Burgers pakken zwerfafval aan: de participatiesamenleving in de praktijk Succesvolle burgerparticipatie bij zwerfafvalprojecten Sinds de troonrede van 2013 is het begrip Uitgevoerde projecten ‘participatiesamenleving’ een ingeburgerd begrip, al wordt Thema Aantal Regievoering 11 over de invulling verschillend gedacht. De kern is dat Coaching ambtelijke organisatie 3 mensen die hiertoe in staat en voldoende gemotiveerd Beloningssystemen 2 zijn, de verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en Bewoners 21 leefomgeving nemen. Het opruimen van zwerfafval is een Ondernemers 13 voor velen duidelijk herkenbare activiteit als voorbeeld Scholen 9 van meedoen aan de samenleving. Public Result heeft in Lespakketten participatie 5 het kader van het ‘Focusprogramma Zwerfafval’ van Gemeente Schoon in ruim 25 gemeenten ca. 50 projecten uitgevoerd om gemeenten, bewoners, ondernemers en scholen te ondersteunen bij de aanpak van zwerfafval. De focus lag hierbij op participatie van burgers. Deze projecten hebben in de eerste plaats geleid tot praktische oplossingen voor het zwerfafvalprobleem in de gemeenten.Daarnaast is kennis opgedaan over de wijze waarop het samenspel tussen burger en overheid vorm gegeven kan worden, zowel op het terrein van zwerfafval als op andere vlakken van de participatiesamenleving. In deze publicatie wordt aan de hand van de projecten die we hebben uitgevoerd per thema ingegaan op onze ervaring. De volgende thema’s komen aan de orde: regievoering, beloningssystemen, bewonersparticipatie, het betrekken van ondernemers en tot slot samenwerking met scholen en leerlingen. Achterin deze publicatie is een overzicht van alle zwerfafvalprojecten toegevoegd en de methodiek die is opgezet: de routeplanner. Regie door gemeente In veel projecten zijn we de vraag van gemeenten tegengekomen hoe – en soms zelfs of – de regie moet worden gevoerd bij initiatieven van bewoners, ondernemers en scholen om zwerfafval op te ruimen. Soms is deze vraag expliciet gesteld, in andere projecten blijkt de vraag op de achtergrond steeds mee te spelen. Door de veranderende verhoudingen tussen overheid en burger en door de bezuinigingsopgave blijkt het noodzakelijk te zijn dat gemeenten hun regierol onder de loep nemen en aanpassen. Dat raakt veel facetten van beleids- en bedrijfsvoering: van beleids- en strategieontwikkeling tot stijl van besturen en managen, maar ook de inzet van instrumenten en communicatie met de burger. In meerdere gemeenten zijn we dieper ingegaan op de regierol: in Amsterdam hebben we voor het stadsdeel Noord aangegeven hoe de omslag gemaakt kan worden van een sterke focus op handhaving, naar het stimuleren van bewonersinitiatieven en zelfbeheer, voor het Oude Noorden in Rotterdam is nagegaan hoe minder makkelijk te bereiken doelgroepen geactiveerd kunnen worden, in dit geval jongeren en allochtone vrouwen, in Kampen stond de inzet van ondernemers en bewoners om het centrum schoon te houden centraal, in Bergen op Zoom is de huidige en gewenste rol van de betrokken afdelingen breed doorgelicht en in de gemeente Utrechtse Heuvelrug tot slot heeft de nadruk gelegen op de operationele uitwerking van de regierol inclusief concrete taakomschrijvingen voor de betrokken medewerkers en de benodigde ambtelijke capaciteit.
Voor de gemeente Bergen op Zoom hebben we een analyse gemaakt van de huidige regierol en vervolgens samen met de medewerkers van de gemeente invulling gegeven aan de gewenste regierol. Twee wijken hebben daarbij als voorbeeld gediend: Gageldonk-Oost in Bergen op Zoom en Rode Schouw in Halsteren. Aangegeven is hoe de betrokken gemeentelijke afdelingen hun werkwijzen kunnen harmoniseren. Tevens is aangegeven hoe de communicatie met en ondersteuning van de bewoners verbeterd kunnen worden en is een maatregelenmatrix ontwikkeld voor een optimale inzet van beschikbare en nieuw te ontwikkelen instrumenten.
