BUREAUONDERZOEK ARCHEOLOGIE STRUCTUURWEG WIJBOSCH

BUREAUONDERZOEK ARCHEOLOGIE EOLOGIE STRUCTUURWEG WIJBOSCH H

GEMEENTE SCHIJNDEL

17 maart 2011 076461371.A B01032.002017.0120

Bureauonderzoek Archeologie Structuurweg Wijbosch

Inhoud Samenvatting _________________________________________________________________________________________ 3 Leeswijzer 1

_____________________________________________________________________________________________

4

Inleiding ____________________________________________________________________________________________ 5 1.1 Aanleiding voor het bureauonderzoek

___________________________________________________

5

1.2 Onderzoeksgebied___________________________________________________________________________ 5 1.3 Huidige situatie plangebied ________________________________________________________________ 6 1.4 Toekomstige situatie plangebied

__________________________________________________________

7

1.5 Doel van het bureauonderzoek ____________________________________________________________ 8 1.6 Werkwijze ____________________________________________________________________________________ 8 1.7 Juridisch en beleidskader ___________________________________________________________________ 8 2

Landschap_________________________________________________________________________________________ 9 2.1 Inleiding ______________________________________________________________________________________ 9 2.2 Geologie en geomorfologie _________________________________________________________________ 9 2.3 Bodem________________________________________________________________________________________ 11 2.4 Hoogtebestand (AHN) _____________________________________________________________________ 12 2.5 Grondwater

3

_________________________________________________________________________________ 13

Geschiedenis ____________________________________________________________________________________ 15 3.1 Inleiding _____________________________________________________________________________________ 15 3.2 Steentijd______________________________________________________________________________________ 15 3.3 Bronstijd en IJzertijd________________________________________________________________________ 15 3.4 Romeinse Tijd _______________________________________________________________________________ 16 3.5 Vroege Middeleeuwen _____________________________________________________________________ 16 3.6 Late Middeleeuwen ________________________________________________________________________ 17 3.7 Nieuwe tijd __________________________________________________________________________________ 17 3.8 Kaartmateriaal ______________________________________________________________________________ 18 3.8.1

Kaart van Willibrort van der Burght (circa 1630) ______________________________ 18

3.8.2

Kadasterkaart 1811 – 1832 ________________________________________________________ 18

3.8.3

Topografische Militaire kaart 1837

3.8.4

Kuiperkaart 1866___________________________________________________________________ 22

3.8.5

Topografische militaire kaart 1900_______________________________________________ 22

3.9 Ontgrondingen 4

______________________________________________ 21

_____________________________________________________________________________ 23

Archeologie ______________________________________________________________________________________ 25 4.1 Inleiding _____________________________________________________________________________________ 25 4.2 Archeologische waardenkaart (IKAW)

__________________________________________________ 25

4.3 Archeologische monumentenkaart (AMK) ______________________________________________ 26 4.4 Cultuurhistorische waardenkaart

________________________________________________________ 27

4.5 Gemeentelijke archeologische waardenkaart____________________________________________ 28 4.6 ARCHIS2: waarnemingen, vondstmeldingen en archeologische onderzoeken _____ 30

076461371:A

4.6.1

Vondstmeldingen en waarnemingen____________________________________________ 30

4.6.2

Archeologische onderzoeken_____________________________________________________ 31

ARCADIS

1


5

Conclusies/advies ______________________________________________________________________________ 34 5.1 Conclusies ___________________________________________________________________________________ 34 5.2 Archeologische verwachting ______________________________________________________________ 34 5.3 Advies

6

_______________________________________________________________________________________ 35

Bronnen ___________________________________________________________________________________________ 36 6.1 Literatuur ____________________________________________________________________________________ 36 6.2 Kaartmateriaal ______________________________________________________________________________ 36 6.3 Digitale bronnen ____________________________________________________________________________ 37

Bijlage 1

Geomorfologische kaart van het onderzoeksgebied _______________________________ 38

Bijlage 2

Bodemkaart van het plangebied

Bijlage 3

Grondwatertrappen in het plangebied ______________________________________________ 40

Bijlage 4

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel verzamelplan __________________________________ 41

Bijlage 5

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel minuutplan E2

Bijlage 6

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel minuutplan D2 ________________________________ 43

Bijlage 7

IKAW kaart onderzoeksgebied _______________________________________________________ 44

Bijlage 8

AMK kaart onderzoeksgebied ________________________________________________________ 45

Bijlage 9

Archeologische waardenkaart Schijndel ____________________________________________ 46

_____________________________________________________ 39

________________________________ 42

Bijlage 10 ARCHIS2 vondstmeldingen en waarnemingen ____________________________________ 47 Bijlage 11 ARCHIS2 Archeologische onderzoeken _____________________________________________ 48 Colofon ________________________________________________________________________________________________ 49

076461371:A

ARCADIS

2


Samenvatting De gemeente Schijndel is voornemens om een deel van de Structuurweg te verbreden om de doorstroming van het autoverkeer te bevorderen. Daarnaast zal er op de kruising Structuurweg – Wijbosscheweg een fietstunnel worden aangelegd. In het kader van deze ontwikkeling zullen graafwerkzaamheden plaatsvinden die tot gevolg kunnen hebben dat mogelijk in de bodem aanwezige archeologische waarden kunnen worden aangetast of vernietigd. Het plangebied ligt in het uitgestrekte Limburgs-Brabantse dekzandgebied. In de diepe ondergrond van Noord-Brabant komen de zogenaamde Centrale Slenk en de Peelhorst voor. In het gebied ligt een pleistocene dekzandwelving. Tijdens het Holoceen vonden in de drogere delen van het dekzandgebied aanzienlijke verstuivingen plaats. De verstuivingen vonden met name plaats vanaf de middeleeuwen als gevolg van de grootschalige ontwikkeling van landbouw in deze periode. De bodem in het plangebied bestaat voornamelijk uit hoge zwarte enkeerdgronden in leemarm of zwak lemig fijn zand en is goed ontwaterd. In de late middeleeuwen, vanaf circa 1300 na Chr., vond een intensivering van de landbouw plaats. Om de vruchtbaarheid van de zandgronden te bevorderen, werd het land intensief bemest waardoor een esdek is ontstaan. De vroegste sporen uit de omgeving dateren uit het Neolithicum en bestaan uit enkele vuursteenvondsten. Het gebied bleef in gebruik tot in de Romeinse Tijd. Over de vroege middeleeuwen is nagenoeg niets bekend. De eerste bronnen waarin Schijndel wordt genoemd dateren uit de 13de eeuw. Nabij het plangebied is een groot aantal sporen uit de late middeleeuwen en Nieuwe Tijd bekend. Uit het bureauonderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied waarschijnlijk voor het grootste deel op een dekzandwelving ligt. Uit kaartmateriaal blijkt dat het plangebied tot aan de aanleg van de Structuurweg onbebouwd is gebleven. Wel heeft in de jaren ’70 van de vorige eeuw een flink aantal ontgrondingen plaatsgevonden binnen het plangebied. Uit de ontgrondingsvergunningen blijkt dat vrijwel het hele gebied ten zuiden van de Wijbosscheweg is ontgrond. In het noorden van het plangebied zijn geen ontgrondingen bekend. Voor de noordwesthoek van het plangebied heeft de SOB in 2009 een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat het bodemprofiel daar waarschijnlijk nog intact is. Voor de noord-oosthoek van het plangebied wordt geadviseerd tot het verrichten van een inventariserend veldonderzoek in de vorm van verkennend booronderzoek. Voor de noordwesthoek wordt geadviseerd tot het verrichten van een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) of een begeleiding onder protocol proefsleuven. Gezien de grootschalige ontgrondingen ten zuiden van de Wijbosscheweg en de resultaten uit het verkennend booronderzoek ten zuiden van de Loosbraak, wordt geadviseerd om het plangebied ten zuiden van de Wijbosscheweg vrij te geven. 076461371:A

