Brand: voorkomen is beter

Nieuwstraat 77 • B-2910 Essen

den ervoor dat de pakweg 20 voertuigen hun positie in het terrein kregen. Ieder wist wat er te doen stond. Men had er duidelijk plezier in. De blushelikopter vloog af en aan. Verbindingen werden getest, bekeken of afspraken werden nagekomen. Maar vooral de samenwerking tussen deze mannen (en vrouwen) werd beproefd. Mensenwerk: vrijwillig, betrokken, professioneel.

Brand: voorkomen is beter… Het leek er op dat heel Europa in brand stond: bos- en natuurbranden in Portugal, Spanje en Frankrijk. Met als dieptepunt de dood van elf brandweermannen. Met de branden uit het verleden nog in gedachten, hou je je hart vast voor het Grenspark. Gelukkig regende het hier vaak (en veel). Kees van Rijsbergen, brandweercommandant te Woensdrecht reageert: ‘Ja, het regende deze zomer veel, maar bedenk eens hoe droog het gebied de winter uitkwam. Het is duidelijk dat er veel meer ‘pieken’ in de natte en droge perioden zitten. En, vervolgt hij: ‘Gelukkig zijn we beter voorbereid dan bij de laatste grote brand in 1996. Er is nu een goed –samen met de Vlamingen opgesteld- bosbrandbestrijdingsplan, waarvan de meeste maatregelen inmiddels zijn uitgevoerd. Maar dat betekent bijna automatisch dat de prioriteit wat wegzakt. Het is immers goed geregeld?’ Ook stelt van Rijsbergen met voldoening vast: “Het besef van de waarde van natuur, en de kwetsbaarheid ervan is toegenomen. En de signalering van de risico’s door de Belgische Luchtmacht, is ook een goed middel om te bepalen wanneer er verhoogde waakzaamheid moet zijn”. Wel stelt van Rijsbergen: “Iedere tijd stelt nieuwe eisen, en voor optimale preventie en bestrijding zijn er nieuwe middelen nodig”. Zijn ‘top drie’: - De brandweervoertuigen uitrusten met

-

-

Na een goed uurtje had commandant Eric Janssen van het korps Wuustwezel wel gezien dat het goed ging. Een enkel klein puntje moest verbeterd. Daar wordt straks nog even over doorgepraat. Zegt Leo Buermans, commandant van Essen: ‘Volgend jaar maar weer eens oefenen met de Hollanders. Kunnen we de Shinouk helikopter weer eens testen, die kan 8000 liter water meenemen!’ Want, zo stelt men: ‘de aandacht voor natuurbranden in Nederland zakt weg. Schaalvergroting en reorganisaties zorgen ervoor dat de herinnering aan de branden vervaagt. De mensen willen wel, maar de structuur verandert steeds’ En: ‘we moeten voorkomen dat de volgende brand in Nederland begint’.

GPS, zodat een ieder weet waar hij/zij zich in het terrein bevindt, en de wagens ook voor de commandopost ‘zichtbaar’ zijn. Preventief toezicht uitoefenen door cameratoezicht. Beter dan het menselijk oog, en 24 op 24 uur inzetbaar. En tenslotte is een specifiek bosbrandbestrijdingsvoertuig, 4x4 aangedreven en hoog op de wielen ook een quasi onmisbaar middel als het erop aankomt.

‘Natuurbranden’, zegt van Rijsbergen, het komt op de eerste vijf minuten aan. Alles moet er op gericht zijn om te voorkomen, en als het toch misgaat de zaak in de kiem te smoren. Want je weet niet hoe snel een natuurbrand zich ontwikkelt’.

INHOUD

Daarom moet er geoefend worden. Op donderdagavond 11 augustus oefenden de korpsen Wuustwezel, Kalmthout, Brecht en Essen. Ook twee helikopters van de Federale Politie waren aanwezig. Het was een drukte van belang op het Schietveld van Brecht. Cameraploegen van ATV en VTM zochten de beste plek. Ruim 80 vrijwilligers, en een enkele professional, zorg-

DRIEMAANDELIJKS NR. 29 - SEPTEMBER – OKTOBER – NOVEMBER 2005

Brand: voorkomen is beter…

pag 1

Project Paalberg

pag 2

Een nieuw gezicht

pag 2

Vedetten van de herfst

pag 3-4-5-6

Waterwerk

pag 7

Loopkeveronderzoek

pag 7

Activiteitenkalender

pag 8

AFGIFTEKANTOOR 2910 ESSEN P309555

1

O

N

Deze nieuwsbrief is bestemd voor personen en organisaties die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het grenspark De ZoomKalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commisssie weer.

