Bronnenboek. Nijmegen, juli Buck Consultants International Postbus BL Nijmegen Tel : Fax :

Bronnenboek

Nijmegen, juli 2012

Buck Consultants International Postbus 1456 6501 BL Nijmegen Tel : 024 379 02 22 Fax : 024 379 01 20

Inhoud 1 2 3 4

Inleiding en context Economisch belang van Hoog Nederland Relatie economie en water Kansen voor water

 Buck Consultants International, 2012

1

1 Inleiding en context Manifest  In het manifest ‘Water op de hoogte’ worden de maatschappelijke en ruimtelijkeconomische belangen & de relatie met een duurzame zoetwatervoorziening in HoogNederland geïdentificeerd en beschreven.  Het bronnenboek bevat achtergronden, onderbouwingen en bronvermeldingen

Doel  Behouden en benutten perspectieven voor economische ontwikkeling, werkgelegenheid, landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten in Hoog Nederland, bezien in de relatie met de beschikbaarheid van zoetwater’  Illustratie van de problematiek van Hoog Nederland  

Te weinig aanvoer via rivieren, IJsselmeer, etc (circa 30% dekking) Toekomst: meer droogte, minder neerslag en meer neerslagpieken


2

2 Economisch belang Hoog Nederland A B C D E F

Afbakening Economische structuur Arbeidsmarkt en onderwijs Omgeving en landschap Terminals Parels in Hoog Nederland


3

A

Afbakening Toelichting  Oranje arcering  afbakening Hoog Nederland  Karakteristieken:    

zand- en veengronden; beekdalen stuwwallen veenkoloniale ontginningen

 Totale grondoppervlakte :  

1.766.366 ha (exclusief water), 52,4% van Nederland totaal 1.812.670 ha (inclusief water), 43,6% van Nederland totaal

Bron: CBS, 2012  Buck Consultants International, 2012

4

B

Economische structuur Samenvattende tabel Algemeen Totale grondoppervlakte Totale werkgelegenheid Vestigingen Toegevoegde waarde (benadering) Inwoners Beroepsbevolking Nationale landschappen Nationale Parken Natura 2000 gebieden Terminals Campusinitiatieven

Hoog Nederland abs 1.766.366 hectare 2.887.840 banen 421.050 vestigingen 210 miljard euro 7.423.444 inwoners 3.362.900 personen 10 14 91 21 24

Nederland abs 3.370.930 hectare 7.826.125 banen 956.932 vestigingen 509 miljard euro 16.644.450 inwoners 7.802.552 personen 20 20 160 36 55

Hoog Nederland % 52,4% 36,9% 44,0% 40,0% 44,6% 43,1% 50,0% 70,0% 57,0% 58,0% 44,0%

38.730 personen 40.050 vestigingen 899.676 hectare

96.700 personen 70.392 vestigingen 1.858.393 hectare

40,1% 55,0% 48,4%

4.551 hectare 47.480 personen 5.275 vestigingen

9.984 hectare 132.800 personen 12.635 vestigingen

45,6% 35,8% 41,7%

143.270 personen 10.115 vestigingen


38,0% 34,3%



31,0% 50,0%

1.410 personen 175 vestigingen

22.700 personen 800 vestigingen

6,2% 22,0%

Sectoren Landbouw Werkgelegenheid Landbouw Vestigingen Landbouw Areaal landbouw Recreatie Oppervlakte recreatiewater Werkgelegenheid Recreatie Vestigingen Recreatie Logistiek Werkgelegenheid logistiek Vestigingen logistiek Industrie Werkgelegenheid Industrie Vestigingen Industrie Energie Werkgelegenheid Energie Vestigingen Energie  Buck Consultants International, 2012

5

Werkgelegenheid  Totale werkgelegenheid Hoog Nederland: 2.887.840 banen (2010) 

36,9% van alle banen in Nederland

 Grootste sectoren   

Handel Zakelijke diensten Gezondheid en welzijnszorg

100%

Werkgelegenheid verdeeld naar sectoren, 2010

Bron: CBS, 2012

90%

Cultuur, sport, recreatie en overig

80%

Gezondheid en welzijnszorg

70%

Onderwijs en openbaar bestuur

60%

Diensten

50%

Horeca

40%

Vervoer en opslag

30%

Handel

20%

Bouwnijverheid

10%

Industrie & energie

0%

Landbouw, bosbouw, visserij Hoog Nederland


Overig Nederland

Nederland totaal

6

Vestigingen  In 2010 waren er 421.050 vestigingen in Hoog Nederland  

Dat is 44,0% van alle vestigingen in Nederland 55% van de bedrijven in de sector landbouw bevinden zich in Hoog Nederland

