunste van de oeverbewoners. Er

men op te bouwen. Dan zullen we zien dat de

op de weg naar Bandundu. Het gaat hier om de

zijn de projecten met de steun van het WWF,

druk op het milieu en op het woud geleidelijk

herbebossing met acacia’s. In dit agrobosbouw-

gefinancierd door België, in Luki in Bas-Congo,

afneemt.

project wordt zowel hout als houtskool geprodu-

en met de steun van de FAO, gefinancierd door

Dit is echter een complex proces waarvoor een

ceerd op hetzelfde terrein.

Nederland en vooral ook België, in Lubumbashi

complementaire aanpak en een coördinatie

De acacia is een snelgroeiende boom. Hij is in

in Katanga, in Lisala in de Evenaarsprovincie

tussen de overheid en haar partners nood-

vier jaar volgroeid. Daarna kan hij worden

en in het district Bas-Fleuve in Bas-Congo.

zakelijk is.

omgehakt. De opbrengst bedraagt zo’n 350

Dit beheer op gemeenschapsbasis is erop

zakken van 35 kg per hectare, wat aanzienlijk

gericht inkomstenbronnen te creëren voor de

“ La Voix du Congo profond ” is een maandblad

is. Wanneer de bomen zijn omgehakt om er

lokale bevolking, via een duurzaam beheer van

van het Congolese ministerie van Landbouw.

houtskool van te maken, heeft men voordat de

deze hulpbronnen.

(zie blz. 30)

28

Partnerschap

J U N I 0 7 | NR 2

Wat Que doet fait

de Belgische samenwerking la coopération belge

voor de wouden van Congo ?

DE BELGISCHE SAMENWERKING FINANCIERT OF COFINANCIERT VERSCHILLENDE ACTIES VOOR DE BESCHERMING EN HET DUURZAME BEHEER VAN DE WOUDEN IN DE DRC. ENKELE VOORBEELDEN.

EDDY NIERYNCK

Onderwijs Ondersteuning van de Ecole Régionale post-universitaire d’Aménagement et de gestion intégrés des Forêts Tropicales (regionale postuniversitaire opleiding voor geïntegreerde exploitatie en beheer van de tropische wouden, ERAIFT) in Kinshasa. De ERAIFT is de enige regionale school op dit vlak in de DRC. Hier worden specialisten opgeleid in diverse disciplines met betrekking tot de exploitatie en het duurzame beheer van de natuurlijke rijkdommen. De school werkt nauw samen met het Institut Congolais pour la Conservation de la Nature (Congolees instituut voor natuurbehoud, ICCN) waarvan bepaalde activiteiten eveneens kunnen rekenen op een (co)financiering

©UNESCO

door België. UITVOERING

: UNESCO

BELGISCHE BIJDRAGE

: 375.000 € (2001-2003) / 500.000 € (2004-2007)

Derde jaar van de gespecialiseerde beroepsopleiding (DESS) voor geïntegreerde exploitatie en beheer van de tropische wouden en gebieden (2005).

Natuurbehoud en bescherming van de biodiversiteit

Twee plantkundigen identificeren stalen alvorens ze te bewaren in het herbarium van de NGO WCS.

Programma voor het behoud van de biodiversiteit in de werelderfgoedsites van de DRC Dit multidonorprogramma is gericht op het behoud van 5 werelderfgoedsites van UNESCO (de nationale parken van Virunga, Kahuzi-Biega, Garamba en Salonga en het okapi-wildpark). Deze parken onderscheiden zich door een biodiversiteit van wereldbelang (met zeldzame inheemse soorten zoals de berggorilla, de bonobo, de okapi en de noordelijke witte neushoorn) die ernstig wordt bedreigd. Door de steun van België kan momenteel de uitvoering worden gefinancierd van dringende actieplannen voor het herstel van de nationale parken van Kahuzi-Biega, Virunga en het okapi-wildpark. In samenwerking met het VN-ontwikkelingsprogramma (UNDP) wordt gewerkt aan de voorbereiding van een nationale strategie voor een gemeenschappelijk natuurbehoud. : UNESCO, ICCN : Gilman International Conservation (GIC), Deutsche Gesellschaft für Techniche Zusammenarbeit (GTZ), International Gorilla Conservation Programme (IGCP), Wereldnatuurfonds (WWF) BELGISCHE BIJDRAGE : 652.520 € (2001-2003) / 1.400.000 € (2004-2007) ANDERE FINANCIERINGEN : VN-stichting, Italië UITVOERING

