JAARGANG 10 - AUGUSTUS 2013
KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT
MEER AANDACHT VOOR SAMENWERKEN
co-creatie
25 To create or to co-create
that’s the question
Vitronics Soltec De juiste verbindingen geleiden succes
Vekon technische assemblage
ademt co-creatie
VOORWOORD Industrial technology and supply for mechanical and electrical. Dat is itsme. Nu we al meer dan twee jaar zo heten zou je het bijna vergeten, maar dat is waar we voor voor staan. Letterlijk en figuurlijk. Met elektrotechnische en mechanische knowhow van techniek en logistiek co-creëren we uw succes (en daarmee ook het onze).
Dus: de koppen bij elkaar steken en aan de slag, zodat gebundelde kennis en inzet leiden tot een unieke succesvolle combinatie. Niet één keer, maar steeds weer. Van transactie naar
Co-creatie
wordt,
naast
dynamisch
managen,
flexibel
transformatie.
Geen
compromis,
maar
synergie.
Samen investeren en samen verdienen.
orga ni seren en slimmer werken, genoemd als een van de hoekstenen van sociale innovatie. Co-creatie past in deze tijd
Wij geloven daarbij in drie uitgangspunten. Het eerste is dat wij
waarin allerlei traditionele structuren (waaronder bazen) aan
allebei hetzelfde willen, namelijk een oplossing die exact past
macht inboeten en we steeds individueler de vorm en richting
bij uw probleem of uitdaging. Ten tweede komen we eerlijk
van ons leven én werk bepalen. Voor ons betekent co-creatie:
uit voor onze betrokkenheid bij uw succes. Pas als u daarvan
Samen meer waarde creëren dan waartoe we beiden individueel
overtuigd bent, komen de belangrijke thema’s op tafel, want,
in staat zouden zijn geweest.
zoals Theodore Roosevelt zei: ‘Nobody cares how much you know until they know how much you care’. Tenslotte zijn we ons ervan bewust dat oplossingen voor de ene klant voor een andere klant misschien helemaal waardeloos zijn.
Ons motto is Making You Succeed. Onze manier om dat te realiseren is co-creatie. Driehonderd woorden voorwoord zijn net genoeg om onze overtuiging te delen, maar lang niet genoeg om u écht te betrekken. Ik nodig u daarom van harte uit om in het najaar naar één van onze co-creatie events te komen, met onder andere Remco Claasen. Maak mee hoeveel wij geven om uw succes. Deel ons enthousiasme, plezier, onze energie en de verdieping van co-creatie. Samen delen is vermenigvuldigen. Wie wil dat nou niet?
Henk Oude Brunink industrial
supplying mechanical
technology electronical
25 004
To create or to co-create that's the question
008
Vitronics Soltec De juiste verbindingen geleiden succes
010
Vekon technische assemblage ademt co-creatie
004 To create or to co-create, that's the question
019
Nieuwe cursussen
007 Loesje
020
Met één klik, direct profiteren van de voordelen van LED
008 Vitronics Soltec; de juiste verbindingen geleiden succes
021
Hooglend-Mennens en Flexovit: Al meer dan 30 jaar samenwerking
0 1 0 Vekon technische assemblage ademt co-creatie
022
Decentraal I/O-systeem
0 1 2 In de juiste flow met industriële automatisering
023
Hoogtechnologische lijmen van Henkel
0 1 4 Systeemoplossingen voor het sneller ontwerpen en
024
Omron: kennis van machineautomatisering
025
Nieuwe EMS: het multitalent in de schakelkast
026
De nieuwe A-serie energiemeters
027
De nieuwe machines van Hitachi
bouwen van besturingskasten
0 1 6 Samen delen is vermenigvuldigen 0 1 7 Komt u ook naar de beurs? 0 1 8 Cursusnieuws
To create or to co-create that’s the question De laatste tijd is er veel aandacht voor onderwerpen die gaan over vormen van samenwerking. Het woord ‘co-creatie’ duikt ineens op verschillende plekken op. Het liefst wordt co-creatie in één adem genoemd met termen als open innovatie en cross-sectoraal innoveren. Komt het door de aanhoudende crisis dat ondernemers steeds meer aandacht hebben voor samenwerken? Betekent het dat een ondernemer er zonder samenwerking met anderen niet meer uitkomt of is er meer aan de hand?
Veranderingen
Open innovatie en co-creatie
Er is duidelijk meer aan de hand. Verschillende ontwikkelingen spelen
Een manier om om te gaan met deze ontwikkelingen is mee-veranderen
mee en hebben direct invloed op ondernemingen en ondernemerschap.
en samenwerken. Open innovatie is een prachtige manier om als
Een greep uit ontwikkelingen die het veld beïnvloeden:
ondernemer je eigen grenzen te verleggen en het patroon van
• De economie zal de komende vijf jaar beperkt groeien,
tunnelvisie en ‘ons-kent-ons’ te doorbreken. Maar wat is het precies?
kansen liggen in andere delen van de wereld.
• De overheid is fors aan het bezuinigen. • Lokale bedrijven krijgen in toenemende mate te maken met globale concurrenten.
• Er vindt een verschuiving plaats van een fysieke naar een digitale economie. ( ‘internet of things’)
• Markten worden transparanter en gefragmenteerder dan ooit tevoren.
• De 'lifecycle' van producten en diensten wordt steeds korter. • Innovaties worden complexer en multidisciplinair. • Wereldwijde standaarden maken het steeds moeilijker voor nieuwe toetreders om daarvan af te wijken.
004
Open innovatie: “Het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten”, zo luidt de definitie van de Amerikaanse expert Henry Chesbrough. Co-creatie is een vorm om open innovatie te organiseren binnen het bedrijf: de onderneming gaat dan bijvoorbeeld de dialoog aan met eindgebruiker of klant om nieuwe ideeën op te doen en gezamenlijk, vaak met nog meer partijen aan het werk te gaan. Lonkend perspectief Er zijn genoeg midden- en kleinbedrijven die slim anticiperen op de nieuwe realiteit. Zo is een schitterend voorbeeld een bedrijf dat binnen
Chris Willemsen, Innovatie Adviseur Creatieve Industrie
een jaar wereldwijd de gewenste deskundigen verzamelde. Kennis uit alle hoeken werd gecombineerd. Met een gloednieuw team van in- en externen ontwikkelden zij een prototype van een hightech snijmachine met dezelfde kwaliteit maar tien keer zo goedkoop als de concurrent aanbood. Het is een voorbeeld van samenwerking in de vorm van open innovatie en co-creatie zoals steeds vaker voorkomt. Want laten we wel wezen, deze manier van werken biedt grote kansen. In het bedrijfsleven is innovatie steeds vaker het resultaat van samenspel dan van een soloactie. Bekende voorbeelden van open innovatie en co-creatie zijn open source software (Linux; een familie van besturingssystemen) en Wikipedia en YouTube (user generated content). De ontwikkelingen op dit gebied verlopen razendsnel, ook binnen het MKB worden de resultaten langzaam zichtbaar. Een toenemend aantal MKB ondernemers verkent de mogelijkheden van nieuwe samenwerkingsvormen. Zij pionieren met nieuwe business modellen en stellen de organisatie open voor ‘vreemden’. Er is een duidelijk urgentiebesef ontstaan, met name ook door de economisch moeilijkere tijden: om te kunnen overleven moet je de zaken anders aanpakken.
“Open innovatie: Het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten.” Ad hoc
Open Innovatie door co-creatie gaat uit van de gedachte dat externe kennis ingebracht moet worden in het innovatieproces. De meeste kennis bevindt zich tegenwoordig buiten het eigen bedrijf en is wereldwijd vrij beschikbaar. Verder kan ook de interne kennis via een ander business model dan het eigen, vercommercialiseerd worden. En daarbij kan kennis die beschikbaar is bij MKB’ers, zoals eigen uitvindingen en concepten die op de plank liggen, naar buiten worden gebracht door te verhandelen of te delen met andere bedrijven.
Innovatieadviseur Chris Willemsen is bij Syntens Innovatiecentrum gespecialiseerd in open innovatie en co-creatieprocessen. Hij vertelt:
Organisatie van open innovatie door co-creatie
“Er zullen altijd bedrijven zijn die zelfstandig en binnen de eigen muren
Iemand vraagt niet aan zijn buurman op het industrieterrein: ‘zeg Jan
aan research & development werken om vervolgens ook op eigen kracht
zullen we even een stukje gaan co-creëren?’ Het in gang zetten van
het nieuwe product succesvol op de markt te brengen. Dat is mooi en
het proces stelt nieuwe eisen aan de organisatie, aan de competenties
knap, maar het aantal bedrijven dat op deze manier werkt zal afnemen.
van medewerkers en aan de bedrijfscultuur. Er kunnen verschillende
Veel midden- en kleinbedrijven hebben niet eens een eigen R&D-
activiteiten onderscheiden worden om externe kennis binnen
afdeling. We zien dat een groot aantal ondernemingen wordt geleid
de organisatie te halen en je als organisatie open te stellen voor
door de waan van de dag en ad hoc reageert op omstandigheden. Wat
samenwerking. Enkele mogelijkheden:
wenst de klant op dit moment? Of: Wat heeft de concurrent ontwikkeld?
• Betrek klanten in het innovatie proces.
Daar geven ze dan hopelijk een passend antwoord op.”
• Betrek leveranciers in het innovatie proces. • Betrek externe netwerk partners in het innovatie proces.
Belangrijk voor het MKB
• Participeer extern in nieuwe of bestaande bedrijven.
