bna 10 jaaroverzicht

bna ’10 jaaroverzicht

Voorwoord Wat doet de BNA voor architecten? Wat bereikt de BNA voor architecten? Wie daar benieuwd naar is, leest dit jaarverslag. Hierin een overzicht van activiteiten en resultaten van een jaar lang werken voor architecten, voor onze 3000 leden. Een turbulent jaar, evenals 2009, getekend door de crisis in de bouw. Maar ook een jaar waarin soms tegen de stroom in, fantastische projecten werden gepresenteerd, getuige de vijfde editie van Gebouw van het Jaar. De lobby voor stimulerende maatregelen in de bouw heeft in 2010 veel concreets opgeleverd. We hielden ons verder bezig met bouwregelgeving en ketensamenwerking. En omdat we beseffen dat goed ondernemerschap architecten helpt in tijden van crisis, hebben we hier veel aandacht aan besteed, met de lancering van BNA Zakelijk. Ook tegen de stroom in besloot de BNA samen met de studiestichtingen een impuls te geven aan innovatie en kennisontwikkeling voor onze leden door het oprichten van een nieuwe onderzoekspoot. Er moet nog veel gebeuren om de verzwakte positie van architecten in het bouwproces te verbeteren. Gelukkig zit er schot in de afspraken over aanbestedingen, die wij in samenwerking met Architectuur Lokaal met een groot aantal bouwmanagementbureaus hebben gemaakt. Architectuur is een prachtig vak. Een extreem breed georiënteerd vak, van groot belang voor de maatschappij waar letterlijk niemand omheen kan. Het is een vak waar grote en kleine bureaus, all-rounders en specialisten hun eigen positie en waarde hebben. Juist dit hele spectrum is van belang. We hopen dat voor architecten meer dan ooit Gorters’ woorden ‘een nieuwe lente een nieuw geluid’ gelden. Ik wens dat ons allemaal toe. En natuurlijk: u kon op ons rekenen in 2010 en kunt dat in 2011 weer. Meer dan ooit. Bjarne Mastenbroek Voorzitter BNA

Indeling Ieder jaar stelt de BNA op basis van het beleidsplan een werkplan op met thema’s, projecten en activiteiten voor het betreffende jaar. Dit jaaroverzicht blikt terug op de uitvoering van het Werkplan 2010. Het geeft de belangrijkste activiteiten en resultaten weer van de BNA in het afgelopen jaar. Foto’s De foto’s in deze uitgave tonen alle genomineerde en winnende gebouwen van de verkiezing BNA Gebouw van het Jaar 2010. De volledige beeldverantwoording staat op pagina 32.

1 2 BNAJAAROVERZICHT ’10

3

1

Vinger aan de pols Zoals gebruikelijk heeft de BNA het jaarlijkse Bedrijfsvergelijkend Onderzoek (BVO) gehouden. Daarnaast zijn in 2010 twee tussentijdse enquêtes uitgezet onder leden om een scherp beeld te krijgen van de ontwikkelingen in de branche. De uitkomsten gaven aan dat sinds het uitbreken van de crisis de gemiddelde orderportefeuille van architecten is gekrompen met 40 tot 50 procent. Belangrijkste oorzaak is het instorten van de projectmatige woningbouw. Meer dan een kwart van het personeel in de branche is hierdoor zijn baan kwijtgeraakt. De uitkomsten van de onderzoeken dienden als onderbouwing voor BNA-standpunten in de lobby en voor beleidsontwikkeling. Uiteraard zijn ook de leden geïnformeerd. Door voortdurend de barometer in de branche te peilen en hierover te publiceren, kon de BNA de ingrijpende gevolgen van de crisis onder de aandacht houden bij publiek, politiek en bouwpartners. Lobby nieuwe opdrachten De BNA heeft gelobbyd om de gevolgen van de economische crisis voor de architectuur te beperken. Gezamenlijke inspanningen met bouwpartners en MKB Nederland leverden als resultaat op:

– – – – – – – –

een tijdelijke verhoging van de Nationale Hypotheekgarantie 400 miljoen euro extra voor de woningbouw 1,4 miljard euro extra voor vervroeging van geplande projecten (waarvan 650 miljoen euro voor zorg en scholen) verhoging van de grens voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw een tijdelijke verlaging van het btw-tarief bij renovatie en verbouw verlaging van de regeldruk (onder andere via de Crisis- en herstelwet) invoering van de Wet algemene bepaling omgevingsrecht (Wabo) het KOMPAS light

Nationale media hebben regelmatig zowel de BNA als de ontwikkelingen in de branche in beeld gebracht. maatregelen voor ondernemingsfinanciering. Op initiatief van onder meer de Nederlandse Vereniging van Banken is bovendien het Meldpunt Kredietverlening gestart waar ondernemers terecht kunnen met vragen en klachten over kredietverstrekking door banken. BNA Zakelijk Om bureaus te ondersteunen bij hun strategische

Economische crisis en BNA Het jaar 2010 stond voor de architectenbranche, net als 2009, in het teken van de crisis. In een voor veel bureaus moeilijke tijd heeft de BNA zijn leden waar mogelijk bijgestaan. Bijvoorbeeld door hen informatie en praktische handvatten te bieden via BNA Zakelijk, door een actieve lobby te voeren met andere bouwpartners en door de vinger aan de pols te houden bij bureaus over knelpunten en kansen. Tegelijkertijd richtte de BNA zijn blik op de periode na de crisis. Inzicht in de verwachte bouwproductie en de vraag naar architecten helpt bureaus zich voor te bereiden op de toekomst.

4

3 BNAJAAROVERZICHT ’10

5

positionering en acquisitie is BNA Zakelijk gelanceerd. Dit speciale BNA-label maakt informatie over ondernemerschap duidelijk herkenbaar. Uit een peiling onder leden is gebleken dat zij hier behoefte aan hebben. Alle relevante onderwerpen over ondernemen, zoals acquisitie, personeelszaken, bedrijfsadvies en scholing, zijn gebundeld onder de knop BNA Zakelijk op de BNAwebsite. De webpagina bevat een dossier branche- en marktcijfers waarin cijfers van de BNA en van andere partijen overzichtelijk bij elkaar staan. Verder zijn onder andere links te vinden naar demografische informatie, aanbestedingen en prijsvragen. Leden hebben inzage in de resultaten van BNA-benchmarks, enquêtes en onderzoeken. Thematische fact sheets bieden hen ondersteuning bij het maken van marktkeuzes. Op de webpagina BNA Zakelijk staan alle cursussen van de BNA Academie die te maken hebben met ondernemerschap. In 2010 bestond het aanbod onder andere uit de cursussen ‘Bureaumanagement’, ‘Hoe ontwerp ik mijn mooiste honorarium?’, ‘Managementvaardigheden voor projectleiders’, ‘Onderhandelen’, ‘Tijdmanagement & productief werken’ en ‘Ondernemen voor startende architecten’.