 Grootste sectoren    

Handel Zakelijke diensten Bouw Landbouw

Figuur: Vestigingen verdeeld naar sectoren, 2010

Landbouw, bosbouw, visserij Industrie & energie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Bron: CBS, 2012  Buck Consultants International, 2012

0%

5%

10%

15%

20%

25% 7

Toegevoegde waarde  De totale toegevoegde waarde van Hoog Nederland bedraagt circa 210 miljard euro (2009)   

Benadering o.b.v. gegevens COROP niveau Geen cijfers op gemeentelijk niveau beschikbaar Toegevoegde waarde Hoog Nederland in COROP Utrecht geijkt o.b.v. bedrijfsvestigingen en inwoneraantal

 Ongeveer 40% van de toegevoegde waarde van heel Nederland (ruim 509 miljard euro in 2009)


8

Beeldbepalende bedrijven Hoog Nederland


9

Meest innovatieve bedrijven 5. Sound Intelligence, Amersfoort 7. 3Dimerce Solutions, Eindhoven 8. Shuffle-Mix, Barneveld 11. Indes, Enschede 20. Clean Light, Wageningen 21. Hezemans Textiel, Eersel 22. Wallflore Systems, Rijen 26. DTILE, Arnhem 27. VDK Products, Moergestel 28. Mobihealth, Enschede 29. Scheepswerf De Kaap BV, Meppel 30. Smart Signs Solutions, Enschede 32. Catawiki (Benaulim), Assen 35. Mobillion, Ede 39. Yalp (Lappset Nederland), Goor 40. Swingseat, Tilburg 41. Go-Greener, Renswoude 42. PhoeniX Software, Enschede 44. MedicalMate, Oudenbosch 49. Herikon, Almelo

 20 bedrijven uit Hoog Nederland in de top 50 meest innovatie bedrijven in Nederland

Bron: MKB Innovatie Top 100 2011 Syntens; 2012


10

Snelst groeiende technologiebedrijven Ranglijst 2011 2. Drukwerkdeal.nl – Deventer 6. OYPO – Eindhoven 10. Service2Media – Enschede 13. CM Groep – Breda 14. Beslist.nl – Arnhem 15. Liquix – Terschuur 20. Enrise – Amersfoort 24. Symbol – Enschede 27. Advertisement – Uden 28. Morphis – ‘s Hertogenbosch 37. VerzuimReductie – Hengelo 43. Zero Creative - Nijmegen

 Benelux-ranglijst van snelstgroeiende technologiebedrijven in Nederland en België  44 in Nederland en 6 in België  12 van de 44 zijn gevestigd in Hoog Nederland

Bron: Technology Fast50 2011, Deloitte; 2012


11

C Arbeidsmarkt en Onderwijs Kerngegevens arbeidsmarkt Hoog Nederland  Inwoners:  

7.423.444 in 2011 44,6% van de totale bevolking in Nederland

 Beroepsbevolking (bevolking in de leeftijd van 15-65 jaar):  

3.362.900 in 2011 43,1% van de totale Nederlandse beroepsbevolking

 Werkgelegenheidsfunctie (aantal banen ten opzichte van het aantal inwoners tussen de 15 en 65 jaar):  

0,9 in Hoog Nederland (aantal banen minder groot dan beroepsbevolking)  per saldo is sprake van meer uitgaande pendel dan inkomende pendel 1,0 in Nederland


12

Prognose ontwikkeling bevolking  Landelijke prognoses laten een lichte groei in bevolking zien tot 2040  Binnen Hoog Nederland flinke regionale verschillen  Enkele regio’s boven landelijk gemiddelde:   

Utrecht Veluwe Noord- en Zuidwest-Overijssel

 Echter ook krimpregio’s   

Heel Limburg! Achterhoek Zuidoost-Drenthe

Groei (2010=100) Noord-Drenthe Zuidoost-Drenthe Zuidwest-Drenthe Noord-Overijssel Zuidwest-Overijssel Twente Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Utrecht West-Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant NO-Noord-Brabant ZO-Noord-Brabant Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg Nederland