In een wereld van wijdverbreide kennis, toenemende complexiteit een
• Scan de externe omgeving naar bestaande ideeën of technologieën.
steeds kortere levenscyclus van producten kunnen bedrijven die wel een
• Outsource R&D naar instellingen zoals universiteiten en
eigen R&D-afdeling in huis hebben niet langer volledig vertrouwen op alleen de informatie van hun eigen R&D. Extra kennis is noodzakelijk.
onderzoeksinstellingen. • Koop of gebruik van intellectueel eigendom (ie).
005
Extra dimensie: crosssectoraal innoveren
Help het toeval een handje
In toenemende mate zien midden- en kleinbedrijven ook de waarde
• Analyseer je netwerk eens grondig. Wie bevinden zich ‘aan de randen’
van kennis buiten de eigen waardeketen, het zo geheten crosssectoraal
van je netwerk en kunnen je introduceren in ‘andere werelden’?
innoveren. Met crosssectoraal innoveren wordt er kennis bij partners
Wat ontbreekt er in je netwerk?
gehaald die in een voor het bedrijf (branche) vreemde markt opereren. Door middel van deze ‘nieuwe’ kennis kunnen ondernemers gebaande paden en vaste patronen doorbreken. Dit stelt hen in staat om compleet nieuwe innovaties te creëren die de kiem vormen voor nieuwe markten.
• Ga eens naar een vakbeurs die niet binnen je huidige corebusiness valt.
• Ga via internet, bijvoorbeeld LinkedIn, eens op zoek naar een expert en stel een vraag.
Uitdagingen
Geven en nemen
Naast de voordelen die innoveren met co-creatie met zich meebrengt,
• Hoe ga je momenteel om met intellectueel eigendom? • Welke ideeën / concepten / IE heb jij op de plank liggen waar andere
ontstaan er ook een aantal uitdagingen waar rekening mee gehouden moet worden. Allereerst is er vaak geen tot weinig voorgaand contact geweest en beperkte kennis van potentiële partners uit andere sectoren en van bedrijven buiten de traditionele waardeketen. Dit heeft tot
ondernemers iets mee kunnen? Is een licentiedeal een optie?
• Hoe zou dat anders kunnen? Ga eens naar http://creativecommons.nl
gevolg dat er een hogere mate van onzekerheid is en minder onderling vertrouwen. Met vertrouwen wordt hier bedoeld dat het onzeker is wat
Adviezen
de kwaliteiten van de partner zijn, waar het samenwerkingsproject
• Maak resultaten merkbaar in plaats van meetbaar. Dat geeft een
naartoe gaat, waar de verantwoordelijkheden liggen en wat er uiteinde
impuls aan nieuwe initiatieven en vergroot de betrokkenheid van
lijk gaat gebeuren met de innovatie. Door de juiste randvoorwaarden te
medewerkers en klanten.
creëren kan deze onzekerheid worden weggenomen en een goede basis
• Syntens Innovatiecentrum helpt je strategisch te kijken. Wil en kun
gelegd worden voor vertrouwen in de samenwerking. Bij het creëren van
je als open bedrijf werken? En zo ja, hoe richt je je organisatie erop
de juiste randvoorwaarden is het verstandig extra aandacht te besteden
in? Dat is ook een zaak van sociale innovatie. Staat bij jou de mens
aan de partnerselectie, een contractueel raamwerk en het intellectueel
centraal? Krijgen medewerkers de kans hun talent te ontwikkelen,
eigendom.
zodat zij waarde kunnen toevoegen in de vorm van creativiteit?
• Syntens helpt de juiste partners te vinden, ook buiten de eigen sector, Syntens Innovatiecentrum stimuleert bedrijven een aantal jaar vooruit
die een bijdrage leveren aan de beoogde innovatie. Syntens zorgt
te kijken en het initiatief te nemen om co-creatie tot stand te brengen.
ervoor dat er in een vroegtijdig stadium helderheid ontstaat over de
Willemsen vervolgt: “Je zal merken dat je als ondernemer de gewenste
voorwaarden voor samenwerking. Een business model draagt daar
innovatie om je bedrijf sterk te maken en houden, vaak niet op eigen
ook aan bij.
houtje kunt realiseren. Er zijn verschillende expertises, kennis- en netwerkcontacten nodig. Via open innovatie en co-creatie kun je dat samenspel op gang brengen, wat wordt vergemakkelijkt door internet. Zo heb je de mogelijkheid wereldwijd samen te werken. Stel daarbij voor jezelf vast wat jouw specifieke sterke punten zijn en wat jouw toegevoegde waarde is binnen dat team.” Praktische tips voor open innovatie en co-creatie Stel je open voor externe invloeden
• Betrek in een vroeg stadium de relevante afdelingen. Bundel intern de krachten.
• Vraag klanten gedurende een langere periode mee te denken over het innovatievraagstuk.
• Daag medewerkers uit meer ondernemend te worden en faciliteer mensen met goede ideeën.
006
007
Vitronics Soltec
De juiste verbindingen geleiden succes Vitronics Soltec heeft zich in de afgelopen eeuw ontwikkeld tot toonaangevend fabrikant van soldeermachines voor printplaten. Wat ooit begon als soldeerboutvervaardiger onder de naam ZEVA (Zuinigst Electrisch Verbruiks Apparaat), is inmiddels uitgegroeid tot internationaal bedrijf, met productielocaties in de Verenigde Staten, China en Nederland. Vanuit deze drie landen wordt wereldwijd geleverd en 24 uur per dag service verleend.
In Nederland maakt Vitonics machines waarmee selectief gesoldeerd
De doorlooptijd van een machine is ongeveer vier weken. Het uiteindelijke
kan worden. Het voordeel van deze manier van solderen is dat de
doel van Vitronics Soltec is om de machinebouw voor de basisopstelling
printplaat niet door een warme soldeeroven hoeft. Hierdoor wordt de
modulair te maken omdat de bouwtijd hiermee aanzienlijk verkort kan
printplaat aan minder warmte blootgesteld, wat de kwaliteit van de
worden. Voorwaarde hiervoor is, onder andere, dat de levertijd van
plaat ten goede komt, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit
elektrotechnische en mechanische componenten gereduceerd wordt.
van de gesoldeerde verbinding.
Reden genoeg om het inkoopproces onder de loep te nemen.
Selectieve soldeermachines maken een kleine soldeergolf. Met behulp
“In 2010 zijn wij met Vitronics Soltec om de tafel gaan zitten.”, zegt
van een robot in de machine wordt de printplaat exact boven de kleine
Ralph van Aartsen, logistiek consultant bij itsme Connected Business.
golf gebracht om de soldeerverbinding aan te brengen. Omdat alle
“De organisatie moest inkrimpen, maar nog steeds alles zelf inkopen.
machines klantspecifiek gebouwd worden, kan Vitronics Soltec het
Ook bestelde men zo’n 500 producten bij 60 verschillende leveranciers.
aantal kleine golfjes en de positie daarvan precies afstemmen op de
Een proces dat veel tijd en geld kost. En omdat de tijdige beschikbaarheid
productspecificaties van de klant.
van componenten niet alleen invloed heeft op de productietijd, maar ook
008
op de klanttevredenheid bij aftersales, cruciaal voor het bestaansrecht de inkoop en het beheer van zo’n 360 producten overgenomen.” Aftersales voorraad 300 van deze artikelen worden beheerd in een VMI-systeem van itsme Connected Business, dat gericht is op aftersales. Deze artikelen staan op de prijslijst van Vitronics Soltec en moeten volgens organisatiebeleid daarom de volgende dag uitgeleverd kunnen worden. “Omdat de vraag
Point of use grijpvoorraad
van de onderneming. ES Elektro en Hoogland-Mennens hebben daarom
naar componenten in het VMI-systeem fluctueert, was het lastig om het systeem in te richten. Bij aanvang moest alles gebaseerd worden op aannames. Voorheen werd namelijk ieder item apart aangestuurd, terwijl
order-to-order gemaakt en vergen daarom weer een andere benadering.
dat helemaal niet onze core business is. Wij zochten een partner voor
Deze voorraad ligt deels in de fabriek en deels als klantspecifieke voorraad
ontzorging en een manier om heel veel handelingen te automatiseren.
in de distributiecentra van itsme in Raamsdonksveer en Dordrecht.
En dat is, weliswaar met een aantal hobbels op de weg, gelukt! We hebben nu nog nauwelijks bijsturingen in het systeem. Ook ligt alles
Waar zit de winst?
grijpklaar binnen 1 meter van de inpaktafel. Dat scheelt enorm veel tijd.”
