Bijzondere leerstoel cultuureducatie en -participatie GESCHIEDENIS VAN DE LEERSTOEL In 1995 vestigde het Nederlands Instituut Kunsteducatie LOKV de bijzondere leerstoel Cultuureducatie en Cultuurparticipatie aan de Faculteiten Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht. Daarbij werd bepaald dat de bijzonder hoogleraar tevens onderwijs zou aanbieden voor studenten Letteren. Op de leerstoel werd per 1 januari 1996 dr. W.P. Knulst benoemd, destijds werkzaam als Senior Onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau. Knulst verrichtte zijn werkzaamheden tot 31 december 1999 toen hij als voltijds hoogleraar werd aangesteld bij de Afdeling Vrijetijdswetenschappen van de Katholieke Universiteit Brabant. De vestigende instantie LOKV is in 2001 opgeheven en de taken op het gebied van kennisverzameling en kennisverspreiding (inclusief de bijzondere leerstoel) werden gecontinueerd in het landelijke expertisecentrum voor cultuureducatie: Cultuurnetwerk Nederland Opvolger van dr. W.P. Knulst werd - per 1 januari 2001- dr. Folkert Haanstra, die als lector kunst- en cultuureducatie verbonden is aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Haanstra studeerde kunstvakonderwijs en psychologie in Groningen, promoveerde aan de RUG en is een internationaal publicerend expert op het terrein van cultuureducatie en culturele participatie. Hij werkte al eerder in projecten en publicaties samen met medewerkers van de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht (Ganzeboom, Nagel) en medewerkers van Cultuurnetwerk Nederland (Van Hoorn). Professor F. Haanstra heeft eind 2005 zijn eerste periode als bijzonder hoogleraar afgesloten. Gebleken is een plaatsing van de bijzondere leerstoel bij de Faculteit der Geesteswetenschappen/Letteren beter aansluit bij het onderwijs en onderzoek. Het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht heeft met ingang van 1 januari 2006 Cultuurnetwerk Nederland bevoegd verklaart tot (her)vestiging van de bijzondere leerstoel Cultuurparticipatie en cultuureducatie bij de Faculteit Geesteswetenschappen/ Letteren, onderwijsinstituut Media en Re/presentatie. De leerstoelhouder is opnieuw Professor F. Haanstra, met als specifieke taken het verzorgen van onderwijs en het verrichten van onderzoek op het door de leerstoel gedekte vakgebied. Cultuurnetwerk Nederland vestigt de leerstoel in ieder geval voor de duur van vijf jaar (2006 -2010).
HET VAKGEBIED De bijzondere leerstoel is gericht op het geven van onderwijs, het bevorderen van de wetenschappelijke belangstelling voor de cultuureducatie en cultuurparticipatie door het doen van onderzoek op dat terrein; in het bijzonder naar de relaties tussen cultuureducatie, onderwijs, amateurkunst, vrije tijd, professionele kunst en beleid. Cultuurparticipatie (deelname aan culturele activiteiten als museumbezoek, theater- en concertbezoek, het lezen van literatuur en deelname aan amateurkunst) vormt al langere tijd voorwerp van intensief sociaal-wetenschappelijk en geesteswetenschappelijk onderzoek. Dat komt niet alleen doordat cultuurparticipatie als een nastrevenswaardige vorm van maatschappelijke participatie wordt gezien, maar ook doordat cultuurparticipatie in onze samenleving zo'n markante uitingsvorm van sociale status vormt. Onder cultuureducatie wordt in brede zin verstaan elke vorm van educatie waarbij kunst en cultuur als doel of als middel wordt ingezet. Daartoe behoort ook de bevordering van cultuurparticipatie door middel van voorlichting, instructie, oefening of anderszins. Cultuureducatie kan zowel binnen het reguliere onderwijs als buitenschools plaatsvinden en overlapt met culturele socialisatie en vorming die in familiekring wordt ondergaan. 1
De bijzondere leerstoel draagt bij aan de opbouw van een wetenschappelijke 'body of knowledge' op het terrein van cultuureducatie en cultuurparticipatie. Praktijkkennis betreffende het terrein is in het Expertisecentrum in ruime mate aanwezig. De leerstoel geeft een overzicht van de gangbare theorieën over cultuureducatie, en over theorieën om de verschillen in cultuurparticipatie te verklaren en in welke mate resultaten van onderzoek hiermee overeenstemmen. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de leereffecten van cultuureducatie binnen en buiten het onderwijs op latere cultuurparticipatie en aan de relatie tussen culturele socialisatie in het ouderlijk gezin en cultuureducatie in het onderwijs. De leerstoel heeft bovendien de taak een verbinding te leggen tussen de praktijkkennis van het Expertisecentrum en de academische kennis en onderzoek op het gebied van cultuureducatie.
