Nijmegen, juli

Gelijk Spel! Sportvrouwen met het oog op Beijing

De Olympische Spelen gaan terug tot het Griekenland van 776 voor Christus. Aanvankelijk betrof het een louter mannelijke aangelegenheid. Vrouwen waren niet alleen uitgesloten van de competitie, ze mochten zelfs als toeschouwer het gymnasion niet betreden. Anno 2008 zijn Olympische Spelen zonder vrouwen ondenkbaar. Maar onderscheid tussen mannen en vrouwen is er in de sport nog steeds. Veruit de meeste sporten zijn gescheiden en aan mannen en vrouwen worden vaak verschillende eisen gesteld. In de media wordt ook bericht over sporten die typische mannelijk of typisch vrouwelijk zouden zijn. Zo werd in 2004 in het NRC Handelsblad de vraag opgeworpen of het wel een goed idee zou zijn om vrouwenboksen op te nemen in de spelen van 2008. Inmiddels weten we dat het vrouwenboksen het Olympisch programma van Beijing niet heeft gehaald. In dit dossier kijken we aan de vooravond van de Olympische Zomerspelen 2008 op verschillende manieren naar de participatie van vrouwen in topsport en naar hoe beeldvorming daarin een rol speelt. Nijmegen, juli 2008

http://ancientolympics.arts.kuleuven.be/

Over het algemeen bestaat het beeld van topsporters als jonge mensen; in sommige takken van sport wordt de top zelfs gevormd door tieners. Minstens twaalf Nederlandse deelneemsters aan de Olympische Spelen in Beijing laten echter zien dat zij ook na hun dertigste topprestaties kunnen leveren. Waterpoloster Gillian van den Berg, tafeltennisster Elena Timina en amazone Anky van Grunsven zijn de vijfendertig zelfs gepasseerd. De meeste van deze ‘oudere’ vrouwen combineren topsport met moederschap. En ook jongere sportsters laten zien dat moederschap geen obstakel hoeft te vormen voor een carrière in de topsport. Anouk Mels (softbal), Edith van Dijk (zwemmen), Kirsten van der Kolk (roeien), Suzanne Harmes (turnen) en andere vrouwen doorbreken de negatieve beeldvorming rond topsport en moederschap.

De betiteling ‘allochtoon’ (m/v) wordt in verband met topsport zelden of nooit gebruikt. Etniciteit of afkomst lijkt, anders dan in andere sectoren van de samenleving, in topsport niet relevant. Het gaat om de prestaties en medailles te winnen voor Nederland. Onder andere Hilda Kibet, Li Jie, Lornah Kiplagat, Elena Timina, Deborah Gravenstein verdedigen in Beijing de Nederlandse eer. En omgekeerd neemt een aantal Nederlandse sportsters, onder andere hockeysters Claire Visser en Kim de Haas, onder de vlag van Aruba deel aan de Olympische Spelen van Beijing.

In heden en verleden hebben culturele en religieuze normen de deelname van vrouwen aan sport beperkt. In de westerse wereld bestaat over het algemeen het beeld dat hier de participatiemogelijkheden voor vrouwen in topsport inmiddels gelijk zijn aan die van mannen, terwijl in de islamitische wereld vrouwensport taboe zou zijn. In werkelijkheid is slechts in twee islamitische landen - Saoedi-Arabië en Brunei - sportdeelname expliciet verboden voor vrouwen. Wel zijn er weinig islamitische landen waar sport voor vrouwen gewoon is: er zijn weinig of geen voorzieningen en financiële middelen voor promotie van vrouwensporten. Desondanks grijpen moslimvrouwen in bijvoorbeeld Iran, Afghanistan, Algerije en Marokko alle kansen aan om zich in diverse sporten te ontwikkelen.