2020 105,2 100,2 103,3 105,7 104,7 102,1 104,1 98,8 103,5 108,2 102,1 103,8 102,8 102,7 100,3 100 95,9 103,9

2030 108,8 99,6 105,3 109,7 109,2 102,7 108,5 96,2 105,1 114,9 102,3 106,9 103,9 103,6 99,3 98 90,3 106,7

2040 109,2 97,2 106 110,8 110,1 101,5 111,8 92,8 104,3 119,9 100,2 107,8 102,6 102,4 95,9 93,5 82,7 107,6

Bron: Primos, 2012  Buck Consultants International, 2012

13

Opleidingsniveau  Enkele concentraties hoger opgeleiden in Hoog Nederland    

Hoogopgeleide beroepsbevolking

Eindhoven Tilburg Arnhem-Nijmegen Zwolle

 13 universiteiten in Nederland, 6 in Hoog Nederland      

TU Eindhoven Universiteit Twente Universiteit Maastricht Universiteit Tilburg Radboud Universiteit Nijmegen Wageningen UR

 42 hogescholen in Nederland, 22 in Hoog Nederland (bron: HBO Raad, 2012) Bron: Compendium voor de leefomgeving  Buck Consultants International, 2012

14

 Het Innovatiecontract van de Topsector Watertechnologie onderscheidt de volgende kennis- en onderwijsinstellingen die actief zijn op het gebied van watertechnologie: 

Hoog Nederland − − − − −



Universiteit Twente Wageningen UR TU Eindhoven Hogeschool Van Hall Larenstein Saxion

− −

STOWA Stichting RIONED

− − − − − −

TTI Watertechnologie Wetsus KWR Watercycle Research Institute TNO Deltares RIVM Technologiestichting STW

Rest van Nederland − − − − − −

TU Delft Unesco IHE VU Amsterdam Hogeschool Zeeland Hanzehogeschool Groningen Hogeschool Utrecht

Bron: Innovatiecontract Topsector Watertechnologie  Buck Consultants International, 2012

15

D Omgeving en landschap  Nationale Landschappen  

Gebieden in Nederland waar zich een unieke combinatie van agrarisch gebied, natuur en cultuurhistorie bevindt In Hoog Nederland: 10 van de 20

 Nationale Parken  

Bijzondere natuurgebieden in Nederland, die als Nationaal Park zijn aangewezen In Hoog Nederland: 14 van de 20

 Natura2000  

Europees netwerk van natuurgebieden waar belangrijke flora en fauna voorkomen In Hoog Nederland: 91 van de 160

Bron: Natura 2000, Nationale Landschappen, Nationale Parken; bewerking BCI, 2012  Buck Consultants International, 2012

16

E

Terminals in Hoog Nederland

 In Hoog Nederland   

58% van alle Terminals (21 van 36) Alle Trimodale Inlandterminals 11 van de 17 Binnenvaartterminals (65%)

Bron: BCI, 2012  Buck Consultants International, 2012

17

F

Parels in Hoog Nederland

 Campussen  Topsectoren  Economische kernregio’s         

Greenport Venlo Brainport Eindhoven FoodValley – Gelderse Vallei Chemelot – Zuid Limburg Kennispark Twente Peelhorst als gebiedsontwikkeling Logistieke Hotspot West Brabant – Dinalog Biobased Economy West Brabant Maasplassen


18

Campussen in Nederland Idee Opstart Groeifase Volwassen

 Circa 55 campusinitiatieven in Nederland  24 in Hoog NL 

3

6

19

Eindhoven Zuid-Limburg Twente Arnhem-Nijmegen

17 16 12 15 20 21 13

18 28 27

3 ‘volwassen’ campussen − − −

4 2 5

Concentraties o.a. rond − − − −



1

33

25

7

14

22 26 23 24 30 29 31 32

Food Valley High Tech Campus Kennispark Twente

8

11 9

10

36 53

3 5

44 42 40 37 41 43 38 39

34

55 54 52

51

48 50 49

47


46

45

19

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.