ARCADIS

3


Leeswijzer In dit rapport vindt u allereerst een inleiding met een omschrijving van de doelstellingen en de werkwijze van dit bureauonderzoek, een beschrijving van het plangebied en het juridische kader waarbinnen het onderzoek zich afspeelt. Daarna worden in het hoofdstuk ‘Landschap’ de geologische, geomorfologische en bodemkundige aspecten van het plangebied beschreven. Daarna volgt in het hoofdstuk ‘Geschiedenis’ een overzicht van de historische ontwikkelingen en het historische gebruik van het plangebied. In het hoofdstuk ‘Archeologie’ leest u vervolgens welke archeologische verwachting het gebied heeft, wat voor archeologische vondsten er eerder in of nabij het plangebied zijn gedaan en wat de aard is van de archeologische sporen die verwacht worden. Het hoofdstuk ‘Conclusies en advies’ gaat in op de relatie tussen het nieuwe inrichtingsplan en de archeologische verwachtingen. Hierna wordt ten slotte een advies gegeven voor het vervolgtraject. Vanwege de leesbaarheid zijn de in de tekst geplaatste kaarten uit het ARCHIS2-systeem ook op A4-formaat toegevoegd in de bijlagen.

076461371:A

ARCADIS

4


HOOFDSTUK

1.1

1

Inleiding

AANLEIDING VOOR HET BUREAUONDERZOEK De gemeente Schijndel is voornemens dit tracé van de Structuurweg te verbreden om de doorstroming van het autoverkeer te bevorderen. Daarnaast zal er op de kruising Structuurweg – Wijbosscheweg een fietstunnel worden aangelegd waardoor een veilige fietsverbinding ontstaat tussen Schijndel en Wijbosch. In het kader van deze ontwikkeling zullen graafwerkzaamheden plaatsvinden die tot gevolg kunnen hebben dat mogelijk in de bodem aanwezige archeologische waarden kunnen worden aangetast of vernietigd. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde archeologische perioden. Enkele vaktermen worden achter in dit rapport beschreven.

Tabel 1

Periode

Datering

Archeologische perioden

Nieuwe tijd

1500 - heden

Late Middeleeuwen

1050 - 1500 na Chr.

Vroege Middeleeuwen

450 - 1050 na Chr.

Romeinse tijd

12 voor - 450 na Chr.

IJzertijd

800 - 12 voor Chr.

Bronstijd

2000 - 800 voor Chr.

Neolithicum (nieuwe steentijd)

5000 - 2000 voor Chr.

Mesolithicum (midden steentijd)

8800 - 5000 voor Chr.

Paleolithicum (oude steentijd)

300.000 - 8800 voor Chr.

1.2

ONDERZOEKSGEBIED Voor deze bureaustudie is uitgegaan van een onderzoeksgebied dat bestaat uit het plangebied en een zone van 500 meter daaromheen. Hierdoor wordt een completer beeld verkregen van de aanwezige waarden in en rondom het onderzoeksgebied en kunnen resultaten uit de omgeving worden geëxtrapoleerd.

076461371:A

ARCADIS

5


Tabel 2

Objectgegevens onderzoek Structuurweg Wijbosch

Objectgegevens onderzoek

1.3

ARCADIS projectnummer

B01032.002017.0120

Projectnaam


Toponiem

Structuurweg, Wijbosch

Plaats

Wijbosch

Gemeente

Schijndel

Provincie

Noord-Brabant

Kaartbladen

45D

Coördinaten N O Z W

159596; 403400 159786; 403199 159903; 402539 159529; 403156

Oppervlakte plangebied

40.861 m2

Onderzoeksmelding Archis2

45.035

Archeoregio

Brabants zandgebied

Uitvoerder

ARCADIS Nederland BV

Contactpersoon

De heer T. Vanderhoeven

Opdrachtgever

Gemeente Schijndel

Bevoegd Gezag

Gemeente Schijndel

Uitvoeringsperiode onderzoek

Januari 2011

Beheerder en plaats documentatie

ARCADIS Nederland BV, locatie ‘s-Hertogenbosch

HUIDIGE SITUATIE PLANGEBIED Het plangebied ligt langs de Structuurweg, aan de oostrand van de gemeente Schijndel, ter hoogte van het gehucht Wijbosch. In het zuiden wordt het gebied begrensd door de rotonde bij de Nieuwe Eerdsebaan, in het noorden door de kruising Structuurweg – Wijbosscheweg (zie Afbeelding 1 en Afbeelding 2).

076461371:A

ARCADIS

6


Afbeelding 1 Plankaart

Afbeelding 2 Topografische kaart met de ligging van het plangebied (in rood).

1.4

TOEKOMSTIGE SITUATIE PLANGEBIED In het plangebied zal het tracé van de Structuurweg worden verbreed om de doorstroming van het autoverkeer te bevorderen. Daarnaast zal er op de kruising Structuurweg – Wijbosscheweg een fietstunnel worden aangelegd waardoor een veilige fietsverbinding ontstaat tussen Schijndel en Wijbosch.

076461371:A

ARCADIS

7


Afbeelding 3 Ligging plangebied in de regio (ster).

1.5

DOEL VAN HET BUREAUONDERZOEK 1.

Het bureauonderzoek heeft als doel inzicht te verschaffen in de archeologische waarden die zich mogelijk in het plangebied bevinden of verwacht worden.

2.

Aan de hand van dit bureauonderzoek wordt een uitspraak gedaan over de noodzaak van archeologisch vervolgonderzoek.

1.6

WERKWIJZE De werkzaamheden bestaan uit een bureaustudie. Deze richt zich op archeologische bronnen als de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW), de Archeologische Monumentenkaart (AMK), de archeologische database Archis2 van de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE) en het archeologiebeleid van de gemeente Schijndel. Ook wordt gebruik gemaakt van de topografische kaart, de geomorfologische kaart, de hoogtekaart en de bodemkaart. Ten slotte is historisch kaartmateriaal gebruikt om de bestemming van het plangebied in het verleden vast te stellen.

1.7

JURIDISCH EN BELEIDSKADER Monumentenwet 1988, Verdrag van Malta 1992, Wet op de Archeologische Monumentenzorg 2007 (Wamz), Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.2), archeologische waardenkaart van de gemeente Schijndel.

076461371:A

ARCADIS

8


HOOFDSTUK

2.1

2

Landschap

INLEIDING Het menselijke doen en laten werd en wordt in grote mate bepaald door de landschappelijke omgeving, en de mogelijkheden die daardoor geboden worden. De geologische, geomorfologische en bodemkundige situaties zijn daarom van belang voor een archeologisch onderzoek.