Aan de eerste moderne Olympische Spelen in 1896 deden geen vrouwen mee. Niet dat deelname voor hen verboden was, maar sport was in die tijd nog vooral een mannendomein. Daar kwam al snel verandering in. Vooral de afgelopen drie decennia zijn vrouwen in de top van diverse takken van sport doorgedrongen, niet alleen in de (internationale) competitie, maar ook als trainer, scheidsrechter, coach of bestuurder. De opmars van vrouwen in de sport is niet te stuiten.

GEKWALIFICEERDE SPORTSTERS PER 10 JULI 2008

ATLETIEK

TAFELTENNIS

Laurien Hoos (zevenkamp)

Li Jioao

Lisa Mensink (triatlon)

Li Jie

Jolanda Keizer (zevenkamp)

Elena Timina

Hilda Kibet (marathon)

TENNIS

Lornha Kiplagat (marathon)

Michaëlla Krajicek (enkelspel)

BEACHVOLLEYBAL

TURNEN

Rekka Kadijk en Merel Mooren

Suzanne Harmes

BMX (fietscros)

WIELRENNEN

Lieke Klaus

Chantal Beltman (wegwedstrijd)

HOCKEY

Mirjam Melchers (wegwedstrijd + tijdrit)

Vrouwenteam

Marianne Vos (wegwedstrijd + tijdrit)

JUDO

WATERPOLO

Edith Bosch

Vrouwenteam

Deborah Gravenstein

ZEILEN

Carola Uilenhoed

Lobke Berkhout en Marcelien de Koning (470-klasse)

Elisabeth Willeboordse

Annemieke Bes, Mandy Mulder en Merel Witteveen (Yngling)

KANOVAREN

ZWEMMEN

Ariane Herde

Linda Bank (lange baan)

MOUNTAINBIKEN

Inge Dekker (lange baan)

Elsbeth van Rooy

Chantal Groot (lange baan)

ROEIEN

Femke Heemskerk (lange baan)

Marit van Eupen en Kirsten van der Kolk (LW2x klasse)

Saskia de Jonge (lange baan)

Dames acht

Ranomi Kromowidjojo (lange baan)

SCHERMEN

Hinkelien Schreuder (lange baan)

Indra Angad-Gaur (Floret)

Jolijn van Valkengoed (lange baan)

SOFTBAL

Marleen Veldhuis (lange baan)

Vrouwenteam

Edith van Dijk (open water) Sonja en Bianca van der Velden (synchroonzwemmen – duet)

e Op

en

an

bij d oum 998 spel rnelia B aar l en, 1 e ld k e n o en –D mes nisster K ndse win succes1903 elo, et da n la n

te Alm er en nh ee man inning i pen was nige Ned was ze de bronz n u o B t p rw Kea aar ove oenscha orlopig e aarnaas Timmer he Spele i h o k D p v t n . i e e m pisc o ea a H en M se K eerste m-toerno ze met j de Olymefende K n a r i e F won 27 d d Sla , beo bel b in 19 en Gran lster. Zo ngddub e tennis iveau. e e n v e van bbelspe het gem s. Behal lf op top j u i o r n d i g l a vo edaille in P ckey en m o 1924 van ouman h B

Lien

Gis olf For De . t de Ol y Koc mpi doo k, N s ede r rlan Ned braak che S ds O p v e e o r len or d o s tmoc land In d i v e a ë, 1 Ann hten m voor de olymp n 192 910 8 i a e s –A te d Giso edoe eerste che v in Am ms t elve n l r i en, le w e toen f was d . Hoog keer d ouwen sterdam o a e e a s n p t e t w l e e . In r n (z v drie e a i t r n i r o r e uwe k. H en e kee haar ilvere ste Ne gster en n et C r he s t we portloo n) olym derland aroline hieraan was in reld p s p reco baan ische e atlerd h verb med a e oog spri terde z ilnge e n– Sjoukje Dijkstra Akkrum, 1942 kunstrijden Sjoukje Rosalinde Drievoudig wereldkampioene Olympische Winterspelen: Dijkstra nam drie keer deel aan in 1956 in Cortine voor het eerst als veertienjarige zilver in Squaw Valley en ze n d’Ampezzo, vier jaar later wo . 4 een gouden plak in Innsbruck tenslotte behaalde ze in 196 won lle dai me die een gouden Zij was de eerste Nederlander rom benoemd tot Ridder in daa d wer bij de Winterspelen, en de Orde van Oranje-Nassau. 199 3