Kennispark Leeuwarden - Leeuwarden Wetsus/ Watercampus - Leeuwarden UMCG Omgeving - Groningen Zernike Science Park - Groningen Sensor Information Parc - Assen Kenniscampus Emmen - Emmen Kennispark Twente - Enschede Thales Campus - Hengelo NXP/ Novio Campus - Nijmegen Universiteit Nijmegen/UMC/Mercator - Nijmegen WUR Wageningen/Food Valley - Wageningen Medical Trade Park - Almere Mediapark - Hilversum Science Park Utrecht - Utrecht AMC Medical Business Park - Amsterdam Science Park Watergraafsmeer - Amsterdam Shell NTC/ New Energy Docks - Amsterdam VU Biomedical Park - Amsterdam ECN Petten - Petten Solvay Weesp - Weesp Amsterdam Zuidas R&D - Amsterdam Greenport Campus - Westland TU Delft Campus - Delft Technopolis - Delft ICT/ Creatieve Campus Binckhorst - Den Haag Technologie Park Ypenburg - Den Haag Bio Science Park - Leiden Space Business Park - Noordwijk


29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55.

Biobased Campus - Rotterdam Erasmus Medisch Centrum Hoboken - Rotterdam Rotterdam Climate campus - Rotterdam Research Business Park Schieveen - Rotterdam Internationale Zone - Den Haag High Med Campus - Best Health Campus - Boxmeer Food & Health Campus - Den Bosch Design Campus Strijp S - Eindhoven High Tech Campus - Eindhoven TUe Campus - Eindhoven Brainport Innovative Campus - Eindhoven Groene Campus - Helmond High Tech Automotive Campus - Helmond High Med Campus – Veldhoven Wijkerpoort-Tilburg Euro-Avantis - Heerlen Life & Science Campus - Maastricht Chemelot - Sittard-Geleen Greenport Campus - Venlo Océ Campus - Venlo Scheuten (Sunrise) Campus - Venlo Bèta Campus - Terneuzen Bio Park - Terneuzen Logistieke Campus Breda - Breda Aviolanda - Woensdrecht Maritiem - Vlissingen 20

Topsectoren in Nederland 1

Chemie

6

Water

2

Life-sciences

7

Agro-food

3

Hightech Systems 8 Tuinbouw en uitgangsmaterialen

4

Energie

5

Logistiek

9

Creatieve industrie

1 1

9 2

5

9 7 4 3 2

3 2 6 1 7

4

3 1

8 5

Grote bedrijven o.a. • Grolsch • Essent • Alliander • Sligro • Mars • Bavaria • Unox • Heinz • Océ • ASML • Philips • VDL • DAF • Seacon • DSM • Sabic • Akzo Nobel • Universiteiten • Zorginstellingen

3


4 2

1

21

Economische kernregio’s In Hoog Nederland zijn anno 2012 acht economische kernregio’s te onderscheiden. Hiermee wordt gedoeld op regio’s met een concentratie aan economische dynamiek en innovatie, die extra stimulans krijgt door inzet onder de koepel van samenwerkende partijen uit overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. De voorbeelden in Hoog Nederland zijn: • Chemelot in Zuid-Limburg (focus op chemie en nieuwe materialen) • Brainport Eindhoven (focus op high tech systems in brede zin) • Dinalog in Breda (focus op innovatie in de logistiek) • Green Chemistry in West-Brabant (focus op biobased economy) • Greenport Venlo (focus op agrofood en tuinbouw) • Health Valley ( focus op health en life sciences) • Food Valley (focus op agrofood) • Kennispark Twent (focus op high tech systems en life sciences)


22



Bron: Chemelot.nl  Buck Consultants International, 2012

Doelen:   

2.000 FTE’s in 2018 (additionele werkgelegenheid) 50 nieuwe bedrijven op Chemelot Campus in 2018 Aandeel DSM onderzoekers van 90% naar 50% in 2018 23

Brainport Zuidoost-Nederland 35 procent van de Nederlandse export 45 procent van de private investeringen in R&D 55 procent van alle patentaanvragen

5 topsectoren High Tech Systems & Materials Food Automotive Lifetec Design

Bron: Website Brainport, 2012  Buck Consultants International, 2012

24

Omvang complex 52.000 banen in primaire sector 84.000 banen in rest keten € 1,4 miljard TW primaire sector € 6,6 miljard TW rest keten

Greenport Venlo Glastuinbouw Vollegrond teelt Veehouderij Fresh & Food Agribusiness (Agro)Logistiek Zakelijke/financiële dienstverlening Detailhandel


25

Logistieke Hotspot West Brabant Focus op waardetoevoeging in het logistieke proces:

