Christa de Graaf, Pauline Borghuis en Joke Hermes (Hogeschool INHOLLAND, lectoraat Publieke Meningsvorming)

Christa de Graaf, Pauline Borghuis en Joke Hermes (Hogeschool INHOLLAND, lectoraat Publieke Meningsvorming) Titel: Verhalen maken een (virtuele) gemeenschap. Het maken van hybride drama voor een nieuwssite Paper voorbereid voor het Etmaal van de Communicatie, februari 2008 -----Dit paper is gebaseerd op work-in-progress. Wilt u naar ons onderzoek of naar dit paper verwijzen, neem dan a.u.b. contact op met de onderzoekers via [email protected]

Hoe kan drama, geschreven door leden van een internet community, een bijdrage leveren aan een voor- en door-jongeren nieuwswebsite? Zoals burgerjournalistiek een bijzondere bijdrage heeft geleverd aan de revitalisering van printnieuws, is het mogelijk via ‘civic research’ (Hermes, 2006) een bijdrage te leveren aan het opbouwen van een internet nieuwssite voor jongeren. Met ‘civic research’ wordt hier onderzoek bedoeld waarin alle betrokkenen een actieve rol spelen en de onderzoeksvraag direct gerelateerd is aan door de onderzochten geformuleerde einddoelen. Onderzoekers bieden hun vaardigheden aan in ruil voor toegang tot en inzicht in ideologie en ervaringen zoals die dagelijks worden beleefd door de onderzochte gemeenschap. Civic research bouwt daarmee voort op de traditie van actie-onderzoek en grounded theory (Glaser en Strauss, 1967). Onze onderzoeksvraag is simpelweg of civic research, in de vorm van een community building project gebruikt kan worden als tool voor publieksonderzoek? We sluiten hier aan bij methodieken zoals David Gauntlett die met zijn ‘artlab’ heeft ontwikkeld (www.theory.org.uk/david/book8-extract.htm, en zie Gauntlett, 2007).1 En ten tweede, meer inhoudelijk, willen we weten welke kwesties spelen als je nieuws wilt maken door en voor Marokkaanse jongeren in Nederland? De methodologische vraag wordt door de tekst heen behandeld, en beantwoord in de conclusie. De inhoudelijke kwesties die we (tot nu toe) zijn tegengekomen in contact met de Marokko.nl internet community (zoals genderverschillen en emancipatie -zowel vrouwenemancipatie als etnische emancipatie-; religie; opvattingen over burgerschap onder jongeren, en over nieuws; negatieve beeldvorming over de eigen groep, en de pijn die dat met zich meebrengt) komen na de introductie van het community building project dat we met Marokko.nl zijn gestart, aan de orde. Community building: het maken van een soap voor de nieuwssite Marokko.nl In de te presenteren case study gaat het om een bijdrage aan het opbouwen van de site nieuws.marokko.nl. Dit is een voor- en -door jongeren nieuwssite, gelinkt aan de populaire Marokkaans-Nederlandse site Marokko.nl. Omdat jongeren nieuws wel belangrijk vinden maar 1

Gauntlett's ArtLab uses creative and artistic activities as research tools 'to gain an insight into people's relationships with contemporary media culture Creative Explorations: New approaches to identities and audiences David Gauntlett Published by Routledge, May 2007

1

er tegelijkertijd weinig belangstelling voor hebben en zich niet geroepen voelen tot burgerverantwoordelijkheden, adviseerden we2 Marokko Media (uitgever van ondermeer Marokko.nl) naar aansprekende manieren te zoeken om de nieuwssite levendig te maken. Een van die manieren is het maken van een hybride format: een soap waarin naar Zuid-Amerikaans telenovela model via de fictiepersonages ook ruimte is voor actuele nieuwsonderwerpen en beschouwingen (voor telenovela zie Vink, 1988 en Aufderheide, 1993). Eind 2006 is dan ook begonnen met het werven van schrijvers via een advertentie en via ‘persoonlijke boodschappen’ aan de schrijvers van het onder de meer dan 100.000 leden van de community zeer populaire ‘verhalenhoekje’. Ondertussen is geld geworven voor de start van het project. Dat is een verhaal apart, dat hier verder niet uitgebreid aan de orde zal komen.3 De schrijvers worden gecoached vanuit het lectoraat en ondersteund door ondermeer een masterclass gericht op soapschrijven, toch een vak apart. Terwijl de telenovela nog in de kinderschoenen staat, is de nieuwssite in 2007 inmiddels van start gegaan. Op de community en de nieuwssite is een van de soap personages onder de nickname Faysal (17) inmiddels actief. Hij wil graag journalist worden en maakt kleine reportages. In de soap zal hij ook een gezicht krijgen. Zijn reportages worden door een klein team van nieuwsredacteuren gemaakt.

De site ‘Nieuws.marokko.nl’ Naar aanleiding van de drukbezochte rubriek Marokkaanse Jongeren en Actualiteit, waarop vaak gediscussieerd wordt door de leden van marokko.nl over het hedendaagse nieuws, heeft Marokko Media een nieuwssite ontwikkeld voor jongeren tussen de 15 en 25 jaar, die in juni 2007 is gelanceerd. Het doel van de nieuwssite is om de community/ doelgroep maatschappelijk te betrekken in de Nederlandse samenleving en hen beter te voorzien van nieuws en informatie. Het nieuws wordt op een eigentijdse en diverse manier overgebracht via weblogs en videocasts, artikelen, columns, wekelijkse nieuwsuitzending en een nieuwsbalk.De nieuwssite wordt voor en door jongeren geproduceerd en geconsumeerd. Omdat de doelgroep, zelf een bijdrage leveren aan de nieuwssite is de hoop dat ze zich er thuis zullen voelen. Community- leden moeten zich veilig en erkend voelen op de site. In tegenstelling tot andere (semi)publieke plekken worden ze er aangeduid als mens. Ze zijn er welkom en nu eens niet probleemeigenaar van het (negatieve) nieuws (interview met hoofdredacteur nieuws.Marokko.nl, december 2007). Marokko.nl is in de afgelopen jaren sterk gegroeid en heeft ruim 115.000 leden en een bezoekersaantal van 35.000 per dag. 70% van de bezoekers/ leden bestaat uit Marokkanen, de overige 30% bestaat voornamelijk uit Nederlanders, Turken, Belgen, Surinamers, Antillianen, Algerijnen en Tunesiërs. De vaste bezoekers zijn voornamelijk vrouwen (75%) in de leeftijd van 15 tot 25 jaar. (Adviesrapport in opdracht van Marokko media en Hogeschool Inholland, Saliha Bouzahra, juli 2007). Marokko.nl is een community, Dat betekent vooral dat de leden van de community de website kunnen maken of kraken. De moderators en operators komen uit de community en zorgen voor de naleving van de regels. Het is de taak van ieder lid om ervoor te zorgen dat zijn/haar virtuele omgeving schoon blijft. Een gezonde sociale controle is net als in 2

Met ‘we’ wordt hier het lectoraat Publieke Meningsvorming, Hogeschool INHOLLAND, en meer specifiek de lector en associate lector, Joke Hermes en Robert Adolfsson, bedoeld. De beide andere auteurs zijn vervolgens bij het project betrokken, respectievelijk als coach-onderzoeker en als onderzoeker-verslaglegger. 3 Nike sponsort het project waarin immers de emancipatie van Marokkaanse meiden ondermeer aan de orde komt via tweeNederlands-Marokkaanse voetballende nichten die een centrale rol spelen. Daarnaast is een beurs verstrekt voor de masterclass door het Amsterdams fonds voor de kuns.

