co-creatie ademt To create or to co-create that s the question Vitronics Soltec De juiste verbindingen geleiden succes

JAARGANG 10 - AUGUSTUS 2013

KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT

MEER AANDACHT VOOR SAMENWERKEN

co-creatie

25 To create or to co-create

that’s the question

Vitronics Soltec De juiste verbindingen geleiden succes

Vekon technische assemblage

ademt co-creatie

VOORWOORD Industrial technology and supply for mechanical and electrical. Dat is itsme. Nu we al meer dan twee jaar zo heten zou je het bijna vergeten, maar dat is waar we voor voor staan. Letterlijk en figuurlijk. Met elektrotechnische en mechanische knowhow van techniek en logistiek co-creëren we uw succes (en daarmee ook het onze).

Dus: de koppen bij elkaar steken en aan de slag, zodat gebundelde kennis en inzet leiden tot een unieke succesvolle combinatie. Niet één keer, maar steeds weer. Van transactie naar

Co-creatie

wordt,

naast

dynamisch

managen,

flexibel

transformatie.

Geen

compromis,

maar

synergie.

Samen investeren en samen verdienen.

orga­ ni­ seren en slimmer werken, genoemd als een van de hoekstenen van sociale innovatie. Co-creatie past in deze tijd

Wij geloven daarbij in drie uitgangspunten. Het eerste is dat wij

waarin allerlei traditionele structuren (waaronder bazen) aan

allebei hetzelfde willen, namelijk een oplossing die exact past

macht inboeten en we steeds individueler de vorm en richting

bij uw probleem of uitdaging. Ten tweede komen we eerlijk

van ons leven én werk bepalen. Voor ons betekent co-creatie:

uit voor onze betrokkenheid bij uw succes. Pas als u daarvan

Samen meer waarde creëren dan waartoe we beiden individueel

overtuigd bent, komen de belangrijke thema’s op tafel, want,

in staat zouden zijn geweest.

zoals Theodore Roosevelt zei: ‘Nobody cares how much you know until they know how much you care’. Tenslotte zijn we ons ervan bewust dat oplossingen voor de ene klant voor een andere klant misschien helemaal waardeloos zijn.

Ons motto is Making You Succeed. Onze manier om dat te realiseren is co-creatie. Driehonderd woorden voorwoord zijn net genoeg om onze overtuiging te delen, maar lang niet genoeg om u écht te betrekken. Ik nodig u daarom van harte uit om in het najaar naar één van onze co-creatie events te komen, met onder andere Remco Claasen. Maak mee hoeveel wij geven om uw succes. Deel ons enthousiasme, plezier, onze energie en de verdieping van co-creatie. Samen delen is vermenigvuldigen. Wie wil dat nou niet?

Henk Oude Brunink industrial

supplying mechanical

technology electronical

25 004

To create or to co-create that's the question

008

Vitronics Soltec De juiste verbindingen geleiden succes

010

Vekon technische assemblage ademt co-creatie

004 To create or to co-create, that's the question

019

Nieuwe cursussen

007 Loesje

020

Met één klik, direct profiteren van de voordelen van LED

008 Vitronics Soltec; de juiste verbindingen geleiden succes

021

Hooglend-Mennens en Flexovit: Al meer dan 30 jaar samenwerking

0 1 0 Vekon technische assemblage ademt co-creatie

022

Decentraal I/O-systeem

0 1 2 In de juiste flow met industriële automatisering

023

Hoogtechnologische lijmen van Henkel

0 1 4 Systeemoplossingen voor het sneller ontwerpen en

024

Omron: kennis van machineautomatisering

025

Nieuwe EMS: het multitalent in de schakelkast

026

De nieuwe A-serie energiemeters

027

De nieuwe machines van Hitachi

bouwen van besturingskasten

0 1 6 Samen delen is vermenigvuldigen 0 1 7 Komt u ook naar de beurs? 0 1 8 Cursusnieuws

To create or to co-create that’s the question De laatste tijd is er veel aandacht voor onderwerpen die gaan over vormen van samenwerking. Het woord ‘co-creatie’ duikt ineens op verschillende plekken op. Het liefst wordt co-creatie in één adem genoemd met termen als open innovatie en cross-sectoraal innoveren. Komt het door de aanhoudende crisis dat ondernemers steeds meer aandacht hebben voor samenwerken? Betekent het dat een ondernemer er zonder samenwerking met anderen niet meer uitkomt of is er meer aan de hand?

Veranderingen

Open innovatie en co-creatie

Er is duidelijk meer aan de hand. Verschillende ontwikkelingen spelen

Een manier om om te gaan met deze ontwikkelingen is mee-veranderen

mee en hebben direct invloed op ondernemingen en ondernemerschap.

en samenwerken. Open innovatie is een prachtige manier om als

Een greep uit ontwikkelingen die het veld beïnvloeden:

ondernemer je eigen grenzen te verleggen en het patroon van

• De economie zal de komende vijf jaar beperkt groeien,

tunnelvisie en ‘ons-kent-ons’ te doorbreken. Maar wat is het precies?

kansen liggen in andere delen van de wereld.

• De overheid is fors aan het bezuinigen. • Lokale bedrijven krijgen in toenemende mate te maken met globale concurrenten.

• Er vindt een verschuiving plaats van een fysieke naar een digitale economie. ( ‘internet of things’)

• Markten worden transparanter en gefragmenteerder dan ooit tevoren.

• De 'lifecycle' van producten en diensten wordt steeds korter. • Innovaties worden complexer en multidisciplinair. • Wereldwijde standaarden maken het steeds moeilijker voor nieuwe toetreders om daarvan af te wijken.

004

Open innovatie: “Het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten”, zo luidt de definitie van de Amerikaanse expert Henry Chesbrough. Co-creatie is een vorm om open innovatie te organiseren binnen het bedrijf: de onderneming gaat dan bijvoorbeeld de dialoog aan met eindgebruiker of klant om nieuwe ideeën op te doen en gezamenlijk, vaak met nog meer partijen aan het werk te gaan. Lonkend perspectief Er zijn genoeg midden- en kleinbedrijven die slim anticiperen op de nieuwe realiteit. Zo is een schitterend voorbeeld een bedrijf dat binnen

Chris Willemsen, Innovatie Adviseur Creatieve Industrie

een jaar wereldwijd de gewenste deskundigen verzamelde. Kennis uit alle hoeken werd gecombineerd. Met een gloednieuw team van in- en externen ontwikkelden zij een prototype van een hightech snijmachine met dezelfde kwaliteit maar tien keer zo goedkoop als de concurrent aanbood. Het is een voorbeeld van samenwerking in de vorm van open innovatie en co-creatie zoals steeds vaker voorkomt. Want laten we wel wezen, deze manier van werken biedt grote kansen. In het bedrijfsleven is innovatie steeds vaker het resultaat van samenspel dan van een soloactie. Bekende voorbeelden van open innovatie en co-creatie zijn open source software (Linux; een familie van besturingssystemen) en Wikipedia en YouTube (user generated content). De ontwikkelingen op dit gebied verlopen razendsnel, ook binnen het MKB worden de resultaten langzaam zichtbaar. Een toenemend aantal MKB ondernemers verkent de mogelijkheden van nieuwe samenwerkingsvormen. Zij pionieren met nieuwe business modellen en stellen de organisatie open voor ‘vreemden’. Er is een duidelijk urgentiebesef ontstaan, met name ook door de economisch moeilijkere tijden: om te kunnen overleven moet je de zaken anders aanpakken.

“Open innovatie: Het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten.” Ad hoc

Open Innovatie door co-creatie gaat uit van de gedachte dat externe kennis ingebracht moet worden in het innovatieproces. De meeste kennis bevindt zich tegenwoordig buiten het eigen bedrijf en is wereldwijd vrij beschikbaar. Verder kan ook de interne kennis via een ander business model dan het eigen, vercommercialiseerd worden. En daarbij kan kennis die beschikbaar is bij MKB’ers, zoals eigen uitvindingen en concepten die op de plank liggen, naar buiten worden gebracht door te verhandelen of te delen met andere bedrijven.

Innovatieadviseur Chris Willemsen is bij Syntens Innovatiecentrum gespecialiseerd in open innovatie en co-creatieprocessen. Hij vertelt:

Organisatie van open innovatie door co-creatie

“Er zullen altijd bedrijven zijn die zelfstandig en binnen de eigen muren

Iemand vraagt niet aan zijn buurman op het industrieterrein: ‘zeg Jan

aan research & development werken om vervolgens ook op eigen kracht

zullen we even een stukje gaan co-creëren?’ Het in gang zetten van

het nieuwe product succesvol op de markt te brengen. Dat is mooi en

het proces stelt nieuwe eisen aan de organisatie, aan de competenties

knap, maar het aantal bedrijven dat op deze manier werkt zal afnemen.

van medewerkers en aan de bedrijfscultuur. Er kunnen verschillende

Veel midden- en kleinbedrijven hebben niet eens een eigen R&D-

activiteiten onderscheiden worden om externe kennis binnen

afdeling. We zien dat een groot aantal ondernemingen wordt geleid

de organisatie te halen en je als organisatie open te stellen voor

door de waan van de dag en ad hoc reageert op omstandigheden. Wat

samenwerking. Enkele mogelijkheden:

wenst de klant op dit moment? Of: Wat heeft de concurrent ontwikkeld?

• Betrek klanten in het innovatie proces.

Daar geven ze dan hopelijk een passend antwoord op.”

• Betrek leveranciers in het innovatie proces. • Betrek externe netwerk partners in het innovatie proces.

