BO ZAR JAAR VERSLAG 2013

BO ZAR

JAAR VERSLAG 2013

1

2

0.

Woord vooraf

1.

Drie basisopdrachten 1. a. Het culturele project BOZAR 1. Onze culturele missie 2. BOZAR connects 3. Artistieke disciplines 4. Onze culturele partners 1. b. Het gebouw 1. c. Andere gebruikers

4 5 5 6 6 27 27 29

2.

De organisatie 2. a. De n.v. 2. b. De afdelingen 2. c. Financieel jaarverslag

32 33 36 54

1

2

Woord vooraf Het Paleis voor Schone Kunsten is het grootste multidisciplinaire cultuurhuis in België.

2

PBA extérieur Juillet 2013 © Yves Gervais

‘Groot’ slaat op het ruime cultuuraanbod, het geconsolideerde budget en het aantal bezoekers. De grootte en de impact van een cultuurhuis kan je uitdrukken in cijfers. En dat doen we in dit jaarverslag dan ook uitgebreid. Maar de impact van kunst en cultuur kan je niet herleiden tot het cijfermateriaal alleen. De sleutelwoorden in ons aanbod zijn kwaliteit, diversiteit en dialoog. De kwaliteit van het programma per discipline en van de beleving; de diversiteit aan kunstenaars, cultuurtradities en bezoekers; de dialoog en wisselwerking tussen disciplines en culturen. Interdisciplinariteit en interculturaliteit komen in een huis met vele kamers zoals het Paleis voor Schone Kunsten, een cultuurstad in het hart van de multiculturele metropool Brussel, haast organisch tot stand. Deze grensoverschrijdende aanpak vergt wel een aangepaste organisatie en een aangehouden artistieke politiek. Boven alles gaat het om uitwisselingen tussen mensen. Jaarlijks komen meer dan 1 miljoen bezoekers naar het Paleis voor Schone Kunsten, niet alleen vanuit de metropool Brussel, maar uit heel het land, onze buurlanden, en voor de tentoonstellingen ook uit diverse continenten. In internationale toeristische gidsen wordt BOZAR unaniem aangeprezen. Dat het Paleis voor Schone Kunsten in essentie een Europees cultuurhuis is werd ook in 2013 aangetoond met een multidisciplinair programma dat over de landsgrenzen heen keek. Ook in 2013 profileerde het Paleis voor Schone Kunsten zich als een creatieve ontmoetingsplaats voor een divers publiek waar de banden aangehaald worden tussen de culturele, de politieke en de bedrijfswereld. Het Paleis voor Schone Kunsten heeft aandacht voor de cultuurmaatschappelijke aspecten van kunstbeleving en manifesteert zich als een sector-overschrijdend huis dat cultuur weet te koppelen aan socio-culturele reflectie, onderwijs, onderzoek, ontwikkeling en creativiteit. De gunstige ligging in Brussel en de uitgebreide partnerwerking maken van het Paleis voor Schone Kunsten hoe langer hoe sterker een begeesterend cultuurhuis in de hoofdstad van Europa. 3

Drie basisopdrachten

4

1. a. Het culturele project BOZAR 1. Onze culturele missie BOZAR, een grensoverschrijdend kunstenhuis Als oudste en grootste kunstenhuis van België wil het Paleis voor Schone Kunsten model staan voor het Europese cultuurhuis van de 21ste eeuw. Het overkoepelende culturele project BOZAR combineert de werking van een dynamisch concert- en tentoonstellingshuis met een ondersteunende multidisciplinaire werking. Vanuit die artistieke kernopdracht wil BOZAR verder uitgroeien tot een stimulerende agora voor cultureel-maatschappelijke ontwikkelingen. BOZAR wil: - met een divers en kwalitatief programma een zo breed mogelijk publiek aanspreken qua leeftijd en sociale achtergrond; - bruggen bouwen tussen: - kunst uit onze gemeenschappen en internationale kunsttendensen, - het culturele erfgoed en de levende kunsten, - kunstenaars uit diverse disciplines, - geestesrichtingen in en buiten Europa, - kunstenaars, culturele ondernemers, beleidsmakers en wetenschappers, - mensen van diverse generaties en afkomst; - bezoekers een unieke beleving aanbieden die de ervaring van excellentie koppelt aan nieuwsgierigheid, participatie, kennis en emotie. Het samen-met-anderen live van cultuur genieten, staat daarbij voorop. Centraal in het programma staat de kwaliteit van een artistiek aanbod dat deuren opent voor een divers publiek. Naast een kwalitatief hoogstaand programma per discipline besteedt BOZAR bijzondere aandacht aan de dwarsverbanden en de uitwisselingen tussen disciplines en culturen. Met multidisciplinaire en sectoroverschrijdende programma’s biedt BOZAR een meervoudige ervaring en een omkadering aan, die bijdragen tot de verspreiding en de kennis van Europese kunst en cultuur, in wisselwerking met de bredere wereld.

Een multidisciplinair huis BOZAR beoogt garant te staan voor een kwaliteitsvol en grensoverschrijdend programma in diverse disciplines. Na de hervorming in 2002 kan er voor het eerst sinds de pioniersjaren 19281931 weer een overkoepelend programma worden uitgewerkt en beheerd, dat verschillende artistieke domeinen samenbrengt: muziek, beeldende kunst, fotografie, film, theater, dans, literatuur en architectuur. Het kernprogramma stoelt op drie stevig verankerde pijlers: tentoonstellingen (cultureel erfgoed, moderne kunst, hedendaagse kunst, dialoog met andere culturen, creatieve industrieën), muziek (klassieke muziek, hedendaagse muziek, wereldmuziek, jazz, elektronische muziek) en film. De andere disciplines hebben een complementaire werking. Een interdisciplinair huis Heel wat kunstenaars zijn in diverse kunstdisciplines actief of gaan samenwerkingsverbanden aan. Die interdisciplinaire aanpak is meer dan ooit actueel. Het Paleis voor Schone Kunsten heeft de infrastructuur om grensoverschrijdende projecten uit te werken en/of te ontvangen. Deze evolutie betekent echter niet dat specialismen volledig verdwijnen. BOZAR staat voor kwaliteit en blijft ook geloven in uitmuntendheid per discipline. Interdisciplinair werken betekent in de eerste plaats het samenbrengen van specialismen en het stimuleren van samenwerking en nieuwe invalshoeken. BOZAR brengt nieuwe, discipline-overschrijdende verhalen. Zo organiseren de artistieke equipes tentoonstellingen, concerten, voorstellingen en filmprogramma’s waarin diverse disciplines samenkomen, nodigen ze kunstenaars en musici uit om als tentoonstellingscurator op te treden, of krijgen auteurs schrijfopdrachten naar aanleiding van tentoonstellingen. 5

Een intercultureel huis Een cultureel project is een maatschappelijk project, een samenlevingsproject. Cultuur is niet zomaar een extraatje, iets dat je kunt wegnemen of wegsnijden. Cultuur is een noodzakelijke pijler in de sociale samenhang. Een culturele instelling, bij uitstek in een multiculturele metropool als Brussel, bepaalt mee de context van omgang met diversiteit, zowel voor de burger als voor het beleid. Een betere kennis van culturele verschillen en gelijkenissen verandert de blik op ‘de ander’. BOZAR laat de verrijkende - maar soms ook botsende - kracht van interculturele werking door de eeuwen heen zien in tentoonstellingen, concerten en voorstellingen. De Europese culturele ‘eenheid in verscheidenheid’ is het resultaat van eeuwenlange culturele uitwisselingen, individuele contacten en migratiestromen. In kunsthistorische tentoonstellingen en multidisciplinaire festivals vormen wisselwerkingen een centraal aandachtspunt. Zo legt BOZAR telkens een stukje van de brede cultuurhistorische puzzel en worden periodes, regio’s en kunstenaars vanuit diverse invalshoeken belicht. Een sectoroverschrijdend huis Mede door het gebruik van nieuwe technologieën verdwijnen de oude scheidingslijnen tussen artistieke disciplines en andere sectoren. Er ontstaat een sterke kruisbestuiving van diverse kunsten met onderwijs, wetenschap, onderzoek en (kennis)economie. Zo vallen ook de strikte schotten weg tussen verschillende types instellingen: kunsthallen, musea, kunsthuizen, festivals, onderzoeksinstellingen, universiteiten, bibliotheken en archieven, … Als netwerkorganisatie brengt BOZAR deze intersectorale knowhow samen in concrete projecten. Dat uit zich zowel in het artistieke programma als in socio-culturele debatten. Een ontmoetingsplek Het Paleis voor Schone Kunsten brengt diverse mensen samen. BOZAR stopt het publiek niet in aparte hokjes, maar zet in op een inclusieve aanpak en het aanwakkeren van betrokkenheid. Centraal staat het samen beleven van kunst en cultuur. Op kunstbeleving en (bij)leren staat geen leeftijd noch sociale klasse. De omkadering van de artistieke activiteiten spreekt verschillende kennisniveaus aan. In onze visie is cultuur een voedend bestanddeel voor het maatschappelijke weefsel. Als internationaal cultuurhuis wenst BOZAR een bijdrage te leveren aan de participatieve burgerdemocratie. Inspelend op het toonplatform voor artistieke programma’s ontwikkelt BOZAR daarom – vanuit respect voor verschillen – een agora waar burgers hun kennis kunnen uitdiepen en gefundeerde meningen kunnen vormen.

2. BOZAR CONNECTS 2.1 Disciplines Het Paleis is een huis van vele kunsten. In de kamers en gangen brengt BOZAR graag doorkijkjes aan tussen de kunstdisciplines. Hoe kijk je van de ene disciplines naar de andere? Waar raken de kunsten elkaar? Hoe cultureel erfgoed vanuit een live beleving, een hedendaagse interventie of een artistiek verwantschapsgevoel vandaag tot leven wekken? Beelden, woorden en klanken sporen samen aan tot een rijker inzicht. Zo klonk er live muziek in de tentoonstellingszalen, keken schrijvers naar beeldende kunst, en maakten BOZAR en de CINEMATEK een lang gekoesterde droom waar: de beeldenwereld van een cineast ensceneren in Victor Horta’s tentoonstellingszalen.  EXPO – MUSIC – LITERATURE - CONFERENCES Watteau (1684 – 1721): De Muziekles 08.02 > 12.05.2013 Hét grote voorbeeld bij uitstek van een grensoverschrijdend project was de tentoonstelling 6

Watteau (1684-1721): de muziekles. In samenwerking met het Palais des Beaux-Arts van Rijsel organiseerde BOZAR Expo een uitgebreide tentoonstelling rond de 18de-eeuwse Franse meester Antoine Watteau.

Concert live lors du vernissage Watteau 07.02.2013 © Yves Gervais

Bijzondere aandacht ging uit naar de muzikale taferelen die als een rode draad door het œuvre van de schilder lopen. Voor de werken die niet naar de tentoonstelling konden worden gehaald, vroeg BOZAR aan Dirk Braeckman een gepaste additionele vorm te vinden. Elke foto van Braeckman liet ons horen en zien wat er zich tussen de zich naar elkaar neigende lichamen van Watteau afspeelde: het gefluister, de muziek, de ‘negatieve ruimte’, de stilte. Om de esthetische ervaring zo rijk mogelijk te maken, werd de bezoeker ondergedompeld in 18de-eeuwse muziek, via de audiogids en verschillende muzikale alkoven binnen het tentoonstellingsparcours. Ook kon de bezoeker luisteren naar de literaire interventie Meesters en Knechten. De geselecteerde fragmenten uit de gelijknamige novelle van de Franse auteur Pierre Michon kon men lezen in de bezoekersgids, en op 7 mei kwam deze topauteur zelf naar BOZAR voor een exclusieve ontmoeting.

Het transdisciplinaire project zette zich voort in een reeks van vijf lezingen. Wetenschappers uit gerenommeerde Europese instellingen zoals de Wallace Collection, de Bibliothèque Nationale de France en de Universiteit van Rennes, gaven extra duiding bij de muziek uit de tijd van Watteau. Algemeen curator van de tentoonstelling, dirigent William Christie, was de spilfiguur in een reeks van acht thematische concerten Watteau en de Muzen, die de sensuele sfeer van Watteaus doeken opriepen. Ook werd een speciale zaal ingericht voor gratis concerten tijdens de nocturnes op donderdagavond, gebracht door studenten uit diverse conservatoria van België en Frankrijk. De muziek die bij deze tentoonstelling een centrale plaats innam, werd vereeuwigd in de dubbel-cd De Muziek van Watteau, uitgebracht door BOZAR in samenwerking met Harmonia Mundi. Met de Belgische kunstenaar Dirk Braeckman werd ten slotte ook een link gelegd naar de hedendaagse kunst. Hij plantte een interventie in de tentoonstelling met nieuwe fotografische creaties, geïnspireerd op het werk van Watteau.

EXPO - CINEMA In 2013 werd ‘de zevende kunst’ tentoongesteld. Voor het eerst presenteerde BOZAR, in samenwerking met CINEMATEK, een grote tentoonstelling gewijd aan een filmmaker. Het œuvre van Michelangelo Antonioni, pionier van de moderne cinema, werd door curator Dominique Païni benaderd via originele thema’s. Filmfragmenten, foto’s, authentieke scenario’s, brieven en schilderijen van de regisseur zelf, boden de bezoekers een intieme kijk op de hoogstpersoonlijke wereld van Antonioni. Als aanvulling op de tentoonstelling organiseerde CINEMATEK een retrospectieve gewijd aan zijn œuvre. Ook filmregisseur Chantal Akerman trok de afgelopen jaren met haar werk naar de tentoonstellingsruimte. Tijdens het KunstenfestivaldesArts trakteerde zij BOZAR op haar nieuwe installatie Maniac Shadows. Jonas Mekas, de legendarische Amerikaanse filmregisseur van Litouwse origine, was dubbel aanwezig in 2013. Als sleutelfiguur bij de naoorlogse avant-gardefilm kreeg hij een retrospectieve in CINEMATEK, toonde hij in avant-première zijn laatste film Outtakes From The Life of a Happy Man en was hij aanwezig met een overzicht van zijn scheppende arbeid vanaf de jaren ’50 tot vandaag, in de tentoonstelling Jonas Mekas/The Fluxus Wall in BOZAR. 7

CINEMA - MUSIC De UFA Film Nights brachten een ware hulde aan de Duitse expressionistische avant-gardefilm en veroverden hiermee ook een muzikaal publiek. Dit gezamenlijke project van UFA en Bertelsmann kwam na succesvolle evenementen in Potsdam (2011) en Berlijn (sinds 2012) nu ook naar Brussel. Het nieuwe publiek werd alvast betoverd door de Duitse historische stomme-filmtraditie.  In dezelfde transversale geest stelde BOZAR CINEMA een aantal Cinéconcerten voor. De twee grote publiekstrekkers waren 2001. A Space Odyssey van Stanley Kubrick, voorzien van live muziek door het Brussels Philarmonic Orchestra en Nanook of the North van Robert Flaherty. Naar aanleiding van de 75ste verjaardag van CINEMATEK werd een compositie van de Canadees Gabriel Thibaudeau uitgevoerd door twee Inuit zangeressen. Ook atypische musici namen deel aan filmevenementen. Voor de film Les Eclats (Ma gueule, ma révolte, mon nom) van Sylvain George werd een muzikale begeleiding voorzien door John Butcher, John Edwards en Okkyung Lee. Ozark Henry begeleidde de start van de film Le monde nous appartient van Stephan Streker, het collectief Octurn de films van Nathaniel Dorsky. Daan Vandewalle fungeerde als contrapunt voor de films van Akiko Limura, tijdens de memorabele avond gewijd aan het œuvre van o.a. Jacques Bekaert, Spencer Clark et Roope Eronen, ...

LITERATURE – EXPO – MUSIC BOZAR LITERATURE beoogt de dialoog tussen de kunsten te bevorderen. Dit gebeurt binnen de context van tentoonstellingen en concerten in Bozar. Diverse schrijvers lieten zich inspireren door de expo’s. Het resultaat kon men lezen in de bezoekersgids en/of beluisteren via de audiogids. Poëzie voor Anish Kapoor: zeven schrijvers lieten zich inspireren door de Brits-Indische kunstenaar Anish Kapoor, van wie het werk Large Mountain stond opgesteld in de Hortahal. Het waren Ghayath Almadhoun (Syrië-Palestina), Marie Silkeberg (Zweden), Geert Buelens (België), Michael Palmer (V.S.), Anne Penders (België), Martin Reints (Nederland) en Caroline Sagot Duvauroux (Frankrijk). Hun werk werd verzameld in de literaire bezoekersgids voor de tentoonstelling Large Mountain. Poëzie voor Giorgio Morandi: schrijvers lieten zich inspireren door Giorgio Morandi, naar aanleiding van de retrospectieve in het PSK. Het waren Charles Juliet (Frankrijk), Jan Lauwereyns (België), Maud Vanhauwaert (België), Nicole Malinconi (België), Charles Wright (V.S.) en Adam Zagajewski (Polen). Hun werk kon men lezen in de literaire bezoekersgids voor de tentoonstelling Giorgio Morandi.

Expo Morandi 24.07.2013 © Yves Gervais

Luc Tuymans en Joost Zwagerman in gesprek over Giorgio Morandi: tijdens een exclusieve avond in Bozar wisselden de Nederlandse auteur en de Belgische schilder van gedachten over Giorgio Morandi en zijn werken die te bezichtigen waren in de BOZAR-expo.

Charles Juliet en Nicole Malinconi in gesprek over Giorgio Morandi: de legendarische Franse auteur Charles Juliet en zijn Belgische collega Nicole Malinconi waren te gast in BOZAR om te spreken over hun gedeelde passie voor Giorgio Morandi, in het kader van Poetry for Morandi, hun literaire interventie in de Morandi-retrospectieve. Meesters en knechten: Pierre Michon over het leven van Antoine Watteau: Meesters en knechten was een literaire interventie in de BOZAR-expo Antoine Watteau. De muziekles, waar bezoekers van de tentoonstelling fragmenten uit de gelijknamige novelle over het leven van Watteau van de Franse auteur Pierre Michon, konden beluisteren. 8

2.2 België BOZAR is een federerend cultuurproject: we zetten de kunst van de Belgische cultuurgemeenschappen in Brussel op de kaart. Het nationale en het internationale perspectief gaan bij ons hand in hand. In het concertprogramma vindt u de grote klassieke solisten, ensembles en orkesten terug die ons land rijk is. Het Nationaal Orkest van België repeteert vlakbij en is kind aan huis in de Henry Le Boeufzaal. Theater brengen we op de middag in het Nederlands én het Frans. Via coproducties en afspraken met partners in het buitenland laten we Belgische kunstenaars en architecten naar het buitenland reizen. Samen met onze culturele partners brengt BOZAR Belgische kunst en cultuur zonder complexen. EXPO - MUSIC - THEATER

portrait de Céline Butaye à l’occasion du Young Belgian Art Prize 26.06.2013 © Yves Gervais

Voor de editie van 2013 onderging De prijs van Jonge Belgische Schilderkunst een verjongingskuur en werd de  Young Belgian Art Prize. De partners van deze prestigieuze prijs met historisch verworven status, wilden op die manier zijn actueel belang verzekeren.

Er werd een nieuw logo ontworpen en grondig nagedacht over de benaming: een Engelse naam omwille van de internationale uitstraling en de belangrijke springplankfunctie van deze wedstrijd voor jonge Belgische kunstenaars. ‘Art’ vervangt nu schilderkunst en vertolkt de wens om alle kunstdisciplines te laten deelnemen. Ook de inhoud werd aangepast. Om het werk van de internationale jury te vergemakkelijken, wordt nu de preselectie uitgevoerd door een prejury van Belgische professionals uit de hedendaagse kunstwereld. De negen kunstenaars Félicia Atkinson, Jean-Baptiste Bernadet, Céline Butaye, Shelly Nadashi, Fabrice Pichat, Jasper Rigole, Helmut Stallaerts, Adrien Tirtiaux en Philippe Van Wolputte die door vijf curatoren/directeurs van belangrijke Europese kunstinstellingen werden geselecteerd, toonden gedurende de hele zomer hun werk in BOZAR. Nieuw dit jaar waren ook de publieksprijs - waar zo’n 3000 kiezers aan deelnamen - en de rondleidingen door ING aangeboden. Belgisch was in het najaar ook de tentoonstelling Orlando van Valérie Mannaerts. De kunstenares palmde de zalen van BOZAR in met haar sculpturen, textiel, collages en tekeningen. Zo gebruikte ze de unieke kwaliteiten van de ruimte als een gebeeldhouwd recipiënt op zich. THEATER OP DE MIDDAG bracht in 2013 teksttheater door uitstekende Vlaamse gezelschappen. Op de affiche stonden gevestigde namen naast jonge makers, met werk van zowel bekende als minder bekende auteurs. Een greep uit het programma: Lazarus & Olympique Dramatique met Niets is onmogelijk, Bernard Dewulf las voor uit Kleine dagen, Braakland/ ZheBilding met muziektheater van de bovenste plank: Kaspar (Hauser) en Adem. Winter van de Noorse auteur Jon Fosse in een regie van Franz Marijnen, Dirk Roofthooft met De Waterafsluiter van Marguerite Duras, De Koe met Olga, een eigenzinnige bewerking van de Russische klassieker van Tsjechov. Wim Opbrouck kroop in de huid van de Amerikaanse popart-artiest Rothko, Theater Antigone met de tragikomedie van Eugene O’Neill Lange dagreis naar de nacht. LES MIDIS DU THÉÂTRE gaf naast succesvolle francofone theaterproducties ook jong talent een speelplek in BOZAR. Diverse artiesten uit het Franstalige theatermilieu werden uitgenodigd, zoals Jean-Benoit Ugeux met een bekende tekst van Michel Houllebecq in een regie van 9

de jonge Brusselse Aurore Fattier, de Compagnie Frédéric Dusenne met het gelauwerde Occident, en prille beginners zoals Jérome Nayer, Emilie Maréchal, la Vecchia Vacca (prix de la découverte 2013) en de one-womanshow van Florence Minder.