2

'real-life' ook op internet onmisbaar. Op Marokko.nl zijn er basisregels om het gebruik van de community in goede banen te leiden. Het Marokko Forum is er voor iedereen die iets te zeggen heeft waarin een ander geïnteresseerd kan zijn (http://info.marokko.nl, december 2007). Op de site ‘nieuws.marokko.nl’ zijn de volgende topics/onderwerpen/rubrieken te vinden: algemeen, buitenland, studie & wetenschap, economie, lifestyle, kunst & cultuur en sport. Wat maakt de Nieuwssite bijzonder? Veel van de activiteiten op de Nieuwssite zijn er op gericht om de communicatie en integratie tussen zowel allochtonen en autochtonen als tussen allochtone groepen onderling te bevorderen. Met name de eigen leefwereld/het eigen verhaal van de leden speelt een centrale rol. De reacties op de topics komen uit de community. Zij bepalen uiteindelijk waarover ‘gesproken’ wordt. Die topics waarop de meeste reacties komen, staan bovenaan. Onderaan de lijst vallen topics waarop niet wordt gereageerd weg. Met name emancipatie, discriminatie en tolerantie en respect zijn thema’s waarop wordt gereageerd. Zo kwamen op de topic ‘Oproepen tot tolerantie en respect’ van 2 januari jl. kwamen 1323 reacties binnen (nieuws.marokko.nl, 6 januari 2008). Een uitzonderlijk hoge score. Een reactie van 2 januari: ‘Ik denk dat je ook een middenweg kan kiezen, door bijv. toe te geven dat er problemen zijn, maar niet te blijven hangen in schelden en wijzen met je vingertje, maar oplossingen te bedenken. En 1 ding is voor wat mij betreft wel duidelijk: we moeten proberen om alles een beetje leefbaar te houden en als je de wereld wilt verbeteren, begin dan bij jezelf. Moslims/Marokkanen wonen in NL en ze zullen niet weggaan. Laten we er dus maar het beste van zien te maken. Schelden en haten is niet de oplossing, het maakt alles alleen maar erger, want mensen gaan in de verdediging en zetten hun hakken in het zand. Zo worden de tegenstellingen groter en dus de afstand tussen de culturen ook en dus de kans op verbeterde verhoudingen kleiner. Zo denk ik erover.’ Dutchburdy, 12-1 2007 Het valt op dat de nieuwssite met name wordt bezocht door vrouwelijke bezoekers. Hoewel nieuws wordt gezien als mannengenre (meer mannen dan vrouwen kijken nieuws; mannen praten meer over nieuws; onderzoekers hebben vaak mannen als ‘typische nieuwsgebruikers’ onderzocht), is dat hier niet zo. Daarmee past een soap des te beter in het profiel van nieuws.Marokko.nl. (In de productie van de soap is het wel een punt van aandacht dat manieren moeten worden gezocht om ook mannelijke kijkers te trekken.) Een soap versterkt immers de kracht van een website om een semi-publieke plek te zijn, waar moeilijk bespreekbare items openbaar kunnen worden gemaakt, omdat soaps voorbeeldproblemen kunnen ensceneren waar sitegebruikers weer op kunnen reageren vanuit de relatieve anonimiteit van hun ‘nick’ (zelfgekozen user identiteit). Dat versterkt vervolgens weer de mogelijkheid dat leden hun verhaal kwijt kunnen, van elkaar kunnen leren of elkaar kunnen helpen. Bij de start van het project wisten we al dat we als onderzoekers geïnteresseerd zijn in ondermeer constructies van mannelijkheid en vrouwelijkheid; ambitie; alledaagse beleving van religie en zelf-censuur onder jonge Marokkaanse vrouwen. We wisten ook dat we onze onderzoeksambities wilden vertalen naar een community building project waar niet alleen de onderzoekers bij te winnen hebben. We hoopten vooral dat het schrijven voor jonge vrouwen bij zou dragen aan het vinden van een nieuwe, publieke stem en dat dit, meer algemeen hun emancipatie zou steunen en ook tot onderwerp van reflectie zou maken voor de jonge mannen die we bij het project wilden betrekken. Of dat zal lukken weten we nog niet. Hieronder volgt 3

eerst een meer algemene beschrijving van de geschiedenis van het project, en vervolgens een meer persoonlijke beschrijving van degene onder ons drieën die niet alleen als onderzoeker maar ook als schrijfcoach optreedt.

Etnografie van een schrijversteam Soap is populair onder jongeren ongeacht hun etnisch-culturele achtergrond (De Bruin, 2005). Etnografisch onderzoek onder soap kijkende jongeren uit minderheidsgroepen liet al zien wat een waardevolle ingang populaire televisie kan bieden om inzicht te krijgen in ondermeer de constructie van identiteiten; de verhouding tussen generaties en het onderhandelen over tradities (Gillespie, 1995). Via het coachen van het schrijversteam hebben we als onderzoekers een unieke mogelijkheid om mee te denken, vragen te stellen en het onderhandelen over definities van de werkelijkheid door de schrijversgroep te volgen. Coaching van de schrijvers is niet alleen van belang voor de kwaliteit van het eindproduct en daarmee voor de site, het ondersteunt ook de (jonge) verhalenvertellers in hun ambities. Al met al is hier sprake van ‘civic research’ waarin de aan het project deelnemende partijen allemaal hun eigen inbreng hebben, en machtsrelaties iets meer gelijk zijn verdeeld dan gewoonlijk in een onderzoeksproces. Daarin is immers de macht van de onderzoeker in de regel versluierd en moeilijk aan de orde te stellen door informanten, hoe goed de bedoelingen van de onderzoekers ook zijn (McRobbie, 1983; Mies, 1982). We weten niet zeker of de verhalen die de schrijvers bedenken ook echt leven binnen de community, en of een soap ook een gevaarlijke vorm van zelfrepresentatie zou kunnen zijn omdat het dagelijks leven er wordt uitvergroot. Voorlopig vertrouwen we op feedback van de community. Op dit moment reageert een klankbordgroep op de inhoud. Zodra de soap uitgezonden wordt, naar we hopen vanaf najaar 2008 zal meer feedback kunnen worden gegenereerd om discussie over en de inzet van de soap zuiver te houden. Vanuit onderzoeksperspectief betekent dat, dat verhalen en anecdotes, zowel voor de soap als in de schrijversbijeenkomsten, als standaard onderzoeksmateriaal moeten worden behandeld. Zoveel mogelijk worden opmerkingen, anecdotes en wederwaardigheden bijgehouden in verslaglegging van contacten; uitgeschreven tekst (treatments, verhaallijnen, scripts) worden apart opgeslagen. Geregeld bekijken we het onderzoekmateriaal om vast te stellen welke thema’s naar boven komen en hoe daarover wordt gepraat. Standaard methoden van kwalitatief onderzoek worden gebruikt om te zoeken naar de onderliggende logica in wat wordt besproken (Glaser en Strauss, 1967; Strauss en Corbin, 1990; Potter en Whetherell, 1988). Het uitvergroten van de werkelijkheid door de lens van een soap opera lijkt ons daarbij vooralsnog een hulpmiddel en geen belemmering. Ontmoetingen met de schrijvers Omdat multiculturele soaps, bedacht door grotendeels ‘witte’ Nederlanders als niet aansprekend worden ervaren door de Marokkaanse gemeenschap ontstond het idee om de soap door en voor de community zelf te laten schrijven (zo was er volgens Khalid Mahdaoui en Gijs van Beek van Marokko Media behoorlijk wat commentaar op de Amsterdamse reality soap WestSide van Marokkaanse zijde, Hermes, Adolfsson e.a., 2006). In februari 2007 is er een oproep geplaatst op Marokko.nl, onder de verhalenrubriek waarop schrijvers konden reageren. Een Marokkaanse InHolland studente (Saliha Bouzahra) werkte als stagaire bij Marokko Media en combineerde onderzoekstaken met communicatiemanagement. De reacties waren aanvankelijk erg 4