Verantwoordelijke uitgever

F

Ignace Ledegen Stationsstraat 23 B-2910 Essen Tel (00-32) (0) 3 667 64 98. [email protected]

Aan dit nummer werkten mee:

O

Karel Molenberghs, Ignace Ledegen, Paul Asselbergs, Hedwig Lauriks, Marten Wiersma, Bart Hoes, Sonja Vrijenhoek, Esther Slootweg, Rudy Sempels, Johan Paulussen.

Een nieuw gezicht… De samenstelling van de Bijzondere Commissie van het Grenspark is gewijzigd. Peter Franken, jarenlang de vertegenwoordiger van het Waterschap Scheldekwartier nam afscheid. Veranderingen in de waterwereld, en daarmee grotere waterschappen, lagen er aan ten grondslag. Het Grenspark is peter Franken veel dank verschuldigd voor zijn betrokken en deskundige bijdragen aan het Grensparkwerk. Hij werd opgevolgd door dhr. J.A.M. (Joseph) Vos, dijkgraaf van het nieuw gevormde Waterschap Brabantse Delta. Geen onbekende in de streek, hij kent delen van het Grenspark nog uit zijn jeugd. Onlangs bracht hij een bezoek aan het Grenspark. Om de kennismaking te hernieuwen, en om een aantal actuele watervraagstuk-

Dhr. J.A.M. Vos (foto: M. Wiersma)

ken ter plekke te bekijken. Het grenspark ziet de samenwerking met het nieuwe Waterschap en haar vertegenwoordiger met vertrouwen tegemoet.

Eindredactie

L

Ignace Ledegen

Vormgeving/productie

Projectplan Paalberg

Nilsson - Goes

Oplage

O

1400 exemplaren, gedrukt op milieuvriendelijk papier (100% recycled)

Copyright

C

Artikelen mogen met bronvermelding worden overgenomen.

Website www.grensparkzk.be www.grensparkzk.nl

Vrij centraal in het Grenspark ligt het gebied dat de naam ‘Paalberg’ draagt. In de ruime omgeving van de Paalberg zie je dat het landschap de laatste jaren erg veranderd is: open zand groeide stilaan dicht en verboste, vennen en natte heide vergrasten en werden vlaktes van pijpestro. En bovenop werden stukken heide bebost met Corsicaanse den met daarrond een loofhoutsingel van Amerikaanse vogelkers. Ook het inventarisatiewerk bracht aan het licht dat het niet zo goed gaat met de fauna rondom de Paalberg. De grens die dwars door dit gebied ligt, maakt beheer nog moeilijker, vandaar dat het

2

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

Heide aan het verbossen met grove den en Amerikaanse vogelkers. Hier moet droge heide weer kansen krijgen in het Projectplan. (foto: M. Wiersma)

Grenspark samen met de terreinbeherende instanties en privé-eigenaar de handen in elkaar slaat om te komen tot een gebiedsplan “Paalberg”. Het plan stoelt op drie pijlers: • herstel van droge heide en natte heide • opschonen venranden • kansen geven voor open zand. We houden u op de hoogte en zullen het niet nalaten u in te lichten eenmaal de plannen concrete vormen gaan aannemen.

Hypholoma fasciculare De gele zwavelkop, een ‘saprofyt’op bodem, takken en stronken: hij breekt dood naaldhout af. (foto: J. Paulussen)

cijnen als penicilline ontstonden, meeldauw en voetschimmel. Schimmels vormen echter geen vruchtlichamen die groter zijn dan één millimeter.

