Strategisch beleidsadvies. Lectoraat GGZ-verpleegkunde. Hogeschool Inholland

Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ-verpleegkunde Hogeschool Inholland

Rotterdam, juni 2014 Bureau Lambregts P : Postbus 23548, 3001 KM ROTTERDAM T : 0651.363.970 E : [email protected] W: burola.nl

INHOUD SAMENVATTING .................................................................................................... 4 1 Inleiding ......................................................................................................... 6 1.1 Lectoraat GGZ-verpleegkunde..................................................................... 6 1.2 Doel en vragen ......................................................................................... 6 1.3 Werkwijze ................................................................................................ 6 2 De psychische gezondheid van de bevolking ........................................................ 7 2.1 Ontstaan van psychische aandoeningen ....................................................... 7 2.2 Risicogroepen ........................................................................................... 8 2.3 Depressie ................................................................................................. 8 2.4 Ernstige Psychiatrische Aandoeningen .......................................................... 8 3 Overheidsbeleid psychische gezondheid .............................................................10 3.1 Bestuurlijk akkoord ..................................................................................10 3.2 Kwaliteitsprogramma ................................................................................10 3.3 Ambulantisering .......................................................................................11 3.4 Depressie ................................................................................................12 3.5 Nationaal Programma Preventie .................................................................12 4 Passende zorg vanuit patiëntenperspectief .........................................................13 4.1 Mensen met psychische of psychosomatische klachten ..................................13 4.2 Mensen met een psychiatrische diagnose ....................................................14 4.3 Mensen met langdurige complexe psychiatrische en/of verslavingsklachten .....15 4.4 Mensen die langdurig in een psychiatrische instelling leven ............................15 5 Toekomstvisie GGZ Nederland ..........................................................................16 5.1 Verschuiving naar eerste lijn ......................................................................16 5.2 Patiënt krijgt meer eigen verantwoordelijkheid .............................................16 5.3 Meer samenwerking met netwerkpartners ...................................................16 5.4 Werkgevers als partner voor zorgverleners ..................................................16 5.5 Stigma ....................................................................................................17 5.6 Preventie.................................................................................................17 5.7 Effectiviteit ..............................................................................................17 5.8 Doelmatigheid..........................................................................................17 5.9 Tweedeling somatiek en psyche achterhaald ................................................17 5.10 Ambulantisering .......................................................................................18 6 Inkoopbeleid zorgverzekeraars .........................................................................19 6.1 Goede indicatie van de zorgvraag ...............................................................19 6.2 Kwaliteit van zorg.....................................................................................19 6.3 Kostenontwikkeling en bevordering doelmatigheid van zorg ...........................19 6.4 Afbouw klinische voorzieningen ..................................................................19 6.5 Versterking eerste lijn ...............................................................................20 6.6 Ontwikkeling Basiszorg GGZ en Zelfmanagement .........................................20 6.7 Afname dwang & drang .............................................................................20 7 Inspectie voor de Gezondheidszorg ...................................................................21 7.1 Somatische screening ...............................................................................21 7.2 Leefstijlbegeleiding ...................................................................................21 8 Kwaliteitsontwikkeling GGZ ..............................................................................22 8.1 Gemeenschappelijk beleid .........................................................................22 8.2 Integrale herstelbenadering .......................................................................22 8.3 Standaarden en kwaliteitscyclus .................................................................23 9 Onderzoek lectoraat GGZ-verpleegkunde ...........................................................24 9.1 Kwaliteit van zorg.....................................................................................24 9.2 Thema: Preventie en gezond leven .............................................................24 9.3 Thema: Zelfmanagement ..........................................................................24 9.4 Gevaloriseerde producten ..........................................................................24 9.5 Lopend onderzoek ....................................................................................25 9.6 Samenwerking .........................................................................................26 Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 2

10 Toekomstig onderzoek ..................................................................................27 10.1 Welke thema‟s zijn actueel? .......................................................................27 10.2 Op welke thema‟s focussen? ......................................................................27 10.3 Uitgangspunten ........................................................................................28 10.4 Randvoorwaarden ....................................................................................29 10.5 Met welke partners kan het beste worden samengewerkt? .............................30 11 Welke financieringsmogelijkheden zijn er? .......................................................31 11.1 Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ ...........................................................31 11.2 Fonds Psychische Gezondheid ....................................................................32 11.3 Stichting Innovatie Alliantie .......................................................................32 11.4 ZonMw ....................................................................................................33 11.5 Overige fondsen .......................................................................................33 12 Bijlage: Beroepsprofiel verpleegkundige ..........................................................34 12.1 Kernset van patiëntproblemen ...................................................................34 12.2 Zichtbare resultaten .................................................................................35 12.3 Zeven competentiegebieden ......................................................................36 12.4 Zorgverlener ............................................................................................36 12.5 Communicator .........................................................................................36 12.6 Samenwerkingspartner .............................................................................36 12.7 Reflectieve professional .............................................................................37 12.8 Gezondheidsbevorderaar ...........................................................................37 12.9 Organisator .............................................................................................37 12.10 Professional en kwaliteitsbevorderaar ......................................................38 13 Bijlage: Informanten ....................................................................................39

Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 3

SAMENVATTING Dit strategisch beleidsadvies beschrijft de behoefte aan onderzoek in de verpleegkundige GGZ-praktijk en de rol die het lectoraat GGZ-verpleegkunde van Hogeschool Inholland daarin de komende vijf jaar kan spelen. Het advies geeft antwoord op de volgende vragen: Welke onderzoeksthema‟s zijn actueel in de GGZ-praktijk en het beleid? Op welke thema‟s zou het lectoraat een bijdrage kunnen leveren? Wat zijn de uitgangspunten bij onderzoek? Wat zijn de randvoorwaarden voor onderzoek? Met welke partners kan het beste worden samengewerkt? Welke financieringsmogelijkheden zijn er? Actuele onderzoeksthema’s in de GGZ De volgende actuele thema‟s in de GGZ zijn geïdentificeerd die nauwe raakvlakken hebben met het werk van GGZ-verpleegkundigen. Effectiever en doelmatiger werken door standaarden en kwaliteitsverbetering Meer oog voor samenhang somatiek en psychisch, comorbiditeit Bevorderen van een gezonde leefstijl en fysieke gezondheid Bevorderen zelfmanagement, zelfregie, zelfzorg, e-health en participatie Preventie en vroegsignalering Terugdringen van dwang en drang Tegengaan stigmatisering en bevorderen veiligheid van de omgeving Somatische zorg Ambulantisering en versterking eerste lijn Bevorderen van de samenwerking in netwerken van professionals, instanties en sociale omgeving. Onderzoekthema’s voor het lectoraat Uitgaande van de opgebouwde expertise wordt geadviseerd het onderzoek te focussen op de volgende thema‟s: 1. Preventie en gezond leven 2. Zelfmanagement 3. Agressie en probleemgedrag 4. Organisatie van de ggz Uitgangspunten Aanbevolen wordt bij toekomstige keuzes, de inzet van middelen en de communicatie de volgende uitgangspunten te hanteren. Doelgroepen zijn de mensen met psychiatrische problematiek, verstandelijk gehandicapten en psychogeriatrie. Met name mensen met combinaties van ggzproblematiek. Verpleegkundig domein focust evenzeer op lichamelijke en psychische problemen, als op functionele en sociale. De verpleegkundige is de belangenbehartiger van de cliënt, de professional die zorg draagt voor continuïteit en coördinatie van zorg. Problemen van de patiënt, van hun mantelzorgers en van GGZ-verpleegkundigen in de praktijk zijn het startpunt voor het onderzoek dat zich richt op klachten in plaats van op de stoornis en aansluit op de leefwereld van de patiënt en mantelzorger. Onderzoekprojecten zijn niet alleen probleem-georiënteerd, maar bevorderen ook empowerment. Randvoorwaarden De belangrijkste randvoorwaarden waaraan moet worden voldaan om kwalitatief en effectief praktijkonderzoek te kunnen uitvoeren. Het lectoraat besteedt veel aandacht aan de valorisatie van het verpleegkundig onderzoek. Wij adviseren ten zeerste deze aandacht vast te houden en een belangrijk onderdeel van ieder onderzoeksvoorstel te laten zijn. Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 4

Onderzoeksprojecten en de implementatie van evidence based kennis moeten zoveel mogelijk in programma‟s cyclisch worden opgebouwd. Een aandachtspunt is de lange duur van onderzoekstrajecten voordat nieuwe interventies en producten op de markt komen. Nieuwe vormen van valorisatie zijn derhalve nodig. Het lectoraat zou samen met haar partners de ontwikkeling van deze nieuwe vormen moeten stimuleren. Aanbevolen wordt om al in de voorbereiding van onderzoeksplannen aandacht te besteden aan de operationalisering van resultaten in de verpleegkundige beroepspraktijk en het beroepsonderwijs. Het is wenselijk systematisch aandacht te besteden aan de communicatie en daar ook de (financiële) middelen voor beschikbaar te stellen. Geadviseerd wordt om een communicatieprotocol te maken. De behoefte aan praktijkgericht onderzoek naar de GGZ-verpleegkunde is groot. Er ligt een enorm terrein waar met onderzoek veel winst te behalen. Dit belang vraagt om een ruimere financiële basis voor het lectoraat zodat ondersteuning door een senior-medewerker mogelijk is. Met welke partners kan het beste worden samengewerkt? Door samenwerking kan de beste expertise worden betrokken bij projecten, worden overlappingen voorkomen en is effectieve implementatie van resultaten mogelijk. Er bestaan reeds met vele instituten en organisaties structurele of incidentele samenwerkingsverbanden. Dit advies wijst in het bijzonder op de kansen die samenwerking met het VU/VUmc en de opleidingen voor verpleegkundig specialisten biedt. VU/VUmc is een kernpartner van het lectoraat. Hogeschool Inholland heeft in maart 2014 een bijzondere leerstoel GGZ-verpleegkunde gevestigd bij VUmc. Dit biedt een uitstekende mogelijkheid om gezamenlijk het onderzoeksbeleid vorm te geven en te realiseren. De alliantie met de master-opleidingen verpleegkundig specialisten en de beroepsvereniging V&VN verpleegkundig specialisten zou de komende jaren verder versterkt moeten worden. Instellen Raad van Advies Om de band met de praktijk en wetenschap verder te versterken adviseren wij om samen met VUmc een Raad van Advies in te stellen. Deze raad zou zowel het lectoraat als de leerstoel van gevraagd en ongevraagd beleidsadvies kunnen dienen. De raad kan bestaan uit vertegenwoordigers van de belangrijkste gremia in de GGZ, maar de leden zouden op persoonlijke titel zonder last of ruggenspraak aan de raad moeten deelnemen. Financieringsmogelijkheden Onderzoek en ontwikkeling zijn niet mogelijk zonder externe financiering. Er zijn diverse fondsen waarop een beroep gedaan kan worden. Zo sluiten de doelstellingen van het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz nauw aan bij de ambities van het lectoraat. Dit geldt ook voor het Fonds Psychische Gezondheid en het subsidiebeleid van Stichting Innovatie Alliantie. Ook het Preventieprogramma Geestelijke Gezondheid 5 van ZonMw biedt waarschijnlijk goede aanknopingspunten.


1 Inleiding 1.1 Lectoraat GGZ-verpleegkunde Augustus 2003 startte het lectoraat GGZ-verpleegkunde aan Hogeschool Inholland onder leiding van dr. Berno van Meijel als lector „Best practice in de GGZ-verpleegkunde‟. De afgelopen 11 jaar heeft het lectoraat met succes bijgedragen aan onderzoek en onderwijs. Acht projecten zijn afgerond en op dit moment wordt gewerkt aan dertien projecten. Er verschenen in die periode 80 internationale en 100 nationale publicaties. Daarnaast zijn 12 richtlijnen en interventies ontwikkeld, ondersteund door praktische werkboeken voor patiënt en hulpverlener. De hoogste prioriteit heeft valorisatie zodat de kennis die voortkomt uit het lectoraat, ook daadwerkelijk benut kan worden in onderwijs en zorgpraktijk. De veranderingen in de GGZ volgen elkaar in rap tempo op. Om ook in de toekomst het succes van het lectoraat GGZ-verpleegkunde voort te kunnen zetten, is inzicht nodig in wat de behoeften van het werkveld zijn en hoe het lectoraat daarop kan inspelen. Het lectoraat heeft Bureau Lambregts verzocht om dit te onderzoeken en op basis daarvan voorliggend strategisch beleidsadvies te geven.

1.2 Doel en vragen Dit strategisch advies heeft tot doel de behoefte aan onderzoek in de verpleegkundige GGZ-praktijk in de komende vijf jaar in kaart te brengen en de rol die het lectoraat GGZverpleegkunde daarin kan spelen. Dit beleidsadvies geeft antwoord op de volgende vragen. Welke onderzoeksthema‟s zijn actueel in de GGZ-praktijk en het beleid? Op welke thema‟s zou het lectoraat een bijdrage kunnen leveren? Wat zijn de uitgangspunten bij onderzoek? Wat zijn de randvoorwaarden voor onderzoek? Met welke partners kan het beste worden samengewerkt? Welke financieringsmogelijkheden zijn er?