enthousiast. Ruim 40 verhalenvertellers meldden zich aan om deel te nemen aan het project. Veel schrijfsters zagen het als een kans om hun schrijftalent verder te ontplooien. Toen de schrijvers ook daadwerkelijk uit de anonimiteit en veiligheid van de community moesten treden, haakten velen toch af. Van de 40 aangemelde kandidaten kwamen er maar drie naar de eerste bijeenkomst. Toen eenmaal eind maart 2007 een banner op Marokko.nl was geplaatst, leverde dit wel een aantal nieuwe schrijvers op en breidde de groep zich toch nog langzaam uit. Doordat het schrijversteam gaandeweg steeds groter werd, woonden iedere keer andere verhalenvertellers de bijeenkomsten bij. Veel tijd ging naar het (opnieuw) voorstellen van elkaar en het bijpraten van het nieuwe lid over het project en het geschreven verhaal. De tijd die er aan brainstormsessies kon worden besteed kwam hierdoor nogal onder druk te staan. Daarnaast was het leeftijdsverschil en het verschil in niveau en schrijftempo van de verhalenvertellers erg groot. Ten derde was het sommige schrijvers van huis uit niet toegestaan alleen en in het donker te reizen, waardoor ze niet altijd aanwezig konden zijn. De groep werd daarom opgesplitst in een schrijversteam en een klankbordgroep. De eerste bijeenkomsten werd er gezamenlijk gebrainstormd over de verhaallijnen. Er werden drie families bedacht, een traditionele familie met vier kinderen, een wat meer moderne Marokkaans- Nederlandse familie met drie kinderen en een moderne en succesvolle familie met één kind. De schrijvers gingen naar huis met de opdracht de achtergronden van de ouders en de kinderen te bedenken en te schrijven. Dit leverde prachtige authentieke en rijke verhalen vanuit de eigen cultuur op waarop de serie is gebaseerd. Drie kleine voorbeelden: Twee zusjes, Khadija en Amina, zijn in hun jeugd in Marokko onafscheidelijk. Wanneer Khadija door haar huwelijk naar Nederland moet emigreren, mist Amina haar zo dat zij al snel volgt. Als Amina echter verliefd raakt op een Nederlander en met hem wil trouwen, wordt ze door Khadija en de hele familie verstoten. Beide zusjes missen elkaar opnieuw en dragen dit grote verdriet bij zich. Amina is verliefd op een Turkse man, Ufuk. Maar ze is al uitgehuwelijkt aan haar neef Abdel. Met hem zal ze ook trouwen. Diep begraven in haar hart smeulen echter ook nog oude gevoelens. Op zoek naar namen voor de hoofdpersonnages blijven we steken bij een naam voor een vervelend broertje. Uiteindelijk zal hij Hicham gaan heten maar de discussie voordat we zover zijn is ronduit hilarisch. Zo vinden we eigenlijk allemaal dat een Hicham (of Isam) een vervelend dik jongetje is. Klein moment van absoluut contact. Al met al, is het praten over de verhaallijnen een mooie manier om ‘rapport’ met de schrijvers/sters op te bouwen (Hammersley en Atkinson, 1983) maar het lukt lang niet altijd om echt contact gekrijgen. Zo werd XXXX (pseudoniem), een Marokkaan werkzaam bij Sjouer casting op initiatief van de hoofdredactie van Marokko Media met de best mogelijke bedoelingenj bij de verhalenvertellers gevoegd. Het zou zijn taak worden om tijdens de productiefase de rol van uitvoerend producent op zich nemen. Door zijn nadrukkelijke aanwezigheid en uitbuiten van zijn man-zijn stagneerde het creatieve proces bij de schrijfsters. Zij durfden zich in zijn aanwezigheid nauwelijks hun mond open te doen, laat staan gezamenlijk associatief te fantaseren over de serie. Culturele opvatting over mannen en vrouwen stonden hen niet toe om dat aan hem te laten weten. Twee van ons waren aanwezig en intervenieerden wel. 5

We moesten dat bekopen met een kattige uitwisseling waarin het argument viel dat ‘wij’ (Marokkanen) dat niet zo doen. Het aanscherpen van cultureel verschil heeft als gevolg dat het zorgvuldige opgebouwde gevoel van gezamenlijkheid onmiddellijk verdwijnt. Hierdoor haakten weer een aantal schrijvers af en kwam het proces in gevaar. Opnieuw moesten schrijvers geworven worden. XXX is tijdelijk de wacht was aangezegd door de nieuws.Marokko.nl hoofdredacteur (dat is niet iets wat wij als witte outsiders kunnen doen) en de schrijfsters pakten de draad weer op. Vervolgens bemoeilijkten de Ramadan en de vakantie het schrijfproces opnieuw. Na de vakantie zijn we weer vol goede moed begonnen. Inmiddels was een goede schrijfster afgehaakt. In Marokko had zij een man ontmoet waarmee ze gaat trouwen. Eerst was zij ongesluierd maar nu ze in deze relatie zit, draagt ze een hoofddoek en heeft ze niet langer tijd om te schrijven. Zoals ze zelf zegt, moet zij haar huwelijk nu voorbereiden en dat gaat kennelijk niet samen met schrijven. Hieruit ontstond een discussie over de hoofddoek. Wanneer en waarom doe je die op? Het is niet zo moeilijk om de sluier te gaan dragen, maar het is heel moeilijk, zo niet onmogelijk om hem niet meer te dragen begrepen we ondermeer van de hoofdredacteur, een moslima die niet meer gesluierd gaat. Dit zou ook weer een item kunnen zijn in de serie. Zo zou het kunnen zijn dat het personage Sara die, omdat ze verliefd is, plotseling een sluier gaat dragen of dat haar nicht Intissar die in opstand komt tegen de strenge leefregels van haar ouder, haar sluier afdoet. Gaandeweg leren we niet alleen elkaar, maar leren de schrijvers ook de wetten van drama kennen en toepassen. Hun stijl en hun Nederlands gaat met sprongen vooruit en zij voelen zich steeds vrijer om zich (creatief) te uiten. Zo zijn ze voortdurend met elkaar in discussie over psychologische achtergronden en de daaruit voortvloeiende handelingen van de personages in de serie. Ze komen daardoor te staan voor vraagstukken vanuit hun Marokkaanse achtergrond en de Nederlandse cultuur over geloof, relaties, waarden en normen, familie, liefde, carrière, vrouw zijn, man zijn (positief en negatief gevoelige momenten). Telkens komt de vraag naar voren hoe doen wij dit en in hoeverre verschilt dit met de aanpak van dit vraagstuk/item in de Nederlandse cultuur? Het bespreken van culturele groepsverschillen is duidelijk gewoner geworden en iets dat tegen het licht kan worden gehouden. Wat zeggen we ermee als we het op die manier aanpakken? Welk statement willen we afgeven? In hoeverre werkt dit bevrijdend of juist stigmatiserend? In hoeverre bevestig je hiermee voordelen over Marokkanen in Nederland? Eind november 2007 lagen er 5 afleveringen in treatment vorm klaar. Reden om ze voor te leggen aan een dramaturg en producent. Vanuit eerdere, persoonlijke contacten, vroegen we Rinkelfilm en tv, een jong en klein bedrijf dat al eerder werkte met divers samengestelde groepen en multiculturele thema’s. De schrijvers vreesden het oordeel van de dramaturg. Zij hadden zich daarvoor ook al ingedekt door op voorhand aan te geven wat ze zelf niet zo sterk vonden in hun werk. Maar de dramaturg en de producent waren verrassend positief. Natuurlijk waren er aandachtspunten. Maar over het algemeen waren ze tevreden, zeker gezien het feit dat dit voor de schrijvers de eerste keer is dat zij hiermee bezig zijn. De schrijvers konden de gemaakte keuzes goed verantwoorden. Het was mooi om te zien hoe ze voor de producent en dramaturg zaten. Het effect van hun onbevangenheid, intelligentie en gedrevenheid raakten de dramaturg en de producent zo, dat zij aanboden het werk over een maand opnieuw te willen bekijken. Na de bijeenkomst waren de schrijvers van mening dat zij eigenlijk niet zoveel nieuwe dingen hadden gehoord, en daardoor nam hun vertrouwen in zichzelf opnieuw toe. Tijdens de bijeenkomst met Rinkelfilm en tv is besloten het schrijversteam verder uit te breiden en er een soort van soapfabriek van te maken. Opnieuw werd een oproep geplaatst op Marokko.nl (najaar 2007). 6