–G 11 , 19

a, oud

el kw e o o d un e ee un, aal Bra Bra d, beh s de 28 in wom z aarm pioen h e i e r i D kam pisc ar oem ijden n 19 lag z Ma 2 l e. rM t va rugs e fina zwem Olym 198 mste n gen ces n d r c le e e e Zw ’ Brau ste su erspe mete on ze pisch welijk t s 0 u m w m o u 0 o ‘Z r gro e Zo de 1 d en e Oly le vr haa mpisch m. Op drecor rlands ividue l d Oly sterda were Nede dse in e w t n m s u A nie eer derla een zij de te Ne s was e eer . d én pioen k am Rot

am terd

Atje K e Schaa ulen-Deelst ra Grou tster A tje w, moede r van d Keulen-Dee 1938 de ker rie kind lstra w np a e sen en loeg. Maar ren en werd s in 1970 32 ze wer sportv d allro daarom niet jaar oud en rouw v len van un op a n 1 één zil 972 won ze dat jaar. Tij d wereldkam genomen in veren pioen d w e e ns de liswa en sc Keulen -Deels twee bronz ar geen gou Olympsiche haate n me tra we schaats d Spe, maar w da rd ter me el t de m de Nederlan illes. Atje eeste wereld dse titels.

-

003 z w em am, 2 haar in Bertterd o n i R e ze 9– haald , 191 l w on

ta be 6 rdam roek ls. In 193 ecordaan lag, b Rotte n k e e t r bro en Mas r ije s e tite asten ilhelmina lympisch njarige, e meter v met M e i 0 e n i o 0 t R drie de 1 same rika W even SelHend carrière lijn, als z : goud op e slag en en Jopie op illes r v r ij ilver gner meda 400 mete , Tini Wa je slag; z i r n op de en Oude 0 meter v d 0 1 y l l x i 4 W de , 2004 lag. Hoofddorp ch op eter rugs t a ie che, 1918 – n b rs e uu g V ri a ge -j 18 n La 0m nkers-Koe nkers-Koen kwam als e spelen in de 10 Fanny Bla la h c B is je p ls m E ly cina rse wejdens de O Atlete Fran de plaats ti n ’40 vestigde ze dive 6 was ijf v e d n a d 4 verder begin jare e kind in 19 nog rlijn, maar haar tweed e z n a n v o t w s 1934 in Be r m a o elfde ja tz Met de k a . s D e ze rd ij. o c rb v o re reld 48 vero erd zins vo 9 s 1 n e in e g n e n a ls a ropese tite elen in Lon haar loopb en twee Eu ns de Olympische Sp n haar de le a n o ti a n e vijf rde tijd staties leve rige leeftijd re ja p r ig a rt a e H d . p s o ille p. uden meda den vier go liegende Huisvrouw o V e D bijnaam

Yvonne v Yvonne Ma an Gennip, Haarlem 1964 ria T sche Winters hérèse van Gennip wo n tijdens de pelen van 1 988 in Galc Olympi1500, de 30 ary drie kee 00 en de 50 r goud: op d 00 meter. D gin van de sp e aarm e pioenschap len. Zowel bij WK’s, EK ee werd ze de koninpen bereikte ’s als bij natio ze meerdere nale kamYvonne van ke Gennip is d e meest succ ren het erepodium. Nederland. esvolle scha atster van

