f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad
6
c h a mpag ne vo o r de k a mpa nje t he at er d e k a mpa nje d en held er
Wie wat bewaart, vaart altijd wel. Geschiedenis is voor een mens een noodzakelijk kompas om z’n heden en toekomst op te bepalen. Geschiedenis geeft ook veiligheid, en daardoor balans en rust. In Den Helder, waar de Rijkswerf Willemsoord een nieuwe geboorte wordt gegund, gaan deze wijswaarheden onverkort op. Voorbeeld: Theater de Kampanje.
f e b r ua r i 2 0 1 6 foto: allard van der hoek amsterdam
het houtblad
7
Het is goed er aandacht aan te besteden, aangezien het
dam en Haarlem slokken aller belangstelling op en sluiten
om een schitterend gebied gaat in een plaats die voor de
het gebiedsdeel in het zuiden hermetisch af. De Afsluit-
meeste Nederlanders het einde van de wereld is. Hoewel
dijk verbindt naar dunbevolkte provincies, en dan is Den
Noord-Holland bekoorlijk is en het mooiste schilderslicht
Helder ook nog doorgangsroute naar Texel. Ten laatste is
van Nederland heeft, geldt de smalle provincie in zekere
het onze marinestad met veel verboden terreinen, wat het
zin ook wel de doodlopende straat van ons land. Amster-
tot prozagemeente van iedersverdriet bombardeerde.
‘Er moet een glazen zaal in!’
foto’s: allard van der hoek amsterdam
f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad
8
Situatieschets.
Een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast kunt houden.
tekening: willemsoord bv den helder
tekening: van dongen-koschuch amsterdam
Multifunctionele Stadshal als industriële belevenis.
Plattegrond Willemsoord. Rechtsonder het complex met Theater de Kampanje.
no, VVV, visserslevenexpositie, camperstandplaats, cafés,
plaats van cultuur en ontspanning. Rond moet de
restaurants, zalenverhuur, jachthaven, Marine- en Red-
boel op orde zijn, maar eigenlijk nu al moet de stad de
dingmuseum, museumhaven met oude schepen, nauti-
pr-machine voluit laten draaien om zich behalve regionaal
sche winkeltjes en overige detailhandel en bedrijven.
óók landelijk te kaartverkopen, want: wat niet weet, wat
Recent is daar Theater de Kampanje bijgekomen, waar-
niet interesseert. Eén belangrijk speerpunt is het uitgaans-
voor ruimte is gecreëerd in de vroegere Ketelmakerij
leven te verleggen naar de sfeervolle waterkant. En in dat
() en De Kathedraal (), de vroegere bankwerke-
plan past(e) de grootschalige renovatie van het monu-
rij. Samen maken ze een L. De eerste bevat de Grote Zaal,
mentaal-industriële complex Willemsoord (willemsoord-
de tweede is een multifunctionele zaal (Stadshal). Tussen
bv.nl). De ha werd in afgestoten maar was tot dat
beide is de entree, waardoor je recht doorlopend afdaalt
jaar de geheime scheeps- en onderhoudswerf van de
naar de garderobe en toiletten of beganegronds naar
Koninklijke Marine. In startte de restauratie van het
Reddingmuseum Dorus Rijkers. Aan weerszijden van de
eerste gebouw, in was het laatste gereed. Dit betrof-
Grote Zaal bevinden zich foyers. Aan de Stadshal zijn in
fen herstellingen tot standaardniveau, waarna definitieve
aanpalende gebouwen een restaurant, de Kleine Zaal,
invullingen tot nadere ingrepen leidden. Tevens werd de
vergaderruimte en kantoor gekoppeld.
f e b r ua r i 2 0 1 6
kunstuitleen, bowlingcentrum, kinderspeelparadijs, casi-
9
het houtblad
Sfeervolle waterkant Hoe anders is Den Helder! Twintig jaar is het bezig zich opnieuw te definiëren als dé
complete infrastructuur aangepakt: riolering, elektriciteits-, gas- en waterleidingen, damwanden, kademuren,
Euforisch In alle vrijheid of binnen de beperking van
bestrating.