1.3 Werkwijze Op basis van desk research zijn de ontwikkelingen in de psychische gezondheid van de bevolking in beeld gebracht. Daarna zijn de toekomstvisies en het beleid van de belangrijkste actoren in de geestelijke gezondheidszorg beschreven. Te weten het beleid van de overheid en het bestuurlijk akkoord, de visie van patiënten en naasten (LPGGz) en van de werkgevers (GGZ Nederland). De visie van de zorgverzekeraars is exemplarisch in beeld gebracht door middel van het inkoopbeleid van Menzis. Een hoofdstuk besteedt aandacht aan het beleid van de IGZ. Deze visies komen samen in het beleid van het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ dat naast het nieuwe beroepsprofiel van verpleegkundige V&VN2020, een belangrijke leidraad is voor de toekomstige ontwikkeling van het onderzoek naar de GGZ-verpleegkunde. Hoofdstuk 9 beschrijft het huidig verpleegkundig onderzoek van het lectoraat. Hoofdstuk 10 geeft antwoord op de eerste vier vragen over inhoud en werkwijze van het toekomstig onderzoek. Hoofdstuk 11 beantwoordt ten slotte de vierde vraag over de financieringsmogelijkheden. Wij danken alle deskundigen en stakeholders die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit beleidsadvies (zie bijlage). Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 6

2 De psychische gezondheid van de bevolking 2.1 Ontstaan van psychische aandoeningen In het kader van Nemesis-21 is onderzocht hoe vaak psychische aandoeningen voor het eerst ontstonden. De incidentie van enigerlei DSM-IV aandoening is 3,09 nieuwe gevallen per 100 persoonsjaren waarin men risico loopt op de aandoening. In aantallen uitgedrukt: van de mensen die nooit eerder in hun leven een psychische aandoening hebben gehad krijgen per jaar naar schatting 191.400 mensen voor het eerst een psychische aandoening. De incidentie was het hoogst voor de hoofdgroep angststoornis (1,69 per 100 persoonsjaren) en stemmingsstoornis (1,65), gevolgd door middelenstoornis (0,97). De meest voorkomende incidente afzonderlijke aandoeningen waren depressieve stoornis (1,58), specifieke fobie (0,79), alcoholmisbruik (0,73), gegeneraliseerde angststoornis (0,64) en paniekstoornis (0,53). Vrouwen, jongere respondenten, lager opgeleiden, mensen met een lager inkomen, mensen die tussen beide meetmomenten een scheiding of het overlijden van hun partner meemaakten, mensen die in die periode hun werk verloren en mensen die toen een beduidende teruggang in hun inkomen meemaakten, hadden een verhoogde kans op een nieuwe stemmingsstoornis. Vrouwen, jongere respondenten, mensen die een scheiding of het overlijden van hun partner meemaakten, mensen die een beduidende teruggang in hun inkomen meemaakten en mensen die voor het eerst een lichamelijke aandoening kregen hadden een verhoogde kans op een nieuwe angststoornis. Een nieuwe middelenstoornis kwam vaker voor bij mannen, jongeren, lager opgeleiden, mensen met een lager inkomen en mensen die een scheiding of het overlijden van hun partner meemaakten. De invloed van voorgaande psychopathologie op het latere ontstaan van andere psychische aandoeningen werd eveneens onderzocht. Incidentie van stemmingsstoornis hangt samen met de aanwezigheid van eerdere psychische aandoeningen: zowel angststoornis als middelenstoornis op het eerste meetmoment voorspelden het latere ontstaan van stemmingsstoornis. Incidente angststoornis werd voorspeld door voorafgaande stemmingsstoornis en middelenstoornis; en incidente middelenstoornis alleen door voorafgaande ADHD in de volwassenheid. De onderzochte determinanten van incidentie - zoals overlijden van de partner of scheiding meemaken, werk verliezen, te maken krijgen met een beduidende teruggang in inkomen, en het voor het eerst krijgen van een lichamelijke aandoening - bieden aanknopingspunten voor preventie-activiteiten. De studie laat ook zien dat preventie van psychiatrische comorbiditeit - dat is het samengaan van meerdere psychische aandoeningen - van belang is omdat het risico op een latere extra aandoening bij mensen die al een aandoening hebben, hoog is.

1

Incidentie van psychische aandoeningen, opzet en eerste resultaten van de tweede meting van de studie NEMESIS-2, Graaf R. de, e.a., Trimbos-instituut, Utrecht, 2013


2.2 Risicogroepen Het CBS-rapport Geestelijke ongezondheid in Nederland in kaart gebracht 2 schetst aan de hand van verschillende demografische, geografische, sociaaleconomische en leefstijlkenmerken een beeld van de spreiding van geestelijke ongezondheid onder de volwassen Nederlandse bevolking. Naar voren komt dat er een aantal specifieke bevolkingsgroepen is waarbinnen de prevalentie van psychische klachten relatief hoog is. Het gaat hierbij om de volgende groepen: 1. vrouwen 2. ouderen (75 jaar of ouder) 3. laag opgeleiden 4. personen met een laag inkomen 5. niet-westerse allochtonen (met name Turken en Marokkanen) 6. inwoners van zeer sterk verstedelijkte gebieden 7. alleenstaanden 8. arbeidsongeschikten en werklozen 9. lichamelijk ongezonden 10. personen die zeer weinig contact hebben met familie en/of vrienden 11. moslims 12. personen die nooit alcohol drinken 13. personen die elke dag roken.

2.3 Depressie3 In Nederland kampen jaarlijks 797.000 mensen (vanaf 13 jaar) met een depressie. Bij jongeren (13-17) is de 1-jaarsprevalentie van depressie 3,8%, bij volwassenen (18-65) 5,8% en bij ouderen (65+) 5,0%. Depressie komt enigszins vaker voor in de leeftijdsgroep 35-45 jaar en bij vrouwen. • Gemiddeld duurt een depressieve episode zes maanden, maar bij 20% van de gevallen duurt een depressie langer dan twee jaar. Een recidiverende depressie heeft een grote, negatieve impact op iemands leven. In de vijf jaar na het herstel is er een kans van 70% op een nieuwe episode. Elke bijkomende episode verhoogt de kans op weer een episode: een persoon die drie depressieve episodes heeft gehad, heeft 90% kans op een vierde. Mensen met een depressie lopen een hoger risico op voortijdig overlijden. Jaarlijks krijgen 2,7% van de volwassenen en 2,8% van de ouderen (65+) een eerste depressie (incidentie). In totaal gaat het om 365.000 nieuwe gevallen, gelijk aan 48% van de bestaande gevallen. Eén op de twee personen met een depressie is dus een nieuw geval. Het huidige behandelaanbod neemt slechts 10-20% van de ziektelast van depressie weg, 80-90% blijft dus bestaan en veroorzaakt individueel lijden, verlies van kwaliteit van leven en economische kosten. Geconcludeerd kan dus worden dat naast behandeling preventie dringend noodzakelijk is.

2.4 Ernstige Psychiatrische Aandoeningen Betrouwbare gegevens over de omvang van de groep mensen met een ernstige psychische aandoening (epa) ontbraken tot voor kort. Voor het vaststellen van prioriteiten en budgetten voor innovatie en implementatie is deze informatie echter wel van groot belang. Daarom is een groep deskundigen samengesteld om een consensus te bereiken over het aantal patiënten met epa in Nederland. Deze consensusgroep schat 2

3

Driessen M., publicatiedatum CBS-website, 17 januari 2011 Factsheet Preventie van depressie, Trimbos instituut, Utrecht 2011


voor de GGZ het aantal patiënten met epa op 160.000. Dit zijn patiënten tussen 18 en 65 jaar, inclusief verslavingszorg en forensische zorg. Voor alle leeftijden inclusief kinderen en jeugdigen (< 18 jaar) en ouderen (> 65 jaar) is dit aantal 216.000 patiënten (1,3%). De populatieprevalentie is geschat op 281.000 patiënten (1,7%).4

4

Consensus over de definitie van mensen met een ernstige psychische aandoening (epa) en hun aantal in Nederland. Ph. Delespaul, en de consensusgroep epa1, in tijdschrift voor psychiatrie 55 (2013) 6, 427-438


3 Overheidsbeleid psychische gezondheid 3.1 Bestuurlijk akkoord Op 16 juli 2013 zijn negen partijen5 in de GGZ overeengekomen het Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGZ 2013-2014 te verlengen tot 2017. In dit Bestuurlijk Akkoord hebben partijen gezamenlijk een inhoudelijke agenda afgesproken om bij te dragen aan een gevarieerd aanbod van kwalitatief goede en doelmatige zorg voor patiënten met psychische aandoeningen. Uitgangspunt daarbij is dat de zorg rondom de patiënt wordt georganiseerd en niet de patiënt rond de zorg. In deze inhoudelijke agenda is ingezet op: Het stimuleren van zelfmanagement en het herstelvermogen van de patiënt Versterking van de huisarts voor het herkennen van psychische problematiek en het goed doorverwijzen (door flexibilisering van de POH-GGZ) Invoering van de generalistische basis GGZ per 2014 en het meer behandelen van patiënten in de generalistische basis GGZ in plaats van in de gespecialiseerde GGZ, volgens het principe van matched care Ambulantisering waarbij de patiënt centraal wordt gesteld: mensen met psychische aandoeningen willen zoveel mogelijk deel kunnen nemen aan de maatschappij Transparantie: één taal voor kwaliteit en uitkomsten die onderling vergelijkbaar zijn. ROM is daar onderdeel van: zorgaanbieders in de GGZ leveren structureel ROM-gegevens aan Kwaliteit: een ambitieus kwaliteitsprogramma voor de ontwikkeling van behandelrichtlijnen en bijbehorende instrumenten, zoals zorgpaden, zorgstandaarden, ROM-vragenlijsten en kwaliteitsindicatoren Zorgvraagzwaarte: vanaf 2014 op persoonsniveau beschikbaar en onderdeel van de doorontwikkelagenda Een programma voor destigmatisering Een scherpere afbakening van het verzekerd pakket Het verder terugdringen van het gebruik van dwangtoepassingen en het verbeteren van de patiëntveiligheid Het bevorderen van de implementatie van eHealth Het opheffen van de tweedeling tussen somatiek en psychiatrie, bijvoorbeeld met betrekking tot de versterking van de ziekenhuispsychiatrie Het opstellen van verschillende plannen van aanpak waaronder een plan van aanpak voor de ontwikkeling van topzorg, mede op basis van de onderzoeken van de Gezondheidsraad en iMTA Het versnellen van de contractering, inzicht geven in onderhanden werk en introductie van een macrobeheersingsinstrument (MBI).

3.2 Kwaliteitsprogramma In het Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGZ 2013-2014 is een start gemaakt met een ambitieus kwaliteitsprogramma voor de ontwikkeling van behandelrichtlijnen en bijbehorende instrumenten zoals zorgpaden, zorgstandaarden, ROM-vragenlijsten en kwaliteitsindicatoren. Partijen vinden het van groot belang dat dit meerjarenprogramma in de periode 2015 t/m 2017 wordt voortgezet. Daarom zet de overheid de financiering van het Landelijk Samenwerkingsverband Kwaliteitsstandaarden in de periode 2015 t/m 5

GGZ Nederland, Landelijk Platform GGz (LPGGz), Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychologen & Psychotherapeuten (NVVP), Nederlands Instituut van Psychologen, Platform MEER GGZ, Landelijke Vereniging van Eerstelijnspsychologen, Zorgverzekeraars Nederland, en De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.


2017 voort. Dit landelijk samenwerkingsverband is inmiddels omgedoopt tot Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz dat een plan van aanpak opstelt om richtlijnen, zorgstandaarden en zorgpaden te ontwikkelen waaronder protocollering en toegang tot de zorg. Een van de volgende hoofdstukken gaat nader in op dit netwerk.

3.3 Ambulantisering De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, heeft in een brief aan de Tweede Kamer juni 2013 haar visie gegeven op de ambulantisering in de GGZ. 6 ´In 2012 is het Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGZ 2013-2014 afgesloten (hierna: bestuurlijk akkoord), waarin met betrekking tot ambulantisering de doelstelling is opgenomen de totale beddencapaciteit in de periode tot 2020 af te bouwen met een derde ten opzichte van het aantal bedden in 2008 en deze afbouw te substitueren door middel van ambulantisering. Tevens is in dit bestuurlijk akkoord erkend dat om de ambulantisering te laten slagen samenwerking met gemeenten en andere maatschappelijke organisaties, zoals woningcorporaties, UWV, politie en justitie, onderwijs, re-integratiebedrijven, schuldhulpverlening, maar ook huisartsen en thuishulpverlening essentieel is.´ ´Kern is dat bij ambulantisering de cliënt centraal staat: het gaat om zijn behoeften en zijn wensen en om de kwaliteit van leven. Het doel van de te verlenen zorg en ondersteuning aan de cliënt is herstel. Daarbij gaat het zowel om herstel van gezondheid als om herstel van burgerschap. Dat laatste houdt in dat de cliënt zoveel mogelijk in staat moet worden gesteld de regie over zijn eigen leven te behouden en te participeren in de maatschappij. Bij ernstige psychiatrische cliënten is daarvoor vaak zorg en begeleiding nodig op meerdere levensdomeinen, zoals psychische en lichamelijke gezondheid, wonen, werk (of dagbesteding), zingeving en sociale contacten. Daarom is het van belang dat voor de cliënt een samenhangend integraal zorgen ondersteuningsaanbod wordt gecreëerd.´ ´Bevestigd door partijen is dat om zo’n integraal en samenhangend zorgondersteuningsaanbod tot stand te brengen, het nodig is dat partijen op het lokale niveau met elkaar samenwerken, ongeacht de bron waaruit de ondersteuning en zorg wordt gefinancierd. Gemeenten spelen hierbij een belangrijke rol. Op basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) biedt de gemeente haar burgers ondersteuning, indien zij problemen ondervinden bij het maatschappelijk functioneren die niet zelf of met behulp van het eigen netwerk kunnen worden opgelost. In de brief aan uw Kamer over de hervorming van de langdurige zorg van 25 april jongstleden gaat het kabinet uitgebreid in op het participeren van mensen. In de nieuwe Wmo, waarin de decentralisatie van delen van de AWBZ naar gemeenten wordt geregeld, wordt mogelijk gemaakt dat meer mensen dan nu met ondersteuning en zorg thuis kunnen (blijven) wonen. De visie die in genoemde brief wordt neergelegd over langdurige zorg en ondersteuning gaat nadrukkelijk ook over mensen met psychiatrische problemen. Daarmee is er feitelijk al een visie op sociale inclusie, zij het dat die visie ontwikkeld is voor een bredere doelgroep, waaronder ook ouderen en mensen met een verstandelijke beperking. De uitgangspunten zijn echter hetzelfde: ervoor zorgen dat cliënten bij voorkeur ondersteuning en zorg in hun omgeving krijgen, aansluiten bij wat mensen kunnen en willen en behoud van regie over het eigen leven. Wel wordt erkend dat mensen met psychische problemen, veelal een andere behoefte aan ondersteuning en zorg zullen hebben dan bijvoorbeeld ouderen. De Wmo maakt echter maatwerk mogelijk.´

6

Kamerbrief over ambulantisering GGZ en sociale inclusie, Minister van VWS, 14 juni 2013


3.4 Depressie Depressie is een speerpunt in landelijk beleid. In mei 2011 is de landelijke nota gezondheidsbeleid „Gezondheid dichtbij‟ uitgekomen. Deze nota noemt voor de GGZproblematiek (depressie) de volgende aandachtspunten: vroegsignalering en preventieve behandeling; het inrichten van de functie basis GGZ; het bevorderen van zelfmanagement, preventie, e-health en kortdurende behandeling dichtbij huis; het stimuleren van samenwerking en continuïteit van zorg.

