BRUSSEL LEEST WANDELINGEN

BRUSSEL LEEST WANDELINGEN

“FAIR BRUSSELS, THOU ART FAR BEHIND”

2

BRUSSEL LEEST WANDELINGEN ! FAIR BRUSSELS, THOU ART FAR BEHIND

Inleiding Brussel is een stad, die literatuur ademt. De aanwezigheid van de hertogen van Brabant (van de 11de tot de 15de eeuw) werkte het verblijf van allerhande kunstenaars in de hand, waaronder (brood)schrijvers. Hertog Jan I schreef trouwens zélf gedichten (Harba Lorifa). Het prestige van de hertogen van Bourgondië lonkte, en onder keizer Karel verbleef Erasmus in de stad. De vele kloosters beschikten over bibliotheken vol boeken, die in zowel interne als externe scriptoria werden overgeschreven. De 19de eeuw bracht een hernieuwde belangstelling voor Brussel. Heel wat mensen, waaronder ook behoorlijk wat schrijvers, wilden per se het slagveld van Waterloo bezoeken en logeerden in Brussel. Na de omwenteling van 1830 kreeg België een uiterst liberale grondwet. Én het land werd neutraal. Bij onrusten in het buitenland zakten dan ook heel wat mensen af naar ons landje. De opstanden van 1848 (in heel Europa), de coup van president Bonaparte die zich vanaf 1851 keizer Napoleon III noemde in Frankrijk en de FransDuitse oorlog van 1870 zijn maar enkele van de redenen voor een grote toestroom van politieke vluchtingen in Brussel. Daaronder waren ook vele schrijvers, zoals Victor Hugo.

RE RAI LITE ELING D WAN ET M IDS! IOG D U A

Maar er was nog iets. In België werd het auteursrecht van buitenlandse uitgeverijen en kunstenaars niet erkend. Dat zorgde ervoor dat er in Brussel enorm veel piraatdrukken ontstonden. Verhalen van de grootste (buitenlandse) schrijvers werden schaamteloos herdrukt, zonder toestemming en zonder betaling van enig honorarium. Deze uitgaven waren spotgoedkoop en veroorzaakten daardoor in heel Europa de sluiting van (bona fide) uitgeverijen. Schrijvers als Balzac of Hugo pochten met deze piraatversies, die immers voor de nodige naambekendheid zorgden. Anderzijds betekende dit ook dat Belgische schrijvers vaak geen uitgever vonden. In plaats van betaald te worden voor hun werk, moesten schrijvers juist vaak zélf opdraaien voor de kosten van het drukken en verzenden van hun werk. Pas nadat verdragen werden gesloten met ondermeer Frankrijk, werd het voor Belgische (Brusselse) uitgeverijen en drukkerijen interessant om ook werk uit te geven van auteurs van eigen bodem. Trouwens: pennenvruchten van Nederlandstaligen (o.m. Conscience) werden al veel vroeger verspreid dan het werk van Franstalige Belgen. Het mag tenslotte opmerkelijk heten dat Brussel vandaag de dag op internationaal vlak geen literaire rol van betekenis meer speelt. Niettegenstaande onze stad én de Nato én de belangrijkste instanties van de EU huisvest, zijn er maar bitter weinig thrillers, ‘whodunits’ of andere kaskrakers waarin Brussel zelfs nog maar wordt vernoemd. We hopen dat hierin snel verandering mag komen.

Je staat op het punt om te gaan wandelen. Maar ben je eigenlijk niet zo’n kaartlezer? Laat je dan verrassen door onze literaire wandeling met audiogids! Met een MP3-speler word je meegenomen op een historische audiotour, langs belangrijke Brusselse plaatsen, markante auteurs en boeiende boeken. De MP3-spelers zijn vanaf 17 september 2012 gratis te ontlenen in Café het Goudblommeke In Papier (Cellebroersstraat 55 – ook in het weekend) of in het VGCadministratiehuis (Emile Jacqmainlaan 135 – kantooruren).