Vier nieuwe schrijvers met talent zijn geworven. Het team bestaat nu uit een kernteam dat verantwoordelijk is voor de grote lijnen van het verhaal, een schrijversteam die de lijnen uit gaat werken in treatmentvorm en scenario, en een klankbordgroep, die steeds commentaar levert op een nieuwe ideeën aandraagt voor de inhoud.

Eind januari 2008 hebben we dan verschillende partijen gecommiteerd. Inmiddels is namelijk Rinkel Film en TV Producties BV als professioneel producent serieus betrokken bij het proces. We denken dat dit het community building karakter van het project niet hoeft aan te tasten maar kan versterken. De kans is nu immers groter dat er een ‘echte’ serie zal worden gerealiseerd. Rinkel was van hun kant zeer positief over het project, maar aanvankelijk niet blij met de mono-culturele benadering van de serie. Zij achtte het juist haar plicht om een zo divers mogelijke afspiegeling van de maatschappij te laten zien. Marokko Media (met name de nieuws hoofdredacteur) verdedigde juist een mono-culturele aanpak. Marokkanen kijken niet naar Westside en Sjoefsjoef Habibi, omdat ze deze series geen goede afspiegeling vinden van de manier waarop zij met hun dubbele burgerschap in de gemeenschap staan. Zij vinden de inhoud vaak clichématig en daardoor stigmatiserend. Door nu een serie door en voor de eigen gemeenschap te maken, wordt de kans veel groter dat de serie wel wordt gedragen door de gemeenschap. Zo kan de soap emanciperend werken voor Marokkaanse jongeren en hen het gevoel geven serieus genomen te worden. Bovendien is de kracht van de community nu juist dat het contact tussen leden en uitgever volstrekt authentiek en wederkerig is. De community beslist; het moet een ‘eigen ding’ zijn en niet de zoveelste goedbedoelde poging van buitenaf. Bezoek aan Nike: eerst pogingen tot het laten horen van een eigen stem In juni 2007 brachten de schrijvers en leden van het lectoraat een bezoek aan de afdeling Corporate responsability van Nike in Hilversum. Eerder al was Nike benaderd voor financiële steun die werd toegezegd op voorwaarde dat de schrijfsters zelf hun soap zouden komen pitchen. Nike sponsort ondermeer een Marokkaans meidenvoetbal team. Tijdens de bijeenkomst was het verrassend en ook ontroerend te merken hoe de schrijvers (4 meiden, 1 jongen, 2 hoofddoeken) de keuzes die zij hadden gemaakt in de serie konden verdedigen. Zij stipten aan waarom het belangrijk was om een meisje te laten zien dat wil voetballen en dit niet mag van haar ouders. Hoe ze toch haar ambitie blijft volgen, alle moeilijkheden probeert te overwinnen en er goed uit komt. Het zal volgens de schrijvers andere Marokkaanse jongeren ertoe aan kunnen zetten hun dromen ook na te komen. Nike’s corporate responsibility directeur was onder de indruk. Zelf bicultureel opgegroeid had ze snel contact met de schrijfsters en hoorde zich, enigszins tot haar verbazing, door één van de schrijfsters gecomplimenteerd worden met haar goede werk namens de corporate gigant. Het geld werd toegezegd. Een uitnodiging werd verstrekt voor een ander Nike project. De schrijvers waren uitgelaten, de schrijfprestaties werden beter. Niet alleen werd er geld toegezegd, maar ook het netwerk van de schrijvers werd uitgebreid. Nike wil faciliteiten in de vorm van ruimte toekennen om de serie te kunnen draaien. In Geuzenveld loopt nog een ander corporate responsability project. Marokkaanse moeders hebben daar een hardloop club opgericht en trainen iedere week onder leiding van een professionele trainster. Nike sponsort een vrouwenloop in Casablanca waar ook het schrijversteam nu voor is uitgenodigd om contact te maken met deze vrouwen, en mee te doen aan de race. Bovendien bracht Nike hen in contact met de Marokkaanse schrijfster Fadoua Bouali, een persoonlijke vriendin van de directeur corporate responsibility, die een column 7

schrijft in de Volkskrant. Tijdens hun vakantie in Marokko maken twee schrijfsters inderdaad contact met Fadoua Bouali en spreken met haar over de serie, schrijversschap en carrière als schrijver. Ook hier vraagt de confrontatie met andere ideeën reflectie op eigen uitgangspunten. Schrijfster Leila: toen ik Bouali’s boek Bevrijd door Allah de eerste keer had gelezen, dacht ik, dit is bijna verraad aan onze gemeenschap. Over hoe er wordt omgegaan met maagdelijkheid bijvoorbeeld. Ik dacht, moet je dat nu zo opschrijven? Wat denken de mensen dan wel niet over ons? Weet je, mensen sluiten hun ogen liever. Maar voor mij is zwijgen vooruitschuiven. Het komt toch altijd weer op je terug en het is beter er nu iets mee te doen. Dus toen ik het voor de tweede keer las vond ik het al een stuk minder erg.

Contact schrijvers en schrijfcoach: Christa’s ervaringen Het bleek moeilijk om echt contact te krijgen met de schrijvers. Ik merkte dat ik niet zoveel wist van hun wereld als ik wel dacht. Dat ik er wel beelden van had, maar dat die vooral gestoeld waren op clichés. Bij mij leefde er een voortdurende angst dat ik door onwetendheid kwetsend zou kunnen zijn. Dat ik door de schrijvers gezien zou worden als een van die Nederlanders die negatief doen over Marokkanen. Of als iemand die alleen maar vooroordelen heeft over Marokkanen. Dat zij voor mij gezien mijn leeftijd en staat van dienst uit respect terughouden zouden zijn. Daarom was ik in het begin uiterst voorzichtig in mijn benadering. Maar gaandeweg won ik meer vertrouwen en kon ik eerlijk uitkomen voor mijn mening. Ik ben erachter gekomen dat door directe vragen te stellen en door te blijven vragen, ik meer te weten kom dan door uit geveinsd respect te zwijgen. Wanneer zal het personage Hassan wel naar het buurthuis gaan? Als het iets te maken heeft met het geloof. Waarom is dat zo? Omdat Marokkanen niks verwachten van buurtbijeenkomsten. Waarom verwachten zij daar niks van? Het wordt ervaren als eenzijdige integratie, de Marokkanen moeten iets doen, de Nederlanders niks, die blijven zitten waar ze zitten. Waarom is dat zo? Omdat ze willen dat jij verandert, maar het moet hen geen moeite kosten. Waarom gaat Hassan dan wel als het met het geloof te maken heeft? Dan kan hij iets van zichzelf laten zien. Bijvoorbeeld rondleidingen geven in de Moskee. Dan kan hij daadwerkelijk vooroordelen weghalen. Niet lullen maar doen. Waarom zou dat andersom niet ook kunnen? Omdat we daartoe niet worden uitgenodigd. Het is soms nog moeilijk om voor mijn mening uit te komen, omdat ik andere belangen kan hebben dan de schrijvers. Keuzes zie zij willen maken botsen met wat ik als scenario schrijver zou willen laten zien. Zo zou ik het personage Khadija, een gezagsgetrouwe conservatieve moeder, zich meer willen laten emanciperen door haar tegen haar man op te laten staan. De schrijvers lieten dit idee aanvankelijk toe en gaven het vorm, maar verder in het proces gaven zij aan dat dit niet de werkelijkheid is, en dat Marokkanen het dus niet zullen geloven. Over het wel of niet dragen van een hoofddoek door een van de hoofdkarakters hadden we eindeloze discussies. Ik vond dat ze ongesluierd moest zijn. De groep was verdeeld. Uiteindelijk legde ik mij neer bij de keuze om tiener Intissar een hoofddoek te laten dragen, maar in mijzelf vond ik dat jammer. Voor mij is de hoofddoek een teken van de onderdrukking van de vrouw waartegen je je dient te verzetten, terwijl het voor de schrijversgroep een geloofsuiting is, een teken van 8