2.3 Culturen in Europa Het Paleis voor Schone Kunsten biedt een platform aan de culturele dynamiek in de gemeenschappen en gewesten van België. Maar de ambities en de werking gaan veel verder, tot in andere werelddelen toe. De afgelopen 10 jaar kwam er een stevige Europese werking op gang. Europa bepaalt het economische en politieke leven. Ook kunst en cultuur spelen zich hoe langer hoe sterker af op supranationaal niveau. De komende jaren diept BOZAR zijn positie als Europees cultuurplatform in de Brusselse metropool verder uit. IERLAND – BALKANMUZIEK Met de tentoonstelling Changing States: Contemporary Irish Art & Francis Bacon bleef BOZAR trouw aan haar Europese roeping. De tentoonstelling benadrukte de dynamiek van de visuele kunsten in Ierland en bracht een groep Ierse kunstenaars samen die getuigen van de relatie tussen lokale ervaringen en mondiale perspectieven. Daarnaast presenteerde Changing States Francis Bacon’s studio. Via fascinerend archiefmateriaal en onvoltooide schilderijen uit zijn atelier, kreeg het publiek meer inzicht in de creatieprocessen en werkmethodes van een van de grootste 20ste-eeuwse schilders. In de context van de tentoonstelling nodigde het Paleis voor Schone Kunsten beeldend kunstenares Olga Barry uit om haar nieuwe geluidsinstallatie Mountain te tonen en een performance te houden op de openingsavond.

Balkan Trafik © Milena Strange

Ook bij haar zevende editie was Balkan Trafik een wervelwind van topconcerten, films, feest en sfeer uit Zuidoost-Europa. Headliners waren de onverwoestbare Goran Bregovic, het virtuoze  Taksim Trio,  Akan Balkan Moon  (Belgian avant-jazz meets the Balkans), de accordeonist  Martin Lubenov  en  de Fanfare Ciocãrlia. Maar er was ook Romamuziek van  Amza  en de  New York Gipsy All Stars, geëngageerde rock met  Jericho  en de zangtalenten Eda Zari en Damir Imamovic, aangevuld met workshops en debatten. Vijf dagen lang het beste uit de Balkan.

PROJECTEN MET DE EU Steunend op zijn artistieke uitmuntendheid en een programmering die diverse perspectieven op de wereld biedt, wil BOZAR een steeds grotere rol gaan spelen in de maatschappelijke debatten. Vandaar de vele ontmoetingen en multilaterale dialogen. In het hart van Brussel, hoofdstad van België maar ook van Europa, bevindt BOZAR zich in een bevoorrechte positie om de complexiteit van de hedendaagse maatschappij vanuit een nieuwe invalshoek te benaderen. De realiteit

10

van de maatschappij is almaar meer multicultureel en meer vervlochten, en haar evolutie gaat steeds sneller. Dit zet aan om bruggen te slaan tussen verschillende sectoren en het publiek meer reflectiemomenten te bieden. Het is een hele uitdaging om bij te mogen dragen aan de ontwikkeling van een medezeggenschapsdemocratie, ten dienste van de burgers. In 2013 zette BOZAR haar rol als gespreksplatform tussen de voorzitter van de Europese Commissie en diverse topkunstenaars verder. Enerzijds werden activiteiten rechtstreeks met de Europese Commissie en het Europese Parlement georganiseerd, en anderzijds richtte BOZAR een nieuwe discipline op onder de naam AGORA. De projecten die rechtstreeks met de Europese instellingen georganiseerd werden: - Europese Commissie en Europees Parlement: New Narrative for Europe - Europese Commissie en DG Connect: ICT- Art-Connect - Europees Parlement en BOZAR CINEMA: Lux Film Days Prijs Voor het tweede jaar op rij ontving BOZAR CINEMA de Lux Film Days. De Lux Prijs wordt sinds 2007 elk jaar door het Europese Parlement uitgereikt. De prijs heeft twee belangrijke doelstellingen: het publiek debat over Europa meer aandacht geven en Europese coproducties in de Unie stimuleren. Voor deze Lux-Filmdagen werden de drie films die de finale haalden - Miele van Valeria Golino, The Selfish Giant van Clio Barnard en The Broken Circle Breakdown van Felix Van Groeningen - ondertiteld in de 24 officiële talen van de Europese Unie. BOZAR AGORA wil een platform zijn van multisectoriële debatten over kunst, cultuur, opvoeding, wetenschap, economie en politiek. De thema’s zijn heel gevarieerd. Hoe bieden onze tentoonstellingsprojecten en de voorgestelde kunstenaars een nieuwe kijk op de uitdagingen van de hedendaagse samenleving? Waar staat het culturele en creatieve Europa vandaag voor? Welke visie op Europa willen we voor de toekomst? Hoe moeten steden als Brussel evolueren? Hoe de actuele culturele diversiteit benaderen, hoe haar naar waarde schatten en haar bijdrage aan België en Europa in de verf zetten? Hoe staat het met onze betrekkingen met de rest van de wereld? Een hele reeks actuele en toekomstige problemen die BOZAR voor het voetlicht wil brengen. De projecten die in het kader van BOZAR AGORA het licht zagen: - een debat in het kader van de uitgave van het boek Democratie in Europa: auteurs Mario Monti en Sylvie Goulard in gesprek met Daniel Cohn-Bendit, Béatrice Delvaux en Guy Verhofstadt (januari 2013); - de organisatie van de Citizens’ Summit on Europe, door BOZAR en de Civil Society Contact Group (een Europees netwerk van grote ngo’s: een burger-topoverleg dat moest dienen als alternatieve discussieruimte voor de Europese Top in juni 2013; - de organisatie van Europa heruitgevonden van de Nouvel Observateur, in het kader van Les journées de Bruxelles (10.2013); - de organisatie van De waarde van cultuur en creativiteit in de stadsontwikkeling, een bijzondere presentatie als onderdeel van de editie 2013 van de European Development Days. Uniek in benadering, over de rol van cultuur in de duurzame ontwikkeling van een stad. Aan de bron ervan lag het door BOZAR en de EU gezamenlijk opgezette experiment van het stedelijke platform Art at Work, dat in verschillende Afrikaanse hoofdsteden kunstenaars en architecten samenbracht voor publieke tentoonstellingen en reflecties over de rol en de plaats van cultuur en architectuur in de stadsontwikkeling in Afrika (11.2013); - het debat European cinema and public service media: drivers of the creative sector. Met het programma “Creative Europe” en de invloed ervan op het internationale handelsoverleg, ondersteunt de Europese Unie de Europese cinema. De sprekers waren Xavier Troussard (Hoofd Creative Europe – MEDIA bij de Europese Commissie), Helga Trüpel (Europees afgevaardigde), Jirí Menzel (regisseur, acteur, scenarioschrijver en ambassadeur van de EUROVISION Film Week), Alain Sussfeld (UGC Cinémas, directeur Frankrijk, TBC), Jean-Paul Philippot (voorzitter van de Europese Radio-Unie (ERU) en algemeen bestuurder van de RTBF). Het debat werd gevolgd door de film Viva la libertà van Roberto Andò (december 2013);

11

- het debat Burgerdialoog over de toekomst van Europa: georganiseerd door de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in België en de Kanselarij van de Eerste Minister, in samenwerking met BOZAR en Europa Nostra. Het werd een uitzonderlijke avond in het kader van “het jaar van de burger”, met tenor Placido Domingo, voorzitter van de organisatie Europa Nostra die haar 50ste verjaardag vierde, de Italiaanse kunstenaar Michelangelo Pistoletto, Europees Commissaris voor Onderwijs, Cultuur, Meertaligheid en Jeugdzaken Androulla Vassiliou, vicevoorzitter van het Europees Parlement Isabelle Durant en Paul Dujardin.

2.4 Andere culturen Als ontmoetingsplaats en knooppunt wil BOZAR een proactieve rol spelen bij de verdere uitbouw van Europa als een volwaardig cultureel project, ook in de interculturele dialoog over de grenzen van het Europese continent heen. BOZAR streeft ernaar om op basis van onze intense ervaringen duurzame samenwerkingen uit te bouwen met en in Afrika en Azië. Voor concerten niet-westerse muziek nodigt BOZAR zowel internationaal bekende namen uit, als muzikanten uit de diaspora en muzikanten die sterren zijn in eigen land. De waardering voor hun cultuur in een symbolische plaats als het Paleis voor Schone Kunsten draagt bij tot een gevoel van betrokkenheid en erkenning.

AFRIKA Het Afrikaprogramma van het Paleis voor Schone Kunsten heeft een dubbele ambitie. Enerzijds wil het de hedendaagse creativiteit in Afrika en in de Afrikaanse gemeenschap van België tot zijn recht laten komen; anderzijds wil het met projecten op het terrein de belangrijkste culturele spelers van Afrika rechtstreeks aanmoedigen.  Dankzij de samenwerking met gerenommeerde curatoren, Afrikaanse hedendaagse kunstencentra en Belgische instellingen zoals de Koninklijke Musea voor Midden-Afrika, de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, de Europese Commissie en andere organisaties, wil het Paleis voor Schone Kunsten de invloed van de Afrikaanse cultuur beklemtonen en de Afrikaanse artiesten in het hedendaagse culturele en maatschappelijke discours een stem geven.  BOZAR sluit zich met trots aan bij de New-Africabeweging van Youssou Ndour om een betere visie op Afrika te geven. Overeenkomstig de eigen Afrikaopdracht zet BOZAR zich in om “concrete evenementen te organiseren die de succesvolle aspecten, de talenten en de kundigheden van Afrika op de voorgrond brengen”, teneinde een positiever intern en extern beeld van het continent tot stand te brengen. Het in 2011-2012 door de Europese Commissie gefinancierde project Art at Work: Een reizend platform in Afrika kreeg een vervolg in 2013. BOZAR trad op als platform om stil te staan bij de rol van kunst in de ontwikkeling van Afrikaanse steden. Sociale cohesie en stabiliteit zijn van cruciaal belang en vormen een steeds groter wordende bron van initiatief en reflectie door kunstenaars en architecten op het Afrikaanse continent. Op uitnodiging van UN-Habitat stelden BOZAR en de Europese Commissie tijdens de 24ste bijeenkomst van de UN-Habitat Bestuursraad in Nairobi (15 tot 19 april 2013) een extra evenement en tentoonstelling voor onder de titel ART § ARCHITECURE at WORK: Best practices in inclusive and sustainable urban development inititatives in Africa. Dit evenement moest de politieke vertegenwoordigers op de bijeenkomst wijzen op de invloed van Afrikaanse kunstenaars en architecten (zoals Heinrich Wolff en Joy Mboya) op het leven in de stad: dromen, inclusie en creativiteit voor welzijn in de stad. Op uitnodiging van de Europese Commissie stelden BOZAR en UN-Habitat op 26 november 2013 het toppanel The value of Culture and creativity in urban development voor, een van de drie panels die speciaal voor de European Development Days 2013 werden opgericht, en het enige dat de belangrijke rol van cultuur en steden in duurzame ontwikkeling aankaartte.

12

Hier in België steunde BOZAR de ‘New-Africabeweging’ van Youssou N’dour. De beweging wil het Afrikaanse continent een positief en rijk imago aanmeten en biedt alle geïnteresseerden de ruimte om mee te schrijven aan een nieuw verhaal voor Afrika. In die context verstevigde BOZAR zijn steun aan naca.be (Network for African Cultural Activities), een netwerk van grote Belgische instellingen die Afrika in de kijker plaatsen zoals de KVS, het Afrika Museum, het Theâtre Varia, Africalia, het Afrikaans Platform,…

FOCUSSEN ‘WERELDMUZIEK’ Voor de zesde editie van de Sufi Night (26.10.2013) in het Paleis voor Schone Kunsten werd wederom een programma vol ontdekkingen samengesteld: de Iraakse danser Duraid Abbas leidde een volgeboekte workshop dans, die als heel intens werd ervaren door de deelnemers. Diwans.org demonstreerde een participatief webproject en een audiovisuele dichtbundel, gebaseerd op de relatie tussen Goethe en de Iraanse dichter Hafez. Filosoof Abdellah Cherif Ouazzani gaf de lezing Le soufisme, la voie mystique de l’islam in het Frans, daarna trad de lokale Marokkaanse sufigroep op van Hassan Rahali & Ensemble Achadilia en volgde er een lezing in het Engels van Marc Colpaert van het diwans.orgproject, met als titel Hafez and Goethe: free spirits and twinbrothers. Een samenwerking met Jeugd en Muziek en Europalia bracht de Indische groep Sidi Goma in de grote zaal, met muziek, dans en fascinerende rituelen. Daarna kwam de ontdekking van enkele zangers uit Marokko, bijeengebracht door de Brusselaar Rafik El Maai: Abdesselam Khaloufi, Mohammed Laroussi en Marouane Hajji. Als afsluiter van de avond kwam Ismail COSAR, muezzin en imam van de grote moskee van Ankara, met een Turks programma. Het publiek was heel gevarieerd. Met duizend aanwezigen blijft Sufi Night een van de belangrijkste evenementen die de tolerante islam in de kijker zet voor een divers publiek.   In Moussem Sounds (23.11.2013) ging de samenwerking met het Moussem Nomadisch Kunstencentrum verder, met een keuze van wereldmuziek, Arabische populaire muziek, rap en rock uit de Mahreb, de Arabische wereld en de Europese diaspora. Deze eerste editie werd een programma met vooral nieuwe, jonge bands. Moussem Sounds is een eigenzinnige mix van rock, hiphop, jazz, electro, blues, oriental en funk en zit boordevol cross-overs uit Frankrijk, Marokko, Griekenland, Algerije, België, Jordanië en Egypte. Nieuw talent werd ontdekt, zoals de Jordaanse rockband El Morabba. Drie topmuzikanten deelden het podium met Hijaz. Verder traden op: H-Kayne of de pioniers van de Marokkaanse rap, en de populaire Antwerpse hiphopgroep NoMoBS. Het talrijk opgekomen publiek (600 man) genoot van het Fuck-the-DJproject van Smadj, artiest in residentie bij BOZAR, een hommage aan de Algerijnse zangeres Warda, de Marokkaanse populaire zangeres Houda Saad, de Frans-Algerijnse rapper Rim’K en lokale dj’s. Jongeren van allochtone afkomst bouwden een feestje in het prestigieuze Paleis voor Schone Kunsten.

EUROPALIA INDIA Na China en Brazilië eiste India de aandacht op. Met het thema Ontmoeting richtte het Europaliafestival de schijnwerpers op het (multi)culturele erfgoed van een subcontinent op het kruispunt van de beschavingen. Twee tentoonstellingen vulden ook dit jaar de grote expocircuits van BOZAR. Indomania Van Rembrandt tot de Beatles verkende de ontmoeting tussen Europa en India door de ogen van Westerse reizigers. Afwisselend verraadden die fascinatie, superioriteit, angst en maar al te vaak onwetendheid. Wat zijn de artistieke en culturele gevolgen van deze ontmoetingen? Wat is de Westerse perceptie van India vandaag en welke facetten van de eeuwenoude verbeelding spelen vandaag nog een rol?

13

India Belichaamd was de tweede grote parel van dit festival. Vanuit een uniek conceptueel kader bestudeerde de expo hoe de Indiase kunst het lichaam voorstelt en hoe zij dit pertinente maar complexe aspect binnen de Indiase cultuur behandelt. De bezoeker ontdekte wat eigen is aan de Indiase lichamen en wat hun drijfveer is. Wat is de rol van de vele helden? Wat brengt de Indiërs tot onthouding en ascese? Hoe gaan zij om met overgangsrituelen, met de dood en met de geboorte? In welke mate is het lot van het lichaam voorbestemd? Binnen Europalia India nam BOZAR ook deel aan het Monsoonproject. Monsoon is een transcultureel, multidisciplinair ontmoetingsplatform voor Aziatische en Europese artiesten. Gedurende een intense week ontmoetten vier beloftevolle artiesten uit India vier jonge Europese artiesten in het BOZAR LAB en reflecteerden er over hetzelfde gezamenlijke thema: het lichaam. In het raam van Europalia India verdeelde ook BOZAR MUSIC zijn programma over twee grote thematische lijnen. Een eerste lijn rond de tentoonstelling Indomania, waarbij muzikanten als het ware de traditie van culturele uitwisseling belichaamden. Bv. de minimalist La Monte Young, die zich door de Indiase muziek liet beïnvloeden, maar ook John McLaughlin met zijn veertig jaar oude project Remember Shakti, stonden helemaal in het teken van de muzikale cross-over.

Inauguration Europalia India 04.10.2013 © Yves Gervais

Het veelzijdige culturele profiel van de Indiase cultuur vormde de tweede thematische lijn. Wat kon die veelzijdigheid treffender vertegenwoordigen dan het Ramayana-epos? Nadat deze hindoeïstische klassieker naar alle uithoeken van Azië was uitgezwermd, nestelde hij zich in verschillende culturen, waar hij vaak tot een nationaal monument uitgroeide. Het Indonesische kecaktheater, om er maar één te noemen, kwam naar BOZAR. Het werd een unieke belevenis.

2.5 Sectoren – Creative industries BOZAR staat niet enkel voor de klassieke ‘schone’ kunsten en de esthetische en cultuurmaatschappelijke aspecten van kunstbeleving. We besteden ook expliciete aandacht aan de ruimere context van de Culturele en Creatieve Industrieën (CCI’s). Hiermee knoopt het huis weer aan bij het beleid van de pioniersjaren, toen de decoratieve kunsten (de ‘arts & crafts’) een eigen ruimte hadden en industriële toepassingen geregeld te zien waren in de centrale Hal. BOZAR wil een katalysator zijn voor de Creatieve Industrieën door letterlijk ruimte te bieden aan de ontwikkelingen in de architectuur en stedenbouw, de filmindustrie, fotografie, de boekindustrie, design, mode en digitale toepassingen. Met dit toonplatform haalt BOZAR de banden sterker aan tussen de culturele wereld en de bedrijfswereld, stimuleert het de samenwerking voor nieuwe concepten, producten en diensten, en maakt het de resultaten van die wisselwerking zichtbaar.

14

ARCHITECTURE Samen met partners als A+Architecture in Belgium, de Architectuurfaculteit van de ULB, de Belgische Prijs voor Architectuur en Energie en CIVA, geeft BOZAR Architecture het brede architectuurdebat een vaste stek in het Paleis voor Schone Kunsten. Naast een succesvolle internationale lezingenreeks organiseerde BOZAR Architecture in 2013 een monografische tentoonstelling over bOb Van Reeth, een reizende tentoonstelling over jonge Belgische architectuur én bood het een platform aan voor de eerste A-WEEK, de “Week van de architectuur van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”. Internationale lezingenreeks Zoals elk jaar werd een reeks sprekers uitgenodigd die toonaangevend zijn binnen de internationale architectuur. Naast de architecten Wolf Prix (Oostenrijk), Akahisa Hirata ( Japan), Dominique Perrault (Frankrijk) en Grafton Architects (Ierland) werd de architectuurtheoreticus Lars Lerup (Denemarken/VS) uitgenodigd. En naar aanleiding van zijn tentoonstelling in CIVA kwam ook de Belgische architect Xaveer De Geyter een lezing geven. bOb Van Reeth Met een tentoonstelling, een lezing, een reeks rondetafelgesprekken én een publicatie bracht BOZAR Architecture hulde aan bOb Van Reeth, die in 2013 zeventig jaar werd. De overzichtstentoonstelling belichtte het œuvre van deze bekende Belgische architect en eerste “Vlaams Bouwmeester”. Niet minder dan zeventig projecten en verwezenlijkingen werden belicht aan de hand van schetsen, tekeningen, foto’s, documenten, modellen en films. Curatoren Bart Verschaffel en Christophe Van Gerrewey nodigden het publiek uit het buitengewone traject van een groot architect in omgekeerde volgorde te reconstrueren: van het Holocaustmuseum in Mechelen en de abdij van West-Vleteren, tot zijn eerste studentenprojecten. A-WEEK BOZAR was een week lang het zenuwcentrum van de eerste “Week van de Architectuur van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”. Dagelijks stonden er meerdere lezingen op het programma en de week werd afgesloten met de 40ste verjaardag van het architectuurtijdschrift A+ XX Models – Young Belgian Architecture Deze tentoonstelling verzamelde in het najaar van 2012 alle maquettes van de twintig jonge architectenbureaus die aan de NICHE-reeks hadden meegewerkt. Ze reisde in 2013 naar Marseille, culturele hoofdstad van Europa én naar Shenzhen in het kader van de Bi-City Architecture Biennial.