Public Result beschikt met de ‘Routeplanner Participatie & Zwerfafval’ over een praktische handleiding voor gemeenten om de huidige regierol te evalueren en effectief te richten op de veranderende verhouding tussen burger en overheid. Hiertoe kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van de checklist voor huidige en gewenste regierol. Public Result heeft ook coaching verzorgd voor medewerkers van ambtelijke organisaties. Zo zijn in Rotterdam projectleiders van stadsbeheer Schoon getraind en begeleid in het zelfstandig schrijven en ontwikkelen van maatwerkplannen. Er is hiertoe een concreet coachingsprogramma ontwikkeld. Bij de toepassing van de routeplanner wordt steeds maatwerk geboden, er wordt afgestemd op de mogelijkheden van de burger en de ambities van de gemeente als het gaat om het schoon en heel houden van de openbare ruimte. De routeplanner en bijbehorende instrumenten zijn te vinden op de website van Gemeente Schoon: www.gemeenteschoon.nl. Beloningssystemen Kan het belonen van de burger bijdragen aan een schonere woonomgeving en een beter leefmilieu? Vooral als de inzet van de burger een structureel karakter moet gaan krijgen, is het denkbaar dat ‘incentives’ een goede prikkel zijn. Belonen wordt daarbij breed opgevat: van een materiële beloning (bijvoorbeeld geld, korting op gemeentelijke heffingen of het gebruik van een ruilsysteem) tot een immateriële beloning (waarbij de gemeente extra diensten levert aan de buurt of individuele burger) en een symbolische beloning (het in het zonnetje zetten van de vrijwilligers). In diverse projecten is belonen aan de orde geweest. Zo is in Dordrecht doorgelicht of de huidige wijze waarop de ‘ZAP-pers’ (ZwerfAfvalPakkers) elk jaar hun speldje krijgen en in het zonnetje wordt gezet, wel aansluit bij de ‘moderne’ vrijwilliger. Er zijn aanbevelingen gedaan om jongere vrijwilligers te activeren en blijvend te motiveren. Voor het Amsterdamse stadsdeel Oost zijn beloningssystemen onderzocht in binnen- en buitenland, gericht op het gescheiden aanbieden van afval gericht op hergebruik en op vermindering van zwerfafval. Tevens is nagegaan welk systeem zich het beste leent voor een pilot in één van de wijken: de Indische Buurt. De keuze is uiteindelijk gevallen op een beloningsvorm, waarbij wordt aangesloten bij een al bestaand ruilmiddelsysteem, namelijk de ‘Makkie’.
Voor het stadsdeel Oost hebben we verschillende beloningsystemen getoetst. Enerzijds of zij aanslaan bij de doelgroep (namelijk daadwerkelijk door hen als beloning worden gezien en aansluiten bij hun normen- en waardensysteem) en effectief zijn (niet ten koste gaan van de eigen intrinsieke motivatie). Anderzijds of zij voor de opdrachtgever een acceptabel evenwicht vormen tussen (financiële) kosten en (financiële en maatschappelijke) baten en bovendien inpasbaar zijn in de organisatie. Binnenlandse projecten zijn onder meer de ‘Cambio’s’ van de Deventer Schoonfamilie, de ‘Crownies’ in Den Haag, de Dordtse ‘Schapenkop’ en ‘zakgeldprojecten’ in de regio Rotterdam als het gaat om zwerfafval, en het ‘omgekeerd inzamelen’ en het project ‘Afval loont’ als het gaat om het hergebruik van afval. Internationaal zijn projecten in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en China bezien. Tevens zijn in de Indische Buurt enquêtes gehouden welke vorm van belonen met meeste aanslaat bij de bewoners. Een en ander heeft tot een aantal concrete aanbevelingen geleid voor het stadsdeel.