3


Deze wandeling vertrekt van het kruispunt van de Wetstraat met de Hertogstraat. De hele straatwand tegenover de korte zijde van het park wordt ingenomen door het parlement. Franz Hellens, Franstalig schrijver, was hier tewerkgesteld in de bibliotheek, terwijl langs Nederlandstalige kant Ernest Claes er eerst vertaler en later directeur van het Beknopt Verslag was. De beweging “Van Nu en Straks” was ook goed vertegenwoordigd: August Vermeylen was senator van 1921 tot aan zijn dood in 1945, Prosper Van Langendonck was parlementair ambtenaar terwijl Karel Van de Woestijne regelmatig verslag uitbracht, toen hij als correspondent voor de Noord Rotterdammer Courant werkte. Aan de gevel van de Hertogstraat 51 (zie plan ) hangt een plaat, die herinnert aan de doortocht, in 1816, van Lord Byron. Byron, net gescheiden, had de beslissing genomen om door Europa te trekken met een enorme koets. In Gent brak één van de wielassen. Een niet bijster gelukkige aankomst in Brussel dus. De reden voor zijn verblijf in onze stad was een ‘bedevaart’ naar Waterloo, later verwerkt in zijn “Childe Harold”. Even vóór Byron had ook Sir Walter Scott in hetzelfde pand gelogeerd. En die kwam ook al om het slagveld te bezoeken. Zijn “Fields of Waterloo”, waarvan de eerste regel als titel voor deze wandeling werd genomen, moest geld opbrengen voor weduwen en wezen van de beroemde veldslag. Maar of dat werkelijk lukte? Immers :

Théatre du Parc © Tijl Vereenooghe

On Waterloo’s ensanguined plain Full many a gallant man was slain, But none, by sabre or by shot, Fell half so flat as Walter Scott Later zou advocaat en senator Edmond Picard de woning betrekken, en er regelmatig mensen uit de kunstensector ontvangen. Na een toneelstuk in het nabijgelegen Théâtre du Parc was ook Maurice Maeterlinck, die in 1911 de Nobelprijs literatuur zou winnen voor “l’Oiseau Bleu”, hier te gast. De verlegen schrijver werd naast Georgette Leblanc aan tafel gezet. Maurice en Georgette werden een koppel. We wandelen nu naar het Théâtre du Parc (zie plan ). Naast de Muntschouwburg is dit één van de oudste theaters in Brussel. Tussen 1815 en 1830 was dit het Hollands Theater, maar na de onafhankelijkheid werden enkel nog Franstalige stukken opgevoerd. Toch zouden de Rederijkerskamers De Morgenstar en Den Wijngaert regelmatig Nederlandstalig werk opvoeren, onder meer met werk van Jacob Kats.

Parlement Wetstraat © Kevin van Campenhout

We trekken nu, recht over de erekoer van het Paleis der Natie, het park in. Een park, waarrond heel wat fraaie gebouwen waren opgetrokken, die in 1815 bewoond werden door nogal wat Britse notabelen. Om er een beeld van te krijgen moet je er “Vanity Fair” van William Makepeace Thackeray maar eens op nalezen.

4


Eén van de grootste bewonderaars van Thackeray was Charlotte Brontë. Charlotte beschrij! het park in “Villette”. Ook Michel de Ghelderode doet dat, in “Mes Statues”. Hij beschrij! ondermeer de fascinatie die hij als 14-jarige had voor de Venus met schelp. Tja, in een tijd dat dames hun hele lichaam van nek tot enkels verstopten zal een naaktfiguur – ook al ging het dan om een figuur in steen – de nodige blikken hebben aangetrokken ... Het imposante gebouw van het Koninklijk Paleis (zie plan ) hee! ook een literair verleden. Na het overlijden van koning Albert I was de eerste diplomaat die het stoffelijk overschot kwam groeten de Franse ambassadeur-schrijver Paul Claudel. En wie herinnert zich nog dat koningin Fabiola een boek vol Wonderlijke Sprookjes schreef? Warandepark © Pascal Vandelanoitte