DESIGN & STRIP Eén ding is zeker: de creatieve industrie heeft in 2013 vaste voet gekregen in het Paleis voor Schone Kunsten. De Vochol: Huichol Art on Wheels bracht de artistieke vindingrijkheid van een van de vele inheemse culturen van Mexico onder de aandacht en toonde dat volkskunst in de 21ste eeuw nog tot de actualiteit behoort. Het festival Design September streek neer in BOZAR. De ruimtes van de voormalige BOZAR shop boden plaats aan jong talent. Enkele masterstudenten design van La Cambre, de jonge Zwitserse ontwerper Michel Charlot en ook de “Belgische designer van het jaar” Jean-François d’Or  kwamen uitgebreid aan bod. Tot slot stelde de Interieur Biënnale haar jongste  Interieur Awards voor. Jonge ontwerpers kregen de kans ontdekt te worden.

15

The New Polish Poster wierp licht op de Poolse grafische kunstenaars van de nieuwe generatie. Met hun gedurfde vormelijke experimenten nemen ze afstand van de historische Poolse posterschool van de jaren ’60 en ’70. Zo maakten we kennis met de Poolse enfants terribles die vóór alles vrijheid in het vaandel voeren.  Tot slot keek de internationaal gerenommeerde illustrator Ever Meulen vol bewondering naar het werk van Will, de bedenker van de strip Baard en Kale. Uit een dertigtal reproducties sprak Wills passie voor design en architectuur.

FILMINDUSTRIE BOZAR CINEMA en PointCulture (vroeger gekend onder de Médiathèque) stelden in het Paleis voor Schone Kunsten het eerste Belgische festival gewijd aan televisieseries voor. Series (vroeger sterk bekritiseerd als productietype), kenden de laatste tien jaar een sterke ontwikkeling en veroverden artistieke geloofwaardigheid. Dankzij een creatieve visie en nieuwe narratieve processen openen televisieseries de weg naar nieuwe horizonten voor filmmakers en regisseurs. Talrijke cineasten ( Jane Campio, Lars Von Trier, Olivier Stone, Martin Scorsese…) gingen het avontuur aan en waren geboeid door de veelvuldigheid aan mogelijkheden dat dit genre hen bood. BOZAR CINEMA richtte om al deze redenen het festival Are you series? op en werd voor haar eerste editie gesteund door het Festival Séries Mania uit Parijs.

NIEUWE TECHNOLOGIEËN Het BOZAR Electronic Arts Festival (BEAF), een jaarlijks evenement dat uniek is in België, presenteerde tijdens zijn tweede editie drie dagen en nachten vol elektronische kunsten. Het festival wil actuele artiesten uit diverse disciplines onder de aandacht brengen, of het nu gaat om muziek, audiovisuele installaties, optredens of workshops.  Tot de muzikale acts van editie 2013 behoorden o.a. Modeselektor, Jon Hopkins, Juan Atkins & Moritz Von Oswald, Regis, Vatican Shadow en Silent Servant. Daarnaast was er bijzondere aandacht voor het Berlijnse platenlabel PAN, een samenwerking met de Ancienne Belgique rond dubben, en ook een reeks digitale installaties en creaties. Dat laatste gebeurde in samenwerking met het ELEKTRA-festival uit Québec, de centrale gast in 2013. De diverse ruimten van het Paleis voor Schone Kunsten waren alweer het decor voor een ontdekkingstocht door de digitale cultuur. 

BEAF © Yves Gervais 16

3. Artistieke disciplines 3.1 EXPO LIJST EXPO 31.01 > 03.03.2013

Vochol: Huichol Art on Wheels

31.01 > 24.03.2013

Sins and Miracles

13.04 > 14.04.2013

Nirvana-Flesh: Performance van He Yunchang

28.02 > 05.05.2013

Orla Barry: Mountain

08.02 > 09.05.2013

Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles

08.02 > 12.05.2013

Dirk Braeckman. A.W-M.P.-13-2013

20.02 > 19.05.2013

Neo Rauch. The Obsession of the Deiurge. Selected Works 1993-2012

28.02 > 19.05.2013

Changing States: contemporary Irish Art & Francis Bacon’s Studios

05.05 > 16.05.2013

Chantal Akerman. Maniac Shadows: installation

09.05 > 01.09.2013

The Monography Series Award. Annemie Augustijns

12.07 > 03.09.2013

Hamza Halloubi - Nature Morte. Een hedendaagse blik op Giorgio Morandi

22.06 > 08.09.2013

Michelangelo Antonioni. Il Maestro del Cinema Moderno

26.06 > 08.09.2013

On Kawara. One Million Years

13.06 > 08.09.2013

bOb Van Reeth: architect

27.06 > 15.09.2013

Young Belgian Art Prize 2013

07.06 > 22.09.2013

Giorgio Morandi. Retrospective

07.06 > 22.09.2013

Valérie Mannaerts. Orlando

07.06 > 22.09.2013

Claudio Parmiggiani

06.09 > 13.10.2013

Will - Onvergetelijke strips. Onvergetelijke strips volgens Ever Meulen

06.09 > 13.10.2013

Poolse Affiches. The New Polish Poster

17.09 > 03.11.2013

No Exit. The Extra’s

05.10.2013 > 05.01.2014

Anish Kapoor

05.10.2013 > 05.01.2014

India Belichaamd

16.10.2013 > 26.01.2014

Indomania. Van Rembrandt tot de Beatles

18.10.2013 > 26.01.2014

Jonas Mekas / The Fluxus Wall

EUROPEAN LEGACY BOZAR bracht hulde aan Giorgio Morandi, Italiaans grootmeester van de moderne kunst. Hij werd beïnvloed door Italiaanse schilders als Giotto en Paolo Uccello en Franse als Chardin, Seurat en Cézanne. Deze uitzonderlijke overzichtstentoonstelling omvatte een honderdtal werken uitgekozen door curator Maria Cristina Bandera, en vormde een tocht langs de centrale thema’s van zijn œuvre. Morandi’s beelden blijven kunstenaars inspireren, o.a. Luc Tuymans die op uitnodiging van de curator een reeks werken toonde in dialoog met het werk van de Italiaanse schilder. Ook de pers gaf de tentoonstelling een warm onthaal. (DS: De kleur van stilte. Grootmeester Giorgio Morandi in het PSK)

CONTEMPORARY ART One Million Years, een episch werk van On Kawara, uit 1969, documenteert het verstrijken en 17

optekenen van de tijd. Het twintigdelige werk bestaat uit twee boeken: Past en Future, die elk één miljoen jaar bestrijken. Sinds de eerste publieke lezing in 1993, in het Dia Center for the Arts in New York, vinden in steden over de hele wereld lezingen van One Million Years plaats. Voor deze Belgische première zette BOZAR tijdens de zomer van 2013 twee intense lezingenreeksen op. In de Hortahal werd een glazen box gebouwd waarin 180 mannen en vrouwen kwamen voorlezen.

Visite de Reynders dans Watteau le jour du vernissage de l’expo Neo Rauch 19.02.2013 © Yves Gervais

Na grote solotentoonstellingen in het Metropolitan in New York, de Pinakothek in München en het Kunstmuseum in Leipzig organiseerde BOZAR Expo de eerste expositie in België van deze belangrijke voortrekker van de Neue Leipziger Schule, die een brede internationale populariteit geniet. Neo Rauch ontwikkelde een hoogstpersoonlijke stijl, een mix van realisme, surrealistisch aandoende abstractie en invloeden uit popart en strips. Met zijn tentoonstelling The Obsession of the Demiurge. Selected Works 1993-2012, wist Rauch zo’n 26 232 bezoekers te bekoren.

PHOTOGRAPHY De eerste editie van de Monography Series was het resultaat van een nieuwe prijs voor fotografie (geïnitieerd dankzij de samenwerking tussen BOZAR en NIKON) die het œuvre van één Belgisch fotograaf belicht. Uit de 160 ingezonden portfolio’s heeft de multidisciplinaire jury het werk van Annemie Augustijns (°1965, Brasschaat) bekroond. De jury waardeerde de coherentie in haar werk, waaruit een grote liefde voor de laat-modernistische architectuur spreekt.

3.2 MUSIC Het 148ste seizoen van BOZAR MUSIC ging in maart 2013 van start onder het motto Music lifts you up!. Het seizoen werd ondersteund door een communicatiecampagne in drie fasen, van maart tot half oktober. Het eerste luik richtte zich op de abonnees – bestaande en potentiële – en op de beste klanten ‘À la carte’. Via de seizoensbrochure kregen ze gedetailleerde informatie over de programmering. BOZAR stuurde ook mailings, nam persoonlijk telefonisch contact, zette campagnes op website en sociale media. Eind augustus ging de tweede fase van start. Die richtte zich vooral op onze formule ‘À la carte’. Dankzij de speciaal op die doelgroep gerichte acties, een grote affichecampagne, de aanwezig18

heid op cultuursalons en -beurzen en de grootschalige verspreiding van brochures en folders, gingen de verkoopsresultaten ‘À la carte’ de hoogte in: op 01.04.2014 waren er 1956 abonnementen, tegenover 1825 op dezelfde datum in 2013. Dat betekende 131 abonnementen meer. Eveneens werd de Classicarte opnieuw uitgegeven, een abonnementsformule die gesteund wordt door Musiq’3, waarbij liefhebbers van klassieke muziek voor €95 maar liefst 8 concerten kunnen bijwonen. 273 mensen tekenden op die formule in. Het derde luik van de campagne was gewijd aan een nieuwe formule: de last-minutetickets. Zo kregen jongeren de kans om voor €10 - voor BOZARfriends (zie 3.4) slechts €9 - enkele van de grootste evenementen mee te maken, zoals de Berliner Philharmoniker en Leif Ove Andnes. Deze formule werd gepromoot op universiteitscampussen, in hogescholen en conservatoria, en maakte vele jongeren nieuwsgierig. Dankzij deze last-minutetickets hebben tot vandaag 1000 jongeren de weg naar BOZAR gevonden. Zoals elk jaar werden de muziekliefhebbers geïnformeerd via BOZAR MAG, de website www. bozar.be, de Facebookpagina’s BOZAR, BOZAR MUSIC en BOZAR ELECTRONIC, maandelijkse nieuwsbrieven en speciale newsflashes. Soms werden er acties opgezet met culturele partners (o.a. het Klarafestival, Moussem en het NOB), commerciële partners (Knack, Klara, het VSOA,…), ambassades, culturele instellingen (het Goethe-Institut, de ambassade van ZuidAfrika,…) en conservatoria. Uiteindelijk lokte het aanbod niet-klassieke muziek bestaande uit 37 concerten en 3 festivals bijna 29 000 bezoekers, terwijl de klassieke concerten bijna 163 000 bezoekers mochten verwelkomen. Ook in 2013 kwamen alle muzikale genres en repertoires aan bod in de programmering van BOZAR MUSIC. Er was aandacht voor klassieke en romantische muziek met grote internationale orkesten, beroemde solisten en kamerensembles, maar ook voor hedendaagse muziek. Het Concergebouworkest (Amsterdam) trad zoals elk jaar twee keer op: een keer onder de leiding van Mariss Jansons, hoofddirigent, en een tweede keer met Daniel Harding, een jonge Engelse dirigent. We hadden tevens een goedgevulde, enthousiaste zaal voor het Mahler Chamber Orchestra met Teodor Currentzis (solisten tenor Ian Bostridge en pianist Alexander Melnikov en later met pianist Leif Ove Andsnes), de Wiener Philharmoniker met Zubin Mehta, het Symphonieorchester des Bayrischen Rundfunks met Mariss Jansons en het London Symphony Orchestra onder de leiding van John Eliot Gardiner. Yannick Nézet-Seguin en het Rotterdams Filharmonisch Orkest brachten de Sacre du Printemps ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de creatie van dat werk. In samenwerking met het Klarafestival kon het Paleis voor Schone Kunsten Hervé Niquet een residentie aanbieden voor enkele hoogstaande producties: Le Concert Spirituel, Sir Roger Norrington en het Orchestra of the Age of Enlightenment en het Nationaal Symfonie-orkest van Litouwen (soliste Violeta Urmana) met het officiële concert voor het Litouwse voorzitterschap van de Europese Unie. Het publiek kon genieten van grote solisten, onder wie ook de jongere generatie met Boris Giltburg, winnaar van de laatste Koningin Elisabethwedstrijd voor piano en de jonge pianisten Igor Levit en Kit Armstrong. De liefhebbers van kamermuziek genoten van de kwartetten van Borodin, Hagen, Arcanto, Tetzlaff, Danel, Belcea, Ebène, Casals, gebracht door gerenommeerde zowel als jonge ensembles. Voor de hedendaagse muziek was er een samenwerking met het festival Ars Musica: het ensemble Musiques Nouvelles vierde zijn 50ste verjaardag met een concert in Flagey, gedirigeerd door zijn vijf recentste dirigenten: Pierre Bartholomée, Jean-Pierre Peuvion, Georges Elie Octors, Patrick Davin en Jean-Paul Dessy. Het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Luik verzorgde de Belgische première van een concerto voor klarinet van de Franse componist en organist Thierry Escaich. Het Nationaal Orkest van België bracht drie hedendaagse concerto’s met solisten uit eigen land: celliste Marie Hallynck, violist Lorenzo Gatto en pianist David Lively. Tot slot bouwden het Nadar Ensemble en pianist Stephane Ginsburgh hun concertprogramma op rond de jonge Vlaamse componist Stefan Prins, door de (Nederlandstalige) Belgische muziekpers uitgeroepen tot beste jonge Belgische musicus van het jaar. 19

Het ensemble Ictus bracht interessante en gevarieerde programma’s, zoals de reeksen Ictus Zone en Liquid Rooms. Ook oude muziek en barokmuziek namen in 2013 een belangrijke plaats in. Ze werden vertegenwoordigd door de beste Belgische muzikanten voor dit repertoire: René Jacobs, Philippe Herreweghe en zijn Collegium Vocale, Paul Van Nevel en het Huelgas Ensemble, Philippe Pierlot en het Ricercar Consort, Leonardo Garcia Alarcon en het Kamerkoor van Namen, de jonge gambiste Romina Lischka, Jos van Immerseel op klavecimbel en ook het opmerkelijke, jonge a-capella-ensemble Vox Luminis. Het aanbod van jazz en wereldmuziek was ook aantrekkelijk: flamenco met danser Antonio El Pipa en een tweede keer met zanger Arcangel, de beroemde Oezbeekse zangeres Munadjat Yulchieva, Arabische muziek met het Iraqi Maqam Ensemble, de traditionele Sufi Night die verschillende nationaliteiten en achtergronden bij elkaar bracht, zowel op het podium als in de zaal, Balkan Trafik met meer dan 20 groepen en bijna 7 000 bezoekers, een reeks fadoconcerten met Quinteto Lisboa, Ana Moura en Katia Guerreiro, en jazz met het Ibrahim Maalouf Quintet, John Hébert – Sounds of Love (een eerbetoon aan Charles Mingus), Henry Threadgill & Zooid, Richard Bona en Enrico Rava. Het kerstconcert van Philippe Pierlot en het Ricercar Consort paste in de actie Singing Cities: een honderdtal amateurkoorzangers zongen (vanaf hun plaats in de zaal) de koralen uit de Bachcantates. Onder hen patrons van dit huis en personeelsleden van BOZAR, maar ook gewone muziekliefhebbers. Een initiatief dat door iedereen erg gesmaakt werd.

Démonstration de flamenco par Claire Nguyen le 06.12.2013 © Yves Gervais

Nieuwe initiatieven van BOZAR MUSIC werden reeds belicht in 2.3 en 2.5 en van transversaliteit getuigde vooral de tentoonstelling van Watteau (zie ook 2.1). Verschillende concerten werden georganiseerd: gastcurator van de tentoonstelling William Christie bracht jonge zangers samen in een mooie Stemmentuin; Les Talens Lyriques onder de leiding van Christophe Rousset en het dansgezelschap Fêtes Galantes van choreografe Béatrice Massin brachten Terpsichore, een ballet van Händel. Het Kamerkoor van Namen, Les Agrémens en Leonardo Garcia Alarcon interpreteerden elk op hun manier werken van Watteau; in de Protestantse Kapel gaf klavecinist Bertrand Cuiller een poëtisch programma ten beste, samen met videokunstenares Louise Moaty (La lanterne magique de Monsieur Couperin).

Transversaliteit was ook een kenmerk van het programma gebracht door Bernard Foccroulle en Salva Sanchis in de Rijke-Klarenkerk, waarin orgelmuziek en dans werden gecombineerd. Daarnaast waren er in september de eerste editie van de UFA Film Nights, de tweede editie van het BOZAR Electronic Arts Festival (zie 2.5), en de eerste editie (februari tot maart) van het over meerdere jaren lopende project The Caucasus: from sea to sea. Hiervoor werkte BOZAR samen met een tiental culturele partners uit Brussel. Georgië en Armenië stonden centraal in concerten, films, theater, literatuur, fotografie, maar ook in rondetafelgesprekken en een colloquium. BOZAR nam de coördinatie van de communicatie voor dit project op zich. Volgens alle partners een groot succes.

20

Eind november werd de tweede editie van Music Marathon georganiseerd, een week vol prestigieuze concerten met ensembles zoals het Mariinsky Orchestra, het Freiburger Barock Consort, het Collegium Vocale Gent & Concerto Palatino en artiesten zoals Cecilia Bartoli. Ook concerten met niet-klassieke muziek stonden op het programma. Moussem Sounds opende de feestelijkheden (zie ook 2.4). Carminho, het jonge fadotalent, het duo Kudsi Erguner en Sandeep Das, en de jazzmuzikanten van Trio Grande en Rêve d’Éléphant droegen ook hun steentje bij. Music Marathon bracht weer dynamiek in het merk BOZAR MUSIC en versterkte de dialoog met het publiek door randformules zoals inleidingen, ‘meet&greet’s, open repetities, backstagebezoeken en handtekeningensessies. Dat resulteerde in een goede ticketverkoop.