PROJECTPARTNERS


>

29 Herbebossing in de streek van Luki, Bas-Congo. Jonge acaciastekjes en verbeterde maniokplantjes worden aangeplant.

Ontwikkeling en uitvoering van de gemeenschappelijke bosbouw Het Belgisch wetenschapsbeleid financiert

©WWF

Het project is erop gericht het wetgevende kader inzake bosbouw te versterken. Het ondersteunt vooral de politieke wil voor het

een bijkomend programma: het “Système de

betrekken van de rurale gemeenschappen bij

Gestion de l’Information sur les Aires Protégées (Informatiebeheersysteem voor

Bosbeheer

de bosbouwactiviteiten. Daarbij wordt gewerkt aan een verfijning van de concepten voor een

Beschermde Gebieden, SYGIAP), dat gericht is op de versterking van het ICCN. Zo werden

Ondersteuning van het duurzame beheer en

gemeenschappelijke bosbouw, en aan de ont-

basiskaarten en kaarten met satellietbeelden

het behoud van de ecosystemen van de wouden,

wikkeling van procedures voor de onderhande-

van de 5 werelderfgoedsites reeds gepubli-

met een betere beveiliging van de fiscale

lingen met de privésector, met name via de

ceerd. Het programma focust ook op de ont-

inkomsten uit bosbouw voor de staat en de

opstelling van toepassingsbesluiten.

wikkeling van een informatie- en monitoring-

bijdrage van de bosontginning aan de sociaal-

systeem (geografisch informatiesysteem –

economische ontwikkeling van de lokale

GIS) om het ICCN de mogelijkheid te bieden

bevolking. Het programma is actief op 3

de informatie die werd verzameld over de bio-

niveaus. Het zorgt in de eerste plaats voor

diversiteit of over de patrouilles en illegale

technische steun op nationaal niveau bij de

activiteiten te beheren. In samenwerking met

ontwikkeling van een bosbouwbeleid en de

het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en

uitwerking van decreten en besluiten op grond

de Europese Commissie/Observatorium voor

van de nieuwe bosbouwwetgeving. Ten tweede

de Centraal-Afrikaanse Bossen, concentreert

werd een overeenkomst afgesloten met de

men zich bij dit project bovendien op de inte-

exploitant van een bosbouwconcessie in de

gratie van sociaal-economische en culturele

Congolese kom, voor de sociale ontwikkeling

gegevens, op de opstelling van drukindicato-

en de bescherming van de biodiversiteit in

ren en de ontwikkeling van een participatieve

deze concessie. Het bedrijf zal zich onderwer-

aanpak voor de realisatie van plannen voor de

pen aan controles, met het oog op de certifi-

inrichting en indeling van de parken en buf-

catie van zijn bosbeheer en het verkrijgen van

ferzones.

een label voor zijn hout. Het derde niveau

: UNESCO, ICCN, Universiteit Gent, Université Catholique de Louvain BUDGET : 850.000 € (2003-2008) UITVOERING

betreft Bas-Congo, een zeer sterk ontgonnen gebied met een zware druk op de ecosystemen van het woud die nog overblijven, met het accent op het behoud en de ontwikkeling in een bufferzone van een bosreservaat in Luki.

Correcte en recente informatie over het woud is onontbeerlijk om een goed beleid uit te stippelen, de gebieden duurzaam te beheren en de bedreigde soorten en ecosystemen te beschermen.

UITVOERING

: FAO : 1.219.270 US$ (2007–2009)

©Greenpeace/Filip Verbelen

BELGISCHE BIJDRAGE

Bonobo. De laatste ontdekte soort van mensapen. Eveneens het minst gekend en het minst beschermd.

