BYD WIL NEDERLAND VEROVEREN: HOOPVOL DAT ANDERE STEDEN GOEDE VOORBEELD SCHIERMONNIKOOG VOLGEN

INHOUD ‘Eind 2014 500 geleasede tweewielers op de weg’ SPECIAL TER ERE VAN VIERDE FORMULE E-TEAMCONGRES

VAKTIJDSCHRIFT BENELUX MEI/JUNI 2013

‘Energieopslagsystemen onmisbaar in smart grid’ ‘Overbelasting door opladen van elektrische auto’s is oplosbaar’ NWBA: ‘grote uitdaging is creëren van geleidelijk pad met auto’s en tankstations’

BYD WIL NEDERLAND VEROVEREN:

‘HOOPVOL DAT ANDERE STEDEN GOEDE VOORBEELD SCHIERMONNIKOOG VOLGEN’

E W U E I N LERK AM K T R E B W TE E I E V E R L E U T N M I FOR R E T I Z R VOO

INHOUD

Formule E-Team en markt pakken door!

www.twitter.com/SolarMagazineNL

In het hart van deze editie van E-Mobility treft u een redactionele special van ons blad aan over het Formule E-Team (FET). Deze special is op 30 mei 2013 verspreid tijdens het FET-congres dat de titel ‘Nederland Elektrisch’ droeg. Het congres vond gelijktijdig plaats met het Fleetmanagement Congres. Beide evenementen werden bijgewoond door vele honderden stakeholders die in Nederland deels actief zijn in het domein van elektrisch vervoer. Een verslag van het congres kunt u downloaden op onze website via de link www.emobilitymagazine.nl/formuleeteam

‘De grote uitdaging is het ontwikkelen van een geleidelijk pad met introducties van auto’s en watertankstations’

10

BYD levert zes bussen voor volledig elektrische dienstregeling uit: ‘Hoopvol dat andere steden voorbeeld Schiermonnikoog volgen’

14

Special Formule E-Team: Marijke van Haaren: ‘Communicatie belangrijk aandachtspunt’ S4 Gebruik leaseauto wordt op termijn belangrijker dan bezit S6 Zakelijke markt toont succesvolle business cases elektrische voertuigen S8 TNO en Stedin ronden onderzoek naar CO2-footprint en TCO af S11 Bert Klerk: ‘Samen met marktpartijen op zoek naar early majority’ S14 Ladder van Laden S16 Column Paul Claessen - Studenten geven het goede voorbeeld

18

Elektrische scooterleveranciers Novox en eeeeFUN fuseren, verdere consolidatie en samenwerkingen niet uitgesloten

19

‘Overbelasting door opladen van elektrische auto’s is oplosbaar’

19

‘Marktcontrolemechanisme moet netinstabiliteit voorkomen’

20

Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen maakt eerste balans op

21

Over de Grens - ‘Energieopslagsystemen onmisbaar in smart grid’

23

De 2Wieler - ‘Eind 2014 vijfhonderd geleasede tweewielers op de weg’

25

Column Lisette Kaupmann - De EV-batterij als nieuw opslagmedium!

26

Lancering ecologistiek als tweede platform naast ecomobiel

27

EVFocus - Renault Zoe

28

De belangrijkste boodschap? De Rijksoverheid wil samen met marktpartijen elektrisch vervoer vooruit helpen door vooral successen te boeken bij zakelijke gebruikers. Meer dan ooit is immers duidelijk geworden dat het overreden van de consument niet één, twee, drie gebeurd is. En, het FET heeft met Bert Klerk een nieuwe voorzitter die brandt van ambitie. Klerk, voormalig president van ProRail, gaf een exclusief eerste interview aan de redactie van E-Mobility. Verder spraken wij voor deze laatste editie voor de zomer met de directie van BYD (dat een volledig elektrische dienstverlening op Schiermonnikoog mogelijk heeft gemaakt) en met FET Taskforce-voorzitter Marijke van Haaren. Allen zijn zij positief gestemd over de slagen die de markt dit jaar kan en moet maken. Misschien is op het moment dat dit blad verschijnt ook de tienduizendste elektrische auto in ons land op de openbare weg verschenen! Een belangrijke mijlpaal in het streven naar twintigduizend voertuigen in 2015 en tweehonderdduizend voertuigen in 2020. In de afgelopen weken sprak de redactie ook met het bestuur van de per 1 januari ontstane Nederlandse Waterstof- en Brandstofcel Associatie. Ook de nieuwe directie van ecomobiel ontvouwt in deze editie haar plannen voor de beurs die dit najaar haar jubileum viert. Tenslotte is er in dit nummer de nodige aandacht voor smart grids.En valt er dan nog wat te wensen? Ja, hopelijk laten wij ons met zijn allen niet te veel beïnvloeden door negatieve economische berichtgeving, slaan wij de hand aan de ploeg en slagen wij er tenslotte in om duurzame energie en elektrisch vervoer hand in hand te laten gaan. Edwin van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility

INTERNATIONAAL Nederland gaat waterstoftankstations bouwen voor personenauto’s

Nieuwe normen voor elektrische fietsen en scooters

‘Snellaadsubsidie’ in Noord-Holland In 2012 startte de provincie Noord-Holland met vier projecten op het gebied van elektrisch vervoer. Eén daarvan is het realiseren van een dekkend netwerk van snellaadstations langs de Noord-Hollandse provinciale wegen. Door het openstellen van een subsidieregeling willen Gedeputeerde Staten bedrijven daartoe stimuleren. Met de ‘Uitvoeringsregeling subsidie Snelladen Noord-Holland 2013 stellen Gedeputeerde Staten honderdtwintigduizend euro beschikbaar voor het realiseren van snelladers voor elektrische voertuigen in Noord-Holland. De reden is om te zien of marktpartijen ook kunnen worden geïnteresseerd voor installatie van snelladers op de provinciale wegen.

Nieuwe vervoermiddelen vragen ook om nieuwe normen. Op dit moment wordt er daarom op Europees en mondiaal niveau gewerkt aan normen voor Light Electric Vehicles (LEV’s). NEN zoekt bedrijven en kennisinstellingen die willen meewerken aan het vormgeven van deze normen. Er worden normen gemaakt voor de laadsystemen voor elektrische fietsen en scooters, maar ook normen voor de batterijen die gebruikt worden. Dit heeft uiteraard ook gevolgen voor elektrische fietsen en scooters in Nederland.

Staatssecretaris Wilma Mansveld zet zich in voor een toekomst waarin we elektrisch rijden op waterstof. Zij kondigde namelijk aan dat er de komende twee jaar zeker vier openbare waterstoftankstations voor personenauto’s gebouwd zullen worden in Nederland. De eerste moet rond de jaarwisseling operationeel zijn in Rotterdam.

Volvo V60 Plug-in Hybrid verkozen tot ‘Beste Elektrische Auto’ door Autoscout24

Formule E-Team wil langer nul procent bijtelling voor elektrische auto’s In een brief aan staatssecretaris Frans Weekers van Financiën pleit het Formule E-Team voor verlenging van het nultarief bijtelling voor nul emissie voertuigen. Hierdoor zou een onderscheid ontstaan in bijtellingstarief van zeven procent tussen volledig elektrische voertuigen en plug-in-hybrides. Volgens het Formule E-Team staat elektrisch rijden in ons land op het punt van een definitieve doorbraak. Dat komt vooral door de introductie van elektrisch rijden in de zakelijke markt. De inzet van volledig

elektrische voertuigen (786 in 2012) blijft achter bij die van plug-in hybrides (4.331 in 2012), die vooral bij zakelijke rijders erg in trek zijn. Als het gaat om volledig elektrische voertuigen zijn er volgens het Formule E-Team nog altijd barrières, zoals het beperkte aantal oplaadpunten, de hoge aanschafprijs en de onzekerheid over de restwaarde. Deze bezwaren maken volgens het Formule E-team fiscale stimulering door de overheid noodzakelijk om tot een definitieve doorbraak te komen.

Phoenix Contact richt E-Mobility onderneming op Phoenix Contact heeft met de oprichting van de E-Mobility GmbH zijn activiteiten op het gebied van elektromobiliteit ondergebracht in een nieuwe groepsonderneming. ‘Met E-Mobility GmbH willen wij de markt een duidelijke impuls geven’, aldus Helmut Friedrich, bedrijfsleider van E-Mobility GmbH. ‘Hier bundelen wij onze activiteit voor elektromobiliteit met betrekking tot laadconnectoren en laadinfrastructuur. Bij elektromobiliteit gaat het om het zoeken naar nieuwe afzetkanalen, het ontwikkelen van nieuwe technologieën en ook het voldoen aan specifieke eisen die fabrikanten van auto’s stellen aan ontwikkeling en kwaliteitsbewaking.’ Phoenix Contact ontwikkelde de laatste jaren een omvangrijk productprogramma met elektronische componenten voor het opbouwen van laadstations en laadinfrastructuur. Veel gerenommeerde fabrikanten passen deze componenten en systemen nu al in hun laadstations toe. Als enige aanbieder in de markt biedt Phoenix Contact de bekende laadconnectoren voor het opladen met wisselspanning (AC) in combinatie met een moderne connector, de Combined DC-connector voor het aanzienlijk sneller opladen met gelijkspanning (DC).

4

Kantoor Dutch Organisation for Electric Transport (DOET) geopend in Rotterdam

Levensduur accu vijf tot twintig jaar De gemiddelde levensduur van lithiumion-accu’s van elektrische auto’s blijkt ook voor wetenschappers moeilijk te bepalen. Uit onderzoek van het Franse energie-instituut CEA gaat de accu van een elektrische auto zo’n vijf tot twintig jaar mee. De Dutch Organisation for Electric Transport, kortweg DOET, heeft haar nieuwe kantoor op de RDM Campus in Rotterdam betrokken. De Rotterdamse wethouder Alexandra van Huffelen feliciteerde directeur Steef Korfker van DOET met de keuze voor Rotterdam en noemde de vestiging op de RDM Campus van grote toegevoegde waarde. Onderdeel van de openingsceremonie was de ingebruikname van de eerste volledig elektrische Rotterdamse taxi: de BYD e6. RTC directeur Sjaak de Winter ontving zijn aanwinst uit handen van Yongping Chen van BYD. Chen maakte tevens bekend dat dit model vanaf nu verkrijgbaar is voor ‘corporate clients’, die hiervoor contact op kunnen nemen met DOET. Van Huffelen: ‘Rotterdam stimuleert elektrisch rijden als geen ander. Ik ben dan ook zeer verheugd dat DOET zich hier vestigt. Overstappen op elektrisch rijden helpt de stad schoner en gezonder te maken en wij staan hierin niet alleen. Net als de Rotterdamse Taxi Centrale gaan er steeds meer bedrijven voor elektrisch. In 2014 zullen er in Rotterdam al tenminste duizend elektrische voertuigen rondrijden. Daarmee zijn we koploper in Nederland.’

Qbuzz gaat elektrische Amsterdam en bussen leveren aan Rotterdam starten nieuw elektrisch project gemeente Utrecht

De Volvo V60 Plug-in Hybrid is door bezoekers van Autoscout24, tijdens de Internet Auto Award 2013, verkozen tot ‘Beste elektrische auto’. De absolute hoofdprijs ging overigens naar de Mercedes Benz A-Klasse, die won in de categorie  ’Beste Auto’. De online marktplaats voor auto’s organiseerde de uitreiking alweer voor de elfde keer. 

Legenda E-Mobility Bij de verschillende artikelen in dit magazine treft u onderaan de pagina een gekleurde balk met aan. Deze kleuren refereren aan het thema waarover de artikelen gaan. De balken symboliseren de volgende thema’s: = Smart Grids = Elektrisch rijden op waterstoftechnologie = Elektrisch rijden op batterijtechnologie

Waterstof-elektrische Hyundai ix35 Fuel Cell klaar voor Nederland Als het aan Hyundai ligt, is de droom van een schone toekomst binnenkort werkelijkheid. De Koreaanse autobouwer brengt zo’n vijftig Hyundai ix35 Fuel Cell’s die het bedrijf bouwt naar Nederland.

De randsteden Amsterdam en Rotterdam zijn ingestapt in het Europese innovatieproject FREVUE dat elektrisch vrachtvervoer stimuleert. FREVUE gaat ervoor zorgen dat bedrijven gesubsidieerde elektrische voertuigen en oplaadpunten aanschaffen en daarmee hun distributie doen in de verschillende steden. FREVUE - een afkorting van FReight Electric Vehicles in Urban Europe - leidt tot honderdtweeëntwintig elektrische voertuigen in acht Europese steden.

In Utrecht zullen op een select aantal lijnen elektrische bussen gaan rijden. Dat meldt Arjan Gerritsen van Bestuur Regio Utrecht (BRU) tegen de Utrechtse Courant. Daardoor zal in de hele regio, qua emissie, de schoonste vloot van Nederland rijden. ‘De elektrische bussen komen te rijden op de meest vervuilende lijnen.’ Vanaf december dit jaar zal het openbaar vervoer in Utrecht verzorgd worden door het bedrijf Qbuzz.

Model S levert eerste winst op voor Tesla Motors Tesla Motors heeft in het eerste kwartaal van dit jaar 4.750 exemplaren van de elektrische Model S geleverd. Daarmee is de Amerikaanse fabrikant van elektrische auto’s zijn productiedoelstelling van vijfenveertighonderd stuks gepasseerd. Deze prestatie levert de eerste winst op voor Telsa Motors. Mitsubishi CA-MiEV kan draadloos opladen Op de afgelopen Autosalon van Genève presenteerde Mitsubishi  de nieuwe CAMiEV die draadloos kan opladen. Het model is voorzien van een achtentwintig kilowattuur lithium-ion-accupakket. Daarmee kan de auto drie keer zo ver rijden als de huidige generatie die met zestien kilowattuur honderd kilometer haalt. Rijden op zonne-energie schoner dan biobrandstof Elektrisch rijden op zonne-energie is milieuvriendelijker en efficiënter dan rijden op biobrandstof. Dit blijkt uit een rapport van Amerikaanse en Noorse universiteitsstudenten die onderzoek deden naar de meest effectieve manier om een compacte auto honderd kilometer te laten rijden. Tesla Model S nieuwe wereldkampioen De Tesla Model S is bij de ‘2013 World Green Car of the Year’-verkiezing op de New York International Autoshow door automotive journalisten gekroond tot de meest groene auto ter wereld. Volgens de bekendgemaakte cijfers scoorde de elektrische sedan tweeëntachtig procent van de stemmen. fonts

Gemeente Groningen gaat fors investeren in elektrisch rijden

Lettercountouren

Het Groningse college van Burgemeester en Wethouders wil elektrisch rijden bevorderen. Naast de al geplande negen oplaadpalen, zet het college in op verdere uitbreiding naar vijftig laadpunten voor publiek gebruik. Dit is te lezen in de beleidsnotitie ‘schoon en duurzaam vervoer’ die het college heeft vastgesteld. De ambitie is om eind van dit jaar de oplaadpalen te plaatsen op P+R-terreinen, in parkeergarages, bij winkelcentra en in de openbare ruimte.

Sunderland. Eind maart is het eerste exemplaar van de band gerold. Dankzij de opening van de fabriek maken de Japanners de LEAF nu op drie continenten: in de landen Japan, Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. ‘Hoe meer geluid, hoe minder de kassa rinkelt’ Nissan, General Motors, Toyota, Honda en Mitsubishi komen in opstand tegen de plannen van de Amerikaanse National Highway Traffic Safety Administration (NHTA) om te verplichten dat elektrische auto’s geluid moeten maken bij lage snelheid. De autofabrikanten vrezen dat deze maatregel potentiële kopers afschrikt. BMW i krijgt Taiwanese tweepitter als hulpmotor Het Taiwanese Kimco gaat de range-extender bouwen voor de BMW i3. De tweecilinder motor is volgens sales- en marketingmanager Ian Robertson gebaseerd op de motor van de BMW G450X Enduro. Detroit Electric leeft weer na honderd jaar Detroit Electric is na honderd jaar afwezigheid weer ‘back in business’. Aan het begin van de twintigste eeuw was het Amerikaanse bedrijf marktleider op het gebied van elektrische voertuigen. In 2013 komt er een nieuwe Detroit Electric sportwagen op de markt, in 2014 volgen twee andere modellen. Smart gridproject van 54 miljoen pond In het Verenigd Koninkrijk is een smart grid innovatieproject gestart met een projectomvang van vierenvijftig miljoen pond. Het Customer-Led Network Revolution project rondt binnenkort al de eerste fase van zijn onderzoek naar elektriciteitsverbruik af. Het project test een aantal innovatieve smart grid oplossingen op twaalfduizend verbruikers. Brandstofcelauto Toyota staat op Prius-platform Toyota is vastberaden om in 2015 een brandstofcelauto op de markt te brengen. Volgens Automotive News kost zo’n revolutionaire auto dan tussen de vijftig- en honderdduizend dollar. De Toyota Highlander die diende voor de ontwikkeling van de techniek maakt plaats voor het platform van de Toyota Prius. De rubriek internationaal bevat publicaties van:

Start Europese productie Nissan LEAF Nissan is gestart met de Europese productie van de Nissan LEAF in het Britse

Lettercountouren No pay off

5

ALTIJD WIND MEE

Het multitalent AC- en DC-laden met één systeem

met de elektrische

bakfiets

AC

DC Uniek type 2 AC/DC laadconnectorsysteem

WWW.BABBOE.NL De toekomst is elektrisch

Europees platform voor elektrische mobiliteit gelanceerd

Nederlandse verkoop elektrische auto’s groeit gestaag

Elf organisaties hebben zich verenigd in het ´Platform for the Electrification of Surface Transport. Dit platform heeft als doel de elektrificatie van voertuigen te versnellen. Om de elektrificatie in een stroomversnelling te brengen, verenigden elf organisaties (Alstom, AVERE, CER, ETRA, EURELECTRIC, EUROBAT, Going Electric, Nissan, Polis, UITP, and UNIFE) zich in het nieuwe platform. De bestaande en toekomstige geëlektrificeerde infrastructuur van het openbaar vervoer moet volgens het platform dienen als ruggengraat om naadloos multimodale ketenverplaatsingen te garanderen. Dat geëlektrificeerd openbaar vervoer zou kunnen bestaan uit treinen, light rails, metro’s of trolleybussen. Bijkomend kunnen lichte elektrische voertuigen en tweewielers een aanvulling bieden. De organisaties ondersteunen de ontwikkeling van gezamenlijke oplossingen voor multimodaal vervoer, zoals innovatieve reisinformatie en kaartverkoop, zodat de weg voor volledig geëlektrificeerd deur-tot-deur vervoer open ligt.

Hoewel de autoverkoop in Nederland alles behalve positief is, laat de verkoop van elektrische auto’s een lichte stijging zien. Terwijl er in februari van dit jaar 261 elektrische auto’s (EV’s, plug-in hybrides en EV’s met range extender) de Nederlandse showrooms uitreden, bedraagt de verkoop van deze modellen in maart 403 stuks. Verkooptopper is de Toyota Prius Plug-in Hybrid.

Nieuwe subsidie voor elektrische scooters in domstad Utrecht De stad Utrecht investeert in 2013 flink in elektrisch rijden. De gemeente stelt 150.000 euro beschikbaar voor het in gebruik nemen van maximaal honderd elektrische scooters door Utrechtse veelgebruikers. Ook investeert de fors flink in het aantal oplaadpunten in de stad.

