Capita selecta 2006
8.
Ontwikkelingen elektrotechnische voorzieningen
Inleiding De afgelopen jaren hebben zich op het gebied van de elektrotechnische voorzieningen diverse ontwikkelingen voorgedaan die tot significante wijzigingen hebben geleid. Zo is gebleken dat de opsplitsing van de leveranciers voor de energievoorziening heeft geleid tot extra investeringen voor de gebruikers omdat delen die voorheen ten laste van de leverancier kwamen nu ten laste komen van de klant. Ook de invoering van de nieuwe NEN 1010 heeft geleid tot hogere kosten voor medisch gebruikte ruimten en inspecties. Door de snelle ontwikkelingen van de ICT ziet ook de communicatie-infrastructuur er anders uit dan enkele jaren geleden en wordt de grens tussen de aan te leggen infrastructuur en de te gebruiken apparatuur en software steeds vager. Tenslotte is er een ontwikkeling op het gebied van de financiering die steeds meer verschuift van investeringen richting exploitatie. Hierdoor worden zaken als TCO (Total Cost of Ownership) en TPO (Total Profit of Ownership) belangrijk. Het gaat daarbij niet alleen om de investeringskosten maar ook om de exploitatie en het profijt. Energievoorziening Ten behoeve van de licht- en krachtinstallatie geschiedt de energievoorziening door aansluiting op het openbare net via een 380/220 Volt of een hoogspanningsaansluiting. De wijziging in de energiewet in juni 2004 heeft grote gevolgen gehad voor deze aansluiting. Het directe gevolg voor grotere instellingen is dat zij moeten opdraaien voor de kosten van leidingen en transformatoren die de aansluiting op het openbare net verzorgen. Dit zou in principe moeten leiden tot lagere exploitatiekosten. Deze kosten werden immers voorheen gedragen door de stroomleverancier en doorberekend in de stroomprijs. Voorts is het onduidelijk hoe de lasten verdeeld worden als er sprake is van industrieterreinen of wijken waar een instelling wordt gevestigd en waar de nodige openbare capaciteit nog niet aanwezig blijkt te zijn en nieuw moet worden aangelegd. Mede door het bovengenoemde aspect waarbij de instelling eigenaar wordt van hoogspanningstransformatoren is bij grote instellingen of terreinen de toepassing van hoogspanning in het interne netwerk vanuit technisch oogpunt vaker wenselijk. Het beheer van dergelijke hoogspanningsnetwerken is echter problematisch omdat hiervoor speciaal geclassificeerd personeel aanwezig moet zijn. Een goede praktijk is om de hoogspanningsdelen zoveel mogelijk ook ruimtelijk te scheiden, zodat deze delen eventueel uitbesteed kunnen worden. Noodstroom Door de toegenomen afhankelijkheid en capaciteit van elektronische apparatuur zoals computers en communicatiesystemen zijn ook de kosten voor de noodstroomvoorzieningen hoger. Het betreft hier overigens niet alleen veiligheid, maar meer en meer ook een economische factor. Als de organisatie stokt, levert dit naast veiligheidsproblemen een hoge kostenpost op. Alhoewel in de NEN 1010 alleen sprake is van noodstroom met onderbreking (aggregaten), is voor een belangrijk deel van de installaties een ononderbroken stroomvoorziening nodig. Het gaat dan met name om zaken als de brandmeldinstallatie, telefooncentrales en datanetwerken. NEN 1010 Installaties van bouwprojecten, waarvan de bouwvergunning is verstrekt na september 2005, dienen te voldoen aan de nieuwe NEN 1010 die medio 2005 is uitgebracht en die tevens de NEN 3134 vervangt die
Capita selecta 2006