2.2

GEOLOGIE EN GEOMORFOLOGIE Het plangebied ligt in het uitgestrekte Limburgs-Brabantse dekzandgebied. In de diepe ondergrond van Noord-Brabant komen de zogenaamde Centrale Slenk en de Peelhorst voor. Deze zijn ontstaan door tektonische bewegingen waarbij de horst omhoog werd geduwd en de slenk wegzakte. De ligging van de Centrale Slenk is goed te herkennen aan de loop van meanderende beken en rivieren (zoals de Dommel ten westen van Schijndel en de Aa ten oosten van het plangebied) die zich in brede, ondiepe dalen een weg banen en afwateren naar de Maas.1 In het Kwartair vond een geleidelijke daling van het gebied plaats waarbij de slenk is opgevuld met sedimenten. In het Vroeg-Pleistoceen stroomden de Rijn en Maas door Midden-Limburg en zetten, klei, zand en grind af – de zogenaamde Formaties van Tegelen, Kedichem en Sterksel. In het Midden-Pleistoceen werd hierop door de Maas grof zand met wisselende hoeveelheden grind gedeponeerd – Formatie van Veghel. In het Saalien zijn de Centrale Slenk en de Slenk van Venlo door een opleving van de breuktektoniek dieper weggezakt. De Maas bewoog zich van de Peelhorst weg en verlegde zich oostwaarts naar zijn huidige ligging. Tijdens het Saalien zijn grote hoeveelheden door de wind aangevoerd zand en löss afgezet in de Centrale Slenk en de Peelhorst. Het pakket is tot 20 m dik en staat bekend als de Formatie van Eindhoven. In de laatste IJstijd, het Weichselien (circa 120.000 - 10.000 jaar geleden), zijn opnieuw dekzanden afgezet, bestaande uit van oorsprong eolisch en fluvioperiglaciaal fijn zand en löss. Het dekzand bereikt in de Centrale Slenk een dikte van meer dan 15 m en maskeert voor een deel het hoogteverschil tussen de Centrale Slenk en de Peelhorst.

Berendsen 1997.

1

076461371:A

ARCADIS

9


In de middenfase van het Weichselien, het Pleniglaciaal, heerste er een toendraklimaat. Doordat de bodem permanent bevroren was (permafrost), kon het sneeuwsmeltwater ’s zomers niet in de bodem wegzakken en stroomde het over de oppervlakte, naar de laagste plekken. Hierdoor werd het zogenaamde Brabantse Leem afgezet. De top van deze pleniglaciale afzettingen is veelal verwrongen door vorstinwerking, zgn. cryoturbatie. Tegen het eind van het Pleniglaciaal werd het klimaat droger. Door de wind werd zwak lemig, matig fijn zand afgezet, het Oud Dekzand II. Deze afzetting komt niet of nauwelijks voor in de lage gebieden van de Centrale Slenk. De dikte varieert tussen de 0,2 en 1,0 meter. In het Laat-Weichselien ging de sedimentatie door de wind door. Tijdens de eerste warme periode, het Bølling Interstadiaal (circa 12.400 - 12.000 jaar geleden) werd deze sedimentatie echter onderbroken en vond bodemvorming plaats. In de koude periode die daarop volgde, het Vroege Dryas Stadiaal (circa 12.000 - 11.800 jaar geleden), werd opnieuw zand afgezet. Dit Jong Dekzand I bestaat uit matig fijn zand met weinig leem. In de Centrale Slenk komt het Jong Dekzand I met name voor op de hogere, uit Oud Dekzand bestaande dekzandwelvingen. De dikte van het pakket bedraagt ongeveer 1,0 meter. In het Allerød Interstadiaal (circa 11.800 - 11.000 jaar geleden) werd het klimaat warmer en vond opnieuw bodemvorming plaats. Op de hogere dekzanden werd plaatselijk de Laag van Usselo gevormd, een horizont die zich als een grijs gebleekte laag met houtskoolresten aftekent. Tijdens het Late Dryas Stadiaal (circa 11.000 - 10.330 jaar geleden) werd het klimaat weer kouder en vonden wederom verstuivingen plaats. Het hierbij afgezette Jong Dekzand II verschilt wat betreft samenstelling nauwelijks van het Jong Dekzand I. In het Vroeg-Holoceen werd het klimaat warmer en droger. Op beperkte schaal vond tijdens het Preboreaal (10.000 tot 9.000 jaar geleden) nog zandverstuiving vanuit de beekdalen plaats. Aan de oostzijde van deze dalen ontstonden rivierduinen als gevolg van de overheersende zuidwestelijke windrichting en de aanwezige vegetatie. Tijdens het Holoceen vonden in de drogere delen van het dekzandgebied aanzienlijke verstuivingen plaats. Deze verstuivingen zijn grotendeels te wijten aan menselijke activiteiten. De verstuivingen vonden met name plaats vanaf de middeleeuwen als gevolg van de grootschalige ontwikkeling van landbouw in deze periode. Het verstoven materiaal wordt tot de Formatie van Kootwijk gerekend. In de lager gelegen delen van het dekzandgebied, waar sprake was van een gebrekkige waterafvoer, ontstond veen – de zgn. Formatie van Griendtsveen. In de dalen vonden beekafzettingen plaats en ontstond plaatselijk ook veen. Deze afzettingen behoren tot de Formatie van Singraven. Tijdens het Holoceen ontwikkelden zich in het pleistocene dekzand verschillende bodemtypen. In afbeelding 4 is het plangebied op de geomorfologische kaart weergegeven.

076461371:A

ARCADIS

10


Afbeelding 4 Het plangebied op de geomorfologische kaart.

2.3

BODEM De bodem in het plangebied bestaat voornamelijk uit hoge zwarte enkeerdgronden in leemarm of zwak lemig fijn zand en is goed ontwaterd2. Plaatselijk kan de ondergrond echter meer lemig en daardoor minder goed ontwaterd zijn. De eerdlaag heeft in de regel een rulle textuur en een donkerbruine tot zwarte kleur; het oorspronkelijke plantaardige materiaal is niet meer als zodanig te herkennen (anders dan bij veenlagen het geval is). Eerdgronden worden gekenmerkt door een zogenaamd cultuur- of esdek: een door de mens in de loop van eeuwen opgebrachte laag humeus materiaal van gemengd anorganische en organische samenstelling (mest, heideplaggen, bosstrooisel, bagger). In de late middeleeuwen, vanaf circa 1300 na Chr., vond een intensivering van de landbouw plaats. Om de vruchtbaarheid van de zandgronden te bevorderen, werd het land intensief bemest. Deze mest was afkomstig uit potstallen, stallen voor het vee waarin de mest op gezette tijden werd bedekt met een nieuwe laag heideplaggen. Als het mengsel van mest en plaggen een bepaalde hoogte had bereikt werd dit – soms vermengd met nederzettingsafval – als mest over de akkers uitgestrooid. Op deze manier kon men op arme zandgrond gedurende langere tijd gewassen verbouwen. Door deze bemesting werden de landbouwgronden in de loop van de tijd met 50-100 cm opgehoogd. De bemesting vond aanvankelijk vooral plaats op de hoger gelegen delen van het landschap, maar werd later tot in de lagere en nattere delen van het landschap uitgebreid. Als gevolg van deze werkwijze kenmerken grote delen van pleistoceen Nederland zich door de aanwezigheid van esdekken. Stiboka 1984; code bEZ21, grondwatertrap VII.

2

076461371:A

ARCADIS

11


Onder het esdek bevindt zich het oorspronkelijke bodemprofiel. Essen zijn in archeologisch opzicht belangrijk en waardevol. Omdat archeologische vindplaatsen al eeuwenlang beschermd liggen onder het esdek, is vaak sprake van een goede conservering van de archeologische resten. Archeologische opgravingen hebben duidelijk aangetoond dat sporen van menselijke activiteiten, waaronder oude akkerlagen en resten van nederzettingen en grafvelden, onder esdekken goed bewaard zijn gebleven. Deze sporen dateren uit de periode die vooraf ging aan de plaggenbemesting en hebben niet of nauwelijks aan modern landgebruik blootgestaan.3 Afbeelding 5 Het plangebied aangegeven op de bodemkaart.