Cecilia Bartoli après le concert au Music Marathon 29.11.2013 © Yves Gervais

3.3 CINEMA BOZAR CINEMA neemt een nooit eerder geziene plaats in het Brusselse filmlandschap in, door het unieke interdisciplinaire statuut van de instelling. De belangrijkste werkpartner is en blijft het Koninklijk Belgisch Filmarchief (CINEMATEK). BOZAR CINEMA heeft specifieke doelstellingen: - kwalitatieve filmvoorstellingen aanbieden en die iets extra’s geven door de aanwezigheid van scenaristen, regisseurs en/of filmploegen; - het publiek laten kennismaken met de rijke verscheidenheid die het medium film te bieden heeft en het de kans bieden mensen uit de filmwereld te ontmoeten; - film democratisch houden voor een verscheiden en eclectisch publiek van cinefielen, geëngageerde mensen/militanten, kunst- en cultuurliefhebbers, gezinnen, Brusselaars uit elke leeftijdscategorie en sociale klasse. In 2013 ontving BOZAR CINEMA niet minder dan 38 232 bezoekers op 88 evenementen met in totaal 125 voorstellingen (zonder BIFFF noch retrospectieves in CINEMATEK verbonden met onze premières en evenementen). Meer dan 40 films werden in première of als speciale voorstelling vertoond; verspreid over het jaar projecteerden we 42 documentaires en waren er ruim 20 voorstellingen in het kader van transversale evenementen. In dit 9de jaar van BOZAR CINEMA, dat in het teken stond van het Ierse voorzitterschap van de Raad van de EU en dat van Litouwen, werden meer dan vijftig regisseurs van grote kwaliteit uitgenodigd zoals Michael Haneke, John Waters, Aleksandr Sokoerov, Jonas Mekas, Michael Cimino, Agnieszka Holland, Margarethe von Trotta, Elia Suleiman, Jim Sheridan, Chantal 21

Akerman, Harun Farocki, Noah Baumbach, Annemarie Jacir, Agnès Varda, Raoul Peck,…Ze stelden hun film voor naar aanleiding van een speciale vertoning of première en lichtten hun artistieke visie aan ons publiek toe. Agnès Varda wist een nokvolle zaal heel erg te boeien. Als 84-jarige regisseur kwam ze de gerestaureerde kopie voorstellen van haar film Cléo de 5 à 7, naar aanleiding van het verschijnen van de dvd-box Tout(e) Varda, die haar hele œuvre omvat. Ze werd uitgenodigd door de Université Libre de Bruxelles en CINEMATEK, die in Flagey een cyclus heeft gewijd aan haar films met vrouwelijk hoofdpersonage. De Portugese cineast Pedro Costa, die aan de videokunst een echte cinematografische geloofwaardigheid schonk, werd door BOZAR CINEMA en de ERG (École de Recherche Graphique) uitgenodigd voor de projectie van zijn bekendste films. Hij leidde ze allemaal in. De Poolse Agnieszka Holland was bij ons voor de première van haar nieuwste film In Darkness, die een Oscarnominatie in de wacht sleepte in de categorie ‘Beste niet-Engelstalige film’. Zij behoort tot dezelfde generatie als Krzysztof Kieslowski en andere regisseurs die een bijdrage leverden aan het einde van het communistische tijdperk in Polen. Ook de Ierse filmmaker Jim Sheridan vereerde ons met een bezoek. Hij stelde ons zijn beroemdste film voor: My left Foot. Dat debuut was een enorm succes, kreeg vijf Oscarnominaties en werd in Berlijn met de Gouden Beer bekroond. De documentaires van de Duitse Harun Farocki zijn vernieuwend en experimenteel en beschrijven wat er gebeurt als bepaalde gegevens elkaar ontmoeten zoals oorlog, economie, politiek, sociale ruimte, bewapening, visionaire tuigen, de media en het statuut van beelden. In april was hij in Brussel o.a. voor een retrospectieve over zijn werk die BOZAR CINEMA en Le P’tit Ciné in Cinéma Nova hadden georganiseerd. Na de voorstelling van Bilder der Welt volgde een ontmoeting met het publiek. In mei wijdde BOZAR CINEMA een avond aan de Oostenrijkse cineast Michael Haneke, die tweemaal met de Gouden Palm werd bekroond. Hij was door De Munt naar Brussel uitgenodigd voor de regie van Così fan tutte. Tijdens een publieksgesprek vertelde hij over zijn films, zijn relatie met film en andere filmmakers en zijn visie op muziek en film. CINEMATEK heeft hem daarna gehuldigd met een allesomvattende retrospectieve. De Russische Aleksandr Sokoerov bracht in het begin van het seizoen 13-14 eveneens een bezoek aan Brussel. In eigen land heeft hij pas na de val van de USSR creatieve vrijheid gekend; internationale erkenning kreeg hij pas in 1996, met Mother And Son. BOZAR, CINEMATEK en GALERIES wilden samen deze Russische regisseur huldigen met een tentoonstelling (De heldhaftigen), retrospectieves, een masterclass en de première van zijn nieuwste film Faust , het vierde en laatste luik van een reeks over corruptie en macht. En tot slot kwam in de herfst regisseur Michael Cimino (The Deer Hunter) langs. De man met cultstatus profiteerde van zijn bezoek aan Europa naar aanleiding van de Blu-Ray, de dvd en de prestigieuze box van zijn mythische western Heaven’s Gate, om ons kennis te laten maken met de gerestaureerde versie van zijn director’s cut! Een onvergetelijke avond. In 2013 werd de festivalprogrammering van BOZAR CINEMA een nieuw project rijker: Are you series? Dit item werd eerder besproken in 2.5. BOZAR CINEMA ging steeds intenser samenwerken met verschillende filmfestivals die vooral in Brussel worden georganiseerd: Off Screen, Brussels Short Film festival, One World Prague en de Prix Lux Days (zie ook 2.3). Bij die samenwerking engageerde BOZAR CINEMA zich zowel op artistiek vlak als op het gebied van productie en communicatie. BOZAR CINEMA blijft ook samenwerken met het United National Regional Information Center (UNRIC) rond thema’s die verband houden met mensenrechten, maatschappelijke evoluties, politieke actualiteit en in het bijzonder met Internationale Dagen. Op 10 december 2013, ter gelegenheid van de Dag van de Mensenrechten en de 20ste verjaardag van het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten, organiseerden de Europese Commissie en BOZAR CINEMA een memorabele avond met de première van de film Fruitvale Station van Ryan Coogler, gevolgd door de performance Shine your light. Het resultaat was een buitengewone, magische ervaring. 22

Mark Cousins, regisseur en bezeten van film, stelde ons zijn uitzonderlijke documentaire in vijftien delen voor, over de wereldwijde geschiedenis (19de tot 21ste eeuw) van de film: The Story of Film. Het filmen op locatie in alle continenten, nam zes jaar in beslag. Een feest voor het publiek en een echte onderdompeling in de wereld van de film. BOZAR CINEMA bood het publiek ook premières aan van meer populaire en commerciële films zoals Gravity van Alfonso Cuaron, Hitchcock van Sacha Gervasi, Mandela, the long walk van Justin Chadwick en Nymphomaniac van Lars Von Trier. Met zijn Family Friendly Films bood het ook gezinnen de kans om films te ontdekken, gebaseerd op thema’s en workshops die door CINEMATEK zijn ontwikkeld. Zoals u reeds kon lezen in punt 2.1 heeft BOZAR CINEMA bij de programmering van de projecten de transversaliteit met de andere artistieke afdelingen van BOZAR aanzienlijk opgeschroefd.

3.4 PERFORMING ARTS (THEATRE, DANCE) BOZAR THEATRE zoekt leemtes binnen het Brusselse podiumlandschap en verankerde zich in de transversale programmatie 2013 van BOZAR. Het ontwikkelde drie reeksen: Theater op de Middag, Les Midis du Théâtre en International Stage. Binnen deze laatste reeks nodigt BOZAR THEATRE gevestigde buitenlandse gezelschappen en grote namen van de internationale theaterscène uit. Naast klassiekers (repertoire) uit de toneelliteratuur presenteert BOZAR THEATRE eveneens nieuwe teksten met een maatschappelijk thema. De voorstellingen worden gespeeld in de oorspronkelijke taal en worden ondertiteld in het Nederlands en in het Frans. Zo bereikt BOZAR de anderstalige gemeenschappen in Brussel. Voor iedere voorstelling wordt er een tweetalig programmaboekje gemaakt. BOZAR STUDIOS staan in voor het introductiegesprek tot elke voorstelling, soms in aanwezigheid van de regisseur. Grote namen waren te gast, onder wie Stanislas Nordey met een tekst van Pascale Rambert, het Duitse theatercollectief She She Pop, de Turkse regisseur Sahika Tekand, de Iraanse Amor Reza Koohestani en de Litouwer Oskaras Korsunovas. Allen brachten ze spraakmakende stukken die hedendaagse thema’s aankaarten. Het Théatre de Gennevilliers pakte uit met Clôture de l’amour, twee monologen geschreven door Pascal Rambert voor acteurs Stanislas Nordey en Audrey Bonnet. Over hoe hartverscheurend het is om als koppel in een goede verstandhouding uiteen te gaan. She She Pop uit Berlijn ging in Testament uit van King Lear, het koningsdrama van Shakespeare, waarin de erfenis van de koning verdeeld wordt onder zijn kinderen. Thema’s als afgunst en prestatiedrang houden dit stuk bijzonder actueel. De Turkse Sahika Tekand was al eerder in BOZAR met bewerkingen van klassieke teksten uit de oudheid; nu nam ze het onbekende stuk Play van Beckett als uitgangspunt. Een driehoeksverhouding waarbij de drie rollen vertolkt werden door 15 acteurs van het Istanbul Municipal Theatre. Ivanov de nietsnut en rijke landeigenaar uit het gelijknamige stuk van de bekende Russische auteur Anton Tsjechov stond in BOZAR in een regie van de jonge Iraanse regisseur Amir Reza Koohestani en zijn tienkoppige gezelschap: de Mehr Theatre Group uit Teheran. In zijn versie werd de dochter Sasha de sleutelfiguur in het stuk. Voor Koohestani staat zij symbool voor de moderne vrouw in Iran vandaag. In het kader van het Litouwse Voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie werd de integrale versie van Shakespeares Hamlet vertolkt door tien acteurs van het Vilnius City Theatre, in een regie van de bekende Litouwse regisseur Oskaras Korsunovas. Dé prestigieuse highlight in deze reeks was Isabelle Huppert lit de Sade, een wereldpremière in het Paleis voor Schone Kunsten. De vermaarde Franse actrice las op het podium van de grote zaal Henry Le Bœuf de tekst Justine & Juliette: la vice et la vertue van Raphaël Enthoven. BOZAR coproduceerde deze voorstelling, die later op het seizoen nog door Europa toerde. 23

Ook in 2013 werkte BOZAR THEATRE sporadisch samen met andere Brusselse instellingen en festivals, zoals PERFORMATIK, het tweejaarlijkse performing arts festival, een initiatief van het Kaaitheater. De Brusselse artiest Bernard Van Eeghem presenteerde zijn live performance Bloedsomloopworst waarin hij vertelt over zijn jeugdjaren in Brugge, terwijl hij zijn herinneringen schetst op een groot transparant doek. Na de Nederlandse versie deed hij het nog eens over in het Frans met Sanglier de Flandres. BOZAR STUDIOS nodigden Bernard Van Eeghem uit op de Museum Night met een uitvergrote versie ervan in de Hortahal. BOZAR EXPO & DANCE nodigde de Ierse performance kunstenares Olga Barry uit met haar installatie Mountain en een live performance in de installatie, met zowel Ierse als Brusselse dansers (zie ook 2.3). In Mountain ging Barry aan de slag met 57 woorden. De taalobjecten waren ook het onderwerp van de performance die onverwachte verbanden tussen tekst en de betekenis ervan aan het licht brachten. Dit project kaderde binnen het Ierse voorzitterschap van de Raad van de EU en van de expo Changing States: Contemporary Irish Arts en werd gerealiseerd in samenwerking met het STUK. Het KunstenfestivaldesArts was te gast in BOZAR met Maniac Shadows (zie ook 2.1), een multiscreenvideo-installatie en een lezing/performance van en door de Brusselse cineaste Chantal Akerman, in samenwerking met BOZAR EXPO & BOZAR EXPANDING CINEMA. Reeds eerder (zie 2.4) werd het Monsoon Project toegelicht, deze vierde editie in het kader van de tentoonstelling The Body, in samenwerking met Europalia India, BOZAR, Kobalt Works, ICCR en Transcultura. BOZAR blijft het belang van dergelijke initiatieven ondersteunen en wenst de continuïteit ervan te garanderen voor de toekomst.

3.5 BOZAR STUDIOS BOZAR STUDIOS wil het artistieke programma verdiepen, toegankelijk en begrijpelijk maken voor een ruim en divers publiek. Aangepast aan de diverse kennisniveaus van de bezoekers en in functie van specifieke doelgroepen worden tools en instrumenten ontwikkeld (workshops, rondleidingen, activiteiten, inleidingen, ontmoetingen, lesmappen, bezoekersgidsen,...).Tevens ontwikkelt het participatieprojecten met een duurzame impact. In 2013 zetten we ons traject rond publieksbemiddeling in de tentoonstelling verder, niet alleen met de eigen gidsen maar ook met externe partners (I am Julie): workshops rond diverse technieken interactief gidsen (radiaal denken, Visual Thinking Strategies, ervaringsgericht gidsen,…), concrete oefeningen en creatieve interventies in de tentoonstellingen van Neo Rauch en Watteau, boeiende ondergrondse wandelingen langsheen de Noord-Zuidverbinding in samenwerking met Jonction, een initiatief van twee kunstencentra in stations langs het ondergrondse Brusselse spoornetwerk, met name de vzw Recyclart en de vzw Congres.

Bozar Studio Atelier musical pour enfants © Yves Gervais

24

We hadden een 20-tal inleidingen en ontmoetingen in het kader van de reeksen Theater op de Middag, les Midis du Théâtre en International Stage met een opkomst van 60 tot 100 deelnemers per voorstelling. Ook een 160-tal inleidingen en pretalks, unieke inleidingen op concerten vanuit het perspectief van de dirigent of de solist, gericht op een breed publiek en met focus op de jongeren (binnen Muziek met Klasse). Deze ontmoetingen kenden steeds een hoge opkomst. Ook tijdens de zondagochtendconcerten werd ingezet op een grotere betrokkenheid

van het publiek: informele ontmoetingen, programmapresentaties en uiteenzettingen over het gebruikte instrumentarium. De zomerstages van BOZAR voor kinderen tussen 6 en 12 jaar (sinds 2004) kenden weer een groot succes. 216 kinderen namen eraan deel en gedurende een week konden ze experimenteren met verschillende vormen van kunst: schilderen, tekenen, fotografie, video, en stelden op vrijdag hun werk tentoon. BOZAR STUDIOS bood ook in 2013 MAATWERK aan voor verschillende doelgroepen. - De « bijzondere bezoeker »: rondleidingen voor blinden, andersvaliden en kansengroepen in de tentoonstellingen, workshops muziek voor leerlingen van het Buitengewoon Onderwijs, exclusieve ontmoetingen met artiesten via onze welzijnspartners (OCMW’s, ART27, Fonds Vrijetijdparticipatie, Lasso (Kunst voor Ketjes, BrusselArt),…). Er was de samenwerking met de Indische tablaspeler Sandeep Das (zie 3.2) Onder zijn leiding werd een workshop en participatief concert georganiseerd i.s.m. met Brusselse kansarme jongeren – de fanfakids in het kader van Europalia India. - Ontwikkeling van instrumenten en activiteiten op maat van kinderen (vanaf 3 jaar) en hun (groot)ouders: voorstellingen, concerten en tentoonstellingen. Doelstelling is het aanreiken van kijk- en luistersleutels, zodat ouders en kinderen samen de dialoog aangaan omtrent een voorstelling of kunstwerk. Big Bang! (samen met Zonzo Compagnie) was een avontuurlijk muziekfestival met veel aandacht voor experimentele muziekcreaties en hedendaags muziekrepertoire. Family Days waren multidisciplinaire ontdekkingsdagen voor het hele gezin: actieve ontdekkingsateliers in de tentoonstellingen rond Watteau en India. - Een aanzienlijk aanbod op maat van leerlingen en leerkrachten (alle onderwijsniveaus). Door dialoog, verbeelding, openheid voor nieuwe werelden, actieve deelname en creativiteit kregen veel jongeren zicht op de diverse kunsten. Tal van educatieve partners zoals Jeugd en Muziek Brussel, Jeunesses Musicales de Bruxelles, ReMuA,… werkten met ons samen aan het project Koor en Orkest op School. Jongeren uit lagere en secundaire scholen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden twee of drie schooljaren lang begeleid door professionele musici. Instrumentisten en koorzangers stonden zij aan zij op het podium van de Henry Le Bœufzaal tijdens het grootse slotconcert in het Paleis voor Schone Kunsten. Op 25 april organiseerde BOZAR STUDIOS een directiedag voor het onderwijs, waarop het nieuwe seizoen 2013-2014 werd voorgesteld. Het maakte verder werk van een duurzame relatie en een structurele samenwerking binnen het netwerk van educatie en cultuur (Canon Cultuurcel, VGC onderwijs, Klasse, Dynamo, Brede school,…)

Ouvre tes oreilles Bozar Studio 18.01.2013 © Yves Gervais

- Educatieve concerten voor jongeren tussen 6 en 18 jaar, in onderwijs- en familiecontext werd in 2013 een nieuw ‘product’ gelanceerd, waarbij actieve participatie vanuit het publiek centraal staat en waarbij werd gefocust op een diepgaande fysieke assimilatie van het muzikale werk. Dit gebeurde in samenwerking met Anima Eterna en Jos Van Immerseel, Bernard Focrouille en choreograaf Salva Sanchis, het Nationaal Orkest van België met Dirk Brossé en het Ictus-ensemble. - Ook BOZAR Sundays, een wekelijks ontdekkingsprogramma voor jong en oud i.s.m. Jeugd en Muziek Brussel en Jeunesses Musicales de Bruxelles, werd samengesteld op maat voor liefhebbers van muziek en tentoonstellingen. Volwassenen kozen tussen een concert, of een bezoek aan de tentoonstelling of het gebouw. Kinderen (vanaf drie jaar) volgden een artistieke workshop.

Singing Brussels is een participatieproject dat kadert in het Europese project Singing Cities, opgericht door The Aarya Foundation, een organisatie die iedereen aan het zingen wil brengen, met de steun van het programma Cultuur van de Europese Unie, en met een jaarlijks zangfestival als hoogtepunt. Het eerste Singing Brussels Festival vond plaats tussen 3 en 20 december 2013 en werd georganiseerd door À Cœur Joie, BOZAR, Flagey, Koor&Stem, De Munt en The Aarya 25

Foundation. Professioneel talent en liefhebbers zongen samen jazz, klassiek, volksmuziek en nieuwe liederen. Het kerstconcert op 20 december 2013 door het Ricercar Consort onder de leiding van Philippe Pierlot was het eerste sing-alongconcert in het Paleis voor Schone Kunsten.

Vernissage de l’expo Neo Rauch 19.02.2013 © Yves Gervais

Een vernieuwend interventieproject (RED/ Laboratoire Pédagogique en kunstbemiddelaar Julie Rodeyns - I am Julie) bij de tentoonstelling van Neo Rauch is zeker vermeldenswaardig. Bezoekers konden actief meediscussiëren over zijn kunst. Vijf interventies openden telkens een andere poort tot zijn kunst, o.a. een filosofisch debat rond zijn werk en beschrijvend schetsen op de manier van Rémy Zaugg. Ook de lezing van Lois Hetland was een parel in de programmatie van 2013. Op 9 december was de senior onderzoeker aan het gerenommeerde Project Zero (Harvard Graduate School of Education) in BOZAR op uitnodiging van de VUB en HIVA-KULeuven. Haar betoog bestreek haar expertisedomein met thema’s als leren, lesgeven en disciplinaire kennis over de kunsten. Aansluitend bij de lezing organiseerde Vitamine C een praktijkgerichte workshop, waarop een kleine honderd deelnemers zich inschreven.

Bij de presentatie van het seizoen 2013-2014 werd een nieuwe getrouwheidsformule gelanceerd: de BOZARfriends, met als objectief de trouwe klant nauwer te betrekken bij de werking van BOZAR, via conviviale communicatie, directer contact, aantrekkelijke kortingen over de kunstdisciplines heen en bijzondere activiteiten. Verder genieten ze nog korting op programmaboekjes, catalogi en bezoekersgidsen en voorrang bij de ticketverkoop van de European Galas en Five Stars. Ze kregen de kans om verschillende artiesten te ontmoeten en een aantal werden uitgenodigd op de vernissages van de expo’s. In dit eerste seizoen werden ruim 2900 klanten lid van deze club, waaronder 290 jongeren. Er werden twee brochures op maat van specifieke doelgroepen gepubliceerd: één voor het onderwijs (verspreid via postmailing) en één voor families (verspreid in Brussel op evenementen, beurzen zoals de Kids Days en in locaties waar veel families komen). Deze communicatie werd aangevuld met aparte publicaties en mailings over de omkaderingsactiviteiten voor deze doelgroepen. De kwaliteit van de activiteiten van BOZAR STUDIOS werd (h)erkend door externen. STUDIOS werd dan ook gevraagd om activiteiten te ontwikkelen in het kader van extern events: Truc Troc, Green Up Film Festival, Cultuurmarkt,… BOZAR STUDIOS werkt samen met een team van 70 freelancers (gidsen, muziekpedagogen, kunsthistorici, beeldende kunstenaars,…) en verzorgt zo’n 2500 rondleidingen per jaar.

3.6 AGORA BOZAR Agora  wil een platform van multisectoriële debatten zijn over kunst, cultuur, opvoeding, wetenschap, economie en politiek. De thema›s zijn gevarieerd en kunnen slaan op een hele reeks kwesties. Hoe bieden onze tentoonstellingsprojecten en de voorgestelde kunstenaars een nieuwe kijk op de uitdagingen van de hedendaagse samenleving? Waar staat het culturele en creatieve Europa vandaag voor? Welke visie op Europa willen we voor de toekomst? Hoe moeten steden als Brussel evolueren? Hoe de actuele culturele diversiteit benaderen, hoe haar naar waarde schatten en haar bijdrage aan België en Europa in de verf zetten? Hoe 26

staat het met onze betrekkingen met de rest van de wereld? Een hele reeks actuele en toekomstige problemen die BOZAR voor het voetlicht wil brengen. Via workshops en lezingen wil Agora artiesten, intellectuelen, filosofen, politiek verantwoordelijken, wetenschappers of eenvoudigweg burgers bijeenbrengen om samen over deze onderwerpen na te denken en een zo groot mogelijke uitwisseling tot stand te brengen. Deze evenementen zijn ofwel eigen producties die in het raam van de artistieke BOZARprogrammering tot stand komen, ofwel debatten ontwikkeld in samenwerking met andere organisaties.