Aan de start van BNA Zakelijk is een hoofdartikel gewijd in BNA Blad. Ook de landelijke pers besteedde er aandacht aan. In BNA Blad lag de nadruk op het belang van goed ondernemerschap – bij uitstek in tijden van crisis – en op het gebruik van een ondernemingsplan. Verder zijn in het blad rond het thema ondernemerschap artikelen verschenen over netwerken en de benchmark met jaarcijfers van de branche. De BNA heeft bureaumanagers bij diverse netwerkbijeenkomsten in de regio gevraagd hoe zij de gevolgen van de crisis proberen te beperken. De uitkomsten zijn verwerkt tot een praktisch overzicht met ‘tips & tricks’ voor leden. Blik op de toekomst De BNA heeft het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) opdracht gegeven een studie te doen naar de te verwachten bouwproductie tot 2030 en de kwantitatieve behoefte aan architecten op de lange termijn (2020-2030). Over de uitkomsten is een hoofdartikel verschenen in BNA Blad van december. Naar aanleiding van het EIB-onderzoek is een actieplan opgesteld voor 2011 dat zich richt op ondersteuning van architecten bij het anticiperen op de bouwopgave van de toekomst.

5 6

7


BNAJAAROVERZICHT ’10

7

2

Modernisering cao Om de arbeidsvoorwaarden flexibeler en eigentijdser te maken, is een moderniseringstraject gestart voor de collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Ook de BNA neemt hieraan deel. De uitvoering liep in 2010 vertraging op, onder meer vanwege voortschrijdend inzicht. Het traject zal begin 2011 worden afgerond. Om dit te bereiken heeft de BNA-delegatie een deel van het inhoudelijke werk zelf uitgevoerd. Leden zijn via mailings, de website en BNA Blad geïnformeerd over de voortgang van het traject. Ze werden ook betrokken bij inhoudelijke discussies over de modernisering. De delegatie heeft de bijdragen van leden en die van de Beleidsadviescommissie Arbeidszaken meegenomen in de besprekingen over de cao. De reguliere cao-onderhandelingen zijn in maart gestart direct na afronding van het moderniseringstraject. Op de BNA-website is een dossier geplaatst met informatie over de huidige cao, nieuws en achtergronden. In opdracht van de Stichting Fonds Architectenbureaus (SFA) is een beroepenanalyse uitgevoerd. De BNA heeft deze gemonitord en de resultaten gebruikt in de dialoog met het onderwijs, bij het ontwikkelen van het nieuwe Handboek Functie-indeling (verschijnt bij de nieuwe cao) en bij de modernisering van de cao. De nieuwe functiegroepen en competentieprofielen voor het Functiehandboek zijn verwerkt in het cursusaanbod van de BNA Academie voor 2011.

Het belang van levensfasebewust personeelsbeleid en duurzame inzetbaarheid is meegenomen in de modernisering van de cao. Deze aandachtspunten kwamen naar voren bij onderzoek door de SFA naar de arbeidsmarkt. Benchmarks De BNA hanteert een cyclus van twee jaarlijkse onderzoeken: de benchmark met jaarcijfers in de zomer en het Verdiepingsonderzoek in de winter. De uitkomsten zijn gebruikt bij de aanscherping van beleid en om de benchmarks verder te verbeteren. Verder bewezen de cijfers hun nut bij de feitelijke onderbouwing van BNAstandpunten over de branche, bijvoorbeeld in politieke lobby’s. In het Verdiepingsonderzoek is aandacht besteed aan de crisis, de conjunctuur, personeelszaken en de thema’s Europese aanbesteding, DNR, duurzaamheid en ICT. In 2010 heeft de BNA opnieuw het belang van jaarcijfers over de branche benadrukt. Afgelopen jaar deden meer bureaus aan de benchmark mee dan in 2009. Op verzoek van leden is meer gedifferentieerd naar bureauomvang, dat maakt het voor kleinere bureaus aantrekkelijker om mee te doen. Ook de marktcijfers zijn uitgebreid. Jonge architecten In het voorjaar is de BNA Jonge Architectenprijsvraag 2010 georganiseerd, in samenwerking met woningcorporatie Ymere en gebiedsontwikkelaar Proper-Stok. Rond het thema ‘De

Ondernemerschap en markt Het stimuleren van ondernemerschap en het versterken van de marktpositie van architectenbureaus vormen belangrijke pijlers onder het BNA-beleid. In 2010 zijn op beide terreinen resultaten geboekt. Met de modernisering van de cao heeft de BNA flexibele en eigentijdse arbeidsvoorwaarden voor de branche gerealiseerd. Via de Jonge Architectendag en de Jonge Architectenprijsvraag is een grote groep starters bereikt. Verder heeft de BNA het belang van ruimtelijke kwaliteit onder de aandacht gebracht bij de parlementsverkiezingen en de coalitievorming voor een nieuw kabinet. Internationale activiteiten, waaronder handelsmissies en de inrichting van ‘Workspace Shanghai’, droegen bij aan de promotie van Nederlandse architecten in het buitenland.


9

10

12

11

verticale stad’ gaven meer dan negentig teams hun visie op wonen in hoge dichtheden op binnenstedelijke locaties. De prijsuitreiking trok veel publiek met een succesvol programma. Over de prijsvraag is een boekje gemaakt met beeld van de inzendingen. De BNA heeft dit bij opdrachtgevers onder de aandacht gebracht, onder andere tijdens de vastgoedbeurs Provada en als bijlage bij BNA Blad. Onder de deelnemers is een ledenwerfactie gehouden. Verder is de website van de prijsvraag volledig vernieuwd, zowel in vormgeving als techniek. Eind november 2010 organiseerde de BNA de derde Jonge Architectendag. Thema luidde dit keer ‘Tabula non rasa - het niet onbeschreven blad’, een verwijzing naar de verschillende omstandigheden waarmee jonge architecten rekening moeten houden, zowel in hun ontwerpals beroepspraktijk. Beide aspecten kwamen aan bod tijdens interactieve workshops en presentaties in het Schieblock in Rotterdam. Dit voormalige kantoorgebouw is herbestemd als laboratorium voor stedelijke ontwikkeling. Op het programma stonden onder meer portfoliobesprekingen, een training personal branding en presentaties over actuele 10