Met het beheer van voorraadcomponenten door ES Elektro en Hoogland-
vertelt Juur Bussen, Manager Operations bij Vitronics Soltec. “Tot 2010
Mennens is een enorme leveranciersreductie gerealiseerd. “Wij hebben
werd ons beoogde servicelevel niet gehaald. Maar met de introductie van
in dit proces heel veel voor itsme vreemde producten opgenomen.
het VMI-systeem en finetuning na een jaar afnamemonitoring door itsme,
Van de 360 componenten waren er 262 branche specifiek. Voor deze
is het servicelevel inmiddels gestegen tot boven het gewenste niveau!”
specials is itsme gaan sourcen.”, legt Bas Boeijkens, Key Accountmanager bij itsme, uit. “Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring, leveren
Productievoorraad
wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde prijsniveau als drie jaar
Met dit succes in het achterhoofd en het streven naar excellent
geleden.”
ondernemerschap is besloten nog een stap verder te gaan en ook het voorraadbeheer van de componenten voor productie onder de loep te nemen. Deze grijpvoorraad is volgens het Point of Use principe geoptimaliseerd. Vitronics Soltec hanteert een pull-techniek bij de bouw van haar soldeermachines. Dit houdt in dat de machine gefaseerd gebouwd wordt op verschillende locaties in de fabriekshal en dus door
“Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring, leveren wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde prijsniveau als drie jaar geleden.”
de hal “getrokken” wordt. Op iedere locatie is een voorraadstellage geplaatst, met daarin de componenten die voor die productiefase
Vitronics Soltec is erg tevreden met de resultaten. “Het voorraadbeheer
nodig zijn.
door itsme moet natuurlijk ook bekostigd worden. Er zit daarom een opslag op de verkoopprijs. Een aantal dingen kost dan ook iets meer,
De monteurs van de betreffende fases sturen 80% van hun benodigde
maar uiteindelijk is het proces veel goedkoper. Omdat we monteurs
voorraad visueel aan. 20% van de artikelen die 80% van de waarde
invloed laten hebben op het bestelproces, hebben we enorm kunnen
vertegenwoordigen wordt ingekocht door procurement. Monteurs
besparen op inkoopadministratie en handling. Hierdoor wordt veel
scannen op een vaste dag zelf bij hun Point of Use de voorraad die moet
efficiënter geproduceerd, wat betekent dat we met dezelfde mensen
worden aangevuld. Deze orders komen, net als bij het VMI-systeem,
meer kunnen doen. Wij kunnen nu een nieuw selectief platform
rechtstreeks binnen bij de itsme-bedrijven. De componenten worden
in de markt zetten, zonder hier meer overhead aan toe te voegen,
vervolgens één keer per week geleverd en op de juiste plek gelegd door
en dat betekent een lagere Total Cost of Ownership.”, vertelt Juur.
de itsme-medewerker die ook het VMI-systeem aanvult.
“Maar behalve dat wij er intern veel profijt van hebben, is het natuurlijk ook zo dat onze eindklanten hier bij gebaat zijn. Wij kunnen
Orderverloop voorraad
immers sneller en betrouwbaar leveren, waardoor zij minder productie
De voorraad van deze benodigde artikelen wordt beheerd in samen
stilstand hebben!”
werking met ES Elektro en Hoogland-Mennens. Onder orderverloop vallen ook de uitbreidingen op bestaande soldeermachines die al geleverd zijn, zoals subassemblages of upgrades. De producten worden
009
Vekon technische assemblage
ademt co-creatie Vekon verzorgt technische assemblage- en montagewerkzaamheden voor de Nederlandse maakindustrie, waarin een goede samenwerking met klant én toeleverancier centraal staat. Het bedrijf helpt haar klanten door kennis te delen en het productieproces (gedeeltelijk) over te nemen. Hiermee kan de klant zich concentreren op haar kernwerkzaamheden en worden kosten gereduceerd. Uiteindelijke doel? Vekon wil kwaliteit, flexibiliteit, doorlooptijd, betrouwbaarheid en rendabiliteit van de productie omgeving verbeteren. “Als iedereen dat stukje oppakt waar hij echt goed in is en niet krampachtig kennis voor zichzelf houdt, werk je veel efficiënter. Dat iedereen een boterham met pindakaas moet verdienen staat buiten kijf. Maar door ketengericht te denken kan je optimaliseren en samen succesvol zijn.”, zegt Nick Simonis, directeur van Vekon.
De oprichting van Vekon in 1993 is op zichzelf
elektrotechnische kennis ten behoeve van
al een prachtig voorbeeld van samenwerking.
modulebouw. Twintig jaar na de oprichting
Voormalig eigenaar Nico Vermeulen was
is
directeur van een installatiebedrijf. In die
productieproces en logistiek. Bijvoorbeeld
hoedanigheid verzorgde hij de installatie
voor WEMO, een bedrijf dat klantspecifieke
werkzaamheden bij Vitronics Soltec. Deze
machines ontwikkelt, bouwt en installeert voor
klant gaf echter aan op zoek te zijn naar een
de bewerking van platine- en coilmateriaal.
partij die kabelassemblages wilde maken, om
WEMO engineert zelf de machine en levert
Vitronics Soltec op die manier te ontzorgen en
de elektrotekeningen aan. Vekon verzorgt
te ondersteunen in modulaire machinebouw.
vervolgens
de
hele
elektrotechnische
Vader Nico heeft toen samen met dochter
assemblage
van
het
besturingssysteem
Judith Zijlmans-Vermeulen Vekon Technische
en coördineert de toeleveringsketen met
Assemblage opgericht voor de samenstelling
betrekking tot de besturing.
Vekon
uitgegroeid
tot
ontzorger
in
van kabels en connectoren. Met ES Elektro gaat de samenwerking ook al
010
Met verloop van tijd heeft Vekon haar
ver terug in de tijd. Zo hebben de bedrijven
werkzaamheden
haar
samen plug-and-play relaisstroken gemaakt
bestaande klanten, zoals Vitronics Soltec en
voor treinonderhoud. ES Elektro zorgde
Ploeger, verder te ondersteunen. Bijvoorbeeld
voor de componenten, Vekon assembleerde
met paneelbouw en een uitbreiding in
en ES Elektro verkocht het product aan
uitgebouwd
om
* Kraljic-Matrix haar eindklant NedTrain. Dat lijkt misschien
opslagkosten heeft voor bepaalde voorraad en
Nick: “Volume is leuk, maar wij streven net
niet zo spectaculair, maar er komt meer
incidentele assemblages. En door middel van
als ES Elektro naar customer intimacy. Intern
kijken bij zo’n project dan je denkt. Hieraan
kitting worden ook dertig componenten die
moet je misschien wel operational excellence
gekoppeld zit bijvoorbeeld de gegarandeerde
allemaal in dezelfde module verwerkt moeten
hebben om concurrerend te kunnen zijn, maar
beschikbaarheid
ook
worden geleverd. Dit scheelt Vekon heel veel
uiteindelijk draait het er bij ons om dat de klant
tien jaar na dato. “Het mooie is dat zowel
tijd aan inkoopadministratie, voorraadbeheer
succesvol is.”
ES Elektro als Vekon denken in termen van
en goederenontvangst. “Kitting kost in de
beschikbaarheid, niet in termen van voorraad.
voorbereiding veel meer energie want je moet
Dat beide partijen inzetten op Customer
Als het er maar is, hoe doet er niet toe.”, zegt
heel goed nadenken over wat er allemaal
Intimacy maakt dan ook dat Co-creation
Marc Hendriks, Manager Logistiek bij itsme.
in moet. Maar daarna heb je nog maar één
zo goed past in de samenwerking. Het
“En zorgen dat het beschikbaar is, dat is dan
ordernummer, één factuur en dus een enorme
uiteindelijke doel is namelijk hetzelfde en
weer onze kracht.”
reductie in je kosten”, vertelt Nick.
daarmee is wederzijds vertrouwen makkelijker.
Bas Jannes, vestigingsmanager ES Elektro
Kennisdeling wordt vaak gezien als aanleiding
Breda: “De samenwerking tussen Vekon en
tot machtsverlies, terwijl het juist essentieel
ES Elektro is er op gericht om de TCO voor
is voor ketenoptimalisatie. Je maakt namelijk
de eindklant naar beneden te krijgen en
gebruik van elkaars kennis en kunde en van
gaat dan ook verder dan alleen logistiek.
de kerncapaciteiten van partijen. Hierdoor
Samen bedenken we constructies om intern
is het ook mogelijk om risico’s te spreiden.
processen bij Vekon goed op te zetten en we
En ketenaansprakelijkheid is prettig, want hoe
sparren over manieren om Vekon goed in de
groter de strategische vernieuwing, hoe groter
markt te zetten. Een soort klankbordfunctie.”
de toeleverings- en financiële risico’s.
Nick verwijst naar het waarde model van
In deze ketenaansprakelijkheid ligt nog een
Treacy Wiersema. Hierin zijn drie waarde
mooi vervolg op de samenwerking tussen
disciplines benoemd waaruit een organisatie
ES Elektro en Vekon. Want behalve de gega
er één kiest als focus op strategisch, tactisch en
randeerde beschikbaar van componenten, kan
operationeel niveau.
ES Elektro bijdragen met technische kennis en
van
componenten,
ondersteuning. Door technisch en logistiek Operational Excellence richt zich vooral op
oponthoud te voorkomen, zal een stuk van de
effectief intern en prijsgericht management.
keten efficiënter ingericht zijn.
ES Elektro verzorgt voor Vekon een adequate
De discipline Product Leadership geldt voor
beschikbaarheid van de elektrotechnische
organisaties die marktleider willen zijn van
componenten. Bijvoorbeeld in een VMI-
een specifieke, innovatieve, dienst of product.
systeem waarin de grijpvoorraad voor de vaste
Bij Customer Intimacy heeft de organisatie
projecten van Vekon beheerd wordt. Maar ook
haar klanten centraal staan en ligt de focus op
just-in-time leveringen zodat Vekon zelf geen
maatwerk en lange termijn relaties.
011
DOE HET ZELF
In de juiste Flow met industriële automatisering
Flowteq ontwikkelt Doe Het Zelf autowasinstallaties voor zowel commercieel als eigen gebruik. De installaties bevatten diverse programma’s om auto’s onder hoge druk handmatig te reinigen. Flowteq ontwerpt en bouwt behalve de installatie op verzoek ook complete, klantspecifieke wasboxen.