2008

Afgelopen jaren 150 nieuwe logistieke bedrijven 8.000 arbeidsplaatsen Investeringsvolume: 1,4 miljard euro

assembleren configureren verpakken ompakken prijzen labellen testen

Voorbeelden Logistieke Partijen Kuehne + Nagel Canon Microsoft Ricoh Hero Apple Bron: Rewin, 2012  Buck Consultants International, 2012

26

Biobased Economy West Brabant Vijf pijlers 1. Toplocaties  Green Chemistry Campus  Agro- en Foodcluster Nieuw Prinsenland  Energieweb Moerdijk 2. Business Development  Diverse werkprogramma's  Bedrijvenplatform: Biobased Innovations  Voorbeeldproject: aubergineteelt 3. Onderwijs en Kennis  Via Centre of Expertise Avans  Ontwikkeling Human Capital Roadmap 4. Financieringsinstrumentarium  Investeringsmiddelen via BOM / Provincie  Financial Matching via REWIN 5. Branding en Acquisitie  Aanstelling acquisiteur Green Chemistry Campus  Gericht acquisitieplan Nieuw Prinsenland  Deelname aan Biobased Delta (Zuidwest-Nederland)

In West Brabant (2011)  Particperen 104 bedrijven in 13 regionale biobased projecten.  Er werd 8,6 miljoen geïnvesteerd in de sector.

Bron: Rewin, 2012


27

  



165.00 banen 8 gemeenten / 330.00 inwoners 1 Universiteit, 3 Hogescholen, 3 ROC’s

8 beleidsvelden        

economie, food en innovation klimaat, energie en afval ruimtelijke ontwikkeling/leefbaarheid recreatie, toerisme en cultuur sociaal domein sport, onderwijs en arbeidsmarkt Wonen verkeer en vervoer

Bron: Regio Food Valley  Buck Consultants International, 2012

28



Diverse initiatieven      

Mechatronics Valley Twente Thales Campus UT (in ontwikkeling) Kennispark Twente Innovatieplatform Twente MESA+ / High Tech Factory NanoLAB NL





Kennispark Twente is een internationale hotspot op het gebied van micro- en nanotechnologie, medische technologie, ICT/telematica en high tech systems. Op een terrein van 180 hectare zit een grote concentratie van topkennis, talent en internationaal opererende bedrijven. Doel: 10.000 nieuwe arbeidsplaatsen (in 2007: 5.000)

Bron: BCI, Kennispark Twente  Buck Consultants International, 2012

29

Voorbeeld: MedTech & Hightech Voorbeeld van een analyse van de concentratie van economische activiteiten en innovatie langs de as Enschede-Nijmegen-Oss-Eindhoven: de red med tech highway. Doel is de samenwerking (cross overs) tussen topsectoren (hightech systems, life sciences, medical technology) te optimaliseren, teneinde meer economische spin off te realiseren.


30

De Peelhorst als gebiedsontwikkeling 

  

De Peelhorst is een gebied met mooie dorpen en natuur, maar ook met de hoogste veedichtheid van Europa. De een zal dit positief beoordelen, maar in toenemende mate zien inwoners de landbouw als een bedreiging voor hun welzijn en welvaart. Het agrarisch productielandschap in de Peelhorst is het centrum van de intensieve veehouderij in Nederland. In de Structuurvisie wijst de provincie het gebied aan als aandachtsgebied agrarische ontwikkeling De Peelhorst bevat 3 grote natuurgebieden   




De Maashorst De Peel De Stippelberg

In de gezamenlijk gebiedsontwikkeling is aandacht voor beide aspecten

31

Recreatieve Parel De Maasplassen  Activiteiten  Grootste aaneengesloten watersport gebied van Nederland  Netwerk van grote en kleine plassen  Oppervlakte van ruim 3000 hectare


      

Boot en Kano (verhuur) Jachthavens Rondvaarten Stranden Veerdiensten Vissen Vakantiehuizen

Bron: www.maasplassen.com

32

3 Belang van water A B

Watergebruik algemeen Watergebruik naar sectoren


33

A

Watergebruik algemeen

 Waar en wanneer water beschikbaar moet zijn en van welke kwaliteit is afhankelijk van de waterbehoefte en de achtergronden van de watergebruiker

 De waterbehoefte kan ingedeeld worden in categorieën      

Landgebruikers (land- en tuinbouw) Industrie (o.a. chemische industrie, papier- en voedingsmiddelenindustrie) Watergebruikers (binnenvaart en recreatie). Drinkwaterwinning Energievoorziening Natuur en Landschap


34

 De relatie met en het belang van water: de watervraag is in kwaliteit en kwantiteit tegen elkaar afgezet.