3.5 Nationaal Programma Preventie7 Met het Nationaal Programma Preventie wil de rijksoverheid met name meer depressies voorkomen. Doel is om daarmee het aantal van 350.000 nieuwe gevallen (van de 800.000 Nederlanders per jaar die een depressieve episode doormaken) te verkleinen. De aanpak zal zowel vroegsignalering van depressieverschijnselen als het aanbod voor behandeling ervan omvatten. Een groter bereik en gelijktijdig een grotere doelmatigheid zijn sleutelbegrippen die uitgewerkt worden. Het rapport Depressiepreventie8 noemt als pijler van het beleid het plan om preventie aan te bieden aan hoogrisicogroepen in de setting waarin deze groepen aangetroffen worden: Pas bevallen moeders met een verhoogd risico op perinatale depressie. Zij zijn uiteraard te vinden in de perinatale setting; Jongeren (met name scholieren en kinderen van ouders met een psychisch probleem). Zij zijn veelal goed bereikbaar in de schoolsetting; Beroepsbevolking, met name groepen met stress en burn-out, in de werksetting; Patiënten die zich met depressieve gevoelens of recidiverende depressies presenteren bij de huisarts, in de huisartsgeneeskundige setting (de „generalistische basis ggz‟); Ouderen en in het bijzonder ouderen met chronische lichamelijke ziekten, deels bereikbaar in de verzorgings- en verpleeghuissetting, maar ook via hun huisarts; Mantelzorgers die veel voor anderen doen, maar daarbij een aanzienlijk verhoogd risico lopen om zelf een depressieve stoornis te ontwikkelen. „Geïntegreerde zorg‟ krijgt daarbij verder de betekenis van zorg die dáár aangeboden wordt waar die ook verwacht mag worden door de zorgontvanger (bijvoorbeeld op de werkvloer voor werknemers). Ten slotte zou geïntegreerde zorg preventieve interventies moeten bevatten die zich goed laten integreren in de „workflow‟ van de mensen die werkzaam zijn in de betreffende setting, bijvoorbeeld passend in het verpleegkundig handelen van jeugdverpleegkundigen werkzaam in de perinatale zorg. Kunnen jeugdverpleegkundigen een nadere depressie bij de moeder zien aankomen? Durven zij dan het contact aan te gaan met de moeder? Kunnen zij basale psycho-educatie geven en laten merken dat de moeder zich niet eenzaam en schuldig hoeft te voelen over haar depressieve gevoelens? Weten zij dat depressie meestal vanzelf en binnen drie maanden overgaat en er zo nodig verdere hulp beschikbaar is? Kunnen zij bemoedigen en perspectief bieden?

7 8

Bron: Alles is gezondheid…, Het Nationaal Programma Preventie 2014 – 2016, Rijksoverheid, oktober 2013

Bron: Depressiepreventie, stand van zaken, nieuwe richtingen, Smit F. e.a., Trimbos Instituut, Utrecht november 2013


4 Passende zorg vanuit patiëntenperspectief De cliënten- en familiebeweging heeft de wens meer in te zetten op zelfmanagement, eigen regie, herstel en herstelondersteunende zorg. Naar aanleiding van de komende veranderingen in de GGz heeft het LPGGz daarom vanuit het cliënt- en familieperspectief geformuleerd waar de zorg rekening mee moet houden. Het LPGGz deed dit voor vier cliëntgroepen. Hieronder een samenvatting van de aspecten van passende zorg voor groepen cliënten: (1) mensen met psychische of psychosomatische klachten; (2) mensen met een psychiatrische diagnose; (3) mensen met langdurige complexe psychiatrische en/of verslavingsklachten; en (4) mensen die langdurig in een psychiatrische instelling leven.

4.1 Mensen met psychische of psychosomatische klachten Clientgroep 1 bestaat uit mensen met psychische of psychosomatische klachten die hulp krijgen van de huisarts, de eerstelijn of basis-ggz. Voor hen ziet het LPGGz als doel van de zorg of begeleiding zo veel mogelijk de klachten verminderen of verhelpen. Klachtenverkenning/diagnosestelling Neem de tijd en pas de juiste expertise toe voor klachtenverkenning en diagnosestelling. Een POH GGZ kan hier uitkomst bieden. Vooral de eerste kennismaking is zeer van belang. Neem de klachten serieus. Zorg voor de aanwezigheid van goede screeningsinstrumenten en diagnosetools. Combineer de klachtenverkenning met een somatische screening. Zelfregie, zelfzorg, zelfmanagement Zet zo veel als mogelijk in op zelfmanagement van de cliënt. Bied praktische ondersteuning bij de keuze voor de inzet van zelfzorgmiddelen, e-health, websites waarop kennis en ervaringen worden uitgewisseld en gelijkgestemden elkaar kunnen treffen. Zorg aan/dichtbij huis Bied behandeling zo dicht mogelijk bij huis. Denk bij begeleiding na herstel of het stabiliseren van de klachten aan de inzet van de praktijkondersteuner in de wijk, zelfzorgmiddelen, e-health, een maatschappelijk werker of SPV-er. De inzet van ervaringsdeskundigen (therapeuten) bevordert hierbij begrip, contact, en dat cliënten zich als echte mensen gezien weten. Behandeling/therapievorm Het aanbod sluit aan bij de zorgvraag van de cliënt. Dit kan inzicht verhogend aanbod zijn zoals voorlichtingsavonden, een kortdurende laagdrempelige interventie, of een langdurend intensief traject. Houd rekening met de wensen en behoeften van de cliënt. Een POH GGZ kan hier uitkomst bieden. Adequate doorverwijzing, indien de huisarts de patiënt met ondersteuning van POH-GGZ niet (verder) kan helpen, naar de basis-ggz voor patiënten met lichte en matige problematiek, of specialistische ggz voor patiënten met een hoog risico en/of (zeer) complexe aandoeningen. Een goede leefstijl, lichamelijke beweging en gezonde voeding hebben een positief effect op het gevoel van welbevinden, biedt ontspanning en is een goede dagbesteding. Schenk aandacht aan de fysieke gezondheid en leefstijl. Maak het bespreekbaar en informeer of verwijs indoen nodig. Dit kan in de hele behandel/begeleidingsperiode, maar vooral indien medicijnen worden voorgeschreven. Samenwerking hulpverleners met verschillende achtergrond


Een goede afstemming en samenwerking, coherentie, gezamenlijke informatieuitwisseling, in goed overleg tussen verschillende hulpverleners en met cliënt, liefst in samenwerking met familie, is zeer waardevol. Betrokken partijen zijn bijvoorbeeld: huisarts, POH GGZ, psychiater, SPV-er, specialist (ook somatisch), maar ook maatschappelijk werk. Zorg voor een netwerk in plaats van een keten, met een heldere verantwoordelijkheidsverdeling. Zorg hierbij wel voor één aanspreekpunt voor de cliënt. De inzet van een casemanager biedt hier de oplossing. Deze dient goed bereikbaar te zijn.

4.2 Mensen met een psychiatrische diagnose Cliëntgroep 2 bestaat uit mensen met een psychiatrische diagnose die in eerste instantie zorg uit de basis-ggz of uit de gespecialiseerde ggz psychiatrische behandeling/zorg nodig hebben. Voor deze mensen zou het doel van de behandeling of zorg moeten zijn zo veel mogelijk te herstellen, de klachten te verminderen of met een psychische kwetsbaarheid te leren leven. Deze cliëntgroep bestaat uit de volgende mensen: Doorverwezen door de huisarts, onder behandeling bij een psycholoog of psychiater voor een enkelvoudig behandeltraject, al of niet in combinatie met een korte opname Onderhoudsbegeleiding door huisarts/POH-GGz of casemanager uit basis-ggz. Klachtenverkenning en diagnosestelling Neem de tijd voor klachtenverkenning en diagnosestelling. Sluit hierbij aan bij de eigen ervaringen en de leefwereld van de cliënt. Zorg voor tijdige en accurate screening van klachten en juiste doorverwijzing indien nodig. Zorg voor de aanwezigheid van goede screeningsinstrumenten en diagnosetools. Dit is van essentieel belang. Combineer de klachtenverkenning met een somatische screening. Zorg aan/dichtbij huis Bied behandeling zo dicht mogelijk bij huis. Denk bij begeleiding na herstel of het stabiliseren van de klachten aan de inzet van de praktijkondersteuner in de wijk, zelfzorgmiddelen, e-health, een maatschappelijk werker of SPV-er. Zelfregie, zelfzorg, zelfmanagement Zet zo veel als mogelijk in op zelfmanagement van de cliënt. Bied praktische ondersteuning bij de keuze voor de inzet van zelfzorgmiddelen, e-health, websites waarop kennis en ervaringen worden uitgewisseld en gelijkgestemden elkaar kunnen treffen, activiteiten van cliëntenorganisaties, een herstelcoach. Samenwerking hulpverleners met verschillende achtergrond Een goede afstemming en samenwerking, coherentie, gezamenlijke informatieuitwisseling, in goed overleg tussen verschillende hulpverleners en met cliënt, liefst in samenwerking met familie, is zeer waardevol. Betrokken partijen zijn bijvoorbeeld: huisarts, POH GGZ, psychiater, SPV-er, specialist (ook somatisch). Denk aan de inzet van netwerkzorg in plaats van ketenzorg, met een heldere verantwoordelijkheidsverdeling. Zorg hierbij wel voor één aanspreekpunt voor de cliënt. De inzet van een casemanager biedt hier de oplossing.


4.3 Mensen met langdurige complexe psychiatrische en/of verslavingsklachten Onder cliëntgroep 3 vallen mensen met langdurige complexe psychiatrische en/of verslavingsklachten, die (na een opnameperiode) behandeling en begeleiding, en soms ook bemoeizorg, nodig hebben. De groep kenmerkt zich door (behoefte aan) behandeling en/of begeleiding door een FACT team, een specialist, een casemanager of de huisarts/POH. De begeleiding moet als doel hebben de kwaliteit van leven van deze cliënten en hun naasten te bevorderen, hun klachten beheersbaar te houden, en participatie te stimuleren. Door de komende transformatie in de ggz zullen naar verwachting meer mensen met een zwaardere zorgvraag op hun eigen woonplek de behandeling en begeleiding moeten krijgen. Dit vraagt om meer ggz deskundigheid op wijkniveau, in de buurt van en bij deze kwetsbare groep thuis. Het is een must om daarbij de informele zorgverleners te betrekken: familie, naasten, partner en de sociale omgeving. Bied begeleiding zo dicht mogelijk bij huis. Denk aan de inzet van de praktijkondersteuner in de wijk, zelfzorgmiddelen, e-health, een maatschappelijk werker of SPV-er. Schenk aandacht aan de fysieke gezondheid en leefstijl. Maak het bespreekbaar en informeer of verwijs indoen nodig. Dit kan in de hele behandel/begeleidingsperiode, maar vooral indien medicijnen worden voorgeschreven. Samenwerking tussen de ggz en gemeenten is een opkomende vereiste. Zorg voor een netwerk in plaats van een keten, met een heldere verantwoordelijkheidsverdeling. Denk aan een samenwerking van FACT teams, POH bij de huisarts, sociale wijkteams, en netwerken in de buurt, om te komen tot interdisciplinaire, ambulante en proactief opererende teams.

4.4 Mensen die langdurig in een psychiatrische instelling leven De vierde cliëntgroep zijn mensen die langdurig in een psychiatrische instelling leven omdat zij niet in staat zijn om zelfstandig of semizelfstandig te leven. Passende zorg/begeleiding draagt bij aan kwaliteit van leven en herstel binnen een beschermde leefomgeving, al of niet binnen een gesloten setting. Als ze eenmaal uitgestroomd zijn, vallen ze in cliëntgroep 3. Dwang en drang dient zo veel mogelijk te worden vermeden. Dit houdt ook in: zo veel mogelijk preventie van en beperken van juridische maatregelen, aangiftes en politie-ingrijpen, en in gesprek blijven met de cliënt en de groep over veiligheid op afdeling. Geef aandacht aan een veilige omgeving, cultuur, en een veilig gevoel. Dit zorgt voor rust en voorkomt agressie. Zet in op suïcidepreventie. Integreer aandacht voor de fysieke gezondheid en leefstijl in de behandeling. Maak het bespreekbaar en informeer of verwijs indien nodig. Dit kan in de hele behandel-/begeleidingsperiode, maar vooral indien medicijnen worden voorgeschreven. Zorg voor en regelmatige somatische screening, en eventueel de nodige somatische zorg en behandeling.


5 Toekomstvisie GGZ Nederland 5.1 Verschuiving naar eerste lijn GGZ Nederland9 ziet het zorgaanbod verschuiven van de kliniek naar de buurt, van de tweedelijns specialist naar de eerstelijns ggz en de huisarts. Deze verandering is lokaal al jaren geleden in gang gezet en gaat uit van de gedachte dat zorg aan patiënten zoveel mogelijk dicht bij huis plaatsvindt.

5.2 Patiënt krijgt meer eigen verantwoordelijkheid De patiënt wordt meer regisseur van zijn eigen zorgproces, in dialoog met een steeds zelfstandiger en autonomer zorgprofessional. Behandelaar en patiënt komen samen tot beslissingen over de behandeling, op basis van een gezamenlijke afweging tussen medisch-wetenschappelijke inzichten en de persoonlijke wensen en voorkeuren van de patiënt. Door de toegenomen kennis over de voorwaarden voor herstel is het belang van participatie in de samenleving steeds duidelijker. Naast medische behandeling en therapie blijkt de invloed van een eigen vertrouwde omgeving, een sociaal netwerk en een zinvolle dagbesteding (liefst werk) van groot belang. Voor de betaalbaarheid van de zorg en de houdbaarheid van het zorgstelsel is „gepast gebruik‟ een belangrijke notie. Deze benadering moet verankerd worden bij zowel de zorgaanbieders als de zorggebruikers. De eigen verantwoordelijkheid voor de mate waarin iemand gebruik maakt van zorg kan hand in hand gaan met de eigen verantwoordelijkheid voor een gezonde leefstijl die het ontstaan of verergeren van aandoeningen kan voorkomen.