4. Onze culturele partners Structurele partners Met de jaren heeft het Paleis voor Schone Kunsten verschillende partnerships ontwikkeld met kwalitatieve actoren (media, toerisme,…). De waardevolle steun en de consequente rol van deze partners zijn vandaag de dag essentiële promotiemiddelen geworden. Om de communicatie en promotie van haar activiteiten te verzekeren, sluit BOZAR jaarlijks verschillende types partnerships af. Mediapartners De media zijn: de RTBF (Musiqu3, La Première, Arte), de VRT (Klara, Radio 1, Cobra), Le Soir, Knack, Vif, Télé Bruxelles, TV Brussel en Clearchannel (voor alles wat affichenetwerken betreft).  In 2013 is een nieuw contract afgesloten met een voortreffelijke partner: de krant De Morgen. Met deze partners werken we met ruilcontracten betreffende diensten en promotie. Elk seizoen stelt het Paleis voor Schone Kunsten voor aan MUSIQ 3 en Klara, om een aantal concerten op te nemen en deze live of uitgesteld uit te zenden. Op die manier geven we de melomanen de kans om de ervaring van een live concert te beleven.   Toeristische partners Ook de verschillende toeristische partners van BOZAR zijn essentieel voor de promotie: Visit Brussels, Toerisme van Vlaanderen, Wallonie-Bruxelles Tourisme (WBT-OPT), de NMBS, de Thalys, Eurostar, de Raad van de Brusselse Musea,… Hierbij mogen we de zovele andere promotionele partners niet vergeten, die ons elke dag opnieuw helpen bij de promotie van onze activiteiten.

1. b. Het gebouw Investeringen in het gebouw in 2013 Onderhoud en energetische exploitatie De technische dienst van het Paleis voor Schone Kunsten heeft in 2013 bijzonder veel tijd en energie geïnvesteerd in de gunning van een nieuw aangepast contract voor het onderhoud en de energetische exploitatie van de technische installaties van het gebouw. Het belang van een performante installatie voor het hygrothermisch comfort (luchtvochtigheid en temperatuur) van de bezoekers, de artiesten, het personeel en niet te vergeten de kunstwerken, kan nauwelijks overschat worden. Vandaar dat er in het nieuwe contract veel belang wordt gehecht aan de procedures voor het preventieve onderhoud, de naleving van de interventietermijnen in geval van storing, de beschikbaarheid van de installaties, de rapportering en communicatie door de onderhoudsfirma, de administratieve en technische omkadering, enz. Daarnaast besteedt het contract ook uitgebreid aandacht aan de realisatie van energiebesparende maatregelen, uiteraard met voldoende garanties voor het hygrothermisch comfort van de gebruikers. Voor de controle op de kwaliteit en de goede uitvoering van de geleverde diensten doet het Paleis voor Schone Kunsten een beroep op een onafhankelijk studiebureau. 27

Modernisering brandmeldingsinstallaties en noodverlichting In het kader van de modernisering van de brandmeldingsinstallaties en noodverlichting werden de voorbereidende studies aangevat voor de beschermde zones die nog niet aan bod kwamen tijdens de grote restauratiecampagnes van de voorbije jaren. Samen met de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen werd een uitgebreid vergunningsdossier opgemaakt voor onder meer de Horta Hal, de vestibules, het Koninklijk Salon en de rondgangen van de concertzaal Henry Le Bœuf, met het oog op een uitvoering van de werken vanaf 2014. De Regie der Gebouwen staat in voor de financiering van deze belangrijke aanpassingswerken. Modernisering en uitbreiding sprinklerinstallatie boven de afvalcontainers De modernisering en uitbreiding van de sprinklerinstallatie boven de afvalcontainers kadert binnen dezelfde constante zorg voor het verbeteren van de veiligheid van bezoekers, personeel en patrimonium. Zo worden alle werkpunten op het vlak van veiligheid en preventie systematisch, stap voor stap, aangepakt en opgelost. Ontdubbeling en omleiding van de regenwaterafvoer boven het orgel De restauratie van het orgel in de concertzaal Henry Le Bœuf werd de voorbije jaren herhaaldelijk stilgelegd omwille van insijpelend regenwater, afkomstig van een regenwaterafvoer in de technische ruimte in de nok van het dak. Nadat opeenvolgende kleine herstellingswerken onvoldoende waren gebleken om het orgel definitief tegen het insijpelende regenwater te vrijwaren, werd ervoor gekozen om de regenwaterafvoer volledig te ontdubbelen en via een alternatief tracé naar de rioleringen onder het gebouw te leiden. De Regie der Gebouwen stond in voor de financiering van deze werken, waarna de Zwitserse orgelbouwer en restaurateur Westenfelder zijn werkzaamheden kon hervatten. Restauratie en akoestische verbetering van de deuren en rondgangen van de concertzaal Henry Le Bœuf In 2013 werden de voorbereidende studiewerkzaamheden opgestart met het oog op de opmaak van een vergunningsdossier voor de restauratie en het akoestisch verbeteren van de deuren en rondgangen van de concertzaal Henry Le Bœuf. Meer dan honderd deuren werden stuk voor stuk opgemeten en akoestische tests werden uitgevoerd om de deuren te vervangen door identieke deuren met een hogere akoestische waarde. Die nieuwe deuren moeten het luistercomfort van de bezoekers gevoelig verbeteren. Zo komen we tegemoet aan de vele klachten in het verleden over storende geluiden vanuit de rondgangen. Naast de nieuwe deuren worden ook geluidabsorberende plafondbepleistering voorzien en een nieuwe rubberen vloerbekleding met geluiddempende eigenschappen op de parterreverdieping. Samen met de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen werden een groot aantal werken opgenomen die de restauratie naar het uitzicht van 1928 beogen, waaronder diverse kleine afbraakwerken, de restauratie van de vloeren en trappen in marmer, terrazzo, parket en rubber, het herstellen van twee oorspronkelijke vitrines in de vestibule en de balustrades, enz. Op de parterreverdieping wordt het sanitair eveneens volledig vernieuwd. De werken worden gefinancierd door de Regie der Gebouwen en zullen vanaf 2014 van start gaan. Uitbreiding en modernisering van de repetitiezaal van het Nationaal Orkest van België Het Nationaal Orkest van België verkreeg een subsidie van Beliris voor de aanpassings- en moderniseringswerken van haar repetitiezaal in het kantoorgebouw aan de Ravensteinstraat (de vroegere Shellbuilding). Er werd onder meer voorzien in een performante klimaatinstallatie. Omwille van haar ruime ervaring terzake heeft het Paleis voor Schone Kunsten deskundig advies en bijstand verleend bij de architectuurstudies, de akoestische studies, de opmaak van bestekken en meetstaten, de coördinatie tussen de architecten en de verschillende studiebureaus, de vergunningsaanvraag, de aanbestedingsprocedure tot en met het leiden van de werf. Masterplan Met de steun van het Fonds Inbev-Baillet Latour werd het masterplan voor de restauratie en renovatie van het gebouw geüpdatet en voortdurend aangepast om de unieke en beschermde art-deco architectuur van Victor Horta zoveel als mogelijk te verzoenen met de eisen van de hedendaagse culturele praktijk op het vlak van theater- en podiumtechnieken, klimaatregeling, 28

veiligheid, logistiek, comfort, toegankelijkheid, energie-efficiëntie, enz. De resultaten van die complexe oefening en de keuzes die eruit voortvloeien, worden vervolgens vastgelegd in een traject voor de renovatie die stap voor stap wordt uitgevoerd via de toekenning van aparte deelprojecten. In de komende jaren worden nieuwe belangrijke restauraties gepland, te beginnen in 2014, met de restauratie en akoestische verbetering van de deuren en rondgangen van de concertzaal Henry Le Bœuf.

1. c. Andere gebruikers Corporate development Tachtig corporate klanten waren in 2013 actief binnen BOZAR, goed voor zo’n 220 events en ongeveer 34 000 extra bezoekers. Dit vertegenwoordigt een relatief hoog aantal events voor een relatief laag bedrag per event (een tijds- en arbeidsintensieve activiteit). Er was gemiddeld één corporate event per dag. Daarnaast werd veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van creatieve returns voor onze lange-termijnpartners, van dewelke hier enkele voorbeelden:

BEAF 27.09.2013 (installation dans le Hall Horta) © Yves Gervais

BMW In 2012 lanceerde BMW de Club7. Dankzij deze club geniet een bepaald cliënteel van BMW van het beste uit 7 domeinen: comfort, sport, lifestyle, kunst & cultuur, gastronomie, reizen en unieke rijervaringen. BMW heeft BOZAR gekozen als bevoorrechte partner om het luik kunst&cultuur uit te werken, wat ook in 2013 verdergezet werd door het organiseren van exclusieve avonden met o.a. meet&greets met artiesten. Nog in 2013 heeft BMW de kans gekregen om tijdens het BOZAR Electronic Arts Festival de BMW i3, hun elektrische wagen, te promoten. De slogan ‘born electric’ paste perfect binnen het plaatje van het elektronische muziekfestival.

Belgacom Belgacom profileert zich steeds meer als sponsor van klassieke muziek. Dankzij de jarenlange samenwerking tussen BOZAR en Belgacom, werkt BOZAR specifieke acties uit, zodat Belgacom via hun communicatiekanalen zoals Skynet over dit engagement kan communiceren. Dit laat Belgacom ook toe om heel gerichte acties te voeren voor een duidelijk gedefinieerd cliënteel. BNP Paribas Fortis Naast de klassieke formules zoals het huren van zalen, het bijwonen van concerten of het bezoeken van tentoonstellingen, biedt BNP Paribas Fortis ook de mogelijkheid aan haar personeel om deel te nemen aan de BOZAR Sundays. In 2013 namen in totaal 120 personen (kinderen en ouders) deel aan de BOZAR Sundays van 17 maart en 24 november. Voor de tentoonstelling Antoine Watteau (lente 2013), heeft de BNP Paribas Fortis Stichting de restauratie van het schilderij l’Indiscret gefinancierd. GDF Suez BOZAR werd op 11 oktober gekozen als prestigieuze locatie door GDF Suez en de CEO’s van de grootste Europese nutsbedrijven, voor een nooit eerder geziene joint press conference in aanwezigheid van de internationale persorganisaties. Het thema was “Concrete maatregelen voorstellen om de economische en ecologische kosten van de energie29

productie in Europa te limiteren”. De CEO’s van tien nutsbedrijven, die samen goed zijn voor de helft van de electriciteitscapaciteit in Europa, roepen op om een einde te maken aan de subsidies voor wind- en zonne-energie, omdat die té veel energie zouden toevoegen aan een markt die nu reeds worstelt met overcapaciteit. Vitra Het toonaangevende Zwitserse meubelmerk Vitra stak gedurende de feestperiode de BOZAR vitrines van de vroegere BOZAR-shop in een creatief kleedje. Daarbij werd de link gelegd tussen de verschillende kunstdisciplines die BOZAR huist en de verschillende industriële en culturele activiteiten van Vitra. De disciplines die op een opvallende manier onder de aandacht werden gebracht waren o.m. muziek, expo, architectuur en film. Daarbij werd gebruik gemaakt van iconische ontwerpen van de Amerikaanse ontwerpers Ray & Charles Eames en de Japanse architect Isamu Noguchi. De creatieve industrie vindt op die manier haar weg naar BOZAR. Sponsoring in natura Om de kosten van artistieke producties te optimaliseren, kon in 2013 gerekend worden op de steun van volgende partners: Saint Gobain als glasleverancier voor: - de muzikale vitrines in de tentoonstelling Antoine Watteau. De muziekles - de installatie On Kawara. Quinze & Milan als leverancier voor: -de poefjes die in de luisterruimte van de tentoonstelling Antoine Watteau. De muziekles geplaatst stonden. Caïus 2013 Op 25 november 2013 was de zaal Henry Le Bœuf goed gevuld voor de uitreiking van de Caïus Prijs voor cultureel mecenaat, event georganiseerd door Prométhéa. In aanwezigheid van Prins Laurent en Prinses Claire van België hoopten een 1000-tal bedrijfsleiders en managers één van de prijzen te winnen (waaronder deze keer een beeldhouwwerk van de Luikse kunstenaar Xavier Mary). 16 bedrijven dienden hun dossier in, voor 7 verschillende prijscategorieën. GDF Suez was de winnaar van de Mécénat-d’entrepriseprijs, de ‘Gouden Palm’ onder de Caïusprijzen, voor de steun aan het Festival de l’été mosan. Fundraising Diner In 2013 werd voor het eerst een Fundraising Diner georganiseerd voor het project van de renovatie van het orgel dat sinds 1967 niet meer bespeeld werd. Onder de leiding van Bernard Foccroulle, wiens expertise op het vlak van orgelmuziek door iedereen erkend wordt, heeft een commissie van gerenommeerde organisten de principes uitgelijnd van een ambitieus restauratieproject. Het verzoent traditie met het meest geavanceerde onderzoek op vlak van akoestiek en orgelbouw. Het orgel zal worden uitgerust met technologische innovaties die na jaren onderzoek ontwikkeld werden door verschillende ingenieurs. Zo zullen alle grote werken voor orgel en orkest kunnen worden uitgevoerd in Brussel. Dankzij de steun van de Stichting Baillet Inbev-Latour, kon dit belangrijke project voor het Paleis voor Schone Kunsten worden hervat. De Manufacture d’Orgues Luxembourgeoises van Andreas Westenfelder is in augustus 2013 begonnen aan de laatste fase van de restauratie. Dankzij de steun van een groot aantal mecenassen, al dan niet aanwezig op de avond van het diner, kan de voltooiing van de restauratie nu verzekerd worden. Be.Face is een netwerk van ondernemingen die hun middelen bundelen om Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) op het terrein waar te maken. De missie is voornamelijk bedrijven en hun maatschappelijke omgeving dichter bij elkaar te brengen en binnen de bedrijven de gelijkheid van kansen, de sociale mix en de integratie van kansarme bevolkingsgroepen te bevorderen.

30

In 2013 werd ook de Stichting GDF Suez in deze samenwerking betrokken. Dit betekent dat vanaf 2013 de Stichting gelinkt wordt aan alle socio-educatieve projecten die BOZAR (STUDIOS) organiseert zoals bijvoorbeeld Singing Brussels. Dankzij dit nieuw aspect van de samenwerking, heeft Be.Face de kans gekregen om 200 personen (kinderen en volwassenen) uit te nodigen op de Family Day van 27 april die in het teken van de tentoonstelling “Antoine Watteau, de muziekles” stond.

Montage exposition Watteau 30.01.2013 © Yves Gervais

Op 24 september 2013 organiseerde BOZAR LITERATURE samen met partner Montblanc de opening van het nieuwe literaire seizoen in het kader van de Montblanc Writers Edition 2013, die aan Balzac gewijd was. Drie auteurs (Oek de Jong, Peter Terrin en Abdelkader Benali) spraken over hun grote literaire voorbeelden aan wie ooit een Montblanc-pen werd opgedragen.

Op 21 oktober 2013 organiseerden BOZAR, hotel partner Le Meridien en mediapartner Musiq’3 samen een Meet&Greet met Philippe JaroBokussky op de vooravond van zijn concert in het Paleis voor Schone Kunsten. Musiq’3 interviewde Philippe Jarroussky in de lobby van Le Meridien; dit event werd bijgewoond door 120 muziekliefhebbers, waaronder de BOZARfriends, hotelgasten van Le Meridien en luisteraars van Musiq’3.

31

DE ORGANISATIE

32

2. a. De n.v. Het abc van de N.V. Paleis voor Schone Kunsten 1. Een federale (bi)culturele instelling Federale cultuurhuizen hebben een draagwijdte die de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten overstijgen. Ze bezitten een ‘ondeelbaar’ nationaal patrimonium dat geraamd wordt op 6,2 miljard euro. Er zijn in België tien federale wetenschappelijke instellingen (FWI’s) die deel uitmaken van het Wetenschapsbeleid. Zeven daarvan hebben ook een culturele opdracht. Ook het Koninklijk Legermuseum wordt gerekend tot de federale wetenschappelijk-culturele instellingen, maar valt onder de bevoegdheid van de minister van Landsverdediging. En het Paleis voor Schone Kunsten? Dat maakt deel uit van een bijzonder triumviraat. Samen met het Nationaal Orkest van België en de Koninklijke Muntschouwburg behoort het Paleis voor Schone Kunsten tot de drie federale biculturele instellingen, ook wel de ‘federale culturele instellingen’ genoemd. Zij hebben géén wetenschappelijke opdracht, vallen budgettair onder de eerste minister en hebben een autonoom human resources-beleid. Groot pluspunt van de drie federale culturele instellingen is de grotere bestuursautonomie.

2. Een N.V. van publiek recht met sociaal oogmerk Het verhaal van het nieuwe Paleis voor Schone Kunsten begint in 1999, het jaar waarin het Paleis voor Schone Kunsten bij wet wordt opgericht als een naamloze vennootschap van publiek recht, een statuut dat het deelt met bijvoorbeeld de NMBS, de Nationale Loterij, Belgacom, de VRT en de RTBF (op het niveau van de gemeenschappen). Wel komt daar in het geval van Paleis voor Schone Kunsten het belangrijke element ‘met sociaal oogmerk’ bij.

A. Een N.V. De nieuwe naamloze vennootschap ging van start op 1 januari 2002, nadat op 19 december 2001 bij Koninklijk Besluit de statuten waren vastgelegd. Een groot verschil met de werking voordien is, behalve het nieuwe statuut, dat het beheer van het gebouw en de diverse culturele verenigingen toen apart functionerende organismen waren, met eigen verantwoordelijken en dus zonder een geïntegreerd artistiek beheer. Nu vallen het beheer van het gebouw en de artistieke activiteiten die erin plaatsvinden onder dezelfde bestuurskoepel.

B. Van publiek recht

PBA extérieur Juillet 2013 © Yves Gervais 33

Als N.V. beschikt het Paleis voor Schone Kunsten over een maatschappelijk kapitaal (het maximumbedrag waarvoor een N.V. aandelen kan uitgeven), heeft het de beslissingsorganen van een privémaatschappij, stelt het handelsdaden en is het onderworpen aan de wettelijke en reglementaire bepalingen van het handelsrecht. Het contract van de personeelsleden valt onder het privaat recht. De jaarbalans wordt gecontroleerd door twee bedrijfsrevisoren en neergelegd bij de Nationale Bank van België. Een dergelijk N.V.-statuut past in de modernisering van de openbare ondernemingen en zorgt voor flexibiliteit en meer autonomie in de financiering, de werking van de bestuursorganen, het beheer van de goederen enz.

Als N.V. van publiek recht moet het Paleis voor Schone Kunsten een aantal wettelijke en reglementaire bepalingen naleven uit het publiek recht, zoals de wet op de openbare aanbestedingen, wettelijke bepalingen wat het personeelsbeleid betreft, de externe controle door drie regeringscommissarissen en twee adviseurs van het Rekenhof. Het Paleis voor Schone Kunsten is, zoals andere instellingen van publiek recht, het mogelijke voorwerp van parlementaire vragen. Zowel de leden van de raad van bestuur als de directeur-generaal worden bij Koninklijk Besluit benoemd.

C. Met sociaal oogmerk Het Paleis voor Schone Kunsten is een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk. Dat is geen aparte rechtsvorm, maar een categorie binnen de vennootschappen die een vennootschappelijk alternatief biedt voor het statuut van de vzw’s en hun specifieke rol in de samenleving. De specifieke voorwaarden die in het geval van het Paleis voor Schone Kunsten verbonden zijn met ‘het sociaal oogmerk’ vinden we terug in de beheersovereenkomst met de overheid, die ook aandeelhouder is.