liefdevolle acceptatie. Maar het is hun serie, en daarom is het belangrijk dat het er zo uitziet als zij willen. En dat is wat ik me steeds voorhoud en waar ik naar op zoek ben.

De serie MeetingPoint Tanger, een co-created internet community soap Meetingpoint Tanger is inmiddels een echt ding. We beschrijven hem als een community soap voor (in eerste instantie Marokkaanse) jongeren van 15-21 jaar die zich in het heden afspeelt. De serie heeft het leven van de Marokkaanse gemeenschap in de Amsterdamse wijk Geuzenveld als achtergrond. Centraal staan de belevenissen van de drie families Khadour, Evertsen en Naseeri. In de eerste twintig afleveringen maakt een van de soapacteurs, Faysal Naseeri (17 jr.) een actueel journaal. Na uitzending van deze 20 afleveringen zal achteraf actueel nieuws worden ingevoegd dat niet ouder is dan een week, en dat door dezelfde acteur als journaal wordt aangeboden. *Synopsis MPT* De hoofdlijn van de eerste twintig afleveringen van de serie loopt via Intissar Khadour (18) die zich laat overhalen door haar half Nederlandse, half Marokkaanse vriendin Sarah Everts (18) om te gaan zaalvoetballen. Intissar moet zien dit geheim te houden voor haar conservatieve ouders, Khadija (41) en Hassan Khadour (49) want anders zouden ze het verbieden. Als Intissar een selectiewedstrijd moet spelen om te worden geselecteerd voor de samenstelling van het team, moet zij ook naar het geboortefeest van haar neefje Akram. Ze kan hier echt niet onderuit maar weet met en smoes nog net op tijd weg te glippen om zich toch te plaatsen voor de selectie. Haar broertje Hicham (15) verraadt haar en het komt uit dat ze voetbalt. Uiteindelijk zal ze meespelen in de selectiewedstrijd en zal haar vader trots op haar zijn. Als tweede lijn volgen we de moeder van Intissar, Khadija Khadour en de moeder van Sarah, Amina Everts. Ze zijn twee zusjes die 20 jaar geleden onafhankelijk van elkaar uit Tanger naar Nederland zijn gekomen. In hun jeugd hadden zij een onafscheidelijke en bijzondere band met elkaar. Als Amina in Nederland verliefd wordt op een Nederlandse man, Jan Evertsen, en met hem een gezin sticht, wordt ze uit de familie verstoten. Zowel Khadija als Amina voelen dit beiden als een groot en verborgen verdriet. Zullen de twee zusjes elkaar ooit weer vinden? In de eerste twintig afleveringen wordt hiertoe een aanzet gegeven. Als derde lijn volgen we de zoektocht van Lisa Everts (23) naar haar vader. Ze is de vergeten dochter van Jan Everts uit een vorige relatie. Zal ze haar vader weten te vinden? Zal ze in de half- Nederlandse, half Marokkaanse familie worden geaccepteerd en opgenomen? In de eerste vijf afleveringen wordt hieraan een clou gegeven. Door deze drie lijnen heen loopt als een rode slingerende draad en running gag de lijn van de zeventienjarige Faysal Naseeri, zoon en enig kind van Dina (37) en Mohammed (39) Naseeri, een rijke familie die het gemaakt heeft in Nederland. Door hun drukke banen verwaarlozen ze Faysal emotioneel. Faysal is verliefd op Intissar, maar zij ziet hem niet staan. Om Intissar te imponeren maakt hij een journaal. Het doel dat hij voorgeeft is om de Marokkaanse gemeenschap vanuit de eigen gemeenschap neer te zetten op een positieve manier. Daarnaast 9

moet hij moet aan geld, ruimte en apparatuur zien te komen terwijl zijn ouders, hoewel rijk en afwezig, hem Spartaans trachten op te voeden. Ondanks alle tegenslagen slaagt hij erin het eerste journaal in een van de laatste afleveringen klaar te hebben. Eindelijk toont Intissar voor het eerst echt interesse in hem. De serie laat jongeren van Marokkaanse afkomst zien in hun groei naar volwassenheid in een multiculturele leefwereld. Het accent ligt hierbij op de psychologische achtergrond van de jongeren terwijl ze manoeuvreren tussen twee culturen en wat dat met hen en tussen hen doet. Omdat in deze soap het actuele nieuws wordt betrokken, verwachten we jongeren meer te kunnen interesseren voor nieuws. De aanraking met nieuws zal altijd zijdelings gebeuren. Telkens zal door middel van actie, spannende of komische verwikkelingen, het verhaal weer overnemen. In alles wat de jongeren meemaken zal hun doorzettingsvermogen, hun familieband, hun respect en vriendschap voor elkaar op de proef gesteld worden. En als ze er uiteindelijk goed uitkomen, zullen ze een ervaring rijker zijn. Actueel nieuws is daarbij de kapstok. Actualiteit moet in de serie gezien worden in de breedste zin van het woord: nieuws op allerlei gebied komt in aanmerking, politiek, lokaal en interlokaal nieuws, politiek, kunst, cultuur, misdaad etc.

Analyse van de totnutoe vergaarde indrukken (antwoord op de onderzoeksvragen) Ons doel is een analyse met veel lagen waarin voor die verschillende lagen duidelijk wordt hoe Marokkaans-Nederlandse identiteit wordt geconstrueerd. Heel in het algemeen is meestal het doel van publieksonderzoek om te reconstrueren hoe mensen plezier hebben in een tekst (televisieprogramma, serie, blad, boek) en welke betekenis de tekst voor hen heeft. Kijk- of leesplezier stuurt de wens aan om tot betekenis te komen. In dat proces wordt altijd ook in meerdere of mindere mate onderhandelt over identiteit. David Gauntlett suggereert in Creative explorations (2007) dat publieksonderzoeksvragen over identiteitsconstructie beter kunnen worden beantwoord middels (gezamenlijke) creatieve projecten dan in standaardinterviews. Hij haalt eerder werk van een van ons aan waarin het onder andere gaat over de relatieve betekenisloosheid van veel alledaags mediagebruik. Interviews zijn dan niet altijd de beste weg om antwoord te krijgen op de achterliggende motivaties en identiteitsonderhandelingen die uiteindelijk het gebruik van de mediatekst de moeite waard maken (Gauntlett, 2007: 2/3; Hermes, 1995). In zijn eigen werk gebruikt Gauntlett korte trainingen (lego serious play), een instrument dat ook voor bijvoorbeeld organisatiesociologische doeleinden wordt gebruikt. Duidelijk is dat je creatief uitdrukken veel toevoegt aan de middelen die ‘leken’ ten dienste staan om aanknopingspunten te vinden om vaak onbewust aannemen van de premisses van een tekst ter discussie te stellen en zo ook zelf tot begrip te komen van wat mediateksten voor ze doen. Wij willen graag een stap verder gaan. Niet alleen zijn we geïnteresseerd in het op gang brengen van nieuwe associatieve processen van betekenisgeving, we denken dat wat in en rond het creatief proces op haar beurt weer discursief kan worden geduid. Uiteindelijk zijn we niet geïnteresseerd in de schrijvers en schrijfsters als individuen. Het gaat ons om het onderhandelen over identiteit in en middels het gebruik van mediateksten en het zo tot stand brengen van vormen van betrokken burgerschap. De media zijn immers ook het (semi)publieke platform waar we steun vinden voor onze opvattingen over onze verantwoordelijkheden en plichten, over met wie we verbonden zijn en met wie niet, en wat de best mogelijke toekomst voor die groepen zou kunnen zijn (zie bijv. Stevenson, 2003). We zullen dan ook het etnografisch materiaal gebruiken voor een nadere analyse waarin thema’s dilemma’s en karakteristieke manieren van spreken of 10