5.3 Meer samenwerking met netwerkpartners Shared decision making betekent voor de aanbieders dat naast behandelaanbod, vooral gericht op genezing, er een grotere vraag ontstaat naar aanbod voor ondersteuning. Deze ondersteuning is gericht op herstel en deelname aan de samenleving. Daarom zetten bestuurders en medewerkers hun expertise over de ggz steeds meer in bij hun samenwerking met netwerkpartners zoals werkgevers, woningcorporaties, onderwijs en gemeenten. In die samenwerking staat zowel de uitvoering van zorg als kennisoverdracht over het vakgebied centraal. Zo komt meer en meer de nadruk te liggen op de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor een passend aanbod waarvan de GGZ een van de (mede)leveranciers is. Dit zal leiden tot een steviger verankering van de GGZ in andere maatschappelijke domeinen dan die van de zorg.

5.4 Werkgevers als partner voor zorgverleners Vanwege het belang van werken voor het functioneren van mensen én maatschappij is het vinden en behouden van werk dus een belangrijk aandachtspunt bij de behandeling van patiënten met een psychische ziekte. Dat maakt werkgevers en patiënten tot belangrijke partner voor de zorgsector. Zowel voor de preventie en behandeling van gezondheidsproblemen als voor de financiering van de gezondheidszorg. Zorgaanbieders moeten hiervoor structureel in gesprek zijn met werkgever en werknemers over de wisselwerking tussen gezondheid en werk(-omstandigheden).

9

Bron: Meerjarenvisie 2013-2020 GGZ Nederland, de ggz in beweging, GGZ Nederland 2013


5.5 Stigma Tegelijkertijd is het goed het risico op overlast of de kans dat mensen door hun psychische ziekte een gevaar zijn voor zichzelf of anderen, door betrokkenen niet te overschatten. Het is een zeer kleine groep mensen die vanuit een psychische ziekte een delict pleegt. 97% Van de mensen met een psychische ziekte komt nooit in contact met justitie. De GGZ neemt haar bijdrage serieus om de samenleving te beschermen tegen overlast of gevaar dat voortkomt uit psychische ziekten door samen te werken met zorgverzekeraars, gemeenten, justitie, politie en woningbouwcorporaties. Maar GGZ Nederland ziet ook een rol voor zichzelf in het bijdragen aan een juist beeld over GGZ-patiënten en het verminderen van het stigma.

5.6 Preventie Om het resultaat van de investering in de sector te vergroten en tegelijkertijd de zorgkosten in een later stadium in de hand te houden, is er in de GGZ extra aandacht voor de preventie van psychische ziekten, voor vroegsignalering en voor vroege diagnostiek.

5.7 Effectiviteit Bij de diagnose en de keuze voor behandeling staat gepast gebruik centraal. Uitgangspunten hiervoor zijn de nieuwste wetenschappelijke kennis, richtlijnen, praktijkervaringen en de vraag en mogelijkheden van de patiënt. Door Routine Outcome Measurement (ROM) krijgen behandelaar en patiënt gedurende de behandeling inzicht in het verloop van de klachten. Dit biedt de kans om de behandeling zo goed mogelijk aan te passen aan de zorgvraag van de patiënt. Via CQ-vragenlijsten geeft de patiënt aan hoe hij de zorg ervaren heeft.

5.8 Doelmatigheid De GGZ-sector spant zich in om het zorgaanbod zo efficiënt mogelijk in te richten. Een voorbeeld is de toepassing van e-mental health, dat naast face-to-face contact steeds vaker onderdeel uitmaakt van een zorgtraject. Ook andere innovaties zoals Serious Gaming maken het zorgproces efficiënter en zijn bovendien breder toepasbaar dan in de ggz alleen. Een ander voorbeeld is het verkennen van mogelijkheden om de inzet van medewerkers te optimaliseren door taken tussen de verschillende professionals te herschikken. Ter ondersteuning van het zorgproces is een goed administratief systeem nodig. Referentiemodellen, veldnormen en standaarden ondersteunen de efficiency van zorg en de veiligheid voor patiënten. De standaardisatie van registraties en eenduidige verantwoordingsverplichtingen beperken de tijd die zorgverleners bezig zijn met administratieve taken.

5.9 Tweedeling somatiek en psyche achterhaald De huidige tweedeling tussen somatiek en psyche is op basis van inhoudelijke kennis achterhaald. Het merendeel van de vraag naar medisch specialistische zorg van patiënten betreft comorbiditeit. Daarbij gaat het om zowel meerdere psychische problemen als om een combinatie van somatische en psychische problemen. Bij deze combinatie is soms signalering en parallelle behandeling voldoende. Voor meer complexe aandoeningen is geïntegreerde zorg met korte lijnen tussen behandelaars noodzakelijk. Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 17

5.10 Ambulantisering Tijdens deze complexe en ingrijpende verandering werkt de ggz aan ambulantisering van de zorg met als doel de kwaliteit van zorg voor mensen met een (ernstige) psychische aandoening te verbeteren. Door de herinrichting van het stelsel krijgen de huisarts en de eerstelijns zorg een prominente plek in de ggz-keten. Voor vroege opsporing en behandeling zijn nieuwe partners –zoals scholen en werkgevers- belangrijk. Dat maakt kennisoverdracht een nieuwe pijler voor de ggz, naast behandeling en begeleiding. De patiënt centraal, zorg dichtbij en maatschappelijke samenwerking: het zijn de pijlers voor de ggz van de toekomst.


6 Inkoopbeleid zorgverzekeraars 6.1 Goede indicatie van de zorgvraag Het inkoopbeleid van zorgverzekeraars geeft een goede indicatie van de vraag naar zorg in de GGZ. Deze paragraaf beschrijft het beleid van Menzis als exemplarisch voor alle zorgverzekeraars. Menzis sluit zich aan bij dit Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGZ en heeft de doelen zoals beschreven in het akkoord vertaald binnen het zorginkoopbeleid. De grote lijn is het sturen op doelmatige zorg. Concrete stappen zijn een gerealiseerde afbouw van een derde van de klinische capaciteit in 2020 en stimulering van preventie, zelfmanagement en het herstellend vermogen van cliënten van de GGZ. In 2014 wordt de Basis GGZ ingevoerd met als doel zorg efficiënter, dichter bij huis en goedkoper aanbieden in de eerste lijn in plaats van in de tweede lijn. Voor Menzis is het uitgangspunt voor het zorginkoopbeleid GGZ 2014 dat afspraken leiden tot beschikbaarheid van integrale zorg die rond de cliënt wordt georganiseerd en niet de cliënt rond de zorg. In de kern betekent dit dat de zorg die nodig is, op de juiste plek, door de juiste persoon, doelmatig en in samenhang wordt verleend. Een beweging naar voren, van klinisch naar ambulant, van de tweede- naar de eerste lijn.

6.2 Kwaliteit van zorg • • • •

Gestructureerde zorgprogrammering (naar zorgvraagzwaarte) verhoogt de kwaliteit van zorg. Gestructureerde Routine Outcome Measurement is essentieel om het effect van de geleverde zorg inzichtelijk te maken, te evalueren en te verbeteren. Het voldoen aan gestelde voorwaarden voor een adequate invulling van het hoofdbehandelaarschap is een belangrijk onderdeel van de borging van de kwaliteit van zorg. Afbakening evidence based zorgaanbod.

6.3 Kostenontwikkeling en bevordering doelmatigheid van zorg Om de kostenontwikkeling te beheersen en de doelmatigheid van de GGZ zorg te bevorderen stuurt Menzis o.a. op: • Zorg naar voren: preventie, zelfhulp, vroegdiagnostiek en behandeling o.a. door ondersteuning van uitrol POH-GGZ; substitutie van klinisch naar ambulant; substitutie van de tweede naar eerste lijn; en terugverwijzing van tweede naar eerste lijn bij chronische medisch stabiele cliënten. • E-health als substitutie van face-to-face contacten. • Verhoging van transparantie m.b.t. zorgvraagzwaarte en effectmeting. Dit helpt zorgverzekeraars in belangrijke mate te sturen op doelmatigheid. Dit betekent voor 2014 verplichte ROM en aanlevering van ROM-gegevens bij een landelijke Benchmark.

6.4 Afbouw klinische voorzieningen De ambitie is om de beddencapaciteit in de periode tot 2020 fors af te bouwen en wel met een derde ten opzichte van 2008. Dit betekent dat cliënten meer (vanuit) thuis met de juiste behandeling en ondersteuning worden geholpen. Vanuit Menzis delen we de visie om meer ambulant te behandelen, met het gevolg dat de beddencapaciteit wordt afgebouwd en er minder verblijfsprestaties worden afgesproken. Om ook in toekomst Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 19

de curatieve GGZ voldoende beschikbaar en betaalbaar te houden zal nagedacht moeten worden over eindtermen van deze ambulante zorg en de uitstroom naar eventueel vervolgzorg en/of ondersteuning en/of begeleiding.

6.5 Versterking eerste lijn Vanaf 2014 zal met de introductie van de Basis GGZ een andere indeling gaan gelden voor de GGZ. De rol van huisarts als poortwachter wordt versterkt. Veel meer cliënten zullen door de huisarts, al dan niet met behulp van ondersteunend personeel, worden geholpen bij klachten van psychische of psychiatrische aard. Waar nodig wordt een cliënt ofwel doorverwezen naar de BGGGZ voor de eenvoudige tot matig complexe problematiek, ofwel naar de SGGZ voor de meer complexe problematiek. Voor de chronische patiënt vindt zorgverlening, indien mogelijk, in en om de thuissituatie plaats. In het Bestuurlijk akkoord wordt de verwachting uitgesproken dat (minimaal) 20% minder patiënten in de SGGZ behandeld hoeven te worden en terecht zouden moeten kunnen in de BGGGZ. Dan kan de SGGZ zich meer richten op patiënten met ernstige en complexe psychische problemen. Menzis heeft reeds in eerdere jaren deze beweging gestimuleerd door het beschikbare tweedelijns budget te reduceren ten behoeve van substitutie naar de eerstelijnszorg.

6.6 Ontwikkeling Basiszorg GGZ en Zelfmanagement Juist vanuit de patiënten- en cliëntenorganisaties is er binnen het Bestuurlijk akkoord aangedrongen op stimulering van preventie, zelfmanagement en het herstelvermogen van de cliënt; hiertoe heeft Menzis stevig geïnvesteerd door onder meer het beschikbaar stellen van de webportaal „Menz en Geest‟. Behalve (potentiële) zorgvragers kunnen ook zorgaanbieders hier gratis terecht voor informatie met betrekking tot psycho-educatie, zelftesten en cursussen. Om de Basiszorg GGZ bij de huisarts verder te stimuleren en te ondersteunen wordt in 2014 de praktijkondersteuning-module GGZ (POH-GGZ) verder geflexibiliseerd/verruimd, waardoor de huisarts meer mogelijkheden heeft om de ondersteuning van mensen met psychische problematiek flexibeler in te richten; de beleidsregel POHGGZ9 geeft ruimte om binnen de inhoudelijke ondersteuning van huisartsen(praktijken) te faciliteren.

6.7 Afname dwang & drang Het aantal separaties en afzonderingen in de GGZ is de afgelopen jaren al aanzienlijk afgenomen. Het dwang- en drangtraject (Argus-registratie) heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Om te zorgen dat deze trend wordt voortgezet en het toezicht van dwangmaatregelen wordt versterkt, zijn verschillende acties ingezet. Menzis zal ook bij de inkoop van klinische zorg aandacht besteden aan het blijvend investeren in het verminderen van het aantal separaties en afzonderingen en in de kwaliteitszorg horende bij de eventuele noodzakelijke dwang- en drangtoepassingen.


7 Inspectie voor de Gezondheidszorg 7.1 Somatische screening Mensen met een psychiatrische aandoening leven ongezonder dan de gemiddelde Nederlander; zo roken 9 van de 10 schizofreniepatiënten. Soms versterkt medicatie een ongezond leefpatroon en wordt het moeilijker om de leefgewoonten aan te passen. Psychiatrische patiënten hebben mede door de medicatie twee keer zo vaak obesitas als de gemiddelde Nederlander en lijden zij vaker aan metabool syndroom (een aandoening die samenhangt met leefstijl), waardoor de kans op diabetes en hart- en vaatziekten sterk toeneemt. Somatische screening in combinatie met leefstijlbegeleiding kan helpen deze somatische complicaties te verminderen, wat voor deze patiënten gezondheidswinst oplevert. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft op basis van bestaande richtlijnen vastgesteld welke inspanningen GGZ-instellingen moeten leveren om somatische complicaties te voorkomen bij intramurale patiënten die langdurig antipsychotica slikken.

7.2 Leefstijlbegeleiding Over de effectiviteit van specifieke interventies gericht op deze groep is nog weinig bekend, vooral omdat gedegen onderzoek ontbreekt. De inspectie vindt dat er voldoende bewijs is dat patiënten die antipsychotica slikken, baat hebben bij leefstijlbegeleiding. GGZ-instellingen hebben een taak om dit structureel in de zorg te verankeren. Het Nivel voerde in opdracht van de Inspectie van de Gezondheidszorg een literatuuronderzoek uit naar de effecten van leefstijlbegeleiding in de GGZ, en specifiek naar patiënten die langdurig antipsychotica gebruiken10. De onderzoekers concluderen dat heel moeilijk vast te stellen is of deze beïnvloeding blijvend effect heeft op rookgedrag, eetgewoonten, fysiologische uitkomstmaten als gewicht e.d. en psychologische uitkomstmaten als mentaal functioneren. Het is, gegeven de beschikbare evidentie, mogelijk om met behulp van medicatie of nicotine pleisters mensen minder te laten gaan roken, en met beweegprogramma‟s, in combinatie met dieetadviezen of gedragsinterventies, is het gewicht van psychiatrische patiënten gunstig te beïnvloeden. In het algemeen geldt dat de effecten van beperkte omvang zijn. Verder is het in het algemeen effectiever om op een geïntegreerde wijze een aantal benaderingen tegelijk aan te bieden. Dieetadviezen, beweegprogramma‟s en gedragsmatige interventies lijken in combinatie met elkaar meer effect te sorteren. Verpleegkundigen kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.