Goed bestuur inzake bosbouw Gemeenschappelijk multidonorfonds voor goed bestuur inzake bosbouw Dit gezamenlijk initiatief, beheerd door de Wereldbank, ondersteunt de uitwerking van een bosbouwwetgeving en de Prioritaire

: WWF BUDGET : 1.750.000 € (2003-2008)

UITVOERING

Agenda voor Congolese hervormingen. Het gemeenschappelijk fonds omvat 4 bestanddelen: 1. duurzame exploitatie en bevordering van goed bestuur in de bosbouwsector; 2. gemeenschapsontwikkeling van de bevol-


“ Wegens de complexiteit van de uitdagingen kunnen deze door geen enkele partij alleen aangegaan worden, en worden partnerschappen tussen verschillende actoren en internationale betrokkenheid meer dan ooit noodzakelijk.”

king in de wouden; 3. transversale steun aan de uitwerking van een bosbouwwetgeving; 4. administratief beheer en institutionele versterking. België participeert hierin voor een bedrag van 500 000 € (Frankrijk voor 200 000 € en de Europese Commissie voor 3 miljoen €). De Britse ontwikkelingssamenwerking kondigde eveneens een bijdrage aan van 500 000 US$.


30

News

J U N I 0 7 | NR 2

Tentoonstelling

Publicaties

“Knock on wood*” zo heet de nieuwe tijdelijke tentoonstelling in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika vanaf begin oktober. Deze qua vorm zeer eigentijdse, interactieve en multidisciplinaire tentoonstelling laat het publiek kennismaken met het hout en de tropische bossen in het bijzonder. Daarbij wordt ook de nodige aandacht gevraagd voor het duurzame beheer van de wouden in Centraal-Afrika.

Hoe moet het verder met de bossen van Congo? Innoverende instrumenten en methodes voor een duurzaam beheer van de bossen van de DRC. Wetenschappelijke publicatie van de Belgische Technische Coöperatie, juli 2007. Met dit nummer willen wij voortbouwen op de discussies en debatten die plaatsvonden tijdens de conferentie van Brussel over het duurzame beheer van de bossen in de DRC. U vindt in dit blad een onderverdeling in drie hoofdstukken: de kennisinstrumenten; de institutionele instrumenten voor een goed bestuur inzake bosbouw; de economische instrumenten in dienst van de niet-extractieve activiteiten. Het document kan worden gedownload (na publicatie): www.btcctb.org

Les forêts du Bassin du Congo. Etat des forêts 2006 Gepubliceerd door het “Partenariat pour les Forêts du Bassin du Congo (PFBC)”, 256 blz. Een synthese van de beschikbare informatie over de toestand en de ontwikkeling van de bossen in het Congobekken, de gevaren en de impact van de menselijke activiteiten. Het volledige document kan worden gedownload in het Frans en het Engels: www.cbfp.org of www.comifac.org

Een van de topstukken van de tentoonstelling.

Oprichting van het referentieen expertisecentrum van Centraal-Afrika (CRE-AC) Opdracht: – een inventaris opmaken van de in België aanwezige knowhow over de prioriteiten van de Belgische ontwikkelingssamenwerking in Centraal-Afrika (privésector, wetenschappelijk onderzoek en NGO's); – samenwerkingsverbanden tussen deze drie actoren ontwikkelen; – aanbevelingen formuleren om de ontwikkelingsactiviteiten te verbeteren.

Een beter begrip van het woud, de functie en het beheer ervan. Hout is immers een belangrijk “materiaal”, wellicht het oudste maar ook het meest hedendaagse van alle materialen. De tentoonstelling richt zich tot een ruim publiek, zowel gezinnen als scholen. Op het programma staan ook specifieke manifestaties (ontmoetingen, gesprekken, lezingen), als aanvulling bij de tentoonstelling. Een catalogus ‘Collectie hout’ over het xylarium van het KMMA en het wetenschappelijke werk zal beschikbaar zijn. www.africamuseum.be *Hout vasthouden

Verbintenissen van België tijdens de Conferentie over het duurzame beheer van de bossen in de DRC (Brussel, Februari 2007):

1. verhoging van het budget voor de sensibilisatie

Exploitation et gestion durable des forêts en Afrique Centrale Robert Nasi, Jean-Claude Nguinguiri, Driss Ezzine De Blas, Ed. L’Harmattan, Paris, 2006, 404 blz. In dit werk wordt een balans opgemaakt van de situatie inzake de exploitatie en het beheer in Centraal-Afrika tijdens het afgelopen decennium.