Veolia test twee elektrische bussen voor dienstregeling in Maastricht

Veolia heeft in Maastricht twee elektrische bussen getest: één bus van BYD en één van Ebusco. Het vervoersbedrijf wilde met de proef inzicht krijgen in zaken als energieverbruik, rijden met elektrisch materieel, comfort, de kwaliteit van de accu’s en de noodzakelijke oplaadtijd. De bussen zijn aan de dagelijkse praktijk getoetst. Dus mét het vervoer van passagiers en stops bij elke halte. Het is de bedoeling dat de komende maanden nog meer fabrikanten van bussen hun voertuigen in Maastricht laten testen. Veolia wil eind 2013 twee bussen met nul emissie aanschaffen, die in Maastricht worden ingezet. Aan de hand van de ervaringen die worden opgedaan, kan een toekomstige aanbesteding van het openbaar vervoer in Limburg op dit punt worden aangescherpt.

Mitsubishi verdubbelt productie Outlander Plug-in Hybrid

De universele, type 2 -inlet maakt het nu mogelijk: slechts één aansluitpunt voor zowel het AC- als DC-snelladen. Phoenix Contact biedt daarnaast alle connector typen uit één hand: type 1, type 2 én GB. Onze laadconnectorsystemen zijn voorzien van ergonomische handgreep en robuust contactsysteem voor lange levensduur.

DE groEnE wErkpaarDEn voor profEssionals

Bel voor meer informatie naar (0316) 59 17 20 of surf naar

phoenixcontact.nl/emobility

FRISIAN MOTORS BV © PhOenix COntACt 2013

Mitsubishi start de productie van zijn plug-in hybride Outlander weer op. De Japanse autobouwer is ervan overtuigd dat de problemen met de accu’s en de software voor zijn elektrische en plug-in hybride auto’s verholpen zijn. Ook verdubbelt Mitsubishi de productie van de plug-in hybride Outlander van

tweeduizend naar vierduizend stuks per maand. Mitsubishi staakte de productie van de hybride Mitsubishi Outlander met plug-intechniek nadat de accu’s van een aantal exemplaren oververhit raakten. Omdat de Europese productie van de plug-in hybride Mitsubishi Outlander eigenlijk in april moest starten, is nog onduidelijk of de productieverdubbeling

het mogelijk maakt om de Nederlandse levering die in juni moet plaatsvinden kan halen. Dit is van belang omdat de Nederlandse klanten dan willen profiteren van de volledige fiscale voordelen voor Plug-in hybride auto’s. Inmiddels is het aantal orders uit Nederland opgelopen tot meer dan achtduizend stuks.

Nederland en VS verkennen coöperatie rond smart grids Om te zien hoe Nederland de Amerikanen kan helpen bij de ontwikkeling van slimme energienetwerken, organiseerde Agentschap NL samen met de Nederlandse ambassade een matchmaking missie. Marcel van Hest, bestuurslid van de TKI Switch2SmartGrids, zag een miljardenmarkt aan kansen. ‘De Amerikanen zijn net als wij druk bezig om smart grids te ontwikkelen, maar ze doen dat vanuit een andere invalshoek dan wij in Nederland. Ons gaat het misschien wel in gelijke mate om duurzaamheid, betrouwbaarheid en efficiëntie. Bij Amerikanen heeft betrouwbaarheid topprioriteit. Sinds orkaan Sandy zijn Amerikaanse energiebedrijven zeer gespitst op ‘storm hardening’. Het voorbereid zijn op gebeurtenissen met een lage frequentie en een grote impact is er zeer belangrijk.’

telefoon: 0512-767100 www.frisianmotors.com

7

Elektrische Range Rover Evoque made in Vlaanderen Flanders’ Drive heeft samen met een aantal industriele partners een elektrisch aangedreven Range Rover Evoque ontwikkeld. Het gaat om een nieuwe generatie elektrische aandrijflijn, ontwikkeld in Vlaanderen. Minister van Innovatie Ingrid Lieten woonde de officiële presentatie bij. Met steun van de Vlaamse overheid en het IWT hebben de projectpartners de nieuwe aandrijflijn ontwikkeld. Bijzonder is dat de elektromotor geen dure magneten nodig heeft, een concept van Punch Powertrain. Dit bedrijf bouwt van oorsprong automatische versnellingsbakken, gebaseerd op de continu variabele transmissie technologie (CVT), maar investeert al enkele jaren sterk in de ontwikkeling van nieuwe elektrische motoren. De SR-motor (een geschakelde reluctantiemotor) is een belangrijk onderdeel van dit concept. Een ander punt dat het nieuwe aandrijfconcept bijzonder maakt, is dat speciale software ervoor zorgt dat elk wiel afzonderlijk optimaal wordt aangestuurd. Dit kan zowel in een twee- als vierwielaandrijfuitvoering. De aandrijflijn kan gecombineerd worden met een range extender of puur elektrisch worden ingezet.

IKEA België plaatst acht oplaadpalen per vestiging

IKEA voorziet in België momenteel al haar filialen van laadpunten voor elektrische auto’s. De totale investering bedraagt vierhonderdvijftigduizend euro voor zes vestigingen. IKEA wil zich inzetten voor een duurzamere maatschappij en levenswijze. Dat kan volgens het bedrijf enkel samen met klanten, medewerkers en partners. Hiertoe wil IKEA België met deze investering zowel huidige als toekomstige gebruikers van elektrische voertuigen een duwtje in de rug geven. Elk filiaal krijg acht laadpalen: vier voor fietsen en vier voor auto’s. Opladen kan via een stekker type 1 mode 3 en door gebruik te maken van sms, smartphone of RFID-kaart. De investering kadert bovendien binnen het Vlaams pilotproject ‘ Elektrische Voertuigen in Actie’ (EVA), een initiatief van de Vlaamse overheid waarvan IKEA partner is.

Steeds meer elektrische fietsen bij Bpost In België wordt de helft van de post met auto’s bezorgd. Daarna volgt de bromfiets (veertien procent) als meest gebruikte voertuig, weliswaar op de voet gevolgd door de elektrische fiets (13,8 procent). De klassieke fiets (10,3 procent) en ‘voeten’ (7,8 procent) maken het rijtje compleet. In de periode 2010-2012 steeg het aandeel van de bezorging per auto met drie procent. De grootste verandering die echter werd opgetekend is bij de elektrische fietsen. Dat aandeel verdubbelde van 5,9 naar 13,8 procent; terwijl het gebruik van de klassieke fiets halveerde.

Netbeheerder Infrax installeert honderdtwintig oplaadpunten Netbeheerder Infrax plaast zestig publieke oplaadpunten in Limburg en in een deel van de Antwerpse haven waar het ook instaat voor de elektriciteitsdistributie. Door de nieuwe oplaadpalen komen er honderdtwintig laadpunten bij. Infrax is al geruime tijd actief binnen het platform iMove, dat onderdeel is van de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen. In dit kader worden de laadpunten door de netbeheerder geplaatst.

Tentoonstelling elektrische historie van Porsche De elektrische geschiedenis van Porsche in België is dit najaar te ontdekken tijdens de tentoonstelling ‘Ferdinand Porsche, The Heritage – from electric to electric’ in het Autoworld museum in Brussel. Belangstellenden moeten nog even geduld hebben, de auto’s staan er namelijk van 6 december 2013 tot en met 19 januari 2014.

8

Febiac trekt aan alarmbel voor instortende Vlaamse markt voor elektrische auto’s In België werden in het eerste kwartaal van dit jaar zesennegentig elektrische wagens ingeschreven. Over dezelfde periode in 2012 ging het nog om 237 auto’s. Een terugval van ruim zestig procent. Brancheorganisatie Febiac trekt daarom aan de alarmbel. Sinds de afschaffing van de belastingvermindering voor elektrische auto’s door de federale regering, is het aan de gewesten om steunmaatregelen voor schone voertuigen uit te werken. Febiac vraagt dan ook aan de gewestelijke regeringen om de handschoen op te nemen en werk te maken van een gewestelijke ecopremie voor schone voertuigen. Aan de federale regering stelt Febiac voor om de berekening van het voordeel aan te passen zodat bezitters van zuinige en schone voertuigen niet gestraft worden door de hogere cataloguswaarde. ‘Het is nu echt alle hens aan dek voor onze verschillende regeringen om hun rol te spelen in de ondersteuning van schone en elektrische voertuigen’, stelt Luc Bontemps, afgevaardigd bestuurder van Febiac. ‘De verkoop van elektrische voertuigen steeg met veertig procent in West-Europa voor de eerste twee maanden van dit jaar. Wat kan in Europa moet ook kunnen bij ons.’

WaterstofNet en het Duitse HyCologne starten nieuw samenwerkingsverband

Eerste race met elektrische crossmotoren op Zolder

Twee elektrische toeristenbootjes voor Gent

Als ‘kick-off’ van de Clean Week werd begin mei op het Circuit van Zolder de eerste race met identieke elektrische crossmotoren gehouden. Ruim negenhonderd toeschouwers woonden de wereldprimeur bij. Ondanks de indrukwekkende snelheid van de Brit Jake Nicholls en de late aanval van Red Bull KTM fabrieksrijder Ken De Dycker, bleef Stefan Everts in de finale overeind. Aangezien alle rijders aantraden met identiek materiaal, de KTM Freeride E, onderstreepte de Belg dat hij zelfs op zijn veertigste moeilijk te kloppen is, al speelde de wedstrijdformule met korte sprints wel enigszins in het voordeel van de in België beroemde veteraan.

In Gent varen sinds kort twee rondvaartboten rond met elektromotoren. De boten die 74 personen kunnen vervoeren kregen de namen ‘Flux’ en ‘Volt’ mee. Voor de rederijen ‘De Bootjes van Gent - Rederij Dewaele’ en ‘Boat in Gent’ ging een droom in vervulling die begon in 1980. Al sinds dat jaar werd gedroomd van elektrisch varen. ‘We lieten de Korenlei toen openbreken om een zwaardere elektriciteitskabel te laten leggen om ooit elektrisch te kunnen varen’, memoreert eigenaar Luc Dewaele. ‘Die kabel kostte toen vijfendertigduizend Belgische frank (red. ongeveer achthonderdvijftig euro). We dachten toen dus al ver vooruit.’

Delhaize plaatst twaalf snelladers The New Motion plaatst samen met Nissan twaalf snelladers bij Vlaamse vestigingen van supermarktketen Delhaize. De eerste lader is geplaatst bij de vestiging Arbre Ballon in Brussel. Met de snelladers wordt Delhaize een belangrijke partner in de uitbreiding van het ‘love to load’- laadnetwerk van The New Motion in België. Illya Van Den Borre, Director Corporate Affairs van Delhaize België:‘Wij willen als verantwoordelijke onderneming het goede voorbeeld geven door onze wereld duurzamer te maken. Het gebruik en promoten van duurzame mobiliteit maakt daar ook deel van uit. Vandaar dat we trots zijn dat we in twaalf supermarkten een snellader voor elektrische voertuigen kunnen aanbieden aan onze klanten. Het is niet alleen goed voor het milieu, het is ook zeer handig dat je tijdens het winkelen je wagen kan opladen. Een win-win-situatie voor iedereen.’

HyCologne en WaterstofNet hebben een overeenkomst getekend waarin zij aangeven structureel te gaan samenwerken. WaterstofNet opereert namens Vlaanderen en Zuid-Nederland, HyCologne namens de deelstaat NoordRijn-Westfalen. Zowel HyCologne als WaterstofNet zijn actief op vlak van restwaterstof, tankstations en openbaar vervoer. De waterstofregio’s ambiëren gezamenlijk projecten te gaan ontwikkelen op het vlak van waterstofinfrastructuur en -toepassingen. De projecten moeten concreet bijdragen aan de implementatie van waterstof.

VLAANDEREN

9

Bestuur Nederlandse Waterstof en Brandstofcel Associatie spreekt zich uit:

‘De grote uitdaging is het ontwikkelen van een geleidelijk pad met introducties van auto’s en watertankstations’ In de maart-editie van E-Mobility berichtte Eric Beers (voorzitter van het Platform Elektrische Mobiliteit, kortweg PEM) in zijn column over het samengaan van de brancheverenigingen Nederlandse Waterstofvereniging en DutchHy. Sinds 1 januari 2013 vormen de twee organisaties gezamenlijk de Nederlandse Waterstof en Brandstofcel Associatie (NWBA). De redactie van E-Mobility ging in gesprek met het driekoppige bestuur van de NWBA, bestaande uit voorzitter Ellart de Wit (Director Fuel Cell Products), Jan Piet van der Meer (voormalig Nedstack) en secretaris Eric Beers (directeur van HyTruck).

Met circa vijfendertig leden is het logisch dat de NWBA het ledenaantal in de komende jaren wil zien groeien. Beers: ‘Wij willen de partijen die belangrijk zijn aan boord krijgen. Logischerwijs zullen dit in de komende jaren onder meer autofabrikanten zijn die voertuigen met waterstof- en brandstofceltechnologie op de markt gaan brengen.’ Allereerst wil het NWBA-bestuur echter binnen enkele maanden een visiedocument presenteren waarin duidelijk wordt hoe zij als branchevereniging de toekomst van waterstof in Nederland ziet. De Wit: ‘Wij willen het geluid laten horen van de gehele keten; van waterstofproducent tot infrastructuurfabrikant en autoleverancier’. De grote vraag waar iedereen mee kampt is: hoe komen wij tot een succesvolle introductie? Wij weten waar wij naartoe willen. De vraag is hoe daar het snelst, goedkoopst en makkelijkst komen. De implementatie is het issue.’ Waterstofnetwerk De Wit, Van der Meer en Beers zien vanuit de NWBA binnen Nederland de belangstelling voor waterstoftoepassingen steeds sneller toenemen. ‘Sterktes van ons land voor waterstof zijn de hoge bevolkingsdichtheid en de geringe omvang. Kijken wij naar wat nodig is voor de grootschalige introductie van auto’s op brandstofcel- en waterstoftechnologie, dan zijn dat allereerst geschikte voertuigen en ten tweede infrastructuur. De voertuigen naderen de marktintroductie en Nederland is een land waar je zeer snel een goed dekkend waterstofnetwerk kunt realiseren. Kortom, de uitgangssituatie is rooskleurig.’ In de wetenschap dat de uitgangspositie goed is, is de ambitie van de NWBA hoog. De Wit: ‘Alle (middel)grote Nederlandse steden kennen problemen met de luchtkwaliteit. Verder is ons land verschrikkelijk afhankelijk van fossiele brandstoffen die ingevoerd worden. Die energie-

10

afhankelijkheid, gecombineerd met het gunstige milieueffect dat elektrisch rijden via waterstof en brandstofcellen heeft, zorgen dat wij als organisatie ook ambitieus moeten zijn. Wij willen een significante bijdrage leveren aan het verkrijgen van een markt en klanten.’ Voordelen combineren ‘De belangrijkste vraag is wanneer je klanten zo ver krijgt om een elektrische auto met brandstofcellen (red.: een fuel cell electric vehicle, kortweg FCEV) te willen rijden’, vult Beers aan. ‘Enkel het creëren van een laadinfrastructuur en een aantrekkelijk geprijsde auto is niet voldoende om gebruikers te verleiden afstand te doen van hun brandstofauto. Je moet een soort warme deken om iemand heen leggen voordat deze zich veilig voelt.’ Van der Meer: ‘Je wilt bij de introductie van FCEV’s ook niet dezelfde fout maken als bij elektrische auto’s met batterijtechnologie (red.: een battery electric vehicle, kortweg BEV). Nederland volplanten met waterstoftankstations is niet genoeg om een markt op gang te brengen.’ Tegelijkertijd is de FCEV volgens de drie bestuursleden een fantastisch concept. ‘Je tankt in vijf minuten en kunt daarna weer vijfhonderd schone kilometers afleggen. De FCEV combineert in feite alle voordelen van elektrisch rijden op batterijtechnologie en de voornaamste voordelen van het klassieke brandstof tanken.’ Transitie Maar wat is dan de les die volgens het NWBA –bestuur geleerd kan worden van de transitie naar aardgas en elektrisch rijden op batterijtechnologie? ‘Je moet het als gemeenschap en als overheid willen. Kortstondige stimulatie vanuit de overheid is niet toereikend. Al onze leden geloven dat succes geboekt kan worden door gedegen

business cases te introduceren op die plekken waar FCEV’s hun meerwaarde hebben. Je kunt daarbij denken aan bussen, vrachtwagens, maar ook taxi’s.’ En consistentie is nu net hetgeen Beers vooralsnog mist bij de overheid. ‘Wij zitten nog niet op één lijn met de Rijksoverheid. Het feit dat BEV en FCEV’s bij twee verschillende ministeries ondergebracht zijn toont het al aan. Jammer dat we niet met een duidelijke mobiliteitsvisie de transitie organiseren. Niet voor niets hebben wij als NWBA strategisch overleg met het Platform Elektrische Mobiltieit (PEM). Ons mobiliteitsdoel is immers hetzelfde: voertuigen met nul emissie. Ook de randsteden modderen maar door, terwijl zij een gigantisch probleem hebben met de luchtkwaliteit. Ik mis in alle overheidslagen de visie. Er wordt enkel over CO2 gepraat, dit ondanks dat fijnstof en NOx onderdeel van het probleem zijn. De grootste klapper die de steden kunnen maken is het herbergen van auto’s die niks uitstoten.’ Wachttijden Ook volgens De Wit is het tijd dat Nederlandse gemeenten echt de daad bij het woord gaan voegen. ‘Amsterdam, Rotterdam en Arnhem hebben in positieve zin heel vroeg hun mond opengetrokken. Rotterdam heeft vervolgens echter relatief weinig gedaan, terwijl het in haar gebied de meeste waterstof beschikbaar heeft. Voor Amsterdam geldt dat de milieuwinst in de binnenstad het hoogst zou zijn door naast bussen ook de inzet van trucks en bestelauto’s die elektrisch rijden via waterstof.’ Ondertussen zien De Wit, Beers en Van der Meer dat internationaal de standaardisatie rond waterstof op gang komt. Van der Meer: ‘Technologisch gezien bestaat er al een aantal jaren geen enkele drempel meer om rijden met waterstof niet te introduceren.’ >>>

11

  .* &*(-. 0) (*$'$. $.