Rechts van het Koninklijk Paleis staat het BelVuemuseum (zie plan ), dat een beeld tracht te schetsen van onze nationale geschiedenis (vanaf 1830 dus). Ooit was in dit gebouw een vermaard hotel ondergebracht, het hotel Belle Vue. Eén van de vele bekende gasten was James Fenimore Cooper. Toen die er in 1831 logeerde moest hij vaststellen dat een groot deel van het interieur nog steeds niet hersteld was na de zware schermutselingen van een jaar eerder. Een ander literair kanon dat er logeerde, was Honoré de Balzac. Deze schreef in 1838 : “J’ai 30 ans, plus de 200.000 francs de dettes et la Belgique a le million que j’ai gagné.” Waar zijn werken in Parijs voor 7,5 frank verkocht werden, kostten zij in Brussel slechts 75 centiemen. Het zegt iets over de vele piraatdrukken, die vanuit België heel Europa overspoelden. Heel wat van die uitgeverijen waren trouwens in Brussel gevestigd. Uit een studie blijkt dat er in 1827 een 3000-tal typografen in dienst zou geweest zijn in piraatuitgeverijen. We steken nu de Koningsstraat over en wandelen langsheen de muur van Bozar een stukje terug tot bij het standbeeld van generaal Belliard (zie plan ). Het gebouw rechts van deze militair werd ooit nog bewoond door Marthe Massin en haar ouders. Marthe was de verloofde (en latere echtgenote) van Emile Verhaeren. Neem de trap naar beneden. Aan je linkerkant heb je nog altijd het Paleis voor Schone Kunsten (zie plan ). Wanneer je bijna aan de hoekingang bent, dien je eens boven ooghoogte naar de gevel te kijken. Je vindt dan (hopelijk) een gedenkplaat die er de voorbijgangers op wijst dat twee illustere literatoren op deze plek verbleven hebben. Het gaat om Charlotte (die “Jane Eyre” schreef) en haar zus Emily (die “Wuthering Heights” schreef) Brontë, die in 1842 hun vertrouwde Yorkshire achter zich lieten om aan de privéschool van de Hégers te komen studeren. Twee rabiate protestanten die enkel schoolfrans kenden belandden in een uitgesproken katholieke omgeving, tussen meisjes die soms hun eigen kinderen hadden kunnen zijn en wellicht een voor de zusjes onverstaanbaar taaltje brabbelden. Tot overmaat van ramp zou Charlotte dan nog verliefd geworden zijn op Monsieur Héger...

Koninklijk Paleis © Pascal Vandelanoitte

5


We steken de Ravensteinstraat over maar gaan de galerij niet in. We wandelen de straat door naar links. We steken de Kunstberg over, wandelen nog wat verder tot aan de trappen en kunnen daar van een schitterend panorama over de stad genieten. We stappen naar beneden en nemen de linkertrap om verder af te dalen. Zo komen we pal vóór de hoofdingang van de Koninklijke Bibliotheek Albert I (zie plan ) te staan. De huidige bibliotheek vindt haar oorsprong in de Librije van Bourgondië, de privé-collectie van de hertogen van Bourgondië. Na heel wat fusies, overdrachten en schenkingen ontstond in 1837 de Koninklijke Bibliotheek, waar het personeel verschillende jaren rondliep in rood livrei. Het huidige gebouw ontstond in de jaren ’50 en ’60 en omvat, behalve de eigenlijke bibliotheek, ook een mooie verzameling kostbare werken: één van de meest interessante verzamelingen drukpersen ter wereld en een Musée de la littérature (dat heel wat manuscripten en ander materiaal in bruikleen hee! van de Académie de langue et de littérature françaises de Belgique). Vrij recent werd één en ander herdacht als Librarium. Kom gerust binnen (niet op zon- en feestdagen) en maak kennis met de geschiedenis van het (gedrukte) woord. En mocht je intussen dorst hebben gekregen, neem dan eens de li! naar de vijfde verdieping. Vanuit het cafetaria heb je een adembenemend zicht over de stad!

