Bijzondere beestjes De interessante dierenwereld van de Parel van Afrika en het Groene hart

Bijzondere

beestjes

De interessante dierenwereld van de Parel van Afrika en het Groene hart Fotografie

c f h m

en

tekst

Een uitgave van Habari travel

Marcel

van

Rooijen

f h m c f h m c

Bijzondere

Beestjes

De interessante dierenwereld van de Parel van Afrika en het Groene hart Fotografie

en

tekst

Marcel

van

Rooijen

c f h m 55555555555555555 1

Marcel van Rooijen Victoria Nijl, Murchison Falls National Park.

2

Bwindi Impenetrable National Park. Nyungwe National Park.

e keer t Monique, voor de derd me en sam ik ek zo be 10 20 l dit keer Oeganda, Tussen 19 juni en 10 juli Namibië was het reisdoe en nia Ke Na nt. ne nti co n nog redelijk het Afrikaanse Hart. Twee landen die ee ne oe Gr t he , da an Rw en de Parel van Afrika kkingsreiziger. voor de moderne ontde en rm vo d bie ge en nn jke redenen om juist onontgo en chimpansees belangri ’s illa or rgg be de en rm duizend vogelUiteraard vo wezigheid van meer dan aan de k oo ar ma n, gaa te naar deze landen ren zijn doorslaggevend. soorten en vele zoogdie sief, maar van ongekende vergeten. Zwaar en inten te oit no om s rei n ee gramma van Habari Het wordt e en uitgekiende reispro eid br ge uit t he or do de n groot succes. schoonheid. Me ffeurs werd deze reis ee au ch en sen gid ale lok travel en de inzet van steld waarin ik mij nu een boek samenge or do is l ve tra ri ba Ha da en Rwanda Op verzoek van dierenwereld van Oegan ere nd zo bij de van rs De Oeganda vertegenwoordige zeldzame dieren te zijn. rsé pe t nie en ev ho ren eressant liefdesleven. beschrijf. Bijzondere die emeen, maar heeft een int alg da gan Oe in is eld be s om wild en vogels kob bijvoor veel foto’s, maar ook tip n, me ko or vo en ag dr ge aan de orde. Informatie over eren, komen in dit boek raf og fot te of ren ve ser maakt. te benaderen en te ob da en Rwanda hebben ge gan Oe or do j wi die s rei Het boek volgt losjes de ar boven. er veel herinneringen na we n me ko ek bo dit van de Bij het samenstellen tional Park, het volgen van Na lls Fa n iso rch Mu in a elt anaal, de vogeltocht De watervallen en Nijld ndvaart op het Kazingak ro de t, res Fo le ba Ki van erkatten chimpansees g in Bwindi, de gouden me kin ek atr rill go de k rlij t langzaam rond Kisoro. Natuu erwoud van Nyungwe, he rgo be te rep ge on e tig tertrapper van Lake van Mgahinga, het prach rk en de mysterieuze wa Pa l na tio Na ra age Ak e opbloeiend Mburo. verder . Dat uw nieuwsgierigheid ek bo dit aan ft lee be en naar de Parel van Ik hoop dat u veel genoeg worden om zelf de reis lt zu rd ee pir ïns ge u en in ieder geval gewekt wordt vergetelijke ervaringen zijn On n. ke ma te rt Ha ne Afrika en het Groe gegarandeerd! e reis toe. Ik wens u alvast een goed

Murchison Falls.

inleiding

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Chimpanzee

de

Op 20 juni verlaten we al vroeg het gastvrije Airport Guesthouse Entebbe, eigendom van Habari travel. Bestemming is Murchison Falls National Park, het grootste beschermde gebied van Oeganda. ‘s Middags zullen we in Budongo Forest, dat deel uitmaakt van Murchison Falls NP, hopelijk onze eerste chimpansees zien. Einddoel van de dag is het Red Chilli Rest Camp aan de oevers van de Victorianijl.

Langs de weg zien we Ankolerunderen, een duizenden jaren oud ras.

Budongo Forest

u

reis Begint

Onderweg worden overal ananas en bananen te koop aangeboden.

traCking in

Na een korte briefing door onze gids Cypriano, trekken we met ons gezelschap het Budongo Forest in op zoek naar chimpansees. Kort achter elkaar lopen we via smalle paadjes en dierenwissels door het vochtige en warme oerwoud. Wie zijn ogen en oren openhoudt, komt in het oerwoud volledig aan zijn trekken. We zien roodstaartmeerkatten en oostelijke franjeapen, apensoorten die op het menu van de chimpansees staan... Maar ook zien we talloze vogels, vlinders, duizendpoten en grote cicades met hun karakteristieke geluid. En dan is het zover... chimpansees. We mogen een uur in de nabijheid van de dieren blijven. Wat Monique en ik al talloze keren op televisie hebben gezien, wordt nu werkelijkheid. Prachtig!