)/

0*)-/'. 2+ .-  GH   

>>>

*)!#)& '$%&G  ¢  9H  9   G¢ .**))" 0 ) G ¢  IGG ¢ G GG G -/'.." $#. II   I ).#*/-$-.I H   9   jGIj$² 0:j¡>@=D?>j:I:j

Van der Meer: ‘Alle veiligheidsnormen zijn vastgelegd en het is bewezen dat de technologie werkt.’ ‘Ook voor elektrische auto’s met brandstofcel- en waterstoftechnologie geldt dat de introductie geleidelijk zal zijn’, vervolgt Beers. ‘Een autofabriek is pas winstgevend bij de productie van honderdduizend auto’s. Zij zullen echter maar starten met een productie van (enkele) tienduizend(en) auto’s. Wachttijden van zes maanden tot één jaar bij de uitlevering van voertuigen zouden mij niet verbazen. Mijn grote zorg is in dit kader het laten doorgroeien van de markt. De vraag moet op een nette manier tot stand komen, zonder dat het een hype wordt en de markt instort.’ Gezonde mix Een ander belangrijk aandachtspunt van de NWBA is dat zij de discussie waterstofauto versus elektro-auto wil voorkomen. Van der Meer: ‘De BEV en FCEV zijn immers beide elektrische auto’s. Het is belangrijk dat wij één gezamenlijk geluid laten horen. Op de lange termijn zal er namelijk een gezonde mix ontstaan van BEV’s en FCEV’s.’ ‘En het creëren van volume is de enige manier om beide voertuigen betaalbaar te maken’, concludeert Beers. ‘Een belangrijke stap voor waterstof zou kunnen zijn dat de overheid de prijs van benzine en diesel aan de pomp met drie tot vier cent verhoogt om waterstoftankstations te financieren. Want vooralsnog gebeurt er te weinig op het vlak van infrastructuur. Ze kunnen ook ‘vuile’ auto’s tussen de vijfhonderd en duizend euro duurder maken bij de dealer om de introductie van schone voertuigen te bespoedigen. Dergelijke maatregelen zijn helaas een illusie in een land als Nederland, waar een oliemaatschappij een belangrijke bron van overheidsinkomsten is.’ De Wit vult aan: ‘Wij weten dat oliekranen morgen niet dichtgaan, maar je moet als overheid wel nu beginnen met schone alternatieven. Wij hebben als land zeer hoge prioriteit om nu en masse met waterstof aan de slag te gaan en dat niet pas te doen als onze Oosterburen al vol op stoom liggen.’ Als het aan Beers ligt hoeft de overheid ook niet per se de portemonnee te trekken. ‘Een statement als “in 2020 de vier grote steden niet meer in met een dieselauto” zou de markt al gigantisch stimuleren.

Als je dat doet heb je nul subsidie nodig. Visie en beleid is genoeg. Iedereen zal bij een dergelijk statement zoeken naar de beste alternatieven. Elektrisch rijden op basis van waterstof zou dan zeker fors groeien. Hoe dan ook; men moet zich ervan bewust worden dat er stappen gemaakt moeten worden. Wij zijn eigenlijk bewustzijnsgoeroes.’

Doelstellingen NWBA De doelstelling van de Nederlandse Waterstof & Brandstofcel Associatie (NWBA) is het bevorderen van de toepassing van waterstof- en brandstofceltechnologie in Nederland. Dit probeert men te bereiken door: • het verzamelen en genereren van relevante kennis; het verschaffen van informatie, educatie en trainingen; en het aanbieden van expertise; • het ondersteunen bij het realiseren van toepassingen; • het (inter)nationaal uitdragen van de Nederlandse visie en expertise; • het vertegenwoordigen van Nederland bij Europese initiatieven; • het versterken van het Nederlandse concurrentievermogen; • het stimuleren van de ontwikkeling van nieuwe technologie; • het adviseren op het gebied van waterstof- en brandstofceltechnologie.

13

BYD levert zes bussen voor volledig elektrische dienstregeling uit:

‘Hoopvol dat andere steden voorbeeld van Schiermonnikoog gaan volgen’ Schiermonnikoog heeft zes elektrische bussen van het Chinese Build Your Dreams (BYD) in gebruik genomen. Hoewel de gunning van de order aan BYD veel stof deed opwaaien – de Nederlandse marktpartijen hadden verwacht dat de provinciale overheid de order via een Europese aanbesteding zou gunnen aan een nationale speler – zullen ook de Nederlandse bedrijven blij zijn dat de eerste volledige elektrische dienstregeling een feit is. De hoop is dat de ingebruikname een heus sneeuwbaleffect zal veroorzaken en andere Nederlandse overheden zal aansteken met het ‘elektrische’ virus.

Afgelopen maand nam Schiermonnikoog (dat onderdeel uitmaakt van de provincie Friesland) de zes elektrische voertuigen van de Chinese busfabrikant officieel in gebruik. Ze worden geëxploiteerd door Arriva gedurende een periode van vijftien jaar. De eBus – de officiële naam van BYD – is een enkeldeks en full-size bus die volledig aangedreven wordt door geavanceerde ijzerfosfaatbatterijen. Met een lengte van twaalf meter hebben deze bussen dezelfde afmetingen als de bussen met conventionele aandrijving die zij vervangen. Mobiliteit garanderen Voor Friesland is de uitrol van de elektrische bussen een opsteker. Afgelopen najaar hield na een aantal succesvolle jaren namelijk het programmabureau Drive4Electric op vanwege de aflopende financiering. Drive4Electric zette zich niet onverdienstelijk in voor zowel elektrische voertuigen als vaartuigen. Sindsdien was het relatief stil omtrent elektrisch vervoer in de eigenzinnige noordelijke provincie. De Friese gedeputeerde Johannes Kramer – verantwoordelijk voor de portefeuille Openbaar Vervoer – toont zich dan ook content: ‘Friesland loopt voorop. Dit is goed voor de mensen die in het nationale park Schiermonnikoog wonen en het is goed voor de toeristen die daar zo genieten.’ Ook Isbrand Ho, directeur van BYD Europe gevestigd in Rotterdam, is verheugd: ‘We zijn blij

14

De BYD eBus

deze eerste aanbesteding te hebben gewonnen. We mogen onze voertuigen leveren en kunnen zo bijdragen aan het milieuvriendelijke beleid van de provincie. Friesland is de eerste in Europa – en zeker niet de laatste – die elektrische bussen gaat inzetten voor passagiersvervoer. We verwachten meer orders nu verschillende testprogramma’s op diverse locaties succesvol zijn afgerond. Op Schiermonnikoog zullen wij de bussen met lokale technici gedurende vijftien jaar onderhouden en de mobiliteit garanderen, een principe dat wij overal willen hanteren om hoge beschikbaarheid van de voertuigen te bewerkstelligen. BYD is inmiddels wereldwijd de grootste fabrikant van Rapid Transit-bussen met nul emissie.’ Energieopslag ‘Het is BYD’s visie om te komen tot ecosystemen met nul emissie’, vervolgt Ho. ‘Dit systeem start bij de productie van hernieuwbare energie uit schone bronnen als de wind en de zon. Niet voor niets hebben wij ons gecommitteerd aan een jaarlijkse zonnepaneelproductie van één gigawatt. Alle opgewekte schone energie kan vervolgens opgeslagen worden in onze energieopslagsystemen voor gebruik op het gewenste moment. Tenslotte – en daar is de cirkel rond – ontwikkelen wij hoogefficiënte producten zoals de elektrische bussen. De elektrische bussen op Schiermonnikoog zien wij dan ook als een

De honderd procent elektrische BYD eBus is ontwikkeld door het maar liefst vijftienduizend (!) tellende R&D-team. Een van de bijzondere snufjes is ijzerfosfaat- oftewel ‘Fe-batterij’ - die niet milieubelastend is vanwege het ontbreken van elektrolyten en zware metalen. De in de batterij gebruikte materialen kunnen worden gerecycled en gemakkelijk worden verwijderd. Opladen is mogelijk binnen vijf uur en de actieradius is bij stedelijke omstandigheden tweehonderdvijftig kilometer. Bijzonder is dat door de aanwezigheid van een wisselstroom-laadsysteem in noodgevallen de batterijen ook elektriciteit kunnen terugleveren aan het elektriciteitsnet.

eerste en zeer zichtbaar symbool om het globale energieen vervuilingsprobleem op te lossen. Wij zijn hoopvol dat andere (inter)nationale steden het voorbeeld en de business case van Schiermonnikoog zullen volgen.

Daarbij willen wij ook onze elektrische e6-taxi’s inzetten. Verder willen wij graag samenwerken met de energiebedrijven om een duurzaam gebruik met schone energie mogelijk te maken.’

Nederland is het eerste Europese land dat de bus in gebruik genomen heeft. Maar ook vanuit Denemarken en Finland zijn binnen de Europese Unie orders ontvangen. Uruguay, Canada, de Verenigde Staten en uiteraard China behoren tevens tot de afnemende landen. Volgens het bedrijf zijn met de tweehonderd elektrische bussen in de Chinese stad Shenzhen al meer dan vijftien miljoen elektrische kilometers afgelegd.

15

www.renault.nl

RENAULT ZOE 100% ELEKTRISCH

INHOUD ZakElijkE gEbrUikEr toont MEErwaardE Van EV’s lEasEMaatsChappijEn: gEbrUik wordt bElangrijkEr dan bEZit

SPECIAL FORMULE E-TEAM MEI/JUNI 2013

RONDUIT REVOLUTIONAIR.

natUUr & MiliEU Maakt idEEënbUndEl E-award ‘CoMMUniCatiE oVEr sChonE MobilitEit is EEn bElangrijk aandaChtspUnt’ bErt klErk aan dE slag als VoorZittEr ForMUlE E-tEaM: ‘op ZoEk naar Early Majority’

FORMULE E-TEAM

HEEFT MET BERT KLERK NIEUWE VOORZITTER

0% BIJTELLING GEEN WEGENBELASTING AANTREKKELIJKE SUBSIDIES* FULL OPERATIONAL LEASE VANAF € 399,- P.M. INCL. BATTERIJ** VANAF € 20.990,-***

EXCLUSIEF KOSTEN RIJKLAAR MAKEN

De Renault ZOE, 60 patenten en ronduit revolutionair. Met de ZOE maakt Renault elektrisch rijden voor iedereen bereikbaar, maar ook haalbaar! Een goed voorbeeld hiervan is de gepatenteerde en unieke Caméléon™ lader. Deze maakt het mogelijk om bij een publiek laadpunt (11kW) in 30 minuten ongeveer 20 tot 25 kilometer actieradius bij te laden, in 2 tot 3 uur bent u zo weer volledig opgeladen. Sneller kan ook, 80% lading in 30 minuten via een specifiek AC snellaadpunt. Informeer bij uw Renault dealer voor meer uitleg, en ook voor de Z.E. Ready 1.2 laadoplossingen om ook thuis snel en veilig te kunnen laden. *Voor de zakelijke koper zijn er diverse aantrekkelijke (fiscale) stimulaties om elektrisch te gaan rijden. Veelal kunnen landelijke subsidies aangevuld worden met subsidies op lokaal niveau. Kijk op www.renault.nl/fiscalevoordelen voor meer informatie.**Full operational lease op basis van 60 maanden / 12.500km per jaar incl. batterijhuur. Vraag een offerte aan op www.rbf.nl. ***Genoemde vanafprijs is inclusief belastingen, exclusief batterijhuur en kosten rijklaar maken. Dankzij de batterijhuur bent u altijd gegarandeerd van een werkende batterij (tot 75% capaciteit), hierdoor hoeft u zich nooit zorgen te maken (ook niet bij doorverkopen) over de staat van uw batterij. Huurprijs op basis van een contract van minimaal 36 maanden en tot 12.500km per jaar.

VOORWOORD

E-Mobility – Mei/juni 2013, special Formule E-Team ‘Nederland Elektrisch’

Op naar succes! Welkom op het vierde congres van het Formule E-Team. Wij zijn blij met uw komst, want alleen met de inzet en creativiteit van velen – ondernemers, onderzoekers en overheden – wordt elektrisch vervoer in Nederland een succes. wereldwijd worden er miljarden euro’s geïnvesteerd in elektrisch vervoer. die investeringen vormen een katalysator voor innovatie, niet alleen in de automobielsector maar ook in andere sectoren waarin nederland uitblinkt, zoals hightech, energie en iCt. Elektromobiliteit leidt tot nieuwe producten en diensten. denk bijvoorbeeld aan snellaadpalen. aan nieuwe manieren om thuis energie op te wekken via zonnecellen en vervolgens de energie efficiënt in auto’s op te slaan. aan elektrische bestelbusjes die dankzij iCt de slimste route rijden om pakjes af te leveren in binnensteden. of aan nieuwe materialen die voertuigen lichter en energiezuiniger maken. Zo draagt elektrisch vervoer bij tot duurzaam verkeer en vervoer én tot groene groei. binnenkort rijden er in nederland tienduizend elektrische voertuigen; in 2020 willen we de grens van tweehonderdduizend voertuigen passeren. Een ambitieuze doelstelling die niet vanzelf werkelijkheid wordt. bedrijven, kennisinstellingen en overheden moeten de handen ineen slaan. want elektrisch vervoer vraagt om een brede

ColoFon

coalitie en flinke investeringen. in het Formule E-team werken bedrijven, kennisinstellingen en overheden daarom samen om de investeringen in elektromobiliteit te stimuleren. samen met Minister schultz van infrastructuur en Milieu lever ik daar graag een bijdrage aan. Zo is er een regeling die de aanschaf van schone taxi’s en bestelauto’s in de grote steden aantrekkelijker maakt. Economische Zaken heeft innovatievouchers voor het Mkb, waarmee we bedrijven, scholen en universiteiten ondersteunen om samen duurzame producten en diensten te ontwikkelen. ook willen we met energiemaatschappijen, netbeheerders, lokale overheden en autobedrijven afspreken om samen een dekkend netwerk van laadpalen uit te rollen, zodat er voor elke elektrische auto altijd een laadpaal in de buurt is. Zo dragen wij ertoe bij dat elektrisch vervoer op grote schaal wordt ingevoerd en commercieel een succes wordt. Elektrisch vervoer biedt ondernemers en onderzoekers volop kansen. Maar waarmee kan nederland zich op de

wereldmarkt onderscheiden? Eind vorig jaar heb ik dat door de gezamenlijke technische Universiteiten samen met Ecorys laten onderzoeken. Voor nederlandse bedrijven blijken er mooie kansen te liggen in de bouw van voer- en vaartuigen op maat, in stille vrachtwagens voor distributie in de binnensteden, in aandrijftechnieken, in de inrichting van de openbare ruimte, in smart grids, en in diensten rondom financieren en keuren van elektrische voertuigen. als we zulke kansen weten te benutten, leidt dat tot extra inkomsten voor nederland. Elektrisch vervoer kan een flinke impuls geven aan groene groei en banen in nederland. alle reden voor ondernemers, onderzoekers en overheden om zich de vraag te stellen: ‘hoe past elektrisch vervoer in mijn bedrijfsplan of organisatie?’ ik hoop dat deze conferentie u zal inspireren om bij te dragen aan het succes van elektrisch vervoer in nederland. Henk Kamp Minister van Economische Zaken

www.emobilitymagazine.nl

E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en smart grids en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren.

Voorwoord minister henk kamp: op naar succes!

2

Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van gastel (Eg Media) [email protected]

Marijke van haaren, voorzitter van de taskforce Formule E-team: ‘Communicatie over schone mobiliteit is een belangrijk aandachtspunt’

4

nederlandse leasemaatschappijen zijn het eens: gebruik leaseauto wordt op termijn belangrijker dan bezit

6

Zakelijke markt toont succesvolle business cases elektrische voertuigen: ● accenture kijkt met positieve blik naar uitbreiding elektrische vloot ● Volkerwessels kijkt tevreden terug op elektrisch recordorder ● ‘Elektrisch rijden onderdeel van totaal duurzaamheidsplan kuip’ ● ‘wij zijn een voorbeeld voor de hele bezorgbranche’ ● Zelfstandige duurzame ondernemers geloven in elektrische auto ● Ups begint duurzame bezorgvloot met elektrische bussen

8

Met redactionele medewerking van Mario Fruianu (Ministerie van Economische Zaken) Marianne van den oever (Ministerie van Economische Zaken) Marianne dijkmans (SPITZ congres & event) Viviënne Versteeg (Agentschap NL) Vormgeving bette van loenen (Eg Media) [email protected]

tno en stedin ronden onderzoek naar Co2-footprint en tCo elektrische voertuigen af

11

winnaar E-award bekendgemaakt tijdens Formule E-teamcongres op 30 mei: natuur & Milieu verwerkt elektrische cases tot ideeënbundel

12

Druk roto smeets Eindhoven

bert klerk nieuwe voorzitter Formule E-team: ‘ik wil samen met de marktpartijen op zoek gaan naar de early majority’

14

© Eg Media 2013- niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. redactie en

Formule E-teamleden spreken verwachtingen uit voor 2013

15

ladder van laden

16

Fotografie boje ploeg (ploeg Fotografie) Vincent knoops (knoops Fotografie)

uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

s2

INHOUD

s3

Marijke van Haaren, voorzitter van de Taskforce Formule E-Team, over de voortgang van elektrisch rijden:

‘Communicatie over schone mobiliteit is een belangrijk aandachtspunt’ Sinds ruim een jaar is Marijke van Haaren voorzitter van de Taskforce van het Formule E-Team. De Taskforce werd vorig jaar opgericht om de uitrol van elektrisch vervoer in de focusgebieden en kansrijke marktsegmenten daadwerkelijk van de grond te krijgen. Waar het Formule E-team een aanjaagrol heeft en zich vooral richt op de visie en strategievorming van het elektrisch vervoer, richt de Taskforce zich op de uitvoering. Het Formule E-Team en de Taskforce worden bovendien gevoed en ondersteund door een interdepartementaal beleidsteam en AgentschapNL. E-Mobility blikt met Van Haaren terug op de afgelopen maanden en werpt een blik in de toekomst.