D. De bestuursorganen De drie federale culturele instellingen, waaronder het Paleis voor Schone Kunsten, vallen onder de Kanselarij van de Eerste Minister en een bijkomende minister of staatssecretaris. De Raad van Bestuur, waarvan de twaalf stemhebbende leden bij Koninklijk Besluit worden benoemd, bewaakt de autonomie van het Paleis voor Schone Kunsten. De beheerders keuren de budgetten goed die de algemene directie bepaalde en die nodig zijn voor het realiseren van de artistieke programmering. Ze leggen de jaarrekeningen voor aan de aandeelhouders. De directeur-generaal, die ook bij Koninklijk Besluit werd benoemd, is belast met het dagelijks beheer van de vennootschap en wordt bijgestaan door een directiecomité, dat hij voorzit. Het comité telt vier leden, onder wie de directeur-generaal zelf. De Raad van Bestuur benoemt de drie andere leden voor een termijn van zes jaar. Het secretariaat wordt waargenomen door de secretaris-generaal. De vertegenwoordigers van de afdelingen van het Paleis voor Schone Kunsten en de directeur-generaal vormen samen het Managementteam dat het geheel van de activiteiten coördineert.

E. De controle Twee ministers controleren het Paleis voor Schone Kunsten: de eerste minister en de voogdijminister. Zij oefenen het administratieve en financiële toezicht uit door bemiddeling van drie regeringscommissarissen, van wie er twee worden voorgedragen door de eerste minister en één door de bijkomende voogdijminister. De commissarissen hebben een raadgevende stem op de Raad van Bestuur, die ze ook bijwonen. Een college van vier commissarissen controleert de financiële toestand, en de jaarrekening en financiële verrichtingen. Zij worden door de Algemene Vergadering gekozen uit de leden van het Instituut voor Bedrijfsrevisoren.

3. D  e federale beheersovereenkomst: een drieledige opdracht De beheersovereenkomst van de federale Staat met de N.V. Paleis voor Schone Kunsten is een referentiedocument. Dit contract creëert een kader voor de werking van de ‘openbare onderneming’ die het Paleis voor Schone Kunsten is. Je vindt er de opdrachten betreffende de openbare dienstverlening in terug, andere doelstellingen en de middelen die de overheid voor het vervullen van die opdracht moet toekennen. 34

De eerste beheersovereenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten met de Belgische Staat dateert van eind 2002. Ze werd opgevolgd door een tweede contract dat eind 2009 werd gepubliceerd als bijlage bij het Koninklijk Besluit van 22 december 2009.1

A. Een culturele opdracht De eerste taak is het uitwerken van een eigen, overkoepelend cultureel project. −−Het uitwerken, uitvoeren en bekendmaken van een multidisciplinaire en geïntegreerde culturele programmering die bijdraagt tot de Europese en internationale uitstraling van het federale België, de Gemeenschappen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Die programmering speelt zich bij voorkeur af in het Paleis voor Schone Kunsten. Bijzondere aandacht moet gaan naar projecten die de basis vormen van een Europese culturele activiteit en die de cultuurdiversiteit en de mobiliteit van kunstenaars en kunst aanmoedigen. Daarbij komen de culturele activiteiten van derden: −−Behalve eigen producties zijn er ook coproducties in samenwerking met verenigingen, organen en instellingen met gelijkaardige maatschappelijke doeleinden. Bij deze culturele opdrachten moet de vennootschap: −−Bijzondere aandacht schenken aan de ontvangst en het comfort van het publiek (met bv. een cafetaria, restaurant, bar en bookshop), behalve als dit economisch niet haalbaar is; −−Een actief cultureel democratiseringsbeleid voeren dat rekening houdt met de diversiteit van de Belgische bevolking en dat het publiek vernieuwt en uitbreidt; −−De samenwerking bevorderen met andere culturele en ook wetenschappelijke instellingen (federale en instellingen van de Gemeenschappen) i.v.m. muziek, plastische kunsten en podiumkunsten; −−Een dienst oprichten die zich prioritair tot de jeugd richt en die alle disciplines behelst die in het Paleis aan bod komen; −−Zich opwerpen als culturele, artistieke, professionele en technische referentie. De Staat levert de basisdotatie. Die bedroeg in 2013 12,3 miljoen euro als tussenkomst in de personeels- en werkingskosten voor de basiswerking.

B. Verhuur aan externen De zalen en de infrastructuur van het gebouw moeten mede gebruikt kunnen worden door verenigingen, organen en instellingen met een eigen culturele programmering, voor zover dit niet strijdig is met de doelstellingen van de artistieke productie van de vennootschap.

C. Het gebouw beheren en onderhouden De Staat is verplicht de grote herstellings-, renovatie- en restauratiewerkzaamheden aan het gebouw op zich te nemen, ook wat de technische en de veiligheidsinstallaties betreft. Dat gebeurt door de Regie der Gebouwen. Andere werkzaamheden worden bekostigd door de vennootschap of ook door de Regie (als ze nuttig zijn voor het behoud of de vermeerdering van de waarde).

1 Een beheersovereenkomst wordt afgesloten voor vijf jaar, maar de termijn werd in het geval van de eerste overeenkomst wegens diverse moeilijkheden op het federale niveau verlengd.

35

2. b. De afdelingen 1. Federal and European Artistic Policy (FEAP) Zoals de naam aangeeft, vervult de afdeling Federal & European Artistic Policy drie nauw samenhangende beleidstaken: −−De F staat voor het Federale beleid  −−De E staat voor het Europese (lees: internationale) beleid −−De A staat voor het Artistieke beleid Hoofdopdracht van de afdeling is het mee mogelijk maken en het inhoudelijk versterken van het culturele lange termijn-project. Daarvoor onderhoudt FEAP contacten met de politieke, economische en culturele stakeholders en bouwt het zowel het nationale als internationale netwerk van BOZAR verder uit. De corebusiness van de NV Paleis voor Schone Kunsten blijft het programma dat de artistieke afdelingen coproduceren onder het label BOZAR. Vanuit de groeiende waardering in binnenen buitenland voor de artistieke kwaliteit en culturele rijkdom van het BOZAR-programma, groeit de maatschappelijke verantwoordelijkheid. Meer dan ooit dienen cultuurhuizen verantwoording af te leggen aan de burgermaatschappij. FEAP ziet mee toe op de coherente toepassing van de algemene culturele missie en visie, de seizoendramaturgie, de uitwerking van de grote transversale projecten, het nieuwe discussieplatform AGORA, het educatieve beleid en legt verbanden tussen het culturele programma en andere sectoren. Het departement dient jaarlijks subsidiedossiers in bij politieke overheden en – een nog verder te ontwikkelen domein – bij stichtingen. In 2013 werd het team uitgebreid met één nieuwe medewerker voor het Europese en federale beleid en kwamen na de wijziging van het organogram twee BOZAR-medewerkers in het beleidsteam om de transversaliteit te verankeren.

a. Het artistieke beleid FEAP zet in samenspraak met de CEO en de artistieke afdelingen de algemene lijnen uit en werkt in de prospectie- en conceptfase aan de festivals en internationale tentoonstellingen. De afdeling ontwikkelt concepten, detecteert pistes en coördineert dossiers, vanuit de culturele, economische en politieke realiteit waarin de NV Paleis voor Schone Kunsten als federale biculturele instelling in Brussel functioneert. Het gaat in de eerste plaats om samenwerking met landen, internationale organisaties, netwerken en culturele partners. Intern leidt het FEAPteam wekelijks de vergadering met de artistieke programmatoren. Naar aanleiding van het 10-jarige bestaan van BOZAR coördineerde FEAP in 2013 twee publicaties die in 2014 verschijnen. Een Manifesto of toekomstgericht visieboek verduidelijkt vanuit 10 jaar praktijk waar de NV Paleis voor Schone Kunsten, in het bijzonder het culturele project BOZAR, vandaag voor staat en waar het naartoe wil (culturele en internationale missie, masterplan, economisch model). Een lijvig beeldboek maakt die visie zichtbaar via een associatieve combinatie van foto’s en exhaustieve lijsten van activiteiten. FEAP bereidt de lezingen en debatten voor waarop Paul Dujardin het beleid van de NV Paleis voor Schone Kunsten en de culturele en internationale missie vertolkt: naast occasionele speeches in service clubs o.a. interventies in het Joint Research Centre van de Europese Commissie (keynote speech), Cittadellarte in Biela, op het European Forum in Wachau, het Forum d’Avignon, het Brussels Metropolitan Expat Event en de Citzens Summit on Europe (Civil Society Contact Group) en de Citizens Dialogue on the future of Europe (Europa Nostsra) in het Paleis voor Schone Kunsten. 36

b. Het federale beleid Hoofdaandeelhouder van de N.V. Paleis voor Schone Kunsten is de federale regering. Een goede dialoog met de kabinetten van de premier en voogdijminister Onkelinx is daarbij primordiaal. De federale regering wilde in 2013 bij de instellingen van openbaar nut een lineaire besparing doorvoeren. FEAP toonde met een meerjaren-analyse de inhaalbeweging van de N.V. Paleis voor Schone Kunsten aan, de huidige financiële inspanningen en de solidaire samenwerking met de twee andere federale biculturele instellingen – het Nationaal Orkest van België en De Munt. Het dossier kende een gunstig gevolg. Er werden bijkomende subsidiedossiers ingediend bij Buitenlandse Zaken (ter ondersteuning van het imago van België in het buitenland), de Nationale Loterij (ter ondersteuning van het educatieve project) en de Nationale Bank. De N.V. kreeg van de Kanselarij een steun van 250.000 euro voor de grote tentoonstelling over avant-garde in het kader van de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog. FEAP coördineerde tevens de jaarlijks terugkerende subsidiedossiers bij de gefedereerde entiteiten: de Vlaamse en Franstalige Gemeenschap, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Vlaamse Gemeenschapscommissie en de Franse Gemeenschaps-commissie.

Signature accord de coopération entre Bozar et la FWB le 25.06.2013 © Yves Gervais

In de Agora-werking coördineerden FEAP en Planning samen met Le Soir en De Standaard Het grote Brussel debat met de tien partijvoorzitters.

c. Het Europees beleid A. Internationale dossiers en diplomatieke opdracht De internationale missie kreeg een meer uitgesproken profiel. BOZAR geeft ruimte aan de culturele diversiteit in Europa, besteedt bijzondere aandacht aan de grenzen van het Europese continent (het Mediterrane gebied, Balkan, Kaukasus) en de relatie met onze buurcontinenten: Afrika en Azië. Voor de landen en regio’s met wie we projecten willen opzetten, maakt FEAP dossiers aan, in nauwe samenwerking met de artistieke coördinatoren. In 2013 schonk FEAP cultuurdiplomatiek bijzonder aandacht aan volgende Europese landen: Frankrijk (Watteau), Duitsland (Neo Rauch, tentoonstelling avant-garde in 2016), Italië (Antonioni, Morandi, Siena, Voorzitterschap herfst 2014), Spanje (Zurbaran), Ierland (Changing States en Voorzitterschap lente 2013), Litouwen ( Jonas Mekas en Voorzitterschap herfst 2013), Griekenland (Nautilus in het kader van Voorzitterschap lente 2014 en No Country for Young Men), Polen (The New Polish Poster). Naast contacten met culturele vertegenwoordigers en diplomaten in België en de Europese Instellingen maken prospectiereizen van de CEO, voorbereid en vaak ook begeleid door een FEAP-medewerker of artistieke medewerkers, een essentieel aandeel van dit proces.

37

10.01.2013 – Israël: in het kader van de Borremans tentoonstelling 29.01.2013 – Groot-Brittannië 14.01.2013 – Frankrijk 26.02.2013 – Spanje 08.03.2013 – Italië 15.03.2013 – Duitsland 12.04.2013 – Portugal 25.04.2013 – Frankrijk 17.06.2013 – Oostenrijk 10.07.2013 – Polen 13.09.2013 – Italië 23.09.2013 – Groot-Brittannië 17.10.2013 – Nederland (Amsterdam) 25.10.2013 – Frankrijk 15.11.2013 – Letland 21.11.2013 – Frankrijk 25.11.2013 – Spanje (Madrid) 09.12.2013 – Italië 19.12.2013 – Duitsland Buiten Europa legde FEAP diplomatieke, politieke en culturele contacten met Mexico (Vochol), Japan (On Kawara), China (He Yunchang) en India (Europalia India en Anish Kapoor).

B. Het Afrika-beleid Een vaste FEAP-medewerker coördineert de Afrika-werking. Het Afrika-beleid van BOZAR heeft een drieledig doel: de buitengewone creatieve diversiteit van het continent tonen aan een Europees publiek, een podium bieden aan de culturele dynamiek van en voor de Afrikaanse diaspora in België en culturele projecten en samenwerkingen in Afrika aanmoedigen. In 2013 werd de structurele samenwerking met het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (Tervuren) – dat vanaf maart 2014 tijdens de verbouwingswerken een vaste ruimte krijgt in het Paleis voor Schone Kunsten – op de sporen gezet. In april 2013 organiseerde BOZAR samen met de Europese Commissie in Nairobi ‘Art and Architecture at Work: best practices’ naar aanleiding van de 44ste UN Habitat Governing Council Meeting: het rondreizende paviljoen Art at Work, debatten en een publicatie. Op 26 november nam BOZAR samen met de Europese Commissie en UN Habitat deel aan de Development Days in Brussel. Met Africalia legde BOZAR de basis van n.a.c.a.be., een professioneel netwerk van Belgische organisaties.

C. Europees cultuurplatform Als ontmoetingsplaats en knooppunt wil BOZAR een proactieve rol spelen bij de verdere uitbouw van Europa als een volwaardig cultureel project, ook in de interculturele dialoog over de grenzen van het Europese continent heen. Het blijft niet enkel bij tonen. Het discussieplatform Agora heeft een belangrijk Europees luik, waarin we ruimte geven aan debat en discussies over het culturele Europa in relatie tot andere sectoren: wetenschap, onderwijs, economie en politiek. FEAP organiseerde met diverse partners en de afdeling Planning & Production volgende debatten:

38

−−‘Democratie in Europa’: Debat met o.a. Mario Monti, de toenmalige Italiaanse premier, en de Europese Parlementsleden Sylvie Goulard, Daniel Cohn Bendit en Guy Verhofstadt (30 januari 2013) −−‘Citizen’s Summit on Europe’, i.s.m. −−de Civil Society Contact Group (24-25 juni 2013) −−‘Journées de Bruxelles / Re-inventing Europe’ van Nouvel Obs (10-12 oktober 2013) −− ‘The value of culture and creativity in Urban development’ tijdens de European Development Days. In samenwerking met de Europese Commissie (26 november 2013) −−‘European cinema and public service media: an indispensable partnership for the creative sector’, European Broadcasting Union - Eurovision film week: debat en projectie (3 december 2013) −−Europa Nostra : Ceremony of 50th anniversary (5 december 2013) −−Citizen’s Dialogue (5 december 2013) Een belangrijk onderdeel van de Europese werking behelst de uitbouw en het onderhouden van contacten met internationale netwerken en organisaties. In 2013 werkte BOZAR nauw samen met o.a. European Concert Hall Organisation, European Festival Association, Culture Action Europe, European Union National Institutes for Culture, het Forum d’Avignon, Bertelsmann, New Pact for Europe, European Broadcasting Union, Europa Nostra, Spinelli, Soul for Europe en Anna Lindh Foundation. Met de Europese instellingen organiseerde FEAP volgende evenementen: −−Europese Commissie en Europees Parlement: A New Narrative for Europe: lancering van het evenement op 23 april 2013 in het Paleis voor Schone Kunsten, opvolging en coördinatie van het culturele comité en Algemene Vergaderingen Warschau (11 juli 2013) en Milaan (7-8 december) −−Europese Commissie / DG Connect: ICT – ART – Connect. 2013: ‘New Technologybased creative responses to contemporary societal challenges’ (10 november 2013) −−Europees Parlement en BOZAR CINEMA: Prix Lux Film Days 7 (13 november 2013) In 2013 coördineerde FEAP met succes het Europese subsidiedossier ‘Ottoman Renaissance’. Het project werd goedgekeurd en krijgt een steun van ongeveer 1 miljoen euro in een consortium van BOZAR met vijf andere Europese partners.

Management

Aantal directeurs: 13 (FTE 12,8)

Artistieke afdelingen FEAP Aantal werknemers: 8 (FTE 7,8)

BOZAR MUSIC

Aantal medewerkers: 8 (FTE 7,8)

BOZAR EXPO

Aantal medewerkers: 11 (FTE 10,4)

39

BOZAR PERFORMING ARTS

Aantal medewerkers: Performing Arts: Theater, Dance, Litterature, Cinema: 8 (FTE 7,1) Studios: 8 (FTE 6,3)

Artistieke afdelingen

FEAP 8

Music 8

Studios 8

Exhibitions 11

Performing arts 8

Communications, Marketing & Sales Aantal medewerkers: 28 (FTE 26,7)

Marketing & communication

Editing 5

Press 7

Communication 5 Audience Development 7

Publications 4

1. Audience development Nieuw: BOZARfriends Bij de presentatie van het nieuwe seizoen BOZAR MUSIC 2013-2014 werd een nieuwe getrouwheidsformule gelanceerd: BOZARfriends, met als objectief trouwe klanten nauwer te betrekken bij de werking van BOZAR via conviviale communicatie, directer contact, aantrekkelijke kortingen over de kunstdisciplines heen en bijzondere activiteiten. Verder genoten ze korting op programmaboekjes van concerten, catalogi en bezoekersgidsen van BOZAR EXPO en voorrang bij de ticketverkoop van tal van evenementen. Ook werden steeds enkele BOZARfriends uitgenodigd op de vernissages van tentoonstellingen. In dit eerste seizoen werden ruim 2900 klanten lid van deze club, waarvan 290 jongeren.

40

MUSIC Voor het 148ste seizoen van BOZAR MUSIC onder het motto Music lifts you up! voerden we een driedelige promotiecampagne, van maart tot midden oktober 2013. Allereerst richtten we ons tot de huidige en toekomstige abonnees en de trouwste À la carte-klanten. De seizoensbrochure bood gedetailleerde informatie over onze programmering; ook via e-mail, telefonische gesprekken, onlinecampagnes en sociale media werden onze klanten ingelicht. Eind augustus ging de tweede fase van start, met de nadruk op onze À la carte-formule. Een grootschalige campagne met affiches, onze aanwezigheid op cultuurbeurzen en de verspreiding van tal van brochures en folders stuwden de verkoopcijfers voor À la carte gevoelig de hoogte in. Daarnaast werd de Classicarte-formule opnieuw aangeboden: in samenwerking met Musiq’3 konden liefhebbers van klassieke muziek voor slechts 95 euro 8 concerten bijwonen. Het derde luik van de campagne stond in het teken van last-minutetickets. Deze boden jongeren de kans een aantal grote evenementen bij te wonen voor slechts 10 euro - 9 euro voor BOZARfriends - zoals bv. de concerten van het Berliner Philharmoniker en van Leif Ove Andsnes. Vooral op universiteitscampussen, in hogescholen en aan conservatoria toonden velen interesse. Meer dan 1000 jongeren vonden met een last-minuteticket de weg naar BOZAR. Voor alle informatie betreffende BOZAR MUSIC kon men zoals altijd terecht in BOZAR MAG, op www.bozar.be, op de Facebookpagina’s BOZAR, BOZAR MUSIC en BOZAR ELECTRONIC en in de maandelijkse verslagen en nieuwsflashes. Een aantal acties voerden we in samenwerking met culturele partners (Klarafestival, Moussem en het NOB), commerciële partners (Knack, Klara, het VSOA), ambassades (de Zuid-Afrikaanse ambassade), culturele instellingen (het Goethe-Instituut) en conservatoria. STUDIOS We lanceerden een nieuwe getrouwheidsformule BOZARfriends (zie hoger) en we publiceerden twee brochures op maat van specifieke doelgroepen: één voor het onderwijs, die verspreid werd via een postmailing en één voor het familiepubliek, die verspreid werd in Brussel op evenementen, beurzen zoals de Kids Days en in locaties waar veel families komen. Deze communicatie werd aangevuld met aparte publicaties en mailings over de omkaderingsactiviteiten voor deze doelgroepen. EXPO 2013 was een rijkelijk gevuld jaar wat betreft tentoonstellingen en dat bleek erg veeleisend op het vlak van communicatie. Het vergde een complexe promotiestrategie. De onderling sterk verschillende expo’s vroegen een originele aanpak, op maat van elke doelgroep. De tentoonstelling over Antoine Watteau (voorjaar 2013) omvatte zowel schilderijen en tekeningen, als gravures en muziekinstrumenten, en er kwamen ook concerten aan te pas. Deze multidisciplinaire aanpak vereiste een aantrekkelijke campagne die zowel trouwe tentoonstellingsbezoekers als muziekliefhebbers kon aanspreken, met gerichte advertenties in uiteenlopende tijdschriften, en affiches in het hele land. Voor de twee gelijklopende tentoonstellingen met hedendaagse kunst (Neo Rauch en Changing States) voorzag de communicatiedienst advertenties in tijdschriften over hedendaagse kunst en affiches in een aantal grote Belgische steden als Brussel, Antwerpen, Gent, Luik, Namen. Deze tentoonstellingen – naast de vrij toegankelijke (Vochol en Sins and Miracles) – werden ook voorgesteld op beurzen als Brafa, Art Brussels en TEFAF Maastricht. In de zomer ontvingen we enkele klinkende namen uit sterk uiteenlopende disciplines. Voor Giorgio Morandi. met Luc Tuymans als gastkunstenaar, richtte de communicatie zich tot een specifiek publiek met gepersonaliseerde e-mails en advertenties. Daarnaast waren er in 24 Belgische steden affiches te zien en banners op Brusselse bussen en trams. De promotie voor de tentoonstelling Michelangelo Antonioni gebeurde in nauwe samenwerking met CINEMATEK. Een groot deel van het budget ging naar flyers. Voor bOb Van Reeth konden we rekenen op de steun van onze architectuurpartner A+. De vele gratis tentoonstellingen (Valérie Mannaerts, Young Belgian Art Prize, On Kawara. One Million Years, Monography Series Award, Hamza Halloubi) werden bekendgemaakt op de sociale media, in nieuwsbrieven, op onze website en in de pers. We ontvingen maar liefst 80 000 bezoekers.