Fotograferen in het oerwoud is lastiger dan je denkt. Het eerste probleem dat je tegenkomt is het gebrek aan voldoende licht. Met 200 of 400 asa red je het niet. Je zult eerder aan 800 of 1600 moeten denken. Een ander probleem is het ‘hunten’ van je objectief. M.a.w. je objectief kan niet scherpstellen omdat er zich een blaadje of takje tussen onderwerp en camera bevindt. Met de hand scherpstellen is de enige optie. En dan heb je ook nog tegenlicht. Het diafragma handmatig één of twee stoppen verder openen, voorkomt dat je een prachtig uitgelicht bladerdak krijgt met alleen een silhouet van je onderwerp.

Dit chimpanseevrouwtje had er plezier in om ons met noten te bekogelen.

Duizendpoot. Cicade.

Cypriano, net als alle andere rangers die we ontmoet hebben, enorm betrokken bij het welzijn van de dieren die hij moet beschermen.

55555555555555555 3

de

eerste gamedrive Een ochtendgamedrive betekent vroeg opstaan. Voor zonsopkomst staan we al met het gezelschap in de rij voor de ferry naar Buligi, het tussen Victorianijl en Albertnijl gelegen wildrijke gedeelte van Murchison Falls NP. Aan de overkant aangekomen krijgen we gezelschap van ranger Henry. Hij zal ons door het gebied leiden. Jacksons hartebeest. We krijgen veel wild te zien. Groene baviaan, huzaaraap, wrattenzwijn, nijlpaard, defassa waterbok, oribi, Jacksons hartebeest, kafferbuffel, Oegandese kob, leeuw en veel olifanten. Uiteraard zien we ook de nodige vogels.

Rothschilds giraffe.

Eén van de bewoners van Murchison Falls NP is de giraffe. Van de giraffe kom je in Afrika ongeveer 8 ondersoorten tegen. Sommige biologen stellen echter dat het in bepaalde gevallen om afzonderlijke soorten gaat. In Murchison Falls NP kun je de Rothschilds giraffe tegenkomen, een mooi getekende giraffe die naar mate hij ouder wordt, steeds warmer van kleur wordt.

Oribi.

4

Zorg dat als je van plan bent om tijdens de gamedrive foto’s te maken, alles ingesteld staat en de juiste lens op de camera zit. Je krijgt misschien maar één kans om een mooie plaat te schieten. Hoewel het na zonsopkomst snel lichter wordt, zul je in het begin met hoge asa moeten werken. Zeker als het wild zich in de schaduw bevindt, is 800 asa niet overdreven. Later kun je het asagetal omlaag brengen naar 200 of 100. De nieuwe generatie kleinbeeldcamera’s beschikt over een behoorlijk zoombereik waarmee het wild goed te fotograferen is. Beschik je over een spiegelreflex, dan kun je met een zoomlens van 18-200 mm al goed uit de voeten. Wil je ook vogels fotograferen, dan is een 400 of 500 mm objectief erg handig.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

de

snelste aap van

aFrika

Als je je leven op de savanne wilt doorbrengen, zijn twee eigenschappen heel belangrijk: goede ogen en snelheid. De huzaaraap beschikt over beide. De huzaaraap, zo genoemd vanwege de ‘krijgshaftige’ snor die de volwassen dieren hebben, is een savannebewoner. De huzaaraap komt voor op de noordelijke savannes van Afrika. In Oeganda kun je hem tegenkomen in Murchison Falls National Park en Kidepo Valley National Park. Huzaarapen leven bij voorkeur op savannes, schaars begroeid met acacia’s en struiken, maar zijn ook te vinden in halfwoestijnen en rotsige gebieden. Huzaarapen zijn omnivoren en eten naast fruit, bladeren en knollen ook insecten, hagedissen en eieren.