Onmisbare schakels

Vedetten van de herfst September. Koude ochtenden, koele avonden. Overdag kan het nog erg warm worden, zelfs heet soms. Maar toch, zwetend door het zand ploeteren is er niet meer bij. De eerste trekvogels verdwenen reeds richting zuiden, de paarse kleur van de struikheide verbleekt en de insecten van de heide houden het stilaan voor bekeken. Wie meent dat hij beter thuisblijft omdat er niks meer te zien is, vergeet wel dat juist nu de tijd aanbreekt om naar paddestoelen uit te kijken. Hygrocybe miniata Vuurzwammetje (foto: J. Paulussen)

Fascinerende wezens Paddestoelen spreken tot de verbeelding. We kennen ze uit kabouterliedjes, uit sprookjes en verhalen van heksen, tovenaars en gifmengers, en natuurlijk ook van onze herfstwandelingen. Tientallen soorten verschijnen elk jaar weer vanaf de late zomer ineens vanuit het niets. Na enkele vorstdagen zijn de meeste soorten ook plots terug verdwenen. Wat wij een paddestoel noemen is eigenlijk het vruchtlichaam van een draderige massa, ook ‘zwamvlok’ of ‘mycelium’ genoemd, meestal aan het oog onttrokken door de bodem of door hout. Het geheel van draden en paddestoel noemt men een zwam. In het vruchtlichaam worden de sporen gevormd. Die zijn uiterst klein en worden vooral verspreid door de wind. Sporen groeien uit tot schimmeldraadjes en met vele samen kunnen zij een nieuwe zwamvlok vormen.

Het derde rijk Wie paddestoelen bij de planten wil indelen heeft het mis. Paddestoelen zijn anders

Omdat ze geen bladgroen hebben zoals planten zijn paddestoelen niet in staat hun eigen voedsel aan te maken. Daarom zijn ze aangewezen op andere organismen om zich te voeden. Dat kan zowel dood als levend materiaal zijn. Organisch materiaal is in het najaar overvloedig beschikbaar. De herfst is dan ook hét uitgelezen seizoen voor de groei van de zwammen waar wij zo graag naar kijken. De zwamvlok scheidt chemische stoffen met een ontbindende werking af en daardoor kan zij organisch materiaal afbreken. Door de afbraak van dood materiaal spelen zwammen een onmisbare rol in de kringloop van de natuur.

Afbreken, profiteren of samenleven Bepaalde soorten paddestoelen breken alleen dood materiaal af. Andere parasiteren op levend materiaal, meestal op bomen die verzwakt zijn of kwetsuren vertonen. Maar sommige parasieten zoals de honingzwam tasten levende bomen aan. Zowat een vierde van alle bij ons voorkomende paddestoelen zijn geen afbrekers of profiteurs maar symbionten: zij leven samen met andere planten.

Ook paddestoelen gaan achteruit

gebouwd dan planten, bezitten geen bladgroen en kunnen zelfs in het donker groeien; dat zijn maar enkele van de kenmerken waardoor ze zich van de planten onderscheiden. Er is hen een apart rijk toebedeeld: dat van de schimmels. Schimmels met vruchtlichamen groter dan één millimeter, noemen we paddestoelen. Tussen de overige schimmels zitten er een aantal die we goed kennen: gist, yoghurtfermenten, schimmels waaruit medi-

De laatste decennia merken we een sterke achteruitgang in de paddestoelenwereld, niet alleen in aantal, maar ook qua soorten. Paddestoelen reageren erg gevoelig op allerlei ongunstige milieufactoren: daling van de grondwaterstand, toenemende verzuring, stikstofdepositie, luchtverontreiniging met zware metalen, ozon en radioactieve stoffen. Mycorrhizavormende paddestoelen en soorten van heidevelden en schrale graslanden worden het meest getroffen.