Bron: RWS, 2011


35

 De functie van water wordt grofweg ingedeeld in drie categorieën   

Water als grondstof water als procesfactor water als drager

 Waterfuncties afgezet tegen watervragers: Grondstof Landgebruikers Land- en Tuinbouw Bosbouw Natuur Landnatuur Waternatuur Landschap Sectoren Industrie (Chemie, Agro & Food, Papier) Energie Water gebruikers Logistiek (binnenvaart) Recreatie Nutsvoorziening Stedelijk omgeving  Buck Consultants International, 2012

Procesfactor

Drager

Bron: BCI, 2012

36

 De belangrijkste waterbronnen zijn neerslag en het water dat door rivieren van buiten het gebied wordt aangevoerd.  Het watergebruik via verdamping (landbouw, natuur) is verreweg de grootste post. Van gemiddeld 800 mm neerslag in een jaar (in Nederland) verdampt er zo’n 550 mm2. Dat is ongeveer 70%. De overige 30% wordt gebruikt voor kunstmatige onttrekking of wordt afgevoerd naar zee. Landbouw en natuur zijn de belangen met het grootste watergebruik en dus de grootste waterbehoefte.

Bron: Bron: RBO Rijn Oost / DHZ, 2012  Buck Consultants International, 2012

37

B

Wateronttrekking naar sectoren

Figuur: Wateronttrekking naar sectoren, 2009

Bron: CBS, 2012

 Het meeste water wordt onttrokken door   

energie (61%) industrie (chemie, papier, agro & food, overig) (26%) waterbedrijven en afvalbeheer (11%)


38

 Soorten wateronttrekking Nederland 2009    

leidingwater: 374 miljoen m3 grondwater: 1.037 miljoen m3 oppervlakte water: 14.224 miljoen m3 totaal: circa 16 miljard m3

 Soorten wateronttrekking naar sector 2009 3

Leidingwater (mln. m )

3 (mln. m ) 3 Leidingwater Oppervlaktewater

Grondwater (mln. m ) 82,4

50,9 121,5

0,1 Landbouw, bosbouw 121,5en visserij 188,2 Delfstoffenwinning

3,6

0,9 13,9 50,9 890,6

Industrie 4,6 10,9

182,8

761,6

3

(mln m )

4,6 Energievoorziening 4,6 Waterbedrijven en afvalbeheer 10,9 Overig 9665,2

Landbouw, bosbouw en visserij 3653,3 3,6 Landbouw, bosbouw en visserij Delfstoffenwinning Landbouw, bosbouw en Delfstoffenwinning

Industrie Delfstoffenwinning

Industrie

Energievoorziening Industrie Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheer Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheerOverig Waterbedrijven en afval 182,8


39

Industrie  De industrie heeft een relatief grote waterbehoefte 

Aandeel op de totale wateronttrekking: 26%,



90% daarvan is oppervlaktewater (na gebruik weer geloosd)



5% waterverbruik in industriële processen door drinkwaterbedrijven als (hoog- en laagwaardig) industriewater geleverd aan de industrie

 Voor Hoog Nederland is de industrie een belangrijke sector 

8,5% van alle vestigingen



6% van de totale werkgelegenheid

 De sector heeft een grote toegevoegde waarde  In Nederland vier regio’s met sterke concentraties arbeidsintensieve industrie: Brainport Eindhoven, Achterhoek, Twente (en Friesland)  Ook veel kennisintensieve industrie (o.a. chemie) en kapitaalintensieve industrie (o.a. voeding, papier) in Hoog Nederland  Buck Consultants International, 2012

40

 In totaal zijn er in de sector industrie in Hoog Nederland  

circa 240.000 mensen werkzaam (31% van Nederland) circa 52.000 vestigingen (50% van Nederland) (CBS, 2010)

 Industrie bestaat uit verschillende subsectoren  voedingsindustrie  chemische industrie  papierindustrie  raffinaderijen  basismetaal

Bron: Compendium voor de Leefomgeving, 2012  Buck Consultants International, 2012

41

 Karton- en Papierfabrieken in Hoog Nederland 



Water is essentieel voor de productie van karton en papier Voor de productie van 1 ton papier is zo’n 8 m3 water nodig

Bron: VNP, 2012; bewerking BCI  Buck Consultants International, 2012

42

Energie  Voor de energiesector is water essentieel. Met name voor elektriciteitscentrales speelt water een belangrijke rol in het productieproces. De energiesector heeft een grote waterbehoefte. In totaal neemt de sector in 2010 61% van de totale wateronttrekking voor haar rekening (CBS, 2012).  Water wordt in deze sector hoofdzakelijk gebruikt als koelwater ten behoeve van het productieproces. Het koelwater wordt onttrokken uit oppervlaktewater en wordt na gebruik weer geloosd. Voor energiecentrales is ligging aan water dus van groot belang. Veel centrales zijn gelegen aan het water (zie figuur volgende sheet).