Ans In 1 Schu t 9 ma- 69 ve Apeldo o rbet S c h dee erde rn, 1944 ut v l i j naa aan d fmaa lange l e r baa huis. WK A een w baansc e Maa nw l h Gr e aren r he lround reldrec aatsst n de 3 oble i de Ol t hoog en nam ord. Z er Joh en an ym te 000 n 19 met 68 w pische punt va vijf me am vie na Boe d aar er. r n ze g Spelen haar ailles m keer kel o oud e v ope won an op

100 p de 932 o r ve van 1 erda ige zil Rott r lag len a j 8 n 1 rspe er vrije s tie r e , 19 e m m e a erd as v sche Zo 00 met ar later, er n Rott o n w ja pi x1 e gn Oud Ouden de Olym ploeg 4 ts. Vier Tini Wa er. n e a e n et la k, yd ett de ns Will mijntje ag tijde e estaf eede p tenbroe 4x100 mde eerw l d s Wille r vrije s s. Met ok een t Rie Ma n op de en was zwom. e e l t o t e o e i e n g rds uut p e m m s An n Oude samen ch kam reldreco én min o L é e in is e dan le w erlijn ymp lde D haa zij in B ach Ol igde ve minder t b werd pie Sel den ves yards in o u 0 J 0 O 1 en den e de Willy rouw di ste v 997 m, 1

LITERATUUR Lynn Hill, Steeds hoger, Amsterdam, 2003, 288 p., foto's Lynn Hill werd in korte tijd de beste rotsklimster ter wereld. In 1994 slaagde ze als eerste in de vrije klim van 'The Nose' een klimroute op een loodrechte rots van zo'n duizend meter hoog in Yosemite National Park. In dit boek schrijft ze onder andere over deze beroemde triomf en laat ze zien waar ze de kracht en de moed vandaan haalt om tot het uiterste te kunnen gaan. Ze vertelt over haar jonge jaren als stuntvrouw in Hollywood, maar ook haar vriendschappen met kleurrijke klimmers en de tragedies en overwinningen in de 'steile' wereld komen aan bod. Karin Bloemen, Nooit meer buitenspel: waarom voetbal ook voor vrouwen leuk kan zijn, Baarn, 2006, 144 p., foto's, ill. Over wat te doen als je er niet van houdt en wat beslist níet te doen als híj er wel van houdt. Hoe het leuk te houden tijdens het EK en WK en een simpele uitleg van de basisprincipes van dat o zo belangrijke spelletje. En ook: interviews met vrouwen uit de voetbalwereld en humoristische en inspirerende tips voor vrouwen die niet buitenspel willen staan. Inge Claringbould, Vrouwen in zicht: over de positie van vrouwen en mannen in sportbestuursfuncties, Nieuwegein, 2006, 132 p., tab. Dit boek laat ontwikkelingen zien in het aandeel vrouwen in (hogere) sportbestuursfuncties en geeft weer hoe mannelijke en vrouwelijke bestuurders denken over de invulling van hun functie. Claringbould wil inzicht geven in hoe we (vaak onbewust) betekenis geven aan mannelijkheid en vrouwelijkheid en hoe dit van invloed kan zijn op posities die mannen en vrouwen in sportbesturen innemen. Inge Claringbould, Agnes Elling, Heldinnen in