Met de opgedane kennis en ervaring kan Public Result de doelen, uitgangspunten en randvoorwaarden zoals samen met de opdrachtgever geformuleerd, vertalen naar concrete voorstellen als het gaat om het materieel, immaterieel en symbolisch belonen van activiteiten van verschillende doelgroepen op het terrein van zwerfaval en het hergebruik van afval. Bewonersparticipatie Het opruimen van zwerfafval is een aansprekende vorm van bewonersparticipatie, die niet alleen leidt tot een schonere woonomgeving, maar ook tot meer betrokkenheid van bewoners bij hun omgeving en het versterken van de sociale cohesie. Gezien de sterke variatie in aard en intensiteit waarmee bewoners actief zijn, zullen gemeenten bij de ondersteuning van bewoners dan ook steeds maatwerk moeten leveren op basis van het ‘DNA’ (de specifieke kenmerken) van wijken en buurten. Public Result kan hierbij op verschillende wijze ondersteunen: operationeel, maar ook bij het ontwikkelen van een strategie om specifieke doelgroepen te activeren of met het doorlichten van het beleid. Voorbeelden van operationele ondersteuning zijn de gemeenten Borne en Noordwijk, waar Public Result draaiboeken heeft ontwikkeld voor opschoonacties met bewoners. In andere gemeenten heeft de ondersteuning zich gericht op specifieke doelgroepen in vaak wat problematische wijken, zoals Terweijde in Culemborg (waar het ging om autochtone en allochtone jongeren) en de bewoners van Stadbroek in Sittard (die soms onder druk van hun omgeving staan als zij willen participeren). Voorbeelden tot slot waar het beleid met betrekking tot bewonersparticipatie tegen het licht is gehouden, zijn de ‘Schoon Schip Trein’ in Spijkenisse en de gemeente Haarlem, waar Public Result voor de bewonersparticipatie in het Vondelkwartier een aantal instrumenten heeft ontwikkeld (zowel gericht op participatie als communicatie) met als uiteindelijk doel te komen tot een wijkcontract. Public Result heeft de gemeente Spijkenisse ondersteund bij de doorontwikkeling van de aanpak ‘Schoon Schip Trein’. De ‘Schoon Schip Trein’ is een karavaan die eens in de zoveel tijd een wijk in Spijkenisse bezoekt en waarbij samen met de bewoners de openbare ruimte wordt opgeknapt en schoongemaakt. Van tevoren wordt een wijkschouw gelopen door bewoners, gemeente en partners waarna een prioriteitenlijst wordt gemaakt met de belangrijkste zaken die aangepakt dienen te worden. De schouw zorgt ervoor dat bewoners inspraak hebben in de uitvoering, maar betrekt ze daar ook bij: ze gaan ook zelf aan de slag. Om de aanpak te versterken heeft Public Result de kansen en bedreigingen in beeld gebracht en een workshop georganiseerd waarin diverse stakeholders hebben geparticipeerd. Dat heeft geleid tot een aantal aanbevelingen om het concept ‘Schoon Schip Trein’ een upgrade te geven.
Met de ervaring uit een groot aantal projecten kan Public Result op elk niveau gemeenten ondersteunen bij het vormgeven of evalueren van bewonersparticipatie. Hoewel zwerfafval – gezien het Focusprogramma van Gemeente Schoon – de insteek is geweest, laten de lessen zich goed naar andere thema’s vertalen. De meest structurele vorm van bewonersparticipatie is de ‘wijkonderneming’ (of coöperatie), waar bewoners op gestructureerde wijze (vaak in een juridische vorm gegoten) activiteiten in hun woonomgeving ontplooien. Zwerfafval is daarbij nooit de primaire insteek, maar wel één van de activiteiten die worden meegenomen en – wat niet onbelangrijk is – waarmee geld kan worden verdiend. Public Result heeft voor Gemeente Schoon een studie gedaan naar wijkondernemingen.
Rekenvoorbeeld wijkonderneming Stel, een gemeente wil 30% wil besparen op het schoonhouden van de openbare ruimte in een buurt en van het resterende budget de helft wil overhevelen naar een wijkonderneming (dus 35% van het oorspronkelijke budget). De resterende 35% besteedt de gemeente aan het zelf schoonhouden van bijvoorbeeld doorgaande wegen en waterlopen en bij evenementen.
Ondernemers betrekken bij een schonere leefomgeving In potentie zijn ondernemers sterke partners voor gemeenten, door hun duurzame rol in de wijk en hun beschikking over kapitaal, kennis en kunde. Public Result heeft de mogelijkheden om deze potentie te benutten onderzocht en in verschillende projecten toegepast. Zo is veel kennis opgebouwd met een onderzoek naar ondernemers en zwerfafval voor Gemeente Schoon naar ‘participatieprikkels’ voor ondernemers voor het stadsdeel Amsterdam Centrum. Daarnaast is praktijkervaring opgedaan in projecten in Deventer, Kampen, Rotterdam, Wassenaar, Zaanstad, Amsterdam Nieuw-West en Noord. Daarbij is veel aandacht besteed aan het leggen van duurzame relaties tussen ondernemers, bewoners en gemeente. Dit is gedaan door op maat gesneden doorbraakplannen te ontwikkelen.