Paddestoelen in het Grenspark Op het eerste gezicht lijkt het onbegonnen werk om je in die paddestoelenwereld te begeven. Zeker als je weet dat er in NL en B zo’n 4000 soorten voorkomen. Maar toch, wanneer je je toelegt op slechts enkele soorten zal je zien dat het best meevalt, zeker in een heide-

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

3

Symbiose Misschien is het je al opgevallen dat sommige soorten paddestoelen steeds vlak bij of in de buurt van bepaalde bomen staan: de welbekende vliegenzwam bij berken of dennen en de berkenboleet onder berken. In de natuur is zoiets uiteraard niet toevallig. Vrijwel alle bomen leven in ‘symbiose’ met paddestoelen: ze wisselen onderling voedingstoffen uit. Vooral op arme zure zandgrond zoals in onze streken, zijn zo’n paddestoelen belangrijk voor de vitaliteit van de bomen. Boomwortels hebben een relatief grove structuur wat hen niet zo geschikt maakt om in voldoende mate voedsel uit de bodem op te nemen. Ze kunnen de ‘hulp’ van zwammen dus prima gebruiken. De zwamvlok van de paddestoel is verbonden met de wortels van de boom. Met zijn fijne myceliumdraden kan de paddestoel gemakkelijk mineralen en water opnemen en bepaalde stoffen afgeven die de boom beschermt tegen het indringen van parasieten. In ruil voor dit hele aanbod geeft de boom aan de paddestoel koolhydraten (‘suikers’). Zulke paddestoelen noemt men ‘mycorrhizavormers’.

Fuligo septica Heksenboter (foto: J. Paulussen)

Amanita muscaria

Vliegenzwam (foto: J. Paulussen)

gebied waar de grond erg schraal is en het soortenaanbod dus ook beperkter dan in een rijk loofbos. Gewapend met een spiegeltje (om de onderzijde te bekijken) en een goede paddestoelengids is het best mogelijk om in natuurgebied als het Grenspark een aantal goed herkenbare, steeds terugkerende soorten aan de hand van veldkenmerken te leren kennen. Kijk eens in het najaarsaanbod van activiteiten achteraan in deze Wissels, op elke excursie wordt vast extra aandacht besteed aan paddestoelen!

Heideknotszwam (foto: K. Moleberghs)

Heideknotszwam

4

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

Misschien moeilijk te geloven, maar ook de heideknotszwam is een paddestoel. Meestal weinig talrijk en door zijn kleine afmetingen wordt hij vaak over het hoofd gezien, maar in het najaar van 2004 kon je er gewoon niet naast kijken. Op vele open zandplekken groeiden ze overvloedig. Wellicht profiteerde deze soort van een natte augustusmaand na een warme zomer.

Symbiont bij berk, den of eik.

Vliegenzwam

Heksenboter

Wanneer de eerste vliegenzwammen opduiken is de herfst pas echt begonnen. Als ze uit de grond komen zitten ze verpakt in een wit vlies. Dat barst open als ze verder groeien en laat witte vlokjes op de rode hoed achter. Vroeger liet men ze in melk of suikerwater weken om een vliegendodend mengsel te bekomen, vandaar hun naam. Het zou ook kunnen dat men bij de naamgeving dacht aan de hallucinogene werking van de gifstoffen uit deze paddestoel: wie hem at ‘zag ze vliegen’.

Deze rare gele massa is niet echt een paddestoel, maar een slijmzwam. Uit gekiemde sporen ontstaan zweepdiertjes die zich verenigen tot een ‘plasmodium’ dat zich zelfs kan verplaatsen! Wanneer dit genoeg voedsel heeft opgenomen, trekt het zich samen en krijgt het een bruinzwart velletje waaronder zich nieuwe sporen ontwikkelen. Als die rijp zijn, barst het omhullende vlies en worden ze verspreid. Op een geschikte plek terechtgekomen begint de kringloop opnieuw.

Vuurzwammetje Prachtig rood gekleurd zwammetje, heel typisch voor voedselarm heideterrein. Je treft het meestal aan tussen grassen of mos na flink wat regen. Behoort tot de familie van de wasplaten: de plaatjes voelen vet aan en staan ver uit elkaar.

Berkenzwam

Gewone franjezwam

Kijken mag

De sporen van de berkenzwam dringen binnen in levende berken die reeds hun kruin of een flink deel van hun takken kwijt zijn. Deze paddestoel, die het hele jaar aanwezig is, is een bruinrotter: hij verteert de houtcellulose zodat er op de duur van de hele boom nog enkel wat bruine brokjes overblijven. Werd vroeger door barbiers gebruikt om hun scheermes te wetten.

Symbiont met bomen op voedselarme bodem. Een soort die sterk bedreigd is ten gevolge van overbemesting. Je komt dit prachtjuweeltje dan ook wel eens tegen op afgeplagde bodem.