de sport: 18 portretten van vrouwelijke topsporters, trainers en bestuurders, Nieuwegein, 2004, 155 p., foto's Interviews met vrouwen in zes takken van sport: atletiek, hockey, schaatsten, tennis, voetbal en zwemmen. De verhalen getuigen van gedrevenheid en passie voor de sport, gaan in op de keuzes die de vrouwen gemaakt hebben om in die toppositie terecht te komen en vertellen over de belemmeringen die ze daarbij hebben ondervonden. Een aanvulling op en een alternatief voor de talrijke literatuur over en door mannen in de sport. Agnes Elling, 'Ze zijn er [niet] voor gebouwd': in- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit, Nieuwegein, 2002, 312 p., tab. In dit proefschrift gaat Agnes Elling in op de historische en hedendaagse betekenisrelaties tussen sport, sekse en etniciteit. Op welke wijze vindt sociale in- en uitsluiting plaats in en door de sport? Wat voor overeenkomsten, verschillen en onderlinge interacties bestaan er tussen in- en uitsluiting naar sekse en etniciteit? Naast een uitvoerige theoretische analyse worden resultaten gepresenteerd van een veldonderzoek onder jongeren in de leeftijd van 14 tot 20 jaar. Leslie Heywood, Shari L. Dworkin, Built to win: the female athlete as cultural icon, Minneapolis / London, 2004, 217, p., foto's Het beeld van de zelfverzekerde, krachtige vrouwelijke atleet is alomtegenwoordig in de huidige Amerikaanse populaire cultuur. Haar bekwaamheid en finesse roepen niet meer die verwarring op, of dat het onbehaaglijke gevoel, waar vorige generaties sportvrouwen mee werden geconfronteerd. Integendeel, de vrouwelijke atleet is een cultureel icoon geworden. Jan Janssens, Agnes Elling, Janine van Kalmthout, "Het gaat om de sport": een onderzoek naar de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen, Den Bosch / Nieuwegein, 2003, 75 p., tab., graf. In deze studie is de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen onder de loep genomen. Daarbij is gekeken naar de frequentie van de sportbeoefening, het verband waarin wordt gesport, de beoefende takken van sport, de motieven om te sporten, specifieke voorkeuren met betrekking tot het sportaanbod, positieve en negatieve ervaringen in de sport, vrijwilligerswerk in de sport. Alje Kamphuis, Bettine: overwinnen, overleven, Amsterdam, 2003, 191 p., foto's Bettine Vriesekoop is ruim vijfentwintig jaar het gezicht van de Nederlandse tafeltennis. Journalist Kamphuis volgt haar al bijna dertig jaar, vanuit zijn werk, maar ook als vriend. Het boek geeft een beeld van de sportarena, met alles wat zich achter de schermen afspeelt. Een verhaal over diepe dalen en overwinningen in Bettines sportloopbaan en privéleven.