2.4

HOOGTEBESTAND (AHN) Het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN) geeft de precieze en gedetailleerde maaiveldhoogtes in heel Nederland. De maaiveldhoogtes worden in een kleurenschaal weergegeven, waarbij in geel/rood de hoge delen, en in blauw /groen de lage delen worden weergegeven. Zoals te zien is op de kaart ligt de huidige Structuurweg iets verhoogd ten opzichte van het omringende landschap. Dit heeft echter te maken met de aanleg van de weg en niet met het oorspronkelijke reliëf van het landschap.

Andréa & Groenewoudt 1991.

3

076461371:A

ARCADIS

12


Afbeelding 6 Detail van het AHN met het onderzoeksgebied (in rood). Bron: AHN.

2.5

GRONDWATER Het grondwaterpeil bepaalt voor een groot deel de mate van conservering van archeologische waarden in de bodem. Archeologische resten die zich onder de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG) bevinden worden door het water tegen degradatie beschermd. Vooral organische resten blijven in een natte omgeving veelal goed geconserveerd. Resten die boven de GLG liggen, raken in de loop van de tijd steeds ernstiger aangetast door verdroging en oxidatie. Wanneer de grondwaterstand door verstoringen veranderd kan dat ernstige gevolgen hebben voor het in de bodem aanwezige bodemarchief. Diepte en dynamiek van de grondwaterstand ten opzichte van het maaiveld wordt aangeduid met de term grondwatertrappen (Gt). Grondwatertrappen worden op de bodemkaart van nat naar droog aangeduid met de Romeinse cijfers I-VII en zijn gebaseerd op de gemiddeld hoogste en de gemiddeld laagste grondwaterstand (afgekort met GHG en GLG). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de indeling van de grondwatertrappen met bijbehorende grondwaterstanden.

Tabel 3 Indeling van grondwatertrappen.

Het gebied kent gedeeltelijk een grondwatertrap VI maar grotendeels een grondwatertrap VII. Dit betekent dat het gebied goed ontwaterd is. Organische resten vallen niet te verwachten binnen het plangebied.

076461371:A

ARCADIS

13


Afbeelding 7 Het plangebied op de grondwatertrappenkaart.

076461371:A

ARCADIS

14


HOOFDSTUK

3.1

3

Geschiedenis

INLEIDING De geschiedenis van een onderzoeksgebied speelt een grote rol bij het bepalen van de archeologische verwachting. Historische bronnen kunnen informatie over de ontwikkelingen in het onderzoeksgebied geven. Voor de 19de en 20ste eeuw zijn de ontwikkelingen te achterhalen door historisch kaartmateriaal te onderzoeken. Kaarten worden met een relatief grote regelmaat geproduceerd, en laten de ontwikkeling van een landschap nauwkeurig zien.

3.2

STEENTIJD De oudste sporen van menselijke activiteiten dateren uit het Paleolithicum. In deze periode en het daarop volgende Mesolithicum, leefde de mens van jagen, verzamelen en visvangst. Deze jagers-verzamelaars hadden een rondtrekkend bestaan zonder permanente nederzettingen. Verblijfplaatsen van deze samenlevingen worden met name aangetroffen in zogenaamde gradiëntsituaties (onder andere nat/droog, hoog/laag, voedselrijk/voedselarm). Over bewoning van Schijndel in deze vroeg-prehistorische tijden is maar weinig bekend. Vanaf het Neolithicum (Nieuwe Steentijd 5300-2000 voor Chr.) kreeg de mens steeds meer grip op zijn natuurlijke omgeving. De intrede van de landbouw had tot gevolg dat bossen op grote schaal werden gekapt en plaats maakten voor een open landschap. Door de productie van landbouwgewassen en het bedrijven van veeteelt, verdween de noodzaak om rond te trekken. Het nomadenbestaan werd ingewisseld tegen een meer sedentair bestaan leiden. Desondanks bleven beide bestaanswijzen gedurende een lange periode naast elkaar bestaan.4 Ten noorden van Schijndel zijn resten van nederzettingen van de Michelsbergcultuur (midden neolithicum) aangetroffen. De vondsten zijn aangetroffen op een dekzandwelving. Deze hogere delen van het landschap zijn meestal beter ontwaterd en boden daarom de beste condities voor landbouw.

3.3

BRONSTIJD EN IJZERTIJD Met het aanbreken van de Bronstijd was het bestaan als landbouwers de standaard geworden. In de Bronstijd (2000-800 voor Chr.) en IJzertijd (800-12 voor Chr.) vond grootschalige ontbossing plaats waardoor in deze periode vermoedelijk de eerste heidevelden ontstonden.

Robberechts 2003, 9.

4

076461371:A

ARCADIS

15


In de IJzertijd ontstond een landbouwsysteem dat noodzakelijkerwijs gebruik moest maken van een relatief groot landbouwareaal, waarbij regelmatig nieuwe akkers werden aangelegd (en uitgeputte akkers werden achtergelaten). Na verloop van tijd trad er een natuurlijk herstel op van de beakkerde gronden. In de IJzertijd ontstonden hierdoor de zogenaamde 'Celtic Fields': grote akkercomplexen van aaneengesloten kleine percelen.5 De nederzettingen verhuisden telkens mee naar het nieuwe akkerareaal, waardoor wel eens wordt gesproken van zogenaamde 'zwervende erven', met in de directe nabijheid een gemeenschappelijk graf- of urnenveld. De aanwezigheid van een grafheuvel speelde waarschijnlijk een belangrijke rol bij de locatiekeuze voor een nederzetting. Deze tastbare verbondenheid met de voorouders fungeerde vermoedelijk als een vorm van legitimatie voor het gebruik van de grond.6 In de kloostertuin in het centrum van Schijndel zijn aardewerkfragmenten uit de IJzertijd aangetroffen. Op een aangrenzend perceel werd archeologisch onderzoek uitgevoerd door de Heemkundige Vereniging van Schijndel waarbij grondsporen en een cultuurlaag werden aangetroffen welke mogelijk uit de Bronstijd-IJzertijd dateren.

3.4

ROMEINSE TIJD De overgang van IJzertijd naar Romeinse tijd (12 voor-450 na Chr.) was een zeer geleidelijke overgang. Een belangrijke verandering was dat de bewoning zich meer concentreerde en men vanaf de late IJzertijd omschakelde van zwervende naar plaatsvaste erven en kleine nederzettingen bestaande uit enkele boerderijen. Bij deze plaatsvaste erven ontstonden ook nieuwe grafvelden. Het akkersysteem uit deze perioden is vrijwel onbekend. Mogelijk maakte men gebruik van een plaatsvast akkercomplex waar met een braaksysteem verbouwd werd. Deze nederzettingen en mogelijk de bijbehorende akkerarealen bleven soms enkele eeuwen op dezelfde locatie bestaan.7 In de Romeinse Tijd maakt Schijndel deel uit van het Romeinse Rijk, de rijksgrens (limes) lag ver noordwaarts ter hoogte van de rivier de Rijn. De ten noorden van Schijndel gelegen plaatsen Sint Michielsgestel en Halder groeiden in de Romeinse Tijd uit tot voorname nederzettingen. Deze plaatsen waren waarschijnlijk gelegen aan de Romeinse weg van Rossum (Grinnes) naar Tongeren (Atuatuca Tungrorum) in het huidige België. Hoewel op enkele plaatsen in de gemeente Schijndel resten uit de Romeinse Tijd zijn aangetroffen (onder andere aardewerk, olielampje en grafsteen), lijkt van een Romeinse nederzetting in Schijndel geen sprake te zijn.