een bestaand gegeven ontwerpen - wat doet een architect liever? Volgens Frits van Dongen gaat het er in beide
Napoleon Op Willemsoord is in ruim honderddertig
gevallen om dat je in een flits ziet hoe iets moet worden,
jaar (-) een reeks gebouwen in e- en steeeuwse stijl verrezen, die in aanzet zijn gesanctioneerd door Napoleon zelve. Hij gaf tijdens een inspectie in de opdracht er de grootste marinebasis met werf te ma-
liefdevolle romantiek als een pr achtig boeket vuurwerk
ken. Hoewel hij al snel het veld moest ruimen, bleef zijn machtswoord doorwerken. Er verschenen dokken, pomphuizen, een ketelmakerij, machinebankwerkerij, scheep-
dat de oplossings- c.q. voorstelrichting volstrekt evident
makerswerkplaats, ijzergieterijen, een houtloods, ge-
is. Eerst alleen, later met collega Patrick Koschuch ont-
schutsmakerijen, magazijnen en andere werkplaatsen.
wierp hij nieuw- en renovatiebouw in culturele voorzie-
Tussendoor is tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de
ningen te Leeuwarden, Haarlem, Amsterdam, Nieuwe-
Duitsers er zaten, grote schade aangericht door bombar-
gein, Venlo, Helmond en Arnhem. ‘Dat marineterrein met
dementen van de geallieerden. Die is daarna weer her-
al die oude loodsen is een héél bijzondere locatie. Toen
steld.
wij er tijdens de schouw rondliepen, trof ons onmiddellijk de kwaliteit van de kathedraalachtige ruimtes en de
Boeket vuurwerk De restauratie neemt best veel de-
prachtige, historische geklonken staalconstructie.We wa-
cennia en pecunia in beslag. Maar dat leidt uiteindelijk tot
ren euforisch: hier moet je niets aan veranderen, en altijd
een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast
deze unieke historische kwaliteiten blijven tonen, er moet
kunt houden. Als je naar de kruideniersachtige karakter-
een glazen zaal in!’ En dat was ook de flits, waarmee ze de
loosheid van de huidige industriële bouw kijkt, dan moet
competitie wonnen van andere architectenbureaus die
je onze ‘uitdetijdse’ voorouders nageven dat ze bij al hun
bijvoorbeeld het complex afbrekend wilden aanpassen.
ondernemen de schoonheid niet uit het oog verloren. Nu de gebouwen onder het stof van de restauratie tevoor-
Zorgvuldige implementatie Daarna begon het pro-
schijn blinken, is de liefdevolle romantiek van de originele
ces van implementatie. Past een theater voor mensen
houten en gietijzeren constructies als een prachtig boeket
wel in de Ketelmakerij? Is er ook plaats voor een foyer?
vuurwerk. Hoe mooi zijn niet gewone bakstenen muren
Mag de toneeltoren van m door het dak heen breken?
en normale zadeldaken?
Hoe kan de glazen zaal worden verduisterd? Hoe gaan glas en akoestiek samen? ‘We wilden hoe dan ook door-
Uitgaanscentrum Zo wordt Willemsoord het nautisch
zetten. Want het fascinerendst is natuurlijk een zaal die er
getinte uitgaanscentrum van Den Helder en liefst verre
niet is. De ruimte blijft transparant, de oude staal-, hout-
omstreken. Het terrein raakt uitgerust met een bioscoop,
en betonconstructies blijf je zien.’ Eigenlijk deden zich
■ ■ ■
tekening: van dongen-koschuch amsterdam
f e b r ua r i 2 0 1 6
Restaurant Stoom. Eiken schept overal eenheid en sfeer.
Doorsnede.
Rechts de trappen van zienen-gezien-worden. Achteraan de spiegelwand die de foyer verdubbelt. De eiken panelen in de Grote Zaal zijn gesloten.
foto’s: allard van der hoek amsterdam
het houtblad
10
Grote Zaal: feestelijke ruimte van theatrale uitbundigheid.
heeft ook de Ketelmakerij de kerkvorm van middenschip
gaf toestemming voor de toneeltoren en Peutz, die al eer-
en twee zijbeuken. Ze zijn van elkaar onderscheiden door
der een, zij het kleinere, glazen zaal akoestisch had bere-
twee rijen stalen spanten, die na een forse diagonaal van
kend in de Beurs van Berlage (nu in de Locomotiefhal
de een in twee spantbenen evenwijdig opwaarts vakwer-
Tilburg), zag geen akoestische beletselen. En zo gloorde
ken. In het middenschip is het theater met twee extra bal-
er ook financieel een zekere toekomst voor dit gebouwde
kons geplaatst, evenals de toneeltoren die zich als moder-
authentiek in gebruik.