41

Het najaar stond in het teken van Europalia, met India als centraal thema. De organisatoren van Europalia namen de communicatie ervan voor eigen rekening, in overleg met de partners. Voor alle tentoonstellingen in 2013 konden we rekenen op de steun van onze promotionele en toeristische partners waaronder Toerisme Vlaanderen, VisitBrussels en Tourisme Wallonie-Bruxelles.

portrait de Céline Butaye à l’occasion du Young Belgian Art Prize 26.06.2013 © Yves Gervais

THEATRE, DANCE, LITERATURE & CINEMA BOZAR CINEMA wist met een steeds bredere programmering een zeer divers publiek voor zich te winnen. De communicatie gebeurde via flyers en affiches, maar ook via digitale kanalen. Onze Facebookpagina kreeg veel aandacht en van dag tot dag meer volgers. BOZAR CINEMA haalde de banden met de partners nog meer aan, ook op het vlak van de communicatie. Zo konden we bv. handig gebruikmaken van de uitgebreide data en alle communicatiekanalen van het BIFFF om het eigen programma bekend te maken, met duizenden bezoekers tot gevolg. Deze vorm van samenwerking was zeker geen uitzondering in ons communicatiebeleid. Bij de eerste editie van de UFA Film Nights was er de nauwe en vruchtbare samenwerking met de medewerkers van Bertelsmann, die resulteerde in twee uitverkochte cine-concerten. Ook de Shedeals2speelden hier een belangrijke rol. BOZAR CINEMA, BOZAR MUSIC en het Brussels Philharmonic bundelden de krachten voor de communicatie voor 2001: A Space Odyssey. Verschillende kanalen van Fnac werden aangewend en de stagiairs van het Europees Parlement genoten een korting. Het werd een enorm succes. In 2013 mochten we ook nieuwe moderators verwelkomen: Corinne Boulangier, Geert Buelens en Ben Moser. BOZAR LITERATURE sloot overeenkomsten met drie boekhandels die samen ons potentiële publiek wisten te bereiken: Tropismes, Passa Porta Bookshop en Sterling Books. We kregen een plaatsje in hun nieuwsbrieven en op hun website, en toegang tot hun databank. Zo bereikten we voor de literatuur ook een meertalig publiek. Parallel met de Nederlandstalige reeks Theater op de Middag, stelde BOZAR THÉÂTRE voor het tweede jaar Les Midis du Théâtre voor. De communicatiecampagne aan het begin van het seizoen genereerde een groot succes en een meer divers publiek. Er werd immers gekozen voor een directere aanpak met radiospots, advertenties in kranten en e-mails. Voor de externe communicatie werd in juni en september een specifieke folder verspreid via het Aeolusnetwerk. En via de Brochure Onderwijs werd de schoolgaande jeugd warm gemaakt voor dit nieuwe product.

2 Shedeals is een actie met interessante formules voor verscheidene evenementen die wordt aangeboden in vrouwenbladen. In dit geval ging het om een korting en een glaasje bubbels aan een erg voordelige prijs.

42

2. Social media in mei 2013 werd Ianthe De Boeck aangenomen voor social media. Jongeren en jongvolwassen zijn steeds minder bereikbaar via de traditionele media; vandaar het belang van deze functie. 2013 werd het jaar van “de grote opkuis”. Volgende pagina’s en accounts hielden we op de sociale media over: Op Facebook: BOZARbrussels, BOZAR MUSIC, BOZAR ELECTRONIC, BOZAR CINEMA, BOZAR Architectuur A+, BOZAR LITERATURE en Summer Of Photography. Op Twitter: @BOZARbrussels @BozarElectronic Op LinkedIn als ‘bedrijf’: BOZAR Op Instagram: @Bozarbrussels Op de algemene Facebookpagina (BOZARbrussels) verdubbelde het aantal fans in 2013, van 23 737 naar 41 234 fans. Onze posts werden in het totaal 17 006 keer geliked, 1594 keer becommentarieerd en 3594 keer gedeeld. Op Twitter (@bozarbrussels) steeg het aantal volgers met bijna één derde, van 7299 naar 10 876 volgers. In het totaal werden onze tweets 1114 keer geretweeted en 346 keer gefavorited. Sinds september is @BOZARbrussels actief op Instagram. Hier gingen we van 0 naar 851 volgers in 3 maanden tijd. In het totaal maakten we 41 Instagramposts, die kregen 800 likes en 37 commentaren. De LinkedIn bedrijfspagina kreeg een make-over, onze B2B producten werden toegevoegd en wekelijks werd de pagina onderhouden met status updates. Eind december telden we 1654 volgers. Sinds oktober is Paul Dujardin aanwezig op LinkedIn, na 3 maanden had hij al meer dan 700 contacten. Voor een CEO is dit een belangrijke plaats om zijn connecties in stand te houden en ‘thought leadership’ te verwerven. Wekelijks werd zijn profiel voorzien van status updates om nieuws op een persoonlijke en transparante manier te delen met zijn contacten. Deze aanwezigheid droeg bij aan het professionele imago van BOZAR.

Social Media 2012-2013 50000

2012 2013

41234 40000

30000 23737 20000 10876

10000

0

7299 0

Facebook

Twitter

851

Instagram

0

1654

Linkedin

In juni lanceerden we de blog van Ulrich Hauschild (http://ulrichbozar.wordpress.com/). De bedoeling was om bekendheid en word-of-mouth te creëren rond onze nieuwe BOZAR MUSIC directeur Ulrich Hauschild. Dit zou bijgevolg ook afstralen op het imago van BOZAR MUSIC en betrokkenheid versterken van pers, muziekliefhebbers en trouwe BOZAR MUSIC fans. In juli en augustus werd deze blog ook opengesteld voor de verhalen van de andere BOZAR MUSIC programmatoren. Ulrich en zijn collega’s schreven een hele zomer blogposts van op internationale festivals, events, en achter de schermen van BOZAR.

43

Onze sociale media stonden tijdens MUSIC MARATHON helemaal in het teken van het festival. Op Facebook en Twitter werd het festivalhoogtepunt (mooiste fotomoment) van de dag gepost. Ook de BOZAR MUSIC BLOG http://ulrichbozar.wordpress.com/ werd dagelijks geüpdatet met artikels van onlineredacties en bloggers als Staalkaart, Agenda.be, La Libre, voor extra visibiliteit en samenhorigheid. Dagelijks werden onze social-mediaplatforms onderhouden met één of meerdere posts over onze activiteiten, nieuwigheden, actuele topics, etc. We organiseerden ook regelmatig wedstrijden op Facebook om onze fans te belonen en activiteiten te promoten. Voor BOZAR NIGHT creëerden we bv. een wedstrijd waarin de persoon die het event met de meeste vrienden deelde, gratis tickets won. Voor de Young Belgian Art Prize creëerden we een TAB op Facebook, waarop meer dan 500 mensen rechtstreeks hun stem uitbrachten. Daarnaast maakten we korte video’s in samenwerking met BOZAR TV, speciaal voor de verspreiding ervan op sociale media. Zo heb je bv. BOZAR TV BACKSTAGE, waarin belangrijke artiesten antwoordden op enkele ongewone vragen. In augustus 2013 zijn we gestart met Facebookadvertenties voor meer fans en om activiteiten te promoten. Die bieden de mogelijkheid om zeer gerichte doelgroepen te bereiken met bepaalde demografische kenmerken, interesse in bepaalde cultuurinstellingen, muziekgenres, etc.

3. Web development in 2013 begonnen we met de modernisering van de website, de progressieve integratie van CRM Efficy in diverse modules van de website. De inschrijvingen op nieuwsbrieven gebeurde voortaan via Efficy, zo konden we de interesses van onze klanten efficiënter opvolgen. Ook de modernisering van de broncode werd aangevat en zal in 2014 worden voortgezet. In 2013 werden op de website de links tussen de kunstvormen nog sterker in de kijker gezet via BOZAR Connects, die een centrale plaats kreeg op de homepage. Er werd nagedacht over de vorm van een interactieve interface die deze multidisciplinariteit moet vertalen. Een kwestie die ook in 2014 nog aan bod zal komen.

4. Persdienst de persdienst, bestaande uit 4 persattachés, stuurde maar liefst 400 persberichten de wereld in (twee- of drietalig), organiseerde een dertigtal persconferenties of -bijeenkomsten en interviewde meer dan 200 artiesten. Het resultaat: 3800 persartikels en talloze radio- en televisiereportages. De tentoonstelling Antoine Watteau. De Muziekles kreeg bijzonder veel aandacht in de pers, vooral in de Franstalige media: er verschenen 159 artikels in de Belgische pers en 151 in de Franse. Zowel de gespecialiseerde pers (Arts Magazine, Art Absolument, L’œil, Historia, Le Magazine des Arts, Connaissance des Arts) als de meer algemene (Liberté Hebdo, La Voix du Nord, l’Humanité, Les Echos, la Croix, le Figaro, La Vie, La Gazette Nord-pas de Calais, AFT enz) verwezen naar dit evenement. Op 7 december 2012 werd voor de Franse pers een bijeenkomst georganiseerd in de Parijse Bibliothèque nationale de France (BnF), in aanwezigheid van William Christie (19 Franse journalisten + 4 Belgische journalisten). Bezoek aan de Chambre Mazarin en bezichtiging van een aantal exclusieve gravures van Watteau in de collectie van de BnF. 7 februari 2013: persconferentie voor de vernissage van de tentoonstelling (25 Franse journalisten – France 2, France 24, Le Figaro en Connaissance des arts – en 90 Belgische en Internationale journalisten – NRC Handelsblad en de Frankfurter Allgemeine Zeitung). Voorstelling seizoen BOZAR MUSIC 2013-2014 21 maart 2013: Persconferentie voor de voorstelling van het seizoen van BOZAR MUSIC 2013-2014 in het hart van de Watteau-tentoonstelling. Zo werd meteen op de multidisciplinariteit van het programma van het Paleis voor Schone Kunsten gewezen. Eerste persconferentie van Ulrich Hauschild, sinds januari 2013 de nieuwe directeur van BOZAR MUSIC. Muzikale inleiding door een klavecinist en muzikaal intermezzo door Smadj, artiest in residentie voor het seizoen 2013-2014. Aanwezigheid van de Franstalige en Nederlandstalige pers (Belga, Le Soir, 44

La Libre Belgique, Belga, Musiq’3, Bel RTL, BRF, La Trois, VRT Journaal, Klara, Cobra, Crescendo, Forum Opéra, Klassiek Centraal enz.) alsook van verscheidene partners van BOZAR MUSIC. Interviews met Ulrich Hauschild: La Libre Belgique, Le Soir, L’Echo, Focus Vif, L’Avenir, Agenda, Sabato (rubriek ‘guilty pleasure’), Le Vif, Newcomer Magazine, Femmes d’Aujourd’hui, Klara en Musiq’3. Twee evenementen wisten de aandacht te trekken van journalisten die zich interesseren voor Europa en Europese correspondenten in Brussel. Dit strookt met de missie van het Paleis voor Schone Kunsten dat als Europese Instelling en cultuurhuis de Europese waarden wil uitdragen. Debat over de toekomst van Brussel: 06.05.2013 Op 6 mei vond een debat plaats over de toekomst van Brussel, een initiatief van BOZAR in samenwerking met Le Soir en De Standaard. De vele toeschouwers in zaal M van het Paleis voor Schone Kunsten luisterden aandachtig naar de geanimeerde gesprekken tussen de tenoren van het Belgische politieke landschap. Het indrukwekkende panel: Didier Reynders (MR), Laurette Onkelinx (PS), Joëlle Milquet (CDH), Olivier Deleuze (Ecolo), Didier Gosuin (FDF), Alexander De Croo (Open VLD), Pascal Smet (SP.A), Wouter Beke (CD&V), Ben Weyts (N-VA), Wouter Van Besien (Groen), Philippe Van Parijs (UCL) en Carl Devos (U-Gent). Een dertigtal journalisten van nagenoeg alle Belgische media – waaronder de journaals van de RTBF en de VRT, maar ook van RTL TVI – tekenden present. Nouvel Observateur, Journées de Bruxelles (10.10 > 12.10.2013) In het kader van BOZAR AGORA stelde BOZAR in samenwerking met Le Nouvel Observateur en mediapartners De Standaard en Le Soir Les Journées de Bruxelles. Good Morning Europe voor: drie dagen vol vurige debatten over de toekomst van Europa. Een aantal klinkende namen uit de Europese economische, culturele en politieke wereld waren aanwezig: Mario Monti, Daniel Cohen, Bernard-Henri Lévy, Herman Van Rompuy, Ursula von der Leyen, José Luis Rodriguez Zapatero en Geert Mak. Zowel de pers als het publiek woonden deze debatten – die overigens ook via de sociale media te volgen waren – bij. De tweede editie van de MUSIC MARATHON, die plaatsvond van 23 t/m 30 november 2013, kwam uitgebreid aan bod in de pers, vooral in de lifestylemedia. Zo bereikten we een breder publiek dan ons vaste BOZAR-MUSICpubliek. De pers: La Libre Belgique, La Libre Essentielle, Le Soir, le MAD (Soir), Gaël, L’Eventail, Femmes d’Aujourd’hui, De Standaard, Metro (FR/NL), De Tijd, L’Echo, BRF, L’Avenir, VRT TV Nieuws, Artsenkrant, Musiq’3, Klara enz.

Music Marathon 11.2013 © Yves Gervais 45

Corporate Development Aantal medewerkers: 4 (FTE 3,5)

Enkele voorbeelden 3 juni: diner om de CEO’s en marketing managers van de structurele en bevoorrechte sponsors van BOZAR, alsook de mediasponsors te bedanken voor hun steun. Dit diner werd gecombineerd met een exclusief behind-the-scenesbezoek aan de tentoonstelling Giorgio Morandi, een retrospectieve die toen nog in opbouw was. 11 oktober: BOZAR werd gekozen als dé venue voor een nooit geziene gezamenlijke persconferentie met de CEO’s van 10 Europese nutsbedrijven om de stopzetting van subsidies voor hernieuwbare energie te vragen (zie eerder: I C, GDF Suez). 24 november: Meet & Greet Cecilia Bartoli. De corporate sponsor van de avond kon la Bartoli verwelkomen op een privéreceptie na het concert, wat voor veel gelukkige klanten zorgde. Memberships Dankzij het prestigieuze en gediversifieerde artistieke programma, werd de BOZAR Patrons groep in 2013 aangevuld met 86 nieuwe leden (totaal 2013: 364 Patrons). Philanthropy In 2013 werd voor het eerst een fundraising diner georganiseerd voor het project van de renovatie van het orgel. (Zie eerder I C, Fundraising diner.) Deze exclusieve avond met diner op het podium van de Henry Le Bœuf concertzaal, onder het patronaat van Europese Commissie voorzitter M. José Manuel Barroso, was een groot succes. De opbrengsten van het fundraising diner hebben het totale kostenplaatje quasi in evenwicht gebracht. Dit evenement was meteen ook de gelegenheid om al wie steun gaf voor het orgel gedurende de laatste 10 jaar te bedanken. Inbev-Baillet Latour Stichting Naast de steun voor het orgel, kon het Paleis voor Schone Kunsten tevens rekenen op de Stichting Inbev-Baillet Latour voor de aankoop van nieuwe piano’s voor de concertzaal en de solistenloges. Het advokatenkantoor Van Bael&Bellis gaf eveneens zijn steun voor de aankoop en het onderhoud van de nieuwe piano’s.

Finance

Aantal medewerkers: 29 (FTE 27,2)

Finance

Box Office 17

46

Accountancy 12

Planning & Production Planning & Production Aantal medewerkers: 27 (FTE 26,5)

Fields 5 Planning 11

Front of house 11

In 2013 bedroeg het totaal aantal ingeplande activiteiten (zowel front office – met publiek, als back office – zonder publiek) 12 135. Een stijging van 23 % ten opzichte van 2012. Het aantal front-officeactiviteiten in 2013 bedroeg 5 704. Een stijging van 25%. Onder deze activiteiten worden geteld: concerten, dans, theater- en cinemavoorstellingen, lezingen, performances, colloquia, conferenties, academische zittingen, openingsdagen exposities, nocturnes, drinks, recepties, walking/seated dinners (met onthaalpersoneel). Het aantal back-officeactiviteiten zoals repetities, montages, demontages, technische bezoeken, backoffice traiteur, infrastructuur onderhoudswerken, etc. bedroeg 6 431, met als onderscheid: 4 799 activiteiten die door het PSK georganiseerd werden, waarvan 3 255 gelinkt aan Bozar Expo en 1 544 Music, Cinema, Architectuur, DTL, Studio - en 905 activiteiten georganiseerd door externe partners. Dit betekent een stijging van 11,7 %. Het aantal strict culturele activiteiten kwam op 5 125, wat een stijging van 26 % ten opzichte van 2012 betekent. 4.431 werden georganiseerd door Bozar (+ 28 %); 694 werden georganiseerd door derden (+16 %) Aantallen activiteiten met catering in 2013 waren: Funding-events: 98 (t.o.v. het jaar daarvoor een daling van 16 %) Zaalhuur derden:147 (t.o.v. het jaar daarvoor een daling van 5 %) Het dalen van de inkomsten (249 150 € t.o.v. 265 390 € in 2012) is deels te wijten aan het dalen van effectieve evenementen, en deels aan het niet langer aanrekenen van 15 % cateringfee voor interne organisaties binnen de interne facturatie.

General Administration Aantal medewerkers: 8 (FTE 7,5)

Juridische organisatie van het PSK In navolging van een wet van 7 mei 1999 werd de naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk ‘Paleis voor Schone Kunsten’ opgericht. In die hoedanigheid is ze sinds 1 januari 2002 actief. Daarvoor werd het gebouw beheerd door een vzw, later door een parastatale van type B. Dat bijzondere statuut kwam er om een multidisciplinair cultuurbeleid mogelijk te maken dat meer autonomie bood. De N.V. nam ook een tweede belangrijke taak over: het beheer van het gebouw zelf, waarvan ze vruchtgebruiker werd; de Regie der Gebouwen bleef de naakte eigenaar.