Zowel in Nederland als Vlaanderen is het verboden om paddestoelen te plukken in bos- en natuurgebieden. In tegenstelling tot een aantal buurlanden kennen wij niet de traditie van het paddestoelen plukken voor consumptie. Het is niet omdat in de meeste paddestoelengidsen vermeld staat of een paddestoel eetbaar of giftig is, dat je ze uit de natuur mag wegnemen. Paddestoelengidsen zijn meestal geschreven door auteurs uit het buitenland waar het eten van wilde paddestoelen een traditie is die doorgegeven wordt van ouders op kinderen en waar dat ook toegestaan is omdat de natuur er minder erg aan toe is dan bij ons. Een aantal soorten, zoals de welbekende Parijse ‘champignon’ en de oesterzwam, zijn gemakkelijk te kweken en daardoor ook het hele jaar in de handel te vinden. Let er misschien wel op dat je geen soorten koopt die in het buitenland uit bossen werden geroofd.

Berkenzwam (foto: K. Moleberghs)

Hygrophoropsis aurantiaca) Valse hanenkam (foto: J. Paulussen)

Valse hanenkam Komt in sommige jaren overvloedig veel voor. Als er voldoende neerslag valt, groeien ze uit tot prachtige paddestoelen die met hun zacht oranje tint de heide een feestelijk kleurtje geven.

Telephora terrestris Gewone franjezwam (foto: J. Paulussen)

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

5

Suillus bovinus Koeienboleet (foto: J. Paulussen)

Gele aardappelbovist

Gomphidus roseus Roze spijkerzwam (foto: J. Paulussen)

Koeienboleet Niet alle paddestoelen hebben plaatjes onder aan hun hoed. Bij de boleten zie je onder aan gaatjes. De kleverige koeienboleet kreeg zijn naam omdat hij vroeger gegeten werd door koeienhoeders, die zich geen fijnere soorten zoals het eekhoorntjesbrood konden veroorloven want die waren voorbehouden voor de rijke elite. Symbiont met dennen, vaak aan de rand van paden op vochtige plekken.

Roze spijkerzwam Tussen de koeienboleten kan je een paddestoel vinden die een beetje de vorm van een spijker heeft: de roze spijkerzwam. Hij parasiteert op de zwamvlok van de koeienboleet. Rode lijstsoort.

6

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

Ja, ook dit is een paddestoel, alhoewel hij meer weg heeft van een aardappel. Bij rijpheid barst hij bovenaan open en komt er een wolk zwart sporenpoeder vrij. Kinderen noemen deze paddestoel wel eens ‘gasbom’, maar elkaar er mee bekogelen is best gevaarlijk want bij aanraking kunnen de sporen erge allergische reacties veroorzaken en als ze in de ogen komen zou dat zelfs tot blindheid kunnen leiden. Scleroderma citrinum Gele aardappelbovist (foto: J. Paulussen)

Moederkoren op pijpenstro

Pijpenstrootjemoederkoren Vanaf begin september kan je vooral na regenrijke zomers in de aren van het pijpenstrootje zwarte klauwtjes aantreffen. Dit zijn ‘sclerotia’ of voedselknolletjes die bij rijpheid afvallen en waarop zich dan kleine vruchtlichaampjes ontwikkelen die sporen vormen. Het is een zeer giftig zwammetje, verwant aan het ‘echte moederkoren’ dat in de Middeleeuwen veelvuldig voorkwam op graangewassen en toen soms ernstige vergiftigingen van hele dorpen veroorzaakte. Het veroorzaakte o.m. stuipen, blindheid, contracties van de baarmoeder met vruchtafdrijving tot gevolg, gangreen die leidde tot verlies van ledematen of tot de dood. Kinderen kunnen dus beter niet ‘Chinees breien’ met een pijpenstroostengel (het door de mond trekken van de rijpe zaadjes).