speciaal was toegesneden op medisch gebruikte ruimten. De belangrijkste extra maatregelen voor de gezondheidszorg uit de NEN 1010 zijn de volgende: Een andere classificatie met aanvullende voorzieningen van de medisch gebruikte ruimten; Een jaarlijkse, realistische test van de noodstroominstallaties en een inspectie van de installaties. Hoewel de nieuwe NEN 1010 op onderdelen zeer specifiek is, blijven er de nodige onderdelen over waarbij de instelling keuzes moet maken, zoals welke classificatie voor welke ruimten geldt, de toepassing van (half)geleidende vloeren, aardlekschakelaars en no-break systemen. In de praktijk zal getracht moeten worden om tot een zorgvuldige balans te komen, waarbinnen alles wat reëel is, uitgevoerd wordt zonder de kosten onevenredig op te laten lopen. Behalve de veiligheid zijn hierbij ook steeds meer de economische aspecten aan de orde gezien de afhankelijkheid van de organisatie van ICT-voorzieningen. Ten aanzien van de kosten zijn de volgende zaken van belang: Aardlekschakelaars voor klasse 0 en klasse 1 ruimten; Meer wandcontactdozen in klasse 2 ruimten; Aanvullende potentiaalvereffeningsvoorzieningen in klasse 1 ruimten; Ander type scheidingstransformatoren in klasse 2 en 3 ruimten. De totale kostenstijging als gevolg van de nieuwe NEN 1010 bedraagt voor ziekenhuizen circa 3% van de elektrotechnische kosten. Communicatie en paging De razendsnelle ontwikkelingen binnen de ICT zorgen ervoor dat er, zowel ten aanzien van de techniek als ten aanzien van de organisatie en het beheer, een grote druk is ontstaan om nieuwe technieken te realiseren of op zijn minst met nieuwe ontwikkelingen rekening te houden. Kernbegrippen hierbij zijn IP (Internet Protocol), VoIP (Voice over IP ofwel spraak via datalijnen), DSL (Digital Subscriber Line of breedbandige datalijnen via koper), glasvezel en draadloos (Dect, WiFi, GSM, UMTS en andere technieken). Het is waarschijnlijk dat er over enige jaren nog maar één universeel, open protocol is waar alle apparatuur met communicatie (computers, telefoons, oproepsystemen, gebouwbeheerssystemen) van gebruikmaakt via een open standaard. Daarom is IP van groot belang. Systeemspecifieke netwerken, of ze nu draadgebonden of draadloos zijn, zijn niet meer nodig. Dit kan leiden tot een enorme flexibiliteit van de infrastructuur omdat dezelfde koperdraad, glasvezel of draadloze verbinding flexibel ingezet kan worden voor alle toepassingen. Een ander momenteel veelgehoord verkoopargument is een lagere TCO. Dit moet ontstaan omdat er maar één netwerk nodig is. Dit laatste blijkt momenteel in de praktijk nog allesbehalve realistisch. Door de massaliteit in de toepassing kan dat in de nabije toekomst echter zeker veranderen. Draadloze verbindingen worden steeds belangrijker en massaler ingezet. Een belangrijke eigenschap hierbij is echter dat de gebruikte technieken elkaar in hoog tempo opvolgen en leiden tot nog kortere afschrijvingstermijnen. Omdat alle gegevens over één - soms deels openbaar - netwerk getransporteerd worden, is het cruciaal de gegevens te beveiligen, zodat er geen ongenode gasten mee kunnen kijken of luisteren1. De implementatie van de NEN 7510 (Medische informatica - Informatiebeveiliging in de zorg) waarin dat is geregeld, speelt hierbij een belangrijke rol. Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (www.nictiz.nl) en het Steunpunt NEN 7510 (www.nen7510.org) geven meer informatie over informatiebeveiliging in de zorg.