Standbeeld van generaal Belliard © Kevin van Campenhout

Wandel daarna terug de trappen op en wandel naar rechts, naast het standbeeld van Karel van Lotharingen, naar het Museumplein (zie plan ). Waar nu dit fraaie neo-classicistische plein troont stond ooit de wieg van Filips Marnix van Sint-Aldegonde. Men gaat er nog altijd van uit dat hij o.m. het Nederlandse volkslied, het “Wilhelmus”, zou geschreven hebben. Rond 1930 liep Angèle Manteau hier school. Nadat ze door ziekte had moeten afhaken aan de ULB, kwam ze hier kunstgeschiedenis studeren aan het Institut supérieur d’histoire de l’art et d’archéologie. Toen de regering echter besliste dat licentiaats- en doctoraatsdiploma’s enkel aan universiteiten konden behaald worden, trok ze de schooldeuren achter zich dicht om in het uitgeverswereldje haar mannetje te gaan staan. Wandel nu de Museumstraat naar boven tot aan het Koningsplein (zie plan ). In het gebouw waarin nu het Magrittemuseum huist, was in de 19de eeuw het Hôtel de l’Europe gevestigd waar in 1851 Alexandre Dumas neerstreek. Hij was Parijs ontvlucht omdat zijn theater failliet dreigde te gaan (dat was toen nog een strafbaar feit in Frankrijk). Hij bracht verschillende maanden door op zijn hotelkamer in afwachting van de afwerking van zijn (riante) woning aan de Kleine Ring. Aan de overkant van het Magrittemuseum begint de Naamsestraat aan een steile klim. Aan de linkerkant vind je een langgerekt gebouw, waarin enkele jaren de militaire school gevestigd was. Later huisde hier een deel van de adminis-

6


tratie van Congo Vrijstaat. De van oorsprong Poolse, maar tot Brit genaturaliseerde Joseph Conrad kwam er solliciteren voor een postje als rivierbootkapitein, kreeg de job en vertrok naar onze latere kolonie. Een paar maanden later kwam hij al terug, ziek en geschokt door wat hij had meegemaakt. Stof genoeg voor een boek: “Heart of Darkness”, later verfilmd als “Apocalypse Now”. Wandel tot aan het eerste kruispunt en neem naar rechts, de Karmelietenstraat in. Voorbij de eerste straat zie je aan de linkerkant een deel van de oude grenadierskazerne. Als je hoog genoeg kijkt, kan je een herdenkingsplaat ontdekken, waarop staat dat hier in 1566 het Eedverbond der Edelen werd opgesteld, dat werd overhandigd aan landvoogdes Margaretha van Parma in het nabijgelegen paleis van de hertogen van Brabant (ongeveer ter hoogte van het huidige koninklijk paleis). Omdat de delegatie zich wat sjofel had uitgedost werden ze als geuzen (bedelaars) bestempeld. Later liet Alva het paleis van Brederode, dat zich hier bevond, met de grond gelijk maken. Er kwam een klooster voor in de plaats, dat na de Franse inval omgevormd werd tot een gevangenis. De bekendste gast was Paul Verlaine, nadat hij tot 2 jaar cel veroordeeld was na zijn aanslag op Rimbaud. Wandel nog iets verder en je komt aan de Kleine Zavel (rechts, (zie plan ) en het Egmontpaleis (links). Egmont inspireerde o.m. Goethe, maar ook Marguerite Yourcenar maakte gretig gebruik van de woelige 16de eeuw voor haar “L’Oeuvre au noir”. En wist je dat de toenmalige pauselijke nuntius, Joachim Pecci, dagelijks in de kapel van het Egmontpaleis de mis kwam lezen? Hij verbleef in Brussel van 1843 tot 1846. We kennen hem beter als de latere paus Leo XIII die in 1891 “Rerum Novarum” schreef. Blijf rechtdoor de Wolstraat volgen. Ongeveer halfweg kom je aan de toegang van een heerlijk parkje: het Egmontpark (zie plan ). Neem je tijd om de tegels te bestuderen: er werden tekstfragmenten uit werken van Marguerite Yourcenar in gebeiteld. Deze Franse schrijfster werd in 1903 aan de Louizalaan geboren als Marguerite Cleenewerck de Crayencour en zou als eerste vrouw lid worden van de prestigieuse Académie Française. Ga de trap op naar het parkje. Wanneer je boven bent merk je aan je rechterkant een vrolijk kunstwerk op. Maak kennis met Peter Pan en zijn vriendjes (naar het boek van J.M. Barrie). Het kunstwerk werd aan de Belgische kinderen geschonken na WOI en is een kopie van het werk dat in het Londense Kensington Gardens staat opgesteld. Rechtover het standbeeld doemt de toren op van een hotel. Ooit was dit het Hilton hotel, waar in 1974 Jacques Brel kwam revalideren na een operatie in een Ukkels ziekenhuis. Raar toch, dat een man die in Ukkel een appartement bezat, hier zijn intrek nam ...