Loopkeveronderzoek(

Waterwerk

Begin 2005 werd gestart met het monitoren van de loopkevers in het Grenspark. Er was nog maar net met het onderzoek gestart of we kregen al melding van een wel erg bijzondere kever, namelijk de Harpalus neglectus. Deze soort werd in Vlaanderen voor het laatst in 1979 gevangen te Genk. Bovendien is deze soort nog maar in twee kilometer hokken bekend ná 1950. Op de Vlaamse Rode lijst staat de soort dan ook opgetekend als “Met uitsterven bedreigd”. In Nederland komt de soort wat meer voor, speciaal in de duinen en in de Veluwe. Maar ook dáár gaat de soort volgens de recente ‘ecologische atlas van de Loopkevers’ sterk achteruit. Opvallend is nog, dat er een vondst van deze soort vóór 1970 bekend was in het militair oefenterrein in Ossendrecht (NL). Vermoedelijk is de soort dus altijd in het Grenspark aanwezig geweest.

Water van belang voor het Grenspark. Stuw op Roosendaalse Vaart

Harpalus neglectus Foto: M. Jacobs

Vaste lezers van de Wissels weten van de inspanningen om de watersituatie in het Grenspark te verbeteren. Die werkzaamheden gaan onverminderd voort. De drinkwaterbedrijven laten zich niet onbetuigd. De PIDPA is aan het studeren op het herpositioneren van zijn bronnen. Hun vergunning schrijft namelijk voor, dat de winningen op termijn geen invloed meer mogen hebben op het waterpeil in de Kalmthoutse Heide. EVIDES is druk doende met de infiltratieproeven, bij het Wasseven is momenteel een proef gaande, om na te gaan waar de beste mogelijkheden daarvoor liggen en welke hoeveelheden mogelijk zijn. Ook de beheerders zijn druk in de weer om (daar waar mogelijk) nog wat te doen om het water niet te snel te laten afstromen, en dus het water in de grachten zo lang mogelijk op te stuwen. Ook wordt er uitvoering gegeven aan een belangrijk onderdeel uit het Beleidsplan, namelijk om delen van het gebied meer open te maken. Zo worden er dunningen in de bossen uitgevoerd en er vindt heideherstel plaats. Om goed te kunnen bepalen welke maatregelen het meeste rendement opleveren is een

goed werkend hydrologisch model nodig. Voor dat model werd de basis gelegd door de afdeling Water van de Vlaamse Gemeenschap. Het Grenspark mocht op die basis verder werken, en gaf opdracht aan een ingenieursbureau om het model toepasbaar te maken voor het gehele Grenspark en zijn omgeving. Het samenstellen van dat ‘hydrologisch model’ was nog een flinke klus. Het Grenspark kent nu éénmaal een nogal ingewikkelde geologische situatie. Moeder natuur is een beetje slordig geweest bij de opbouw van de bodem. Her en der liggen ondoorlatende (klei) lagen, maar er zitten ook nogal wat ‘gaten’ in, waar water doorheen lekt. In een dergelijke situatie een goed werkend systeem maken, dat is geen sinecure. En dan moeten alle betrokken partijen het er ook nog over eens worden, dat het een goed

model is en dat de uitkomsten ervan gezamenlijk benut kunnen worden. Maar het model is er nu, en er kan mee gewerkt worden. Wat we daar mee doen? Voorspellen waar het best water geïnfiltreerd kan worden. Of nagaan wat de effecten zijn als het waterpeil op ‘het Eiland’ wordt verhoogd. Of wat er gebeurt als je het water in de Roosendaalse Vaart zou opstuwen. En de effecten van een verplaatsing van winningsputten zijn op deze manier ook beter te beoordelen. Kortom, een model waar alle partijen, en daarmee de natuur van het Grenspark, voordeel bij hebben.

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

7

Activiteitenkalender Alle wandelingen vinden plaats onder begeleiding van een gids. Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Vertrek steeds vanaf NEC ‘De Vroente’ Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld).