Op basis van de gegevens van een middelgrote stad is geraamd dat de gemeente €20 per inwoner uitgeeft aan het schoonhouden en onderhoud van de openbare ruimte. Bij de gehanteerde percentages zou dit voor een fictieve buurt met 5.000 inwoners betekenen dat de wijkonderneming een vergoeding krijgt van €35.000 per jaar, dat de gemeente eenzelfde bedrag uitgeeft voor haar werkzaamheden en dat de gemeente per saldo €30.000 per jaar voor de betreffende buurt bespaart. Voor deze buurt van 5.000 inwoners betekent dit dat bij overheveling van 35% naar de bewoners 0,54 fte bespaard kan worden. Omdat in de praktijk bewoners mogelijk minder efficiënt werken, zal de wijkonderneming al
gauw 0,7 fte zelf moeten inzetten, uitgaande De wijze waarop een doorbraakplan tot stand komt is van een ‘inefficiency’ van 30%. afhankelijk van de lokale situatie. In Rotterdam en Amsterdam-Noord zijn bijvoorbeeld wijkschouwen en buurtavonden georganiseerd waarbij ondernemers, bewoners en betrokken partijen hun mening en wensen met elkaar konden delen. In Zaandam en in Kampen zijn enquêtes en interviews afgenomen om een goed beeld te krijgen van de situatie: de knelpunten en kansen. De doorbraakplannen vormen de basis voor businesscases, in sommige gevallen beklonken met de ondertekening van een convenant door ondernemers, gemeente en eventueel andere betrokken partijen. In Zaandam is een convenant ondertekend en hebben ondernemers een grotere bijdrage aan schoonmaakwerkzaamheden in het centrum toegezegd, in ruil voor meer promotie van dit gebied door de gemeente. In Wassenaar zijn afspraken gemaakt tussen paviljoenhouders en gemeente over een aanpassing aan de strandopgang en in Rotterdam zijn de werkzaamheden van de gemeente en ondernemers beter op elkaar afgestemd voor een nog schonere winkelstraat (zie volgend kader).
Woensdag 13 november ondertekenden wethouder Alexandra van Huffelen (binnenstad en buitenruimte) en portefeuillehouder deelgemeente Centrum Said Kasmi (buitenruimte) samen met de ondernemersvereniging en Radar Uitvoering Zorg en Welzijn een convenant om de Witte de Withstraat nog schoner te maken en te houden. In dit convenant zijn afspraken gemaakt over extra inzet van zowel ondernemers als gemeente en zijn de verschillende werkzaamheden beter op elkaar afgestemd. Ook worden werkloze jongeren ingezet als steward. Zij doen zo werkervaring op en zijn de ogen en oren van Stadsbeheer en de ondernemersvereniging.
Om de doorbraakplannen te realiseren samen met ondernemers is gebruik gemaakt van het eerder genoemde instrument ‘Routeplanner Participatie&Zwerfafval’. Door het volgen van de stappen in de routeplanner kunnen organisaties mogelijkheden voor verbetering in concrete vervolgacties vatten. Deze vervolgacties vormen samen het doorbraakplan en kunnen verder uitgewerkt worden in businesscases en vastgelegd in een convenant. Scholen onderdeel maken van aanpak zwerfafval De inzet van scholen in bestrijding van zwerfafval biedt veel mogelijkheden voor een schonere leefomgeving. Toch maken gemeenten hier nog niet altijd gebruik van. Public Result heeft zes gemeenten geholpen om scholen meer te betrekken bij de aanpak van zwerfafval en beheer van de openbare ruimte. Daarbij zijn per gemeente de problematiek en de mogelijkheden voor een grotere inzet van scholen geanalyseerd. Zo zijn in de gemeente Zwartewaterland en Wijk bij Duurstede zogenaamde ‘snoeproutes’ tussen scholen en gemeente in kaart gebracht. Ook is in verschillende gemeenten geconstateerd dat scholen wel participeren, maar dat deze participatie voornamelijk een incidenteel karakter kent. Public Result heeft verschillende oplossingen ontwikkeld die zowel motiverend werken voor leerlingen, als een structureel positief effect hebben op de openbare ruimte én bijdragen aan een goede relatie tussen school en gemeente. Dergelijke oplossingen zijn ontwikkeld en beproefd in samenwerking met gemeenten, scholen en vooral de leerlingen zelf. In Wijk bij Duurstede heeft de leerlingenraad van de betrokken middelbare school zelf voorstellen aangedragen voor de bestrijding van zwerfafval. Dit heeft onder meer geleid tot het plaatsen van ‘blikvangers’ (zie volgend kader). In de gemeente Vlaardingen is bijgedragen aan de ontwikkeling van een spaarsysteem, waarbij scholen de schoolomgeving adopteren en schoonhouden in ruil voor een financiële vergoeding door de gemeente. Daarnaast heeft Public Result verschillende gemeenten ondersteund bij het organiseren en realiseren van opruimactiviteiten door scholen. In Amsterdam-Noord is een participatiedag georganiseerd waarbij 10 nieuwe prullenbakken zijn geplaatst en versierd door basisschoolleerlingen.