3.5

VROEGE MIDDELEEUWEN Na de Romeinse Tijd nam de bevolking vrij sterk af, evenals het aantal nederzettingen. Ook het areaal aan landbouwgrond nam af, doordat op achtergelaten akkers regeneratie van bos plaats vond. Pas in de vroege middeleeuwen stabiliseerde de situatie en was er zelfs weer sprake van expansie. In een aantal fasen werd het bos ontgonnen en omgezet in landbouwgrond. Tevens ontstonden er nieuwe nederzettingen.

5


6

Fokkens & Jansen 2002.

7

Robberechts 2003, 10. 076461371:A

ARCADIS

16


De oudste nederzettingen in dit deel van Brabant lagen vrijwel allemaal op de overgang van de dekzandwelvingen met de grotere beekdalen. Schijndel ligt op een dekzandwelving midden in een relatief vochtige uitspoelingsvlakte, tussen de dalen van de Dommel en de Aa.

3.6

LATE MIDDELEEUWEN Of er sprake is van bewoningscontinuïteit vanaf de laat Romeinse Tijd tot in de vroege en late Middeleeuwen is niet bekend en maar zeer de vraag. De oudst bekende schriftelijke vermelding van de plaats Schijndel betreft een octrooi van Hertog Jan II uit 1299 na Chr. waarin het dorp ‘Skinle’ zijdelings wordt vermeld. Het dorp heeft zijn naam mogelijk ontleend aan een eikenbos waar men schors (skin) haalde om run (gebruikt in het leerlooiproces) te maken andere bronnen houden het op een samenvoegsel van schijn (spook) en loo(bos).8 In 1309 werd de gemeente door Hertog Jan II aan de inwoners uitgegeven en wordt bij akte het recht verleend en vastgelegd om vreemd vee uit de gemeente te weren. In de daaropvolgende eeuwen wisselde de heerlijkheid Schijndel regelmatig van eigenaar veranderen tot de burgers in 1612 de heerlijke rechten van de toenmalige hertog over kochten. Rond 1300 bestond Schijndel vermoedelijk uit niet veel meer dan een kerk met enkele boerderijen en een aantal ronde de kerk gecentreerde huizen. Opvallend is dat bij de aanleg van de Structuurweg aardewerk uit deze periode is aangetroffen. Door de groei van ’s-Hertogenbosch in de 13de eeuw tot belangrijk handelscentrum werd de Rechtestraat in Schijndel deel van een voorname handelsroute. Als gevolg hiervan ontstonden een tweede dorpskern welke als een lintbebouwing aan beide zijden van de Rechtestraat uitstrekte. Aan het einde van de 13de eeuw werd in Schijndel en in de nabij gelegen gehuchten vooral aan landbouw en veeteelt gedaan. In de late middeleeuwen verplaatsten de landbouwnederzettingen zich van de hoogste delen van de zandgronden naar de flanken langs de beekdalen. Op de dekzandwelvingen ontstonden open akkercomplexen met een esdek. De minder vruchtbare, vaak nattere gronden aan de rand van de het akkerland werden ingericht als 'gemeynte': grasland, heide, woeste grond en bos. Met gemeynte werd een afgebakend stuk grond bedoeld dat bestemd was voor gemeenschappelijk gebruik: het weiden van vee, het steken van turf, het ontginnen van bouwmaterialen, etc.9

3.7

NIEUWE TIJD Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (van 1568 tot 1648) werd Schijndel geplunderd en verwoest. In de periode daarna, waarin Brabant een wingewest vormde van de Republiek der Verenigde Nederlanden, verviel Schijndel in armoede.

8

Benerink & Uleners 2010, 16.

9

Robberechts 2003, 11. 076461371:A

ARCADIS

17


In de eeuwen daarna herstelde de Schijndelse economie zich langzaam aan door de ontwikkeling van verschillende ambachten en nijverheden. Zo stonden er in de 19de eeuw een leerlooierij, leerhandel, steenfabriek en een waskaarsenfabriek. Aan het begin van de 20ste eeuw kwam hier nog een kousenfabriek bij.

3.8

KAARTMATERIAAL

3.8.1

KAART VAN WILLIBRORT VAN DER BURGHT (CIRCA 1630) Eén van de oudste kaarten waar Schijndel op is afgebeeld, is de kaart van Willibrort van der Burght uit circa 1630 (uitgegeven door Frederik de Wit na 1688). Schijndel is op deze kaart goed zichtbaar. De kaart is echter te grootschalig om het onderzoeksgebied met enige zekerheid te projecteren (zie Afbeelding 8). Wel is duidelijk dat de wijde omgeving waarin het onderzoeksgebied moet gesitueerd worden als onbebouwd is weergegeven. De Wijbosscheweg is op deze kaart reeds afgebeeld en vormt de verbindingsweg tussen Schijndel en het ten zuidoosten gesitueerde Eerde (Heerde).

Afbeelding 8 Kaart van Willibrort van der Burght uit circa 1630, detailopname.

3.8.2

KADASTERKAART 1811 – 1832 Nadat het koninkrijk Holland in 1810 werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk, werd begonnen aan het systematisch in kaart brengen van landeigendom, volgens het Franse systeem. Dit was de start van het kadaster. In de periode 1811-1832 werd vrijwel geheel Nederland in kaart gebracht met een in die tijd ongekende detaillering. De kadasterkaarten zijn te verdelen in twee soorten. Als overzichtskaarten zijn de verzamelplannen gemaakt. Voor details tot op perceelniveau zijn er de minutenplannen.

076461371:A

ARCADIS

18


Afbeelding 9 Kadasterkaart 1811-1832, gemeente Schijndel, verzamelplan.

Afbeelding 10 Kadasterkaart 1811-1832, detailopname verzamelplan. Centraal op de afbeelding de van oost naar west lopende Wijbosscheweg.

076461371:A

ARCADIS

19


De huidige structuurweg loopt van noord naar zuid midden over de afgebeelde minuutplannen Sectie E, blad 2 en Sectie D, blad 3 (zie Afbeelding 11 en Afbeelding 12). Zoals op de minuutplannen te zien is, bestond het huidige tracé destijds nog volledig uit onbebouwd akkerland en weide. Het gebied ten noorden van de huidige Weibosscheweg stond bekend als ‘de Rietbeemd’ en het gebied ten zuiden als ‘de Wei’. Ten oosten van het plangebied is bebouwing te zien langs de noord-zuid georiënteerd, destijds geheten ‘Kwade straat’. Deze bestaat nog steeds maar heet tegenwoordig de ‘Pastoor van Vroonhovenstraat’. Afbeelding 11 Kadasterkaart 1811-1832, Schijndel. Minuutplan Sectie E, Tweede blad.

076461371:A

ARCADIS

20


Afbeelding 12 Kadasterkaart 1811-1832, Schijndel. Minuutplan Sectie D, Derde blad.

3.8.3

TOPOGRAFISCHE MILITAIRE KAART 1837 Op de topografische militaire kaart uit 1837 is te zien dat het huidige tracé van de Structuurweg nog steeds onbebouwd was (zie Afbeelding 13). Gezien het grotendeels ontbreken van verkavelingsgrenzen op de kaart werd het plangebied hoogstwaarschijnlijk extensief gebruikt.