13

ontwerpopgaven. Met 150 aanwezigen en een positieve sfeer was het een succesvolle dag. Architectuur over de grenzen De BNA neemt deel aan het programma Dutch Design, Fashion & Architecture (DutchDFA). Dit meerjarenprogramma loopt van 2009 tot en met 2012. DutchDFA wil via bundeling van krachten de internationale positie van Nederlandse mode, design en architectuur duurzaam versterken. Gekozen is voor drie focuslanden: China, India en Duitsland. Met input van de BNA is een ‘Marktverkenning Duitsland’ opgesteld. Leden kunnen deze inzien via de website. Ze vinden er ook ‘Mapping India’, met informatie over zakelijke mogelijkheden voor de creatieve sector in dit land. Voor de ‘Workspace Sjanghai’ voor Nederlandse bureaus zit de BNA in de selectiecommissie. Twee BNAbureaus participeren inmiddels en hebben werkplekken in Sjanghai. De BNA was in 2010 lid van de Internationale en Europese koepelorganisaties UIA en ACE. De BNA heeft de generieke vergaderingen bezocht en volgt kritisch hoe ACE de lobby rond Europees aanbesteden inzet. Verder heeft de BNA de ‘ACE sector study 2010’ in gang gezet. BNAJAAROVERZICHT ’10

De uitkomsten hiervan moeten een beeld geven van het architectenvak in verschillende Europese landen. De BNA-website is uitgebreid met een dossier Buitenland. Het bevat onder andere informatie over internationaal ondernemen en de internationale organisaties waar de BNA in deelneemt. Ruimtelijk beleid: lobby en participatie In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in juni 2010 heeft de BNA een lobbybrief met aanbevelingen geschreven naar de opstellers van partijprogramma’s voor de grootste politieke partijen. Hierin is aandacht gevraagd voor de architectensector en voor een doordacht ruimtelijk beleid. Samen met het NAi en VROM stelde de BNA een manifest op met een oproep aan de kiezer en de nieuwe regering om Nederlandse architectuur een toekomst te geven. Dit manifest is goed opgepakt in de pers. Ambtelijke werkgroepen hebben in heroverwegingsrapporten over de fysieke omgeving besparingsvarianten benoemd. De BNA reageerde hierop met een lobbybrief waarin de nadruk lag op het belang van ruimtelijke kwaliteit. In de BNAJAAROVERZICHT ’10

periode van kabinetsvorming deed de BNA een beroep op de informateurs om ruimtelijke kwaliteit en architectuur een belangrijke plek te geven in het regeerakkoord. De lobby van de BNA was deels succesvol. Het in september gesloten regeerakkoord besteedt veel aandacht aan economisch herstel en het stimuleren van het ondernemingsklimaat. Dit sluit aan bij het pleidooi van de BNA om in economisch moeilijke tijden de bouw te bevorderen. Ruimtelijke kwaliteit heeft echter geen prioriteit gekregen. Verder maakt de BNA zich zorgen over de bezuinigingen in het algemeen en bij lagere overheden. Op de BNA-website staat een nieuw dossier met alle lobbybrieven. De BNA neemt deel aan de ‘vereniging van eigenaren’ van het Nationaal Programma Herbestemming van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. Dit vierjarige programma gaat in april 2011 officieel van start. De BNA werkt mee aan het opstellen van een digitale kennisbank met aansprekende voorbeelden op het gebied van herbestemming en neemt hierin het gedeelte ‘ontwerp’ voor zijn rekening.

11

3

Europees aanbesteden In 2010 ontving het BNA Meldpunt Architectenselecties 138 klachten over 57 aanbestedingen. Over 58 procent van de totale Europese aanbestedingen zijn klachten geuit (80 procent in 2009). Een groot deel daarvan (61 procent) ging over onderwijsgebouwen of -projecten. In 90 procent van de gevallen kwam de BNA in actie via het aanschrijven van de aanbestedende dienst (42 procent in 2009).

In september heeft de BNA een succesvolle bijeenkomst georganiseerd tussen architecten en bouwmanagers om gezamenlijk tot aanbevelingen te komen die de aanbestedingspraktijk voor de selectie van architecten goedkoper en efficiënter maken. Vervolgens zijn deze op initiatief van de BNA uitgewerkt in het manifest ‘Maatschappelijk Verantwoord Aanbesteden’ dat in het eerste kwartaal van 2011 wordt gepresenteerd. Hier staan concrete verbeterpunten voor de praktijk van aanbestedingen die worden onderschreven door architecten en bouwmanagers.

De BNA heeft in 2010 deelgenomen aan het Centraal Overleg Overheidsaanbestedingen (COAB) van VNO-NCW/MKB Nederland. Het ministerie van Economische Zaken (EZ) beschouwt het COAB als serieuze gesprekspartner bij de totstandkoming van de nieuwe Aanbestedingswet. Via het COAB heeft de BNA onder meer aangedrongen op een laagdrempelig klachtenloket. Ondersteunend aan de nieuwe wet werkt EZ aan aanvullende beleidsmaatregelen. Zo heeft het ministerie het initiatief genomen tot het ontwikkelen van ‘Richtsnoeren voor leveringen en diensten’ en een ‘Gids proportionaliteit’. De BNA levert input aan de opstellers van dit flankerend beleid.

Architectenselecties en voorwaarden De BNA maakt zich hard voor correcte, effectieve architectenselecties en voor goede voorwaarden voor architecten. Door de praktijk van aanbestedingen nauwkeurig te volgen, daarover veelvuldig de publiciteit te zoeken en opdrachtgevers rechtstreeks aan te spreken bij onjuiste procedures zijn de knelpunten voor architecten duidelijk zichtbaar gemaakt. De BNA heeft in 2010 een belangrijke bijdrage geleverd aan het verbeteren van de aanbestedingspraktijk. In een serie bijeenkomsten met architecten, wethouders en bouwmanagers zijn vanaf de werkvloer en vanuit verschillende gezichtspunten knelpunten besproken en oplossingen geïnventariseerd. Verder is de voorbereiding van de herziene DNR afgerond.

Ingegeven door de vele klachten van zijn leden heeft de BNA vier regionale bijeenkomsten georganiseerd voor opdrachtgevers, bouwmanagementbureaus en architecten met als titel ‘De gedroomde aanbesteding’. Doel van de bijeenkomsten was onderling begrip kweken, elkaars belangen en taken zichtbaar maken en komen tot een goede aanbesteding. Daarop aansluitend heeft de BNA met het landelijke expertisecentrum aanbesteden PIANOo op 25 oktober een marktontmoeting Europees Aanbesteden georganiseerd voor architecten, opdrachtgevers en bouwmanagementbureaus.