Park op de kleine Zavel © Philippe Debroe

7


Neem de straat naar rechts, en ga links van die rare bakstenen constructie het paadje naar beneden. Wanneer je terug op straat staat, neem je naar rechts en opnieuw de eerste links. Je komt zo op het Poelaertplein (zie plan ). Het justitiepaleis domineert de wijde omgeving. Indien je op een weekdag wandelt, ga dan gerust het gebouw eens binnen. Emile Verhaeren was advocaat-stagiair toen dit gebouw nét ingehuldigd was. Aster Berkhof situeert er enkele passages, Paul Verlaine kwam er ooit de leden van de balie toespreken, Herman J. Claeys werd er in een archaisch Nederlands veroordeeld en Ernest Claes moest er terechtstaan maar werd vrijgesproken van collaboratie.

Panorama Kunstberg © Kevin van Campenhout

Indien je niet naar de mastodont bent gewandeld, hou dan rechts, en steek de Regentschapstraat over. Het gebouw waar je nu voor staat, was lange tijd het ministerie van Justitie. Je zou denken dat het daar dus een saaie boel moet geweest zijn, maar niets blijkt minder waar. Verschillende ambtenaren lieten ons wat literatuur na: Fernand Toussaint van Boelaere bijvoorbeeld, maar ook de onnavolgbare Jan van Nijlen, die er directeur was. Of wat dacht u van Eugène Demolder, die er niets beter op gevonden had dan de gang naar zijn kantoortje om te vormen tot een ... kegelbaan! Och, er valt nog zoveel te vertellen over literatuur in Brussel. Maar laten we het er voor deze wandeling bij houden. We nodigen je uit om misschien aan de Grote Zavel, of onderaan de justitiekolos, van een terrasje te genieten en na te genieten van deze speurtocht.

COLOFON Deze wandeling werd ontwikkeld door Klare Lijn vzw, Passa Porta vzw, Koninklijke Bibliotheek van België en Muntpunt bib (de Hoofdstedelijke Bibliotheek Brussel) in het kader van het Cultureel Erfgoedforum Brussel. Het Cultureel Erfgoedforum Brussel wil de verhalen van de stad Brussel vertellen en doet hierbij beroep op samenwerking tussen verschillende Brusselse partners (organisaties, verenigingen, individuen). Meer info over het Cultureel Erfgoedforum: www.erfgoedbrussel.be of tel (0)2 563 05 82 Meer info over Klare Lijn vzw: www.klarelijn.be Meer info over Passa Porta: wwww.passaporta.be Meer info over Koninklijke Bibliotheek van België: www.kbr.be Meer info over de Brusselse bibliotheken: www.bruno.be Copyright: VGC Cultureel Erfgoedforum — Erfgoedcel Brussel Tekst: Jan Dorpmans (Klare Lijn) Foto’s: Kevin van Campenhout (VGC Erfgoedcel), Pascal Vandelanoitte, Philippe Debroe, Tijl Vereenooghe (erf-goed.be) Grondplan: CARTO uitgeverij Vormgeving: Annelies Vaneycken (Trans-ID)

at stra

t ogss

at stra togs Her

aan

t

an ON

TRO

Kun aat lsstr

str El za s- Lo th ar in ge ns tr aa t aa t

nwe

Nape aat

g

bli n

Elsensegal.

lsstr

stee

stla

Reg

entl

H er to g ss tr aa

t

Du

t traa arts

erse

de na pla traat s E -s Marsve ldstr. P

Nape

Ka

Hert

aat enstr

aat

g

t r.

e St ass

we

ss

Guldenvliesgalerijen

raat

at ie

el

rm

at ra st ol W

ra st ol

Wa v

urgst

He Vil r la -s mos tr. a

g at

ra st ps

ha

Re

at

ra

st

ge

nt

sc

ha

ps

Al

st

ne

ge

nt

at tra -s d

lar

t traa

Re W

n

Naamsepoortgalerij

een

er

Br

dd

re

Guldenvlies Galerijen

t

n

aa

lde

laa

est

Gu

es vli

tr

an

Ri

at

R. Cliquet -plein

te

-la

El sens

Qu

t aa str ert eh ot Gr str as

Wa

o rlo

at

. str

nt po tr. Du -s

Egmonttuin

n

n

Marsveldplein

Bolwerksq.