La forêt en République Démocratique du Congo post-conflit: analyse d’un agenda prioritaire Gepubliceerd door de CIFOR, de Wereldbank en de CIRAD, 2007, 82 blz. Dit werk geeft een beeld van de bosbouwsector in Congo bij het begin van 2006. Het analyseert de hervormingen die werden aangevat in 2002, en formuleert prioriteiten voor de komende 4 à 5 jaar. Het document kan worden gedownload in het Frans en het Engels: www.cifor.cgiar.org

van de Belgische en Europese publieke opinie;

2. politieke interventie om de problematiek van de

“ La Voix du Congo profond ” is een maandblad van het Congolese ministerie van Landbouw. Het werd gestart in januari 2007 met de technische en financiële steun van het BTC-expertisefonds. Deze publicatie wil bemiddelen tussen de centrale regering, de gedecentraliseerde diensten van het ministerie van Landbouw en de landbouwers. Langs deze weg wordt informatie gegeven over de comparatieve voordelen van elke provincie van de DRC en de economische opportuniteiten in de landbouwsector. Dit maandblad wil ook de nieuwe teelttechnieken binnen het bereik van een ruimer publiek brengen en de landbouwers aansporen om hun activiteiten rendabeler te maken. Infos: [email protected]

bossen in de DRC op de agenda van de volgende bijeenkomst van de G8 te zetten;

3. oprichting van een Belgische Task Force belast met het onderzoek naar de mogelijkheden om België op te nemen in de twee fiduciaire fondsen die de Wereldbank zou creëeren (financiering van de vergunningen en maatregelen voor natuurbehoud);

4. het nieuwe “Centre de Référence et d’Expertise de l’Afrique Centrale” (referentieen expertisecentrum van Centraal-Afrika, CRE-AC) en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika zullen de werkgroepen begeleiden die binnenkort zullen worden samengesteld door de Congolese regering, voor de voorbereiding van het 3e Forum over de Wouden in Kinshasa.

>

31

Reacties van lezers ENKELE UITTREKSELS UIT DE REACTIES OP HET EERSTE NUMMER VAN “&CO”, WAARIN HET VOORAL GING OVER HET POSTELECTORALE URGENTIEPROGRAMMA, DE SANERING VAN KINSHASA, HET WATERBEHEER EN DE PROJECTEN VAN BTC IN DE DRC. “Met interesse las ik het eerste nummer van uw blad. Het draagt mijn bijzondere belangstelling weg omdat ik verantwoordelijk ben voor een lokale ngo, met name Dynamique des Jeunes pour la Paix et le Développement. (…) Ik hoop dat &CO ons de mogelijkheid zal geven een dialoog op te zetten over de efficiëntie en de doeltreffendheid van de acties op het terrein.” Over de sanering van Kinshasa: “(…) Soms stellen we met verbijstering vast dat sommige Congolezen van de hogere sociale klasse zomaar bananenschillen of zakjes naar buiten werpen uit hun van airco voorziene auto’s. Al zijn er ook mensen uit de lagere klassen die hun afval gewoon naast de vuilnisbakken van het stadsbestuur gooien. Om maar te zeggen dat de “Congolezen” in het algemeen, universitairen zowel als boeren, absoluut geen opvoeding hebben op het vlak van hygiëne. (…) Alle actieprogramma’s van BTC zijn goed en kunnen op dit ogenblik interessante resultaten opleveren. Maar het is belangrijk dat deze acties ook worden geïntegreerd in onze zeden en gebruiken, zodat ze niet alleen doeltreffend maar ook efficiënt en duurzaam zijn. (…) ”

7

7

Jean Pierre KASUKU docent CIDEP/UO te Goma/Noord- Kivu.

“Ik ben blij dat ik bepaalde BTC-activiteiten ontdekt heb. De inhoud is zeer interessant en we gaan er gebruik van maken voor onze radio-uitzendingen in de toekomst. Toch zou ik graag meer artikels zien over de activiteiten van BTC in de provincie, vooral in Zuid-Kivu.”

7

Abbé Justin LINGBOTO | Filosoof, huismeester aan het Séminaire Universitaire (FCK)

7

CLÉMENT | APEFE Wallonie-Bruxelles, Lubumbashi

CONTACT

BELGISCHE TECHNISCHE COÖPERATIE (BTC)

“Ik vind het jammer dat bijna het hele blad gewijd is aan de activiteiten van BTC in Kinshasa. Ik zou graag meer weten over de andere provincies, vooral over de realisaties op het terrein. Hier in Lubumbashi horen we veel spreken over BTC, maar we zien maar weinig concrete realisaties op het terrein.”