Public Result heeft de gemeente Wijk bij Duurstede ondersteund bij de aanpak van zwerfafval rondom het Revius College. De Leerlingenraad van het Revius heeft met de begeleidende docenten een solide basis gevormd voor de aanpak. De leden van de raad droegen problemen aan, maar met name ook praktische oplossingen rond zwerfafval. In afstemming met de docenten en de gemeente heeft Public Result hieruit de meest kansrijke en haalbare oplossingen en ideeën geselecteerd, uitgewerkt en gepresenteerd. Resultaten van het traject zijn onder meer de plaatsing van vier blikvangers op de snoeproutes, aanpassing van het aantal afvalpunten rondom de supermarkten, ouders van de leerlingen zijn geïnformeerd over zwerfafval en leerlingen zijn zich bewust geworden van het probleem zwerfafval. Ook is het aantal klachten van wijkbewoners afgenomen sinds de plaatsing van de blikvangers .
In Zoeterwoude hebben scholen meegedaan aan een opschoondag waarbij educatieve lessen zijn gegeven, de zwerfafval Gamebus van Gemeente Schoon aanwezig was en de leerlingen zelf op pad zijn geweest om zwerfafval op te ruimen. Voor de gemeente Ridderkerk is het concept ‘Schone Ridders’ gestart met een opschoondag waarbij de leerlingen gewapend met bezems, knijpers en vuilnisafval ten strijde trekken tegen zwerfafval én een schonere schoolomgeving. Lespakket participatie zwerfafval Een specifiek instrument om leerlingen meer te betrekken bij de aanpak van zwerfafval is een door Public Result ontwikkeld en beproefd ‘lespakket participatie zwerfafval’. Dit lespakket bestaat uit een educatief en actief gedeelte en wordt gezamenlijk met school en scholieren uitgewerkt tot een op maat gesneden aanpak. Deze methode is meermaals toegepast en getoetst in verschillende gemeenten. In gesprek met leerlingen in Purmerend, Heerhugowaard, Lisse en Zaltbommel zijn diverse ideeën ontwikkeld voor schoonmaakactiviteiten en zijn deze verder uitgewerkt in concrete projectvoorstellen. Na bespreking met school en/of gemeente is vervolgens een lespakket opgesteld. Zo is voor het praktisch onderwijs VMBO in Zaltbommel een lespakket ontwikkeld waarin leerlingen zelf een afvalbak ontwerpen. Ter ondersteuning verzorgd Public Result de draaiboeken om zelfstandige uitvoer door scholen mogelijk te maken. Bij de uitvoer kan ook volledig ondersteuning worden gegeven, zoals Public Result heeft gedaan voor de gemeente Bloemendaal (zie kader). De gemeente Bloemendaal heeft aan Public Result gevraagd een stage voor middelbare scholieren te ontwikkelen gericht op het opruimen van zwerfafval op de parkeerterreinen bij het strand van Bloemendaal aan Zee en het strand zelf, met name na strandfeesten die in en rond de strandtenten worden gehouden. Tien leerlingen hebben zich na presentatie van het project aangemeld voor de stage. Vervolgens is in samenspraak met de stagiaires de stage concreet vorm gegeven in het vervolgtraject. Dat heeft geleid tot een interactieve les, een excursie naar een afvalverwerkingsbedrijf en opschoonactie op het strand waarbij veel media-aandacht is gegenereerd.
Het lespakket ‘participatie zwerfafval’ kan breed ingezet worden bij scholen, sportverenigingen en jeugdverenigingen en organisaties. Daarbij kan het lespakket gebruikt worden voor onder meer lessen, stages en praktijkdagen.