Marco Knippen, Lornah Kiplagat: het meisje van de nacht, Schoorl, 2008, 182 p., foto's Lornah Kiplagat laat zien dat topsport en sociale bewogenheid in elkaar kunnen overlopen. Door sport en educatie probeert ze kansarme jonge vrouwen in Kenia een kansrijke toekomst te bieden. Eind 2000 opende ze een trainingscentrum in de Rift Vallei, waar de talenten hun eerste stappen zetten naar onafhankelijkheid en zelfredzaamheid. Dit emancipatoire werk heeft de sportcarrière van Kiplagat geenszins gehinderd. Diverse wereldtitels en mondiale records bewijzen dat haar loopbaan tot volle wasdom is gekomen. Olympisch goud geldt als de nog ontbrekende parel op de kroon. Kees Kooman, Een koningin met mannenbenen: Fanny Blankers-Koen, atlete van de eeuw, Amsterdam / Antwerpen, 2003, 240 p., foto's In haar gehele atletiekcarrière verbeterde ze twaalf wereldrecords en werd ze 58 keer nationaal kampioen. Terecht werd ze daarom in 1999 door de Internationale Atletiek Federatie uitgeroepen tot atlete van de eeuw. Fanny Blankers-Koen liet als eerste zien dat de combinatie moeder, huisvrouw en Olympische spelen niet zo gek was als sommige (verontwaardigde) reacties deden vermoeden. Wie was deze vrouw die op handen werd gedragen, als heldin en een superatlete, maar die ook eerzuchtig en egoïstisch kon zijn, ongeduldig, onverschillig ten opzichte van anderen en geen kritiek en verlies kon velen? Sam Murphy, Loopgids voor vrouwen: hardloopsters hebben meer energie, Amsterdam, 2004, 175 p., foto's, tab. Deze gids geeft informatie over alles wat vrouwen weten moeten als ze starten met hardlopen of hier al een tijdje mee bezig zijn. Het is geschreven voor vrouwen die willen lopen maar rekening moeten houden met een baan, een gezin, een sociaal leven. De gids bevat aanbevelingen en tips waarmee men een persoonlijk loopprogramma kan opbouwen. Annemarie Opmeer, 'Wat men ook zegt, zij fietsen toch'?: de betekenis van de fiets op het gebied van sport, vervoer, recreatie en emancipatie voor de Nederlandse vrouw tot 1940, Utrecht, 2004, 152 p., ill., foto's Omstreeks 1880 woedde in Europa en Amerika een publieke discussie over 'de vrouw op de fiets'. Het fietskostuum oogde te mannelijk en vrouwen gingen de fiets niet enkel voor recreatie, maar ook voor sport gebruiken. Door zich hiertegen af te zetten, bereikten de Nederlandse vrouwen uit de hogere klassen dat het recreatief fietsen hier maatschappelijk geaccepteerd werd. Racen en extreme kleding werden achterwege gelaten. De fietsende Nederlandse vrouw was doorgaans een dame op een toertochtje. Huub Snoep, Yvonne van Gennip: winterkoninkje, Haarlem, 2005, 224 p., foto's Yvonne van Gennip was de koningin van de Olympische Spelen in Calgary (1988), waarmee de Haarlemse kon worden toegevoegd aan de Nederlandse erelijst van grootste (olympische) sporters aller tijden. Het pandemonium dat ze tijdens die Spelen veroorzaakte, rechtvaardigt volgens Snoep deze biografie, "want Yvonne maakte zich in Galgary in drie dagen onsterfelijk." J. Steendijk-Kuypers, Vrouwenbeweging: medische en culturele aspecten van vrouwen in de sport, gezien in het kader van de sporthistorie (1880-1928), Rotterdam, 1999, 232 p., foto's, ill. De auteur gaat in op de vraag waarom deelname van vrouwen aan diverse sporten omstreeks 1900 zo beperkt was en wat de achterliggende motieven waren die daarin verandering hebben gebracht. De wijze waarop de vrouw haar plaats en aandeel in de sport heeft verworven, is even verrassend als onthullend. De initiërende rol die de medische visie op de vrouw daarin heeft gespeeld, krijgt in dit boek alle aandacht. Gert Jan de Vries, Gedroomd wielrennen: de carrière van Leontien van Moorsel, Amsterdam / Antwerpen, 2006, 232 p.,foto's Toen Leontien Zijlaard-van Moorsel begin 2005 haar wielercarrière beëindigde, was ze de meest gelauwerde Nederlandse sportvrouw aller tijden en de beste wielrenster ter wereld. Haar gedrevenheid is een voorbeeld voor velen. Maar hoe hoog was de prijs voor haar succes? En hoe kreeg ze het voor elkaar om ondanks anorexia topprestaties te leveren? De Vries schetst in deze interpretatieve biografie een portret van de Brabantse die alle beloften waarmaakte en de grenzen van haar sport verlegde. Jean Williams, A game for rough girls?: a history of women's football in Britain, London / New York, 2003, 219 p., foto's, afb., tab. Williams volgt de participatie van vrouwen in voetbal sinds het ontstaan van het spel en belicht de belangrijkste ontwikkelingen die van invloed zijn op de hedendaagse praktijken. De tekst geeft inzicht in de ervaringen van spelers, fans, investeerders, bestuurders en coaches; het onderzoekt de rol en houding van nationale en internationale voetbalbonden; analyseert de ontwikkeling van het professionele voetbal en vergelijkt vrouwenvoetbal in Engeland met dat op het vasteland van Europa, in de Verenigde Staten en Afrika.

Deze en andere publicaties zijn voor uitleen beschikbaar bij Vrouwendocumentatiecentrum De Feeks

Vrouwendocumentatiecentrum De Feeks St. Anthoniusplaats 1 6511 TR NIJMEGEN  024 323 02 76 [email protected] www.defeeks.nl