7

Avenue Colonel Ebeya, 15-17 Gombe, Kinshasa Democratische Republiek Congo T. + 243 81 89 46 611 E. [email protected] Plaatselijk vertegenwoordiger : Manolo Demeure

Een lid van een NGO voor ontwikkelingssamenwerking in Lubumbashi

DIRECTIE-GENERAAL ONTWIKKELINGSSAMENWERKING (DGOS)

“Ik heb met veel belangstelling de diverse dossiers gelezen. Niettemin denk ik dat u de genderproblematiek zou moeten integreren, en aantonen dat de vrouw niet alleen profiteert van veel projecten maar ook actief kan bijdragen tot de ontwikkeling van het land.”

Belgische Ambassade Building du Cinquantenaire, Place du 27 Octobre B.P. 899 – Kinshasa Kinshasa – Democratische Republiek Congo T. + 243 89 89 24 233 | +243 89 89 34 412 E. [email protected]

7

Ministerraad Ontwikkelingssamenwerking :

BIJOU | studente UNIKIN

Paul Cartier

“ Relevante informatie, zeer mooie vormgeving, zeer aantrekkelijk. In volgende nummers zou ik graag meer vernemen over de vorderingen van de werkzaamheden die ter sprake komen in het dossier over sanering, met inbegrip van de visie van de personen die eraan meewerken, zoals de leden van de gemeentebrigades.”

“De coverfoto is me erg bevallen. Eindelijk eens iets anders dan al die beelden van ellende en de negatieve beelden die we gewoonlijk zien. Maar ik zou graag meer te weten komen over de activiteiten van BTC in de andere provincies, dus niet alleen Kinshasa.”

7

7

Emmanuel BUNKETE boekhouder, Noodprogramma, BTC, Kinshasa

“Ik beschouw dit blad als de ideale aanvulling bij “La voix du Congo profond”. Het is vernieuwend en zou moeten bijdragen tot een verandering van de visie op ontwikkeling, zowel bij de Congolese partners als bij de geldschieters. De armoede, het verlangen naar vrede, uitdagingen zoals het water en de verkeerswegen, maar ook de hygiëne in onze steden… En wat met de elektriciteit? De oplossing moet ook worden gevonden bij een decentralisatie: financieel, territoriaal, en zelfs wat betreft de besluitvorming. Het zijn onontkoombare thema’s die geen enkele ontwikkelingswerker in dit Congo met zijn ontelbare uitdagingen onverschillig kan laten. Een rubriekje over de praktische opleiding op het vlak van ontwikkeling en vredesopvoeding zou zeer welkom zijn.”

Jonas SEBA | Directeur Radio Baraka/Zuid-Kivu

Faustin KOMBE | Filosoof FCK

“ (…) België moet aandringen bij zijn gesprekspartners, zodat we een echt onafhankelijke justitie krijgen en het recht inroepbaar is tegen iedereen (…). Wat betreft de watervoorziening moet Regideso een nieuwe dynamiek krijgen – tegelijk met de aanmoediging van het privéinitiatief op andere terreinen – en moet de nadruk worden gelegd op de verantwoordelijkheidszin van alle Congolezen: de verbruiker betaalt! Of de betaler verbruikt! Wat zijn in onze cultuur de factoren die sommige Congolezen, zelfs de meest welgestelden, ertoe brengen te denken dat men kan “consumeren zonder te betalen?”

7

“(…) Ik hoop dat u beseft dat wij in het oosten (…) ten zeerste nood hebben aan alle aanmoedigingen en initiatieven die ons kunnen helpen bij het in gang zetten en vooral het consolideren van het vredesproces en de objectieve toenadering tussen de bevolkingsgroepen. En ik denk dat uw uitgave daarbij een onmisbaar instrument is (…). Dit blad is ook een unieke kans om, zo mogen we hopen, de jongeren te verlossen van de wrok die zij koesteren omdat ze denken dat alle problemen waarmee het land te kampen heeft, te wijten zijn aan België en aan de Belgen in de eerste plaats. Wat geen gemakkelijke opgave is. (…)”