10

Wiegers TA, Schoonmade LJ, Verhaak PFM. Effecten van lifestyle interventies in de GGZ. Utrecht: NIVEL; 2012


8 Kwaliteitsontwikkeling GGZ 8.1 Gemeenschappelijk beleid De voorgaande paragrafen beschrijven het beleid van de belangrijkste stakeholders in de GGZ: de overheid, patiëntenorganisaties, werkgevers en zorgverzekeraars. Het gemeenschappelijk beleid van deze stakeholders vindt zijn neerslag in het netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz dat in het kader van het bestuurlijk akkoord is opgericht. Het bestuur van dit netwerk bestaat uit vertegenwoordigers van de beroepsverenigingen van psychiaters (NVvP) en psychologen (NIP) en het Landelijk Platform GGz. In de Agendaraad participeert een groot aantal stakeholders waaronder GGz Nederland, Zorgverzekeraars Nederland en V&VN. Het netwerk heeft tot taak een kwaliteitsprogramma op te stellen voor de ontwikkeling van behandelrichtlijnen en bijbehorende instrumenten, zoals zorgpaden, zorgstandaarden, ROM-vragenlijsten en kwaliteitsindicatoren. Uitgangspunt daarbij is dat de zorg rond de patiënt wordt georganiseerd, en niet de patiënt rond de zorg. Missie: ‘Het netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz streeft naar de planmatige, continue verbetering en innovatie van de beroepsuitoefening van professionals in de geestelijke gezondheidszorg, opdat de door hen te leveren zorg op de juiste plek, door de juiste persoon, doelmatig, in goede samenhang en rondom de patiënt11 wordt verleend.

8.2 Integrale herstelbenadering Het netwerk Kwaliteitsontwikkeling ziet de GGz als een sector gericht op het herstel of stabiliseren van mensen met psychische aandoeningen waarbij zorg wordt geboden waar dat noodzakelijk is, maar niet meer dan nodig is. Dit betekent samenhangende zorg waarin mensen met een psychische aandoening door de huisartsenzorg, de bedrijfsartsenzorg, de generalistische basis-GGz, gespecialiseerde GGz (en topzorg) snel en effectief worden behandeld. Het netwerk ziet de huisartsenzorg als de poort waar patiënten met psychische problematiek adequaat worden herkend, behandeld of waar nodig verwezen naar de generalistische basis-GGz of de gespecialiseerde GGz. De huisarts wordt ondersteund door een team dat kan bestaan uit onder andere de praktijkondersteuner van de huisarts voor GGz (POH-GGz), de sociaalpsychiatrisch verpleegkundige of een andere hulpverlener zoals een maatschappelijk werker. De generalistische basis-GGz is alleen via de huisarts of andere hulpverlener toegankelijk als er sprake is van een DSM geclassificeerde stoornis. De basis-GGZ behandelt in principe mensen met lichte tot matige problemen. De problematiek is echter vaak complexer dan de problemen die voorheen de eerstelijnspsychologische zorg behandelde. Ook kan het gaan om ernstige patiënten met een stabiele problematiek die geen gespecialiseerde behandeling, maar wel een langdurige monitoring behoeven. In de integrale benadering kenmerkt de gespecialiseerde GGz12 zich door een hoge mate van complexiteit van behandeling waarbij een zwaar beroep op specialistische kennis nodig is. Tijdens de behandeling wordt zoveel mogelijk gestreefd naar een aanpak waarbij ambulante behandeling uitgangspunt is. Als het onontkoombaar is wordt een 11

Daar waar de patiënt wordt genoemd, gaat het tevens altijd over de betrokkenheid van de familie. Hieronder valt ook de topklinische en topreferente GGz die bestemd is voor patiënten die vanwege de ernst, complexiteit en/ of zeldzaamheid van hun klachten onvoldoende resultaat hadden of naar verwacht zullen hebben van reguliere gespecialiseerde GGz. Het betreft zeer gespecialiseerde patiëntenzorg gericht op een specifieke doelgroep in combinatie met patiëntgebonden wetenschappelijk onderzoek, innovatie van zorg en kennisverspreiding. 12


patiënt klinisch behandeld. Als ultimum remedium wordt iemand onvrijwillig behandeld. Als de patiënt in een stabiele situatie verkeert en behandeling in de gespecialiseerde GGz niet (meer) nodig is, wordt de patiënt, afhankelijk van zijn situatie en zorgbehoefte, overgedragen aan de huisarts, of de generalistische basis-GGz.

8.3 Standaarden en kwaliteitscyclus Een kwaliteitsstandaard is volgens het netwerk de verzamelnaam voor landelijk opgestelde richtlijnen, zorgstandaarden en zorgmodules die naar het oordeel van de betrokken veldpartijen beschrijven waaraan goede en doelmatige zorg behoort te voldoen gegeven een bepaalde zorgvraag. Kwaliteitsstandaarden beschrijven alle elementen van het zorgproces zoals de indicatiestelling, de inhoud en organisatie van de zorg en de gevolgen van de behandeling in het dagelijks leven van de patiënt. Tevens wordt een voorkeursoptie opgenomen voor de meest doelmatige zorg bij een bepaalde indicatie. Aan elke kwaliteitsstandaard worden bijpassende meetinstrumenten toegevoegd. Het netwerk beoogt de volgende kwaliteitscyclus te realiseren: De indicatiestelling, de inhoud en de organisatie van de zorg worden vastgelegd in modulair opgebouwde zorgstandaarden en zorgprogramma‟s (inclusief de specificatie van het hoofdbehandelaarschap). De zorgstandaarden en de hieruit voortvloeiende (regionale) zorgprogramma‟s zijn gebaseerd op multidisciplinaire richtlijnen die voor zover als mogelijk evidence-based zijn opgesteld aangevuld met practice-based informatie. De zorgstandaarden zijn voorzien van bijpassend meetinstrumenten (set kwaliteitsindicatoren en gevalideerde vragenlijsten). Op basis van het gebruik van deze meetinstrumenten komt transparante informatie over de kwaliteit en effectiviteit van de zorg beschikbaar voor patiënten en professionals, met als belangrijkste uitkomstmaten: effectiviteit, patiëntwaardering, kwaliteit van leven en kosten. Het inzicht in deze uitkomsten draagt vervolgens bij aan een verbeterde kwaliteit en efficiëntie van de zorg en de uitkomsten van metingen worden op een continue wijze teruggekoppeld aan patiënten, professionals (incl. de hoofdbehandelaar), zorgaanbieders en zorgverzekeraars. De uitkomsten worden geaggregeerd op het niveau van aard van de klachten en aandoeningen en deze gegevens worden beschikbaar gesteld aan patiënten en aan zorgverleners om hun eigen resultaten van de geleverde zorg te benchmarken. Zorgprofessionals en zorgaanbieders komen daarmee tot verbetering van de geleverde zorg en tot uitwisseling van kennis en methodieken. Een selectie van de benchmarkgegevens wordt verstrekt aan patiënten en stakeholders voor externe verantwoording, zoals inspectie en zorgverzekeraars. De benchmarkgegevens vervolgens worden geanalyseerd door topexperts (incl. vertegenwoordigers van patiënten) die op basis van deze bevindingen weer aanbevelingen doen voor aanpassing van zorgstandaarden en zorgprogramma‟s.


9

Onderzoek lectoraat GGZ-verpleegkunde

9.1 Kwaliteit van zorg Het lectoraat GGZ-verpleegkunde doet praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg, de verstandelijke gehandicaptenzorg en de psychogeriatrische zorg. De voornaamste ambitie is het leveren van een bijdrage aan de kwaliteit van zorg. Deze ambitie is zichtbaar in de aard van de onderzoeksprojecten en in de scholingsmodules die het lectoraat ontwikkelt. Deze bevorderen de implementatie van interventies en richtlijnen in de zorgpraktijk. Onderzoeksresultaten zijn direct toepasbaar binnen het onderwijs aan verpleegkundigen en agogisch opgeleiden. Het onderzoek richt zich op problemen van patiënten waar verpleegkundigen mee te maken krijgen zoals agressie, zelfverwonding, suïcidaliteit, traumatisering, gedragsproblematiek en verslaving. Er zijn daarbij twee kernthema‟s: „‟preventie en gezond leven‟‟ en „‟zelfmanagement‟‟.

9.2 Thema: Preventie en gezond leven Het lectoraat GGZ-verpleegkunde sluit aan bij het Inholland-brede onderzoeksthema 'De gezonde samenleving'. Het onderzoek van het lectoraat richt zich op preventie van ziekte en de bevordering van gezond leven van mensen met een psychische ziekte, mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening.

9.3 Thema: Zelfmanagement Binnen het onderzoek van het lectoraat heeft het thema 'zelfmanagement' een bijzondere plaats. Dit thema is door het domein Gezondheid, Sport & Welzijn van Hogeschool Inholland gekozen als prioritair thema voor onderzoek. Voor de verpleegkunde is het een bijzonder relevant thema, zoals ook blijkt uit de recent door de beroepsvereniging V&VN opgestelde beroepsprofielen voor de verpleegkundige en de verpleegkundig specialist. 'Zelfmanagement' verwijst naar het individuele vermogen van personen om waar mogelijk gezondheidsproblemen te voorkomen, en - wanneer deze toch optreden - om zo effectief mogelijk om te gaan met de symptomen, de behandeling, de lichamelijke, psychische en sociale consequenties van de gezondheidsproblemen en aanpassingen in de leefstijl. Hierdoor is de patiënt in staat om de eigen gezondheidstoestand te monitoren en te reageren op een manier die bijdraagt aan een bevredigende kwaliteit van leven. Het lectoraat zoekt in toenemende mate naar wegen om E-health hierbij in te zetten.

9.4 Gevaloriseerde producten Het lectoraat GGZ-verpleegkunde verricht onderzoek om meer kennis omtrent deze speerpunten te verkrijgen. In het verlengde hiervan ontwerpt het lectoraat interventieprogramma's en richtlijnen voor de verpleegkundige praktijk. Daarnaast ontwerpt het ook interventieprogramma's voor de behandeling en zorg aan specifieke doelgroepen. Naast de ontwikkeling van deze interventieprogramma‟s worden ook de effecten van deze interventieprogramma's onderzocht. Het lectoraat GGZ-verpleegkunde heeft als belangrijkste prioriteit dat de kennis die voortkomt uit het onderzoek ook daadwerkelijk wordt benut in het onderwijs en in de zorgpraktijk. Deze valorisatiedoelstelling betekent dat het lectoraat producten ontwikkelt Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 24

zoals richtlijnen en interventieprotocollen die verpleegkundigen (en andere disciplines) ondersteunen in hun dagelijkse praktijk. De interventies en richtlijnen worden voorzien van praktisch vormgegeven werkboeken voor de patiënt en de hulpverlener. De komende tijd zal het ontwerp en de toepassing van e-health ondersteuning een grotere rol gaan spelen bij het ontwerp en de toepassing van producten. De volgende producten zijn momenteel beschikbaar: Richtlijn 'Het verminderen van agitatie bij dementerende ouderen' Richtlijn 'Effectief omgaan met suïcidaliteit bij patiënten met schizofrenie of een aanverwante psychotische stoornis' Protocol voor het werken met een signaleringsplan ter preventie van psychosen bij patiënten met schizofrenie Richtlijn 'Agressief gedrag van jeugdigen: een richtlijn voor verpleegkundigen en agogen binnen de jeugdpsychiatrie' Begeleiden van patiënten die zichzelf verwonden: Contact maken en herstellen Richtlijn Terugvalpreventie Anorexia Nervosa Leefstijltraining PLUS, een behandeling voor cliënten met een licht verstandelijke beperking en een hulpvraag op het gebied van middelengebruik of gamen Interventieprogramma Collaborative Care bij patiënten met een bipolaire stoornis Interventieprogramma Collaborative Care bij patiënten met een ernstige persoonlijkheidsstoornis Interventieprogramma Stepped care psychosociale zorg bij patiënten met hematologische kanker Interventieprogramma Systematische Activering van depressieve ouderen Diagnostische richtlijn Angst en gedragsproblemen bij cliënten met een verstandelijke beperking.

9.5 Lopend onderzoek Bij het lectoraat lopen op dit moment de volgende onderzoeken en ontwikkelprojecten: 1. "Gedragsproblemen door Angst", een richtlijn voor multidimensionale diagnostiek van angst gerelateerde gedragsproblemen bij mensen met verstandelijke beperkingen: onderzoek naar proces en uitkomsten 2. Collaborative Care voor patiënten met een (ernstige) persoonlijkheidsstoornis; een vergelijkende multiple case studie naar proces en uitkomsten 3. Verpleegkundig interveniëren bij depressies: methodische vaststelling van zorgbehoeften en de uitvoering van geïndividualiseerde verpleegkundige interventies bij thuiswonende ouderen met een depressieve stoornis 4. Verpleegkundige zorg aan patiënten met anorexia nervosa 5. 'Distress' en kwaliteit van leven na autologe stamceltransplantatie: stepped care. 6. De Systematische ActiveringsMethode (SAM) als verpleegkundige interventie bij ouderen met een depressieve stoornis 7. Collaborative Care bij mensen met een bipolaire stoornis: een effectiviteitsonderzoek 8. Dwangtoepassing en traumatisering van psychiatrische patiënten 9. Self management bij patiënten met schizofrenie 10. Evaluatie van de Vedermethode in de 24-uurs psychogeriatrische zorg 11. Somatische screening en leefstijl bij patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening 12. Therapietrouw van jeugdigen met een orthodontie-prothese 13. Zelfbeschadiging in de GGZ: evaluatie van een trainingsprogramma 14. Seksuele gezondheidsvoorlichting van jongeren in Ghana.