Met stip op één als het gaat om opstekers voor elektrisch rijden staat in de visie van Van haaren de introductie van een groot aantal elektrische voertuigen in het kalenderjaar 2012. ‘de automobielindustrie brengt steeds meer auto’s op de markt in het segment van duurzame mobiliteit. Zowel de modellen als de accu’s, het bereik en de laadtechnologie gaan met grote sprongen vooruit. bovendien krijgt duurzame mobiliteit ook bij het bedrijfsleven steeds meer vaste voet aan de grond. ik zie meer en meer ondernemingen die er openlijk voor uit komen dat duurzaamheid in hun bedrijfsvoering een belangrijke rol speelt. tenslotte is ook de politiek van links tot rechts ervan overtuigd dat duurzaamheid moet.’ Business case ondanks deze positieve signalen beseft ook Van haaren dat de markt van elektrisch vervoer zich in de afgelopen twaalf maanden langzamer heeft ontwikkeld dan ze had gehoopt en verwacht. ‘dit komt mede door de economische crisis die ervoor zorgt dat investeringen in duurzame mobiliteit deels worden uitgesteld’, constateert Van haaren. ‘waar het grote publiek inmiddels wel steeds gevoeliger wordt voor thema’s als zonnepanelen en biologische producten, is men nog niet of nauwelijks bekend met het grotere concept. Communicatie over schone mobiliteit is met het oog op de toekomst een belangrijk aandachtspunt. de consument moet gaan begrijpen waarom mobiliteit met nul emissie een must is. dit ondanks het feit dat de consument nog niet “klaar” is om elektrisch te rijden vanwege onder meer de moeilijke business case. waar bij zonnepanelen mensen weten dat zij de investering binnen enkele jaren terugverdienen, is daar bij de elektrische auto nog veel onzekerheid over.’ ‘het beleid en de uitrol van elektrische voertuigen richt zich daarom vooralsnog op de kansrijke marktsegmenten waar een uitrol van elektrische voertuigen met acceptabele total Cost of ownership mogelijk is’, vervolgt Van haaren. ‘Vervolgens zullen

s4

voor consumenten over een paar jaar de eerste tweedehandse elektrische auto’s op dew markt komen. Via onder meer de anwb worden zij nu al warm gemaakt voor het concept elektrisch rijden; van fiets tot scooter en auto.’ Ladder van laden om in specifieke marktsegmenten elektrisch vervoer naar een hoger plan te brengen – waarbij bijna vanzelfsprekend de zakelijke markt van de leaserijder momenteel het meeste aandacht geniet – ziet de taskforce-voorzitter de uitrol van de publieke laadinfrastructuur als het grootste ‘zorgenkind’. ‘dat komt doordat de stichting e-laad gestopt is met het realiseren van nieuwe laadpunten, terwijl blijkt dat er voorlopig geen sluitende business case is voor publieke laadpunten. Met man en macht werken wij binnen de taskforce aan een mooie deal met publieke en marktpartijen om de uitrol van de publieke laadinfrastructuur verder op gang te brengen. als de uitrol van infrastructuur namelijk stagneert, valt ook de verkoop van elektrische voertuigen stil.’ Een nieuw instrument dat de taskforce en het Formule E-team in deze strijd introduceren, is de ladder van laden (zie ook het artikel op pagina 16). Van haaren: ‘deze redeneerlijn vormt een antwoord op hoe je kunt omgaan met de uitrol van de laadinfrastructuur en daarbij zo min mogelijk een beroep hoeft te doen op gemeenschapsgeld.’ Doelstelling de doelstelling qua aantal elektrische auto’s in specifieke jaren (red. 200.000 in 2020 en 20.000 in 2015) is volgens Van haaren nog niet in gevaar; het doel van 2015 gaat nederland halen, maar de doelstelling voor 2020 is nog een hele uitdaging. ‘het blote feit dat ondanks de onvermoeide doorzet van de crisis het aantal voertuigen en laadpunten nog altijd stijgt, toont dit aan. de onverminderde belangstelling voor elektrisch vervoer is hoopgevend. wij moeten wel zorgen dat wij de groei vasthouden.’Van haaren refereert aan de ambitie om in

2035 de helft van de nieuw verkochte personenvoertuigen nul emissie te laten kennen. ‘dat is een hartstikke ambitieus doel. in dit kader ben ik blij dat er gewerkt wordt aan het sEr-akkoord. daar zitten zeer veel partijen aan tafel die zich stuk voor stuk committeren aan duurzaamheiddoelstellingen en ook concrete toezeggingen doen over hun bijdrage.’ Vanuit haar rol als voorzitter van de stichting Zero Emissie busvervoer ziet Van haaren ook vorderingen in dit specifieke marktsegment. ‘inmiddels is de fase waarbij in de praktijk gegevens verzameld worden in volle gang. onder meer de ingebruikname van zes elektrische bussen op schiermonnikoog is daarbij natuurlijk een mooie stap. pilots met vijf bussen in noord-brabant en één elektrische bus in Maastricht zijn daarbij nog op komst. waar wij nu actief naar zoeken is de mogelijkheid om een nederlandse bus te bouwen. dit gebeurt hopelijk met de automotive industrie in de regio helmond. het moet niet gaan om een oude bus met een elektrische aandrijfas, maar om een volledig nieuwe bus. lichter materiaalgebruik, nieuwe voertuiglogistiek en verwarmingsconcepten zijn enkele kenmerken. alles is gericht op het onderzoeken van zaken in de praktijk om uiteindelijk tot best practices te komen met een zo laag mogelijke total Cost of ownership. aan het eind van de rit komt er zowel investeringsinformatie als beleidsinformatie boven water, op basis waarvan beslissingen genomen kunnen worden.’

aanpakken. ik zoek dus ambitieuze bestuurders en gemeenten die elektrisch rijden vooruit willen helpen en ik hoop dat dit er volgend jaar vierhonderd zijn. Verder zou ik zeer content zijn als de beeldvorming rond het gebruik van plug-in-hybride elektrische voertuigen (phEV’s) een stuk positiever is. bedrijven en

leasemaatschappijen richten zich nu al op een meer duurzaam (i.e. een hoger percentage elektrische kilometers) gebruik van dit type voertuig via prikkels en incentives. phEV’s zijn de enablers voor volledig elektrische auto’s en spelen een cruciale rol, als ze goed worden gebruikt. tenslotte is het belangrijk dat

initiatieven van de grond komen die beter kijken naar de relatie tussen elektrische voertuigen en het elektriciteitsnet. al met al gaat de transitie naar elektrische voertuigen niet altijd van een leien dakje, maar tegelijkertijd is het normaal dat grootschalige veranderingen met horten en stoten gaan.’

Marijke van Haaren tijdens het Formule E-Teamcongres in 2012

‘Crisis of niet, het aantal elektrische voertuigen en laadpalen stijgt’

Ambitieuze bestuurders En wanneer kijkt Van haaren over een kalenderjaar tevreden terug op de behaalde prestaties? ‘allereerst wil ik dat alle nederlandse gemeenten goed op de hoogte zijn van elektrisch rijden. dit is nu zeker niet het geval. bij veel gemeenten wordt het dossier geproblematiseerd. het is een uitdaging is om hen de aanwezige kansen te laten zien. begin 2014 wil ik dat alle nederlandse gemeenten beleidsmatig het dossier op hun bord hebben en besloten hebben hoe zij het een en ander gaan

s5

Nederlandse leasemaatschappijen zijn het eens:

Gebruik leaseauto wordt op termijn belangrijker dan bezit MVO Nederland concludeerde begin dit jaar in haar Trendrapport 2013 dat het gebruik van producten voor consumenten dit jaar belangrijker wordt dan het bezit ervan. De auto is volgens MVO Nederland hét voorbeeld. Achtereenvolgens ALD Automotive, Athlon Car Lease en LeasePlan bevestigen dit beeld. ‘De behoefte en het statussymbool van de auto begint af te nemen en het vergezicht zijn leaseauto’s met een zeer groot aantal verschillende gebruikers’, stel Niels van den Hoogen, sales director van Athlon Car Lease Nederland.

athlon Car lease startte in 2008 met het ontwikkelprogramma Charged om haar afnemers een one-stop-shop voor elektrische mobiliteit te bieden. de afgelopen jaren heeft de leasemaatschappij de vraag naar elektrische auto’s sterk zien toenemen, in de hand gewerkt door de

wisselende wensen van werknemers. Van den hoogen: ‘als leasemaatschappij volgen wij de trends van de arbeidsmarkt. het valt op dat young professionals kijken naar de kwaliteit van leven en werken en daartussen een gezonde balans zoeken. Zij wonen veelal in een stedelijke

omgeving met relatief veel parkeerproblematiek. het bezit van een auto zien zij veelal niet als noodzaak. de young professional wil mobiliteit wanneer hij of zij het nodig heeft. ongeacht of dat nu een fiets, het openbaar vervoer, een deelauto of de auto van een collega is.’ Andere modaliteiten Volgens Van den hoogen worstelen werkgevers enigszins met de nieuwe eisen van de young professional. ‘als leasemaatschappij moeten wij hen de helpende hand reiken en oplossingen bieden’, stelt Van den hoogen. ‘Voor elektrisch vervoer doen wij dit via Charged. Met dit programma hebben wij inmiddels alles op het gebied van elektrisch vervoer gezien en gedaan. het is een strategische keuze en wij proberen bedrijven die elektrische voertuigen in hun vloot willen opnemen zo veel mogelijk te ondersteunen. Enkel elektrisch rijden is echter niet altijd toereikend. de elektrische auto vergt vaak een aanvulling met andere modaliteiten en dit toont eens te meer aan dat gebruik belangrijker is dan bezit. de elektrische auto is prima geschikt voor het overgrote deel van het dagelijks vervoer, maar voor het rijden van langere afstanden voor bijvoorbeeld buitenlandse werkafspraken of vakanties is hij ontoereikend.’ om bedrijven te verleiden vaker elektrische auto’s te selecteren voor hun wagenpark, ziet Van den hoogen wel nog enkele hordes. ‘allereerst is de prijs van een volledig elektrische auto nog te hoog, ten tweede is de actieradius beperkt. ten derde vormt de laadinfrastructuur een drempel. in nederland is het een en ander al aardig op orde, maar in de rest van Europa nog niet. Een laatste aandachtspunt is de snelheid van opladen.’

Rabobank, een van de klanten van Athlon Car Lease die elektrisch rijdt

s6

Mobiliteitsreglement Mede gezien de fiscale regelgeving constateert Van den hoogen dat het bij elektrische auto’s relatief toch nog met grote regelmaat om bezit en minder om gebruik gaat van het voertuig. ‘wij proberen ook hier een ommekeer te faciliteren door in onze rol als leasemaatschappij

klanten te adviseren hun leaseregeling te veranderen in een mobiliteitsreglement. Een dergelijk document faciliteert en stimuleert gebruik in plaats van bezit. het vergezicht is immers een leasemaatschappij die minder auto’s inzet voor meer mensen.’ Erik staat van leaseplan signaleert een trend waarbij de leaserijder zich vaak laat leiden door de fiscale bijtelling van de verschillende auto’s. ‘sinds enkele jaren laat de leaserijder zich steeds meer leiden door de bijtelling die een auto kent. nu nagenoeg iedere autofabrikant meerdere ultrazuinige en al dan niet elektrische voertuigen in het assortiment heeft, worden deze voertuigen vanwege de geringe bijtelling steeds vaker als leaseauto gekozen. bovendien zetten steeds meer werkgevers dergelijke voertuigen in als deelauto.’ Gedifferentieerde bijtelling ‘toch zijn het vooralsnog veelal grotere bedrijven die aansturen op gebruik in plaats van bezit’, vervolgt staat. ‘Voor hen geldt ook dat iedere niet gereden kilometer telt. bedrijven met een groot wagenpark – bestaande uit vijftig voertuigen of meer – hebben het overduidelijk op hun netvlies staan. helaas gebiedt de eerlijkheid ook te zeggen dat er veel gepraat wordt, maar het nog niet massaal van de grond komt. hier zijn meerdere oorzaken voor aan te wijzen. allereerst kijken werkgevers nog onvoldoende naar de werknemer wil. ten tweede is de fiscale bijtelling zo ingericht dat niet het gebruik, maar juist het bezit van een auto belast wordt. Fiscaal is namelijk de enige drempel het rijden van maximaal vijfhonderd privékilometers met een leaseauto. na die grens maakt het niet meer uit of er duizend, tienduizend of vijfhonderdvijftig kilometer per jaar privé gereden wordt. dergelijke regelgeving stimuleert leaserijders niet om voor andere mobiliteit te kiezen of minder kilometers te gaan rijden. op het moment dat deze systematiek aangepast wordt, zullen mensen bewuster keuzes gaan maken.’ staat is ook van mening dat dit ten gunste zal zijn van de elektrische auto. ‘Vandaag de dag vormt de actieradius

‘Als individuen afgerekend worden op de werkelijke uitstoot, is de prikkel om over te stappen op een volledig elektrische auto vele malen sterker’

een drempel om een volledig elektrische auto te rijden. op het moment dat je fiscaal gestimuleerd wordt bewust te gaan kijken naar alternatieve vormen van vervoer, hoeft de actieradius niet langer een probleem te zijn. je kiest dan bewust voor een elektrische auto omdat deze voor een bepaald doeleinde geschikt is. waar in het huidige model de auto gewoon op de oprit staat, zie ik dan een parkeerplaats voor me waar een groot aantal deelauto’s staan met verschillende aandrijftechnologieën, van aardgas tot elektrisch en benzine. per rit bepaalt men vervolgens welke auto het beste bij de behoefte past. de eerste signalen dat de rijksoverheid naar een meer gedifferentieerde aanpak met betrekking tot bijtelling wil, dienen zich aan. wellicht worden wij binnenkort al verrast door den haag. het is hoe dan ook van groot belang dat er een eenvoudig en langdurig consistent beleid komt. op het moment dat individuen afgerekend worden op de werkelijke uitstoot van het voertuig dat zij gebruiken, zal de prikkel om over te stappen op een volledig elektrische auto vele malen sterker zijn.’

OP ZOEK NAAR...

Wat levert het de fleetmanager op?

Van bezit naar gebruik is een mooie slogan. Maar wat levert het de fleetmanager eigenlijk op? ‘Met de juiste ict-ondersteuning om de volledige mobiliteit van werknemers in kaart te brengen, geeft het uiteindelijk een verlaging van de kosten en een hogere werknemerstevredenheid’, stelt niels van den hoogen van athlon Car lease nederland. belangrijk om op te merken is dat veel bedrijven de autokosten wel in beeld hebben, maar niet de totale mobiliteitskosten. Misschien is dat het belangrijkste winstpunt voor de fleetmanager, dat het totale kostenplaatje steeds beter in beeld komt door de omslag naar gebruik.’

s7

Zakelijke markt toont succesvolle business cases elektrische voertuigen Accenture kijkt met positieve blik naar uitbreiding elektrische vloot ‘de elektrificering van de gehele vloot van accenture nederland is commercieel interessant en wij kijken dan ook met een positieve blik naar de uitbreiding van ons elektrisch wagenpark.’ aan het woord is joost brinkman, bij accenture nederland verantwoordelijk voor sustainability services. accenture is al een groot aantal jaren actief in de markt van elektrisch vervoer, ontstaan vanuit de verantwoordelijkheid voor het amsterdamse smart City-programma en de ontwikkeling van het marktmodel voor elektrisch vervoer. twee jaar geleden schafte het bedrijf vijftien exemplaren van de nissan leaf aan. ‘de ervaringen zijn sindsdien positief’, stelt brinkman. ‘natuurlijk vergt elektrisch rijden enige planning als je op pad gaat, maar iedereen die binnen ons bedrijf elektrisch rijdt is inmiddels een getraind gebruiker. Een collega heeft zelfs in één kalenderjaar zestigduizend elektrische kilometers afgelegd. de groei van het snellaadnetwerk maakt dit ook

steeds makkelijker. willen wij echter onze volledige vloot elektrificeren – wat zoals gezegd commercieel interessant is – dan moeten nog wel enkele hordes genomen worden. Zo is het servicegedeelte vanuit de leasemaatschappijen nog niet volledig uitontwikkeld en is de laadinfrastructuur nog niet optimaal. als dat het geval is, kunnen bedrijven daadwerkelijk hun conventionele vloot gaan vervangen.’

VolkerWessels kijkt tevreden terug op elektrisch recordorder ‘als bedrijf maken wij serieus werk van duurzaamheid’, opent wendeline besier, Manager Corporate responsibility bij Volkerwessels het gesprek. ‘als groot bouwconcern zijn wij concreet en praktisch bezig door onder meer quick wins te verzilveren. in de wetenschap dat onze Co2-footprint grotendeels bepaald wordt door het wagenpark, hebben wij vorig jaar een recordorder bij peugeot geplaatst voor vijftig exemplaren van de peugeot ion.’

Zelfstandige duurzame ondernemers geloven in elektrische auto

nu bijna een jaar na dato, zijn de vijftig elektrische auto’s volgens besier naar volle tevredenheid in gebruik. ‘de voertuigen worden door onze mensen in het veld veelvuldig benut. onder meer bij grote bouwprojecten voor de overheid – die strenge eisen stelt ten aanzien van duurzaamheid – plukken wij de vruchten van de elektrische auto’s. in dergelijke gevallen worden bij de bouwketen tijdelijke laadpunten geplaatst. ook ten aanzien van arbeidsmarktcommunicatie zijn de voertuigen zeer interessant. het zijn eyecatchers en via belettering profiteren wij hier maximaal van. al met al zijn de voertuigen commercieel dus om meerdere redenen interessant. Vooralsnog teren wij op de huidige elektrische vloot, maar daar waar ruimte is om extra elektrische voertuigen aan te schaffen – als onderdeel van slimme mobiliteit – zullen wij dit niet nalaten.’

lammert soet is als zelfstandige vanuit zijn bedrijf windpowercentre al twintig jaar actief in de bouw, opslag en overslag van windmolens. Met ‘boerderijstroom.nl’ biedt hij sinds kort bedrijven en particulieren de mogelijkheid om duurzaam opgewekte elektriciteit rechtstreeks bij de boer in te kopen. Zelf elektrisch rijden is voor hem als zelfstandige een vanzelfsprekendheid en mede door de fiscale aantrekkelijkheid ziet soet steeds meer zelfstandigen overstappen. soet: ‘kijkend naar mijn eigen situatie brengt een opgeladen accu mij minimaal vijfenzestig kilometer van huis, wat ruim voldoende is om op mijn werk te komen. ik laad de auto thuis op en beschik ook over een laadpaal op het werk. ik probeer daarbij zo milieuvriendelijk mogelijk te rijden door ritten goed te plannen. de langere ritten zijn nog niet ideaal, maar met de aanschaf van een elektrische auto lever je ook een bijdrage aan de ontwikkeling van toekomstige elektrische auto’s met een grotere actieradius. omdat ik de elektriciteit bovendien zelf produceer, is het extra voordelig om dit voertuig te rijden. de promotie en doorontwikkeling van elektrisch rijden is vanuit milieuoogpunt in mijn optiek zeker gerechtvaardigd. na een paar weken elektrisch rijden wil je ook niet anders meer. Zelfs ‘sportieve rijders’ kunnen mijn auto na eenelektrische testrit waarderen. ’ Twee Ebretti-scooters

s8

‘Wij zijn een voorbeeld voor de hele bezorgbranche’ sjoerd van seters is franchisenemer van domino’s en eigenaar van vier ‘pizzavestigingen’ in de regio rotterdam. inmiddels rijdt zijn team achttien elektrische scooters en nog eens vijftien conventionele brommers. ‘Milieuvriendelijk rijden is noodzaak en wij investeren nog enkel in elektrische scooters. de actieradius van de accu’s is in ongeveer tien procent van de gevallen nog niet toereikend en het verschil in kostprijs tussen elektrische scooters en brommers op benzine is nog groot. door het rijgedrag van

de koeriers te beïnvloeden kan de actieradius echter vergroot worden. dit doen wij samen met syntens, tno en de tU delft in de vorm van een game, waarin de koeriers in competitie met elkaar kunnen zien wat de gevolgen zijn van hun rijstijl. ik denk dat wij een voorbeeld zijn voor de hele bezorgbranche. die zal op den duur overschakelen op elektrisch rijden en gebruik kunnen maken van de opgebouwde kennis. bij domino’s liggen we dan voor op onze concurrenten.’