Afbeelding 13 Topografische militaire kaart 1837 (beeldbank. nationaalarchief.nl)

076461371:A

ARCADIS

21


3.8.4

KUIPERKAART 1866 De Kuiperkaart uit 1866 laat een zelfde beeld zien als de topografische kaart uit 1837 en de kadasterkaart uit 1811-1832, namelijk een uitgestrekt onbebouwd gebied, met enkel bewoning ten oosten (Weibosch).

Afbeelding 14 Kuiperkaart 1866.

3.8.5

TOPOGRAFISCHE MILITAIRE KAART 1900 Op de topografische militaire kaart uit 1900 zien wij voor het eerst bebouwing direct ten westen van het plangebied (zie Afbeelding 15). Het plangebied zelf is echter tot de aanleg van de huidige Structuurweg onbebouwd gebleven. In de tweede helft 19de eeuw intensiveert de bebouwing in en rond Schijndel. Zo wordt op deze kaart al wel het dorpje Weibosch weergegeven, dat zich langs de weg tussen Schijndel en Eerde heeft ontwikkeld. Ook langs de Wijbosscheweg wordt in de tweede helft van de 19de eeuw bebouwing opgericht. Het onderzoeksgebied was toen oost-west verkaveld en werd gebruik als weide- en/of akkerland. Het onderzoeksgebied bleef tot in de huidige tijd onbebouwd.

076461371:A

ARCADIS

22


Afbeelding 15 Topografische militaire kaart 1900 (www.watwaswaar.nl).

3.9

ONTGRONDINGEN In 1978 heeft een tweetal ontgrondingen plaats gevonden in en in de directe nabijheid van het plangebied. Het betreft de in Afbeelding 16 aangegeven gebieden in rood (Gnr. 158.896) en blauw (Gnr. 163.866). Bij deze ontgrondingen zijn beide terreinen ten behoeve van cultuurtechnische verbetering en zandwinning tot op een diepte van +/- 0,50 m onder maaiveld vergraven. Ook in het zuiden van het plangebied heeft een ontgronding plaatsgevonden, zoals is gebleken uit het bureau- en veldonderzoek dat in 2003 door RAAP voor het plangebied ‘Omleiding Wijbosch’ werd uitgevoerd.10 In het plangebied is sprake van een esdeklandschap. Zeer waarschijnlijk heeft men bij de ontgrondingen plaatselijk het esdek verwijderd om het onderliggende dekzand te kunnen afgraven. Vervolgens werd de humusrijke grond (het verwijderde esdek) weer opgebracht zodat de vruchtbaarheid van de akker werd hersteld. Eventueel aanwezige archeologische resten zijn door deze wijze van ontgronden waarschijnlijk volledig verstoord.

10


076461371:A

ARCADIS

23


Afbeelding 16 Overzicht van de ontgrondingen binnen en in de nabije omgeving van het plangebied.

076461371:A

ARCADIS

24


HOOFDSTUK

4.1

4

Archeologie

INLEIDING Om een archeologische verwachting voor een gebied op te kunnen stellen, is eerst kennis nodig van de reeds bekende archeologische waarden, en van de verwachting die voor het gebied geldt. In dit hoofdstuk zullen de bekende archeologische waarden en verwachtingen uit verschillende bronnen beschreven worden. Hiervoor is gekeken naar de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW), de Archeologische Monumentenkaart (AMK) en de archeologische database Archis2 van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Uit de archeologische bronnen blijkt dat het plangebied zich in een rijke archeologische omgeving bevindt met resten uit verschillende archeologische perioden in de directe nabijheid.

4.2

ARCHEOLOGISCHE WAARDENKAART (IKAW) De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) is een landelijk bestand dat is gebaseerd op de gedachte dat in Nederland de mogelijkheden tot bewoning sterk samenhangen met het oorspronkelijke landschap en bodemtype, zodat men voorspellingen kan doen over de kans op het aantreffen van archeologische waarden. Deze trefkans staat op de IKAW weergegeven als een zeer laag, laag, middelhoog of hoog. Vooral gebieden met een middelhoge en hoge trefkans zijn van archeologisch belang. Het gehele plangebied heeft een hoge trefkans op de IKAW. Deze trefkans zal met name gebaseerd zijn op de aanwezigheid van het esdeklandschap waaronder archeologische resten dikwijls goed zijn bewaard gebleven. Direct ten westen van het plangebied ligt een gebied dat niet gekarteerd is op de IKAW. Dat een gebied niet gekarteerd is, wil echter niet zeggen dat daar geen archeologische sporen in de bodem kunnen zitten. Ongekarteerde gebieden betreffen vaak bebouwde kommen en andere gebieden die tijdens de bodemkartering in de jaren ’70 niet zijn meegenomen.

076461371:A

ARCADIS

25


Afbeelding 17 IKAW met de ligging van het plangebied (in rood).

4.3

ARCHEOLOGISCHE MONUMENTENKAART (AMK) De Archeologische Monumenten Kaart (AMK) geeft bekende archeologische vindplaatsen weer welke als monument zijn aangeduid. De terreinen zijn onder te verdelen in terreinen van archeologische waarde, hoge archeologische waarde, zeer hoge archeologische waarde en beschermde terreinen met zeer hoge archeologische waarde. Binnen een straal van 500 m van het plangebied bevinden zich geen AMK-terreinen. Ongeveer 850 meter ten westen van het plangebied ligt een AMK-terrein, monument nummer 16.858, dat betrekking heeft op de oude dorpskern van Schijndel. Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19de eeuwse en vroeg 20ste eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 na Chr.) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 na Chr.) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet per se hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning.

076461371:A

ARCADIS

26


Afbeelding 18 Kaart van de omgeving met AMK-terreinen en het plangebied (in rood).

4.4

CULTUURHISTORISCHE WAARDENKAART De provincie Noord-Brabant beschikt over een eigen cultuurhistorische waardenkaart. De kaart geeft informatie over het ruimtelijk erfgoed van Brabant, zoals monumenten, oude bomen, archeologisch erfgoed en vestingwerken. De CHW is een belangrijk hulpmiddel om dit erfgoed een plaats te geven in de verdere ontwikkeling van Brabant. Bijvoorbeeld bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen, plannen en projecten. De CHW is in 2010 herzien en bevat nieuwe elementen waaronder 21 cultuurhistorische en 16 archeologische landschappen. Ook selecteerde de provincie zo’n 160 ‘complexen van cultuurhistorisch belang’. Dit zijn waardevolle klooster- en fabriekscomplexen en landgoederen in het buitengebied. De CHW geeft verder de meest recente erfgoedinformatie van het Rijk, met archeologische en bouwkundige monumenten, met archeologische verwachtingswaarden en met beschermde stads- en dorpsgezichten. Ook geeft de CHW 2010 alle informatie van de CHW 2006. Uit de CHW 2010 blijkt dat het plangebied (oostzijde) gedeeltelijk tot cultuurhistorisch landschap behoort. Daarnaast liggen er historisch geografische lijnen welke gevormd worden door oude wegen. Deze wegen vallen binnen het plangebied samen met de huidige kruispunten.

076461371:A

ARCADIS

27


Afbeelding 19 Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant.

4.5

GEMEENTELIJKE ARCHEOLOGISCHE WAARDENKAART De gemeente Schijndel beschikt over een eigen archeologische waardenkaart. Op deze kaart is het plangebied grotendeels aangeduid als terrein van hoge indicatieve archeologische waarde (rood) (zie Afbeelding 20 en Afbeelding 21).

076461371:A

ARCADIS

28


Afbeelding 20 Archeologische waardenkaart Schijndel.

Afbeelding 21 Archeologische waardenkaart Schijndel, detailopname plangebied. .