Belangrijk voor het MKB

• Participeer extern in nieuwe of bestaande bedrijven.

In een wereld van wijdverbreide kennis, toenemende complexiteit een

• Scan de externe omgeving naar bestaande ideeën of technologieën.

steeds kortere levenscyclus van producten kunnen bedrijven die wel een

• Outsource R&D naar instellingen zoals universiteiten en

eigen R&D-afdeling in huis hebben niet langer volledig vertrouwen op alleen de informatie van hun eigen R&D. Extra kennis is noodzakelijk.

onderzoeksinstellingen. • Koop of gebruik van intellectueel eigendom (ie).

005

Extra dimensie: crosssectoraal innoveren

Help het toeval een handje

In toenemende mate zien midden- en kleinbedrijven ook de waarde

• Analyseer je netwerk eens grondig. Wie bevinden zich ‘aan de randen’

van kennis buiten de eigen waardeketen, het zo geheten crosssectoraal

van je netwerk en kunnen je introduceren in ‘andere werelden’?

innoveren. Met crosssectoraal innoveren wordt er kennis bij partners

Wat ontbreekt er in je netwerk?

gehaald die in een voor het bedrijf (branche) vreemde markt opereren. Door middel van deze ‘nieuwe’ kennis kunnen ondernemers gebaande paden en vaste patronen doorbreken. Dit stelt hen in staat om compleet nieuwe innovaties te creëren die de kiem vormen voor nieuwe markten.

• Ga eens naar een vakbeurs die niet binnen je huidige corebusiness valt.

• Ga via internet, bijvoorbeeld LinkedIn, eens op zoek naar een expert en stel een vraag.

Uitdagingen

Geven en nemen

Naast de voordelen die innoveren met co-creatie met zich meebrengt,

• Hoe ga je momenteel om met intellectueel eigendom? • Welke ideeën / concepten / IE heb jij op de plank liggen waar andere

ontstaan er ook een aantal uitdagingen waar rekening mee gehouden moet worden. Allereerst is er vaak geen tot weinig voorgaand contact geweest en beperkte kennis van potentiële partners uit andere sectoren en van bedrijven buiten de traditionele waardeketen. Dit heeft tot

ondernemers iets mee kunnen? Is een licentiedeal een optie?

• Hoe zou dat anders kunnen? Ga eens naar http://creativecommons.nl

gevolg dat er een hogere mate van onzekerheid is en minder onderling vertrouwen. Met vertrouwen wordt hier bedoeld dat het onzeker is wat

Adviezen

de kwaliteiten van de partner zijn, waar het samenwerkingsproject

• Maak resultaten merkbaar in plaats van meetbaar. Dat geeft een

naartoe gaat, waar de verantwoordelijkheden liggen en wat er uit­einde­

impuls aan nieuwe initiatieven en vergroot de betrokkenheid van

lijk gaat gebeuren met de innovatie. Door de juiste randvoorwaarden te

medewerkers en klanten.

creëren kan deze onzekerheid worden weggenomen en een goede basis

• Syntens Innovatiecentrum helpt je strategisch te kijken. Wil en kun

gelegd worden voor vertrouwen in de samenwerking. Bij het creëren van

je als open bedrijf werken? En zo ja, hoe richt je je organisatie erop

de juiste randvoorwaarden is het verstandig extra aandacht te besteden

in? Dat is ook een zaak van sociale innovatie. Staat bij jou de mens

aan de partnerselectie, een contractueel raamwerk en het intellectueel

centraal? Krijgen medewerkers de kans hun talent te ontwikkelen,

eigendom.

zodat zij waarde kunnen toevoegen in de vorm van creativiteit?

• Syntens helpt de juiste partners te vinden, ook buiten de eigen sector, Syntens Innovatiecentrum stimuleert bedrijven een aantal jaar vooruit

die een bijdrage leveren aan de beoogde innovatie. Syntens zorgt

te kijken en het initiatief te nemen om co-creatie tot stand te brengen.

ervoor dat er in een vroegtijdig stadium helderheid ontstaat over de

Willemsen vervolgt: “Je zal merken dat je als ondernemer de gewenste

voorwaarden voor samenwerking. Een business model draagt daar

innovatie om je bedrijf sterk te maken en houden, vaak niet op eigen

ook aan bij.

houtje kunt realiseren. Er zijn verschillende expertises, kennis- en netwerkcontacten nodig. Via open innovatie en co-creatie kun je dat samenspel op gang brengen, wat wordt vergemakkelijkt door internet. Zo heb je de mogelijkheid wereldwijd samen te werken. Stel daarbij voor jezelf vast wat jouw specifieke sterke punten zijn en wat jouw toegevoegde waarde is binnen dat team.” Praktische tips voor open innovatie en co-creatie Stel je open voor externe invloeden

• Betrek in een vroeg stadium de relevante afdelingen. Bundel intern de krachten.

• Vraag klanten gedurende een langere periode mee te denken over het innovatievraagstuk.

• Daag medewerkers uit meer ondernemend te worden en faciliteer mensen met goede ideeën.

006

007

Vitronics Soltec

De juiste verbindingen geleiden succes Vitronics Soltec heeft zich in de afgelopen eeuw ontwikkeld tot toonaangevend fabrikant van soldeermachines voor printplaten. Wat ooit begon als soldeerboutvervaardiger onder de naam ZEVA (Zuinigst Electrisch Verbruiks Apparaat), is inmiddels uitgegroeid tot internationaal bedrijf, met productielocaties in de Verenigde Staten, China en Nederland. Vanuit deze drie landen wordt wereldwijd geleverd en 24 uur per dag service verleend.

In Nederland maakt Vitonics machines waarmee selectief gesoldeerd

De doorlooptijd van een machine is ongeveer vier weken. Het uiteindelijke

kan worden. Het voordeel van deze manier van solderen is dat de

doel van Vitronics Soltec is om de machinebouw voor de basisopstelling

printplaat niet door een warme soldeeroven hoeft. Hierdoor wordt de

modulair te maken omdat de bouwtijd hiermee aanzienlijk verkort kan

printplaat aan minder warmte blootgesteld, wat de kwaliteit van de

worden. Voorwaarde hiervoor is, onder andere, dat de levertijd van

plaat ten goede komt, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit

elektrotechnische en mechanische componenten gereduceerd wordt.

van de gesoldeerde verbinding.

Reden genoeg om het inkoopproces onder de loep te nemen.

Selectieve soldeermachines maken een kleine soldeergolf. Met behulp

“In 2010 zijn wij met Vitronics Soltec om de tafel gaan zitten.”, zegt

van een robot in de machine wordt de printplaat exact boven de kleine

Ralph van Aartsen, logistiek consultant bij itsme Connected Business.

golf gebracht om de soldeerverbinding aan te brengen. Omdat alle

“De organisatie moest inkrimpen, maar nog steeds alles zelf inkopen.

machines klantspecifiek gebouwd worden, kan Vitronics Soltec het

Ook bestelde men zo’n 500 producten bij 60 verschillende leveranciers.

aantal kleine golfjes en de positie daarvan precies afstemmen op de

Een proces dat veel tijd en geld kost. En omdat de tijdige beschik­­­baarheid

productspecificaties van de klant.

van componenten niet alleen invloed heeft op de productietijd, maar ook

008

op de klanttevredenheid bij aftersales, cruciaal voor het bestaansrecht de inkoop en het beheer van zo’n 360 producten overgenomen.” Aftersales voorraad 300 van deze artikelen worden beheerd in een VMI-systeem van itsme Connected Business, dat gericht is op aftersales. Deze artikelen staan op de prijslijst van Vitronics Soltec en moeten volgens organisatiebeleid daarom de volgende dag uitgeleverd kunnen worden. “Omdat de vraag

Point of use grijpvoorraad

van de onderneming. ES Elektro en Hoogland-Mennens hebben daarom

naar componenten in het VMI-systeem fluctueert, was het lastig om het systeem in te richten. Bij aanvang moest alles gebaseerd worden op aannames. Voorheen werd namelijk ieder item apart aangestuurd, terwijl

order-to-order gemaakt en vergen daarom weer een andere benadering.

dat helemaal niet onze core business is. Wij zochten een partner voor

Deze voorraad ligt deels in de fabriek en deels als klantspecifieke voorraad

ontzorging en een manier om heel veel handelingen te automatiseren.

in de distributiecentra van itsme in Raamsdonksveer en Dordrecht.

En dat is, weliswaar met een aantal hobbels op de weg, gelukt! We hebben nu nog nauwelijks bijsturingen in het systeem. Ook ligt alles

Waar zit de winst?

grijpklaar binnen 1 meter van de inpaktafel. Dat scheelt enorm veel tijd.”