Achtergrond Thematraject ‘Participatie’ en het Focusprogramma Zwerfafval
In de periode 2010 t/m 2013 is in opdracht van de VNG en VNO-NCW het Focusprogramma Zwerfafval uitgevoerd. Het Focusprogramma bestond uit twee onderdelen: Gemeente Schoon en Nederland Schoon. Het onderdeel Gemeente Schoon is door de Directie Leefomgeving van Rijkswaterstaat (voorheen: Agentschap NL) uitgevoerd in samenwerking met de Vereniging voor afval- en reinigingsmanagement (NVRD) en Nederland Schoon door de Stichting Nederland Schoon. Voor het onderdeel Gemeente Schoon zijn diverse thematrajecten opgezet met als doel om gemeenten kennis en ervaring op te laten doen met een specifiek aspect van zwerfafvalbestrijding. Public Result heeft binnen het thematraject Participatie een groot aantal gemeenten begeleid met praktische participatietrajecten. Insteek voor dit thema was zowel het voorkómen van zwerfafval door gedragsverandering als het betrekken van de burger bij het opruimen van zwerfafval, zoals de periodieke opschoonacties. Daarnaast zijn enkele verdiepende studies uitgevoerd voor Rijkswaterstaat. Op de website www.gemeenteschoon.nl zijn verschillende door Public Result ontwikkelde instrumenten en analyses gepubliceerd. Onder meer de Routeplanner Participatie & Zwerfafval, het onderzoeksrapport wijkondernemingen en de participatieleidraad Rotterdam zijn op de website van Gemeente Schoon te vinden.
Over Public Result Public Result is een bureau dat organisaties ondersteunt met management en advies bij het realiseren van hun maatschappelijke resultaat. Hiermee helpen wij onze opdrachtgevers om klantgericht, sectoroverstijgend en efficiënt te werken. Wij sluiten aan bij de kracht en de sleutelfiguren in het veld, formeren hechte interdisciplinaire teams, bieden ruimte aan innovatie en combineren een lange termijn strategie met korte termijn successen. De ervaring die wij in tal van zwerfafvalprojecten hebben opgedaan heeft geleid tot expertise die ook elders kan worden toegepast. Het betrekken van de burger hoeft zich daarbij niet te beperken tot zwerfafval en andere vormen van onderhoud en beheer van de openbare ruimte. Het kan ook betrekking hebben op uitvoering geven aan het sociaal beleid en de overdracht van voorzieningen aan de burger. Op onze website is een volledig overzicht te vinden van door Public Result uitgevoerde trajecten. Neem voor meer informatie contact op met Kees Stob (directeur) via 0703468816 of e-mail naar
[email protected].
Public Result. B.V. postbus 11649, 2502 AP Den Haag Fluwelen Burgwal 1E, tel. 070-3468816
[email protected], www.publicresult.nl
Handig praktijkinstrument: de ‘Routeplanner Participatie & Zwerfafval’ Voor het ontwikkelen van een strategie om de burger langdurig en effectief te betrekken, kan de ‘Routeplanner Participatie & Zwerfafval worden toegepast. Public Result heeft dit praktijkinstrument ontwikkeld en in veel projecten toegepast. Het instrument bestaat uit verschillende stappen. In de eerste plaats wordt in beeld gebracht wat de gemeentelijke organisatie beoogt als het gaat om de (toekomstige) doelen met betrekking tot schoon en heel, en burgerparticipatie. Daarnaast wordt het DNA van het gebied in kaart gebracht; de ruimtelijke en functionele karakteristiek, de huidige schoonheidsgraad, de leefbaarheid, de sociaal-economische kenmerken van de bewoners en gebruikers en hun participatiebereidheid. In deze stap wordt ook een analyse gedaan van het krachtenveld.
Vier regierollen voor gemeenten Public Result onderscheidt vier verschillende regierollen, afhankelijk van de rol van de burger en de ambities van de gemeente: 1.
Beheersingsgericht – de gemeente geeft doelen aan en rekent de betrokken partijen af op duidelijke afspraken.
2.
Resultaatgericht - de gemeente stelt de randvoorwaarden en het eindresultaat vast, maar biedt ruimte aan de inbreng en professionaliteit van (actieve) burgers.
3.