43

Energiecentrales in Nederland > 60W 1 2

Bron: Energie-Nederland, 2011

3

7 8 10 11 12 16 17 18 20 19 21 22 23 24 25

6 9

33

13

14

34 35

15 30

31

36

32

26 27

4 5

28 29 37 38 39

Opgesteld vermogen centrales (2010): Nederland: Hoog Nederland (centrales >60MW)  Buck Consultants International, 2012

25.415 3.425

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

Eemscentrale 2.469 MW Delesto 530 MW Bergum 654 MW WKC Klazinaveen 63 MW WKC Erica 63 MW Lelystad Maximacentrale 890 MW HVC Alkmaar 94 MW Velsen 846 MW Purmerend 69 MW IJmond 144 MW AEB/HRC Amsterdam 160 MW Amsterdam 1.229 MW Diemen 249 MW Almere WKC 118 MW Utrecht Merwedekanaal 416 MW Leiden 81 MW Den Haag 79 MW Delft 93 MW RoCa 269 MW Maasvlakte 1.052 MW UCML 90 MW AVR Botlek 124 MW PerGen 300 MW Rijnmond Energie 790 MW Rotterdam Galileïstraat 209 MW Moerdijk 339 MW Sloecentrale 970 MW Borssele 915 MW Terneuzen Elsta 405 MW Utrecht Lage Weide 247 MW Geertruidenberg Amercentrale 1.245 MW Dongecentrale 121 MW Harculo 356 MW Salinco 60 MW WKC Enschede 60 MW Nijmegen Gelderland Centrale 590 MW Buggenum 253 MW Maasbracht Clauscentrale 1.290 MW Geleen Swentibold 231 MW 44

 Elf centrales (30%) met een capaciteit groter dan 60 MW zijn gelegen in Hoog Nederland. Gezamenlijk hebben deze centrales een opgesteld vermogen van 3.425 (circa 13% van de totale beschikbare vermogen in Nederland) (Energie Nederland, 2011).  Werkgelegenheid Energie Hoog Nederland: 1.410 personen (CBS, 2010) 

Nederland: 22.700 personen  Hoog Nederland: 6,2%

 Vestigingen Energie Hoog Nederland: 175 vestigingen (CBS, 2010) 

Nederland: 800 vestigingen  Hoog Nederland: 21,9%


45

Landbouw  Omschrijving van landbouw in Hoog Nederland 

Werkgelegenheid Hoog Nederland: 38.730 personen (CBS, 2011, definitie exclusief agrariërs zonder betaald personeel) −



Bedrijven Hoog Nederland: 40.050 bedrijven (CBS, 2011) −



Nederland: 96.700 personen  Hoog Nederland: 40,1% Nederland: 70.392 bedrijven  Hoog Nederland: 55%

Areaal: 899.676 hectare landbouwgrond (CBS, 2011) −

Nederland: 1.858.393 hectare  Hoog Nederland: 48,4%

 Landbouw is de sector met de grootste waterbehoefte van Nederland. Van de 800 mm neerslag die er gemiddeld in Nederland valt, verdampt er gemiddeld ongeveer 400 mm via landbouwgewassen.