Met het beheer van voorraadcomponenten door ES Elektro en Hoogland-

vertelt Juur Bussen, Manager Operations bij Vitronics Soltec. “Tot 2010

Mennens is een enorme leveranciersreductie gerealiseerd. “Wij hebben

werd ons beoogde servicelevel niet gehaald. Maar met de introductie van

in dit proces heel veel voor itsme vreemde producten opgenomen.

het VMI-systeem en finetuning na een jaar afnamemonitoring door itsme,

Van de 360 componenten waren er 262 branche specifiek. Voor deze

is het servicelevel inmiddels gestegen tot boven het gewenste niveau!”

specials is itsme gaan sourcen.”, legt Bas Boeijkens, Key Accountmanager bij itsme, uit. “Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring, leveren

Productievoorraad

wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde prijsniveau als drie jaar

Met dit succes in het achterhoofd en het streven naar excellent

geleden.”

ondernemerschap is besloten nog een stap verder te gaan en ook het voorraadbeheer van de componenten voor productie onder de loep te nemen. Deze grijpvoorraad is volgens het Point of Use principe geoptimaliseerd. Vitronics Soltec hanteert een pull-techniek bij de bouw van haar soldeermachines. Dit houdt in dat de machine gefaseerd gebouwd wordt op verschillende locaties in de fabriekshal en dus door

“Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring, leveren wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde prijsniveau als drie jaar geleden.”

de hal “getrokken” wordt. Op iedere locatie is een voorraadstellage geplaatst, met daarin de componenten die voor die productiefase

Vitronics Soltec is erg tevreden met de resultaten. “Het voorraadbeheer

nodig zijn.

door itsme moet natuurlijk ook bekostigd worden. Er zit daarom een opslag op de verkoopprijs. Een aantal dingen kost dan ook iets meer,

De monteurs van de betreffende fases sturen 80% van hun benodigde

maar uiteindelijk is het proces veel goedkoper. Omdat we monteurs

voorraad visueel aan. 20% van de artikelen die 80% van de waarde

invloed laten hebben op het bestelproces, hebben we enorm kunnen

vertegenwoordigen wordt ingekocht door procurement. Monteurs

besparen op inkoopadministratie en handling. Hierdoor wordt veel

scannen op een vaste dag zelf bij hun Point of Use de voorraad die moet

efficiënter geproduceerd, wat betekent dat we met dezelfde mensen

worden aangevuld. Deze orders komen, net als bij het VMI-systeem,

meer kunnen doen. Wij kunnen nu een nieuw selectief platform

rechtstreeks binnen bij de itsme-bedrijven. De componenten worden

in de markt zetten, zonder hier meer overhead aan toe te voegen,

vervolgens één keer per week geleverd en op de juiste plek gelegd door

en dat betekent een lagere Total Cost of Ownership.”, vertelt Juur.

de itsme-medewerker die ook het VMI-systeem aanvult.

“Maar behalve dat wij er intern veel profijt van hebben, is het natuurlijk ook zo dat onze eindklanten hier bij gebaat zijn. Wij kunnen

Orderverloop voorraad

immers sneller en betrouwbaar leveren, waardoor zij minder productie­

De voorraad van deze benodigde artikelen wordt beheerd in samen­

stilstand hebben!”

werking met ES Elektro en Hoogland-Mennens. Onder orderverloop vallen ook de uitbreidingen op bestaande soldeermachines die al geleverd zijn, zoals subassemblages of upgrades. De producten worden

009

Vekon technische assemblage

ademt co-creatie Vekon verzorgt technische assemblage- en montagewerkzaamheden voor de Nederlandse maakindustrie, waarin een goede samenwerking met klant én toeleverancier centraal staat. Het bedrijf helpt haar klanten door kennis te delen en het productieproces (gedeeltelijk) over te nemen. Hiermee kan de klant zich concentreren op haar kernwerkzaamheden en worden kosten gereduceerd. Uiteindelijke doel? Vekon wil kwaliteit, flexibiliteit, doorlooptijd, betrouwbaarheid en rendabiliteit van de productie omgeving verbeteren. “Als iedereen dat stukje oppakt waar hij echt goed in is en niet krampachtig kennis voor zichzelf houdt, werk je veel efficiënter. Dat iedereen een boterham met pindakaas moet verdienen staat buiten kijf. Maar door ketengericht te denken kan je optimaliseren en samen succesvol zijn.”, zegt Nick Simonis, directeur van Vekon.

De oprichting van Vekon in 1993 is op zichzelf

elektrotechnische kennis ten behoeve van

al een prachtig voorbeeld van samenwerking.

modulebouw. Twintig jaar na de oprichting

Voormalig eigenaar Nico Vermeulen was

is

directeur van een installatiebedrijf. In die

productieproces en logistiek. Bijvoorbeeld

hoedanigheid verzorgde hij de installatie­

voor WEMO, een bedrijf dat klantspecifieke

werkzaamheden bij Vitronics Soltec. Deze

machines ontwikkelt, bouwt en installeert voor

klant gaf echter aan op zoek te zijn naar een

de bewerking van platine- en coilmateriaal.

partij die kabelassemblages wilde maken, om

WEMO engineert zelf de machine en levert

Vitronics Soltec op die manier te ontzorgen en

de elektrotekeningen aan. Vekon verzorgt

te ondersteunen in modulaire machinebouw.

vervolgens

de

hele

elektrotechnische

Vader Nico heeft toen samen met dochter

assemblage

van

het

besturingssysteem

Judith Zijlmans-Vermeulen Vekon Technische

en coördineert de toeleveringsketen met

Assemblage opgericht voor de samenstelling

betrekking tot de besturing.

Vekon

uitgegroeid

tot

ontzorger

in

van kabels en connectoren. Met ES Elektro gaat de samenwerking ook al

010

Met verloop van tijd heeft Vekon haar

ver terug in de tijd. Zo hebben de bedrijven

werkzaamheden

haar

samen plug-and-play relaisstroken gemaakt

bestaande klanten, zoals Vitronics Soltec en

voor treinonderhoud. ES Elektro zorgde

Ploeger, verder te ondersteunen. Bijvoorbeeld

voor de componenten, Vekon assembleerde

met paneelbouw en een uitbreiding in

en ES Elektro verkocht het product aan

uitgebouwd

om

* Kraljic-Matrix haar eindklant NedTrain. Dat lijkt misschien

opslagkosten heeft voor bepaalde voorraad en

Nick: “Volume is leuk, maar wij streven net

niet zo spectaculair, maar er komt meer

incidentele assemblages. En door middel van

als ES Elektro naar customer intimacy. Intern

kijken bij zo’n project dan je denkt. Hieraan

kitting worden ook dertig componenten die

moet je misschien wel operational excellence

gekoppeld zit bijvoorbeeld de gegarandeerde

allemaal in dezelfde module verwerkt moeten

hebben om concurrerend te kunnen zijn, maar

beschikbaarheid

ook

worden geleverd. Dit scheelt Vekon heel veel

uiteindelijk draait het er bij ons om dat de klant

tien jaar na dato. “Het mooie is dat zowel

tijd aan inkoopadministratie, voorraadbeheer

succesvol is.”

ES Elektro als Vekon denken in termen van

en goederenontvangst. “Kitting kost in de

beschikbaarheid, niet in termen van voorraad.

voorbereiding veel meer energie want je moet

Dat beide partijen inzetten op Customer

Als het er maar is, hoe doet er niet toe.”, zegt

heel goed nadenken over wat er allemaal

Intimacy maakt dan ook dat Co-creation

Marc Hendriks, Manager Logistiek bij itsme.

in moet. Maar daarna heb je nog maar één

zo goed past in de samenwerking. Het

“En zorgen dat het beschikbaar is, dat is dan

ordernummer, één factuur en dus een enorme

uiteindelijke doel is namelijk hetzelfde en

weer onze kracht.”

reductie in je kosten”, vertelt Nick.

daarmee is wederzijds vertrouwen makkelijker.

Bas Jannes, vestigingsmanager ES Elektro

Kennisdeling wordt vaak gezien als aanleiding

Breda: “De samenwerking tussen Vekon en

tot machtsverlies, terwijl het juist essentieel

ES Elektro is er op gericht om de TCO voor

is voor ketenoptimalisatie. Je maakt namelijk

de eindklant naar beneden te krijgen en

gebruik van elkaars kennis en kunde en van

gaat dan ook verder dan alleen logistiek.

de kerncapaciteiten van partijen. Hierdoor

Samen bedenken we constructies om intern

is het ook mogelijk om risico’s te spreiden.

processen bij Vekon goed op te zetten en we

En ketenaansprakelijkheid is prettig, want hoe

sparren over manieren om Vekon goed in de

groter de strategische vernieuwing, hoe groter

markt te zetten. Een soort klankbordfunctie.”

de toeleverings- en financiële risico’s.

Nick verwijst naar het waarde model van

In deze ketenaansprakelijkheid ligt nog een

Treacy Wiersema. Hierin zijn drie waarde

mooi vervolg op de samenwerking tussen

disciplines benoemd waaruit een organisatie

ES Elektro en Vekon. Want behalve de gega­

er één kiest als focus op strategisch, tactisch en

randeerde beschikbaar van componenten, kan

operationeel niveau.

ES Elektro bijdragen met technische kennis en

van

componenten,

ondersteuning. Door technisch en logistiek Operational Excellence richt zich vooral op

oponthoud te voorkomen, zal een stuk van de

effectief intern en prijsgericht management.

keten efficiënter ingericht zijn.

ES Elektro verzorgt voor Vekon een adequate

De discipline Product Leadership geldt voor

beschikbaarheid van de elektrotechnische

organisaties die marktleider willen zijn van

componenten. Bijvoorbeeld in een VMI-

een specifieke, innovatieve, dienst of product.

systeem waarin de grijpvoorraad voor de vaste

Bij Customer Intimacy heeft de organisatie

projecten van Vekon beheerd wordt. Maar ook

haar klanten centraal staan en ligt de focus op

just-in-time leveringen zodat Vekon zelf geen

maatwerk en lange termijn relaties.

011

DOE HET ZELF

In de juiste Flow met industriële automatisering

Flowteq ontwikkelt Doe Het Zelf autowasinstallaties voor zowel commercieel als eigen gebruik. De installaties bevatten diverse programma’s om auto’s onder hoge druk handmatig te reinigen. Flowteq ontwerpt en bouwt behalve de installatie op verzoek ook complete, klantspecifieke wasboxen.