‘Een collega heeft in één jaar zestigduizend kilometers afgelegd, de groei van het snellaadnetwerk maakt dit steeds makkelijker’

s9

Kijlstra Personenvervoer biedt leerlingen elektrische schoolbus

TNO en Stedin ronden onderzoek naar CO2-footprint en TCO elektrische voertuigen af

‘Elektrisch rijden onderdeel van totale duurzaamheidsplan Kuip’

Feyenoord was de eerste nederlandse voetbalclub die actief werk maakte van elektrisch rijden. ruim een jaar geleden nam het bedrijf vier elektrische opel ampera’s in gebruik. ‘deze keuze kwam voort uit onze langdurige samenwerking met Eneco en opel’, licht commercieel directeur Mark koevermans toe. ‘Voor de totale kuip is een duurzaamheidsplan opgesteld en mobiliteit vormt daarbinnen een zeer belangrijk aandachtspunt. onze ervaringen met de voertuigen zijn tot op heden zeer positief. het opladen van de voertuigen blijkt in de regio rotterdam door de aanwezigheid van een groot aantal laadpalen geen enkel probleem te zijn. bij langere afstanden kunnen wij bovendien terugvallen op de range extender. bij de kuip beschikken wij inmiddels niet alleen over laadpunten voor onze werknemers, maar ook voor bezoekers. afhankelijk van de technologische en commerciële ontwikkeling van elektrische auto’s zullen wij op termijn ons wagenpark verder vergroenen. dit past ook binnen onze overeenkomst met opel die nog minimaal vier jaar duurt.

kijlstra personenvervoer is een van de pioniers die een wezenlijke bijdrage levert aan de ambitie van Friesland om in 2020 alle fossiele brandstoffen uit te bannen in het personenvervoer. het bedrijf is een regionaal toonaangevend bedrijf met ruim tweehonderdvijftig medewerkers op zeven locaties in de provincie. ‘wij willen de schadelijke gevolgen van de emissies van ons wagenpark op het milieu tot een minimum beperken’, duidt directeur sietze kijlstra. ‘Mede daarom zijn wij twee jaar geleden gestart met het gebruiken van twee elektrische taxibusjes. door de aanwezigheid van een snellader in leeuwarden wordt het gebruik gefaciliteerd. wij rijden niet alleen elektrisch, maar ook met voertuigen op groen gas. Voor ons staan deze eerste jaren van duurzame mobiliteit in het teken van experimenteren, waarna wij ons wagenpark daadwerkelijk op grotere schaal kunnen vergroenen via het maken van de juiste keuzes.’

UPS gaat in Nederland met tien elektrische bestelbussen rijden United parcel service inc, kortweg Ups, is de grootste koeriersdienst ter wereld. het bedrijf experimenteert onder meer in de Verenigde staten met voertuigen die gebruikmaken van alternatieve brandstoffen en aandrijvingen. ‘als bedrijf zijn wij altijd op zoek naar mogelijkheden om ons wagenpark te vergroenen en zo ook in nederland’, vertelt ron beekenkamp van Ups nederland. ‘in amerika rijden wij bijvoorbeeld met elektrische bestelbussen, maar ook met varianten die werken op biobrandstof of lng. begin mei zijn de eerste elektrische voertuigen voor de nederlandse markt goedgekeurd. het gaat om conventionele duitse voertuigen met een ingebouwde elektrische aandrijflijn. in eerste instantie gaat het om zes exemplaren en daar komen er later nog eens vier bij. het zijn energiebesparende investeringen die wij in de toekomst steeds vaker zullen doen.’

s10

De CO2-footprint en de Total Cost of Ownership (TCO) van elektrische auto’s zijn twee veel aangehaalde onderwerpen als het om een definitieve doorbraak van elektrisch vervoer gaat. De CO2-footprint is met name onderwerp van gesprek bij de efficiency van het voertuig in relatie tot de well-to-wheel-discussie; de TCO is economisch gezien van groot belang om conventionele voertuigen ‘af te troeven’. Baerte de Brey van Stedin en Richard Smokers van TNO geven hun visie op beide onderwerpen.

smokers werkt in opdracht van onder meer het ministerie van infrastructuur & Milieu aan een rapport over de Co2-footprint van volledig elektrische voertuigen en plugin-hybride elektrische voertuigen (phEV’s). het document wordt vermoedelijk eind mei opgeleverd en aan de verantwoordelijk minister en de tweede kamer toegezonden. ‘Centraal in het onderzoek staat de typegoedkeuring in relatie tot de praktijk’, licht smokers toe. ‘bij typegoedkeuringen wordt het brandstofverbruik van de voertuigen vastgelegd. in de praktijk blijkt dit niet altijd overeen te komen met het werkelijke verbruik. door de onderzoeksen praktijkdata met elkaar te vergelijken, hebben wij ook vastgesteld wat het daadwerkelijke plaatje is.’ Marktvolume ‘En’, vervolgt smokers. ‘Mijns inziens is de gehele wellto-wheel-vergelijking van conventionele en elektrische voertuigen momenteel niet eens relevant. de (semi-) elektrische voertuigen zijn een onmisbaar instrument in de transitie naar duurzame mobiliteit. de transitie zal een periode van circa twintig jaar beslaan. tussenstappen waarbij elektrische voertuigen niet te allen tijde gevoed worden met duurzame stroom zijn niet te vermijden. als het beleid er maar op gericht is om in de toekomst zoveel mogelijk te laden met energie uit hernieuwbare bronnen.’ ‘ook phEV’s leveren dus een wezenlijke bijdrage aan de transitie naar mobiliteit met nul emissie, zelfs als er te weinig elektrische kilometers worden gemaakt ten opzichte van hetgeen vastgelegd is bij de typegoedkeuring’, vervolgt smokers. ‘bovendien kan het aandeel elektrische kilometers dat de phEV’s afleggen via quick wins op korte

termijn verhoogd worden. hierbij valt te denken aan het creëren van extra laadfaciliteiten en het bewuster beschikbaar stellen van de voertuigen aan specifieke personen. Mijn verwachting is dan ook phEV’s de komende vijf tot tien jaar een zeer grote vlucht gaan nemen en de afzet vele malen sneller zal groeien dan bij volledig elektrische auto’s. dit marktvolume is cruciaal om de prijs van zowel de batterijen als elektrische voertuigen omlaag te krijgen. kortom, de phEV’s zijn onmisbaar, zelfs als de resultaten qua aantal elektrische kilometers tegenvallen.’ Total Cost of Carbon Zoals gezegd is het echter niet alleen de Co2-footprint van elektrische voertuigen die belangrijk is voor het oogsten van succes; ook de tCo speelt een wezenlijke rol. Een belangrijk proeftuinproject in dit kader startte ruim twee jaar geleden in rotterdam. netbeheerder stedin onderwierp samen met energiebedrijf Eneco vijfenzeventig elektrische voertuigen aan diverse proeven. ‘Voornaamste doel was het intensief monitoren van zowel de voertuigen als de gebruikers’, stelt baerte de brey die namens stedin bij het project betrokken is. ‘in juni wordt het eindrapport opgeleverd. Vast is in ieder geval komen te staan dat elke berijder een eigen tCo kent. duizenden gebruikers betekent duizenden andere business cases. de tCo voor een overheidsfunctionaris is volledig anders gebleken dan die van bijvoorbeeld een ondernemer.’ Volgens de brey blijkt uit de praktijkproef dat elektrische voertuigen vooralsnog duurder zijn dan conventionele voertuigen. ‘Echter, wij spreken in ons onderzoek doelbewust over total Cost of Carbon (tCC). Men dient zich

‘Plug-in-hybride elektrische auto’s leveren wezenlijke bijdrage aan transitie naar mobiliteit met nul emissie’ nadrukkelijk af te vragen tot welke hoogte men bereid is extra kosten te maken om milieuwinst te boeken. in het geval van stedin zijn de elektrische voertuigen bijvoorbeeld via onderzoeksbudgetten gefinancierd, waar andere bedrijven dit weer vanuit pr-budget doen. helaas zijn er nog maar weinig bedrijven die specifiek budget toewijzen voor milieudoeleinden.’ Gebruik verus bezit de inzichten over de tCo en tCC die binnen het proeftuinproject verworven zijn, bieden beleidsmakers, werkgevers en consumenten volgens de brey handvatten om te beslissen over investeringen in elektrische voertuigen. ‘nu wij weten hoe de huidige marktsituatie voor elektrische voertuigen is en gaat ontwikkelen, moeten wij zorgen voor de juiste doorkijkjes en praktijkprojecten die een nieuwe generatie automobilisten stuurt op het gebruik in plaats van het bezit van voertuigen. dit kan de tCo van elektrische voertuigen immers ook aanzienlijk verbeteren.’

s11

Winnaar E-Award bekendgemaakt tijdens Formule E-Teamcongres op 30 mei:

Natuur & Milieu verwerkt elektrische cases tot ideeënbundel Niet de beste gemeente, maar de gemeente die in 2012 de meeste versnelling voor elektrisch rijden wist te realiseren is winnaar van de E-Award. De E-Award is een initiatief van Natuur & Milieu in samenwerking met het Formule E-team, de Stichting e-laad, het ministerie van Economische Zaken en AgentschapNL. Voor deze organisaties is het versnellen van de introductie van elektrisch rijden immers een belangrijk thema. De deelnemende gemeenten hebben volgens de jury een groot aantal creatieve en innovatieve projecten en activiteiten getoond. Als bron van inspiratie heeft Natuur & Milieu deze ideeën gebundeld. Een voorproefje met één case van elk van de negen genomineerden.

bovendien minder vrachtwagens in de binnenstad. Een vergelijkbaar project draait al enige tijd met succes in Utrecht en nijmegen. Mede dankzij subsidiëring door de regio twente start Enschede nu dit soortgelijke project op.

Van links naar rechts de genomineerde gemeenten: ’s-Hertogenbosch, Amsterdam, Enschede en Zaanstad

’s-Hertogenbosch de gemeente ’s-hertogenbosch heeft in haar gemeente naast drie kleinere elektrische bussen een grote elektrische bus rijden. bijzonder aan deze bus is dat die tijdens het in- en uitstappen van de passagiers snel en draadloos vanuit het wegdek wordt bijgeladen. op deze manier kan de bus blijven rijden zonder dat de accu leeg raakt. Met dit project heeft de gemeente ervaring opgedaan met zero-emissievoertuigen in de binnenstad en aangetoond dat een volledig elektrische bus binnen de bestaande dienstregeling kan meedoen. Amsterdam op de amsterdamse straten zijn inmiddels meer dan vijfhonderd laadpunten verrezen, een aantal dat volgens de verwachting snel zal groeien tot circa duizend stuks. de gemeente wordt door de toename van laadpunten, elektrische auto’s en de afname van stroom steeds bekender met elektrisch rijden. amsterdam bestudeert de informatie die het oplevert voortdurend in combinatie met variabelen zoals de spreiding van laadpunten, het aantal laadbeurten en type en herkomst en bezettingsgraad van laadpunten. de gemeente gebruikt deze informatie om een efficiënt en zeer goed gebruikt stedelijk netwerk aan laadpunten te creëren en stelt de ervaringen beschikbaar aan andere steden. Tytsjerksteradiel tytsjerksteradiel gaat op een zeer creatieve manier met autodelen om. de gemeente least ten behoeve van dienstreizen van gemeentelijke ambtenaren en bestuurders twee elektrische peugeots. in de zomerperiode, wanneer veel ambtenaren vrij zijn, is er in het toeristische waterdorp Earnewâld veel boottoerisme.

s12

de gemeente stelt dan één van haar twee leaseauto’s beschikbaar aan de jachthaven Earnewâld. de toeristen kunnen de elektrische auto huren en zo zelf ervaring opdoen met elektrisch rijden. Enschede Enschede start dit jaar met de inzet van elektrische stadsdistributie, de zogenaamde Cargohopper2; een volledig elektrische vrachtauto voorzien van zonnepanelen. het voertuig verzorgt straks de distributie voor diverse winkeliers en bedrijven in de binnenstad. Verder neemt de vrachtauto droog afval mee retour. hierdoor krijgen de winkeliers meer opslagruimte, wordt de Co2-uitstoot gereduceerd en rijden er

OP ZOEK NAAR...

En de winnaar is...

Hoorn hoorn laat haar toeristen de schoonheid van hoorn zien op een milieuvriendelijke en duurzame manier. bezoekers krijgen de kans tijdens een drie kwartier durende rondrit in elektrisch aangedreven shuttlebussen de mooiste plekken van hoorn te zien. de voertuigen worden verder ook ingezet voor het openbaar vervoer en om grotere gezelschappen te vervoeren bij evenementen. de elektrische shuttlebussen kennen geringe onderhoudskosten, een lage Co2- uitstoot en zijn in het dagelijks gebruik zeer goedkoop. de kostprijs van een toeristische rondrit van circa vijfenveertig minuten bedraagt slechts vier euro. Rotterdam op de rdM Campus in rotterdam komen vele innovaties tot stand. Zo werkt de havenstad er aan de ontwikkeling van elektrisch vervoer in combinatie met een sociaal programma en werkgelegenheid. op het terrein staat onder meer de Electric scooter Factory (EsFa) rotterdam waar elektrische scooters van het merk QwiC worden geproduceerd door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. deze scooters worden weer ingezet binnen het wagenpark van de gemeente. Texel Fietsenverhuurder Erwin van der linde plaatst op het waddeneiland texel zeventien laadpalen voor elektrische fietsen. de laadpunten bevinden zich straks rond hotels, restaurants en

fietsverhuurbedrijven. Ze worden bovendien op alle fietsroutekaarten van de VVV opgenomen. Elk laadpunt ß– dat volledig past in het straatbeeld – heeft ruimte voor het aansluiten van zes fietsen. de palen kennen een texelse uitstraling door het overnemen van de ‘look and feel’ van de palen op het texelse strand. het initiatief is – naast de vele initiatieven van energiecoöperatie texel energie, stichting Urgenda en de gemeente texel – één van de vele voorbeelden van ondernemers die bijdragen aan de duurzaamheidsambitie van texel. Utrecht in Utrecht werkt ondernemer robin berg met zijn nissan leaf niet alleen aan het milieu, maar ook aan voorlichting in de buurt. dit doet hij in nauwe samenwerking met de gemeente. Een laadpunt is geplaatst voor zijn deur in de openbare ruimte, toegankelijk voor iedereen. dit laadpunt voorziet hij van stroom, opgewekt met zonnepanelen. Voor het opwekken van de stroom gebruikt robin naast zijn eigen dak ook het dak van enkele scholen in de buurt. daardoor is het project niet alleen duurzaam, maar ook leerzaam. Zaanstad de gemeente Zaanstad heeft elektrisch rijden gepromoot door een aanval te doen op het record in het guinness book of records ‘langste Elektrische autoparade’. En met succes, in september vorig jaar reden er 257 elektrische auto’s op de Zaanse schans over de finish waarmee het vorige record van 218 auto’s uit de Verenigde staten werd verbroken. Met het vestigen van een nieuw record heeft de gemeente andere (buitenlandse) steden uitgedaagd het record te verbreken en elektrisch vervoer breed onder de aandacht gebracht.

Van links naar rechts de genomineerde gemeenten: Rotterdam, Texel, Utrecht en Tytsjerksteradiel

wilt u weten wie uitgeroepen is tot winnaar van de E-award? scan de Qr-code of surf naar www.emobilitymagazine.nl/formuleeteam en lees alles over de winnaar in het uitgebreide verslag van het Formule E-teamcongres van 30 mei 2013. de ideeënbundel die door natuur & Milieu is gemaakt, is gratis te downloaden via de volgende link: www.natuurenmilieu.nl/e-awardbundel

s13

Bert Klerk nieuwe voorzitter van het Formule E-Team:

‘Ik wil samen met de marktpartijen op zoek gaan naar de early majority’ Bert Klerk is de nieuwe voorzitter van het Formule E-Team. Hij volgt Guido van Woerkom (ANWB) op die sinds het vertrek van Prins Maurits van Oranje interim-voorzitter van het Formule E-Team was. Met Klerk treedt een voorzitter aan die niet alleen zeer bekend is met elektrische mobiliteit – Klerk was tien jaar lang directeur van spoorbeheerder ProRail en is voorzitter van Het Nieuwe Rijden Elektrisch Vervoer Centrum (HNR | EV Centrum) – maar ook een voorzitter die het elan weer terug wil brengen.

‘Voor een aantal organisaties die lid zijn van het Formule E-team ben ik een onbekende’, opent klerk het gesprek. ‘daarbij gaat het met name om de automobielbranche. logischerwijs ben ik geneigd mij in de eerste weken bescheiden op te stellen. anderzijds ben ik natuurlijk gevraagd om het dossier elektrisch vervoer vooruit te helpen en wordt van mij verwacht dat ik een uitgesproken visie heb.’ Volgende fase alvorens zijn visie uit de doeken te doen, is het logisch klerk te vragen naar zijn motivatie om als voorman van het Formule E-team aan de slag te gaan. ‘ik ben tien jaar president geweest van prorail. die functie heb ik vooral vervuld omdat ik geënthousiasmeerd ben om duurzame mobiliteit te realiseren en niet omdat ik een passie heb voor treinen. Mijn bevlogenheid ligt bij het duurzaam in beweging houden

s14

van de bV nederland in een tijd waarin een energietransitie plaatsvindt. Elektromobiliteit is een essentieel onderdeel van die transitie. tenslotte ben ik ervan overtuigd dat elektrische mobiliteit een flink verdienpotentieel heeft voor nederlandse ondernemers, maar daat gaat niet vanzelf.’ klerk heeft de wens om als FEt-voorzitter een significante bijdrage te leveren aan ‘het vasthouden en uitbouwen van de internationale koppositie van nederland’. ‘in de fase onder prins Maurits van oranje is het Formule Eteam enorm actief geweest in het op de kaart zetten van elektrisch vervoer’, stelt klerk. ‘dat vraagt qua uitstraling en optreden iets anders dan de fase waarin wij ons nu bevinden. de early adapters rijden met elektrische voertuigen rond. de huidige fase kenmerkt zich door complexiteit en het maken van keuzes op bijvoorbeeld het gebied van de laadinfrastructuur. het is een fase waarin

OP ZOEK NAAR...