1
Betalingsbedrijf Interpay voert momenteel in opdracht van VWS een onderzoek uit naar de beveiliging van elektronische gegevens in de zorg
Capita selecta 2006
Paging is de algemene term voor berichtenverkeer via piepers of telefoontoestellen. Door de nieuwe ontwikkelingen in de draadloze communicatie is het mogelijk geworden om de volgende systemen onderdeel uit te laten maken van de communicatievoorzieningen: Persoonbeveiligingssystemen voor avond- en nachtverpleging waar verpleeg(st)ers zich buiten op het terrein van een instelling of tussen meerdere locaties verplaatsen; Toepassing van draadloze telefonie in combinatie met paging functies. Boodschappen kunnen op het display van de toestellen zichtbaar gemaakt worden. Een dergelijk systeem kan de efficiëntie aanzienlijk verhogen en is niet substantieel duurder dan een conventioneel systeem. Gebruik kan worden gemaakt van DECT2 systemen, maar ook van GSM systemen. In acht genomen moet worden dat de betrouwbaarheid en de bereikbaarheid op alle plaatsen waar nodig ook gegarandeerd is. Met name de transmissie van tekstberichten via GSM is nog onvoldoende betrouwbaar, waardoor aanvullende voorzieningen nodig kunnen zijn. Opgemerkt wordt dat toepassingen van dergelijke systemen als surplus op het bestaande leiden tot overschrijding van de norm. Indien sprake is van een totaal nieuw systeem voor telefonie, personenzoekinstallatie en oproep hoeft dit niet het geval te zijn. Van belang is verder dat deze voorzieningen moeten voldoen aan de NEN 2575 voor ontruimingsinstallaties. Voorts kan het zijn dat door een koppeling van installaties aan medische apparaten er ineens sprake is van een medisch apparaat, waardoor deze systemen aan nog zwaardere eisen moeten voldoen. Paging via datanetwerken (WLAN) is technisch mogelijk, maar blijkt in de praktijk vaak nog onvoldoende betrouwbaar. Hoewel deze systemen zeker hun ingang zullen vinden, is vooralsnog enige terughoudendheid geboden. Het virtuele verpleeghuis Nieuwe ontwikkelingen ten aanzien van de verplaatsing van de zorg van het verpleeg- of verzorgingshuis naar een thuissituatie kunnen niet gerealiseerd worden zonder een goede communicatie-infrastructuur. Om de kosten hierbij in de hand te houden kan zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van bestaande netwerken zoals ADSL en GSM. Hierbij dient er met name aandacht te zijn voor het feit dat de beschikbaarheid (het percentage van de tijd dat de verbinding het ook daadwerkelijk doet) van deze verbindingen aanzienlijk kleiner is dan die welke we gewend zijn bij een interne eigen bekabeling of bij analoge telefonie. Om dit te verbeteren dient per individueel geval goed afgewogen te worden hoe spoedeisend de communicatie is. Daarmee kunnen in die gevallen de passende abonnementen (lijncontrole en 24-uurs service) en noodvoorzieningen (noodstroom en alternatieve communicatiewegen) gerealiseerd worden. Een belangrijk punt hierbij is dat, evenals bij brandpreventieve voorzieningen, er een goede afweging gemaakt moet worden tussen de mate waarin risico’s gelopen worden en de nodige inspanningen en kosten om deze risico’s te verkleinen. Locaties van bovengenoemde verpleegconcepten zullen vaak klein zijn en veelal via een andere financiering dan via de WTZi tot stand komen. Voor de infrastructuur voor projecten in het kader van scheiden van wonen en zorg is zelfs een speciale regeling in het leven geroepen. Het hoeft geen betoog dat dergelijke netwerken wel goed moeten aansluiten bij die van de intramurale instellingen.
2
Digital Enhanced Cordless Telecommunications
Capita selecta 2006
Domotica Domoticavoorzieningen ter verhoging van het comfort zoals het automatisch openen en sluiten van gordijnen liggen in het verlengde van voorzieningen ten behoeve van zorgoproep, beveiliging en bewaking. Kosten voor deze onderdelen zijn echter niet opgenomen in de bouwkostennorm. Brandpreventieve voorzieningen De brandpreventieve eisen hebben de laatste jaren voor toenemende kosten gezorgd. Met name de trend om steeds meer verpleegplaatsen in een thuissituatie of in kleine woonvormen te integreren zorgt ervoor dat dergelijke initiatieven gefrustreerd kunnen worden door de onevenredig hoge kosten. Zolang de regelgeving op dit punt geen concessies naar alle