HET BELANG VAN DE LEERSTOEL De leerstoel heeft betrekking op een maatschappelijke sector die veelvuldig en intensief in de publieke belangstelling staat. De aandacht voor cultuureducatie in het onderwijs is geïntensiveerd door het streven van de overheid cultuureducatie in het beleid van scholen voor primair onderwijs te verankeren, de tendens tot integratie van verschillende kunstvakken in een leergebied Kunst en cultuur in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en de wijzigingen in de positie en inhoud van de kunstvakken – en de examens in die vakken – in de herziene Tweede Fase vanaf 2007. Aanpassingen zijn eveneens nodig vanwege de verbreding van cultuureducatie tot nieuwe onderwijsterreinen, zoals cultureel erfgoed en nieuwe media, en vanwege substantiële wijzigingen in de bevolkingssamenstelling. Het behoort tot de doelen van de leerstoel om in onderwijs en onderzoek deze en verdere ontwikkelingen in de relatie tussen cultuureducatie en cultuurparticipatie te belichten. De combinatie van deze beide benaderingen kan daarom ook aan de Faculteit der Letteren leiden tot verdere uitbouw van het wetenschappelijke onderzoek en onderwijs op het terrein van de leerstoel, die op deze manier zijn brugfunctie tussen de alfa en gamma-afdelingen van de universiteit behoudt. Zoals de eerste leerstoelhouder Wim Knulst ooit opmerkte: het 'Sein' en het 'Sollen' van kunst en cultuur worden respectievelijk bestudeerd door de sociale – en de geesteswetenschappen. Beide benaderingen kunnen elkaar aanvullen en het onderwijs en onderzoek kunnen worden verrijkt door zich enerzijds te richten op inhoudelijke aspecten (letteren) en anderzijds aandacht te besteden aan receptie en participatie (sociale wetenschap).
DE SITUATIE BIJ DE ZUSTERFACULTEITEN Vergelijkbare bijzondere leerstoelen met eenzelfde leeropdracht zijn in Nederland niet aanwezig. Op verwante gebieden in kunst en cultuur bestaan wel de volgende leerstoelen / aanstellingsomschrijvingen:
2
Universiteit
Faculteit/vakgroep
Naam
Opdracht
ERASMUS UNIVERSITEIT
Faculteit der Historische en
Prof. dr. A.M. (Ton) Bevers
De sociaal-wetenschappelijke
ROTTERDAM
Kunstwetenschappen Prof. dr. M.E. (Marlite) Halbertsma
De historische aspecten van kunst en
Prof. dr. F.J.P. (Frits) Gierstberg
Fotografie, in het bijzonder de
Bijzonder hoogleraar leerstoel
sociaal-historische en documentaire
Nederlands Fotomuseum
Capaciteitsgroep Kunst- en
Vestigende instantie
aspecten van kunst en cultuur
Cultuurwetenschappen
cultuur
aspecten Prof. dr. M.S.S.E. (Susanne) Janssen
Sociale aspecten van kunst, cultuur en media
Prof. dr. J. (Jos) de Haan
ICT, Cultuur en Kennissamenleving bijzonder hoogleraar
Prof. dr. A. (Arjo) Klamer
Economie van de kunst en cultuur
Prof. dr. C.B.G. (Cees) Langeveld
Economie van de podiumkunsten
Bijzonder hoogleraar leerstoel Stichting Economie van de Podiumkunsten
Prof. dr. H.J. (Heleen) Pott
Kunst en samenleving in
Bijzonder hoogleraar leerstoel
humanistisch perspectief, i.h.b. de
Stichting Socrates
geschiedenis en actuele vormen van cultuurkritiek en –politiek (Prof.)dr. C.A.M. (Carla) van Boxtel
Geschiedenis, erfgoed en didactiek
Prof. dr. H. (Harold) Bekkering
Taal- en cultuurstudies, i.h.b.