Formule E-Team leden over de doelen voor 2013 je voor een deel consolideert wat je hebt bereikt en waarbij je naar de volgende ontwikkeling toe moet. het is mijn missie de slinger te geven die daarvoor nodig is en gezamenlijk met de Formule E-teamleden en andere marktpartijen op zoek te gaan naar de early majority; de volgende groep enthousiastelingen die elektrisch wil rijden. daarbij gaat het niet alleen om de inzet van personenauto’s, maar ook om elektrische bestelwagens, vrachtwagens en openbaar vervoer (bussen).’ klerk hoopt verder dat hij een bijdrage kan leveren aan het doorbreken van de impasse rond de uitrol van de (publieke) laadinfrastructuur is. ‘Een gedegen laadinfrastructuur is cruciaal voor het succes van elektrische mobiliteit. op dit vlak moeten wij problemen oplossen en de kansen zien die de introductie van elektrisch vervoer biedt. wij moeten oog hebben voor het feit dat

gebruikers bij elektrisch vervoer direct dezelfde eisen stellen – bijvoorbeeld qua bereik – als aan een benzineauto. tegelijkertijd moeten wij beseffen dat een innovatie niet van de ene op de andere dag te realiseren is. de brandstofauto herbergt honderd jaar innovatie, dan is het niet realistisch om van een elektrische auto binnen enkele jaren hetzelfde te verwachten. we kunnen wel nu al grote stappen voorwaarts zetten.’ Consistent beleid tegelijkertijd beseft klerk dat het geen sinecure is om elektrisch vervoer naar de volgende fase te brengen. ‘Elke transitie wordt op gang gebracht met veel enthousiasme. daarna blijkt het vaak ingewikkelder te zijn dan aanvankelijk gedacht werd en daar komt in dit geval de economische crisis nog eens overheen. hierdoor houdt ie-

dereen de hand op de knip en wordt er überhaupt minder nagedacht over het aanschaffen van nieuwe voertuigen.’ Mede vanwege nederlands koploperpositie is klerk er echter van overtuigd dat elektrisch vervoer de weg naar boven weer vindt. ‘daarbij is er wel behoefte aan consistent beleid. je moet een koers, maatregelen en instrumenten hebben. Van belang, als onderdeel van energietransitie is, om een goed fiscaal systeem te hebben en te behouden waarbij goed gedrag wordt beloond. Voor de branche is een robuust fiscaal systeem voor de langere termijn cruciaal voor het doen van investeringen. Met dit specifieke instrumentarium houden we de bV nederland in beweging te houden. ik weet zeker dat de overheid voor dit argument gevoelig is.’ Stimulering en regelgeving als het aan klerk ligt wordt elektrisch vervoer in nederland door de overheid vooruit geholpen door een combinatie van stimulering en regelgeving. ‘ik ben geen voorstander van verboden op bijvoorbeeld conventionele voertuigen om een markt voor schone voertuigen te stimuleren. ik heb in een eerdere functie bij de rijksoverheid als onderdeel van het parkeerregime het abC-locatiebeleid meegemaakt. die regelgeving voorzag in de stedelijke bouw van kantoren en stations zonder parkeerplaatsen om zo te voorkomen dat mensen met de auto zouden komen. dat is een majeure vergissing gebleken. in mijn beeld is mobiliteit een gegeven en zal die alleen maar toenemen. in plaats van bepaalde vormen te verbieden kun je beter duurzame mobiliteit stimuleren. het doet mij in dit kader deugd om te zien dat young professionals in afnemende mate geïnteresseerd zijn in het bezit van een auto en liever nadenken hoe zij hun reis zo efficiënt mogelijk kunnen organiseren; al dan niet met een (elektrische) fiets, scooter, auto of het openbaar vervoer.’ En als klerk een half jaar in functie is? ‘ik wil bij alle partijen het enthousiasme omgezet zien in daden. het marktgevoel van “het is stroperig als je iets nieuws wilt invoeren” moet plaatsgemaakt hebben voor een gevoel van “wat kunnen wij bijdragen?”. ik zou het fijn vinden als wij eind 2013 laten zien dat we zelfs flink voorlopen op de meerjarige doelstelling van twintigduizend elektrische voertuigen in 2015 doordat er bij wijze van spreken wat peper ingestopt is.’

Anton Wolthuis namens Formule E-Teamlid AutomotiveNL: ‘ik zie primair een gunstige marktontwikkeling in professioneel binnenstedelijk vervoer en ook bij het opstarten van elektrisch openbaar vervoer. als wij erin slagen om in beide markten significante pilots op te starten, zetten wij in 2013 een serieuze stap bij het van de grond krijgen van elektrisch vervoer. horde om te nemen, is onder meer ervoor zorgen dat niet alleen de aanschafprijs, maar ook de total Cost of ownership (tCo) voor de desbetreffende gebruikers gunstig is. sec op basis van elektrisch rijden lukt dat misschien niet, maar wel met steun van de Mia\Vamil regeling. dit is een noodzakelijk en drempelverlagend instrument dat in stand gehouden moet worden. dergelijke stimuleringsmiddelen zorgen er oor dat nederland goed presteert ten opzichte van omringende landen. de business cases voor elektrisch vervoer worden steeds gunstiger, maar de Mia\Vamil regeling moet nog wel enkele jaren gehandhaafd worden.’ Maarten Steinbuch namens Formule E-Teamlid 3TU: ‘Voor 2013 is het belangrijkste issue dat we voor de (openbare) laadinfrastructuur financieringsmodellen rond hebben en op volle kracht kunnen blijven investeren in diezelfde infrastructuur. dat is een key enabler voor het uitrollen van elektrisch vervoer. ook moeten we dit jaar borgen dat de fiscale ondersteuning ook na 2013 van kracht blijft, en zo mogelijk met een onderscheid tussen volledig elektrische voertuigen en plug-in hybrides. hierbij blijft nul procent bijtelling erg belangrijk voor de volledig elektrische voertuigen waar de afzet nog echt in de beginfase zit. tenslotte hebben wij natuurlijk een nieuwe voorzitter geïnstalleerd!’

s15

Platform voor duurzame mobiliteit en mobiliteitsmanagement

Ladder van Laden

8 & 9 oktober 2013 AHOY Rotterdam

De groeiende markt voor (veelal plug-in-hybride) elektrische auto’s heeft tot gevolg dat de behoefte aan laadpunten toeneemt. Met de huidige technologie dienen elektrische auto’s, afhankelijk van het model, na een afstand van vijfentwintig tot tweehonderd kilometer opgeladen te worden. Een landelijk dekkend netwerk van laadpunten is als direct gevolg noodzaak. Dit netwerk bestaat uit laadpunten thuis, bij het werk en op publiek toegankelijke locaties.

belangrijke uitgangspunten bij de uitrol van de laadinfrastructuur zijn: • Laadpaal volgt auto: er wordt alleen een laadpunt gerealiseerd als er daadwerkelijk een gebruiker is zodat dit optimaal aansluit op zijn of haar behoefte. • De uitrol van de laadinfrastructuur moet op zowel privaat als publiek terrein plaatsvinden. • Laadpunten moeten op de meest kostenefficiënte manier gerealiseerd worden. • De laadinfrastructuur moet passen bij de doelgroep: utiliteitsvervoer, fleetowners en particulieren hebben overduidelijk verschillende laadbehoeften. op basis van voorgaande uitgangspunten dient de uitrol van de laadinfrastructuur – bij twintigduizend elektrische voertuigen in 2015 nog vijfentwintighonderd publieke laadpunten nodig – op de meest kostenefficiënte manier plaats te vinden. de ladder van laden biedt hier de volgende uitgangspunten voor: Privaat laadpunt iedere particulier met een elektrische auto wil thuis of vlak bij zijn huis kunnen laden. bij elke elektrische

auto die particulier gebruikt wordt – bijvoorbeeld voor woon-werkverkeer –dient een ‘thuislaadpunt’ gerealiseerd te worden. indien er de beschikking is over eigen parkeerruimte zal de eigenaar kiezen voor een privaat laadpunt. Voor dit type laadpunten kunnen de business case, de investeringen, de dienstverlening en de eigendomsverhoudingen relatief eenvoudig tot stand komen. overheidsbemoeienis is hier niet noodzakelijk. de geraamde kosten bedragen vijfhonderd to ot vijftienhonderd euro. helaas beschikt het overgrote deel van de nederlandse autobezitters niet over eigen parkeerruimte en wordt de auto geparkeerd op de openbare weg. Elektrische automobilisten zonder een private parkeerplaats zijn voor het opladen van hun voertuig dan ook aangewezen op publiek toegankelijke laadpunten. Semipubliek laadpunt nederland telt momenteel circa vierduizend toegankelijke laadpunten. Zo’n achtenveertig procent van deze laadpunten is semipubliek. dit betekent dat ze zich op privaat terrein bevinden, maar wel publiek toegankelijk zijn. Voorbeelden zijn laadpunten bij parkeergarages en -terreinen, retail- en horecalocaties en tankstations. deze openbaar

LADDER VAN LADEN A Privaat laadpunt B Semipubliek laadpunt

toegankelijke maar private locaties bieden aanzienlijke ruimte voor commerciële exploitatie. de business case is relatief snel te realiseren en de kosten bedragen vijfhonderd tot vijftienhonderd euro. Verlengd privaat laadpunt tot op heden zijn laadpunten in de openbare ruimte hoofdzakelijk aangelegd door middel van het realiseren van een aparte aansluiting. de laadpalen zijn daarbij gefinancierd vanuit pilot-trajecten, eenmalige subsidies, aangelegd door de netbeheerders via de stichting e-laad of door grote gemeenten als amsterdam, rotterdam en Utrecht vanuit programma’s voor luchtkwaliteit. andere varianten zijn denkbaar, zoals de realisatie van publieke laadpunten op de openbare weg vanuit particuliere huisaansluitingen. in dat geval loopt een veilig geïnstalleerde kabel onder het trottoir door naar het publiek toegankelijke laadpunt voor de deur. derden die gebruikmaken van dit laadpunt betalen een redelijke vergoeding aan de particulier die zijn huisaansluiting beschikbaar heeft gesteld. door het koppelen van het laadpunt aan een duurzame energie-installatie (zoals zonnepanelen) kan voor de particulier een aardig verdienmodel worden opgesteld. aandachtspunten bij dit laadpunt zijn de opstal, verzekering en aansprakelijkheid. Een eerste inschatting van de kosten ligt rond de vijfentwintighonderd euro. Vanwege de vele onduidelijkheden heeft de taskforce van het Formule E-team een onderzoek uitgezet en heeft Movares een bijbehorend onderzoeksrapport uitgebracht.

5 jaar ecomo biel Jubileu

m Editi

e

Zet ecomobiel vast in uw agenda. Op ecomobiel vindt u een compleet overzicht van innovatieve en efficiënte mobiliteitsoplossingen. Test zelf de nieuwste voertuigen en tweewielers! ecomobiel is het toonaangevende business platform voor leveranciers van een breed spectrum aan duurzame mobiliteitsoplossingen. Zij doen zaken met beslissers uit het bedrijfsleven en de publieke sector op de beursvloer, in lunchsessies, workshops en op het test & drive parcours. Laat uw duurzame mobiliteitsoplossing zien op ecomobiel en reserveer snel een goede locatie! Neem voor meer informatie en standreserveringen contact op met het beursteam via 0294-745070 of kijk op de website:

www.ecomobiel.nl Sponsor fleetsessies ecomobiel:

Co-locatie met:

Publieke laadpunten indien de voorgaande drie varianten niet van toepassing (kunnen) zijn, dient een publiek laadpunt gerealiseerd te worden. gemeenten dienen in dit geval specifiek beleid te maken, waarbij voor inwoners de mogelijkheid bestaat om bij de gemeenten en publiek laadpunt aan te vragen.

C Verlengd privaat laadpunt D Publieke laadpunten

s16

x

Leveranciers van elektrische scooters Novox en eeeeFUN fuseren, verdere consolidatie en samenwerking niet uitgesloten Studenten geven het goede voorbeeld

Novox en eeeeFUN gaan na een fusie voortaan door het leven als GreenMo International. Novox verkoopt al enkele jaren op rij de meeste elektrische scooters op de Nederlandse markt volgens de VWE en op haar beurt staat eeeeFUN bekend vanwege het kekke Dutch design dat het merk haar elektrische scooters meegeeft. De marktleider in elektrische scooters slaan de handen ineen.

Recent is door studenten van het Automotive Instituut van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) een hyperefficiënte, waterstofelektrische stadsauto onthuld, de Arval Inspire II. De missie van deze studenten is om te laten zien dat het – door toepassen van wetenschappelijke technieken – mogelijk is met een verbruik van één op zeshonderd (benzine-equivalent) een praktisch bruikbare stadsauto te bouwen.

‘Novox-scooters worden veelal ingezet voor woon-werkverkeer en zakelijke doeleinden. eeeeFUN-scooters zijn volledig te personaliseren en veel meer gericht op een expressieve kopersgroep. De beide productlijnen vullen elkaar goed aan’, aldus Doeke Boersma, directeur van GreenMo International.

Deze auto neemt deel aan de Shell Eco-marathon, een jaarlijks terugkerende internationale zuinigheidswedstrijd tussen universiteiten, hogescholen en middelbare onderwijsinstellingen. Het doel is om volgend jaar met een kenteken aan de wedstrijd deel te nemen, het ultieme bewijs te leveren dat we niet hoeven wachten om ultrazuinig mobiel te zijn, maar dat het echt binnen handbereik ligt. Ik ben één van de twee begeleidende docenten van dit studentenproject en sta, hoe verder het project vordert, met steeds meer verbazing te kijken naar het innovatief vermogen van deze ‘Young Professionals’. De studenten staan overigens ook met steeds meer verbazing naar zichzelf te kijken met name naar hun technisch kunnen en ondernemendheid. Ik zie ze in dit project ook veel harder groeien dan in reguliere onderwijsprojecten. Bij hen rijst wel eens de vraag: ‘Als wij als studenten een auto kunnen bouwen die één op zeshonderd rijdt, waarom doet de automobielindustrie dat niet?’. Deze vraag houdt mij momenteel heel erg bezig. Voordat ik vijf jaar geleden als docent bij de HAN (afdeling Autotechniek) ben gaan doceren, werkte ik in de commerciële tak van de autobranche. Ik was daar met mijn collega’s vooral bezig om zo efficiënt mogelijk (lees met zoveel mogelijk marge) auto’s, onderdelen en werkplaatsuren te verkopen. Hoe groter, onzuiniger en complexer de auto was, hoe meer we er aan konden verdienen. Een prima basis om marketing- en bedrijfseconomielessen te geven blijkt nu, maar ik leverde niet echt een bijdrage aan het oplossen van de milieuproblematiek van de wereld. Het was niet in mijn belang…

Zo is het ook niet in het belang van de automobielindustrie om zeer zuinige auto’s op de markt te brengen. De ‘business case’ deugt niet… De enige keer dat ze dat wel deden was in de tijd na de Tweede Wereldoorlog, een tijd van enorme schaarste aan ijzer, rubber, olie, kortom alles wat je nodig hebt om een auto te bouwen en er mee te rijden. Dit was de tijd van de BMW Isetta, Messerschmidt Kabinenroller en later de Austin/Morris Mini. Allen super innovatieve, praktisch bruikbare en spaarzame voertuigen. Ook de oliecrisis van de jaren zeventig heeft ons slim geconstrueerde en zuinige auto’s gebracht. Kortom, alleen als het niet anders kan, gaat de autoindustrie duurzame auto’s bouwen (uitzonderingen zoals de Renault Twizy daargelaten). Hoe diep de wereldwijde recessie ook is, het is kennelijk nog lang niet erg genoeg voor ons om deze stap te nemen. De overheid doet natuurlijk wel haar stinkende best om ons in zuinige auto’s te krijgen. De belastingmaatregelen zorgen ervoor dat we massaal overstappen naar fiscaal gefaciliteerde vierwielers. Echter, terwijl de overheidsdoelstellingen qua CO2-reductie nog lang niet gehaald zijn, worden deze maatregelen al weer stap voor stap teruggedraaid. Want de overheid moet bezuinigen en alles wat je kan meepikken aan BPM en brandstofaccijns is toch lekker als je de begroting sluitend moet krijgen… dat is nu in haar belang… De grap bij die studenten is dat ze – buiten het behalen van een voor de arbeidsmarkt interessant diploma en een zo gezellig mogelijke studententijd – eigenlijk nergens een belang bij hebben. Dat stelt ze in staat om met een zeer frisse blik naar het probleem van duurzame mobiliteit te kijken. Het stelt ze daardoor ook in staat om de meest briljante oplossingen te bedenken. Ik ben er daardoor steeds meer van overtuigd dat we als oudere generatie het goede voorbeeld en oplossingen van onze studenten maar moeten gaan volgen. Het idee dat wij zelf een oplossing kunnen bedenken die een win-win-win-win-winsituatie creëert voor alle stakeholders, getuigt intussen niet meer van enige realiteitszin.

Marktvolume Volgens Boersma is de fusie van beide bedrijven vooral ingegeven om verdere groei - en dan met name in de rest van Europa - bij te kunnen benen. ‘De productlijnen van beide bedrijven worden vooralsnog vermarkt’, stelt Boersma. ‘In eerste instantie gaat onze aandacht uit naar het verder uitbreiden en uitbouwen van het distributienetwerk.’ Opmerkelijk is dat Boersma aangeeft niet uit te sluiten dat er in de toekomst andere strategische samenwerkingen worden aangegaan met binnenlandse en/of buitenlandse partijen die actief zijn op het gebied van elektrische mobiliteit. De fusie tussen Novox en eeeeFUN is dan ook niet geheel onverwacht, gezien het grote aantal spelers dat op de Nederlandse markt actief is. De markt

Duitsland, Oostenrijk, Italië, Frankrijk, Spanje, Portugal en Griekenland is de onderneming al actief. In Nederland opereert het bedrijf vanuit Gameren - de locatie van Novox - waar alle assemblage en andere activiteiten geconcentreerd worden.

Movares-onderzoekers: ‘Overbelasting door opladen van elektrische auto’s is oplosbaar’ Hoe zorgen we ervoor dat het opladen van steeds meer elektrische auto’s geen problemen veroorzaakt in het elektriciteitsnet? Movares onderzocht voor Netbeheer Nederland welke strategie met betrekking tot deze problematiek het meest geschikt is. De conclusie: slimme oplaadpunten zijn cruciaal om elektrisch rijden te faciliteren, maar minstens zo belangrijk zijn maatregelen die het gedrag van de consument beïnvloeden.

Paul Claessen HAN Automotive We gaan met z’n allen steeds meer elektriciteit gebruiken. Daarnaast stijgt het aantal elektrische auto’s substantieel. Waren het er in december 2012 nog zo’n zevenduizend, in 2030 is het aantal naar verwachting gestegen tot 1,2 miljoen. Dit komt neer op zo’n dertien procent van het Nederlandse wagenpark. Het opladen

x18

van elektrische scooters vertoont weliswaar goede groeicijfers, maar het totale volume is nog altijd relatief beperkt. Het nieuwe bedrijf GreenMo International slaat haar vleugels binnen Europa in ieder geval snel uit. In achtereenvolgens België,

van al deze elektrische voertuigen gebeurt vooral in piekperiodes: ’s ochtends tussen acht en negen uur en ’s avonds tussen zes en zeven uur gaan de stekkers in het stopcontact. Dit opladen zorgt voor een extra belasting van het elektriciteitsnet, waarbij mogelijk in de toekomst netproblemen kunnen optreden. Uit het onderzoek komt naar voren dat inpassing van de elektrische auto’s op korte termijn geen grote problemen in de netten veroorzaakt. De netten in Nederland bieden doorgaans voldoende capaciteit. Pas op langere termijn kunnen er netproblemen ontstaan, zoals overbelasting van netdelen. ‘Stilzitten is dus geen optie’, aldus Rik Luiten van Movares. ‘Als de netbeheerders preventief maatregelen treffen kan de overbelasting goed voorkomen worden.’

In het rapport voor Netbeheer Nederland adviseert Movares om op vier gebieden concrete ervaringen op te doen. Luiten: ‘Het gaat hierbij niet alleen om technische zaken. Het is belangrijk om zowel het bedrijfsleven als de consument nadrukkelijk te betrekken bij nadere invulling van deze gebieden.’ Als eerste maatregelen staat in het rapport genoemd dat een landelijk systeem moet worden opgezet om de oplaadpalen ‘slim’ aan te sturen. Het tweede advies betreft het beperken van netkosten door de locaties van oplaadpunten beter aan te laten sluiten bij de lokale situatie. Het stimuleren door middel van prijsprikkels is de derde maatregel. Tenslotte wordt geadviseerd om naar de wettelijke regulering voor oplaadpalen te kijken en dan met name het introduceren van een aparte aansluitcategorie.

19

Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen maakt balans op van anderhalf jaar innoveren Frits Bliek (DNV KEMA) over het topsectorenproject Smart Energy Markets:

‘Marktcontrolemechanisme moet netinstabiliteit voor smart grids voorkomen’ Smart Energy Markets. Het is de titel van het topsectorenproject waarbinnen DNV KEMA, de Rijksuniversiteit Groningen en leden van het Smart Energy Collective een slim marktmechanisme voor smart grids ontwikkelen. E-Mobility schrijft elke editie een artikel over een innovatieproject dat onderdeel uitmaakt van het Innovatie Programma Intelligente Netten (IPIN) of uitgevoerd wordt binnen de topsector Energie en zodoende valt onder de TKI Switch2SmartGrids.