Activerend - de gemeente heeft te maken met moeilijk te motiveren burgers. Zij heeft vooral de rol van coach en probeert de mogelijkheid te creëren voor mensen om mee te doen.
4.
Faciliterend - de gemeente biedt alle ruimte aan burgers om te komen tot ‘welk resultaat dan ook' en ondersteunt hun acties en werk.
De analyse in de vorige stap leidt tot een strategie waarbij aangegeven wordt welke regierol de gemeente hanteert. Aan de hand van gesprekken over de zwerfafvalproblematiek met sleutelfiguren in het werkgebied wordt toegewerkt naar een doorbraakplan waarin de doelen zo helder, actief en meetbaar mogelijk geformuleerd worden. De zakelijke afspraken worden uitgewerkt tot een businesscase waarbij onder meer aangegeven wordt op welk gebied de te maken afspraken betrekking hebben, welke doelen gesteld zijn voor de schoonheidsgraad van het gebied (korte en langere termijn), de wijze waarop wordt samengewerkt door partijen, de te leveren inspanning per partij en eventuele benodigde hulpmiddelen. Ook afspraken rondom de kosten, de vergoeding of beloning en het aanspreekpunt in de gemeentelijke organisatie kunnen worden meegenomen.
Monitoring en evaluatie vragen tot slot aandacht: als de gemeente activiteiten op het terrein van schoon en heel uit handen geeft, is het van belang dat periodiek gemeten wordt of het onderhoud en beheer aan de gestelde eisen voldoet en de doelen worden behaald. Een belangrijke vraag is wie de monitoring uitvoert: de gemeente of de burger? Indien gewenst kan de businesscase worden uitgewerkt in een formeel, door de partijen te ondertekenen convenant. Voor de gemeentelijke organisatie is het tevens van belang de strategie, de werkwijze, competenties van de medewerkers, de bedrijfsstructuur en -cultuur en het instrumentarium hierop in te richten, passend bij de gewenste regierol.
De ‘Routeplanner Participatie & Zwerfafval’: stap voor stap
Fase 0: Voorbereiding
Stap 1: Start project intern
Draagvlak peilen binnen organisatie om te komen tot (nieuwe) regiefunctie
Bestuurlijke dekking zoeken
Formatie werkgroep
Projectplan opstellen en aanbieden ter vastelling College van B&W
Stap 2: Betrek externe partners
Externe partners uitnodigen voor klankbordgroep
Fase 2: Diagnose
Fase 1: Analyse
Stap 3: Analyseer beleidsdoelen en kader
Doelen en instrumenten burgerparticipatie
Doelen en instrumentarium onderhoud en beheer openbare ruimte
Financiële randvoorwaarden (meerjarenbegroting/jaarplannen)
Huidige werkwijze gemeentelijke organisatie
Stap 4: Hoe zien de wijken eruit?
Fysieke kenmerken gebied
Sociaal-economische en maatschappelijk-culturele kenmerken bewoners/gebruikers
Positie en rol actoren in het gebied, onderlingesamenwerking
Stap 5: Huidige en gewenste regierol?
Vaststellen huidige regierol
Vaststellen gewenste regierol en eventuele tussenstappen (keuze met SWOT o.b.v. stappen 1 en 2)
Fase 3: Naar een gewenst regiemodel
Stap 6: Opstellen doorbraakplan
Uitwerking doelen
Formuleren doorbraken
Zoeken naar vitale coalities
Stap 7: Concrete aanpak: businesscase
Ambities partijen
Belangen partijen
Randvoorwaarden, mijlpalen, financiële consequenties
Vastleggen afspraken en intekenen per partij
Fase 4: Implementatie en monitoring
Stap 8: Consequenties organisatie
Werkwijze (eventueel vast te leggen in protocol)
Organisatiestructuur en -cultuur
Competenties
Stap 9: Instrumenten ontwikkelen
Communicatie
Kennisoverdracht
Technische en materiële ondersteuning
Afspraken
Rechtspositie en aansprakelijkheid van vrijwilligers
Belonen
Stap 10: Monitoren en bijsturen
Meten input (wat heeft gemeente geïnvesteerd)
Meten output (wat hebben gemeente en andere partijen geleverd)
Meten outcome (hoe schoon is het gebied)
Evaluatie en bijsturing
Overzicht ervaring Public Result
*In totaal heeft Public Result in 30 gemeenten 49 projecten uitgevoerd. Enkele projecten vallen onder meerdere thema’s.