012

Waarom zou je zelf nat worden en moeite doen om je auto te reinigen, als

voor de software voor de HMI. Als de software eenmaal geschreven

hij ook door een reguliere wasstraat kan? “De Smartwash wasboxen zijn

is, hoef ik het straks alleen nog in te schieten en ter plekke wat kleine

financieel aantrekkelijker dan een wasstraat.”, zegt Mark Hansen, mede

aanpassingen te doen.”

eigenaar van en engineer bij Flowteq. “Niet alleen in aanschaf, maar ook in gebruik. Daarnaast wordt je auto veel schoner, omdat je met de hoge

Het einddoel is dan ook dat de hardware op termijn plug-and-play

druk reiniger op plaatsen kan komen waar de borstels van een wasstraat

aangeleverd wordt bij de werkplaats in Geldrop. Flowteq bestelt

niet bij kunnen.”

per wasbox de componenten en laat deze afleveren bij itsme in Raamsdonksveer. Daar wordt de

In de wasinstallatie zijn acht

hardware geprogrammeerd met

programma’s geprogrammeerd:

de juiste software en vervolgens

vier verschillende hoge druk

kant-en-klaar naar de werkplaats

reinigingsopties, een velgenrei­

verstuurd. Ook bestaande was­

ni­gingsprogramma, een borstel­­­­­­­­­­

boxen waarvan de besturing

programma,

een

schuimpro-

aangepast moet worden kunnen

gramma

de

stop-functie.

op deze manier een update

Daarnaast is er modulair een optie

krijgen. Alleen de elektro kast zal

aan toe te voegen om vlekvrij na

vervangen moeten worden met

te spoelen. Dit alles is vastgelegd

andere besturingscomponenten,

in de besturing van de installatie:

de rest van de wasinstallatie kan

de PLC.

gewoon blijven bestaan.

Sinds de oprichting van Flowteq

De eerste stappen richting het

in 2007 loopt de inkoop van de

einddoel zijn gezet toen de order

en

meeste elektrotechnische componenten via ES Elektro en wordt over

die nu gerealiseerd is werd geplaatst: een hoofdbesturing waar drie

het besturings­systeem overlegd met itsme Industrial Automation. Zo

wasinstallaties aan gekoppeld zijn. Hiermee is de software voor het plug-

is voorheen met de technisch commercieel adviseur de programmakit

and-play systeem voor drie wasinstallaties onder één hoofdbesturing

met display samen­gesteld. “Vroeger gebruikten we een S7-300 PLC en

geschreven. De software voor de drie andere varianten zal door itsme

bestelde ik nog speciale printplaten in Engeland.”, vertelt Mark. Deze

Industrial Automation geschreven worden zodra Flowteq hiervoor een

moest ik steeds ombouwen. Niet handig, maar dat zit in je systeem dus

aanvraag ontvangt van een eindklant.

het hoort er bij.” Totdat de printplaten niet meer leverbaar waren en er ook nieuwe PLC technieken zijn…

“Ik heb de software bijna allemaal opnieuw moeten schrijven.”, vertelt Pieter. “Een klein stukje van de besturing heb ik uit de oude machine

Flowteq en itsme hebben het besturingssysteem van de Smartwash

kunnen halen, maar verder heb ik opnieuw geprogrammeerd en

wasboxen vervolgens grondig onder de loep genomen. “De eerste stap

geschreven. Voor mij was dit een geweldig leerproject, want met dit

was het uitzoeken van nieuwe hardware.”, legt Pieter van Ginneken,

specifieke platform had ik minder ervaring. De ontwikkeling duurde

technisch consultant van itsme Industrial Automation, uit. “We hebben

daarom soms iets langer, maar daar zijn van tevoren afspraken over

gekozen voor de nieuwe S7-1200 PLC met display. Hierin is alles modulair,

gemaakt.”

dus eenvoudig uit te breiden. En dat sluit heel mooi aan op het systeem, waarbij tot vier wasinstallaties aan één hoofdbesturingskast gekoppeld

“itsme heeft de ontwikkelkosten niet doorberekend. Dit betekent dat

kunnen worden.”

het nieuwe besturingssysteem voor ons betaalbaarder is en dat vind je ook weer terug in de prijs van mijn eindproduct. Onze wasbox is

Mark: “Wij zijn een twee-mans-bedrijf, bestaande uit een commerciële

uiteindelijk hierdoor ook weer betaalbaarder . Zo helpen we elkaar met

man en een techneut. Ik heb geen tijd om de installaties te bouwen en

ontwikkeling en verkoop van kennis en product. Daarnaast is dit voor

ook nog mezelf wegwijs te maken in de software. Daarom ben ik op zoek

mij veel efficiënter werken. Het scheelt mij enorm in productie- en in

gegaan naar een partner die voor mij de programmeerwerkzaamheden

inkooptijd”, zegt Mark.

op kon pakken.” Omdat de eindklant tot vier wasboxen aan één hoofdbesturing kan koppelen, moeten er vier verschillende hoofdprogramma’s ontwikkeld worden voor de hoofd PLC. Pieter: “Ik maak dus één keer het programma voor één wasbox, één keer voor twee wasboxen, etc. Dat geldt ook

013

Systeemoplossingen voor het sneller ontwerpen en bouwen van besturingskasten Een gemeenschappelijk platform is essentieel De grootste uitdaging waar paneelbouwers de komende jaren voor staan, is om sneller een foutloze schakelkast samen te stellen. Het is daarbij van belang dat het werk van verschillende afdelingen, bijvoorbeeld ontwerp, werkvoorbereiding en realisatie, beter op elkaar wordt afgestemd.

Dat bedrijven kunnen samenwerken, bewijzen Rittal, EPLAN en Phoenix Contact; “Afzonderlijk en gezamenlijk leveren wij al jarenlang betrouwbare en duurzame technologische oplossingen. Wij zijn drie eigen merken, die gezamenlijk de handelsonderneming Cito Benelux vormen.

Ontwerp

linkt, staat uw databank centraal in uw processen

Een efficiënt leidend ontwerpsysteem geeft

en kan het vullen automatisch verlopen. Hiermee

structuur en creëert de rode draad door uw

kunt u componenten van uw leveranciers

bedrijfsprocessen.

eenvoudig in uw schema’s integreren.

Belang van een ontwerpsysteem

Configuratie en standaardisatie

Software zal meer en meer het werk van een

Ontwerpers zijn gebaat met een juiste keuze

tekenaar overnemen en hem op die manier tijd

van componenten. Door de integratie van

Iedere marktverandering prikkelt ons tot innovatie. Alleen zó behouden we onze positie in de markt. Daarbij heeft Cito Benelux goede logistieke prestaties, deskundige medewerkers en een intensieve kennisuitwisseling met haar klanten.

besparen. Zo kan hij zich meer focussen op de

configuratoren in uw CAE-ontwerpsysteem,

effectieve samenstelling van het paneel. Met

zoals

andere woorden: goede ontwerpsoftware stelt

ClipProject en EPLAN Engineering Center,

de gebruiker in staat om te ontwikkelen van

voorkomt u dubbele invoer en verzekert u

‘tekenaar’ naar ‘engineer’.

zich van een juiste samenstelling. Daarnaast

Allen afzonderlijk hebben we een specifieke samenwerking met ES Elektro. In dit artikel delen wij onze visie over de paneelbouw met u. Veel leesplezier!”

Rittal

Therm,

Power

Engineering,

voorkomt u fouten. Door gebruik te maken van Ontwerpen met CAD of CAE?

deze configuratoren is uw schakelkast niet alleen

Een goed ontwerpsysteem ontlast de tekenaar

juist gedimensioneerd, ook beschikt uw ontwerp

grotendeels van repetitieve taken en gaat nog

over de correcte tekentechnische, constructie-

een stap verder: het legt een link tussen het

en logistieke data.

schematechnische en het logistieke. Om deze link te leggen, redeneert hij niet vanuit het schema,

CLIP PROJECT advanced van Phoenix Contact is

maar vanuit de componenten: component

dé tool voor de engineering en documentatie

georiënteerd engineeren. Hiervoor is CAE-

van klemmenstroken. U kunt vanuit EPLAN

software (Computer Aided Engineering) meer

eenvoudig de data van de klemmenstroken

geschikt dan CAD-software (Computer Aided

inlezen in Clipproject. Op basis van de data stelt

Design). CAD doet niet veel meer dan tekenen.

clipproject

CAE daarentegen, creëert intelligente blocks

samen inclusief alle toebehoren en labels die

of macro’s die alle individuele componenten

nodig zijn. Gegevensuitwisseling vanuit de

herkennen en ze in het schema automatisch op

basis EPLAN gegevens, eenvoudige bediening,

de juiste manier met elkaar verbindt.

automatische

EPLAN biedt deze CAE-engineeringsoplos­­sing­en.

van de klemmenstroken en de mogelijkheid om

Specifiek voor de 3D-engineering van schakel-

complete documentatie te vervaardigen, maken

kasten en schakelinstallaties bieden wij EPLAN

deze engineeringsoftware uniek.

automatisch

de

correctiefuncties,

klemmenstrook

3D-weergave

Pro Panel. RiTherm van Rittal is hét pakket voor bepaling

014

Het belang van dataconsistentie

van de juiste koeling in een kast en is gebaseerd

Wanneer u uw ontwerpsysteem aan uw ERP

op de warmteontwikkeling van de componenten.