Geïntegreerde contracten De BNA heeft samen met brancheorganisatie NLingenieurs de ‘Leidraad geïntegreerde contracten’ ontwikkeld. De leidraad informeert architecten over efficiënte manieren om in combinatie met anderen te werken. De BNA heeft gereageerd op de voortgangsrapportage van het kabinet aan de Tweede Kamer over de ervaringen met DBFM(O)-contracten. De BNA vindt de rapportage onvolledig omdat deze niet in gaat op de architectonische kwaliteit. Bij DBFM(O)-contracten blijkt de architectonische kwaliteit vaak onvoldoende geborgd. Dit bericht is goed opgepakt in de pers. DNR Het onderzoek naar de gevolgen van een verhoging van de aansprakelijkheid voor de verzekeringen en premies is afgerond. Hetzelfde geldt voor de discussie over de verhoging van de aansprakelijkheid tussen BNA en NLingenieurs. De herziene DNR treedt naar verwachting in het tweede kwartaal van 2011 in werking.


13

4

Integraal werken: BIM De BNA heeft een klankbordgroep opgezet die adviseert bij het vormgeven van BIM-beleid voor zijn leden. De klankbordgroep vervult ook een actieve rol bij het actualiseren en BIM-gereed maken van de STB, en de ontwikkeling van het branche-innovatiecontract met TNO. De BNA heeft geconstateerd dat onder zijn leden nog grote behoefte bestaat aan basale informatie over BIM, met name over de softwarekeuze voor 3D-ontwerppakketten. Daarom zijn nog geen regionale pilots ‘BIM-manager voor architectenbureaus’ gestart, maar gaat de BNA langer door met basisvoorlichting geven. Er loopt intussen wel een onderzoek naar de mogelijkheden voor een cursus BIM-manager. Gelet op de behoefte aan basisinformatie biedt de BNA Academie vanaf begin 2011 de cursussen ‘BIM basiscursus’ en ‘BIM voor gevorderden’. Via de BNA Academie is in het kader van de Bouw en ICT-beurs in Utrecht de lezing ‘BIM op het architectenbureau, de praktische aanpak’ georganiseerd. Hierin ging het over de rol van BIM bij een integraal ontwerp; de bereidheid van alle betrokken partijen om informatie te delen blijkt cruciaal voor het slagen van een integraal ontwerpen bouwproces met behulp van BIM. De lezing is bezocht door 80 leden.

De BNA heeft samen met Syntens de cursus ‘Van BIM-overweging naar BIM-implementatie’ georganiseerd. Doel was bureaus strategisch te laten overwegen welke rol zij BIM binnen hun bureau willen geven en hoe zij dit procesmatig kunnen inpassen. Er deden 20 architecten mee. In regio Zuid is een kenniskring BIM gestart met ruim 40 deelnemers en in regio Delta is het netwerk van bureaumanagers gestart met een apart netwerk over BIM. De BNA heeft leden via nieuws- en persberichten en een dossier BIM in BNA Blad gewezen op het belang van integraal ontwerpen. De BNA heeft de intentieverklaring BIM van de Bouw Informatieraad ondertekend. De verklaring benadrukt het belang van BIM voor de architectenbranche en de BNA onderschrijft hiermee het belang van goede voorlichting aan zijn leden. Vanwege een verschuiving in prioriteiten en uit financiële overwegingen is besloten voorlopig geen lid te worden van Building SMART. De BNA heeft met NLingenieurs en Bouwend Nederland een branche-innovatiecontract bij TNO voorbereid. Doel is om TNO-kennis van ICT- en ontwerpprocestechniek over BIM te gebruiken en hiermee de branche te innoveren. Het contract vertegenwoordigt een waarde van € 500.000 waarvan slechts een fractie voor rekening van de

Het ontwerpen bouwproces Voor een goed ontwerpen bouwproces is meer en betere ketensamenwerking nodig. Daarbij speelt integraal werken een steeds prominentere rol. De BNA richt zijn pijlen op BIM als motor voor integraal werken, met de architect als regisseur. In 2010 is voorlichting en scholing gegeven over BIM. De BNA heeft ook het voortouw genomen om samen met Bouwend Nederland en NLingenieurs een ketenbreed BIM-onderzoek op te zetten. In de bouwregelgeving voerde de BNA een effectieve lobby over het nieuwe Bouwbesluit. Verder zijn leden op grote schaal voorbereid op de invoering van de Wabo.


15

samenwerkende partijen komt. Het overgrote deel wordt gefinancierd met een subsidie van het ministerie van EZ. De kennisoverdracht vindt op diverse manieren plaats in 2011 en 2012. De BNA heeft met STABU afgesproken een standaard voor 3D-modellen te ontwikkelen op basis van het Geïntegreerd Bouwen CAD Afsprakenstelsel (GB-CAS). Gezien de trage afstemming van GB-CAS met de 2D-CADstandaard binnen de GWW-sector verwacht de BNA dat een CAD-standaard voor 3D-modellen pas in 2011 serieus aan de orde komt. De BNA onderzoekt intussen of de standaard ook door programma’s kan worden toegepast die niet bij het platform van Autodesksoftware zijn aangesloten. Als dit niet mogelijk is, heroverweegt de BNA zijn medewerking aan de 3D-CAD-standaard in de huidige opzet. Als licentiehouder heeft de BNA ervoor gezorgd dat de NL/Sfb-systematiek ter beschikking komt voor alle organisaties en systeemhuizen, waaronder STABU, die de codering willen integreren in hun bestek- en cadsystemen.

voor zijn leden. Minister Donner bood het aan de Tweede Kamer aan. Mede door de uitkomsten van de praktijktest besloot de minister de invoering van het nieuwe Bouwbesluit uit te stellen. Naar verwachting wordt het pas begin 2012 gepubliceerd en gaat het zes maanden daarna in. Leden zijn hierover geïnformeerd via een artikel in BNA Blad van augustus.

Bouwregelgeving: Bouwbesluit en Wabo De BNA heeft uitgebreid commentaar geleverd op de conceptteksten van het nieuwe Bouwbesluit. Samen met NLingenieurs, Bouwend Nederland en de Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland is het nieuwe Bouwbesluit getest via een aantal proefprojecten. De BNA heeft het onderzoeksrapport op de website gepubliceerd

Naar een idee van de BNA en met financiering van Bouwend Nederland, Aedes en VROM heeft SBR (kennisplatform voor de bouw) samen met de Vereniging Stadswerk regionale voorlichtingsmiddagen georganiseerd onder de titel ‘Winst met Wabo’. Naar de in totaal 22 gratis voorlichtingsbijeenkomsten kwamen 2.325 bezoekers. Van hen was 28 procent lid van de BNA dan wel werkzaam in een architectenbureau.

De BNA heeft zijn leden geïnformeerd over nieuwe vertraging bij de invoering van de Wet algemene bepaling omgevingsrecht (Wabo). Verder is het Wabo-dossier op de website geactualiseerd. De cursus ‘Wabo voor architecten’ werd in 2010 twaalf keer gegeven met in totaal 378 deelnemers. De BNA werkte mee aan de inhoudelijke vormgeving van de ‘Dag van de Wabo’ die in november is gehouden. Daarbij waren 20 architecten aanwezig. De leden zijn ook geïnformeerd over de invoering van eHerkennning als vervanger van DigID binnen het Omgevingsloket Online.