9.6 Samenwerking Kernpartners Vrije Universiteit en VUmc Het lectoraat GGZ-verpleegkunde maakt deel uit van het Cluster Nursing van de Hogeschool Inholland. Het lectoraat onderhoudt relaties met een groot aantal universiteiten en andere kennisinstellingen. Kernpartner is de Vrije Universiteit en het VUmc waar een belangrijk deel van het (promotie-)onderzoek is ondergebracht. Per 1 maart 2014 heeft Hogeschool Inholland bij deze universiteit een bijzondere leerstoel GGZ-verpleegkunde gevestigd. Lectoraten Het lectoraat werkt intensief samen met twee andere lectoraten: het lectoraat Medische Technologie van de Hogeschool Inholland en het lectoraat Sociale en Methodische Aspecten van Psychiatrische Zorg. Het lectoraat Medische Technologie (lector dr. Harmen Bijwaard, Hogeschool Inholland) richt zich o.a. op de implementatie van ICT in zorgprocessen en toepassing van e-health. Daarnaast spelen de thema's functiedifferentiatie en verschuiving van medische beeldvorming naar de eerstelijnszorg een grote rol. Met dit lectoraat wordt binnen de Hogeschool Inholland samen de onderzoeksgroep Gezondheid gevormd. Het Lectoraat Sociale en Methodische Aspecten van Psychiatrische Zorg (lector: dr. Bauke Koekkoek, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen) begeeft zich op het grensgebied van psychiatrie, verpleegkunde en sociale studies. De focus ligt op de wisselwerking tussen sociale factoren, sociale interventies en geestelijke gezondheid. Het lectoraat richt zich op de verbetering van geestelijke gezondheidszorg, vooral voor mensen met langdurige en ernstige psychiatrische problematiek (EPA) van niet-psychotische aard. Praktijkinstellingen Met diverse praktijkinstellingen zijn vaste relaties opgebouwd. Met name de samenwerking met GGZ-Ingeest, de Parnassia Groep, Altrecht GGZ en EsdegeReigersdaal heeft de afgelopen jaren structurele vormen aangenomen. Projectmatige samenwerking Naast de hiervoor genoemde kernpartners werkt het lectoraat op projectbasis samen met vele andere kennisproducenten zoals Universiteit Utrecht, Radboud Universiteit, Erasmus Universiteit, Universiteit Maastricht en Universiteit van Gent. Ook wordt samengewerkt met het Trimbos Instituut en het NIVEL. Het lectoraat is ook betrokken bij het project Services for Electro-mechanical Care Agencies (SELEMCA) dat gaat over het creëren van een transdisciplinaire design theorie voor de interactie tussen mens en machine (dr. Johan Hoorn). Het voornemen is om deze samenwerking structureel te gaan maken mede door de vormgeving van een bijzondere leerstoel die mede door Inholland wordt gefinancierd.


10 Toekomstig onderzoek 10.1 Welke thema’s zijn actueel? De eerste vraag uit paragraaf 1.2 waarop dit beleidsadvies antwoord dient te geven, is welke thema‟s in de GGZ-praktijk en het beleid actueel zijn. In de voorgaande hoofdstukken 2 tot en met 8 zijn de visies en het beleid van de belangrijkste stakeholders in de ggz beschreven. Op basis hiervan en de gesprekken met de informanten (zie bijlage) zijn de volgende actuele thema‟s geïdentificeerd die nauwe raakvlakken hebben met het werk van GGZ-verpleegkundigen. Daarbij tekenen we aan dat de genoemde thema‟s veel raakvlakken met elkaar hebben. Effectiever en doelmatiger werken door standaarden en kwaliteitsverbetering Meer oog voor samenhang somatiek en psychisch, comorbiditeit Bevorderen van een gezonde leefstijl en fysieke gezondheid Somatische zorg in de GGZ Ambulantisering en versterking eerste lijn Bevorderen zelfmanagement, zelfregie, zelfzorg, e-health en participatie Preventie en vroegsignalering Terugdringen van dwang en drang Tegengaan stigmatisering en bevorderen veiligheid van de omgeving Bevorderen van de samenwerking in netwerken van professionals, instanties en sociale omgeving.

10.2 Op welke thema’s focussen? Hoewel het lectoraat een brede oriëntatie heeft op de verpleegkunde in de ggz, zijn de mogelijkheden van het lectoraat beperkt. Niet alle actuele thema‟s op het terrein van de GGZ-verpleegkunde kunnen behandeld worden. De tweede vraag die aan dit beleidsadvies gesteld is, is dan ook op welke onderzoeksthema‟s het lectoraat zich zou moeten focussen. Voor de hand ligt het advies in de eerste plaats te focussen op thema‟s waarover binnen het lectoraat reeds veel kennis en expertise is opgebouwd. Dat betekent op de thema‟s „‟preventie en gezond leven‟‟ , „‟zelfmanagement‟‟ en „probleemgedrag‟‟. Daarnaast adviseren we te focussen op het actuele thema “de organisatie van de ggz”. Focus: Preventie en gezond leven Preventie en vroegsignalering zijn thema‟s die hoog op de maatschappelijke agenda staan. Voorkomen is beter, dan genezen. De samenhang tussen lichamelijke en psychische gezondheid is bekend. De verpleegkundige is bij uitstek de hulpverlener die deze patiëntproblemen signaleert. Het lectoraat zou richtlijnen moeten ontwikkelen voor de somatische zorg en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Focus: Zelfmanagement Zelfmanagement is een kernthema van Hogeschool Inholland. Op dit terrein is dan ook veel expertise in huis. Het lectoraat is goed toegerust om vanuit verpleegkundig perspectief interventies en methodisch handelen te ontwikkelen die zelfmanagement, zelfregie, zelfzorg, gebruik van e-health en participatie bevorderen. Rond E-health bijvoorbeeld is een samenwerkingsverband met het lectoraat Medische Technologie van Inholland en de projectgroep SELEMCA van de VU. Focus: Probleemgedrag Actuele thema‟s zijn het terugdringen van dwang en drang, het tegengaan van stigmatisering en het bevorderen een veilige omgeving. Het lectoraat heeft de afgelopen


jaren reeds veel kennis vergaard over diverse vormen van probleemgedrag, waaronder agressief gedrag, zelfbeschadiging en suïcidaliteit . Focus: Organisatie van de ggz Een actueel thema is de organisatie van de ggz. De ambulantisering en de transitie van de specialistische ggz naar de basis-ggz heeft gevolgen voor de verpleegkundige zorg. Onderzoek naar hoe de ervaringen uit de specialistische ggz toepasbaar gemaakt kunnen worden in de basis-ggz kan een belangrijke bijdrage leveren aan de doelmatigheid van de zorg. Een goede mogelijkheid biedt de oriëntatie op specifieke zorgarrangementen waarin verpleegkundigen een centrale positie innemen, waaronder collaborative care.

10.3 Uitgangspunten Deze paragraaf beschrijft de uitgangspunten die als basis dienen voor het toekomstig beleid. De uitgangspunten zijn gebaseerd op de keuzes en opvattingen die wij hebben afgeleid uit de praktijk van het lectoraat in de afgelopen jaren en die (zij het soms impliciet) ten grondslag liggen aan het onderzoekswerk tot nu toe. Voor het maken van toekomstige keuzes, de inzet van middelen en de communicatie is van belang deze uitgangspunten hier te expliciteren. Doelgroepen Het lectoraat GGZ-verpleegkunde doet praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg, de verstandelijke gehandicaptenzorg en de psychogeriatrische zorg. Doelgroepen zijn dus mensen met psychiatrische problematiek, verstandelijk gehandicapten en psychogeriatrie. Niet altijd zijn patiënten in te delen in een van deze doelgroepen en komt de ggz-problematiek gecombineerd in één persoon voor. Met name de problematiek van deze patiënten heeft de aandacht van het lectoraat. Verpleegkundig domein Het verpleegkundig domein is breed: het focust evenzeer op lichamelijke en psychische problemen, als op functionele en sociale13. De verpleegkundige is de belangenbehartiger van de cliënt, de professional die zorg draagt voor continuïteit en coördinatie van zorg. Daarbij zijn de belangrijkste verpleegkundige competenties risicoschatting, vroegsignaleren, probleemherkenning, interventie en monitoring. Patiëntproblemen als startpunt Het lectoraat GGZ-verpleegkunde neemt patiëntproblemen14, die van hun mantelzorgers en de praktijkproblemen van GGZ-verpleegkundigen als startpunt voor het onderzoek. Verpleegkundig onderzoek richt zich derhalve op klachten in plaats van op de stoornis, het sluiten aan op de leefwereld en uitkomsten worden primair gemeten in de kwaliteitswinst voor de patiënt en mantelzorger. De wensen en behoeften van de patiënt staan centraal en minder het GGZ-systeem. Empowerment Onderzoekprojecten dienen niet alleen probleem-georiënteerd te zijn, maar ook empowerment te bevorderen met actieve betrokkenheid van de patiënt om samen problemen op te lossen.

13

V&V 2020 Nieuwe kijk op verpleegkunde, Leren van de toekomst. Deel 3 Beroepsprofiel verpleegkundige, V&VN, Utrecht, 8 maart 2012 14 Idem 13


10.4 Randvoorwaarden Deze paragraaf beschrijft de belangrijkste voorwaarden waaraan het lectoraat zou moet voldoen om kwalitatief en effectief praktijkonderzoek te kunnen uitvoeren. Valorisatie Het lectoraat besteedt veel aandacht aan de valorisatie van het verpleegkundig onderzoek. Wij adviseren ten zeerste deze aandacht vast te houden en een belangrijk onderdeel van ieder onderzoeksvoorstel te laten zijn. Het effectiever en doelmatiger werken kan alleen als ontwikkelde standaarden en richtlijnen voor de verpleegkundige zorg en interventies getoetst en bijgesteld worden aan de praktijk waarbij ook aandacht is voor de kosten en baten van de interventies. Hierbij wordt aangetekend dat outputcriteria niet zozeer in beeld dienen te brengen of een interventie effectief is en er kostenreductie plaatsvindt, maar of de interventie de patiënt ondersteund heeft in zijn zelfregie over de kwaliteit van leven en bij het participeren in de maatschappij in de diverse rollen. De benefits liggen dan vaak op een ander vlak dan waar de kosten gemaakt worden. Cyclische opbouw van onderzoeksprogramma’s Het lectoraat GGZ-verpleegkunde zou onderzoeksprojecten en de implementatie van evidence based kennis in de toekomst zoveel mogelijk in programma‟s cyclisch moeten opbouwen. Een goed voorbeeld is het programma betreffende kwaliteitsindicatoren dat in voorbereiding is. Dit programma bestaat uit de volgende onderdelen: De ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren voor specifieke aspecten van verpleegkundige begeleiding. Het gaat om indicatoren op het operationele niveau van verpleegkundig handelen die direct gerelateerd zijn aan de kwaliteit van zorg. De vertaling van deze indicatoren naar valide en betrouwbare meetinstrumenten om de kwaliteit van zorg te meten op genoemde specifieke deelthema's. Het verrichten van empirisch onderzoek naar de kwaliteit van de psychiatrisch verpleegkundige zorg. Het inzetten van verbetertrajecten op die aspecten van verpleegkundige zorg waar de kwaliteit tekort schiet. Het meten van de effecten van deze verbetertrajecten. Aandacht voor nieuwe vormen van valorisatie Een aandachtspunt is de lange duur van onderzoekstrajecten voordat nieuwe interventies en producten op de markt komen. Bij M-health, applied games en E-health is dit een probleem. Ontwikkelingen gaan razendsnel. Burgers zoeken zelf op het web naar interessante apps die hen kunnen ondersteunen in het dagelijks functioneren, zonder dat deze op effectiviteit getoetst zijn. Nieuwe vormen van valorisatie zijn derhalve nodig. Het lectoraat zou samen met haar partners de ontwikkeling van deze nieuwe vormen moeten stimuleren. Implementatie Implementatie van onderzoeksresultaten is vaak een groot probleem. Ook de implementatie van richtlijnen vindt vaak slechts marginaal plaats. Potentiële financiers stellen implementatie als voorwaarde voor hun steun aan projecten. Daarom wordt aanbevolen om in de voorbereiding van onderzoeksplannen al aandacht te besteden aan de operationalisering van resultaten in de verpleegkundige beroepspraktijk en het beroepsonderwijs. En in aansluiting daarop de wijze waarop bevindingen verspreid worden. Communicatie In het kader van de implementatie en de public relations van het lectoraat is het wenselijk systematisch aandacht te besteden aan de communicatie en daar ook de (financiële) middelen voor beschikbaar te stellen. Geadviseerd wordt om samen met de


afdeling Communicatie van de hogeschool een communicatieprotocol te maken voor onderzoeksprojecten met daarin: alle relevante publieksgroepen; de beschikbare communicatiekanalen; de faciliteiten die nodig zijn; en wie verantwoordelijk is voor de inhoud en uitvoering van de communicatie. Infrastructuur De behoefte aan praktijkgericht onderzoek naar de GGZ-verpleegkunde is groot. De transities in de GGZ en het beleid van de stakeholders onderstrepen dit. Er ligt een enorm terrein waar met onderzoek veel winst te behalen is in doelmatig en effectief werken in het belang van de patiënt en mantelzorger. Het lectoraat heeft bewezen daarin een sleutelrol te kunnen vervullen. Het belang en de potentiële groei van de onderzoeksactiviteiten van het lectoraat vragen echter om een ruimere financiële basis. Het lectoraat wordt nu gedragen door slechts een persoon. Ondersteuning van een senior-medewerker is wenselijk, alleen al om de continuïteit te waarborgen. Een gecombineerde ondersteuning zowel voor het praktijkgerichte onderzoek van het lectoraat als het theoretisch van de leerstoel bij VUmc zou een efficiënte en effectieve bijdrage leveren aan de GGZ-verpleegkunde.

10.5 Met welke partners kan het beste worden samengewerkt? In het vorige hoofdstuk is het samenwerkingsnetwerk van het lectoraat in beeld gebracht. Continuering en in sommige gevallen intensivering van deze samenwerking met wetenschap en praktijk is een belangrijk voorwaarde voor de kwaliteit van onderzoek. Door samenwerking kan de beste expertise worden betrokken bij projecten, worden overlappingen voorkomen en is effectieve implementatie van resultaten mogelijk. Leerstoel GGZ-Verpleegkunde VU/VUmc is een kernpartner van het lectoraat. Deze samenwerking is verder versterkt doordat Hogeschool Inholland maart 2014 een bijzondere leerstoel GGZ-verpleegkunde heeft gevestigd bij VUmc. Dit biedt een uitstekende mogelijkheid om gezamenlijk het onderzoeksbeleid vorm te geven en te realiseren. Verpleegkundig specialisten De alliantie met de master-opleidingen verpleegkundig specialisten en de beroepsvereniging V&VN verpleegkundig specialisten zou de komende jaren verder versterkt moeten worden. Een alliantie die niet beperkt blijft tot de opleiding van de eigen hogeschool. Verpleegkundig specialisten (in opleiding) kunnen input leveren voor nieuwe onderzoeksvragen vanuit de ggz-praktijk. De opleidingen kunnen kandidaten leveren die geschikt om onderzoek te doen. High potentials kunnen doorgroeien tot promovenda. Onderzoeksprogramma‟s en projecten dienen zo opgebouwd worden dat deze in kleine eenheden worden opgedeeld zodat verpleegkundig specialisten kunnen participeren bij kwaliteitsmetingen, bij het inzetten van verbeteracties en het meten van de effecten van deze verbeteracties. Anderzijds kan het onderzoek van het lectoraat input geven voor de curricula van de master-opleidingen. Raad van Advies Om de band met de praktijk en wetenschap verder te versterken adviseren wij om samen met VUmc een Raad van Advies in te stellen. Deze raad zou zowel het lectoraat als de leerstoel van gevraagd en ongevraagd beleidsadvies kunnen dienen. De raad kan bestaan uit vertegenwoordigers van de belangrijkste gremia in de GGZ, maar de leden zouden op persoonlijke titel zonder last of ruggenspraak aan de raad moeten deelnemen.