Bron: RBO Rijn Oost / DHZ, 2012


46

Recreatie  Voor de recreatieve sector heeft water twee functies  

Water als beleving (recreëren aan het water) Water als drager (pleziervaart)

 Oppervlakte binnenwater Nederland (excl. IJsselmeer en de Randmeren; incl. Rijn en Maas): 128.000 hectare (CBS, 2012) 

Aandeel Hoog Nederland: 25%

 Oppervlakte recreatiewater Nederland: 9.984 ha 

Oppervlakte recreatiewater Hoog Nederland: 4.551 ha (45,6%)

 Werkgelegenheid Recreatie* Hoog Nederland: 47.480 personen (CBS, 2012) 

Nederland: 132.800 personen  35,8%

 Vestigingen Recreatie* Hoog Nederland: 5.275 (CBS, 2012) 

Nederland: 12.635 vestigingen  Hoog Nederland: 41,7%

* gedefinieerd als cultuur, sport en recreatie  Buck Consultants International, 2012

47

 Aandeel waterrecreatie in vrijetijdsactiviteiten in Nederland: 4%  De Nederlander waardeert water in de recreatieomgeving

Bron: Monitor Vrijetijd en Toerisme, 2009  Buck Consultants International, 2012

48

Logistiek  Werkgelegenheid logistiek* Hoog Nederland: 143.270 personen 

Nederland: 376.800 personen  Hoog Nederland: 38,0%

 Vestigingen logistiek* Hoog Nederland: 10.115 

Nederland: 29.455 vestigingen  Hoog Nederland: 34,3%

* Gedefinieerd als Vervoer en Opslag Bron: CBS, 2012


49

Quality of Life / Stedelijke omgeving  Water is onderdeel van het vestigingsklimaat en heeft impact op de kwaliteit van de leefomgeving  De essentie schuilt met name in:  water als essentiële factor voor (het in stand houden van) de aantrekkelijkheid van het landschap  water als aantrekkelijk element (oppervlaktewater) in natuur en landschap  water als belangrijke drager van recreatie  het belang van schoon en voldoende (drink)water


50

4 Kansen voor Water  In het kader van dit project is met 23 bedrijven en instanties gesproken over het belang van water voor de bedrijfsvoering  In dit hoofdstuk een overzicht met gesproken partijen en een kort overzicht van de belangrijkste signalen per sector


51

Gesprekpartners             

Nutreco Betuswe Bloem Grolsch Gulpener LLTB LTO Noord Seacon ECT CTT MCS Meppel Deltares BCI LEI / WUR


         

Vewin Dinalog Landgoed Twickel Hiswa Electrabel GDS Sappi Nijmegen Lyondell Basell Chemelot (USG) BASF Maastricht Holland Marina (Maasplassen)

52

“Type” wateronttrekking per sector Leidingwater

Grondwater

Oppervlaktewater

Industrie

Energie Landbouw Recreatie

Logistiek Natuur

Bron: interviews bedrijfsleven Hoog Nederland (BCI 2012)  Buck Consultants International, 2012

53

Belang water + veranderingen verwacht Groot

Industrie Belang water

Energie Landbouw Recreatie Logistiek Natuur

Klein Veel

Weinig

Veranderingen voor toekomst verwacht


54

 Veranderingen breed opvatten  Kwaliteit water − Recreatiesector verwacht verslechtering kwaliteit door aanvoer slib

 Beschikbaarheid grondwater − Verdroging van de grond leidt tot het bouwen van energiecentrales aan zee

 Prijs water − Stijgende waterprijs voor landbouw belangrijk fenomeen


55

Oplossingsrichtingen Bedrijven zien een breed spectrum aan oplossingsrichtingen als zich (structureel) problemen voordoen met de beschikbaarheid van water Zuiniger/ Verhuizen Innoveren Hergebruik

‘Eigen’ bronnen

Aanvoer

Minder kwaliteit

Industrie

Energie Landbouw Recreatie

Logistiek Natuur


56

 Uitleg per sector 

Landbouw −



Energie − −



Problemen beperkt zichtbaar Eventuele problemen ‘lossen zichzelf wel op’

Industrie − −



Problemen waterkwaliteit beperkt zichtbaar

Logistiek − −



Grootste watergebruiker Aanwezigheid water essentieel als koel- en proceswater

Recreatie −



Lage waterprijs is essentieel voor productieproces

Waterverbruik laatste jaren gedaald Kwaliteit van het water belangrijk

Natuur is niet als ‘sector’ geïnterviewd: natuur kan niet verhuizen maar de kwaliteit zal leiden onder problemen met de beschikbaarheid van water


57

 Uitleg oplossingen  Betreft beleid of mogelijke denkrichtingen hoe om te gaan met waterproblematieken (kwantiteit, kwaliteit, prijs)  Bolletjes geven aan dat geïnterviewde bedrijven deze oplossingen als mogelijke opties te zien


58

Bronnenboek. Nijmegen, juli Buck Consultants International Postbus BL Nijmegen Tel : Fax :

Recommend Documents