19

20 18

16



17

5

Opleiding en ontwikkeling Via het brede scholingsaanbod van de BNA Academie bevordert de BNA de deskundigheid van architecten en hun medewerkers. De beroepsorganisatie zet zich ook in voor een goede aansluiting tussen onderwijs en praktijk. Met de herziening van de Wet op de Architectentitel zijn twee zaken bereikt waarvoor de BNA zich lange tijd heeft ingezet: de bij- en nascholing van architecten en twee jaar beroepspraktijkervaring als voorwaarde voor inschrijving in het architectenregister.

BNA Academie Aan de activiteiten van de BNA Academie hebben in 2010 ruim 800 cursisten meegedaan. De cursus ‘Wabo voor architecten’ was de absolute topper, deze stond zeventien keer op het programma. Ook cursussen over totaal andere onderwerpen waren succesvol, bijvoorbeeld over rieten daken, tijdmanagement en werken met de STB. In hun evaluaties waardeerden de deelnemers de cursussen met gemiddelde scores van 7,1 tot 8,6. Vooral de docenten scoorden hoog met een gemiddelde van 8,2. De BNA Academie ondervindt de gevolgen van de economische crisis; de doelgroep is flink geslonken en architectenbureaus hebben minder financiële armslag om te investeren in scholing. Daarom ligt bij het aanbod van nieuwe cursussen het accent op sobere vormen van kennisoverdracht voor een lage prijs. In de herziene Wet op de architectentitel krijgen ook interieurarchitecten, tuin- en landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen een bij- en nascholingsplicht. Vooruitlopend hierop zijn in 2010 de activiteiten van de BNA Academie voor leden van de BNI, BNSP en NVTL tegen ledenprijs toegankelijk gemaakt. In het najaar is onderzoek gedaan naar de behoefte aan permanente beroepsontwikkeling. Meer dan 600 leden en niet-leden deden hieraan mee. Mede op basis van de resultaten is het programma van de BNA Academie vernieuwd. Dialoog met onderwijsinstellingen Tijdens twee bijeenkomsten hebben de BNA en de Stichting Fonds Architectenbureaus (SFA) met voor de branche relevante onderwijsinstellingen (HBO, AvB en TU) van gedachten gewisseld over de toekomstige ontwikkeling van het architectenbureau en de mogelijke gevolgen daarvan voor de opleidingen. De inhoudelijke inbreng bestond uit het door het EIB uitgevoerde onderzoek naar de toekomst

22


van de architectenbranche (zie hoofdstuk 1 onder Blik op de toekomst) en de resultaten van het beroepsprofielenonderzoek van SFA. Ook de discussienota ‘De gedroomde architect’ van de BNA kwam aan de orde. De BNA streeft naar een permanente dialoog met de onderwijsinstellingen over de toekomst van de architectenbranche en een goede afstemming tussen onderwijs en beroepspraktijk. Op regionaal niveau zijn in 2010 gesprekken gevoerd met verschillende onderwijsinstellingen. De BNA wil alle opleidingen die van belang zijn voor architectenbureaus elk jaar bezoeken. Wet op de architectentitel In 2010 passeerde de tweede herziening van de Wet op de architectentitel (WAT) vrijwel probleemloos het parlement. Twee jaar beroepservaring als voorwaarde voor inschrijving in het architectenregister is hiermee een feit. Om de opleiding en vorming van architecten in Nederland op internationaal concurrerend niveau te krijgen, heeft de BNA zich ingespannen voor de verplichte bij- en nascholing en de twee jaar beroepspraktijkervaring als voorwaarde voor inschrijving in het architectenregister. Beide doelen zijn met de eerste (2008) en tweede herziening (2010) van de WAT bereikt. Bij de voorbereiding op de wetsherziening heeft de BNA overleg gevoerd met de Rijksbouwmeester, het Atelier Rijksbouwmeester, de voorzitters van de beroepsorganisaties, het bestuur van het Architectenregister (SBA) en de projectgroep WAT van het voormalige ministerie van VROM. Dankzij het overleg is iedereen gecoördineerd opgetrokken. Met de andere beroepsorganisaties heeft de BNA een intentieverklaring ondertekend waarin zij uitspreken al het mogelijke te doen om de beroepservaringperiode en de bij- en nascholing tot een succes te maken.

23 19

6

24

BNA Onderzoek bundelt binnen de BNA alle studie- en onderzoeksactiviteiten. Daarmee vormt het een platform voor verdieping en collegiale kennisuitwisseling voor alle leden. De voormalige studiestichtingen Stawon (woningbouw), Staro (onderwijsgebouwen) en Stagg (gezondheidszorg) participeren in BNA Onderzoek. Hun lopende projecten, opgebouwde ervaring en relatienetwerk zijn voortgezet in het nieuwe platform. Daarnaast ontplooit BNA Onderzoek nieuwe onderzoeksactiviteiten, op initiatief van het programmateam of op aangeven van leden. Deze lopen uiteen van grootschalige onderzoeken of ontwerpstudies tot symposia, rondetafelgesprekken, excursies en publicaties.

BNA Onderzoek In 2010 is BNA Onderzoek succesvol van start gegaan als de centrale plek binnen de vereniging voor studie en onderzoek. De BNA wil hiermee het bereik van deze activiteiten vergroten binnen de vereniging en het effect ervan versterken in de buitenwereld. De uitkomsten worden vooral ingezet voor de lobby. Een gerenommeerd programmateam bepaalt de inhoudelijke agenda. In de afgelopen maanden is al een reeks projecten gestart. Uit de eerste ervaringen blijkt dat het bereik van onderzoek onder de leden veel breder is dan voorheen.