11

Welke financieringsmogelijkheden zijn er?

Het lectoraat GGZ-verpleegkunde is voor financiering van onderzoek voor een belangrijk deel afhankelijk van subsidies van derden. De volgende paragrafen brengen daarom als afsluiting van dit advies de belangrijkste financieringsmogelijkheden in beeld.

11.1 Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ Het netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz initiëert, financiert en begeleidt projecten die de ontwikkeling (en verbetering) van hoogwaardige, multidisciplinaire en goed implementeerbare kwaliteitsinstrumenten tot doel hebben. Deze instrumenten moeten patiëntgericht zijn, op het gehele zorgcontinuüm betrekking hebben en rekening houden met het feit dat de zorg tegen aanvaardbare kosten kan worden geleverd. Het netwerk beschikt over een jaarlijks budget van drie miljoen euro. In totaal gaat het voor de periode 2013 tot en met 2017 om een bedrag van 15 miljoen euro. Om voor financiering in aanmerking te komen dient een projectvoorstel te passen binnen een van de drie programmalijnen (1) de ontwikkeling van stoornisspecifieke kwaliteitsinstrumenten, (2) de ontwikkeling van generieke kwaliteitsinstrumenten of (3) communicatie- en implementatieactiviteiten. Zowel programmalijn 1 als 2 bieden kansen voor financiering van onderzoeks- en implementatieprojecten van het lectoraat. Programmalijn 1: Stoornisspecifieke kwaliteitsinstrumenten In programmalijn 1 worden projectvoorstellen gefinancierd die ten doel hebben stoornisspecifieke zorgstandaarden te ontwikkelen voor de meest voorkomende aandoeningen. Deze standaarden zijn modulair opgebouwd (indicatiestelling, inhoud en organisatie van de zorg) en sluiten aan op de zorgvraag van de patiënt en de fase van zijn of haar ziekteproces. De stoornisspecifieke informatie omvat in principe alle echelons (het gehele zorgcontinuüm). De zorgvraag verschilt per fase. Per fase wordt de individuele behandeling en zorg beschreven behorend bij de betreffende aandoening of stoornis. Elke module bevat tenminste vier vaste onderdelen: • indicatie (op welke patiënten is de module van toepassing?); • behandeling en zorg (advies/behandeling/interventie/ondersteuning/begeleiding) • uitvoering en organisatie (wie gaat deze behandeling en/of zorg leveren?) • verantwoordingsinformatie (welke gegevens moeten worden vastgelegd?). Programmalijn 2: Generieke kwaliteitsinstrumenten In programmalijn 2 financiert projecten die generieke kwaliteitsinstrumenten ontwikkelen voor de behandeling van en zorg voor grotere groepen patiënten ongeacht hun aandoening of stoornis. Generieke modules beschrijven vanuit het patiëntenperspectief de zorg voor het individu bij een zorgvraag die voor meer dan één aandoening of stoornis relevant en daarmee generiek is. Deze zorg kan gericht zijn op vroegtijdige onderkenning en preventie, behandeling, maar ook op de ondersteuning van zelfmanagement, ehealth, herstelzorg, participatie etc. Dit zijn belangrijke aspecten in de GGZverpleegkunde. Een generieke module onderscheidt zich van een stoornisspecifieke doordat hij op meer dan één stoornis van toepassing kan zijn. In tegenstelling tot de stoornisspecifieke zorgbehoefte verschilt de generieke zorgbehoefte doorgaans niet duidelijk per fase. Voorbeelden van generieke modules kunnen zijn: „Informatie, voorlichting en educatie‟; „Destigmatisering‟; „Probleemgerichte therapie‟(PST); „Cognitieve gedragstherapie‟(CGT); „Farmacotherapeutische zorg; „Zelfmanagement‟; „Ondersteuning familiesysteem, mantelzorg‟‟; „Ondersteuning dagactiviteiten; „Arbocuratieve zorg‟; en „KOPP/KVO‟.


11.2 Fonds Psychische Gezondheid Fonds Psychische Gezondheid geeft voorlichting over psychische problemen en financiert onderzoek en projecten die de zorg en behandeling van patiënten met psychische problemen verbeteren en vernieuwen. De focus lag de afgelopen jaren op depressie, stress en angst. Dementie valt buiten de scope van het Fonds; dit is het werkterrein van stichting Alzheimer Nederland. Het Fonds vindt het van belang dat niet alleen onderzoek wordt gedaan, maar dat daaraan ook de implementatie in de praktijk is gekoppeld. Implementatie moet verder gaan dan een artikel of symposium over de resultaten. Daarom is het een goede zaak dat het lectoraat nauwe banden onderhoudt met het werkveld en lector Van Meijel zelf werkzaam is bij de Parnassia Groep. Ook de directe relatie van het lectoraat met de bijzondere leerstoel GGZ-verpleegkunde van Hogeschool Inholland bij VUmc biedt goede kansen op financiering van promotie-onderzoek. Daarbij kunnen ook kleine projecten gehonoreerd worden, bijvoorbeeld de evaluatie van richtlijnen. Voor de donateurs van het fonds is belangrijk dat duidelijk gemaakt kan worden dat een project bijdraagt aan betere zorg en meer zelfmanagement.

11.3 Stichting Innovatie Alliantie Het Ministerie van OCW stelt Stichting Innovatie Alliantie (SIA) subsidie beschikbaar onderzoeks- en innovatieprojecten te stimuleren met de zg. RAAK-regeling. Bedrijven of instellingen krijgen met RAAK de mogelijkheid om samen met een hogeschool concrete (innovatie-)vragen op te pakken en te beantwoorden. RAAK-publiek is gericht op het stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling tussen hogescholen en professionals uit de publieke sector. Doel is het creëren van ruimte voor praktische innovaties die direct aansluiten op de dienstverlening door de sector. RAAK-publiek stelt als voorwaarde dat een project bijdraagt aan vernieuwingen/innovatie binnen de beroepspraktijk van publieke professionals. Voorwaarde is dat kennis daadwerkelijk circuleert in het netwerk van hogeschool en publieke professionals, dat „best practices‟ gedeeld worden en dat gerapporteerd wordt over de effecten van het project bij publieke professionals en bij de betrokken kennisinstellingen. Een project heeft netwerken uit te breiden en samenwerking te intensiveren. (Regionale) kennisinstellingen spelen in het proces van praktische verbeteringen, netwerkvorming en kenniscirculatie een belangrijke rol. De positie van hogescholen met hun regionale aanwezigheid vormt daarom in de aanvragen voor RAAKpubliek een belangrijk aangrijpingspunt. Vanuit de wens tot versterking van de bestaande kennisinfrastructuur ziet SIA daarbij een belangrijke rol voor de lectoraten bij de hogescholen weggelegd. In 2013 zijn 61 projectvoorstellen ingediend. Voor deze ronde RAAK-publiek was een budget beschikbaar van circa 4 miljoen euro. Slechts tien projecten zijn goedgekeurd. Het lectoraat GGZ-verpleegkunde heeft dit jaar een voorstel ingediend over somatische screening en leefstijl in de GGZ. RAAK-PRO richt zich op het versterken van het praktijkgericht onderzoek aan hogescholen, in samenwerking met de beroepspraktijk, en op het intensiveren van de relaties met andere kennisinstellingen. In het najaar van 2014 is er een indieningsronde voor RAAK-PRO projecten. Deze zal worden uitgevoerd door het Regieorgaan SIA. Te zijner tijd zal SIA de exacte datum bekendmaken op de website van het regieorgaan: www.regieorgaan-sia.nl. RAAK-PRO projecten hebben een looptijd van vier jaar, met een tussentijds evaluatiemoment. De maximale subsidiebijdrage bedraagt € 700.000. Het uitgangspunt voor RAAK-PRO is de omschrijving van praktijkgericht onderzoek zoals vermeld in het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek van de Vereniging Hogescholen. Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 32

11.4 ZonMw ZonMw stimuleert innovatie op het gebied van geestelijke gezondheid en verslaving door onderzoek, het verbeteren van samenwerkingsverbanden en implementatie. Door te onderzoeken hoe de kwaliteit van zorg beter kan, wat patiënten zélf willen, welke aanpak het meest effectief en efficiënt is of door een verbinding te leggen tussen fysieke en psychisch problemen. Het afgelopen decennium is veel bekend geworden over de effectiviteit en - in beperkte mate - over de doelmatigheid van interventies. Onderzoek en praktijk zijn beter gaan samenwerken. Resultaten leiden hierdoor sneller tot verbetering in de praktijk en problemen uit de praktijk worden beter opgepakt in onderzoek. Er zijn samenwerkingsverbanden tussen academische centra, ggz-instellingen en eerstelijnszorg. Subsidies komen beschikbaar in het kader van diverse programma‟s. Een subsidie aanvragen bij ZonMw kan alleen nadat een subsidieronde is bekendgemaakt en opengesteld. Elke programma heeft een eigen procedure van aanvragen en beoordelen. Deze procedure wordt gecommuniceerd in de subsidieoproep van de opengestelde subsidieronde. Het verpleegkundig programma „Tussen weten en doen‟ is gesloten. Op dit moment zijn er slechts weinig programma‟s die zich specifiek richten op de GGZ. Het programma ERANID gericht op verslaving zal de eerste call in 2015 uit doen gaan. Het Preventieprogramma 4: Geestelijke Gezondheid eindigt dit jaar, maar VWS heeft ZonMw opdrachtgegeven een vijfde programma te ontwikkelen. Het 5e Preventieprogramma zal samenwerking stimuleren op het gebied van onderzoek en implementatie van onderzoeksresultaten voor het hele preventieterrein. Denk daarbij aan het voorkomen van ziekte, het voorkomen van gezondheidsproblemen via leefstijlbeïnvloeding, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming. Integrale (lokale) aanpak van problemen, vroege opsporing en het verminderen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen krijgen bijzondere aandacht. Het programma doet dit via onderzoek, het delen van kennis, het ontwikkelen en stimuleren van implementatie van effectieve preventiemethoden. Gezondheidswinst, kostenbesparingen en toepassing in de praktijk zijn belangrijke aspecten. Naast specifieke programma‟s zijn er diverse programma‟s waarin GGZ een rol speelt. ZonMw heeft voor geïnteresseerden een digitale nieuwsbrief Geestelijk Gezondheid.

11.5 Overige fondsen Naast de hiervoor genoemde subsidiegevers zijn er diverse fondsen en overheden waarop een beroep gedaan zou kunnen worden voor specifieke onderzoeksprojecten van het lectoraat. Afhankelijk van het onderwerp valt te denken aan: Stichting Koningsheide Zorgverzekeraars zoals Achmea Innovatiefonds zorgverzekeraars Fonds NutsOhra Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ministerie Veiligheid en Justitie


12

Bijlage: Beroepsprofiel verpleegkundige

Sinds de vaststelling van het beroepsprofiel van de verpleegkundige in 1999 is er veel veranderd in de maatschappij, de zorg en de beroepsuitoefening. Ook de opvattingen over wat gezondheid is, veranderen. De focus verschuift van de ziekte naar het vermogen van mensen zich aan te passen aan het leven met een ziekte. Hoe kunnen verpleegkundigen het zelfmanagement van patiënten ondersteunen? Wat is de kern van het verplegen? En hoe kunnen we de bijdragen van verpleegkundigen steeds meer meten en hun meerwaarde laten zien? De beroepsvereniging V&VN heeft daarom in 2012 een nieuw beroepsprofiel verpleegkundige uitgebracht.15 Een specificering van dit beroepsprofiel in het expertisegebied GGZ is nog niet beschikbaar. 16

12.1 Kernset van patiëntproblemen Het beroepsprofiel omschrijft een kernset van de patiëntproblemen waarop verpleegkundigen zich richten. Deze zijn geordend op vier gebieden van het menselijk functioneren: het lichamelijke, het psychische, het functionele en het sociale. Deze problemen zijn niet ziektespecifiek, zij kunnen optreden bij zowel acuut als chronisch zieke mensen, bij kinderen en ouderen en bij mensen met zeer verschillende aandoeningen. Voor de inschatting van het risico, het vroegsignaleren, het herkennen van het probleem, de interventies en de monitoring maakt de verpleegkundige gebruik van kennis van het betreffende probleem in combinatie met kennis van een specifieke ziekte of aandoening. Naast generieke problemen kunnen verpleegkundigen, afhankelijk van de groep mensen aan wie zij zorg verlenen, te maken krijgen met specifieke problemen. De problemen komen voor in alle settings en vrijwel altijd in combinatie. Het beroepsprofiel introduceert een nieuwe benadering van verplegen: niet het proces, maar de beoogde resultaten van het verpleegkundig handelen staan centraal. De verpleegkundige beroepsuitoefening wordt als volgt omschreven. Het doel van verplegen is het bevorderen van gezondheid, herstel, groei en ontwikkeling, en het voorkomen van ziekte, aandoening of beperking. Wanneer mensen ziek of gehandicapt worden is daarnaast het doel van verplegen lijden en pijn te minimaliseren en mensen in staat te stellen hun ziekte, handicap, de behandeling en de gevolgen daarvan te begrijpen en daarmee om te gaan. Wanneer de dood nabij is, is het doel van verplegen het handhaven van de best mogelijke kwaliteit van leven tot aan het eind. Verpleegkundige interventies zijn gericht op het versterken van het zelfmanagement van mensen, voor zover mogelijk. Dat betekent het krachtig maken van mensen en hen helpen bij het bereiken, handhaven of (opnieuw) verwerven van hun onafhankelijkheid. Het specifieke domein van verplegen is dat van de unieke reacties op en ervaringen van mensen met gezondheid, ziekte, kwetsbaarheid of beperkingen, in welke omgeving of omstandigheid zich zij ook bevinden. Reacties van mensen kunnen lichamelijk, psychisch, sociaal, cultureel of spiritueel van aard zijn, en vaak gaat het om een combinatie hiervan. Verplegen is gericht op de persoon als geheel in zijn of haar context met zijn of haar leefwijze, niet op een bepaald aspect of een specifieke pathologische situatie.