012
Waarom zou je zelf nat worden en moeite doen om je auto te reinigen, als
voor de software voor de HMI. Als de software eenmaal geschreven
hij ook door een reguliere wasstraat kan? “De Smartwash wasboxen zijn
is, hoef ik het straks alleen nog in te schieten en ter plekke wat kleine
financieel aantrekkelijker dan een wasstraat.”, zegt Mark Hansen, mede
aanpassingen te doen.”
eigenaar van en engineer bij Flowteq. “Niet alleen in aanschaf, maar ook in gebruik. Daarnaast wordt je auto veel schoner, omdat je met de hoge
Het einddoel is dan ook dat de hardware op termijn plug-and-play
druk reiniger op plaatsen kan komen waar de borstels van een wasstraat
aangeleverd wordt bij de werkplaats in Geldrop. Flowteq bestelt
niet bij kunnen.”
per wasbox de componenten en laat deze afleveren bij itsme in Raamsdonksveer. Daar wordt de
In de wasinstallatie zijn acht
hardware geprogrammeerd met
programma’s geprogrammeerd:
de juiste software en vervolgens
vier verschillende hoge druk
kant-en-klaar naar de werkplaats
reinigingsopties, een velgenrei
verstuurd. Ook bestaande was
nigingsprogramma, een borstel
boxen waarvan de besturing
programma,
een
schuimpro-
aangepast moet worden kunnen
gramma
de
stop-functie.
op deze manier een update
Daarnaast is er modulair een optie
krijgen. Alleen de elektro kast zal
aan toe te voegen om vlekvrij na
vervangen moeten worden met
te spoelen. Dit alles is vastgelegd
andere besturingscomponenten,
in de besturing van de installatie:
de rest van de wasinstallatie kan
de PLC.
gewoon blijven bestaan.
Sinds de oprichting van Flowteq
De eerste stappen richting het
in 2007 loopt de inkoop van de
einddoel zijn gezet toen de order
en
meeste elektrotechnische componenten via ES Elektro en wordt over
die nu gerealiseerd is werd geplaatst: een hoofdbesturing waar drie
het besturingssysteem overlegd met itsme Industrial Automation. Zo
wasinstallaties aan gekoppeld zijn. Hiermee is de software voor het plug-
is voorheen met de technisch commercieel adviseur de programmakit
and-play systeem voor drie wasinstallaties onder één hoofdbesturing
met display samengesteld. “Vroeger gebruikten we een S7-300 PLC en
geschreven. De software voor de drie andere varianten zal door itsme
bestelde ik nog speciale printplaten in Engeland.”, vertelt Mark. Deze
Industrial Automation geschreven worden zodra Flowteq hiervoor een
moest ik steeds ombouwen. Niet handig, maar dat zit in je systeem dus
aanvraag ontvangt van een eindklant.
het hoort er bij.” Totdat de printplaten niet meer leverbaar waren en er ook nieuwe PLC technieken zijn…
“Ik heb de software bijna allemaal opnieuw moeten schrijven.”, vertelt Pieter. “Een klein stukje van de besturing heb ik uit de oude machine
Flowteq en itsme hebben het besturingssysteem van de Smartwash
kunnen halen, maar verder heb ik opnieuw geprogrammeerd en
wasboxen vervolgens grondig onder de loep genomen. “De eerste stap
geschreven. Voor mij was dit een geweldig leerproject, want met dit
was het uitzoeken van nieuwe hardware.”, legt Pieter van Ginneken,
specifieke platform had ik minder ervaring. De ontwikkeling duurde
technisch consultant van itsme Industrial Automation, uit. “We hebben
daarom soms iets langer, maar daar zijn van tevoren afspraken over
gekozen voor de nieuwe S7-1200 PLC met display. Hierin is alles modulair,
gemaakt.”
dus eenvoudig uit te breiden. En dat sluit heel mooi aan op het systeem, waarbij tot vier wasinstallaties aan één hoofdbesturingskast gekoppeld
“itsme heeft de ontwikkelkosten niet doorberekend. Dit betekent dat
kunnen worden.”
het nieuwe besturingssysteem voor ons betaalbaarder is en dat vind je ook weer terug in de prijs van mijn eindproduct. Onze wasbox is
Mark: “Wij zijn een twee-mans-bedrijf, bestaande uit een commerciële
uiteindelijk hierdoor ook weer betaalbaarder . Zo helpen we elkaar met
man en een techneut. Ik heb geen tijd om de installaties te bouwen en
ontwikkeling en verkoop van kennis en product. Daarnaast is dit voor
ook nog mezelf wegwijs te maken in de software. Daarom ben ik op zoek
mij veel efficiënter werken. Het scheelt mij enorm in productie- en in
gegaan naar een partner die voor mij de programmeerwerkzaamheden
inkooptijd”, zegt Mark.
op kon pakken.” Omdat de eindklant tot vier wasboxen aan één hoofdbesturing kan koppelen, moeten er vier verschillende hoofdprogramma’s ontwikkeld worden voor de hoofd PLC. Pieter: “Ik maak dus één keer het programma voor één wasbox, één keer voor twee wasboxen, etc. Dat geldt ook
013
Systeemoplossingen voor het sneller ontwerpen en bouwen van besturingskasten Een gemeenschappelijk platform is essentieel De grootste uitdaging waar paneelbouwers de komende jaren voor staan, is om sneller een foutloze schakelkast samen te stellen. Het is daarbij van belang dat het werk van verschillende afdelingen, bijvoorbeeld ontwerp, werkvoorbereiding en realisatie, beter op elkaar wordt afgestemd.
Dat bedrijven kunnen samenwerken, bewijzen Rittal, EPLAN en Phoenix Contact; “Afzonderlijk en gezamenlijk leveren wij al jarenlang betrouwbare en duurzame technologische oplossingen. Wij zijn drie eigen merken, die gezamenlijk de handelsonderneming Cito Benelux vormen.
Ontwerp
linkt, staat uw databank centraal in uw processen
Een efficiënt leidend ontwerpsysteem geeft
en kan het vullen automatisch verlopen. Hiermee
structuur en creëert de rode draad door uw
kunt u componenten van uw leveranciers
bedrijfsprocessen.
eenvoudig in uw schema’s integreren.
Belang van een ontwerpsysteem
Configuratie en standaardisatie
Software zal meer en meer het werk van een
Ontwerpers zijn gebaat met een juiste keuze
tekenaar overnemen en hem op die manier tijd
van componenten. Door de integratie van
Iedere marktverandering prikkelt ons tot innovatie. Alleen zó behouden we onze positie in de markt. Daarbij heeft Cito Benelux goede logistieke prestaties, deskundige medewerkers en een intensieve kennisuitwisseling met haar klanten.
besparen. Zo kan hij zich meer focussen op de
configuratoren in uw CAE-ontwerpsysteem,
effectieve samenstelling van het paneel. Met
zoals
andere woorden: goede ontwerpsoftware stelt
ClipProject en EPLAN Engineering Center,
de gebruiker in staat om te ontwikkelen van
voorkomt u dubbele invoer en verzekert u
‘tekenaar’ naar ‘engineer’.
zich van een juiste samenstelling. Daarnaast
Allen afzonderlijk hebben we een specifieke samenwerking met ES Elektro. In dit artikel delen wij onze visie over de paneelbouw met u. Veel leesplezier!”
Rittal
Therm,
Power
Engineering,
voorkomt u fouten. Door gebruik te maken van Ontwerpen met CAD of CAE?
deze configuratoren is uw schakelkast niet alleen
Een goed ontwerpsysteem ontlast de tekenaar
juist gedimensioneerd, ook beschikt uw ontwerp
grotendeels van repetitieve taken en gaat nog
over de correcte tekentechnische, constructie-
een stap verder: het legt een link tussen het
en logistieke data.
schematechnische en het logistieke. Om deze link te leggen, redeneert hij niet vanuit het schema,
CLIP PROJECT advanced van Phoenix Contact is
maar vanuit de componenten: component
dé tool voor de engineering en documentatie
georiënteerd engineeren. Hiervoor is CAE-
van klemmenstroken. U kunt vanuit EPLAN
software (Computer Aided Engineering) meer
eenvoudig de data van de klemmenstroken
geschikt dan CAD-software (Computer Aided
inlezen in Clipproject. Op basis van de data stelt
Design). CAD doet niet veel meer dan tekenen.
clipproject
CAE daarentegen, creëert intelligente blocks
samen inclusief alle toebehoren en labels die
of macro’s die alle individuele componenten
nodig zijn. Gegevensuitwisseling vanuit de
herkennen en ze in het schema automatisch op
basis EPLAN gegevens, eenvoudige bediening,
de juiste manier met elkaar verbindt.
automatische
EPLAN biedt deze CAE-engineeringsoplossingen.
van de klemmenstroken en de mogelijkheid om
Specifiek voor de 3D-engineering van schakel-
complete documentatie te vervaardigen, maken
kasten en schakelinstallaties bieden wij EPLAN
deze engineeringsoftware uniek.
automatisch
de
correctiefuncties,
klemmenstrook
3D-weergave
Pro Panel. RiTherm van Rittal is hét pakket voor bepaling
014
Het belang van dataconsistentie
van de juiste koeling in een kast en is gebaseerd
Wanneer u uw ontwerpsysteem aan uw ERP
op de warmteontwikkeling van de componenten.