Deze warmteontwikkeling wordt in de engineer­

van de diverse componenten. Dit opent de deur

want deze kan alle draadtap-, boor-, frees- en

wingsfase berekend en hierop wordt de optimale

voor een juiste routing.

ponswerkzaamheden uitvoeren. Dit is ook het juiste moment om na te denken over de

koeling afgestemd. RiCAD 3D van Rittal sluit hierop aan met een

vraag: “Doe ik deze werkzaamheden zelf of

Power Engineering van Rittal is dé software-

snelle en veilige uitwisseling van gegevens,

kan ik het beter uitbesteden?” Het aanbrengen

tool voor het engineeren en calculeren van

waardoor de ware kracht van de CAD- en

van sparingen in plaatstaal maar zeker in

energieverdelers/besturingskasten volgens de

CAE-engineeringstools wordt benut. Binnen

roestvasstaal en glasvezelversterkt kunststof,

IEC61-439 op basis van AE en TS8. Hierdoor is

enkele minuten de mechanische opbouw,

is specialistisch werk. Rittal biedt u hiervoor de

het bouwen van een energieverdeling tot 5000A

uitsparingsmaten van schakelkasten bepalen

bewerkingsservice aan; om zoveel mogelijk ‘lean’

binnen uw bereik.

en schakelschema’s en stuklijsten samenstellen.

te werken, kunnen onderdelen als bijvoorbeeld

Deze gegevens kunnen naadloos in EPLAN Pro

Flex-Block onder de kast gemonteerd worden.

Panel worden geïntegreerd.

Maar denk ook aan het monteren van een deur in

EPLAN Engineering Center is een soort ‘bestu-

plaats van een achterwand, twee montageplaten

ringssysteem’ waarmee u de brug slaat tussen mechanica, elektro- en besturingstechniek

Realisatie

én documentatie. Het bouwdoosprincipe en

Verdere tijdswinsten en efficiëntieslagen boe-

engineeringsrichtlijnen

variantenma-

ken door automatisering die mogelijk wordt

Railsystemen buigen en confectioneren

nagement in de machine- en installatiebouw

dankzij de compatibiliteit van het software-

De geïntegreerde 3D-railsysteemmodule in het

mogelijk.

platform met externe productieapparaten.

softwareplatform definieert de juiste gaten,

maken

Afzonderlijke

afhankelijkheden

of zelfs een kast zónder montageplaat.

buighoeken en dimensies van het railkoper.

worden beschreven. Zo worden documenten voor individuele machinevereisten automatisch

Automatisch labelen en graveren

Gevolg: geen fouten in het ontwerp. Daarnaast

geconfigureerd.

De IEC-norm vereist een unieke onderdeelcode

sluit het systeem ook naadloos aan bij externe

voor elke component in de kast. Een goede kast is

(semi-)automatische pons- en knipmachines.

Werkvoorbereiding

voorzien van labels die de elektrische functie van

Uw werkvoorbereidingsproces integreren

componenten beschrijven. Door de integratie van

Draden confectioneren

in uw CAE-systeem.

het softwareplatform met verschillende labeling-

Het schakelkastontwerp van de EPLAN Pro

en graveertoestellen is het systeem in staat om

Panel software bevat alle informatie over de

functieteksten, klemnummers, draadnummers

manier waarop uw componenten met elkaar

en onderdeelcodes op een juiste manier over te

verbonden zijn; hoe de aansluitingen verlopen

ontwerpfase en de werkvoorbereidingsfase in

dragen. Dit voorkomt fouten en dubbel werk.

en het zoekt naar een optimale vulling van uw

elkaar te schuiven, bevat meer dan alleen een

De Thermomark Line printers van Phoenix

kabelgoten. Hierdoor wordt uw draadlengte

CAE-systeem. Een totaal softwareplatform is

Compact vormen het nieuwe afdruksysteem

geminimaliseerd en EMC-gevoelige bedrading

nodig om de logistieke informatie en construc­

voor de klemmen-, kabel-, ader- en apparatenco-

en voedingsverbindingen op de juiste manier

tiedocumentatie automatisch te genereren op

dering. Het bestaat uit twee thermische printers

van elkaar gescheiden. Ook kent het systeem

basis van het ontwerp.

en een laptop waarop de coderingssoftware Clip

het adereindhulstype, de kleur en de codering

Van systeem naar platform Een

technische

procesoplossing,

om

de

Project is geïnstalleerd. De printer Thermomark

van elke individuele draad. Hierdoor is alle

Documentatie genereren

Card bedrukt alle kunststof schildjes in kaart-

informatie om automatische draadconfectie

Het softwareplatform genereert de documen-

en matformaat. De variant Thermomark Roll

mogelijk te maken aanwezig. EPLAN Pro Panel

tatie automatisch. Dit levert secure en eendui-

verwerkt etiketten en crimpslangen in voorge-

beschikt over een interface waarmee het deze

dige data op die heel wat zoekwerk en foute

confectioneerd en eindloos rolformaat.

data automatisch aan draadconfectieapparaten kan voeden. Tot slot zorgen de nieuwe Push-in

interpretaties voorkomt. CNC-machines aansturen

aansluitklemmen van Phoenix Contact ervoor

Van 2D naar 3D

EPLAN Pro Panel stelt paneelbouwers in staat

dat de bedrading snel, foutloos en zonder

In een wereld waar snelle levertijden en kleinere

om montageplaten, deuren en wanden uit de

gereedschap wordt aangesloten.

marges nagenoeg geen ruimte meer laten voor

constructietekeningen te isoleren. Door in 3D

fouten, beschouwen steeds meer engineers

te werken, zijn alle x-, y- en z-coördinaten van

3D vandaag als een ‘need to have’. Zo zorgen

deze componenten beschikbaar binnen het

3D-tekeningen in de paneelbouw al in de

systeem en bestaat de mogelijkheid al deze

ontwerpfase voor ‘collision control’. Door het

data in een leesbaar formaat over te dragen

dieptezicht heeft u een exact beeld van de weg

aan moderne CNC-installaties. Zo maakt de

die de bedrading in de kast volgt en de plaats

CNC-machine manuele handelingen overbodig

015

Samen delen is

vermenigvuldigen! Samen delen is vermenigvuldigen, dat is onze visie op een succesvolle toekomst. Voor u en voor ons. Gezamenlijk creëren en elkaar versterken, op basis van dialoog, gemeenschappelijke belangen, enthousiasme en daadkracht.

Tijdens de events Anticiperen op een Onzekere Toekomst, Let’s Connect en High Energy hebben wij u in 2012 meegenomen in onze kijk op co-creatie. Gelukkig zijn deze events niet afgesloten met een punt, maar met een komma, waar wij nu vervolg aan willen geven! ES Elektro en Hoogland-Mennens organiseren in oktober en november de drie regio-bijeenkomsten “Samen delen is vermenigvuldigen”. Komt u ook? Onder leiding van keynote spreker Remco Claassen zetten wij in Amersfoort, Eindhoven en Rotterdam de volgende stap.

Remco

Claassen behoort tot de beste leiderschaps- en effectiviteitstrainers in Nederland. Hij liet zich inspireren door o.a. Tony Robbins, Stephen Covey en Tom Peters. Remco verzamelde en koppelde relevante inzichten en smeedde ze tot een eigen pakkende visie, die hij graag op zijn rebelse, humoristische en confronterende wijze deelt! Ontdek de kracht van delen en gunnen in een gezamenlijk avontuur. Programma 14.00 uur Ontvangst 15.00 uur Opening door itsme 16.00 uur Pauze 16.20 uur Remco Claassen – de kracht van delen en gunnen 18.30 uur Netwerken met een bite 19.30 uur De onvergetelijke afsluiting 20.00 uur Slotwoord door itsme 20.15 uur Borrel Wij kijken er naar uit u te zien op 15 oktober in de “Verensmederij 7am” in Amersfoort 24 oktober in het Conference Center “The Strip” in Eindhoven 27 november in de “RDM Campus” in Rotterdam Meld u nu aan! www.itsme.eu/samen-delen-is-vermenigvuldigen

016

(÷ ÷) = X

In 2013 vindt u ons regelmatig op de beurs

Komt u ook?

SEPTEMBER

NOVEMBER

DECEMBER

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Elektro Vakbeurs

Van 3 tot en met 5 september zijn ES Elektro

Op 19, 20 en 21 november staan ES Elektro

Op 10, 11 en 12 december staat ES Elektro op

en Hoogland-Mennens aanwezig bij de TIV

en Hoogland-Mennens op de TIV in Venray.

de Elektro Vakbeurs in Hardenberg. Bent u

in Hardenberg. Deze beurs gaat in op alle

Tijdens deze beurs kunt u kennismaken met

benieuwd naar de laatste ontwikkelingen in

facetten van de technische industrie. Wilt u

allerlei aspecten van de technische industrie.

elektrotechniek of op zoek naar mogelijkheden

meer weten over industriële automatisering,

Wilt u meer weten over elektrotechnische

om uw proces (kosten)efficiënter in te richten?

opleidingsmogelijkheden, gereedschappen en

of werktuigbouwkundige mogelijkheden of

Wij gaan het gesprek graag met u aan!

materialen? Kom langs!

heeft u interesse in industriële automatisering en opleidingsmogelijkheden? Bezoek ons!

Elektrotechniek Van 30 september tot en met 4 oktober ontmoeten ES Elektro en Hoogland-Mennens u graag op de Elektrotechniekbeurs in Utrecht. Het gaat vandaag de dag om slimmere apparatuur die gebruiksvriendelijk, bedrijfs­ zeker en energiezuinig is. Maak kennis met de laatste ontwikkelingen en innovaties. Wij staan paraat in de Jaarbeurs Utrecht!