Yo M -d urce . oo n rg ar .

ar

laa

Marsveldstraat

NAAMSEPOORT

M

ix

tra

en

an

ne

J.

Egmontpaleis

g Re

tla

or

Pip

k

g

an

Ho

Conservatorium

om

Re

la

nts

t ng

li pe

Bo

ijs

t en

mo

t

aa

aa

er

at

Eg

tr

k we

tra

TROON -plein

ns

s

ens

-s tr aa t

oo

am

es

str

Prins Albertkazerne

ls Eze

rn

Kleine Zavel

B re d er o d e

s

n-

Paleis der Academiën

Tr

te

plein

Koninklijk Paleis

St.-Jacob-opKoudenberg

Ke

Er

Rekenhof

izen

Na

tr.

iem

sc

traat

Minie

mens

arit a str. nesse

mses t r a a t

Sam

m

Bo rg -g end an ae g l

Minst. Buitenl. Zaken t r aa t

WEU

sem he en er er Vi ind ans k nkm Zesjo

OLV ten Zavel

els

Zav

str.

Koningsplein

eu

Naa

t

c

-Ja

r oe n M r. Va -st

Boom

Poelaert -plein Justitiepaleis

g.

s ob

Bo St. denb roekstraat

ens Copp -str.

at

Miniemen

tr.

s na

n

.-A

St

Kte eniem Min str.

ustra

Ch. Hanssens -str.

g

Musea voor Schone Kunsten

aa

Grote Zavel

ee Watt

Kand ela straa arst

us

str

en

M

Pale

er

ek

Duiv

s

MIM

fb

Lam berm -stra ont at

Min. Bruss. Gew.

ro

Em. Vandervelde J. -plein Stevens -str.

ro

t

isb

St

a tra

Ho

Museumplein

Ru

Ro ll - s t e b ee r. k

Min

ek ro isb rij Ru gale

iz

la

Lebeau -s tra at

at

stra

Ke

s er

Kon

Paleis Schone Kunsten

Ko ud en be r

Trap

Koninklijke

Bibliotheek

a n Gerechtsplein

Warande

Hotel voorErrera

Te ra -st rke r. n

Zinn e straa rt

E d in b

Kunstberg

t

aat

g

at

Parkschouwburg

-str

at

Baro Horta n -str.

esian

er

berg

-str

tra

stra

ings

oste len

ss

PAR K

ings

tb

ande

Ther

er

ns

n

Natieplein

Wet

Kon

en te rs Ku

tei

Parlement

t r.

traa

iaa nss tr. och Par

laan

Ka nt e

Albertinaplein

uiv

rij

ns

te i n -s tr

ale

ve

a at

Bortier -galerij

Ra

-g

St

Wa r

ven s

rij tte st r.

Pu

aa

o

K str. Houtmarkt

oni ë n s

r.

Ra

ys

at

str

-

Mer cier

K ol

nst

ië lon

Putterij CENTRAAL STATION

eg

uis

Europakruispunt

enw

t

sth

lla

ste

aa

t traa

t-Jansstra

Ga

be

Kard .

Twa alf a p

sa

ena

Sp oo r-

eI

K e iz e r i n

Hu m ide

ma ke rs str a

at

tra rss

nt

dal

en s rst en Ke nnek ma

str

St.-Jans- D plein Sin

fa

at

sno

e uqu

In

Spanjeplein

Mag

kt ar m

ake

galerij

Agora -galerij

Kaa s

nm

el

uv

He

L

t

at

. Sint-Hubertusstr

r

aa

a str

kt

Grote Markt

t

Be

tr gs

n se l a r i j s t r a a t

ar

Ha r in g

sm

m su

r

Ka

Gr a

pe

ok

Pe

Ko arkt nnin gal ginn erij e-


Vle e Bro s-en od

8

©CARTO uitgeverij

© CARTO uitgeverij

Download meer literaire wandelingen op www.erfgoedbrussel.be of op de websites van onze partners.

BRUSSEL LEEST WANDELINGEN

Recommend Documents