Deze warmteontwikkeling wordt in de engineer
van de diverse componenten. Dit opent de deur
want deze kan alle draadtap-, boor-, frees- en
wingsfase berekend en hierop wordt de optimale
voor een juiste routing.
ponswerkzaamheden uitvoeren. Dit is ook het juiste moment om na te denken over de
koeling afgestemd. RiCAD 3D van Rittal sluit hierop aan met een
vraag: “Doe ik deze werkzaamheden zelf of
Power Engineering van Rittal is dé software-
snelle en veilige uitwisseling van gegevens,
kan ik het beter uitbesteden?” Het aanbrengen
tool voor het engineeren en calculeren van
waardoor de ware kracht van de CAD- en
van sparingen in plaatstaal maar zeker in
energieverdelers/besturingskasten volgens de
CAE-engineeringstools wordt benut. Binnen
roestvasstaal en glasvezelversterkt kunststof,
IEC61-439 op basis van AE en TS8. Hierdoor is
enkele minuten de mechanische opbouw,
is specialistisch werk. Rittal biedt u hiervoor de
het bouwen van een energieverdeling tot 5000A
uitsparingsmaten van schakelkasten bepalen
bewerkingsservice aan; om zoveel mogelijk ‘lean’
binnen uw bereik.
en schakelschema’s en stuklijsten samenstellen.
te werken, kunnen onderdelen als bijvoorbeeld
Deze gegevens kunnen naadloos in EPLAN Pro
Flex-Block onder de kast gemonteerd worden.
Panel worden geïntegreerd.
Maar denk ook aan het monteren van een deur in
EPLAN Engineering Center is een soort ‘bestu-
plaats van een achterwand, twee montageplaten
ringssysteem’ waarmee u de brug slaat tussen mechanica, elektro- en besturingstechniek
Realisatie
én documentatie. Het bouwdoosprincipe en
Verdere tijdswinsten en efficiëntieslagen boe-
engineeringsrichtlijnen
variantenma-
ken door automatisering die mogelijk wordt
Railsystemen buigen en confectioneren
nagement in de machine- en installatiebouw
dankzij de compatibiliteit van het software-
De geïntegreerde 3D-railsysteemmodule in het
mogelijk.
platform met externe productieapparaten.
softwareplatform definieert de juiste gaten,
maken
Afzonderlijke
afhankelijkheden
of zelfs een kast zónder montageplaat.
buighoeken en dimensies van het railkoper.
worden beschreven. Zo worden documenten voor individuele machinevereisten automatisch
Automatisch labelen en graveren
Gevolg: geen fouten in het ontwerp. Daarnaast
geconfigureerd.
De IEC-norm vereist een unieke onderdeelcode
sluit het systeem ook naadloos aan bij externe
voor elke component in de kast. Een goede kast is
(semi-)automatische pons- en knipmachines.
Werkvoorbereiding
voorzien van labels die de elektrische functie van
Uw werkvoorbereidingsproces integreren
componenten beschrijven. Door de integratie van
Draden confectioneren
in uw CAE-systeem.
het softwareplatform met verschillende labeling-
Het schakelkastontwerp van de EPLAN Pro
en graveertoestellen is het systeem in staat om
Panel software bevat alle informatie over de
functieteksten, klemnummers, draadnummers
manier waarop uw componenten met elkaar
en onderdeelcodes op een juiste manier over te
verbonden zijn; hoe de aansluitingen verlopen
ontwerpfase en de werkvoorbereidingsfase in
dragen. Dit voorkomt fouten en dubbel werk.
en het zoekt naar een optimale vulling van uw
elkaar te schuiven, bevat meer dan alleen een
De Thermomark Line printers van Phoenix
kabelgoten. Hierdoor wordt uw draadlengte
CAE-systeem. Een totaal softwareplatform is
Compact vormen het nieuwe afdruksysteem
geminimaliseerd en EMC-gevoelige bedrading
nodig om de logistieke informatie en construc
voor de klemmen-, kabel-, ader- en apparatenco-
en voedingsverbindingen op de juiste manier
tiedocumentatie automatisch te genereren op
dering. Het bestaat uit twee thermische printers
van elkaar gescheiden. Ook kent het systeem
basis van het ontwerp.
en een laptop waarop de coderingssoftware Clip
het adereindhulstype, de kleur en de codering
Van systeem naar platform Een
technische
procesoplossing,
om
de
Project is geïnstalleerd. De printer Thermomark
van elke individuele draad. Hierdoor is alle
Documentatie genereren
Card bedrukt alle kunststof schildjes in kaart-
informatie om automatische draadconfectie
Het softwareplatform genereert de documen-
en matformaat. De variant Thermomark Roll
mogelijk te maken aanwezig. EPLAN Pro Panel
tatie automatisch. Dit levert secure en eendui-
verwerkt etiketten en crimpslangen in voorge-
beschikt over een interface waarmee het deze
dige data op die heel wat zoekwerk en foute
confectioneerd en eindloos rolformaat.
data automatisch aan draadconfectieapparaten kan voeden. Tot slot zorgen de nieuwe Push-in
interpretaties voorkomt. CNC-machines aansturen
aansluitklemmen van Phoenix Contact ervoor
Van 2D naar 3D
EPLAN Pro Panel stelt paneelbouwers in staat
dat de bedrading snel, foutloos en zonder
In een wereld waar snelle levertijden en kleinere
om montageplaten, deuren en wanden uit de
gereedschap wordt aangesloten.
marges nagenoeg geen ruimte meer laten voor
constructietekeningen te isoleren. Door in 3D
fouten, beschouwen steeds meer engineers
te werken, zijn alle x-, y- en z-coördinaten van
3D vandaag als een ‘need to have’. Zo zorgen
deze componenten beschikbaar binnen het
3D-tekeningen in de paneelbouw al in de
systeem en bestaat de mogelijkheid al deze
ontwerpfase voor ‘collision control’. Door het
data in een leesbaar formaat over te dragen
dieptezicht heeft u een exact beeld van de weg
aan moderne CNC-installaties. Zo maakt de
die de bedrading in de kast volgt en de plaats
CNC-machine manuele handelingen overbodig
015
Samen delen is
vermenigvuldigen! Samen delen is vermenigvuldigen, dat is onze visie op een succesvolle toekomst. Voor u en voor ons. Gezamenlijk creëren en elkaar versterken, op basis van dialoog, gemeenschappelijke belangen, enthousiasme en daadkracht.
Tijdens de events Anticiperen op een Onzekere Toekomst, Let’s Connect en High Energy hebben wij u in 2012 meegenomen in onze kijk op co-creatie. Gelukkig zijn deze events niet afgesloten met een punt, maar met een komma, waar wij nu vervolg aan willen geven! ES Elektro en Hoogland-Mennens organiseren in oktober en november de drie regio-bijeenkomsten “Samen delen is vermenigvuldigen”. Komt u ook? Onder leiding van keynote spreker Remco Claassen zetten wij in Amersfoort, Eindhoven en Rotterdam de volgende stap.
Remco
Claassen behoort tot de beste leiderschaps- en effectiviteitstrainers in Nederland. Hij liet zich inspireren door o.a. Tony Robbins, Stephen Covey en Tom Peters. Remco verzamelde en koppelde relevante inzichten en smeedde ze tot een eigen pakkende visie, die hij graag op zijn rebelse, humoristische en confronterende wijze deelt! Ontdek de kracht van delen en gunnen in een gezamenlijk avontuur. Programma 14.00 uur Ontvangst 15.00 uur Opening door itsme 16.00 uur Pauze 16.20 uur Remco Claassen – de kracht van delen en gunnen 18.30 uur Netwerken met een bite 19.30 uur De onvergetelijke afsluiting 20.00 uur Slotwoord door itsme 20.15 uur Borrel Wij kijken er naar uit u te zien op 15 oktober in de “Verensmederij 7am” in Amersfoort 24 oktober in het Conference Center “The Strip” in Eindhoven 27 november in de “RDM Campus” in Rotterdam Meld u nu aan! www.itsme.eu/samen-delen-is-vermenigvuldigen
016
(÷ ÷) = X
In 2013 vindt u ons regelmatig op de beurs
Komt u ook?
SEPTEMBER
NOVEMBER
DECEMBER
Technische Industriële Vakbeurs (TIV)
Technische Industriële Vakbeurs (TIV)
Elektro Vakbeurs
Van 3 tot en met 5 september zijn ES Elektro
Op 19, 20 en 21 november staan ES Elektro
Op 10, 11 en 12 december staat ES Elektro op
en Hoogland-Mennens aanwezig bij de TIV
en Hoogland-Mennens op de TIV in Venray.
de Elektro Vakbeurs in Hardenberg. Bent u
in Hardenberg. Deze beurs gaat in op alle
Tijdens deze beurs kunt u kennismaken met
benieuwd naar de laatste ontwikkelingen in
facetten van de technische industrie. Wilt u
allerlei aspecten van de technische industrie.
elektrotechniek of op zoek naar mogelijkheden
meer weten over industriële automatisering,
Wilt u meer weten over elektrotechnische
om uw proces (kosten)efficiënter in te richten?
opleidingsmogelijkheden, gereedschappen en
of werktuigbouwkundige mogelijkheden of
Wij gaan het gesprek graag met u aan!
materialen? Kom langs!
heeft u interesse in industriële automatisering en opleidingsmogelijkheden? Bezoek ons!
Elektrotechniek Van 30 september tot en met 4 oktober ontmoeten ES Elektro en Hoogland-Mennens u graag op de Elektrotechniekbeurs in Utrecht. Het gaat vandaag de dag om slimmere apparatuur die gebruiksvriendelijk, bedrijfs zeker en energiezuinig is. Maak kennis met de laatste ontwikkelingen en innovaties. Wij staan paraat in de Jaarbeurs Utrecht!