In Nederland valt het gas bijvoorbeeld maar twee minuten per jaar uit en de stroomvoorziening per huishouden minder dan een half uur. Als je het net slim wilt maken, wil je dus geen concessies doen aan die betrouwbaarheid. Met Smart Energy Markets onderzoeken wij hoe je op een goede manier de ontwikkelingen kunt ‘forecasten’ en hoe je voorkomt dat er netinstabiliteit ontstaat. Als DNVKEMA zijn wij traditioneel gezien erg goed in het definieren hoe een (toekomstige) energiemarkt in te richten. Dat moet gebaseerd worden op concrete en goed wetenschappelijk onderbouwde feiten.’

De komende decennia zal de elektriciteitsconsumptie sterk toenemen door onder andere elektrisch vervoer en ruimteverwarming met warmtepompen’, opent Frits Bliek van DNV KEMA het gesprek. ‘Zoals bekend zal tegelijkertijd steeds meer energie opgewekt worden met decentrale duurzame energiebronnen. Het huidige distributienetwerk is niet ontworpen voor dat grootschalige variabele aanbod aan elektrische energie en de toename in die vraag. Interactie met de eindgebruiker en het managen van het tweerichtingsverkeer in de energienetten is dan ook noodzaak.’ Generiek ontwerp Volgens de projectdeelnemers is een fundamenteel nieuw gedistribueerd marktregelmechanisme noodzakelijk en daar wordt in het project Smart Energy Markets aan gewerkt. Penvoerder is DNV KEMA en verder nemen de Rijksuniversiteit Groningen en de leden van het Smart Energy Collective (SEC) deel. Het SEC is een brancheoverstijgende samenwerking van

20

zesentwintig bedrijven die streven naar een generiek ontwerp van een slim energiesysteem. ‘Voor het functioneren van dergelijke slimme energiesystemen zijn een aantal essentiële services noodzakelijk’, stelt Bliek. ‘Een daarvan is een geïntegreerd marktcontrolemechanisme dat zowel vraag en aanbod van energie kan beïnvloeden als de belasting van het netwerk kan managen, waarbij de kosten voor alle functies transparant blijven.’ Het systeem moet toepassingsonafhankelijk zijn; één mechanisme moet in staat zijn om de inzet van verschillende typen assets zoals elektrische voertuigen, warmtepompen, microwarmtekrachtkoppeling en wind- en zonne-energie in balans te brengen. ‘Afstemming van vraag en aanbod van middelgrote en kleinverbruikers is echter totaal nieuw’, vervolgt Bliek. ‘In deze nieuwe situatie worden er ineens miljoenen aanbieders en afnemers op deze markt actief en wordt er niet alleen gehandeld in de energie zelf maar ook in de beschikbare transport- en distributiecapaciteit. Bij die veranderende situatie is het belangrijk de betrouwbaarheid onverminderd hoog te houden.

Inzichten ‘Het slimme energienetwerk moet elke toekomstige situatie kunnen handlen’, vervolgt Bliek. ‘Want niet wij, maar de markt gaat bepalen hoeveel elektrische voertuigen, windmolens en zonnepanelen er komen. Logischerwijs is er binnen het project in het bijzonder aandacht voor wind- en zonne-energie omdat deze bronnen natuurlijk een behoorlijke impact hebben op het elektriciteitsnet. Vanuit ons perspectief vormen elektrische voertuigen een nuttig opslagmedium dat zich verspreid door het netwerk bevindt. Echter, het is ook niet uit te sluiten dat een van de conclusies van het project zou kunnen zijn, dat er nog aparte opslagsystemen geplaatst moeten worden om het net stabiel te houden. Het is gissen naar de uitkomsten, want er zijn te weinig inzichten om al iets zinnigs te kunnen zeggen. Wel weten wij van eerdere simulaties dat er stabiele situaties te creëren zijn en marktgedreven systemen goed werken. Maar wil je opschalen naar tienduizend, honderdduizenden of zelfs miljoenen gebruikers, dan moet je goed zicht hebben op het achterliggende theoretische model. Je mag geen factoren vergeten.’ Als het project over drie jaar ten einde loopt, moet de instabiliteit binnen smart grids volgens Blik volledig onder controle zijn. ‘Wij willen dan de beschikking hebben over een goed theoretisch model waar de (energie)bronnen zitten en hoe je die op een goede manier in het marktmodel kunt inbrengen zonder ooit instabiliteit te veroorzaken.’

In september 2011 ging op voorstel van minister van innovatie Ingrid Lieten de Vlaamse proeftuin elektrische voertuigen van start. Het open innovatieplatform werd in het leven geroepen om de innovatie rond elektrische mobiliteit en de adoptie van elektrische voertuigen in Vlaanderen te versnellen. De vijf platformen uit de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen worden ondersteund door het Programme Office, geleid door Carlo Mol, en presenteerde recent haar eerste jaarverslag.

Het jaarverslag meldt dat binnen de proeftuin tot nu toe 862 nieuwe laadpunten voor fietsen, scooters, bestelen personenwagens geïnstalleerd zijn en honderden testgebruikers tijdens een testrit of gedurende een langere periode van enkele weken of maanden ervaring hebben opgedaan met elektrisch rijden. Meer dan driehonderd elektrische voertuigen zijn op dit moment in gebruik. ‘De real life testpopulatie zorgt daarbij voor waardevolle informatie over het laden en de verplaatsingen met een elektrisch voertuig’, licht Mol toe. ‘Binnen de proeftuin zijn al een twintigtal onderzoeks-en innovatieprojecten opgestart. Kortom, wij hebben een drukke periode gehad met tal van activiteiten om de innovatie en adoptie van elektrische mobiliteit in Vlaanderen te versnellen.’ Monitoring Dit kalenderjaar verschuift volgens Mol de focus van de proeftuin van de uitrol van infrastructuur naar de monitoring van het gebruik van de bestaande voertuigen en laadpalen. Wel moet een aantal proeftuinpartners nog bijkomende elektrische personenwagens in gebruik nemen. Daarnaast zal binnen het EVTecLab platform de uitrol van de elektrische bestelwagens, trucks en bussen afgerond worden. De bestelwagens en trucks zullen in het voorjaar uitgerold worden en de elektrische bussen zijn voorzien om tegen eind 2013 in gebruik te nemen. Mol: ‘Voor het Programma Office geldt dat wij in ons tweede jaar de communicatieactiviteiten meer en meer zullen richten op specifieke doelgroepen. Daarnaast staat

voor de platformen ook de verdere opstart en uitvoering van onderzoeks- en innovatieprojecten centraal.’ In 2013 zal de werkgroep interoperabiliteit bovendien verdere afspraken blijven maken om tot een open en vlot toegankelijke laadinfrastructuur te komen in het publieke domein. ‘Afgelopen jaar lag de focus op de “hardware”afspraken, zoals het type stekker en kaartlezer’, stelt Mol. ‘In 2013 zal de focus meer liggen op de integratie van de laadinfrastructuur achter de schermen. Dit vraagt meer “software” en commerciële afspraken tussen de betrokken stakeholders.’ Mol besluit: ‘Zoals bekend is de proeftuin in de eerste plaats een open innovatieplatform. De opstart van voldoende interessante projecten, met voldoende valorisatiepotentieel is derhalve ook in 2013 zeer belangrijk. Omdat er binnen de proeftuin geen budgetten zijn voor de uitvoering van projecten moeten deze projectideeën ook eerst financiering zoeken en vinden vooraleer ze kunnen worden opgestart, dat is misschien wel de grootste uitdaging van dit kalenderjaar. Voor het opzetten van nieuwe projecten kijken we natuurlijk ook graag naar Europa. Hopelijk kunnen er ook een aantal grensoverschrijdende projecten opgestart worden, want elektrische mobiliteit stopt natuurlijk niet aan de landsgrenzen.’ Meer informatie is over de proeftuinplatformen is te verkrijgen bij Carlo Mol per e-mail ([email protected]). Het jaar verslag is te downloaden via de website www.proeftuin-ev.be

De vijf proeftuinplatformen Afgelopen kalenderjaar werden in E-Mobility diverse artikelen geplaatst over de vijf verschillende proeftuinplatformen. Een korte beschrijving van de vijf proeftuinplatformen: 1.

2.

3.

4.

5.

EVA: dit platform wordt geleid door netbeheerder Eandis en telt meer dan honderd voertuigen en tweehonderd laadpunten in het publieke domein. Ruim vijftig Vlaamse gemeenten participeren. EV TecLab: dit platform wordt geleid door Punch Powertrain en werkt aan de ontwikkeling van elektrische voertuigen (bussen, bestelen vrachtwagens) in Vlaanderen. iMOVE: dit platform wordt geleid door Umicore en telt meer dan honderdvijfenzeventig voertuigen en ruim driehonderd laadpunten in voornamelijk het semi-publieke domein. Olympus: dit platform wordt geleid door NMBSHolding en richt zich op genetwerkte mobiliteit via elektrische deelfietsen en -wagens. Volt-Air: dit platform wordt geleid door Siemens en werkt aan de integratie van elektrische voertuigen in voertuigvloten en in het microgrid van bedrijven.

21

Branchevereniging voor elektrisch vervoer

Join the future of Automotive! High Tech Automotive region Eindhoven

Word lid: [email protected]

System oriented education and research • Smart mobility concepts • Clean, efficient & smart vehicle technology Undergraduate Program • Bachelor of Science Automotive Graduate Program Automotive Systems • Master of Science Automotive Technology • Post-Master Automotive Systems Design • PhD program Automotive

Branchevereniging voor elektrisch vervoer

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Promotie Kennisdeling Lobby

More info: [email protected] - www.tue.nl/automotive

Where innovation starts

Promotie Branchevereniging Kennisdeling Lobby elektrisch vervoer

voor

Branchevereniging voor Promotie Branchevereniging voor Kennisdeling Branchevereniging voor elektrisch vervoer Lobby elektrisch vervoer

elektrisch Dutch Organisation forvervoer Electric Transport Promotie Kennisdeling Lobby

Promotie Kennisdeling Lobby

‘Energieopslagsystemen onmisbaar onderdeel van toekomstig smart grid’ Elektrische voertuigen worden door vele experts bestempeld als het ideale opslagmedium voor lokaal opgewekte duurzame energie. Inmiddels wordt er internationaal echter ook in alternatieven voor de opslag van duurzame energie geïnvesteerd. Deze systemen worden onmisbare onderdelen in het toekomstige smart grid.

Promotie Kennisdeling Lobby

Het Duitse Ministerie van Milieu maakte begin dit jaar bekend te werken aan een subsidieregeling voor energieopslagsystemen voor zonnestroominstallaties. Voor het driejarige programma is vijftig miljoen euro uitgetrokken. Het geld is beschikbaar voor installaties

Word lid: [email protected]

Word lid: [email protected] Word lid: [email protected]

Word lid: [email protected]

met een vermogen kleiner dan dertig kilowatt. In totaal zal zo’n dertig procent van de batterijkosten gesubsidieerd worden. Op zijn beurt heeft Japan plannen onthuld voor het opzetten van een megabatterij. De batterij zal in maart 2015 worden geïnstalleerd en is een van de drie projecten die de Japanse regering wil inzetten voor het opslaan van overtollige zonne-energie. Het land zit bijna aan zijn limiet voor het afhandelen van toestroom van schone energie op het gewone net. Deze eerste batterij zal de zonne-energie van het eiland Hokkaido opslaan. Hokkaido is een noordelijk eiland waar het goedkoop is om hernieuwbare energie op te wekken. Het Japanse ministerie van Economie, Handel en Industrie zal twintig

miljard yen - vijftien miljoen euro - investeren in de batterij op Hokkaido. Deze zal een opslagcapaciteit krijgen van zestig megawatt. De door Duitsland en Japan genomen stappen komen niet uit de lucht vallen. Recent nog verwees de Europese zonnestroombranchevereniging EPIA naar een nieuwe studie van het Fraunhofer ISE waaruit blijkt dat met batterijopslag de pieken in de stroomproductie met veertig procent kunnen worden verminderd. De capaciteit van het smart grid kan zo door opslag met zesenzestig procent worden verhoogd, zonder dat het netwerk hoeft te worden uitgebreid.

OVER DE GRENS

23

sQoot maakt zakelijk leasen elektrische scooters en fietsen mogelijk:

‘Eind 2014 vijfhonderd geleasede tweewielers op de weg’ In de rubriek de tweewieler spreekt E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters, fietsen of andersoortige twee- en driewielers. In deze editie aandacht voor sQoot uit Delft. Sinds ruim een kalenderjaar is sQoot het eerste bedrijf dat in de Benelux full operational lease van tweewielers mogelijk maakt. Het bedrijf zet daarbij in het bijzonder in op elektrische fietsen en scooters. De redactie spreekt met Minze Walvius, partner in sQoot. sQoot sprong naar eigen zeggen in een gat in de business-tobusinessmarkt. Waar in de particuliere markt elektrische fietsen en scooters al een vogelvlucht namen, zag Walvius de businessto-businessmarkt achterblijven. ‘En dat terwijl juist in deze markt een elektrische scooter of fiets een ideale aanvulling is op het reguliere vervoer’, stelt Walvius. ‘Bovendien zorgt de inzet van scooters voor enorme besparingen in uitstoot en kosten.’ Reservering Walvius biedt dan ook sinds maart vorig jaar verschillende zakelijke leaseconcepten voor elektrische scooters en fietsen. sQoot levert daarbij steeds meer aanvullende diensten, zoals een track-and-trace-systeem en een reserveringsssyteem. ‘Maar het belangrijkste is dat de voertuigen voldoen aan de eisen die de afnemers stellen. Het is niet voldoende om een elektrische scooter puur voor het imago in de hal van een hoofdkantoor neer te zetten. Hij moet praktisch en bedrijfszeker zijn en vooral veelvuldig gebruikt kunnen worden. Een veel gezien probleem is bijvoorbeeld dat Randstedelingen thuis niet over een privéruimte beschikken om hun elektrische scooter of fiets te stallen, wij bieden oplossingen voor dergelijke problematiek door de voertuigen op de juiste wijze en op de juiste plek in te zetten.’ sQoot opereert merk- en type onafhankelijk. Het bedrijf biedt elektrische tweewielers aan die voldoen aan de eisen die een werkgever aan de inzet van (bedrijfs-)voertuigen stelt. ‘Wij werken alleen met kwaliteit. In de zakelijke lease van elektrische tweewielers zijn wij inmiddels marktleider in de Benelux. Wij hebben de ambitie om eind 2014 vijfhonderd geleasede elektrische tweewielers op de weg te hebben.’ Imago Volgens Walvius verricht sQoot ruim een jaar na haar oprichting nog altijd het nodige missiewerk. ‘Zowel de vraag- als aanbodzijde van de markt vergt nog steeds professionalisering. Kijkend naar het aanbod, dan is het ‘containercowboy’-gehalte relatief hoog. Anderzijds laat de vraagzijde zich te vaak verleiden om toch met dergelijke partijen in zee te gaan. Ik zie in dit geheel ook voor de verschillende overheden een rol weggelegd. Op diverse manieren wordt het gebruik van elektrische scooters door publieke instel-

lingen gestimuleerd en gesubsidieerd. Als je dat doet, moet je echter ook bewerkstelligen dat het ook om duurzame voertuigen gaat; qua productie, maar ook qua levensduur en veiligheid. Je wilt immers het duurzame gebruik stimuleren en niet de eenmalige verkoop van een elektrisch voertuig. Richting de financiers van de voertuigen is ook nog missiewerk te verrichten. Voor het financieren in duurzame tweewielers zijn pioniers nodig in deze tijd dat traditionele banken niet thuis geven.’ Een belangrijke uitdaging ziet Walvius verder in het imago van elektrische mobiliteit. ‘Ik constateer dat de toon vooral wordt gezet door de automobielindustrie. In het verlengde van de marketingboodschap en het imago van elektrische auto’s kleeft dit imago aan alle e-voertuigen. Veel (potentiële) klanten stellen vragen over bijvoorbeeld de actieradius van een elektrische fiets of scooter. Deze vraag is vooral afkomstig van het imago van een elektrische

auto aangezien deze problematiek van de actieradius voor scooters en fietsen niet opgaat. Niemand rijdt een accu van een elektrische scooter leeg. Kortom, het is een uitdaging om elektrische tweewielers met een positief imago in de markt te zetten. Elektrisch rijden begint op een tweewieler! Het is leuk, snel en handig in gebruik, maar levert vooral een bijdrage aan de bedrijfsefficiency.’ Een ander aandachtspunt voor de aanbieders van elektrische fietsen en scooters is volgens Walvius verdere professionalisering van de marketing. ‘Veel aanbieders zijn nu meer bezig met het verdelen van de markt in plaats van het vergroten van de markt. De trend van meer tweewielergebruik is al ingezet in steden als Londen en Parijs, de uitdaging is om de groei van het tweewielergebruik in Nederland direct aan te wenden voor de groei van elektrische tweewielers. De business-to-business markt biedt het meest directe aangrijpingspunt, mits we de markt professioneel bedienen.’