076461371:A

ARCADIS

29


4.6

ARCHIS2: WAARNEMINGEN, VONDSTMELDINGEN EN ARCHEOLOGISCHE ONDERZOEKEN De Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE) heeft de beschikking over een archeologisch informatiesysteem, Archis2. In deze database staan alle gegevens over vondstmeldingen, waarnemingen en archeologische onderzoeken in Nederland.

4.6.1

VONDSTMELDINGEN EN WAARNEMINGEN Uit het plangebied en de ruime omgeving zijn geen vondstmeldingen bekend. Binnen het plangebied liggen geen waarnemingen(geverifieerde vondstmeldingen), binnen het onderzoeksgebied ligt echter wel een redelijk aantal waarnemingen: 

Waarnemingsnr. 43.747; Op de locatie Wijbosch is een bewerkt stuk Rijckholt vuursteen aangetroffen uit het Paleolithicum-Bronstijd.



Waarnemingsnr. 401.248; Aan de Kastanjestraat is in 2005 bij de bouw van een huis een zilveren Spaanse munt van Philips II, geslagen te Utrecht, aangetroffen. De munt dateert uit 1572.



Waarnemingsnr. 401.252; Op de locatie Wijbosch is een muntschat aangetroffen. Doordat in het najaar van 1975 ca. 30 cm diep geploegd werd in de moestuin, werden bij het schoffelen sindsdien munten verspreid aangetroffen over een oppervlakte van 3 m². Er zijn geen sporen van een omhulsel of pot gevonden. In totaal zijn 41 munten aangetroffen, waaronder 32 ducatons en een halve ducaton uit de Spaanse en Verenigde Nederlanden en één uit Luik; de jongste munt uit dateert van 1673. Waarschijnlijk zijn deze munten begraven toen de Fransen binnen vielen ten tijde van Lodewijk XIV.



Waarnemingsnr. 401.420; Op de locatie Wijbosch ligt een oude kapel welke al voor 1428 in de archieven wordt vernoemd. Bij veldkartering zijn fragmenten glas en aardewerk aangetroffen. Tevens is op deze locatie een fragment aardewerk uit de Romeinse Tijd gevonden.



Waarnemingsnr. 401.450; Aan het Kapeleind te Wijbosch ligt een verdwenen hoeve welke nog vermeld staat op de tiendkaart uit 1757.









Waarnemingsnr. 408.166; Aan het Kapeleind te Wijbosch is tijdens inventarisatie de begrenzing van de St. Antoniuskapel vastgesteld. De kapel werd 1428 gebouwd en werd rond 1860 gesloopt.



Waarnemingsnr. 420.276; In het dorpscentrum van Wijbosch is bij booronderzoek een aantal fragmenten aardewerk uit de 15de/16de eeuw en verbrande huttenleem aangetroffen.

076461371:A

ARCADIS

30


Afbeelding 22 Kaart van het plangebied met waarnemingen en vondstmeldingen uit Archis 2.

4.6.2

ARCHEOLOGISCHE ONDERZOEKEN In de omgeving van het plangebied is al veelvuldig archeologisch onderzoek uitgevoerd(zie Afbeelding 24). Binnen een straal van 500 m liggen de volgende onderzoeken: 

[geen Meldingsnr. ] In 2003 heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau een archeologisch onderzoek verricht in de vorm van een bureauonderzoek en karterend booronderzoek voor het plangebied Omleiding Wijbosch. Uit het bureauonderzoek kwam een hoge verwachting op het aantreffen van archeologisch waarden onder het esdek naar voren. In tegenstelling tot wat op basis van het bureauonderzoek werd verwacht, zijn tijdens het booronderzoek in het plangebied zeer weinig aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van begraven of overstoven profielen. In de meeste boringen is een esdek vastgesteld. Uit het onderzoek blijkt echter dat de bodem in grote delen van het plangebied diep verstoord is als gevolg van ontgronding, egalisatie en de aanleg van verkeerswegen en tuinen (zie Afbeelding 23). Dit betekent dat ook eventuele archeologische resten verstoord zijn. Het westelijke deel van het onderzochte terrein bevindt zich ter plaatse van de zuidpunt van het huidige plangebied. Dit deel is verstoord door ontgrondingen.

076461371:A

ARCADIS

31


Afbeelding 23 Resultaten archeologisch onderzoek plangebied omleiding Wijbosch (RAAP-rapport 913).



Meldingsnr. 7.333 In 2004 heeft BAAC een Inventariserend veldonderzoek in de vorm van karterende booronderzoek uitgevoerd voor het plangebied Europalaan-Parallelweg dat ten zuidwesten van het huidige plangebied ligt. Uit het veldonderzoek is gebleken dat het gebied, in tegenstelling tot de verwachting, niet op een dekzandwelving ligt maar in een laaggelegen dekzandvlakte. Gezien de natte omstandigheden is de verwachting voor het gebied bijgesteld van middelhoog/hoog naar laag. Er is geen vervolgonderzoek geadviseerd.



Meldingsnr. 35.980; In 2009 heeft SOB Research een archeologisch bureauonderzoek en een Inventariserend veldonderzoek in de vorm van boringen uitgevoerd voor het plangebied Wijbosscheweg dat aan de noordwestkant van het huidige plangebied grenst. Uit het booronderzoek is gebleken dat men te maken had met een esdek op dekzand van de Formatie van Twente. Hoewel bij de aanleg van het esdek de top van het dekzand mogelijk is aangeploegd, zijn mogelijk aanwezige, dieper gelegen archeologische sporen hoogstwaarschijnlijk onaangetast. Voor het plangebied Wijbosscheweg is geadviseerd tot het verrichten van vervolgonderzoek in de vorm van proefsleuven (IVO-P).

076461371:A

ARCADIS

32




Meldingsnr. 38.531 In 2010 heeft SOB Research een archeologisch bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek in de vorm van boringen uitgevoerd voor het plangebied Dorpscentrum Wijbosch. In het onderzoeksgebied is bij het booronderzoek een esdek op dekzand aangetroffen. Op een deel van het terrein werd het esdek afgedekt door een pakket opgebrachte grond, dat is aangebracht om het terrein voor de bouw van het ziekenhuis op te hogen. In een aantal boringen zijn in het esdek met name fragmenten aardewerk uit de 15de/16de eeuw en ook een brok hutteleem aangetroffen. Er is vervolgonderzoek aanbevolen.

Afbeelding 24 Kaart van het plangebied met archeologische onderzoeken.

076461371:A

ARCADIS

33


HOOFDSTUK

5.1

5

Conclusies/advies

CONCLUSIES Uit het bureauonderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied waarschijnlijk voor het grootste deel op een dekzandwelving ligt. In de wijde omgeving van het onderzoeksterrein zijn vondsten bekend uit het Paleolithicum- Romeinse Tijd en de late Middeleeuwen - Nieuwe Tijd. In het plangebied is bij de aanleg van de Structuurweg aardewerk uit de 13de eeuw aangetroffen. Nabij het plangebied zijn met name vondsten en vindplaatsen uit de volle middeleeuwen en nieuwe tijd aangetroffen, onder het esdek zijn echter ook oudere vindplaatsen te verwachten. Het kaartmateriaal laat zien dat het plangebied tot aan de aanleg van de Structuurweg onbebouwd is gebleven. Wel heeft in de jaren ’70 van de vorige eeuw een flink aantal ontgrondingen plaatsgevonden binnen het plangebied. Uit de ontgrondingsvergunningen blijkt dat vrijwel het hele gebied ten zuiden van de Wijbosscheweg is ontgrond. Uit het onderzoek van RAAP in 2003 is voor de zuidpunt van het huidige plangebied ten zuiden van de Loosbraak gebleken dat ook hier ontgrondingen hebben plaats gevonden waardoor geen archeologische resten meer te verwachten zijn. Voor het gebied tussen de Wijbosscheweg en de Loosbraak is te verwachten dat archeologische resten door de ontgrondingen en de aanleg van de Structuurweg eveneens volledig zijn verstoord. In het noorden van het plangebied zijn geen ontgrondingen bekend. Voor de noordwesthoek van het plangebied heeft de SOB in 2009 een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat de bodem daar waarschijnlijk nog intact is.