Cursus VOGELTREK (IN NEC DE VROENTE) Vrijdag 16 september om 20.00 uur Cursus Vogeltrek (theorieles 1)

Vrijdag 30 september om 20.00 uur Cursus Vogeltrek (theorieles 2)

Donderdag 29 september “natuurwandeling Kortenhoeff, bezoek geitenhouderij en lunch” aanmelden: tel. +31 (0)164 - 642395 – Deelname: € 22,-/ € 12,- (kinderen) Organisatie: SBB / restaurant Jagersrust / geitenhouderij Costa Kabrita

Zaterdag 1 oktober om 08.00 uur Trektelpost (praktijkles 1)

Zaterdag 22 oktober om 08.00 uur Trektelpost (praktijkles 1) Deelname: € 25 ganse cursus, inschrijven verplicht bij Herman Jacobs (tel. 03/677.35.98) Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 24 september Begin: 08.00 uur “trektellen op onze trektelpost aan het Muggepiske” Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 2 oktober Begin: 08.00 uur “simultaantellingen op onze trektelpost aan het Muggepiske” Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Kunsttentoonstellingen Alle tentoonstellingen kunnen vrij bezocht worden tijdens de openingsuren van het NEC De Vroente, Putsesteenweg 129 te Kalmthout.

• September

in de Kalmthoutse duinen zand scheppen voor de verhoogde spoorwegbedding in Antwerpen. Je komt er vast nog enkele tegen die uitrusten in de herberg van Moeder Kee. Ondertussen snijdt de bezembinder struikhei om nieuwe bezems te maken. We eindigen onze uitstap bij de schilders van de Grijze School die dit fraaie stukje natuur vastleggen op doek. Dankzij en ook ondanks die duizenden handen werd de Kalmthoutse Heide een brok natuur waar wij nu volop van kunnen genieten.

BIJENTEELTMUSEUM Tentoonstelling “Een bij voor jou en mij!” 23 april tot 30 september 2005 Bijenteeltmuseum, Putsesteenweg 131, 2920 Kalmthout. Open: elk weekend van 10u tot 17u – tijdens zomervakantie dagelijks van 10u tot 17 (maandag gesloten) Inkom: volwassenen €2,00 – kinderen €0,75

Contactadressen: Natuurpunt afdeling Noorderkempen: Hedwig Lauriks, tel: (00-32)-(0)3 666.63.68 [email protected]

Schilderijen van mevr. Aerts

Dienst Toerisme Kalmthout: Zondag 2 oktober Vertrek: 13.30 uur aan Parking IJshoeve, Papenmoerstraat te Essen-Hoek. “Eko-route 248” Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

• Oktober Aquarel- en olieverfschilderijen van Ingrid Vandenbergh

• November

Tel: (00-32)-(0)3 666.61.01

VMPA afdeling Kalmthout - Essen: Chris Vander Sypt, tel: (00-32)-(0)3 666.48.03 [email protected]

Natuurfoto’s van M. Moermen

De Vroente: Zondag 9 oktober Vertrek: 10.00 uur “natuurwandeling” Organisatie: VMPA Kalmthout-Essen

Zondag 30 oktober Vertrek: 10.00 uur “op zoek naar paddestoelen” Organsatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 6 november Vertrek: 10.00 uur “natuurwandeling” Organisatie: VMPA Kalmthout-Essen

Zondag 4 december Vertrek: 10.00 uur “natuurwandeling” Organisatie: VMPA Kalmthout-Essen

8

WISSELS • NR. 29 SEPTEMBER 2005

• December Aquarellen en olieverfschilderijen van Elisa Knaepkens

Tijdelijke tentoonstellingen

Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0)3 620.18.30. Openingsuren: van maandag tot vrijdag: 9 tot 17 uur zaterdag en zondag : 14 tot 17 uur. www.devroente.be

GRAVEN, PLAGGEN en STEKEN

Staatsbosbeheer (SBB):

Maart t/m 30 december 2005 De ontginning van de Kalmthoutse Heide door de eeuwen heen. We flitsen met de teletijdmachine naar de start van de tentoonstelling zo’n vijf eeuwen terug. Tijdens onze reis met Suske en Wiske beleven we er de noeste arbeid op de Kalmthoutse Heide. De boer is volop aan het plaggen en de boerin plaatst de bijenkorven bij de bloeiende heidestruiken. Wat verder stapelen werkmannen de blokken turf op een vaarschuit. Later zien we arbeiders

Sonja Vrijenhoek, boswachter. Tel: (00-31)-(0)6 532.49.633 [email protected]

Afdeling Natuur: Karel Molenberghs, natuurwachter. Tel: (00-32)-(0)3 620.18.40 [email protected]