DE 2WIELER

25

Nieuwe eigenaren bouwen beursconcept duurzame mobiliteit uit:

De batterij van de elektrische auto als nieuw opslagmedium! Steeds meer grote internationaal opererende bedrijven in Nederland schakelen over op zonne-energie. De Wieckse Witte-brouwerij van Heineken in Den Bosch, het Lidl-filiaal in Weert, de nieuwe Ikea-vestiging in Zwolle en de fabriek van Ton’s Mosterd in Zierikzee: allemaal hebben of krijgen ze zonnepanelen op het dak om hun eigen stroom op te wekken. Maar het blijft niet beperkt tot de grote bedrijven. Inmiddels hebben meer dan honderdduizend Nederlandse burgers zonnepanelen op hun dak liggen. Er verrijzen daarbij steeds meer lokale initiatieven voor duurzame energieopwekking. Ons land telt meer dan vierhonderd lokale energiecoöperaties. Vooral de groei van zonne-energie is in Nederland absoluut niet meer te stoppen. Het beleid van de Nederlandse overheid is gericht op het uiteindelijk volledig overstappen van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Ondertussen verwacht de Europese Unie van Nederland dat in 2020 de CO2-uitstoot met twintig procent gereduceerd is. Beide ontwikkelingen werken de explosieve groei van duurzame energieopwekking in de hand. Misschien leidt dit ertoe dat we in de toekomst wel een energieoverschot krijgen. Dit terwijl deskundigen vreesden voor tekorten. Duitsland heeft op sommige dagen door het grote aantal zonnepanelen nu al te kampen met een energieoverschot. Der Spiegel Online berichtte recent dat er meer stroom geëxporteerd werd dan geïmporteerd. Afgelopen maand werd voor 43,8 terakilowattuur aan elektriciteit geïmporteerd en voor 66,6 terakilowattuur geëxporteerd. In het algemeen is dat zeer positief, maar de opkomst van duurzame energie kan er ook voor zorgen dat het elek-

26

triciteitsnet te maken krijgt met enorme pieken. Met name zonnepanelen die overdag elektriciteit opwekken en deze zonnestroom terugleveren aan het net – omdat bewoners niet thuis zijn en de huishoudens weinig stroom verbruiken – kunnen overschotten veroorzaken. De meest voor de hand liggende oplossing is het slim inzetten van zonne-energie, bijvoorbeeld voor het opladen van elektrische voertuigen. Aangezien het slim laden van elektrische auto’s meer ruimte biedt voor flexibiliteit, zal piekbelasting van het net voorkomen kunnen worden. Dit bespaart netbeheerders forse investeringen in het elektriciteitsnet. De onbalans die duurzame energie op piekmomenten in het net veroorzaakt, kan worden weggewerkt door snel te stoppen of te versnellen met het laden van elektrische auto’s, met een betere balancering van de energievraag als gevolg. Ook de opslag van het overschot aan zonneenergie in de batterij van een auto kan een wezenlijke bijdrage leveren en oplossing bieden op piekmomenten. Op een moment van energieschaarste kan de energie uit de batterij van de elektrische auto immers weer aangewend worden voor andere doeleinden. Waar Nederland vooralsnog zeer huiverig is voor het gebruikmaken van deze technologie – die bekend staat als grid-to-vehicle- en vehicle-to-grid-techologie; zien wij landen als Japan en Korea fors meters maken met de uitrol en toepassing van dit principe. In mijn optiek is het een uitdaging om ook in Nederland de hand aan de ploeg te slaan en meer projecten op te tuigen die de batterij van de elektrische auto als opslagmedium gaan gebruiken! Lisette Kaupmann Specialist Innovatie bij Stedin Lid van de projectgroep Smart Grids bij Netbeheer Nederland

Lancering ecologistiek als tweede platform naast ecomobiel Sinds enkele maanden zijn Fedde van der Woude en Wendy van de Geijn van Fun & Forest samen met VNU Exhibitions eigenaar van de duurzame mobiliteitsbeurs ecomobiel. Voor de vijfde en dus jubileumeditie van de vakbeurs hebben de twee directeuren zich voorgenomen om niet alleen het bezoekersaantal uit te bouwen, maar met een tweede platform (ecologistiek genaamd) ook antwoord te geven op de wens van bezoekers om meer duurzame logistieke oplossingen te tonen.

ecomobiel heeft zich de afgelopen vijf jaar ontwikkeld tot de vakbeurs waar duurzame mobiliteit beminnend Nederland samenkomt. Niet voor niets kwam uit een uitgebreid onderzoek onder de bezoekers van 2012 naar voren dat er een investeringsbereidheid van vierhonderd tot zeshonderd miljoen euro is binnen vierentwintig maanden. ‘En wij borduren voort op deze en andere zaken die uit de review naar voren zijn gekomen’, opent Van der Woude het gesprek. ‘Een van de aspecten die door veel exposanten en bezoekers wordt aangehaald, is de wens dat ecomobiel nog meer uitgebouwd wordt tot een platform dat duurzame mobiliteit breed belicht.’ Aanbod verbreden Volgens Van der Woude heeft ecomobiel een zeer trouwe bezoekersgroep die met name afkomstig is uit de gemeenschap van elektrisch vervoer. ‘Naast die bezoekers wil je echter ook de stap maken naar het trekken van bezoekers uit andere hoeken van duurzame mobiliteit. In 2012 is daartoe een begin

gemaakt, maar dit najaar moet op de beurs alles te zien zijn wat tot duurzame mobiliteit behoort.’ Van der Geijn ziet daarin zeker een uitdaging. ‘ecomobiel is immers ontstaan uit de beweging rondom elektrisch rijden. In de loop der jaren is een bepaald imago opgebouwd. Dat trekt aan, maar stoot soms ook af. Wij streven dit jaar naar verbreding. Als thema kiezen wij voor “flexibiliteit in mobiliteit”.’ Van der Woude: ‘Met dit thema wil je een kapstok creëren waaraan je verschillende zaken kunt ophangen en duiden. In feite willen wij zeggen: elektrisch vervoer is duurzame mobiliteit, maar duurzame mobiliteit is niet enkel elektrisch vervoer. Meer dan ooit zullen wij de bezoekers laten zien dat er veel te kiezen is op het gebied van duurzame mobiliteit; van CNG tot LNG, groen gas en (waterstof-)elektrische mobiliteit. Maar ook bijvoorbeeld combinaties tussen diverse vormen van zakelijk personenvervoer met behulp van een mobiliteitskaart. Op ecomobiel kom je in aanraking met alles wat helpt om mobiliteit duurzamer te maken.’

Personen- én goederenvervoer De merknaam ecomobiel herbergt volgens Van der Woude en Van de Geijn twee aspecten: ecologie en economie. ‘Deze twee thema’s zullen de rode draad vormen van de programmering op de twee beursdagen. Eén dag zullen workshops en informatiesessies gericht zijn op alles wat met de omgevingsfactoren en dus ecologie te maken heeft. De andere dag staat in het teken van de economische aspecten van duurzame mobiliteit.’ Nieuw dit jaar is verder ecologistiek. ‘In feite is vorig jaar een start gemaakt met het aanbieden van duurzame logistiekoplossingen. Waar ecomobiel zich met name richt op personenvervoer, richt ecologistiek zich op goederenvervoer. Het is een aparte merknaam, maar in eerste instantie zal ecologistiek in dezelfde hal als ecomobiel plaatsvinden. Je moet pas groeien in oppervlakte als je slagen hebt gemaakt aan de bezoekerszijde. Daarnaast denken wij dat de doelgroep van ecomobiel en ecologistiek zowel qua exposanten als bezoekers een grote overlap kent en daarmee is het logisch om het een en ander fysiek te bundelen.’ Adviesgroepen Zowel voor ecomobiel als voor ecologistiek hebben Van der Woude en Van de Geijn de handen inmiddels ineengeslagen met een aantal belangrijke stakeholders. Deze zijn verenigd in een tweetal adviesgroepen. ‘Een adviesgroep is een goed instrument om zaken af te stemmen en de regie te voeren over het inhoudelijke programma.Voor ecomobiel maken onder andere het Ministerie van Infrastructuur & Milieu, NWBA, Groengas Mobiel, PEM, Stichting DOET, de Gemeente Rotterdam en TU Eindhoven deel uit van de adviesgroep. Voor ecologistiek werken onder meer TLN, EVO, VLM, Dinalog, Connekt, Greenfreight Europa en het Bureau Voorlichting Binnenvaart mee aan de lancering. Die adviesgroep hecht er waarde aan om vanuit de logistieke sector één geluid te laten horen op het vlak van duurzame mobiliteit en ecologistiek is daar dé plek voor.’ En wanneer zijn de twee ondernemers na afloop van ecomobiel en ecologistiek tevreden? ‘Logischerwijs willen wij duurzame mobiliteit graag bij een nieuwe groep bezoekers onder de aandacht brengen, maar belangrijker nog is een hogere tevredenheid bij zowel de exposanten als de bezoekers. Groei in kwantiteit is goed, maar groei in kwaliteit levert op termijn meer waarde op voor onze klanten en hun relaties.’

27

In de rubriek EVFocus test de redactie van E-Mobility ieder kwartaal elektrische voertuigen die op de Nederlandse wegen geïntroduceerd worden. Deze maand bericht Riccardo Toffolo voor E-Mobility over zijn ervaringen met de Renault ZOE.

Vanaf moment één is duidelijk dat de ZOE voor Renault opnieuw een sterke troef betekent in het toch al zeer ruime assortiment elektrische auto’s dat het merk biedt. De ZOE is de laatst aangekondigde telg binnen het ZE (Zero Emission) gamma van Renault. Na de Fluence ZE en Kangoo ZE, die beiden gebaseerd waren op bestaande modellen, volgde het hippe stadsvoertuig Twizy. Met de ZOE wordt nu een zeer aantrekkelijke auto in de markt gezet.

wel minder hoofdruimte achterin. In stedelijk gebied komt het elektrische vemogen van de ZOE volledig tot zijn recht. De achtentachtig pk die op de voorwielen worden overgebracht en het koppel van tweehonderdtwintig Nm dat direct beschikbaar is, zorgen er voor dat de ZOE zeer vlotte stoplichtsprintjes weet te realiseren. De auto gaat er simpelweg vliegensvlug vandoor. In stadsverkeer is het daardoor zeer prettig om het gaspedaal veelvuldig te gebruiken.

Accu Vanaf een kleine eenentwintigduizend euro heeft de gebruiker een compleet voertuig, inclusief navigatie- en multimediasysteem, programmeerbare klimaatregeling en ZE Connect om met een smartphone of computer de accu- en laadstatus te controleren. De huur van de accu kost negenenzeventig euro per maand. Het opladen van de batterijen kan op verschillende manieren. De ZOE is uitgerust met een Caméléon-lader die herkent aan wat voor ‘stopcontact’ hij is gekoppeld. In tegenstelling tot de Twizy, Fluence- en Kangoo ZE kun je met de ZOE ook bij een snellaadpaal terecht. Met een snelle lader worden ze in dertig minuten tot tachtig procent vol geladen. Dat is snel, maar de accu’s slijten met zo’n snellader wel harder omdat er met veel kracht energie in de accu’s wordt ‘gepompt’. Bij een minder krachtige oplader duurt het laden van de batterijen maximaal negen uur.

Design Een andere geweldige troef van de ZOE is het design. Vanbinnen is er het fraaie middenconsole dat als het ware boven het dashboard zweeft. De glanzend witte interieurafwerking maakt de auto lekker licht en fris. De afgeronde neus, de profielen in de flank en solide uitstraling geven hem volgens diverse andere autojournalisten het karakter van een grote glimlach.

Vliegensvlug Maar belangrijker nog dan de financiën en de accu is uiteraard de rijervaring. De ZOE voelt licht en vlot aan. Na een paar kilometer ben je je al niet meer bewust van de elektrische aandrijving. Het voertuig rijdt heerlijk stil, veert prettig en stuurt direct. Voorin is er volop ruimte en de stoelen bieden afdoende comfort. Een deel van de accu zit onder de achterbank en dat betekent helaas

28

Doordat Renault de elektrische hatchback ZOE vanaf dag één ontwikkeld heeft als een volledig elektrische auto, kon het bijna driehonderd kilogram wegende accupakket in de bodem van de auto verwerkt worden. Daardoor is het zwaartepunt relatief laag gehouden. Zijn platform deelt het met de inmiddels veelgeprezen Clio en dat stemt positief. Maar er is wel een essentieel verschil. Gezien de beperkte actieradius van een elektrische auto is Renault er nadrukkelijk van uitgegaan dat je je als ZOErijder veel in en om de stad zult begeven. En daarom is het onderstel duidelijk op comfort afgestemd.

EVFOCUS

Renault ZOE: nieuwe sterke troef voor Renault

E-Mobility Activiteitenkalender Themamiddag Smart Grids Nederland – 4 juni 2013 – Hoofddorp, Nederland

‘Werk in Uitvoering…’ is de titel van de themamiddag van Smart Grids Nederland. Er wordt aandacht besteed aan de leeraspecten van ervaringen uit de praktijk. Een belangrijk deelthema van de middag is verder (gewenste) samenwerking tussen partijen. www.smartgridsnederland.nl

POWER-GEN Europe – 4 tot en met 6 juni 2013 – Wenen, Oostenrijk

Deze belangrijke Europese beurs voor de energie-industrie kent dit jaar veel aandacht voor smart grids. www.powergeneurope.com

Negende Automotive Congress.NL – 11 juni 2013 – Eindhoven, Nederland

Vele stakeholders en professionals vanuit overheden, industrie en kennisinstellingen, maar ook het brede publiek en geïnteresseerde scholieren, krijgen tijdens deze dag een blik in de smaakmakende Nederlandse keuken van innovaties in automotive technologie en slimme mobiliteit. www.automotivecongress.nl

Network of Automotive Excellence Projectdag – 12 juni 2013 – Aachen, Duitsland

‘Van ideeën en innovaties naar internationale samenwerkingen en project’ is het principe van het Network of Automotive Excellence (NoAE). De internationale NoAE Project Days brengen Europese stakeholders bijeen. www.project-days.com

Themabijeenkomst Electric Vehicle Technology – 24 juni 2013 – Helmond, Nederland

Diverse automobielfabrikanten zijn meer terughoudend geworden ten aanzien van de introductie van nieuwe elektrische auto’s. Betekent dit dat elektrisch rijden als technologie afgeserveerd wordt? AutomotiveNL is overtuigd van niet en organiseert een themabijeenkomst. www.automotivenl.com

World Smart Grid Forum – 24 en 25 september 2013 – Berlijn, Duitsland

Onder leiding van de internationale koepelorganisaties IEC, SGCC en VDE komen wereldwijd stakeholders bijeen om de vorderingen rond internationale smart grids initiatieven te bespreken. worldsmartgridforum2013.org

Energie 2013 – 24 tot en met 26 september 2013 – ’s-Hertogenbosch, Nederland Energie is de enige nationale vakbeurs gericht op energiebesparing en duurzame energie, daarbij is er ook aandacht voor smart grids en elektromobiliteit. www.energievakbeurs.nl

ecomobiel – 8 en 9 oktober 2013 – Rotterdam, Nederland

De vijfde dus jubileumeditie van deze vakbeurs voor duurzame mobiliteit vindt plaats in Ahoy Rotterdam en maakt opnieuw een stap in grootte, aantal deelnemers en aantal bezoekers. www.ecomobiel.nl

eCarTec München – 15 tot en met 17 oktober 2013 – München, Duitsland

De eCarTec zal ook dit jaar weer veel professionals uit de elektrische voertuigtechnologie aantrekken. Afgelopen kalenderjaar trok de grootste elektromobiliteitsbeurs van Europa 12.620 bezoekers. www.ecartec.de

De conclusie? Renault laat met de ZOE zien dat het mogelijk is een betaalbare elektrische auto voor een heel breed publiek te ontwikkelen. De ZOE zal bij velen ‘petrolheads’ het gevoel versterken dat het moment waarop elektrisch rijden op een grotere schaal ingezet kan worden daadwerkelijk hier is.

29

E-Mobility Register

COLOFON

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het E-Mobility Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materialenleveranciers, financiële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.e-mobilitymagazine.nl/industrieregister

Automotive Center of Expertise (ACE) EV Technology, Kenniscentrum drie Automotive Hbo’s Steenovenweg 1, 5708 HN Helmond T. 06-29572759 / E. [email protected]

LYRIC Motion | EU Personal Transportation Vehicle (PTV) Postbus 93, 7260 AX Ruurlo I. www.lyricmotion.nl / E. [email protected]

Jaargang 4 – Nr. 2 Juni 2013 E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en smart grids en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren in Nederland en Vlaanderen.

Nederland mooier maken

Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media) (E). [email protected] Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) (E). [email protected] Eindredactie Els Stultiens Fotografie Vincent Knoops en Robert ten Berge

AutomotiveNL Branchevereniging automotive industrie Steenovenweg 1, 5708 HN Helmond T. 0492-562500 / E. [email protected]

Advies- en ingenieursbureau Movares Actief op het raakvlak van energie, mobiliteit, ruimte en infrastructuur / I. www.movares.nl/elektrischrijden T. 030-265 3712 / E. [email protected]

APPM management consultants Spicalaan 8, 2132 JG Hoofddorp T. 023-5621630 I. www.appm.nl

Netbeheer Nederland Brancheorganisatie van regionale en landelijke netbeheerders Utrechtseweg 310, 6812 AR Arnhem T. 026-3569500 / I. www.netbeheernederland.nl

Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Rexel Nederland Elektrotechnische materialen T. 088-5007180 E. [email protected] / I. www.rexel.nl

Columnisten Lisette Kaupmann (Stedin) en Paul Claessen (HAN Automotive)

Elektrisch Vervoer

Druk Roto Smeets

APPM realiseert elektrisch rijden voor talloze overheden en bedrijven in Nederland, sinds de opkomst van Elektrisch Vervoer. Als marktleider in Nederland

Abonnementen & Advertenties www.emobilitymagazine.nl of [email protected]

hebben we de kennis op dit gebied, veel ervaring en een groot netwerk.

Redactieadviesraadleden Steef Korfker (Vereniging DOET), Lisette Kaupmann (Stedin), Anton Wolthuis (AutomotiveNL), Edith Groenewolt (BOM) en Marianne van den Oever (Formule E-Team)

Dutch Organisation for Electric Transport

Wat kunnen wij voor u betekenen?

-

Dutch Organisation for Electric Transport

Vereniging DOET Branchevereniging voor elektrisch rijden E. [email protected] I. www.doetdoet.nl

Technische Universiteit Eindhoven Diverse wetenschappelijke automotive opleidingen E. [email protected] I. www.tue.nl/automotive

Partners

-

Ambassadeurs EVConsult Experts in sustainable mobility T. 06-17352943 E. [email protected] / I. www.evconsult.nl

-

Identificeren van kansen op het gebied van Elektrisch

APPM bestaat uit zo’n

Vervoer voor uw organisatie;

60 professionals. Onze

Vertalen van kansen naar concrete actie- en uitvoerings-

bedrijfscultuur is gebaseerd

programma’s, quick wins en projectvoorstellen;

op vrijheid, verantwoor-

Projectmanagement en aanbesteding voor de uitrol van

delijkheid en vertrouwen.

elektrisch vervoer en (snel)laadinfrastructuur in het bijzonder;

Wilt u kennis met ons maken?

Organiseren van samenwerking, met o.a. overheden,

Neem dan contact op met

netbeheerders, energieleveranciers en andere marktpartijen;

Mark van Kerkhof, via

-

Communicatie en flankerende maatregelen;

079 - 3600044 of

-

Ontwikkelen van mobiliteitsconcepten die bijdragen aan

[email protected].

het gebruik van Elektrisch Vervoer, zoals elektrisch OV,

Technolution B.V. The right development Zuidelijk Halfrond 1, Postbus 2013, 2800 BD Gouda T. 0182-594000 / I. www.technolution.eu

taxi’s en scooters; -

Advies, strategie en beleid.

100%

elektrisch op weg naar een Mooier Nederland

© EG Media 2013 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

breda 30

125173_advertentie_energy_klimaat.indd 1

hoofddorp

zoetermeer

appm.nl 05-03-12 15:35

E-mobility bent u er klaar voor? Ondersteuning bij het totale traject Meestal gaat het inrichten van een laadstation gepaard met de nodige installatie-, graaf- en herstelwerkzaamheden. Maatwerkoplossingen zijn bijna altijd nodig. Daarom ondersteunt Rexel u bij het totale traject: van de selectie van de juiste producten tot het plaatsen van de laadstations en het beheer ervan. Waarom Rexel? Rexel gelooft in elektrisch rijden. Ons bedrijf investeert al jaren in voordelige, milieuvriendelijke en schone alternatieven voor de beperkte voorraad fossiele brandstoffen. Rexel heeft als wereldwijde marktleider in elektrotechnische producten en diensten een flinke voorsprong opgebouwd. Dankzij onze afspraken met gerenommeerde fabrikanten kunnen wij zeer aantrekkelijke totaaloplossingen bieden. Voor iedere situatie. Daarbij werken wij uitsluitend samen met gekwalificeerde installateurs.

Rexel Nederland T: (088) 500 7180 [email protected] rexel.nl