definieren hun plaats krijgen. In deze paper willen we enkele van die dilemma’s laten zien en, ter conclusie, een aantal hypotheses formuleren voor de analyse van ons nu voor de helft verzamelde onderzoeksmateriaal. Daarbij maken we gebruik van wat Glaser en Strauss (1967) de ‘constant comparative method’ noemen en van ‘outliers’ ten opzichte van de middengroep van meer gewone uitspraken, een methode die Miles en Huberman aanraden voor de analyse van kwalitatief onderzoeksmateriaal (Miles en Huberman, 1987).

Dilemma’s en thema’s in het materiaal Een aantal dilemma’s komen regelmatig terug. Sommige meer expliciet andere zijn impliciet aanwezig en kenbaar door plotselinge stiltes of het zwijgen van schrijvers/sters die anders volop meepraten. Hieronder volgt een ruime selectie uit ons materiaal om een beeld te geven van wat in het schrijversoverleg aan de orde komt. - Boosheid en pijn over negatieve beeldvorming in de maatschappij en in de media in het algemeen - Kennismaking met een mogelijke Marokkaanse producent die nadrukkelijk als man aanwezig was: de vrouwen trokken zich terug en zagen geen mogelijkheid om ook wat ruimte te claimen. - Leila (21) Is mijn reactie, mijn handelen goed? Laat ik door mijn handelen mijn geloof, cultuur of omgeving niet in de steek? Er is een enorm verantwoordelijkheidsgevoel dat bij tijden verlammend en onzeker makend werkt. - Gelijkschakelen. In het gesprek bij de afdeling corporate responsability van Nike, om sponsorgeld los te krijgen, spreekt een van de Marokkanse schrijfsters haar goedkeuring uit over het feit dat (het grote) Nike projecten voor vrouwen en sport opzet en ondersteunt. Ze vindt dat ze een stem heeft en dat het de moeite waard is voor Nike dat ze dat opmerkt. Ze draait daarmee de rollen om van de arme achtergestelde minderheids tegenover een machtige corporate speler, naar die van een betrokken burger die corporate capital feliciteert met het nemen van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. - Spelen met vooroordelen en ze graag draaien naar positieve herbevestiging De schrijvers wilden van Hicham, het broertje van Intissar een ettertje maken. Klassiek voor een broer en zus, dus cliché. De schrijvers gaven aan dat de vooroordelen spelen ook binnen de gemeenschap zelf, niet alleen daarbuiten. Om er nu voor te kiezen vooroordelen juist te laten zien en te benadrukken en ook te laten zien dat tegelijkertijd Hicham kan veranderen (hij zal uiteindelijk zijn zusje steunen) laat je zien dat je vooroordelen kunt doorbreken. De nuance is daarbij volgens hen belangrijk. Hicham is misschien wel gemeen, maar hij heeft ook een hart en kan ten positieve veranderen. -Als Karim (een andere tiener) radicaler wordt, wat voor effect heeft dat op de gemeenschap en daarbuiten? Ben je dan niet te bevestigend bezig? In de maatschappij leeft veel angst voor radicalisering, aangewakkerd door de media. Binnen de 11

gemeenschap is men bang voor negatieve beeldvorming en stigmatisering. Hoe geef je dat vorm binnen de serie? Mag je radicaal gelovig zijn? Je mag toch ook radicaal gelukkig zijn? Karim komt uit een gemengd huwelijk en is op zoek naar zijn identiteit. Hij kan zich moeilijk identificeren met zijn vader, een rasechte Amsterdammer die van een biertje houdt en het niet zo nauw neemt met de Islam. Zijn moeder is modern, werkt als lerares Frans, en heeft het druk met zichzelf. Zijn tweelingzus, met wie hij altijd een goede band had, heeft het druk met haar nieuwe school en nieuwe vriendin. Zijn ouder zus heeft haar eigen problemen met haar afwezige man en de geboorte van haar kind. Karim, op zoek naar zijn identiteit, komt op internet in contact met een zwaar gelovige moslima. Hij moet radicaal worden op een positieve manier, dus niet door misdaad, maar door diep geloof in de Islam. Hij wil geen hand geven aan een vrouw of zitten aan een tafel waar alcohol op staat. Hij draagt de jurk (even vragen hoe dat heet). Hij komt er uiteindelijk van terug en vindt een manier om te geloven op een meer gematigde manier. - Zelfcensuur: Leila (21)Wanneer ben je een Marokkaan, Turk, Nederlander? Wat maakt dat je een Marokkaan of Nederlander bent? Waneer moet je kiezen vanuit je eigen cultuur? Wat is je eigen cultuur? En mag je de Nederlandse cultuur ook jouw cultuur noemen? - Moet Intissar wel of niet een hoofddoek dragen? Dit is een discussie geweest van weken. Als je haar modern laat zijn en geen hoofddoek laat dragen, wat zeg je dan over de Marokkaanse cultuur? Herkennen de meiden met hoofddoek zich er dan in? En de meiden zonder hoofddoek dan? Als je het wel doet, en je laat haar toch zichzelf emanciperen, dan is dat veel spannender en meer gelaagd. Maar werkt het niet stigmatiserend voor meiden die zich daar juist van willen bevrijden? Wil je een Intissar neerzetten die ondanks dat ze geen hoofddoek draagt, toch Moslima is? Uiteindelijk is gekozen voor toch een hoofddoek, mede doordat in de schrijversgroep door sommige schrijfsters een hoofddoek wordt gedragen. - Hoe krijgen we de Marokkaanse gemeenschap in MeetingPoint Tanger naar de film van Faysal? Abdelilah: Hassan (prototype Marokkaanse vader) gaat zeker niet naar een buurtcentrum. Dat is iets voor witte Nederlanders. Maar misschien komt hij wel als er iets met de Moskee is, als daar bijvoorbeeld een zorgcentrum aan vast komt. Dan kunnen er rondleidingen worden gehouden in de Moskee, en dan zal de gemeenschap wel naar zo’n buurtavond komen. - Zal Hassan, de vader van Intissar het goedkeuren dat zij gaat voetballen? Soufyen (22): In het echt zal hij dat nooit doen. Dat is gezichtsverlies. Hoe kan het dan toch lukken? Hassan keurt het niet goed, maar hij zwijgt. Hij gaat op bedevaart naar Mekka en komt wat ingetogener terug. Dan heeft hij er zogenaamd geen weet van gehad, en staat hij bij terugkomst voor het feit. Hij zal dan stilzwijgend moeten toestemmen en leidt geen gezichtsverlies omdat het gebeurde in zijn afwezigheid. Bovendien is hij door de bedevaart meer begripvol geworden.