017
Cursusnieuws CMSE - Certified Machinery Safety Expert in vier dagen met Pilz! Samen met Pilz biedt itsme het trainingsprogramma Certified Machinery Safety Expert (CMSE) aan. CMSE is een onafhankelijk internationaal gecertificeerde training waarin een volledig overzicht van machineveiligheid aan bod komt. Tijdens de vierdaagse cursus leidt Pilz de deelnemers op tot gekwalificeerde experts op het gebied van machineveiligheid. In de Engelstalige leermodules komt het hele scala aan lesstof over machineveiligheid aan bod. Naast de toepassing van actuele normen, worden ook risicobeoordelingen en arbeidsbescherming behandeld. Daarnaast krijgen cursisten een gedetailleerd overzicht van de actuele veiligheidstechniek en de toepassing van functionele veiligheid voor besturingen.
®
Gecertificeerd door TÜV NORD De CMSE-training tot expert op het gebied van machineveiligheid is TÜV-gecertificeerd. Elke deelnemer die de training succesvol afrondt en slaagt voor het examen krijgt een TÜV-certificaat. De cursus is bedoeld voor constructeurs, onderhoudspersoneel en project- en veiligheidsingenieurs op het gebied van automatiseringstechniek. Om deel te kunnen nemen aan de cursus worden aanvullende voorwaarden gesteld met betrekking tot werkervaring op het gebied
Na de zomervakantie starten wij met:
van machineveiligheid. De criteria vindt u op:
• Cursus storingzoeken SIMATIC S7-300/400 en S7-1200/1500 onder
www.cmse.com/cmse/application/requirements/index.html.en De cursus start op 12 november en wordt gegeven in de Pilz Academy in
TIAP-Portal (code: TIAP-SERVICE).
• Instapcursus Beckhoff PLC en TwinCat software (code: BECKHOFF). • De NEN3140 cursus is nu ook te volgen bij ES Elektro
Vianen door een van de safety consultants van Pilz. Inschrijven kan via:
in Goes en Groningen.
www.eselektro.nl/aanmelding-cursussen Gaat u laagspanningsinstallaties veilig beheren of hieraan werken? Volg itsme Industrial Automation verzorgt de volgende cursussen:
dan de cursus NEN3140 Bedrijfsvoering of Voldoen Onderricht Persoon
• PLC: Siemens, Beckhoff, Mitsubishi, Festo en Schneider Electric • Drives: Siemens, Danfoss en Schneider Electric • HMI: Siemens, Mitsubishi, Schneider Electric en Citect Scada • NEN3140 en Schakel- & Besturingstechniek • Machineveiligheid • CoDeSys volgens 61131-3 • Servotechniek • Robotica: ABB en Mitsubishi • ATEX
laagspanning (code: NEN3140BV resp. NEN3140VOP).
018
Voor meer informatie over onze cursussen verwijzen wij u graag naar onze website www.itsme.eu of
[email protected]
Schrijf in voor onze nieuwe cursussen! itsme Industrial Automation heeft een aantal nieuwe cursussen toegevoegd aan haar uitgebreide cursusprogramma. Module
Cursus
Dagen
Prijs
Locatie
Datum
BECKHOFF
Systeemcursus Beckhoff en TwinCAT
3
€ 1040,00
Raamsdonksveer
12 t/m 14/11/2013
MIT-IQWORKS
Mitsubishi systeemcursus IQ-Works
3
€ 1200,00
Raamsdonksveer
02 t/m 04/12/2013
NEN3140BV
NEN 3140 bedrijfsvoering LS
1
€ 329,00
Woerden
18/12/2013
NEN3140VOP
NEN 3140 Voldoend Onderricht Persoon LS
3
€ 835,00
Woerden
24 t/m 26/09/2013
S7-BASIS(D)
Basis S7 in SIMATIC S7-300/400
2
€ 650,00
Hagen (D)
09 t/m 10/09/2013
S7-SAFETY
S7-300/400 Safety
2
€ 875,00
Almere
02 t/m 03/10/2013
S7-SERVICE(D)
S7-300/400 Störungssuche und Instandhaltung S7
2
€ 695,00
Hagen (D)
26 t/m 27/09/2013
S7-SYSTEM(D)
S7-300/400 Systemkurs
3
€ 1040,00
Hagen (D)
20 t/m 22/11/2013
TIAP-1200
TIA Portal SIMATIC S7-1200 Introductiecursus
1
€ 310,00
Raamsdonksveer
12/09/2013
TIAP-BASIS
TIA Portal SIMATIC S7 Basis
3
€ 995,00
Raamsdonksveer
09 t/m 11/09/2013
TIAP-SCADA-UP
Update from WinCC SCADA V7 to TIA Portal WinnCC
3
€ 1350,00
Almere
04 t/m 06/11/2013
TIAP-SERVICE
TIA Portal SIMATIC S7 Storingzoeken
2
€ 735,00
Raamsdonksveer
25 t/m 26/09/2013
TIAP-UPDATE
Update cursus STEP7 v5 naar TIA Portal
2
€ 735,00
Raamsdonksveer
23 t/m 24/09/2013
Alle prijzen zijn exclusief BTW - Een cursus dag duurt van: 09.00 tot 16.00 Voor de andere cursussen verwijzen wij u graag naar onze website: www.itsme.eu/opleidingen Of scan de QR-code en ontdek welke cursussen itsme Industrial Automation u te bieden heeft!
019
Een lekker koekje hoeft niet “light”, maar kan wel “light” geproduceerd worden. Light of wel licht op de juiste manier zorgt voor een verbeterde veiligheid op de werkvloer, verhoogde arbeidsproductiviteit en aanzienlijke besparingen op de energiekosten.
Van TL-lichtlijnen naar de LED oplossing LED-lichtlijnen bieden vele voordelen ten opzichte van bestaande TL-
dimmen door gebruik te maken van binnentredend licht van onder
lichtlijnen. Toch stappen bedrijven niet massaal over. Zij denken nog
andere de aanwezige koepels.
steeds dat het vervangen van de traditionele TL-lichtlijnen kostbaar en tijdrovend is.
Vanzelfsprekend vergt de overstap naar LED een investering, maar doordat Merba meteen profiteert van de energiebesparing, zijn de
Case Study
maandelijkse lasten lager dan vooraf was ingeschat. En die overstap is
In de volgende case study willen we graag naar aanleiding van een
gemakkelijker dan menigeen denkt!
recent uitgevoerd project een aantal misverstanden uit de wereld helpen. Merba is een industriële koekjesfabrikant en heeft sinds de
Return on Investment
oprichting in 1932 de nadruk gelegd op innovatie en vooruitgang. Zowel
Deze duurzame oplossing gaat ook nog eens veel langer mee de
op producten als productiemethodes en omgeving.
traditionele TL verlichting
waardoor de aanschafkosten op termijn
worden terugverdiend, ook al omdat de lampvervangingskosten worden Merba heeft met innovatieve producten een prominente plaats
uitgespaard. Merba kan met de het verbeterde machinepark en de Philips
verworven op de wereld koekjes markt, waar de chocolate chip cookie
Led lijnverlichting tot een van de meest duurzame bedrijven in hun
niet light maar wel een delight is. Om aan de wereldwijde vraag naar
segment worden gerekend. And
Merba producten te kunnen voldoen is volgens Wim Boerman, directeur
that’s the way the cookie crumbles.
eigenaar van dit oer-Hollandse familiebedrijf, innoveren de enige manier om de markt te kunnen bedienen vanuit een trendsetters rol en niet als trendvolgers. Deze case study is een voorbeeld van een industrie die een slimme keuze Philips LED TTX
heeft gemaakt! Bent u ook benieuwd naar de LED-oplossingen binnen
De locatie van Merba te Oosterhout mag met een omvang van 100.000
uw segment? Smart Choice Industry is van toepassing binnen:
vierkante meter niet echt klein genoemd worden. Dankzij de flexibele opbouw van het machinepark kan er vrij simpel worden omgebouwd of kunnen er locaties een andere bestemming krijgen. Lijnverlichting geeft dankzij de modulaire opbouw de klant, Merba in dat geval, de gelegenheid de verlichting aan te passen naar de werkzaamheden.
• Cargo handling • Food & Beverage • Material Handling and Packaging • Wood and Paper
Merba heeft de complete productie, de magazijnen en logistieke ruimten uitgevoerd met duurzame Philips LED-verlichting. Dit in combinatie
Meer informatie? Vraag ernaar
met regelsystemen zoals aanwezigheidsdetectie en daglichtafhankelijk
bij uw ES Elektro contactpersoon.
020
Al meer dan 30 jaar samenwerking tussen Hoogland-Mennens en Flexovit
Flexovit is een van oorsprong Nederlands
wijd opererende fabrikant en leverancier
aangegaan. Het verkoopteam van Hoogland-
bedrijf dat in 1958 begon met het produce-
van kwaliteitsproducten en bijbehorende
Mennens wordt met enige regelmaat getraind
ren van glasweefsel versterkte slijpschijven.
diensten. Abrasives vormt een belangrijk
om advies te kunnen geven voor een meer
Voor iedereen beter bekend als afbraam- en
deel van de divisie “Innovatieve Producten
productief en winstgevend rendement bij het
doorslijpschijven.
door-
hoogwaardige materialen” van Saint-Gobain,
gebruik van onze schuur- en slijpmiddelen.
zettingsvermogen maakten Flexovit tot een
1 van de 4 activiteiten waar Saint-Gobain actief
Daar waar een meer specifieke kennis op het
bekende speler voor deze productgroep. Door
is. De andere divisies zijn Bouwmaterialen,
gebied van schuren of slijpen noodzakelijk is
het verder ontwikkelen van deze producten
Distributiebouw & Verpakkingen.
wordt een bezoek gepland samen met een van
Pioniersgeest
en
onze technische specialisten.
heeft Flexovit door de jaren heen een assortiment slijpschijven ontwikkeld dat geschikt is
Productgroepen
voor het bewerken van alle materialen.