017

Cursusnieuws CMSE - Certified Machinery Safety Expert in vier dagen met Pilz! Samen met Pilz biedt itsme het trainingsprogramma Certified Machinery Safety Expert (CMSE) aan. CMSE is een onafhankelijk internationaal gecertificeerde training waarin een volledig overzicht van machineveiligheid aan bod komt. Tijdens de vierdaagse cursus leidt Pilz de deelnemers op tot gekwalificeerde experts op het gebied van machineveiligheid. In de Engelstalige leermodules komt het hele scala aan lesstof over machineveiligheid aan bod. Naast de toepassing van actuele normen, worden ook risicobeoordelingen en arbeidsbescherming behandeld. Daarnaast krijgen cursisten een gedetailleerd overzicht van de actuele veiligheidstechniek en de toepassing van functionele veiligheid voor besturingen.

®

Gecertificeerd door TÜV NORD De CMSE-training tot expert op het gebied van machineveiligheid is TÜV-gecertificeerd. Elke deelnemer die de training succesvol afrondt en slaagt voor het examen krijgt een TÜV-certificaat. De cursus is bedoeld voor constructeurs, onderhoudspersoneel en project- en veiligheidsingenieurs op het gebied van automatiseringstechniek. Om deel te kunnen nemen aan de cursus worden aanvullende voorwaarden gesteld met betrekking tot werkervaring op het gebied

Na de zomervakantie starten wij met:

van machineveiligheid. De criteria vindt u op:

• Cursus storingzoeken SIMATIC S7-300/400 en S7-1200/1500 onder

www.cmse.com/cmse/application/requirements/index.html.en De cursus start op 12 november en wordt gegeven in de Pilz Academy in

TIAP-Portal (code: TIAP-SERVICE).

• Instapcursus Beckhoff PLC en TwinCat software (code: BECKHOFF). • De NEN3140 cursus is nu ook te volgen bij ES Elektro

Vianen door een van de safety consultants van Pilz. Inschrijven kan via:

in Goes en Groningen.

www.eselektro.nl/aanmelding-cursussen Gaat u laagspanningsinstallaties veilig beheren of hieraan werken? Volg itsme Industrial Automation verzorgt de volgende cursussen:

dan de cursus NEN3140 Bedrijfsvoering of Voldoen Onderricht Persoon

• PLC: Siemens, Beckhoff, Mitsubishi, Festo en Schneider Electric • Drives: Siemens, Danfoss en Schneider Electric • HMI: Siemens, Mitsubishi, Schneider Electric en Citect Scada • NEN3140 en Schakel- & Besturingstechniek • Machineveiligheid • CoDeSys volgens 61131-3 • Servotechniek • Robotica: ABB en Mitsubishi • ATEX

laagspanning (code: NEN3140BV resp. NEN3140VOP).

018

Voor meer informatie over onze cursussen verwijzen wij u graag naar onze website www.itsme.eu of [email protected]

Schrijf in voor onze nieuwe cursussen! itsme Industrial Automation heeft een aantal nieuwe cursussen toegevoegd aan haar uitgebreide cursusprogramma. Module

Cursus

Dagen

Prijs

Locatie

Datum

BECKHOFF

Systeemcursus Beckhoff en TwinCAT

3

€ 1040,00

Raamsdonksveer

12 t/m 14/11/2013

MIT-IQWORKS

Mitsubishi systeemcursus IQ-Works

3

€ 1200,00

Raamsdonksveer

02 t/m 04/12/2013

NEN3140BV

NEN 3140 bedrijfsvoering LS

1

€ 329,00

Woerden

18/12/2013

NEN3140VOP

NEN 3140 Voldoend Onderricht Persoon LS

3

€ 835,00

Woerden

24 t/m 26/09/2013

S7-BASIS(D)

Basis S7 in SIMATIC S7-300/400

2

€ 650,00

Hagen (D)

09 t/m 10/09/2013

S7-SAFETY

S7-300/400 Safety

2

€ 875,00

Almere

02 t/m 03/10/2013

S7-SERVICE(D)

S7-300/400 Störungssuche und Instandhaltung S7

2

€ 695,00

Hagen (D)

26 t/m 27/09/2013

S7-SYSTEM(D)

S7-300/400 Systemkurs

3

€ 1040,00

Hagen (D)

20 t/m 22/11/2013

TIAP-1200

TIA Portal SIMATIC S7-1200 Introductiecursus

1

€ 310,00

Raamsdonksveer

12/09/2013

TIAP-BASIS

TIA Portal SIMATIC S7 Basis

3

€ 995,00

Raamsdonksveer

09 t/m 11/09/2013

TIAP-SCADA-UP

Update from WinCC SCADA V7 to TIA Portal WinnCC

3

€ 1350,00

Almere

04 t/m 06/11/2013

TIAP-SERVICE

TIA Portal SIMATIC S7 Storingzoeken

2

€ 735,00

Raamsdonksveer

25 t/m 26/09/2013

TIAP-UPDATE

Update cursus STEP7 v5 naar TIA Portal

2

€ 735,00

Raamsdonksveer

23 t/m 24/09/2013

Alle prijzen zijn exclusief BTW - Een cursus dag duurt van: 09.00 tot 16.00 Voor de andere cursussen verwijzen wij u graag naar onze website: www.itsme.eu/opleidingen Of scan de QR-code en ontdek welke cursussen itsme Industrial Automation u te bieden heeft!

019

Een lekker koekje hoeft niet “light”, maar kan wel “light” geproduceerd worden. Light of wel licht op de juiste manier zorgt voor een verbeterde veiligheid op de werkvloer, verhoogde arbeidsproductiviteit en aanzienlijke besparingen op de energiekosten.

Van TL-lichtlijnen naar de LED oplossing LED-lichtlijnen bieden vele voordelen ten opzichte van bestaande TL-

dimmen door gebruik te maken van binnentredend licht van onder

lichtlijnen. Toch stappen bedrijven niet massaal over. Zij denken nog

andere de aanwezige koepels.

steeds dat het vervangen van de traditionele TL-lichtlijnen kostbaar en tijdrovend is.

Vanzelfsprekend vergt de overstap naar LED een investering, maar doordat Merba meteen profiteert van de energiebesparing, zijn de

Case Study

maandelijkse lasten lager dan vooraf was ingeschat. En die overstap is

In de volgende case study willen we graag naar aanleiding van een

gemakkelijker dan menigeen denkt!

recent uitgevoerd project een aantal misverstanden uit de wereld helpen. Merba is een industriële koekjesfabrikant en heeft sinds de

Return on Investment

oprichting in 1932 de nadruk gelegd op innovatie en vooruitgang. Zowel

Deze duurzame oplossing gaat ook nog eens veel langer mee de

op producten als productiemethodes en omgeving.

traditionele TL verlichting

waardoor de aanschafkosten op termijn

worden terugverdiend, ook al omdat de lampvervangingskosten worden Merba heeft met innovatieve producten een prominente plaats

uitgespaard. Merba kan met de het verbeterde machinepark en de Philips

verworven op de wereld koekjes markt, waar de chocolate chip cookie

Led lijnverlichting tot een van de meest duurzame bedrijven in hun

niet light maar wel een delight is. Om aan de wereldwijde vraag naar

segment worden gerekend. And

Merba producten te kunnen voldoen is volgens Wim Boerman, directeur

that’s the way the cookie crumbles.

eigenaar van dit oer-Hollandse familiebedrijf, innoveren de enige manier om de markt te kunnen bedienen vanuit een trendsetters rol en niet als trendvolgers. Deze case study is een voorbeeld van een industrie die een slimme keuze Philips LED TTX

heeft gemaakt! Bent u ook benieuwd naar de LED-oplossingen binnen

De locatie van Merba te Oosterhout mag met een omvang van 100.000

uw segment? Smart Choice Industry is van toepassing binnen:

vierkante meter niet echt klein genoemd worden. Dankzij de flexibele opbouw van het machinepark kan er vrij simpel worden omgebouwd of kunnen er locaties een andere bestemming krijgen. Lijnverlichting geeft dankzij de modulaire opbouw de klant, Merba in dat geval, de gelegenheid de verlichting aan te passen naar de werkzaamheden.

• Cargo handling • Food & Beverage • Material Handling and Packaging • Wood and Paper

Merba heeft de complete productie, de magazijnen en logistieke ruimten uitgevoerd met duurzame Philips LED-verlichting. Dit in combinatie

Meer informatie? Vraag ernaar

met regelsystemen zoals aanwezigheidsdetectie en daglichtafhankelijk

bij uw ES Elektro contactpersoon.

020

Al meer dan 30 jaar samenwerking tussen Hoogland-Mennens en Flexovit

Flexovit is een van oorsprong Nederlands

wijd opererende fabrikant en leverancier

aangegaan. Het verkoopteam van Hoogland-

bedrijf dat in 1958 begon met het produce-

van kwaliteitsproducten en bijbehorende

Mennens wordt met enige regelmaat getraind

ren van glasweefsel versterkte slijpschijven.

diensten. Abrasives vormt een belangrijk

om advies te kunnen geven voor een meer

Voor iedereen beter bekend als afbraam- en

deel van de divisie “Innovatieve Producten

productief en winstgevend rendement bij het

doorslijpschijven.

door-

hoogwaardige materialen” van Saint-Gobain,

gebruik van onze schuur- en slijpmiddelen.

zettingsvermogen maakten Flexovit tot een

1 van de 4 activiteiten waar Saint-Gobain actief

Daar waar een meer specifieke kennis op het

bekende speler voor deze productgroep. Door

is. De andere divisies zijn Bouwmaterialen,

gebied van schuren of slijpen noodzakelijk is

het verder ontwikkelen van deze producten

Distributiebouw & Verpakkingen.

wordt een bezoek gepland samen met een van

Pioniersgeest

en

onze technische specialisten.

heeft Flexovit door de jaren heen een assortiment slijpschijven ontwikkeld dat geschikt is

Productgroepen

voor het bewerken van alle materialen.