Na de start begin 2010 is BNA Onderzoek op 2 juni gelanceerd. Dit gebeurde in het kader van de presentatie van het ‘Zakboek Parkeren voor de Woonomgeving’ bij de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. In 2010 is ook het programmateam benoemd. Behalve voorzitter Nathalie de Vries bestaat het uit Ton Venhoeven, Anke van Hal, Pieter van Wesemael, Siebren Baars, Peter Defesche en Eric Huijten. Samen zijn zij verantwoordelijk voor de samenstelling en uitvoering van een breed, toegankelijk en aantrekkelijk programma. Programmamanager Jutta Hinterleitner draagt zorg voor de inhoudelijke ondersteuning, begeleiding en ontwikkeling vanuit de BNA. In 2010 zijn in twee rondes (mei en september) de nieuwe projecten geselecteerd: – een serie artikelen in netwerkblad Schooldomein die de rol van de architect belicht in processen rondom maatschappelijk vastgoed – Urbadot – transformatiestrategieën voor laat-naoorlogse wijken – het veldonderzoek ‘Hoe bouwt de particuliere opdrachtgever?’, doorgevoerd in het Homeruskwartier in Almere BNAJAAROVERZICHT ’10

25

– ‘Openluchtscholen revisited’, een ontwerp studie naar kansen voor de openluchtschool anno 2011 – de kennisbibliotheek waarin alle afgeronde studies een plek krijgen – het Realiteitsboek over zelfbouw-experiment ‘De Realiteit’ in Almere Verder stroomden lopende projecten in vanuit de studiestichtingen die in samenwerking met BNA Onderzoek zijn voltooid. Om de uitkomsten van studies en onderzoeken breed toegankelijk te maken, verschijnen op de website van BNA Onderzoek pdf-downloads van oude en nieuwe onderzoeken. De oude publicaties zijn in 2010 gedigitaliseerd om kennis te behouden en dwarsverbanden met andere studies en onderzoeken inzichtelijk te maken. Verder is een kennisbibliotheek in voorbereiding, deze gaat een grootschalige database en verzameling van afgeronde onderzoeken bevatten. Een belangrijk doel van BNA Onderzoek is het stimuleren van architectonisch en ruimtelijk onderzoek en daarmee van de professionele ontwikkeling van BNA-leden. Om interdisciplinair, typologie- en expertiseoverschrijdend onderzoek mogelijk te maken, staat deelname aan de activiteiten expliciet open voor alle leden. Een jaar na oprichting is duidelijk dat binnen de BNA veel belangstelling bestaat voor deelname aan de studies, symposia en excursies. Leden ervaren de bredere insteek en toegankelijke structuur, dat maakt verenigingbrede kennisontwikkeling en -deling mogelijk. Om de financiën van BNA Onderzoek op lange termijn op peil te kunnen houden, is het BNA Onderzoekfonds opgericht. De BNA heeft een startkapitaal uit de vrije reserves aan dit fonds toegewezen. In 2011 wordt een start gemaakt met het vullen van het fonds. 21

7

Leden Het ledenaantal van de BNA daalde in 2010 met twee procent tot 3.005, het aantal aangesloten bureaus nam met één procent af tot 1.447. Dit is opvallend minder dan de mate waarin de economische crisis de branche heeft geraakt. Wel steeg het aandeel kleine bureaus (t/m 6 fte) van 26 naar 33 procent en daalde de gemiddelde bureau-omvang van 5,5 naar 4,6 fte. De voorzitter, directeur en regiocoördinatoren hebben veel bureaus bezocht en met architecten gesproken over het BNA-lidmaatschap en hun verwachtingen daarvan. Ook het verwelkomen van nieuwe leden binnen de vereniging is structureel verbeterd. Zij worden allemaal persoonlijk benaderd en geïnformeerd over de activiteiten en organisatie van de BNA. Sinds het najaar richt de BNA zich sterker op studenten voor het lidmaatschap. Dat gebeurt door ze beter te informeren via websites en flyers en posters op de opleidingen, via ‘afstudeertasjes’ en door sponsoring en samenwerking met de studentenverenigingen van de beide TU’s. De actiepunten uit de resultaten van het ledentevredenheidsonderzoek zijn opgepakt. Er is een actief verwelkomingsbeleid voor nieuwe leden ingevoerd en met de grote bureaus is in juni in Groot Klimmendaal (winnaar BNA Gebouw van het Jaar 2010) een bijeenkomst georganiseerd over lidmaatschapsverwachtingen. Verder is de nieuwe website ontwikkeld, is de communicatie over het opleidingsniveau van cursussen van de BNA verhelderd en zijn de openingstijden van de telefonische helpdesk verruimd.

Vereniging en communicatie In 2010 heeft de BNA zowel leden als niet-leden actief geïnformeerd over zijn activiteiten en diensten. De Ledenraad is gekozen en driemaal bijeen geweest. Verder heeft de BNA een nieuwe voorzitter en een nieuwe directeur gekregen. Het aantal (regionale) netwerken die inspelen op specifieke vragen van leden, is uitgebreid. De BNAwebsite is vernieuwd en er zijn prijsuitreikingen en bijeenkomsten georganiseerd.

Vereniging In 2010 is de organisatie van de BNA ingrijpend veranderd. In het voorjaar werd de eerste Ledenraad geïnstalleerd als het nieuwe toezichthoudende orgaan in plaats van de Algemene Vergadering. Per april is Bjarne Mastenbroek benoemd tot nieuwe voorzitter en op 1 november trad Fred Schoorl aan als nieuwe directeur van de vereniging. Netwerken Integraal Werkende Architecten (IWA) Het samenwerkingsverband van integraal werkende architecten IWA heeft zich in 2010 gericht op de dialoog met opdrachtgevers. In de voorjaarsbijeenkomst bekeek ad interim BNABNAJAAROVERZICHT ’10

directeur Karin Laglas de integraal werkende architecten door hun bril. In het najaar is een rondetafelgesprek georganiseerd tussen architecten en een aantal vooraanstaande opdrachtgevers. Er zijn drie IWA-games gehouden. In de eerste twee stond het trainen van klantgerichtheid bij architecten centraal. In de derde game oefenden architecten hun presentatie bij een architectenselectie van multidisciplinaire teams. Het aantal erkende integraal werkende architectenbureaus is in 2010 gegroeid tot tien. Regionale netwerken De BNA faciliteert diverse regionale netwerken. Binnen elke BNA-regio is een netwerk van bureaumanagers actief. Ook worden specifiek voor kleine bureaus bijeenkomsten georganiseerd. De netwerken van bureaumanagers spraken onder andere over contractvormen, het EIB-onderzoek, ISO certificering, documentenbeheer, aansluiting met het onderwijs, meerwerk en het omgaan met een onzekere werkvoorraad. Voor de kleine bureaus stonden de thema’s onderhandelen, social media, auteursrecht, projectontwikkeling, duurzaam bouwen en samenwerken centraal. In de regio Noord-West/Centrum (NWC) is een netwerk voor architecten in dienstverband, regio Delta heeft netwerken voor kostendeskundigen en bestekschrijvers. In de regio’s Noord, NWC, Zuid en Delta zijn netwerken opgezet voor jonge directeur-eigenaren. Deze richten zich op het ondernemerschap van de jonge architect. Helpdesk De BNA heeft modellen, standaarden en voorbeeldbrieven ontwikkeld voor leden. Zo is een Engelstalige versie van een arbeidsovereenkomst toegevoegd op de website en zijn naar aanleiding van meldingen bij de Helpdesk ontbrekende modellen geïnventariseerd. Deze worden in de loop van 2011 gepubliceerd via de Helpdesk Online. In BNA Blad en op de website is ruime aandacht besteed aan veel voorkomende vragen van leden en aan actuele jurisprudentie. De actualisatie van de Helpdesk Online is gesystematiseerd en de openingstijden van de telefonische helpdesk zijn verruimd. In 2010 ontving de Helpdesk 1.325 vragen (80 procent telefonisch, 20 procent via mail). Dat is ruim tien procent meer dan het voorgaande jaar. Evenals in 2009 zijn in 2010 opvallend veel arbeidsrechtelijke vragen gesteld, met name 23

over ontslagrecht en arbeidsovereenkomsten. Ook kwamen in 2010 meer vragen binnen over Europees aanbesteden. De vragenstellers waren: Middelgrote bureaus (5-20 medewerkers) Kleine bureaus Bureaus met 20+medewerkers Opdrachtgevers en adviseurs Derden