5.2

ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING Op zowel de gemeentelijke beleidskaart als de IKAW staat het gebied aangegeven met een hoge archeologische verwachting. Deze verwachtingswaarde is zeer gerechtvaardigd voor het gebied ten noorden van de Wijbosscheweg. De kans op het aantreffen van archeologische vindplaatsen is groot en eventuele archeologische resten kunnen goed geconserveerd zijn als gevolg van de (mogelijke) aanwezigheid van een esdek. Het gebied ten zuiden van de Wijbosscheweg is waarschijnlijk volledig verstoord door de ontgrondingen die hier hebben plaats gevonden en door de aanleg van de Structuurweg. De archeologische verwachting voor het zuiden kan naar beneden worden bijgesteld naar een lage verwachting.

076461371:A

ARCADIS

34


5.3

ADVIES Geadviseerd wordt tot het verrichten van een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek voor de noord-oosthoek van het plangebied, ten noorden van de Wijbosscheweg en ten oosten van de Structuurweg. Het booronderzoek is er op gericht om de plaatselijke bodemopbouw vast te stellen. Uit het booronderzoek zal blijken of er inderdaad een esdek ligt, hoe dik deze is en of het bodemprofiel intact is. Geadviseerd wordt tot het verrichten van een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) of een begeleiding onder protocol proefsleuven voor de noord-westhoek van het plangebied, ten noorden van de Wijbosscheweg en ten westen van de Structuurweg. Dit aangezien uit verkennend booronderzoek reeds is gebleken dat het esdek hier intact is en de kans op het aantreffen van archeologische resten hoog is. Gezien de grootschalige ontgrondingen ten zuiden van de Wijbosscheweg en de resultaten uit het verkennend booronderzoek ten zuiden van de Loosbraak, wordt geadviseerd om het plangebied ten zuiden van de Wijbosscheweg vrij te geven. Wij maken u erop attent dat bovenstaand advies niet uitsluit dat er bij graafwerkzaamheden (niet voorspelbare) toevalsvondsten kunnen worden aangetroffen, zoals bedoeld in paragraaf 7, artikel 53 van de Monumentenwet. In dat geval moet hiervan melding worden gedaan bij de Bevoegde Overheid. Dit advies dient door de initiatiefnemer te worden voorgelegd aan de Bevoegde Overheid, in dit geval de gemeente Schijndel. De Bevoegde Overheid zal het advies beoordelen en een ‘selectiebesluit’ nemen. De Bevoegde Overheid kan van het door ons gegeven advies afwijken.

076461371:A

ARCADIS

35


HOOFDSTUK

6.1

6

Bronnen

LITERATUUR 

Andréa, J. & B.J, Groenewoudt, 1991: Essen, schatkamers van bewoningsgeschiedenis; gemeenten erkennen cultuurhistorisch belang van oude akkers. ROM-bulletin 9: 12 & 26-30.



Benerink, G.M.H. & H.H.J. Uleners, 2010: Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen, Plangebied EBC Noord, Schijndel, Gemeente Schijndel.



Berendsen, H.J.A., 2008: Landschappelijk Nederland. Assen.



Berkvens, R., 2002: Archeologische warden in de gemeente Schijndel. Een Inventarisatie van het Schijndelse Bodemarchief (AWN-afdeling 23).



Bos, J., 2010: Archeologisch bureauonderzoek. Schijndel Wijbosch. ArcheoLogic rapport AL147.



Fokkens, H. & R. Jansen (red.), 2002: 2000 jaar bewoningsdynamiek. Brons- en ijzertijdbewoning in het Maas-Demer-Scheldegebied. Faculteit der Archeologie Universiteit Leiden, Leiden.



Nales, T., 2004: Schijndel Europalaan – Parallelweg. Inventariserend archeologisch veldonderzoek. Karterende fase (BAAC-rapport 04.170).



Robberechts, B.J.L., 2003: Plangebied Omleiding Wijbosch. Gemeente Schijndel. Een inventariserend archeologisch onderzoek (RAAP-rapport 913).

6.2

KAARTMATERIAAL 

Actueel Hoogtebestand van Nederland.



Archeologische Monumenten Kaart (AMK).



Bodemkaart Nederland (1:50:000); Alterra.



Geomorfologische Kaart (1:50:000); Alterra.

076461371:A

ARCADIS

36




Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) 3e generatie; Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE)



Kadasterkaart 1811-1832



Stiboka, 1984. Bodemkaart van Nederland (1:50.000), Kaartblad 45 West 's-Hertogenbosch. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen.



6.3

Topografische kaart 1837.

DIGITALE BRONNEN 

Archeologisch Informatiesysteem Archis2; Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE)



beeldbank.nationaalarchief.nl



www.watwaswaar.nl

076461371:A

ARCADIS

37


BIJLAGE

1

Geomorfologische kaart van het onderzoeksgebied

076461371:A

ARCADIS

38


BIJLAGE

2

Bodemkaart van het plangebied

076461371:A

ARCADIS

39


BIJLAGE

3

Grondwatertrappen in het plangebied

076461371:A

ARCADIS

40


BIJLAGE

4

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel verzamelplan

076461371:A

ARCADIS

41


BIJLAGE

5

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel minuutplan E2

076461371:A

ARCADIS

42


BIJLAGE

6

Kadasterkaart 1811-1832 Schijndel minuutplan D2

076461371:A

ARCADIS

43


BIJLAGE

7

IKAW kaart onderzoeksgebied

076461371:A

ARCADIS

44


BIJLAGE

8

AMK kaart onderzoeksgebied

076461371:A

ARCADIS

45


BIJLAGE

9

Archeologische waardenkaart Schijndel

076461371:A

ARCADIS

46


BIJLAGE

10

ARCHIS2 vondstmeldingen en waarnemingen

076461371:A

ARCADIS

47


BIJLAGE

11

ARCHIS2 Archeologische onderzoeken

076461371:A

ARCADIS

48


Colofon

BUREAUONDERZOEK ARCHEOLOGIE STRUCTUURWEG WIJBOSCH OPDRACHTGEVER: Gemeente Schijndel

STATUS: Definitief

AUTEUR: T. Vanderhoeven KNA archeoloog

GECONTROLEERD DOOR: Patrick Bringmans Senior KNA-Archeoloog

VRIJGEGEVEN DOOR: Patrick Bringmans Senior KNA-Archeoloog 17 maart 2011 076461371.A ISBN/EAN: 978-90-8958-204-1

ARCADIS NEDERLAND BV Utopialaan 40-48 Postbus 1018 5200 BA 's-Hertogenbosch Tel 073 6809 211 Fax 073 6144 606 www.arcadis.nl Handelsregister 9036504

©ARCADIS. Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbenden niets uit dit document worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitale reproductie of anderszins.

076461371:A

ARCADIS

49

BUREAUONDERZOEK ARCHEOLOGIE STRUCTUURWEG WIJBOSCH

Recommend Documents