ANTOINETTE | werkneemster bij UNDP

www.btcctb.org

Dhr. Carl Michiels | Hoogstraat, 147 | 1000 Brussel – België / Gedrukt op FSC papier met plantaardige inkt

H E T B L A D VA N D E B E L G I S C H E O N T W I K K E L I N G S S A M E N W E R K I N G I N D E D R C O N G O

Het planten van de Mwabi-boom (Foto E.Vincke)

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER :

Schilderij op doek door Kasanda wa Tshipele, Kinshasa 1988. Coll. E.Vincke

De Mwabi (Sterculia quinqueloba) is een van de

het beslissende moment van de ceremonie. De belangrijkste

‘geestenbomen’ die in de wereldvisie van de Luba Kasaï

mannen zitten in de schaduw. De vrouwen staan recht,

wordt gebruikt om in contact te treden met de geesten

behalve de persoon om wie het draait. Aan haar

van de voorouders. Deze bomen van de brousse vormen

voeten zit diegene die de kip moet offeren aan de voorouders,

een verbinding tussen natuur en cultuur. In dit geval

in het centrum van de belangstelling. Afhankelijk van de

wordt de hulp ingeroepen van de voorouders bij bepaalde

manier waarop het dier sterft, worden de gepaste conclusies

gevallen van ‘tegenspoed’ (in het werk, ziekte, enz.), of

getrokken. Achter de patiënte zien we de stek. Indien

voor de bescherming van de ‘schoonheid’ (bulengela) van

hij wortel schiet, betekent dit dat de voorouders het offer

een persoon, dit wil zeggen een geheel van wezenlijke

aanvaard hebben. Dit gebruik is nog altijd gangbaar.

eigenschappen, die door de voorouders geschonken zijn en die men moet beschermen tegen afgunst. Het doek toont

Édouard VINCKE | antropoloog

is de verrassende naam van dit nieuwe blad over ontwikkeling. “CO” van Congo, Coöperatie, Communicatie... Via het verbindingsteken “&” wijzen we bovendien op de bijzondere relaties die de DRC en België met elkaar verbinden. &Co richt zich specifiek tot al wie de Congolese samenleving in het hart draagt: de overheden zowel als de andere actoren, media, verenigingen, NGO’s, studenten, gewone burgers en al wie geïnteresseerd is in de ontwikkeling van het land. Dit nummer is gewijd aan de Congolese bossen. Het gaat in op de grote thema’s die werden besproken tijdens de internationale conferentie over het duurzaam beheer van de bossen in de DRC, op 26 en 27 februari 2007 te Brussel, op initiatief van de Belgische minister van ontwikkelingssamenwerking. Voor meer informatie: www.confordrc.org

“&CO ” is een realisatie van de dienst externe communicatie van BTC. Het blad wordt gratis verspreid.

ALGEMENE LEIDING : REDACTIE :

Marie–Christine Boeve | REDACTIECOÖRDINATIE : Carol Sacré en Julie Leduc

Frédéric Loore, Olivier Stevens, Elise Odiekila, Hervé Jeanmart, Amédée Mwarabu Kiboko, Eddy Nierynck, Edouard Vincke, Marie-Christine Boeve, Julie Leduc.

Claude Croizer Aplanos | DRUK : Imprimerie Philippe Lozet OMSLAGFOTO: Greenpeace/Philip Reynaers | FOTOBEWERKING : Constant Dupuis Met dank aan de medewerkers van dit nummer : Lola Mukendi, Alain Huart, Jan Van Gysel, Pierre Defourny, Christelle Vancutsem, Carlos de Wasseige, Guy Debonnet, Philippe Deboeck, Yvette Kaboza, Ivette Fabbri, Camille Couralet, Marc Languy, Geert Lejeune, Lutete Vangu, Olivier Mushiete, Olivier Servais, Théodore Tréfon, Jean Nke Ndih, Théophile Gata en aan het team van BTC in DRC. WETENSCHAPPELIJKADVISEUR: GRAFISCHE VORMGEVING :

Dit nummer wordt uitgegeven in het Nederlands en het Frans.

&co. Onze wouden, onze toekomst! Wat doet België? Armoede en ontbossing. Wouden en parken in DRC THEMANUMMER OVER DE WOUDEN VAN CONGO JUNI 2007

Recommend Documents