12

- Moet de trainer van het meiden voetbalteam een man of een vrouw zijn? Moet de trainer ook de Marokkaanse achtergrond hebben? Leila: laten we hem nou maar Nederlander zijn, anders is iedereen Marokkaans. - Abdelilah (23): Hassan moet niet overstag gaan. Hij moet eraan vasthouden dat Intissar niet mag voetballen, ondanks dat ze het toch gaat doen. Ze gaat, met hoofddoek, tegen haar vader in. En tegen de verwachting in, steunt haar moeder haar. Maar zal de moeder ook naar de wedstrijd gaan? In werkelijkheid niet. Maar wat willen we met de serie laten zien? Als we haar wel laten gaan, geven we aan dat een vrouw kan emanciperen. Maar zover is het in werkelijkheid in veel gevallen nog niet. De schrijvers achten het ongeloofwaardig als Khadija tegen de wil van haar man in naar de wedstrijd zal gaan, of zelfs maar zal toestemmen dat Intissar gaat. Er moet een weg gevonden worden om dit geloofwaardig te maken. - Laat je wel of geen biddende mensen zien in de soap? - Wordt er Nederlands of Marokkaans gesproken? - Hoe zetten we ‘de Nederlander’ neer? Jan Evertsen is een prototype Amsterdammer met een bierbuik die wel bekeerd is tot de Islam maar er niets aan doet. Hij heeft nog een dochter uit een vorige relatie. Ook van de Nederlander een cliche laten zien, en dan laten zien dat hij ook een hart heeft? De schrijvers hebben gewoon lol omdat ze ‘de Nederlander’ zo neer kunnen zetten als ze willen. Zal zijn dochter Lisa wel of niet worden geaccepteerd binnen de Marokkaanse cultuur? Hoe zal zij omgaan met die cultuur. Zal zij zich dan wel of niet moeten bekeren tot de Islam? - Noura (21, Turkse vader en Marokkaanse moeder)Met een dubbele cultuur moet je jezelf dubbel bewijzen (Noura heeft een driedubbele cultuur). - Leila: Mag Amal met een Turkse jongen gaan? Ze doet het stiekem. Er is al een man voor haar uitgezocht, en met die gaat ze trouwen. Als ze dat niet doet, loopt ze dan het risico te worden verstoten? Wat willen we hiermee laten zien? Amal moet naar Belgie om te trouwen vanwege die belachelijke inburgeringscursus in Nederland. - Abdelilah: Een koffiehuis is de telegraaf van de Marokkaanse gemeenschap. Jongeren gaan daar niet meer heen. Ik zeker niet. Het is iets voor de oudere mannen. Ik vind het saai en er wordt echt enorm geroddeld. Turkse jongeren gaan nog wel naar koffiehuizen. - Leila brainstormt een scène bij elkaar: Hassan wordt ziek en komt in een reintegratieproces terecht. Om nieuw werk te vinden moet hij een Cursus Nederlands volgen. Vrienden geven hem inzicht in het koffiehuis. Zijn dochter Intissar wil voetballen. Zijn dochter Rajae wil scheiden. Haar man werkt dag en nacht als chauffeur om een groot huis te kopen in Marokko, maar Rajae wil helemaal niet terug. Ze is ongelukkig omdat Abdel altijd weg is. Dit maakt Hassan nog zieker. 13

- Mag er geslagen worden in de serie? Alle schrijvers zijn het erover eens dat in werkelijkheid vooral vrouwen nog veel geslagen worden. Maar ze zijn het er niet over eens of je dit moet laten zien. Een van de meningen is dat je het wel mag laten zien, maar de vrouw moet er wel tegenin gaan. Anders kan je het beter niet laten zien. Want dan denkt iedereen weer, die Marokkanen slaan er maar op los. Noura: Als er geslagen wordt, kun je niet meteen weggaan. Hoe zal je familie daar dan op reageren? De meeste vrouwen zijn bang, ze worden emotioneel gechanteerd, psychisch gek gemaakt. Maar ze blijven zitten en zijn hun leven lang ongelukkig. Ik ga dat niet doen. Leila: Wij communiceren veel meer, wij zouden er wat van zeggen. Communiceren, dat heb je geleerd van de Nederlandse cultuur. De ouderen praten over veel dingen niet, maar de jongeren wel. - Chaymae (17): Een meisje gaat niet zomaar in een buurthuis komen waar een pestkop als Hicham ook komt. - Henna (17, lid Klankbordgroep): Waarom is er gekozen om Amal verliefd te laten zijn op een Turkse jongen? Antwoord Leila: De maatschappij is toch ook zo. We moeten het verhaal reëel houden, wat je op straat ziet, dat moeten we in de serie ook laten zien. Bovendien is het leuk. En het is vanwege de geldschieters ook belangrijk om diversiteit te laten zien. Zoals de media hun invloed hebben, zo hebben wij weer onze invloed. - Sehrish (18, Pakistaanse Moslima): Onze cultuur is een beetje veranderd, maar het geloof niet. Vrouwen mogen te weinig. Leila: jij bent ook geëmancipeerd zeg! - Leila: Mensen gebruiken het geloof zo het hun uitkomt. De gebruiken zijn verschillend. In het zuiden gaan ze eerst naar de Moskee en dan gaan ze praten met iemand die zwarte magie toepast Eerste aanzet tot analyse We waren, toen we begonnen al geïnteresseerd in vragen rond genderverschil en vrouwenemancipatie. In onze werk- en woonomgeving, en deels in onze vriendenkring bevinden zich (veel) Marokkaanse Nederlanders naast een wijde variëteit aan andere achtergronden. We dachten dat we een beeld hadden van de vragen waar vooral jonge Marokkaanse vrouwen mee leven. Een eerste werktitel voor de soap was dan ook Dual lives: leven tussen twee werelden. Hoewel dat is wat onze schrijfsters en schrijvers doen, dat is zeker niet de manier waarop ze erover praten. Verantwoordelijkheidsgevoel dicteert vrijwel elke beslissing over personages en plots. Gegeven de wilde variëteit aan verhalen en figuren in het verhalenhoekje op de site, aan wie niets vreselijks in het leven voorbij gaat, komt het gewicht dat de serie met zich meetorst als een verrassing. Hier is geen grote vrijheid van spreken of semi-professioneel handelen, hier voelen schrijvers zich in een positie om iets te doen aan beeldvorming over Marokkanen. Daaruit spreekt, impliciet, de overtuiging dat de media enorm machtig zijn. Het verwijst ook naar de pijn die het gevolg is van jaren en jaren misrepresentatie in de media waar uitsluitend op zeer generaliserende wijze wordt gesproken (zie ook Hermes en Adolfsson, 2007). 14