40% 30% 15% 10% 5%

De vragen gingen over: arbeidsrecht (met name ontslagrecht)/cao aanbesteden contracten/DNR auteursrecht overige vragen

50% 25% 10% 10% 5%

Vereniging Persbenadering/Free publicity De BNA zoekt bij projecten waar mogelijk free publicity in de Nederlandse media. Verder worden journalisten/media per onderwerp actief benaderd. Om aandacht te vragen voor de verslechterende marktpositie van architecten door de crisis is in 2010 verschillende keren de pers benaderd. De uitkomsten van de vierde crisis-

26

enquête zijn verspreid, waarbij de BNA pleitte voor stimulerende maatregelen. Voor Europees aanbesteden zijn de uitkomsten van het Meldpunt Architectenselecties gebruikt. In totaal werden 46 persberichten verspreid. In 2010 kreeg de BNA 497 artikelen/items in de media, waarvan 65 procent in reactie op een persbericht.

de laureaten en BNA-leden op het programma. In samenwerking met de branchevereniging voor projectontwikkelaars Neprom en Atelier Rijksbouwmeester organiseerde de BNA de prijsvraag ‘Zo Wil Ik Wonen’. Deze stond open voor teams van ontwikkelaars en architecten. Eind juni zijn de prijzen toegekend tijdens een bijeenkomst in Almere.

Evenementen, prijsvragen en bijeenkomsten De vijfde editie van BNA Gebouw van het Jaar leverde een recordaantal inzendingen op: 294. De wedstrijd stijgt in aanzien bij pers en architecten. De prijsuitreiking op de Oranje Tribune (TU Delft) in combinatie met de voorzitterswissel genereerde media-aandacht van onder meer de Volkskrant, Radio 1, Cobouw en Trouw. De Dag van de Architectuur 2010 had als thema ‘Hergebruik’. Het publiek kon in ruim 50 gemeenten activiteiten bezoeken. BNA verzorgde de landelijke publiciteit via www.dagvandearchitectuur.nl en publiceerde samen met dagblad Trouw de Programmakrant (oplage 16.000 exemplaren). Ook deze activiteit kreeg veel aandacht, zowel in de regionale als de landelijke pers. In november ontving Neutelings Riedijk Architecten de Kubus. Bij de uitreiking in het Scheepvaartcollege in Rotterdam waren ruim 300 gasten; er kwam veel positieve feedback van

Publicaties BNA Blad kwam dit jaar vanwege bezuinigingen uit in een aangepast format en een lagere frequentie. Er zijn enkele spraakmakende hoofdartikelen gepubliceerd; de introductie van BNA Zakelijk in #04 en de uitkomsten van het onderzoek naar de toekomst van de architectenbranche in #06. De redactiecommissie is tweemaal bijeengeweest en heeft aangegeven tevreden te zijn met het blad. Het Jaarboek voor Opdrachtgevers - met beeldbijlage over het BNA Gebouw van het Jaar - is in september verspreid naar zo’n 2.000 Nederlandse opdrachtgevers.

27

Website De BNA-website is uitgebreid met het onderdeel BNA Zakelijk en diverse dossiers (onder andere over de cao en BIM). Sinds december wordt tweewekelijks een artikel geschreven

voor de digitale nieuwsbrief met daarin een overzicht van mediaberichtgeving over de BNA. In 2010 werd www.bna.nl 266.117 keren bezocht. Hiervan waren 138.092 unieke bezoekers. De bestbezochte pagina’s zijn ‘zoek een architect’, de servicepagina, de informatiepagina over DNR 2005, ‘BNA voor opdrachtgevers’, de nieuwsberichten en het dossieroverzicht. De belangrijkste onderdelen van de vernieuwde website zijn klaar. In de tweede helft van 2010 heeft de BNA de site verschillende keren getest. Door structurele fouten van de webbouwer in onder andere de previewfunctie en de zoekmachine is de geplande oplevering uitgesteld van najaar 2010 naar begin 2011. De oplevering heeft inmiddels plaatsgevonden. Social media Eind 2010 telde de BNA LinkedIn-groep 900 deelnemers, de groep is zeer actief. Op Twitter is een pilot uitgevoerd met een Jonge Architectendag-account. Twitter blijkt zinvol als ondersteuning voor of aanvulling op andere communicatiemiddelen. De LinkedIn-groep Jonge Architectendag groeide tot bijna 300 leden en is inmiddels in gebruik als algemene ‘jonge architecten groep’.

29 30 28

24



25

8

Ontwikkeling ledenaantallen In 2010 is het totale ledenbestand licht gedaald tot 3.005 leden.

2.886

3.015

3.072

3.068

3.005

2006

2007

2008

2009

2010

33 %

Lidmaatschapsduur Ruim de helft van de leden is 10 jaar of korter lid van de BNA. Een derde is 10 tot 20 jaar lid.

De BNA in cijfers

12% 51%

4%

tot en met 10 jaar 11 tot en met 20 jaar 21 tot en met 30 jaar 31 jaar en langer

In 2010 heeft de BNA 137 nieuwe architect-leden gekregen. Aan het einde van het jaar stond de teller op 3.005 leden. Het aantal nieuwe bureau-leden bedroeg 17, deze stijging zat vooral in een toename van de kleine bureaus. In 2010 lag de gemiddelde bureaugrootte op 4,6 fte, ten opzichte van 6 fte in 2009. In 2010 werkten 6.761 medewerkers bij bureaus die lid zijn van de BNA. Dat betekent een daling van 22,5% vergeleken met 2009. BNAJAAROVERZICHT ’10

27

Aantal werkzame personen in BNA-bureaus afgezet tegen bureaugrootte Per december 2010 zijn bij de BNA 1.464 bureaus aangesloten met een gemiddelde bureaubezetting van 5 personen (de basis van de berekening is de opgave per 1 januari 2010; door de crisis is het aantal medewerkers intussen verder afgenomen).