Saint-Gobain Abrasives neemt de tijd om de
Slijpoplossingen
zich steeds ontwikkelende wensen van de klant
Saint-Gobain gaat de uitdaging aan om samen
Met deze sterke basis heeft Flexovit haar
te begrijpen en te vervullen. Hierdoor heeft
met Hoogland-Mennens oplossingen op maat
assortiment in de daarop volgende jaren sterk
zij haar wereldwijde status als marktleider
te bieden. Laat u verrassen en maak een
uitgebreid met flexibele schuurmiddelen,
verworven. Het is de enige internationale
afspraak om te zien hoeveel u kunt besparen
slijp stenen en diamantgereedschappen. Het
leverancier ter wereld die alle 3 typen slijp- en
op uw slijpprocessen.
huidige Flexovit pakket biedt het meest uit-
schuurmiddelen produceert: Keramisch en
gebreide industriële assortiment afbraam- en
organisch gebonden slijpmiddelen, flexibele
doorslijpschijven, flexibele schuurmiddelen,
schuurmiddelen en diamant producten.
slijpstenen, hardmetalen frezen, draadborstels en diamant gereedschappen.
Samenwerking Om al onze kennis, aanbevelingen, oplos
Saint-Gobain
singen en innovaties op een gepaste manier
In 1998 is Flexovit deel uit gaan maken van
op de werkvloer te krijgen zijn we een inten
Saint-Gobain. Saint-Gobain is een wereld-
sieve samenwerking met Hoogland-Mennens
021
Decentraal I/O-systeem
NIEUWE VERSIE
PSSuniversal voor Profinet gebruikers
Het decentrale I/O-systeem PSSuniversal van Pilz ondersteunt nu
De nieuwe versie bevat de volgende belangrijke
de Profinet-specificatie versie 2.3. Met het decentrale I/O-systeem
functie-uitbreidingen:
PSSuniversal kunnen veiligheidstaken en/of standaardbesturingsfuncties
• Met het Media Redundancy Protocol (MRP) is het nu mogelijk de
eenvoudig op veldniveau worden overgenomen. Hierbij vindt de
communicatietrajecten tussen besturingen en eindapparatuur
communicatie bij de Profinet-variant plaats via Profinet volgens de
redundant in een ringtopologie uit te voeren. Hierdoor kan een
actuele specificatie versie 2.3. Bovendien is het decentrale I/O-systeem
grotere beschikbaarheid van machines/installaties
PSSuniversal nu ook PROFIenergy-compatibel, zodat een actief en
worden gerealiseerd.
effectief energiemanagement mogelijk is.
• Profinet IRT verkort de doorvoertijden in het I/O-systeem PSSuniversal en garandeert een deterministische communicatie.
• Met iPar Server Support is nu het dynamisch opslaan en laden van parameters vanuit de master mogelijk, zodat voor gebruikers van apparatuur het vervangen van apparatuur wordt vereenvoudigd.
• Dankzij Shared Device kan een decentraal I/O-systeem PSSuniversal nu met maximaal 2 masters communiceren. Voor het uitwisselen van standaard I/O-informatie met een standaardbesturing en veilige I/O-informatie met een FS-besturing. De nieuwe functie-uitbreidingen van het Profinet-protocol vormen een aanvulling op de beproefde voordelen van PSSuniversal:
• Optimaal adresbeheer: het Profisafe-adres is slechts één keer per decentraal station vereist, veiligheidsinstellingen voor elk apparaat worden slechts op één plek verricht.
• Eenvoudig gebruik: geen adresinstelling en -beheer voor elke afzonderlijke I/O-module.
• Optimale benutting van de Fail-safe-adressen/het Fail-safe-aantal: Besturingssysteem PSSuniversal met nieuwe Profinet-specificatie
lagere plannings- en beheerkosten.
• Werk de firmware van uw PSSuniversal kopmodulen met Profinet-poort (312041, 312042, 312043) bij en maak gebruik van de nieuwste versie 2.3.
022
Hoogtechnologische lijmen van Henkel
De verbindingstechnologie van de toekomst superieur in het opvangen van dynamische belasting en worden de onderdelen niet verzwakt door het boren van gaten. Ook kunnen lijmen uitmunten vanwege hun flexibiliteit. Hierdoor kunnen hittegevoelige materialen zoals aluminium of kunststof en zeer dunne componenten veilig worden verlijmd. En dit zonder negatieve impact op de sterkte van het materiaal. Nog een voordeel bij het assembleren van onderdelen die hun definitieve oppervlaktebehandeling al hebben gekregen, bijvoorbeeld verchroomd staal, is de geringe warmteontwikkeling bij verlijming. Als niet-geleidend materiaal hebben uitgeharde lijmen ook een isolerend effect en voorkomen ze contactcorrosie. Door de ontwikkeling van nieuwe materialen met ruime toepassings-
“Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger verdeeld over het volledige lijmoppervlak."
mogelijkheden staat de moderne verbindingstechnologie voor grote uitdagingen. In de productie maakt de lijmtechnologie optimaal gebruik van specifieke materiaaleigenschappen en wordt de toepassing van nieuwe constructiemethoden mogelijk, zoals lichtgewichtconstructies. Het gebruik van structurele lijmen is ook een essentiële factor geworden voor de op grote schaal gebruikte hybride constructiemethode en toepassingen met alle soorten metalen, synthetische en vezelcomposiet
De
lijmtechnologie
kan
worden
geïntegreerd
in
bestaande
materialen. Als wereldmarktleider op het vlak van lijmen en
productieprocessen in alle industriesectoren. De lijm wordt handmatig,
afdichtmiddelen biedt Henkel een compleet aanbod van structurele
halfautomatisch of volautomatisch met een robot aangebracht.
lijmen voor alle mogelijke industriële toepassingen met zijn sterke
Afhankelijk van het toepassingsdomein zijn diverse lijmtechnologieën
merken Loctite en Teroson.
met specifieke produkteigenschappen beschikbaar voor structurele verlijming. Het gaat vooral om 1- of 2-component lijmen die uitharden
Naast de algemene veelzijdigheid zijn er nog andere factoren die de
bij kamertemperatuur of onder invloed van warmte. Henkel bestrijkt
steeds belangrijkere rol van lijmen in de handel en industrie verklaren.
het volledige spectrum van lijmtechnologieën. Dit omvat expoxy,
De traditionele verbindingstechnologieën hebben stuk voor stuk
acrylaat-
bekende nadelen. Mechanische processen zoals klinken of vastbouten,
polymeren en producten op basis van siliconen. Bij de keuze van de
laten alleen krachtoverdracht op bepaalde punten toe. Dit resulteert in
meest geschikte lijm is gespecialiseerd advies van de fabrikant van het
spanningspieken bij gat of puntlasranden. Hierdoor verhoogt het risico
grootste belang.
en
polyurethaanlijmen,
alsook
silaan-gemodificeerde
op vermoeidheidsbreuken. Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen daarentegen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger verdeeld over het volledige lijmoppervlak. Tevens zijn verlijmingen
023
Kennis van machineautomatisering
Waar en wanneer dan ook
Een wereldwijde organisatie.
machine- en industriële automatisering. Wij
Sysmac-automatiseringsplatform
Omron Industrial Automation is leider op het
gebruiken onze expertise op het gebied van
Sysmac is een nieuw veelzijdig en betrouwbaar
gebied van producten en toepassingsexpertise
machineautomatisering om onze klanten
automatiseringsplatform. Sysmac staat voor
voor technologisch geavanceerde automatise
te helpen hun dromen te realiseren… met
integratie van motion, besturing, netwerk
ringsproducten.
machines en oplossingen van wereldklasse.
verbindingen en vision, nieuwe software
Het
is
onderdeel
van
(Sysmac Studio) met functionaliteit voor
Omron Corporation, een onderneming die al sinds de oprichting in 1933 anticipeert
Specialisatie gaat om ondersteuning van
configuratie, programmering, simulatie en
op
behoeften.
u, met competent en ervaren personeel,
monitoring en een snel machinenetwerk
en
voldoet
aan
sociale
belangrijke
met hoogwaardige producten die werken
(EtherCAT) voor de aansturing van motion,
bijdragen op zeer uiteenlopende gebieden,
onder omstandigheden die de opgegeven
vision, sensoren en actuatoren.
zoals industriële automatisering, elektronische
specificaties overtreffen, en met constante
componenten en de gezondheidszorg.
aandacht voor uw belangen. Wij bieden
Omron
levert
voortdurend
oplossingen die zijn gebaseerd op de Omron Industrial Automation Europe
behoeften van onze klanten, of die oplossing
In Europa hebben we al meer dan 35 jaar een
nu wordt gebruikt in een eenvoudige of een
toonaangevende positie op het gebied van
zeer flexibele machine.
024
Nieuwe EMS Elektronische Motor Starter Serie
het multitalent in de schakelkast Eaton introduceert deze zomer de 30 mm brede, multifunctionele motorstarter met een geïntegreerde motorbeveiliging voor motoren in het vermogensbereik van 0,06 tot 3 kW.
gebruik van de ruimte in de schakelkast en helpt hij bij het garanderen van een uniform design van de schakelkast. Het gebruik van gereedschapsloze
push-in
technologie
beperkt de installatietijd tot een minimum, terwijl de hybride schakeltechnologie de levensduur
van
de
contacten
vergroot.