47

Het referentiedocument is het beheerscontract dat tussen de Belgische federale staat, de referentieaandeelhouder en het overheidsbedrijf werd afgesloten. Het contract dat nu van kracht is, zal op 31 december 2013 aflopen. Sinds december 2011 is de bevoegde voogdijminister Mevr. Onkelinx, vice-Eerste Minister en Minister voor Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen. De Kanselarij van de Eerste Minister blijft verantwoordelijk voor de administratieve opvolging, en ook voor die van de twee andere federale culturele instellingen, met name de Munt en het NOB. Bij de oprichting van de naamloze vennootschap werd het maatschappelijk kapitaal vastgelegd op 17 500.000 €, verdeeld over 17 500 aandelen zonder vermelding van nominale waarde. Om de groei van de vennootschap te garanderen, komt er in 2003 een eerste kapitaalsverhoging. De Federale Participatiemaatschappij (de huidige FPIM) brengt 5 miljoen € in en wordt zo aandeelhouder met 6 481 aandelen. Op die manier wordt het kapitaal verhoogd tot 22 500 000 €, verdeeld over 23 981 aandelen. In 2012 is er een herstructurering van de balans doorgevoerd. Nadat daar door het Koninklijk Besluit van 14 december 2012 toestemming voor was gegeven, heeft de bijzondere algemene vergadering van 21 december 2012 verschillende besluiten aangenomen, waaronder de omzetting van de helft van een door de FPIM goedgekeurde lening, namelijk 2,5 miljoen €. Daardoor is het maatschappelijk kapitaal van de N.V. PSK gestegen tot 28 000 000,00 €, verdeeld over 25 939 aandelen op naam, zonder vermelding van de nominale waarde, waarvan er 17 500 eigendom zijn van de federale staat, goed voor 67% van de aandelen, en 8 439 van de FPIM, goed voor 33% van de aandelen. De uitgiftepremie zal 297 813,03 € bedragen. De meerwaarde van de kapitaalsverhoging blijft vastgelegd op 384 532,44 €. De wijziging van artikel 1 van het Koninklijk Besluit van 19 december 2001, houdende de vaststelling van de statuten van de vennootschap, is door het Koninklijk Besluit van 21 januari 2013 gewijzigd. Een wet van 30 juli 2013 heeft de statuten van het PSK gewijzigd door de beperking van de functie van directeur-generaal tot twee mandaten op te heffen. De wet formaliseert ook de functie van financieel directeur. De benoeming van die twee functies gebeurt bij Koninklijk Besluit. Daardoor kon Paul Dujardin een derde mandaat toegewezen krijgen. Voor het financiële luik zal hij worden bijgestaan door Jérémie Leroy, die tot financieel directeur is benoemd. De Raad van Bestuur telt twaalf leden die bij Koninklijk Besluit zijn aangesteld. Aangezien de regering zich in lopende zaken bevond, werd de opdracht van de zes leden van wie het mandaat op 31 december 2010 afliep, verlengd op grond van het principe van continuïteit van de openbare dienstverlening. Dat principe is eveneens toegepast voor de zes andere bestuursleden van wie het mandaat op 31 december 2013 is afgelopen. Diensten Het bijzondere statuut van het PSK vereist waakzaamheid bij het respecteren van de wettelijke en administratieve regels, die enerzijds afkomstig zijn uit de privésector, aangezien het een naamloze vennootschap is, en anderzijds uit de publieke sector, vanwege het statuut van overheidsinstelling. Daarom is het PSK verplicht de wetgeving op de openbare aanbestedingen na te leven. In 2013 is een nieuwe wet betreffende openbare aanbestedingen in werking getreden, de diensten Purchasing en Legal hebben toegezien op de correcte omzetting van die nieuwe wet bij de te volgen procedures. In 2013 heeft de dienst Purchasing het rationaliseren van de aankopen, waarmee in 2012 was begonnen, voortgezet door verschillende rapporteringssystemen in te stellen: interne bestellingen van kantoorbenodigdheden, brandstofverbruik en gsm-kosten. Er is een nieuw beheersysteem getest voor drukwerk, in samenwerking met de dienst IT. Die test leverde een drukwerkvermindering op tot 50%. De uitbreiding van die test op het hele printerpark is voorzien voor 2014. In 2013 zijn ook verschillende grote openbare aanbestedingen toegekend. Door systematisch de regels van de concurrentie uit te spelen, zijn er aanzienlijke kostenbesparingen gerealiseerd (bv. voor de aanbesteding ‘Brandblusapparaten’: - 50%, voor de aanbesteding ‘Schilderwerk’: - 25%). 48

De dienst Legal heeft verschillende actieterreinen. Hij biedt extra ondersteuning aan de dienst Purchasing voor alles wat met openbare aanbestedingen te maken heeft. Hij beheert ook alle algemene verzekeringen van het PSK. Ook hier stellen we aanzienlijke kostenverminderingen vast, die zelfs tot 30% opliepen (hospitalitsatieverzekering). De dienst Legal stelt ook veel contracten op die het PSK moet ondertekenen en superviseert die. Daarnaast behandelt hij ook de juridische zaken van het PSK. Legal coördineert ook het beheer van de klachten die aan BOZAR zijn gericht. Het PSK maakt nu integraal deel uit van het Federaal netwerk Klachtenmanagement. Doordat in 2013 een nieuwe wet in voege trad, moest de klachtenprocedure aangepast worden (de invoering van zowel een online als een papieren klachtenformulier, de jaarlijkse rapportering bij het Federaal netwerk Klachtenmanagement, de mogelijke tussenkomst van een federale bemiddelaar in geval van conflicten, enz.). De invoering van die nieuwe procedure heeft ons de mogelijkheid geboden meer feedback te krijgen van onze bezoekers, niet alleen door klachten - dat aantal bleef beperkt - maar zeker door opmerkingen en tips. Legal houdt zich ook bezig met de juridische opvolging van de verhuur van kantoren en het opstellen van contracten en aanhangsels van concessies (restaurants, bars…). Tot slot probeert Legal ook de intellectuele eigendom van het PSK te versterken (verlenging merk, monitoring merk, contracten over het afstaan van rechten en de noodzakelijk gebruikslicenties, disclaimer voor de website, enz.), maar het probeert eveneens het PSK te controleren als exploitant van werken (aangifte bij SABAM, Copypresse, Reprobel, enz.)

Technics, IT, investments Aantal medewerkers: 74 (FTE 72,92)

ISS IT 3

ISS 10 Exhibitions 21

Maintenance 17

Managers 3

Cleaning 20

De technische dienst stond ook in 2013 in voor het gebruikelijke onderhoud van het gebouw. Sommige herstellingswerken nam hij zelf op zich, en er zijn ook grote renovatiewerken gebeurd. De dienst Cleaning & Stock stond niet alleen in voor de schoonmaak van de verschillende zalen van het Hortagebouw, het kantorencomplex en de vergaderzalen in de Ravensteingalerij; het verzorgde ook het laden en lossen van het materiaal dat voor tal van activiteiten nodig was. De dienst heeft ervoor gezorgd dat de bezoeker de activiteiten in zo comfortabel mogelijke omstandigheden kon bijwonen. Sinds 2005 doet de technische dienst een beroep op een gespecialiseerd, extern bedrijf voor het beheer van technische installaties zoals verwarming, airconditioning, de hoogspanningscabine en hijstoestellen. De verantwoordelijken kunnen een beroep doen op dat bedrijf via een noodlijn die zeven dagen op zeven en 365 dagen per jaar bereikbaar is. De technische dienst tentoonstellingen verzorgde het opbouwen en afbreken van de tentoonstellingen; daarbij is hij verschillende keren door gespecialiseerde externe firma’s geholpen.

49

2013 was een jaar met projecten waarmee grote investeringen gemoeid waren. Het dossier voor de vernieuwing van de gangen van de grote concertzaal Henry Le Bœuf en de vervanging van de deuren van die zaal voor een betere geluidsisolatie was op het einde van 2013 administratief afgerond. De noodzakelijke middelen (bijna 3 miljoen euro) zijn toegezegd door de Regie der Gebouwen en de werken zullen in de loop van 2014 uitgevoerd kunnen worden. De firma Securipoint is doorgegaan met de installatie van branddetectoren en noodverlichting in alle delen van het Paleis voor Schone Kunsten. Die werken werden geleid door de Regie der Gebouwen. Er is ook verdergewerkt aan de dossiers over de voorstudies die verricht moeten worden om de elektrische installaties en de podiumverlichting van de Henry Le Bœufzaal aan de nieuwe normen te laten beantwoorden. De dienst Safety & Security heeft zich gekweten van de dagelijkse opvolging van de beveiligingsproblematiek voor personen en het patrimonium, en heeft daarvoor met twee externe partners samengewerkt: Securitas voor de bewaking en ESSC voor de technische installaties. De afdeling IT heeft voortgewerkt aan de ontwikkeling van de IT-infrastructuur van het Paleis voor Schone Kunsten en stond in voor de dagelijkse ondersteuning van gebruikers en van alle gespecialiseerde software (ticketing, planning, GTC…) die onmisbaar is voor het efficiënte functioneren van een culturele instelling van openbaar nut. Het CRM-systeem Efficy is in 2013 volledig uitgerold en is in geen tijd uitgegroeid tot een onmisbaar middel om samen te werken, en dat voor alle afdelingen van het Paleis voor Schone Kunsten. Tot slot heeft het Paleis voor Schone Kunsten, op vraag van Beliris en het Nationaal Orkest van België, ervoor gezorgd dat de nodige werken zijn uitgevoerd om de akoestiek van de repetitiezaal van het orkest te optimaliseren. Die werken hebben bijna 270 000 € gekost. Daar kwam nog een aanzienlijke privéinvestering bovenop, die het orkest zelf had bedongen en waardoor een heel performant airconditioningsysteem kon worden geïnstalleerd. In totaal is er bijna 500 000 € geïnvesteerd en op die manier was het mogelijk die zaal op een echt professioneel niveau te brengen.

Human Resources Aantal medewerkers: 7 (FTE 5,77)

Entrée PBA 24.07.2013 © Yves Gervais 50

Interne communicatie We stimuleren de participatie aan cultuur binnen BOZAR en erbuiten. Onze medewerkers krijgen een personeelskorting van 30% bij aankoop van tickets. Elke medewerker krijgt twee tickets per BOZARtentoonstelling en kan deelnemen aan een geleid bezoek tijdens de werkuren. Indien er gratis tickets voor uitzonderlijke (partner)events zijn (bv. BRAFA, AAF, Museum Night Fever), houden we via HR een loting, zodat elke medewerker evenveel kans krijgt om een ticket te winnen. Medewerkers kunnen ook een Sectorpas (korting in Vlaamse cultuurhuizen) aanvragen. Andere initiatieven (bezoek aan andere musea in België via bv. de vriendenkring BOZAR 4 U) worden gestimuleerd. Het initiatief tot meer transdepartementaal kennismaken werd gesmaakt: we organiseerden een personeelsfeest waarbij medewerkers uit verschillende afdelingen werden samengebracht om opdrachten tot een goed einde te brengen. De aftrap hiervoor werd al gegeven tijdens de Back-To-Workreceptie, en werd gedurende het laatste kwartaal verder opgevolgd (ondermeer met de samenstelling van de BOZARPeoplekalender 2014, en een kerstontbijt met grote opkomst). Voor de organisatie van het personeelsfeest werd een beroep gedaan op de verschillende talenten van onze collega’s (decors, geluid, goocheltruc, presentatie), wat een sterke dynamiek en een krachtig evenement gaf.

Vooraf werd trouwens via een enquête onder de medewerkers gepeild naar hun behoeften met betrekking tot een personeelsfeest. Het attentiebeleid werd geformaliseerd: persoonlijke aangelegenheden zoals geboortes, huwelijken en overlijdens worden nu vanuit de directie op een uniforme manier beheerd. In de toekomst willen we bekijken hoe we de sociale media meer kunnen inzetten in de interne communicatie, om de samenhorigheid en samenwerking te bevorderen. VTO 2013 Het continu vormen van medewerkers draagt bij tot de professionalisering van onze organisatie. In 2013 werden de gevolgen van het professionaliseren van het vormingsbeleid gevoeld. Waar de personeelsdienst in 2011 nog 2 150 opleidingsuren registreerde, telde ze in 2013 niet minder dan 4 541 opleidingsuren (of bijna 600 dagen). 195 van de 213 vaste medewerkers hebben minstens één dag opleiding gevolgd. 687 uren betroffen verplichte opleiding tot het gebruik van Efficy, het nieuwe CRM dat in BOZAR in voege trad. Zo goed als alle opleidingen uit het opleidingsplan 2013 hebben kunnen plaatsvinden binnen een heel redelijk budget. Het nauwgezet bijhouden van de opleidingsinitiatieven in de elektronische database van het sociaal secretariaat, biedt een overzichtelijk beeld op het aantal opleidingsuren per medewerker, het type opleiding, de kosten van de opleiding en van de kost per medewerker. In 2014 zullen we deze tool openstellen voor de medewerkers, zodat ook zij hun opleidingsaanvragen overzichtelijk kunnen beheren (naar analogie met de vakantieaanvragen). Evaluaties van de opleidingen worden opgevolgd, zodat de kwaliteit van opleiding en trainer verder verbeterd kan worden waar nodig. Diverse initiatieven werden genomen om medewerkers de kans te bieden kennis te maken met collega’s uit andere departementen. We vermelden hier de Back- To-Workdrink, het kerstontbijt, de voorstelling van het nieuwe seizoen en tal van andere initiatieven die de samenhorigheid willen bevorderen. Personeel en aanwervingen In 2013 werden de meeste functiebeschrijvingen afgerond. Zij dienden als basis voor het veralgemeend invoeren van de ontwikkelingsgesprekken BOZAR PRO. Dat is een jaarlijks formeel overlegmoment tussen de medewerker en zijn leidinggevende, waarin enerzijds de professionele samenwerkingsrelatie en anderzijds de ontwikkeling van de medewerker centraal staan. Ter voorbereiding hiervan werden de leidinggevenden opgeleid; voor medewerkers werd op het teamoverleg een toelichting gegeven bij het initiatief. Dit werd door de meeste leidinggevenden en medewerkers positief ervaren en zal ook worden verdergezet. Op 31.12.2013 was het personeel van BOZAR als volgt samengesteld: Vast personeel:

233

Tijdelijk:      

101

Suppoosten:

26

Totaal

360

Zowel het kassapersoneel als de suppoosten presteren onder tijdelijke contracten en worden periodisch verlengd, per seizoen en per tentoonstelling. Wat het vast personeel betreft, telden we 47 nieuwe medewerkers en 40 collega’s die het PSK verlieten (dit betreft zowel tijdelijke als vaste contracten). Intern veranderden 4 medewerkers van functie. We ontvingen meer dan 4000 CV’s in 2013. Dat is een behoorlijke stijging in vergelijking met het jaar voordien. Het effect van de economische crisis doet zich nog steeds voelen. In totaal vonden zo’n 120 sollicitatiegesprekken plaats op basis waarvan een twintigtal medewerkers vast werden aangeworven. Daarnaast werden ook een vijftigtal medewerkers met tijdelijk contract aangeworven voor onthaalfuncties, ticketing, enz…

51

We mochten ook op een 12-tal vrijwilligers rekenen die zich in hun vrije tijd regelmatig inzetten voor ons cultureel project. Ze werkten aan verschillende taken, in functie van hun situatie en ervaring. Vele stagiaires en studenten kregen tevens de kans om hun eerste professionele ervaring in BOZAR op te doen.

Palais des Beaux Arts - Statistiques 2013 Situation au 31.12.2013

Personnel fixe

Intermittents

Surveillants

total

total

total

%

%

%

Headcount A1

total travailleurs

233

101

26

Type de contrat B1

durée indéterminée

213

91,42%

 

 

 

 

B2

durée déterminée

19

8,15%

 

 

 

 

B3

contrat de remplacement

1

0,43%

 

 

 

 

B4

contrat travail nettement défini

0

0,00%

 

 

 

 

B5

intermittent / cachet

 

 

101

100,00%

 

 

B6

surveillant

 

 

 

 

26

100,00%

Nationalité C1

Belgique

216

92,70%

88

87,13%

23

88,46%

C2

France

3

1,29%

3

2,97%

0

0,00%

C3

Pays-Bas

2

0,86%

4

3,96%

0

0,00%

C4

Europe autres

8

3,43%

5

4,95%

2

7,69%

C5

Maroc

2

0,86%

1

0,99%

0

0,00%

C6

Afrique

2

0,86%

0

0,00%

1

3,85%

C7

Amerique

0

0,00%

0

0,00%

0

0,00%

-24 ans

13

5,58%

33

32,67%

9

34,62%

D2 25-29 ans

17

7,30%

22

21,78%

4

15,38%

D3 30-34 ans

38

16,31%

8

7,92%

4

15,38%

D4 35-39 ans

37

15,88%

4

3,96%

2

7,69%

D5 40-44 ans

32

13,73%

3

2,97%

2

7,69%

D6 45-49 ans

34

14,59%

5

4,95%

2

7,69%

D7 50-54 ans

23

9,87%

8

7,92%

2

7,69%

D8 55-59 ans

27

11,59%

5

4,95%

1

3,85%

D9 60+

12

5,15%

13

12,87%

0

0,00%

Age D1

Travailleur - langue choisie E1

néérlandais

110

47,21%

50

49,50%

10

38,46%

E2

français

123

52,79%

51

50,50%

16

61,54%

Sexe

52

F1

Homme

120

51,50%

36

35,64%

17

65,38%

F2

Femme

113

48,50%

65

64,36%

9

34,62%

Statut G1 contractuel

218

93,56%

 

 

 

 

G2 statutaire

15

6,44%

 

 

 

 

H1 temps plein

200

85,84%

 

 

18

69,23%

H2 temps partiel

33

14,16%

 

 

8

30,77%

Régime de travail

Ancienneté I1

0-4 ans

107

45,92%

 

 

 

 

I2

5-9 ans

53

22,75%

 

 

 

 

I3

10-14 ans

25

10,73%

 

 

 

 

I4

15-19 ans

12

5,15%

 

 

 

 

I5

20-24 ans

11

4,72%

 

 

 

 

I6

25-29 ans

7

3,00%

 

 

 

 

I7

30-34 ans

4

1,72%

 

 

 

 

I8

35 +

14

6,01%

 

 

 

 

Pays de naissance J1

Belgique

195

83,69%

80

79,21%

20

76,92%

J2

France

2

0,86%

5

4,95%

0

0,00%

J3

Pays-Bas

2

0,86%

4

3,96%

1

3,85%

J4

Europe autres

9

3,86%

6

5,94%

2

7,69%

J5

Maroc

9

3,86%

1

0,99%

0

0,00%

J6

Afrique

9

3,86%

4

3,96%

3

11,54%

J7

Amerique

4

1,72%

0

0,00%

0

0,00%

J8

Asie

3

1,29%

1

0,99%

0

0,00%

Mouvements dans l’année Entrées K0 TOTAL

47

124

71

K1 CDI

22

46,81%

 

0,00%

 

0,00%

K2 CDD

25

53,19%

124

100,00%

71

100,00%

K3 Remplacement

0

0,00%

 

0,00%

 

0,00%

Sorties

53

L0

TOTAL

40

128

60

L1

Démission

9

22,50%

 

0,00%

4

6,67%

L2

Licenciement

6

15,00%

 

0,00%

2

3,33%

L3

Fin CDD / remplacement / TND

16

40,00%

128

100,00%

54

90,00%

L4

Fin stage

4

10,00%

 

0,00%

 

0,00%

L5

Commun accord

1

2,50%

 

0,00%

 

0,00%

L6

Pension

3

7,50%

 

0,00%

 

0,00%

L7

Décès

1

2,50%

 

0,00%

 

0,00%

II. c. Financieel jaarverslag Bilan (en milliers d’euros)

2013

2012

Actif Actifs immobilisés

35.605

36.618

Immobilisations corporelles

35.603

36.607

A. Terrains et constructions

30.000

30.000

338

420

B. Installations, machines et outillages C. Location-financement et droits similaires D. Mobilier et matériel roulant E. Autres immobilisations corporelles F. Immobilisations corporelles en cours et acomptes versés Immobilisations financières Actifs circulants

24 511

691

3.804

4.689

926

807

2

11

10.833

9.796

Créances à un an au plus

4.181

4.858

Placements de trésorerie

-

2.977

6.293

1.753

280

209

46.439

46.414

Valeurs disponibles Comptes de régularisation Total de l’actif Passif Capitaux propres

32.592

33.105

Capital

28.000

28.000

Primes d’émission

298

298

Plus-values de réévaluation

385

385

Perte reportée

-77

-9

3.987

4.431

Provisions et impôts différés

586

747

Provision pour risques et charges

586

747

13.261

12.563

Dettes à plus d’un an

2.521

2.500

Dettes à un an au plus

7.326

7.729

A. Dettes financières

300

300

3.382

3.265

95

176

3.544

3.961

-

27

3.414

2.334

46.439

46.414

Subsides en capital

Dettes

B. Dettes commerciales C. Acomptes reçus sur commandes D. Dettes fiscales, salariales et sociales E. Autres dettes Comptes de régularisation Total du passif

54

COMPTE DE RÉSULTATS (en milliers d’euros)

2013

2012

28.103

28.699

6.944

6.644

II. Autres produits d’exploitation

21.159

22.055

Coût des ventes et prestations

28.901

29.381

III. Approvisionnements et marchandises

11.880

12.397

Ventes et prestations I. Chiffre d’affaires

IV. Services et biens divers

2.386

2.251

13.313

13.022

1.552

1.802

-71

97

-161

-188

3

2

Perte d’exploitation

-798

-682

Produits financiers

802

929

Charges financières

184

194

-180

53

Produits exceptionnels

576

273

Charges exceptionnelles

413

263

Bénéfice / (Perte) de l’exercice avant impôts

-17

63

Impôt sur le résultat

51

72

Perte de l’exercice

-68

-9

V. Rémunérations, charges sociales et pensions VI. Amortissements et réductions de valeur VII. Réductions de valeur sur stock, commandes et créances commerciales VIII. Provisions pour risques et charges IX. Autres charges d’exploitation

Perte courante avant impôts

55

Musica Maestro 13.01.2013 © Yves Gervais

56

3

4