Het materiaal suggereert dat verantwoordelijkheid de sleutel is om te begrijpen hoe gender, en heel specifiek de positie van Marokkaanse jonge vrouwen is ingericht. Ze zoeken een wankel evenwicht tussen het laten horen van een eigen stem (bijvoorbeeld verhalen schrijven op de community) maar doen dat vanachter het relatieve smokescreen van een internetidentiteit. Ze nemen verantwoordelijkheid voor de hele Marokkaanse gemeenschap maar laten zich koeieneren door een enkele dominante vent. Het zijn meiden met een heel eigen mening en goede (hbo) opleidingen die, zodra ze een goede Marokkaanse man hebben gevonden, wel een hoofddoek gaan dragen. De positie die deze vrouwen zoeken is des te pregnanter als ze wordt afgezet tegen de veel meer spraakmakende op straat rondhangende groepjes vervelende jongens die er een sport van hebben gemaakt om zo stoer mogelijk, ‘kapot moeilijk’ te doen (De Jong, 2007). Hun gedrag wordt door Jan Dirk de Jong (2007) treffend verklaard uit een combinatie van straatcultuur en het idee totaal kansloos te zijn elders. De straat biedt dan een alternatieve carrière. ‘Onze’ jonge vrouwen en mannen zoeken en vinden heel andere routes die ze echter niet ontslaan van de plicht de last op hun schouders te nemen van de negatieve beeldvorming van straatjongeren. Emancipatie komt hier met een hoge prijs. Het gaat zeker niet om bevrijding van individuen maar om het omhoog stuwen van een hele gemeenschap. Geen wonder dat het zelfvertrouwen en de emancipatoire kracht van onze meiden breekbaar en fragiel is. Terwijl wij dachten dat het schrijven een ontsnappingsroute is (wat deels, voor het schrijven voor de community op de website ongetwijfeld zo is), is onze soap ook een fuik waarin een nog veel grotere en vrijwel onuitvoerbare verantwoordelijkheid wacht dan die ze zichzelf toch al toerekenen. In algemene zin ligt er voor jonge Marokkaanse vrouwen daarmee een dubbele tragische keus. Emancipatie is op zichzelf al niet makkelijk, maar hier is het een keuze voor of tegen de gemeenschap die wordt gelijkgeschakeld met trouw aan de traditie. Dat is een last die voor een individu bijna niet te dragen is en die zich maar naar een beperkt aantal narratieve vormen laat vertalen. Melodrama met een happy end lijkt een van de weinige opties. Dat geldt zowel voor de verhalen op de site als voor de verhaallijnen voor de soap. Het grote moment in het schrijfproces zal ongetwijfeld zijn als er een karakter inderdaad in de goot, op straat of in de gevangenis eindigt. Meer in het algemeen merken we dat een community building project als onderzoeksvorm ons toestaat om inzicht te krijgen in hoe een ‘monoculturele’ setting de mogelijkheid geeft om in veiligheid multiculturaliteit te verkennen. In het verkennen van de mogelijkheden van een beetje foute Nederlandse man, en het fantaseren over een romantische Turk wordt onderhandeld over groepsidentiteiten en gespeeld met de mogelijkheid om die te herinterpreteren. Hierin toont zich zondermeer reflectie op wat de WRR in Identificatie met Nederland (2007) onder processen van ‘functionele identificatie’ schaart (p. 105 e.v.). Aan culturele kennis ontbreekt het de schrijfsters niet. Ze karikaturiseren vanuit scherp begrip de gewoontes en gebruiken van anderen. In contact met ons hebben ze voldoende ‘soft skills’ (idem p. 112) om te begrijpen hoe ze een brug moeten slaan tussen de wereld van school en de buurt, onze ‘werk’interesses en de wereld van het op handen gedragen marokko.nl. De uitdaging voor ons onderzoek ligt erin om recht te doen aan wat de WRR de ‘meerlagigheid’ van identificatieprocessen noemt. Niet alleen gaat het daarbij om emotionele en normatieve identificatie naast functionele identificatie, maar ook om de spanningen in die identificatieprocessen. Inmiddels is al duidelijk dat juist als het gaat om normatieve identificatie (individuele emancipatie versus de groepsnorm die traditionele sekserollen onderschrijft) de schrijfsters manoeuvreren door een mijnenveld. 15

Het doel van publieksonderzoek is in de regel om de betekenis van mediateksten voor publieken te achterhalen. In cultural studies gaat het ook om plezier en hoe het geven van betekenis aan de media een bijdrage is aan de constructie van identiteiten. In ons verhaal gaat het niet alleen om plezier maar ook om pijn en het daarmee omgaan (1); met het bouwen van identiteiten in omgevingen die niet ‘de jouwe’ zijn en de verovering van de publieke ruimte. Het is duidelijk dat internet een unieke mogelijkheid biedt, niet alleen voor identiteitsvorming en het claimen van ruimte, maar ook om dat relatief onzichtbaar te doen (internet is een gesluierd medium, 2). Het voelt veilig, het blijft voor de schrijvers ‘ons’ ding, en het is straks ook te zien. Ten derde toetsen we met dit onderzoeksontwerp of Gauntlett gelijk heeft: kom je meer te weten over media en identiteitsconstructie als je samen met mensen creatief werk doet (3). Eigenlijk weten we dat nog niet. We zijn inmiddels zover dat we begrijpen dat emancipatie voor jonge Marokkaanse vrouwen zowel een mogelijkheid als een extra last is en dat het ze niet bevrijdt van een traditioneel gevoelde verantwoordelijkheid die niet gepaard gaat met middelen om hem in te lossen. Met dit civic research project gaan we daarom zondermeer door. In het verlengde van deze discussie over emancipatie wordt ook duidelijk dat een soap op een nieuwssite voor en door (Marokkaanse jongeren) ruimte moet bieden voor onderhandeling over traditie en vernieuwing, en de mogelijkheid om tradities opnieuw te vertalen. Naast hip en vrolijk dient zo’n website zo nu en dan ook dramatisch en zwaar te zijn. Gebruikte bronnen Aufderheide, P. (1993). ‘Latin American Grassroots Video: Beyond Television.’ Public Culture 5: 579-592. Bruin, Joost de (2006) Multicultureel drama? populair Nederlands televisiedrama, jeugd en etniciteit. Amsterdam: Otto Cramwinkel Gauntlett, David (2007) Creative explorations. New approaches to identies and audiences. London: Routledge Gillespie, Marie (1995) Television, ethnicity and social change. London: Routledge Glaser Barney and Anselm Strauss (1967). The discovery of Grounded Theory. Strategies for Qualitative Research. Chicago: Aldine Hammersley, Martyn and PaulAtkinson. (1983) Ethnography. Principles in practice. London: Routledge Hermes, Joke and Robert Adolfsson (2007) ‘The Exnomination of Pain – Undoing Otherness: Viewer Reports on Stereotyping and Multicultural Media Content’ in Fornäs, Johan and Fredriksson, Martin (eds) (2007). Inter: A European Cultural Studies : Conference in Sweden 11–13 June 2007. Linköping University Electronic Press, 2007 http://www.ep.liu.se/ecp/025/. (2007-11-29), 25:26 Hermes, Joke, Robert Adolfsson, Harry Bossink, Marette Ebert, Tal Lurie (2007) Rapport WestSide InHolland. WestSide in gesprekken met Amsterdammers over multiculturalisme, stadsgevoel en de media. Amsterdam/Diemen: INHOLLAND, lectoraat Publieke Meningsvorming Hermes, Joke (2006) “Hidden debates: rethinking the relationship between popular culture and the public sphere” in Javnost-the public, vol. 13, no. 4, pp. 27-44 Jong, Jan Dirk de (2007) Kapot moeilijk : een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van 'Marokkaanse' jongens. Amsterdam: Aksant WRR (2007) Identificatie met Nederland. Amsterdam: AUP Press

16

McRobbie, Angela (1982). The politics of feminist research: between talk, text and action. Feminist Review, 12, 46-57. Mies, Maria (1983). Towards a methodology for feminist research. In Gloria Bowles & Renate Duelli Klein (Eds.), Theories of women's studies. London: Routledge and Kegan Paul, pp. 117140 Miles, Matthew and Michael Huberman (1994) Qualitative data analysis. An expanded sourcebook. London: Sage Strauss, Anselm L. and Juliet Corbin (1990) Basics of Qualitative Research. London: Sage Vink, Nico (1988) The Telenovela and Emancipation: A Study of Television and Social Change in Brazil. Amsterdam, Netherlands: Royal Tropical Institute

17