bijzonder hoogleraar leerstoel St. Erfgoed
RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN
Faculteit der Letteren Afdeling Algemene
Kinder- en jeugdliteratuur
Cultuurwetenschappen
Prof. dr. A.M. (Anneke) Smelik
Visuele cultuur
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN
Faculteit der Letteren
Prof. dr. J.J. (Hans) van Maanen
Kunst en maatschappij, i.h.b.
UNIVERSITEIT LEIDEN
Faculteit der Kunsten
Prof. dr. F.C. (Frans) de Ruiter
De kunsten, i.h.b. de betrekking
Opleiding Kunsten, Cultuur en Media
betreffende de theatrale kunsten
tussen kunstonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs Prof. dr. P.W.M. (Paul) Rutten
Digitale mediastudies
3
Prof. S. (Susan) Meiselas
Fotografie
Prof. dr. M.C. (Marieke) Kuipers
Cultureel erfgoed
Prof. dr. T.F.M. (Tom) ter Bogt
Muziek en jeugdcultuur
Bijzonder hoogleraar leerstoel Nederlands Fotomuseum
UNIVERSITEIT MAASTRICHT
Faculteit der Cultuurwetenschappen Capaciteitsgroep Maatschappijwetenschap en Techniek
UNIVERSITEIT UTRECHT
Dep. Algemene Sociale Wetenschappen Faculteit Geesteswetenschappen
Bijzonder hoogleraar leerstoel Vereniging BUMA
Prof. dr. R.L. (Rosemarie) Buikema
Kunst, cultuur en diversiteit
Prof. dr. F. H. (Folkert) Haanstra
Cultuureducatie en
Bijzonder hoogleraar leerstoel
cultuurparticipatie
Cultuurnetwerk Nederland
Subfaculteit Letteren Opleiding Kunstgeschiedenis Departement Media- en Cultuurwetenschappen Prof.dr. M.A. (Maaike) Bleeker
Theaterwetenschappen
Prof.dr. S.J. (Sonja) de Leeuw
Nederlandse televisiecultuur in
Faculteit der Kunsten/Hogeschool
Prof. mr. dr. G. (Giep) Hagoort
Kunst en economie
voor de Kunsten (HKU)
Prof. A. (Ad) Wisman
Kunst en techniek
Faculteit der Geesteswetenschappen
vacature
Kunstsociologie
internationale context
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Afdeling Kunst-, Religie- en Cultuurwetenschappen
Leerstoelgroep Media en Cultuur
Boekmanstichting Prof.dr. F.J.M. (Frank) Huysmans
Bibliotheekwetenschap, in het
bijzonder hoogleraar leerstoel
bijzonder met betrekking tot
Vereniging van Openbare
openbare bibliotheken
Bibliotheken
Prof. dr. B. (Bram) Kempers
Sociologie van de kunst
Mw. Prof. dr. J.F.T.M. van Dijck
Televisie, media en cultuur
Prof. Dr. F.M. (Maarten) Doorman
Journalistieke kritiek op het terrein
bijzonder hoogleraar leerstoel van de
van kunst en cultuur
Volkskrant
Prof. dr. P.P.R.W (Patricia) Pisters
Filmwetenschap
Prof. dr. J. (Josef) Früchtl
Filosofie van kunst en cultuur
Faculteit Communicatie en Cultuur
Prof. dr. W.L.H. (Helma) van Lierop-
Jeugd en cultuur
Capaciteitsgroep Cultuurwetenschap
Debrauwer
Leerstoelgroep Filosofie van Kunst en
bijzonder hoogleraar leerstoel
Cultuur UNIVERSITEIT VAN TILBURG
4
VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM
Prof. dr. Ir. J.T. (Hans) Mommaas
Vrijetijdswetenschappen
Faculteit der Letteren
Prof. dr. J.C. (Johan Carel) Bierens
Erfgoed van monument, tuin en
Afdeling Kunstgeschiedenis
de Haan
landschap
Prof.dr. J.C.A. (Jan) Kolen
Bijzonder hoogleraar Erfgoed van Stad en Land
Prof. dr. J.E. (Koos) Bosma
Architectuurgeschiedenis/Erfgoedstu dies
Prof. dr. J. (Joris) van Eijnatten
Cultuurgeschiedenis
Prof. dr. D. (Dick) Schram
Literatuurwetenschap en Leesgedrag
bijzonder hoogleraar leerstoel Stichting Lezen
5
ONDERWIJS Het onderwijs heeft betrekking op cultuureducatie en cultuurparticipatie en is toegankelijk voor studenten van de faculteit der Letteren, alsmede voldoende voorbereide aanschuifstudenten van elders. Beoogd worden in ieder geval enkele colleges in de cursus Overheid en Beleid voor bachelorstudenten, en een cursus Cultuurparticipatie en Cultuureducatie voor masterstudenten Kunstbeleid en –management en andere masterstudenten van de Faculteit der Letteren en de FSW. Daarnaast zal de bijzonder hoogleraar tot taak hebben het begeleiden van leeronderzoek, begeleiding van stages, afstudeeronderzoek en van promotieonderzoek.
ONDERZOEK Tot de onderzoekstaken behoren: •
Het verrichten en doen verrichten van wetenschappelijk onderzoek op het terrein van cultuureducatie en cultuurparticipatie, in het bijzonder over de relaties tussen cultuureducatie en onderwijs, amateurkunst en professionele kunstbeoefening.
•
Het bevorderen van een infrastructuur voor onderzoek door het opstellen van een onderzoekprogramma, opzetten en meewerken aan Utrechtse en landelijke netwerken van kunsten cultuuronderzoekers, het verwerven van fondsen voor onderzoek en het openbaar maken van de resultaten voor nationale en internationale wetenschappelijke fora.
Cultuurnetwerk Nederland verricht in het kader van haar activiteiten onderzoek op het gebied van cultuureducatie en cultuurparticipatie en de betrokkenheid van de ordinarius bij de uitvoering daarvan of advisering daarover wordt gecontinueerd. Tot de taken in het kader van maatschappelijke dienstverlening behoort het adviseren van Cultuurnetwerk Nederland en andere instanties op het terrein van cultuureducatie en cultuurparticipatie met betrekking tot onderzoek en beleid.
CURATORIUM De leerstoelhouder wordt in zijn functioneren begeleid door een curatorium, samengesteld uit Piet Hagenaars (Cultuurnetwerk Nederland), Prof. dr. Ton Bevers (Faculteit Historische en Kunstwetenschappen EUR), dr. Vladimír Bína (Ministerie van OCW), drs. Ans Buys (Raad van Toezicht Cultuurnetwerk Nederland), dr. Kees Vuyk (UU), prof. dr. Harry Ganzeboom (Faculteit der Sociale Wetenschappen VU Amsterdam) en Marjo van Hoorn (Cultuurnetwerk Nederland). Juli 2009
6