Saint-Gobain Abrasives neemt de tijd om de

Slijpoplossingen

zich steeds ontwikkelende wensen van de klant

Saint-Gobain gaat de uitdaging aan om samen

Met deze sterke basis heeft Flexovit haar

te begrijpen en te vervullen. Hierdoor heeft

met Hoogland-Mennens oplossingen op maat­

assortiment in de daarop volgende jaren sterk

zij haar wereldwijde status als marktleider

te bieden. Laat u verrassen en maak een

uitgebreid met flexibele schuurmiddelen,

verworven. Het is de enige internationale

afspraak om te zien hoeveel u kunt besparen

slijp­ stenen en diamantgereedschappen. Het

leverancier ter wereld die alle 3 typen slijp- en

op uw slijpprocessen.

huidige Flexovit pakket biedt het meest uit-

schuurmiddelen produceert: Keramisch en

gebreide industriële assortiment afbraam- en

organisch gebonden slijpmiddelen, flexibele

doorslijpschijven, flexibele schuurmiddelen,

schuurmiddelen en diamant producten.

slijpstenen, hardmetalen frezen, draadborstels en diamant gereedschappen.

Samenwerking Om al onze kennis, aanbevelingen, oplos­

Saint-Gobain

singen en innovaties op een gepaste manier

In 1998 is Flexovit deel uit gaan maken van

op de werkvloer te krijgen zijn we een inten­

Saint-Gobain. Saint-Gobain is een wereld-

sieve samenwerking met Hoogland-Mennens

021

Decentraal I/O-systeem

NIEUWE VERSIE

PSSuniversal voor Profinet gebruikers

Het decentrale I/O-systeem PSSuniversal van Pilz ondersteunt nu

De nieuwe versie bevat de volgende belangrijke

de Profinet-specificatie versie 2.3. Met het decentrale I/O-systeem

functie-uitbreidingen:

PSSuniversal kunnen veiligheidstaken en/of standaardbesturingsfuncties

• Met het Media Redundancy Protocol (MRP) is het nu mogelijk de

eenvoudig op veldniveau worden overgenomen. Hierbij vindt de

communicatietrajecten tussen besturingen en eindapparatuur

communicatie bij de Profinet-variant plaats via Profinet volgens de

redundant in een ringtopologie uit te voeren. Hierdoor kan een

actuele specificatie versie 2.3. Bovendien is het decentrale I/O-systeem

grotere beschikbaarheid van machines/installaties

PSSuniversal nu ook PROFIenergy-compatibel, zodat een actief en

worden gerealiseerd.

effectief energiemanagement mogelijk is.

• Profinet IRT verkort de doorvoertijden in het I/O-systeem PSSuniversal en garandeert een deterministische communicatie.

• Met iPar Server Support is nu het dynamisch opslaan en laden van parameters vanuit de master mogelijk, zodat voor gebruikers van apparatuur het vervangen van apparatuur wordt vereenvoudigd.

• Dankzij Shared Device kan een decentraal I/O-systeem PSSuniversal nu met maximaal 2 masters communiceren. Voor het uitwisselen van standaard I/O-informatie met een standaardbesturing en veilige I/O-informatie met een FS-besturing. De nieuwe functie-uitbreidingen van het Profinet-protocol vormen een aanvulling op de beproefde voordelen van PSSuniversal:

• Optimaal adresbeheer: het Profisafe-adres is slechts één keer per decentraal station vereist, veiligheidsinstellingen voor elk apparaat worden slechts op één plek verricht.

• Eenvoudig gebruik: geen adresinstelling en -beheer voor elke afzonderlijke I/O-module.

• Optimale benutting van de Fail-safe-adressen/het Fail-safe-aantal: Besturingssysteem PSSuniversal met nieuwe Profinet-specificatie

lagere plannings- en beheerkosten.

• Werk de firmware van uw PSSuniversal kopmodulen met Profinet-poort (312041, 312042, 312043) bij en maak gebruik van de nieuwste versie 2.3.

022

Hoogtechnologische lijmen van Henkel

De verbindingstechnologie van de toekomst superieur in het opvangen van dynamische belasting en worden de onderdelen niet verzwakt door het boren van gaten. Ook kunnen lijmen uitmunten vanwege hun flexibiliteit. Hierdoor kunnen hittegevoelige materialen zoals aluminium of kunststof en zeer dunne componenten veilig worden verlijmd. En dit zonder negatieve impact op de sterkte van het materiaal. Nog een voordeel bij het assembleren van onderdelen die hun definitieve oppervlaktebehandeling al hebben gekregen, bijvoorbeeld verchroomd staal, is de geringe warmteontwikkeling bij verlijming. Als niet-geleidend materiaal hebben uitgeharde lijmen ook een isolerend effect en voorkomen ze contactcorrosie. Door de ontwikkeling van nieuwe materialen met ruime toepassings-

“Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger verdeeld over het volledige lijmoppervlak."

mogelijkheden staat de moderne verbindingstechnologie voor grote uitdagingen. In de productie maakt de lijmtechnologie optimaal gebruik van specifieke materiaaleigenschappen en wordt de toepassing van nieuwe constructiemethoden mogelijk, zoals lichtgewichtconstructies. Het gebruik van structurele lijmen is ook een essentiële factor geworden voor de op grote schaal gebruikte hybride constructiemethode en toepassingen met alle soorten metalen, synthetische en vezelcomposiet­

De

lijmtechnologie

kan

worden

geïntegreerd

in

bestaande

materialen. Als wereldmarktleider op het vlak van lijmen en

productieprocessen in alle industriesectoren. De lijm wordt handmatig,

afdichtmiddelen biedt Henkel een compleet aanbod van structurele

halfautomatisch of volautomatisch met een robot aangebracht.

lijmen voor alle mogelijke industriële toepassingen met zijn sterke

Afhankelijk van het toepassingsdomein zijn diverse lijmtechnologieën

merken Loctite en Teroson.

met specifieke produkteigenschappen beschikbaar voor structurele verlijming. Het gaat vooral om 1- of 2-component lijmen die uitharden

Naast de algemene veelzijdigheid zijn er nog andere factoren die de

bij kamertemperatuur of onder invloed van warmte. Henkel bestrijkt

steeds belangrijkere rol van lijmen in de handel en industrie verklaren.

het volledige spectrum van lijmtechnologieën. Dit omvat expoxy,

De traditionele verbindingstechnologieën hebben stuk voor stuk

acrylaat-

bekende nadelen. Mechanische processen zoals klinken of vastbouten,

polymeren en producten op basis van siliconen. Bij de keuze van de

laten alleen krachtoverdracht op bepaalde punten toe. Dit resulteert in

meest geschikte lijm is gespecialiseerd advies van de fabrikant van het

spanningspieken bij gat of puntlasranden. Hierdoor verhoogt het risico

grootste belang.

en

polyurethaanlijmen,

alsook

silaan-gemodificeerde

op vermoeidheidsbreuken. Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen daarentegen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger verdeeld over het volledige lijmoppervlak. Tevens zijn verlijmingen

023

Kennis van machineautomatisering

Waar en wanneer dan ook

Een wereldwijde organisatie.

machine- en industriële automatisering. Wij

Sysmac-automatiseringsplatform

Omron Industrial Automation is leider op het

gebruiken onze expertise op het gebied van

Sysmac is een nieuw veelzijdig en betrouwbaar

gebied van producten en toepassingsexpertise

machineautomatisering om onze klanten

automatiseringsplatform. Sysmac staat voor

voor technologisch geavanceerde automatise­

te helpen hun dromen te realiseren… met

integratie van motion, besturing, netwerk­

ringsproducten.

machines en oplossingen van wereldklasse.

verbindingen en vision, nieuwe software

Het

is

onderdeel

van

(Sysmac Studio) met functionaliteit voor

Omron Corporation, een onderneming die al sinds de oprichting in 1933 anticipeert

Specialisatie gaat om ondersteuning van

configuratie, programmering, simulatie en

op

behoeften.

u, met competent en ervaren personeel,

monitoring en een snel machinenetwerk

en

voldoet

aan

sociale

belangrijke

met hoogwaardige producten die werken

(EtherCAT) voor de aansturing van motion,

bijdragen op zeer uiteenlopende gebieden,

onder omstandigheden die de opgegeven

vision, sensoren en actuatoren.

zoals industriële automatisering, elektronische

specificaties overtreffen, en met constante

componenten en de gezondheidszorg.

aandacht voor uw belangen. Wij bieden

Omron

levert

voortdurend

oplossingen die zijn gebaseerd op de Omron Industrial Automation Europe

behoeften van onze klanten, of die oplossing

In Europa hebben we al meer dan 35 jaar een

nu wordt gebruikt in een eenvoudige of een

toonaangevende positie op het gebied van

zeer flexibele machine.

024

Nieuwe EMS Elektronische Motor Starter Serie

het multitalent in de schakelkast Eaton introduceert deze zomer de 30 mm brede, multifunctionele motorstarter met een geïntegreerde motorbeveiliging voor motoren in het vermogensbereik van 0,06 tot 3 kW.

gebruik van de ruimte in de schakelkast en helpt hij bij het garanderen van een uniform design van de schakelkast. Het gebruik van gereedschapsloze

push-in

technologie

beperkt de installatietijd tot een minimum, terwijl de hybride schakeltechnologie de levensduur

van

de

contacten

vergroot.