betrokkenen doet in wat noodzakelijk en redelijk is en de technische eisen niet met hun tijd meegaan, zal dit niet veranderen. Ook intramuraal wordt de gezondheidszorg geconfronteerd met stijgende kosten als gevolg van brandpreventieve eisen. De laatste ontwikkeling hierin is de toevoeging van automatische deurdrangers op alle deuren van verpleegkamers. Als gevolg van de aanscherping van de brandveiligheidseisen zijn de bouwkostennormen reeds verhoogd in de Bouwkostennota 2003. Entertainment In toenemende mate is er vraag om diverse multimediale zaken aan het bed van de patiënt te brengen. Het is echter de vraag of de zorg dit tot zijn taken moet rekenen. In de eerste plaats blijkt in de praktijk de afname van dergelijke diensten te gering om de exploitatie rendabel te maken. Dit heeft onder andere te maken met de steeds kortere ligtijden. Meer en meer is het mogelijk om dergelijke diensten over te laten aan bedrijven die hier hun core business van maken. Patiënten kunnen dan bellen en internetten via hun zelf meegebrachte GSM’s of notebooks waarvoor de (meestal draadloze) infrastructuur al aanwezig is. Dergelijke voorzieningen zijn niet in de bouwkostennorm opgenomen. Toegangsbeveiliging Reeds in 1996 is in het handboek “veilige zorginstellingen” een aantal maatregelen genoemd die veiligheid verbeteren. Met name de toegangscontrole in combinatie met nieuwe technieken zoals RFID3 kunnen leiden tot een efficiënte en beheersbare toegangscontrole waarmee zones ingedeeld kunnen worden die afhankelijk van de gebruiker en de tijd toegankelijk zijn. Voor de elektrotechnische voorzieningen betekenen dergelijke maatregelen een verzwaring van de infrastructuur omdat er zowel (bewakings)camera’s als RFID-lezers aangebracht moeten worden. Vooralsnog zijn de kosten hiervoor niet in de bouwkostennorm opgenomen. Ondersteuning van de bedrijfsprocessen Ten behoeve van de ondersteuning van de bedrijfsprocessen zullen de komende jaren meer en meer systemen worden ingezet die gebruik maken van draagbare terminals (bijvoorbeeld voor medicatieverstrekking en het via PDA’s4 direct kunnen raadplegen van patiëntendossiers). Technisch gezien is de toepassing hiervan niet zo zeer meer een probleem. Wat een snelle invoering hiervan wel bemoeilijkt is de problematiek rond de toegang tot medische dossiers en de cultuuromslag die plaats moet vinden, waarin er meer oog is voor efficiëntieverhoging en een kostenbewustzijn. De bekostiging ligt in de exploitatie, omdat de totale balans van investeringskosten, exploitatiekosten en besparingen positief kan zijn. 3 4
Radio Frequency Identification Personal Digital Assistant
Capita selecta 2006
Kostenstructuur Tot nu toe werd bij projecten vooral de aandacht gevestigd op de investeringskosten. Bij ICT gerelateerde zaken gaat dit echter al langer niet meer op. Zo zijn GSM-toestellen bijvoorbeeld gratis, maar de exploitatiekosten kunnen behoorlijk oplopen. Een betere benadering is om te kijken naar de TCO (total cost of ownership) en de TPO (total profit of ownership) waarbij alle kosten en baten van de installaties gedurende de looptijd van het project betrokken worden. Enkele voorbeelden: In de sector verstandelijk gehandicaptenzorg is gebleken dat de TPO van nachtbewakingssystemen positief kan zijn omdat er daardoor minder slaapwachten nodig zijn. Bij gebruikmaking van VoIP (Voice over Internet Protocol) is het mogelijk om alleen nog diensten en geen apparatuur meer af te nemen, waarbij de apparatuur bij de provider staat. Er is dan alleen nog sprake van exploitatiekosten, naar analogie van GSM-toestellen waarvan de kostprijs in de abonnementsprijs of belkosten is verdisconteerd. Kennisplein Verdere, meer gedetailleerde informatie over de ontwikkelingen op het gebied van de elektrotechnische voorzieningen is te vinden op het kennisplein van het Bouwcollege (www.bouwcollege.nl). In dat kader biedt het Bouwcollege de volgende artikelen aan: ICT: ontwikkelingen in de infrastructuur voor de zorg Draadloze communicatie-infrastructuur voor de zorgsector Ontwikkeling van Domotica in de zorg Noodstroom in de gezondheidszorg, een onderzoek ICT en domotica (Bouwkostennota 2004) De artikelenreeks zal in toekomst verder worden uitgebreid. Daarbij zal ook nader worden ingegaan op de beveiliging.