15

V&V 2020 Nieuwe kijk op verpleegkunde, Leren van de toekomst. Deel 3 Beroepsprofiel verpleegkundige, V&VN, Utrecht, 8 maart 2012 16 In 2004 heeft de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrische Verpleegkunde het beroepsdeelprofiel GGZverpleegkundige gepubliceerd. De opvolger van de vereniging, V&VN GGZ Verpleegkunde, werkt aan een herziening hiervan in de vorm van expertisegebied GGZ gebaseerd op het beroepsprofiel Verpleegkundige.


Verplegen is gebaseerd op ethische waarden, waarin respect voor de waardigheid, de autonomie en de uniciteit van mensen centraal staat. Verplegen gebeurt in het besef van de unieke relatie tussen verpleegkundige en patiënt en de persoonlijke verantwoordelijkheid voor beslissingen en acties. De waarden staan beschreven in de verpleegkundige beroepscode. Verplegen betekent commitment aan partnerschap met patiënten, hun naasten en andere mantelzorgers, en in samenwerking met andere professionals in een multidisciplinair team. Maar hoe dan ook, verpleegkundigen blijven te allen tijde persoonlijk en professioneel verantwoordelijk voor hun eigen beslissingen en acties. Verpleegkundigen zijn professionals die zich richten op het ondersteunen van het zelfmanagement van mensen, hun naasten en hun sociale netwerk, met als doel het behouden of verbeteren van het dagelijks functioneren in relatie tot gezondheid en ziekte en kwaliteit van leven. Verpleegkundigen zien mensen in hun context en zoeken vanuit die kennis naar mogelijkheden om de situatie te optimaliseren en problemen te voorkomen. Zij doen dit vanuit het perspectief van de samenhang tussen fysieke, sociale en emotionele factoren. Door klinisch redeneren kan de verpleegkundige de beslissingen die zij of hij neemt beargumenteren en daarover communiceren. Bij de beslissingen betrekt de verpleegkundige ook professionele en persoonlijke morele afwegingen. Het continue, cyclische proces van klinisch redeneren omvat: (1) risico-inschatting; (2) vroegsignalering; (3) probleemherkenning; (4) interventie en (5) monitoring.

12.2 Zichtbare resultaten Meer dan voorheen zullen verpleegkundigen hun bijdrage aan de zorg zichtbaar gaan maken in resultaten. Immers: alleen wie de resultaten definieert kan zien of hij het goede doet, kan vergelijken, monitoren, toetsen en bijsturen. Het verpleegkundig handelen richt zich op versterking van het zelfmanagement van mensen en het dagelijks functioneren. De beoogde resultaten zullen dus ook geformuleerd worden op het niveau van de kwaliteit van leven of het voorkomen van verlies, het behoud of het verbeteren van aspecten van het dagelijks functioneren. Het verpleegkundig handelen heeft impact op het beloop van de ziekte en de behandeling. De meeste problemen zijn echter niet enkelvoudig gelinkt aan het verpleegkundig handelen, maar dit handelen is wel medebepalend voor de uitkomsten. Veel resultaten betreffen dan ook het niet optreden van een van de problemen uit de kernset bij patiënten met een verhoogd risico. Veel van wat verpleegkundigen doen valt onder de noemer „zorggerelateerde preventie‟ zoals het voorkómen van pijn, ondervoeding, uitdroging, immobiliteit, incontinentie, intoxicatie, en het voorkomen van eenzaamheid, somberheid, overbelasting. Niet bij iedereen is het voorkomen van een probleem haalbaar. Evenmin is het verminderen van een probleem altijd een realistisch doel; soms is het best haalbare resultaat dat het probleem niet verder toeneemt. Resultaten kunnen ook geformuleerd worden op het niveau van de eenheid van verpleegkundige zorgverlening. Hierbij kan bijvoorbeeld op gezette tijdsintervallen gekeken worden hoe de resultaten zijn en kan op basis hiervan verpleegkundige zorg geëvalueerd worden. Aan resultaten op patiëntniveau kunnen resultaten op zorgniveau gekoppeld worden. Zorgresultaten zijn bijvoorbeeld opnameduur en zorgintensiteit. De verpleegkundige zorg is op deze wijze niet alleen proces- maar ook resultaatgericht, goed te monitoren en te evalueren.


12.3 Zeven competentiegebieden Het beroepsprofiel van de verpleegkundige 2020 kent zeven competentiegebieden of bekwaamheden, gebaseerd op de systematiek van de CanMEDS (Canadian Medical Education Directions for Specialists). Kern van de beroepsuitoefening is de verpleegkundige als zorgverlener. Alle andere bekwaamheden raken aan die centrale rol. De zeven competentiegebieden van de verpleegkundige: 1. Vakinhoudelijk handelen: de verpleegkundige als zorgverlener. 2. Communicatie: de verpleegkundige als communicator. 3. Samenwerking: de verpleegkundige als samenwerkingspartner. 4. Kennis en wetenschap: de verpleegkundige als reflectieve professional die handelt naar de laatste stand van de wetenschap. 5. Maatschappelijk handelen: de verpleegkundige als gezondheidsbevorderaar. 6. Organisatie: de verpleegkundige als organisator. 7. Professionaliteit en kwaliteit: de verpleegkundige als professional en kwaliteitsbevorderaar.

12.4 Zorgverlener Als zorgverlener is de verpleegkundige gericht op het versterken van het zelfmanagement van mensen in hun sociale context, waar mogelijk. Als zorgverlener is de verpleegkundige zelfstandig bevoegd voor de volgende in de wet BIG genoemde voorbehouden handelingen: injecties, katheterisaties en het voorschrijven van URgeneesmiddelen. De zelfstandige bevoegdheid geldt voor zover wordt gehandeld binnen de in regelgeving gestelde begrenzingen. Voor andere voorbehouden handelingen geldt een zelfstandige uitvoeringsbevoegdheid (functionele zelfstandigheid) zoals omschreven in het Besluit functionele zelfstandigheid.

12.5 Communicator Patiënten hebben regie over en verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en gezondheid – binnen de mogelijkheden van elk individu afzonderlijk. Van de verpleegkundige vraagt dit een goed inschattingsvermogen van de informatiebehoefte die de patiënt heeft. Zij houdt in de communicatie rekening met persoonlijke factoren van de patiënt en diens naasten, zoals leeftijd, etnisch/culturele achtergrond, taalbeheersing, kennis en begripsniveau, emotie, coping stijl en draagkracht. De communicatie met patiënten die zich verbaal of non-verbaal niet goed kunnen uiten is complex en vraagt bijzondere aandacht. Het moeilijk kunnen interpreteren van zorgvragen door een gebrek aan verificatiemogelijkheden bij de patiënt kan leiden tot extra complicaties. De verpleegkundige heeft ook te maken met mondige patiënten, die zich uitgebreid hebben geïnformeerd. Samen met de patiënt gaat de verpleegkundige na welke informatie betrouwbaar en van toepassing is en welke niet.

12.6 Samenwerkingspartner De verpleegkundige handelt vanuit haar eigen deskundigheid en werkt op basis van gelijkwaardigheid samen met de patiënt en zijn naasten, eigen en andere disciplines, en met leidinggevenden. Zij deelt kennis en informatie, is gericht op samenwerking en overdracht in de keten. Dat vergt permanente onderlinge afstemming, om te voorkomen dat de zorg gefragmenteerd raakt. Zij geeft in samenwerking vorm aan het ontwikkelen van beleid met betrekking tot de individuele patiëntenzorg over de grenzen van de individuele zorgorganisatie. Zij doet dit vanuit het perspectief van de continuïteit van de Strategisch beleidsadvies Lectoraat GGZ verpleegkunde Hogeschool Inholland 36

zorg voor het individu. De verpleegkundige werkt daarnaast over de grenzen van gezondheidszorgorganisaties heen zoals met woningbouwverenigingen, politie, wijkcentra en scholen. Via deze samenwerking spoort zij ook zorgmijders op en mensen met (dreigende) gezondheidsproblemen. De verpleegkundige in de wijk/buurt bereikt iedereen die zorg behoeft, niet alleen op indicatie. De verpleegkundige is vanuit het perspectief van de ondersteuning van het zelfmanagement gericht op de samenwerking met de patiënt en diens naasten.

12.7 Reflectieve professional Het handelen van de verpleegkundige wordt in toenemende mate ondersteund door resultaten vanuit onderzoek (Evidence Based Practice, EBP). De verpleegkundige streeft naar het toepassen van interventies waarvan de doeltreffendheid en doelmatigheid aannemelijk zijn. Zij past resultaten van onderzoek toe in de beroepspraktijk, werkt permanent aan de ontwikkeling van haar deskundigheid en houdt dit bij in het Kwaliteitsregister en haar portfolio. De verpleegkundige heeft een reflectieve beroepshouding, dat wil zeggen dat zij de keuzen die zij maakt en de beslissingen die zij neemt zorgvuldig overdenkt: inhoudelijk, procesmatig en moreel/ethisch.

12.8 Gezondheidsbevorderaar De verpleegkundige beweegt zich in een maatschappij en zorgsector, waarin het denken in termen van zorg en ziekte verschuift naar denken in gedrag en gezondheid. De verpleegkundige bevordert de gezondheid van mensen door het ondersteunen van hun zelfmanagement. Waar mogelijk betrekt zij de naasten en/of mantelzorg actief, waar mantelzorg ontbreekt legt zij contact met of initieert zij een sociaal netwerk rondom de patiënt Zij houdt daarbij rekening met de fysieke (leef)omgeving, sociale relaties, cultuur en leefstijl. Daarnaast richt zij zich op de omgeving van de patiënt, op groepen patiënten en op andere professionals of instanties, of gemeenten. De verpleegkundige benadert actief mensen met hoge risico‟s op gezondheidsproblemen en beïnvloedt de leefstijl en gezond gedrag van burgers en patiënten in de context waarin zij werkt.

12.9 Organisator De verpleegkundige werkt in grote organisaties of in zelfsturende, kleinschalige teams, of als zelfstandig beroepsbeoefenaar. Binnen deze verschillende contexten overziet en begrijpt zij de financieel-economische en bedrijfsmatige belangen die bij de patiëntenzorg spelen. Zij voelt zich medeverantwoordelijk voor het betaalbaar houden van de gezondheidszorg. Zij gaat op verantwoorde wijze met materialen en middelen om. Zij beslist over taken, beleid en middelen voor de individuele patiëntenzorg. De verpleegkundige heeft een coördinerende rol rond de patiënt of groepen patiënten: tussen disciplines en 24 uur per dag, 7 dagen per week. Zij houdt alle ontwikkelingen rondom de patiënt bij en zoekt samen met hem of haar naar oplossingen. Zij heeft ook invloed op indicering van de zorg. De verpleegkundige past de nieuwste informatie- en communicatietechnologieën toe, biedt zorg op afstand (e-health) als aanvulling op het persoonlijk contact met de patiënt. Ze bewaakt de patiëntveiligheid, meldt fouten en incidenten, signaleert en rapporteert mogelijkheden tot verbetering.


12.10

Professional en kwaliteitsbevorderaar

De verpleegkundige levert zorg passend binnen de geldende weten regelgeving. De verpleegkundige monitort, meet en screent haar zorg systematisch, met het oog op kwaliteitsverbetering. Waar mogelijk werkt de verpleegkundige evidence based, en volgt kritisch wat werkt. Zij monitort resultaten, zowel op het niveau van individuele zorgverlening als op het niveau van de eenheid waarin zij werkt, en stuurt waar nodig bij. Zij kan afwegingen maken tussen prijs en kwaliteit, om kostenbewust te werk te gaan. Zij levert een bijdrage aan kwaliteitssystemen binnen de organisatie. Veel zorg is geprotocolleerd en gestandaardiseerd. De verpleegkundige is betrokken bij het lokaal toepasbaar maken en uitvoeren van standaarden. Signaleert het ontbreken van standaarden en protocollen op relevante gebieden en brengt dit onder de aandacht van de eigen organisatie en van de beroepsvereniging van verpleegkundigen.


13 Bijlage: Informanten In het kader van dit beleidsadvies zijn inspirerende gesprekken gevoerd met: Mevrouw D. Abels, ZonMw-programmasecretaris „‟Tussen weten en doen‟‟ Mr. R. de Graaf, programmaleider Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz Prof dr. P.L. Meurs, hoogleraar bestuur van de gezondheidszorg IBMG Drs. B. Roelands, hoofd projecten Fonds Psychische Gezondheid Drs. H. Smid, directeur ZonMw Het concept van het beleidsadvies is voorgelegd aan onderstaande deskundigen. Reacties en suggesties zijn ontvangen van de deskundigen waarvan de naam van een asterix is voorzien. Deze reacties en suggesties zijn in deze definitieve versie van het advies verwerkt. Mevrouw M. Bais-Warmerdam*, Senior Adviseur Donaties Mens & Maatschappij, VSBfonds De heer H.J. Bakker MHA, voorzitter Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland J.D.P. Blommendaal*, projectadviseur, Fonds NutsOhra Mevrouw dr. J.A.A.M. van Diemen-Steenvoorde*, Inspecteur-generaal, Inspectie voor de Gezondheidszorg, Ministerie van VWS Mr. R. de Graaf*, programmaleider Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz Drs. Ronald Gorter*, directeur Fonds Psychische Gezondheid Drs. J. Jaspers*, beleidscoördinator Zorg, Zorgkantoren Coöperatie VGZ P.J.M. Koopman*, voorzitter stuurgroep Bachelor Nursing 2020 Mevrouw drs. E. Leistra, ministerie van VWS Mevrouw J.G.W. Lensink, MSc, Directeur Zorg, Zorgverzekeraars Nederland Mevrouw drs. H. Nijboer, manager Beleid, LP-GGz Mr. Th. A. Ritsema, Stichting Koningsheide Drs. B. Roelands*, hoofd projecten Fonds Psychische Gezondheid Ir. P. van Rooij*, directeur GGZ Nederland Mevrouw M-L. Vossen*, lid Raad van Bestuur GGzE Eindhoven Wij danken alle informanten zeer voor hun opbouwende bijdrage!


Strategisch beleidsadvies. Lectoraat GGZ-verpleegkunde. Hogeschool Inholland

Recommend Documents