Leeftijdsopbouw BNA-leden De gemiddelde leeftijd van de werkzame leden bedraagt 50 jaar. De gemiddelde leeftijd van nieuwe leden ligt op 37,6 jaar.

87 9 1180

25,5%

137 nieuwe leden in 2010 (gemiddeld 37,6 jaar)

% 18

28

9%

2% 11%

70%

40 jaar en jonger 41–50 51–60 61–65 66 jaar en ouder

26,8%

20 0 1

1373

1–2 personen 3–6 personen 7–15 personen 16–24 personen 25–40 personen 41 personen en groter

Beroepsuitoefening BNA-leden Het grootste deel van de leden is directeur-eigenaar van een architectenbureau. Verder zijn BNA-leden in dienst van een bureau, onderwijsinstelling of overheid dan wel werkzaam in het bedrijfsleven; 2% is student.

1 16 % %

4,5%

12,4%

1376

30, 8%

64 6

Werkzaam als zelfstandig architect (directielid en/of eigenaar) In dienstverband van architectenbureau BNA Onderwijsinstelling of overheid/gemeente Bedrijfsleven e.a. Student-leden


23%

tot en met 30 jaar 31 tot en met 40 jaar 41 tot en met 50 jaar 51 jaar en ouder

50 %


29

Verdeling mannen en vrouwen in het ledenbestand Van de BNA-leden is 88% man. De gemiddelde leeftijd van de mannelijke leden bedraagt 50,5 jaar, tegenover gemiddeld 41,2 jaar bij de vrouwelijke BNA-leden. Van de vrouwen is 49% directeur-eigenaar van een architectenbureau. Bij de mannen ligt dat op 73%.

% dat werkzaam is als directeur en/of eigenaar

73%

aantal mannen en vrouwen

69 21

305: 12%

49%

:8 8%

mannen vrouwen

mannen

vrouwen

gemiddelde leeftijd mannen en vrouw

50,5 42,1

mannen

30

vrouwen



31

COLOFON Beeldverantwoording Jaaroverzicht 2010 Foto omslag Goodybags op de Jonge Architectendag. Foto: Maarten van Haaff Pagina 3 1 Kantoorgebouw Groenstraat, Eindhoven. Ontwerp: WillemsenU. Foto: Norbert van Onna 2 Universiteitsbibliotheek Binnenstad Utrecht. Ontwerp: Grosfeld van der Velde Architecten i.s.m. DHV. Foto: René de Wit Pagina 5 3 Steigereiland 2.0 - Energie neutraal wonen in hout, Amsterdam. Ontwerp: FARO Architecten, Lisserbroek. Foto: Hans Peter Föllmi 4 36 Bospatiowoningen in Goirle. Onwerp: Architectenburo JMW. Foto: René de Wit Pagina 6 5 Parksite, Rotterdam. Ontwerp: Lex-Architecten en Doepel Strijkers Architects Pagina 7 6 Nieuw schoolgebouw voor Panta Rhei in Amstelveen. Ontwerp: Snelder Architecten. Foto: Jeroen Musch 7 Uitreiking BNA Kubus aan Neutelings Riedijk in het Scheepvaart en Transport College, Rotterdam. Foto: Ossip van Duivenbode Pagina 9 8 en 9 De Jonge Architectendag in het Schieblock, Rotterdam. Foto: Maarten van Haaff. Pagina 10 10 ANANSI Speelgebouw, Utrecht. Ontwerp: Mulders vandenBerk Architecten. Foto: Roel Backaert 11 Hermitage Amsterdam. Ontwerp: Hans van Heeswijk architecten, Amsterdam. Foto: Rob Hoekstra

32

Pagina 11 12 Gemeentehuis Bronckhorst. Ontwerp: Atelier PRO architekten. Foto: Arjen Schmitz 13 hoofdkantoor W. v.d. Zwan&Zn. Scheveningen. Ontwerp: Meyer en Van Schooten Architecten. Foto: Jeroen Musch Pagina 13 14 Woningen Minervaplein, Rotterdam. Ontwerp: De Zwarte Hond. 15 Stal Arcadia, Vledder. Ontwerp: Cor Kalfsbeek Architectuur. Foto: Sibylle Kalfsbeek Pagina 15 16 Pop- en Cultuurpodium Metropool, Hengelo. Ontwerp: Benthem Crouwel Architekten. Foto: Jannes Linders 17 Portiersloge Research Campus Chemelot Geleen. Ontwerp: Broekbakema. Foto: Leon Abraas Pagina 16 18 School voor Praktijkonderwijs, Assen. Ontwerp: Onix. Pagina 17 19 Woonhuis KvD, Teteringen. Ontwerp: Grosfeld van der Velde Architecten, Breda. Foto: René de Wit 20 13 Startersappartementen te Gilze. Ontwerp: luijten|smeulders|architecten. Foto: Peter van den Kerkhof 21 Vlakke Vloerzaal Stadsschouwburg Amsterdam. Ontwerp: Jonkman Klinkhamer architecten. Pagina 19 22 De Uitreiking van de Jonge Architectenprijs in Panama, Amsterdam. Foto: Maarten van Haaff 23 Juryvoorzitter Nathalie de Vries overhandigt de BNA Gebouw van het Jaar-trofee aan Koen van Velsen op de oranje tribune van The Why Factory in de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Foto: Maarten van Haaff

Pagina 21 24 BNA Onderzoek excursie in Kopenhagen in het Orestad college van 3XN 25 BNA Onderzoek excursie in Leeuwarden in de St. Michaelschool van Onix Pagina 24 26 Topsporthal T-kwadraat en Ireen Wüst schaatsbaan, Tilburg. Ontwerp: Bo.2 architectuur en stedenbouw i.s.m. van Hoogmoed architecten. Foto: Norbert van Onna 27 Natuurmuseum Ameland. Ontwerp: TWA architecten 28 The Red Apple Rotterdam. Ontwerp: KCAP Architects&Planners. Foto: Rob ‘t Hart Pagina 25 29 Elicium Amsterdam RAI. Ontwerp: Benthem Crouwel Architekten. Foto: Jannes Linders 30 Revalidatiecentrum Groot Klimmendaal, Arnhem. Ontwerp: architectenbureau Koen van Velsen. Foto: René de Wit

© 2011 Dit is een uitgave van de BNA Samenstelling en redactie BNA, Amsterdam Ellen Meijer – Het Schrijfwezen, Haarlem Vormgeving Formalism De uitgave wordt alleen digitaal verspreid Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Postbus 19606 1000 GP Amsterdam www.bna.nl


Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 www.bna.nl [email protected]

bna 10 jaaroverzicht

Recommend Documents