Tegelijkertijd biedt de push-in technologie extra contactbescherming tegen vibraties van het schakelsysteem. Regelmatig vastdraaien van losgetrilde schroeven is niet meer nodig. Elektronische, brede beveiliging maakt keuze eenvoudig Alle

varianten

van

de

elektronische

motor­ s tarter worden geleverd met een elektronische, brede beveiliging tegen overbelasting met geïntegreerde fasefout­ detectie volgens IEC60947. Dit stelt de schakeleenheid in staat om de 0,18 tot 6,5 A reduceert de bekabelingstijd in vergelijking

(AC-53a) en 9 A (AC-51) stroomdomeinen af te

elektronische motorstarter combineert vier

met

wel

dekken met slechts twee systemen. Hiermee

functies – direct starter(DOL), omkeerstarter,

60

motorbeveiliging

De

nieuwe

motorstarter

multigetalenteerde

EMS

conventionele

bekabeling

tot

benodigde

wordt de keuze voor het juiste apparaat en

en

noodstop

van

de

hardwarecomponenten tot wel 70 procent.

het management van reserveonderdelen

volgens

categorie

SIL3

of

Door de slanke standaard breedte maakt

vereenvoudigd.

de

overbelasting is geïmplementeerd in de

PLe - in één enkele schakeleenheid. Dit

procent

en

elektronische

het

aantal

motorstarter

optimaal

De

beveiliging

tegen

twee verschillende trip klassen CLASS10 en CLASS10A. De elektronische motorstarter biedt bescherming tot een motorstroom van 4A met de langzamere CLASS10 trip karakteristiek waardoor de motor herhaaldelijk kan worden geschakeld zonder ongewenst afschakelen van de motorstarter. Voor motorstromen hoger dan 4A is de motor beschermd met de CLASS10A karakteristiek. De gebruiker kan de motorstroom eenvoudig direct instellen op het apparaat. Geschikt voor universeel gebruik In

combinatie

met

zekeringselementen

heeft de elektronische motorstarter een kortsluitcapaciteit van maximaal 50kA met type 1 coördinatie. Dit maakt de EMS geschikt voor universeel gebruik in industriële en machinebouwtoepassingen. ontworpen

voor

gebruik

Hij in

is

vooral

materiaal

handling- en logistieke systemen en voor verpakkingsmachines.

025

De nieuwe A-serie

energiemeters De industrie heeft de eeuwigdurende uitdaging de operationele verbruikspatronen worden geanalyseerd. Sub-

kosten zo laag mogelijk te houden. Om grip te krijgen op de

meting zorgt voor het beschikbaar hebben

energiekosten is inzicht in het energieverbruik noodzakelijk.

van accurate en gedetailleerde informatie over het energieverbruik. Dit stelt de gebruiker in

Dit kan op een eenvoudige manier door het plaatsen van

staat inzicht te krijgen in de processen wat kan leiden tot een daling van het verbruik tussen

energiemeters. Door het energieverbruik inzichtelijk te maken

de 20 en 35%.

kunnen besparingen worden gerealiseerd.

De nieuwe A-serie energiemeters De nieuwe ABB A-serie energiemeters biedt Energiebesparing is een proces

onderhoud zal het energieverbruik weer binnen

een volledig geïntegreerde totaaloplossing

De eerste stap naar energiebesparing is

de marges vallen. Met de meetresultaten en

voor meten, registeren, monitoren en online

het meten van het energieverbruik. Om

analyses kunnen bedrijfsprocessen worden

uitlezen van het energieverbruik. Deze DIN-

besparingen te realiseren moet het proces

geoptimaliseerd

aanzienlijke

rail meters zijn geschikt voor één of drie

inzichtelijk gemaakt worden. De volgende

kostenbesparingen gerealiseerd worden. De

fase-meting voor toepassing in industrie en

stappen zijn hierbij van belang:

ABB energiemeters bieden een totaaloplossing

utiliteit. De meters zijn ook specifiek in te

• Monitoren energieverbruik.

voor het

zetten als objectmeter of voor een eerlijke

• Analyseren verbruikspatronen.

uitlezen van het energieverbruik. Hiermee

• Afwijkingen inzichtelijk maken.

worden processen eenvoudig inzichtelijk en

• Bedrijfsprocessen optimaliseren.

beheersbaar.

waardoor

meten, registreren en online

kostenverdeling. Eigenschappen • Hoge nauwkeurigheidsklasse,

Het energieverbruik monitoren geeft inzicht

Energie-efficiency omhoog

in de verbruikspatronen. Door de verbruiks­

De

gegevens te analyseren worden afwijkingen

ingezet

eenvoudig

onverwachte

gebruik van energie of voor het optimaliseren

• Pixel georiënteerd display.

verhoging in het energieverbruik van een

van bedrijfsprocessen. Door ze te koppelen

• Tot 4 input en/of output contacten mogelijk.

machine bijvoorbeeld kan een signaal zijn voor

aan

• Harmonische vervuiling tot de 16e

belangrijk onderhoud. Na het noodzakelijke

kunnen de meters worden uitgelezen en de

vastgesteld.

Een

ABB

energiemeters voor

een

tot klasse 0,5 (C). kunnen

kostenverdeling,

energie

management

worden

• Meet import en export van energie.

effectief

• Breed spanningsbereik 100 - 690V.

systeem

harmonische. • Ingebouwde communicatie Mbus of MODbus.

kW

• Interne klok voor het loggen van

15

meetwaarden. • IR poort voor seriële communicatie adapter.

13

• Breed temperatuurbereik - 40°C - + 70°C.

11

• MID goedgekeurd en gecontroleerd.

9

De nieuwe A-serie vervangt de huidige Delta

7

serie energiemeters.

5 3 må 07

ti 08

on 09

to 10

tr 11

Nykoping/Office/Knotor N-plan/bel. U - T1-2A18A (Sum/hour)

026

De nieuwe spatwaterdichte en stofvrije machines van Hitachi Hitachi weet wat werken aangenaam maakt. Machines met optimale kwaliteit en afgestemd op het werk. Nauwkeurig, snel, doeltreffend. Want elke klus is anders. Zelfs als de omstandigheden niet optimaal zijn stoppen wij niet. Nee, wij werken gewoon door als er een buitje valt of het stof om je oren waait. Dat kan want de nieuwe Hitachi machines bieden weerstand tegen water en stof. Volgens de internationale norm IP56. International Protection, de norm ontwikkeld door de International Electrotechnical Commission (IEC).

De nieuwe Hitachi machines bieden volgens de internationale norm IP56 weerstand tegen water en stof. IP56 is de zware norm waarmee de mate van bescherming van de behuizing van een machine wordt aangegeven. Het eerste cijfer staat voor stof. Hitachi scoort hiervoor een 5 op de lijst van 6. Het tweede cijfer staat voor vocht, waarvoor Hitachi een 6 scoort op een schaal van 9! Zelfs als je de nieuwe snoerloze Hitachi slagschroevendraaiers en slagmoeraanzetters met 100 liter water per minuut nat spuit blijven ze gewoon hun werk doen.

Hitachi introduceert een 4-tal machines die aan de norm voldoen:

• Slagschroevendraaier WH14DBAL2, 14,4 Volt • Slagschroevendraaier WH18DBAL2, 18 Volt • Slagmoeraanzetter WR14DBAL2 • Slagmoeraanzetter WR18DBAL2, met een aandraaimoment van 160 Nm

027

VESTIGINGEN Schultz+Erbse Feldmühlenstraße 41 58099 Hagen Germany Telefoon: +49 2331 36 10 Fax: +49 2331 36 11 23 E-mail: [email protected]

itsme - Hoofdkantoor Steurweg 2 - 4941 VR Raamsdonksveer Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The Netherlands Telefoon: +31 162 484 200 Fax: +31 162 484 299 E-mail: [email protected]

ES Elektro Steurweg 2 - 4941 VR Raamsdonksveer Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The Netherlands Telefoon: +31 162 484 200 Fax: +31 162 484 299 E-mail: [email protected]

Hoogland-Mennens Wieldrechtseweg 24 - 3316 BG Dordrecht Postbus 114 - 3300 AC Dordrecht The Netherlands Telefoon: +31 78 618 33 55 Fax: +31 78 618 16 16 E-mail: [email protected]

Breemes Vogelsancklaan 260 3520 Zonhoven Belgium Telefoon: +32 11 399 499 Fax: +32 11 399 498 E-mail: [email protected]

ES Elektro Romania No 12, Muncii Blvd. RO - 400641, Cluj-Napoca Rumania Telefoon: +40 364 41 63 33 Fax: 40 364 41 73 33 E-mail: [email protected]

COLOFON Oplage: 25.000 stuks SIGNAAL verschijnt vijf keer per jaar SIGNAAL Redactie: Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer tel. (0162) 58 22 00 - E-mail: [email protected] Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen mogelijk na schriftelijke toestemming van de redactie.

Wilt u in het vervolg geen uitgave van SIGNAAL meer missen? Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘aanmelding’ naar [email protected]. Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

Vormgeving: dBOD – Amsterdam

Wenst u SIGNAAL niet langer te ontvangen? Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘opzegging’ naar [email protected]. Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

Grafische adviezen en productie: SITNO – Bergen op Zoom - www.sitno.nl

SIGNAAL is een uitgave van itsme