ne staalconstructie op de oude spanten voortzet. Onder het betonnen cassettedak is het oude spantenschoon van
Europees eiken Aan de Stadshal is vanwege z’n multi-
stalen constructies en kraanbanen gehandhaafd. Ter ver-
functionele karakter relatief weinig gedaan. Wel is er, in
sterking zijn nieuwe stalen spanten aangebracht. Geza-
verbinding met restaurant Stoom, een horecapaviljoen
menlijk spelen ze óók een rol in de verstrooiing van het
met dakterras neergezet, in houtskeletbouw. Ook de Klei-
geluid. De daken zelf, ook van de Stadshal, waren te dun
ne Zaal, het kantoor en de vergaderruimte zijn basic, maar
en zijn, inclusief dakramen, verdikt met een thermisch,
zeker doeltreffend aangekleed. Wel vallen overal de stoe-
akoestisch en geluidswerend isolatiepakket. De ramen in
len, tafels, banken, wanden, plafonds, trappen, vloeren en
de buitenmuren zijn afgedekt met stalen voorzetramen als
bar in Europees eiken op; het meubilair is eveneens door
dichters van geluidslekken. In de geheel nieuwe gietvloer
de architecten ontworpen. Het restaurant is bevloerd met
is vloerverwarming opgenomen.
zéér brede grenen delen - uit een tijd toen bomen nog stamomvang hadden-, die al een eeuw elders in het com-
Avondje uit Aan de buitenkant langs de stalen kolom-
plex voeten vingen. Ze zijn geschuurd en omgekeerd ge-
constructies zijn dubbelglazen wanden geplaatst ( mm
legd. De vloer, waarin kern- en lichter gekleurd spinthout
dik). Wederzijds dringt geen geluid door. Ze zijn beves-
zich duidelijk aftekenen, toont als nieuw.
tigd aan glazen kolommen, verborgen in eiken omkastingen. Die maken weer, tussen de kolomconstructies, deel
Lyrisch op rijm Van Dongen past hout graag toe van-
uit van de m hoge eiken panelen die dienen om de zaal
wege z’n veelzijdigheid. ‘Met hout kun je ontzettend veel
te verduisteren én de akoestiek te regelen. Feitelijk zijn
doen, meer dan je vaak denkt. Hier is bewust voor één
het lichte staalconstructies, bekleed met eikengefineerd
houtsoort gekozen. Eiken heeft verschillende voordelen:
MDF. Tot m hoog zitten er piepkleine akoestische per-
het geeft een mooi beeld, het straalt warmte uit, je kunt
foraties in. De panelen zijn in allerlei standen te zetten. De
het voor diverse toepassingen gebruiken, het is uitstekend
roodbeklede stoelen zijn van eikentriplex. De balkons
te bewerken en het is goed te behandelen. Ik heb het
hebben eiken vloeren en plafonds. Achterin de foyers, die
streng geselecteerd, want ik werk graag met tinten en
worden verdubbeld door spiegelwanden aan de andere
kleurschakeringen, zodat het beste beeld overblijft.’
kant, zitten prachtig grote eiken trappen-van-zien-en-
Het industriële karakter van baksteen, staal en glas wordt
gezien-worden. Zo zijn Grote Zaal en foyers feestelijke
inderdaad door het eenheid scheppende hout prachtig
ruimtes van theatrale uitbundigheid. Van Dongen: ‘Met
vermenselijkt, en het zet de ruimtes lyrisch op rijm.
dit ontwerp hebben we enerzijds gezorgd voor industriële verdieping en anderzijds voor een avondje uit.’ •
Oude spantenschoon Dat geldt in het bijzonder voor de Grote Zaal die logischerwijs het centrum is en daar-
hans de groot
Locatie: Willemsoord , Den Helder Opdrachtgever: Zeestad Den Helder (zeestad.nl) Ontwerp: van Dongen-Koschuch Architects and Planners Amsterdam (vd-k.eu) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen Warmenhuizen (denijs.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Leverancier eiken panelen: Espero Waalwijk (espero.nl) Leverancier eiken vloeren: Conijn Parket Vloeren Alkmaar (conijnparket. nl) Leverancier eiken trappen: M.C. Kersten Amsterdam (kerstenconstructie.com) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: Januari - augustus (Opening: oktober ) Bouwkosten: € miljoen (incl. installaties)
f e b r ua r i 2 0 1 6
door de meeste aandacht kreeg. Net a ls de andere hallen
te passen, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE)
11
het houtblad
geen grote problemen voor. Bij het opmeten bleek de zaal