Tegelijkertijd biedt de push-in technologie extra contactbescherming tegen vibraties van het schakelsysteem. Regelmatig vastdraaien van losgetrilde schroeven is niet meer nodig. Elektronische, brede beveiliging maakt keuze eenvoudig Alle
varianten
van
de
elektronische
motor s tarter worden geleverd met een elektronische, brede beveiliging tegen overbelasting met geïntegreerde fasefout detectie volgens IEC60947. Dit stelt de schakeleenheid in staat om de 0,18 tot 6,5 A reduceert de bekabelingstijd in vergelijking
(AC-53a) en 9 A (AC-51) stroomdomeinen af te
elektronische motorstarter combineert vier
met
wel
dekken met slechts twee systemen. Hiermee
functies – direct starter(DOL), omkeerstarter,
60
motorbeveiliging
De
nieuwe
motorstarter
multigetalenteerde
EMS
conventionele
bekabeling
tot
benodigde
wordt de keuze voor het juiste apparaat en
en
noodstop
van
de
hardwarecomponenten tot wel 70 procent.
het management van reserveonderdelen
volgens
categorie
SIL3
of
Door de slanke standaard breedte maakt
vereenvoudigd.
de
overbelasting is geïmplementeerd in de
PLe - in één enkele schakeleenheid. Dit
procent
en
elektronische
het
aantal
motorstarter
optimaal
De
beveiliging
tegen
twee verschillende trip klassen CLASS10 en CLASS10A. De elektronische motorstarter biedt bescherming tot een motorstroom van 4A met de langzamere CLASS10 trip karakteristiek waardoor de motor herhaaldelijk kan worden geschakeld zonder ongewenst afschakelen van de motorstarter. Voor motorstromen hoger dan 4A is de motor beschermd met de CLASS10A karakteristiek. De gebruiker kan de motorstroom eenvoudig direct instellen op het apparaat. Geschikt voor universeel gebruik In
combinatie
met
zekeringselementen
heeft de elektronische motorstarter een kortsluitcapaciteit van maximaal 50kA met type 1 coördinatie. Dit maakt de EMS geschikt voor universeel gebruik in industriële en machinebouwtoepassingen. ontworpen
voor
gebruik
Hij in
is
vooral
materiaal
handling- en logistieke systemen en voor verpakkingsmachines.
025
De nieuwe A-serie
energiemeters De industrie heeft de eeuwigdurende uitdaging de operationele verbruikspatronen worden geanalyseerd. Sub-
kosten zo laag mogelijk te houden. Om grip te krijgen op de
meting zorgt voor het beschikbaar hebben
energiekosten is inzicht in het energieverbruik noodzakelijk.
van accurate en gedetailleerde informatie over het energieverbruik. Dit stelt de gebruiker in
Dit kan op een eenvoudige manier door het plaatsen van
staat inzicht te krijgen in de processen wat kan leiden tot een daling van het verbruik tussen
energiemeters. Door het energieverbruik inzichtelijk te maken
de 20 en 35%.
kunnen besparingen worden gerealiseerd.
De nieuwe A-serie energiemeters De nieuwe ABB A-serie energiemeters biedt Energiebesparing is een proces
onderhoud zal het energieverbruik weer binnen
een volledig geïntegreerde totaaloplossing
De eerste stap naar energiebesparing is
de marges vallen. Met de meetresultaten en
voor meten, registeren, monitoren en online
het meten van het energieverbruik. Om
analyses kunnen bedrijfsprocessen worden
uitlezen van het energieverbruik. Deze DIN-
besparingen te realiseren moet het proces
geoptimaliseerd
aanzienlijke
rail meters zijn geschikt voor één of drie
inzichtelijk gemaakt worden. De volgende
kostenbesparingen gerealiseerd worden. De
fase-meting voor toepassing in industrie en
stappen zijn hierbij van belang:
ABB energiemeters bieden een totaaloplossing
utiliteit. De meters zijn ook specifiek in te
• Monitoren energieverbruik.
voor het
zetten als objectmeter of voor een eerlijke
• Analyseren verbruikspatronen.
uitlezen van het energieverbruik. Hiermee
• Afwijkingen inzichtelijk maken.
worden processen eenvoudig inzichtelijk en
• Bedrijfsprocessen optimaliseren.
beheersbaar.
waardoor
meten, registreren en online
kostenverdeling. Eigenschappen • Hoge nauwkeurigheidsklasse,
Het energieverbruik monitoren geeft inzicht
Energie-efficiency omhoog
in de verbruikspatronen. Door de verbruiks
De
gegevens te analyseren worden afwijkingen
ingezet
eenvoudig
onverwachte
gebruik van energie of voor het optimaliseren
• Pixel georiënteerd display.
verhoging in het energieverbruik van een
van bedrijfsprocessen. Door ze te koppelen
• Tot 4 input en/of output contacten mogelijk.
machine bijvoorbeeld kan een signaal zijn voor
aan
• Harmonische vervuiling tot de 16e
belangrijk onderhoud. Na het noodzakelijke
kunnen de meters worden uitgelezen en de
vastgesteld.
Een
ABB
energiemeters voor
een
tot klasse 0,5 (C). kunnen
kostenverdeling,
energie
management
worden
• Meet import en export van energie.
effectief
• Breed spanningsbereik 100 - 690V.
systeem
harmonische. • Ingebouwde communicatie Mbus of MODbus.
kW
• Interne klok voor het loggen van
15
meetwaarden. • IR poort voor seriële communicatie adapter.
13
• Breed temperatuurbereik - 40°C - + 70°C.
11
• MID goedgekeurd en gecontroleerd.
9
De nieuwe A-serie vervangt de huidige Delta
7
serie energiemeters.
5 3 må 07
ti 08
on 09
to 10
tr 11
Nykoping/Office/Knotor N-plan/bel. U - T1-2A18A (Sum/hour)
026
De nieuwe spatwaterdichte en stofvrije machines van Hitachi Hitachi weet wat werken aangenaam maakt. Machines met optimale kwaliteit en afgestemd op het werk. Nauwkeurig, snel, doeltreffend. Want elke klus is anders. Zelfs als de omstandigheden niet optimaal zijn stoppen wij niet. Nee, wij werken gewoon door als er een buitje valt of het stof om je oren waait. Dat kan want de nieuwe Hitachi machines bieden weerstand tegen water en stof. Volgens de internationale norm IP56. International Protection, de norm ontwikkeld door de International Electrotechnical Commission (IEC).
De nieuwe Hitachi machines bieden volgens de internationale norm IP56 weerstand tegen water en stof. IP56 is de zware norm waarmee de mate van bescherming van de behuizing van een machine wordt aangegeven. Het eerste cijfer staat voor stof. Hitachi scoort hiervoor een 5 op de lijst van 6. Het tweede cijfer staat voor vocht, waarvoor Hitachi een 6 scoort op een schaal van 9! Zelfs als je de nieuwe snoerloze Hitachi slagschroevendraaiers en slagmoeraanzetters met 100 liter water per minuut nat spuit blijven ze gewoon hun werk doen.
Hitachi introduceert een 4-tal machines die aan de norm voldoen:
• Slagschroevendraaier WH14DBAL2, 14,4 Volt • Slagschroevendraaier WH18DBAL2, 18 Volt • Slagmoeraanzetter WR14DBAL2 • Slagmoeraanzetter WR18DBAL2, met een aandraaimoment van 160 Nm
027
VESTIGINGEN Schultz+Erbse Feldmühlenstraße 41 58099 Hagen Germany Telefoon: +49 2331 36 10 Fax: +49 2331 36 11 23 E-mail:
[email protected]
itsme - Hoofdkantoor Steurweg 2 - 4941 VR Raamsdonksveer Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The Netherlands Telefoon: +31 162 484 200 Fax: +31 162 484 299 E-mail:
[email protected]
ES Elektro Steurweg 2 - 4941 VR Raamsdonksveer Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The Netherlands Telefoon: +31 162 484 200 Fax: +31 162 484 299 E-mail:
[email protected]
Hoogland-Mennens Wieldrechtseweg 24 - 3316 BG Dordrecht Postbus 114 - 3300 AC Dordrecht The Netherlands Telefoon: +31 78 618 33 55 Fax: +31 78 618 16 16 E-mail:
[email protected]
Breemes Vogelsancklaan 260 3520 Zonhoven Belgium Telefoon: +32 11 399 499 Fax: +32 11 399 498 E-mail:
[email protected]
ES Elektro Romania No 12, Muncii Blvd. RO - 400641, Cluj-Napoca Rumania Telefoon: +40 364 41 63 33 Fax: 40 364 41 73 33 E-mail:
[email protected]
COLOFON Oplage: 25.000 stuks SIGNAAL verschijnt vijf keer per jaar SIGNAAL Redactie: Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer tel. (0162) 58 22 00 - E-mail:
[email protected] Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen mogelijk na schriftelijke toestemming van de redactie.
Wilt u in het vervolg geen uitgave van SIGNAAL meer missen? Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘aanmelding’ naar
[email protected]. Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.
Vormgeving: dBOD – Amsterdam
Wenst u SIGNAAL niet langer te ontvangen? Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘opzegging’ naar
[email protected]. Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.
Grafische adviezen en productie: SITNO – Bergen op Zoom - www.sitno.nl
SIGNAAL is een uitgave van itsme