k

Een troep huzaarapen bestaat uit een dominant mannetje en meerdere vrouwtjes met hun jongen. Onder de vrouwtjes bestaat een duidelijke rangorde. De troepgrootte ligt meestal rond de vijfentwintig dieren, maar grotere troepen kunnen voorkomen. Volwassen mannetjes zonder troep leven alleen of in kleine vrijgezellengroepen. Huzaarapen hebben niet echt een territorium, maar bij een confrontatie met een andere troep kunnen met name de vrouwtjes zeer agressief reageren. De rol van het dominante mannetje bestaat voornamelijk uit het beschermen van de troep. Hij houdt zich meestal aan de rand van de troep op en staat regelmatig op zijn achterbenen om de omgeving met zijn scherpe ogen in zich op te nemen. Vaak worden daarvoor verhogingen in het terrein gebruikt, zoals bijvoorbeeld termietenheuvels. In geval van gevaar probeert hij het roofdier te intimideren met harde geluiden en weg te lokken van de groep, zodat de rest van de troep de benen kan nemen. Wie op de savanne leeft, moet constant alert zijn op gevaar. Er kan immers een hyena, leeuw of luipaard op de loer liggen. Ook kunnen grote arenden als de vechtarend, een bedreiging vormen voor met name de jonge dieren. En als intimideren en weglokken niet lukt, is er nog maar één optie: wegrennen. De huzaaraap is gebouwd op snelheid en kan 55 km/u halen! Daarmee is de huzaaraap de snelste aap van Afrika.

55555555555555555 5

Wie naar Afrika gaat, wil leeuwen zien. Mannetjes, vrouwtjes en welpen. Liefst zoveel mogelijk en bij voorkeur jagend of etend aan een ‘kill’. Uiteraard vormen Monique en ik hierop geen uitzondering. De opwinding stijgt dan ook enorm als via de portofoon de melding van een leeuwin met twee welpen doorkomt. De welpen zijn anderhalf à twee maanden oud en worden door de moeder nog in afzondering gehouden van de troep. De welpen hebben het duidelijk warm. Het is eerlijk gezegd bloedheet. Om de leeuwin niet al te onrustig te maken, mogen we maar 10 minuten blijven. Na het bezoek aan de leeuwin en haar welpen mogen we vlakbij de Albertnijl de benen strekken. De schaduw van de acacia zorgt voor enige welkome verkoeling.

6

In Murchison Falls NP zijn veel vogelsoorten te zien. Een van de kleurrijkste bewoners is de noordelijke karmijnrode bijeneter. De zuidelijke soort zal ik overigens later in Akagera NP zien. Vanaf een uitkijkpost houdt deze bijeneter de omgeving in de gaten. Zodra er een insect voorbij komt, verlaat hij zijn uitkijkpost en grijpt hij het insect. In Murchison Falls NP zien we bijeneters ook de rug van kafferbuffels als uitkijkpost gebruiken (zie foto op pagina 7). Zodra de kafferbuffels zich bewegen, vliegen er allerlei insecten op die vervolgens door de behendige bijeneters gepakt worden. Onder het kopje ‘Always look on the bright side...’ kwam ik bij mijn voorbereiding van de reis in het boek Watching Wildlife East Africa van Lonely Planet een alinea tegen, waarvan ik hier een verkorte vertaling geef. Iets om over na te denken.

BlijF

altijd positieF...

Zeg Murchison Falls NP en je zegt olifanten. In de jaren zestig liepen er zo’n 14.000 olifanten rond. Kuddes van 500 dieren waren geen uitzondering. Aangevuld met gigantische aantallen antilopen en buffels werd het park zo zwaar belast dat er een ecologische ramp dreigde te ontstaan. Tijdens het regime van Idi Amin werden de grote dieren bijna allemaal uitgeroeid. Paradoxaal bleek dit de redding van het park. Het verdwijnen van het merendeel van de grazers gaf het park de benodigde adempauze om er ecologisch weer bovenop te komen. Het aantal dieren is weer aan het toenemen, maar verwacht desondanks geen aantallen zoals op de Serengeti.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Als je deze Rothschilds giraffe vergelijkt met de Rothschilds giraffe op pagina 4, dan zie je dat deze giraffe veel warmer van kleur is. Dit duidt erop dat deze giraffe een stuk ouder is dan het dier op pagina 4. De Rothschilds giraffe is één van de meest bedreigde giraffesoorten in Afrika. Er leven maar een paar honderd dieren in beschermde gebieden in Kenia en Oeganda. Een andere naam voor de Rothschilds giraffe is Baringo giraffe of Oeganda giraffe.

Kafferbuffels zijn de enige wilde runderen die in Afrika voorkomen. Ze worden doorgaans verdeeld in twee groepen: de savannebuffels en de bosbuffels. Het zijn imponerende dieren die berucht zijn om hun onvoorspelbare gedrag. Kafferbuffels worden vaak vergezeld door vogels als koereigers en ossenpikkers, spreeuwachtige vogels die parasieten bij de dieren verwijderen. Op bovenstaande foto zijn naast koereigers en geelsnavelossenpikkers, ook noordelijke karmijnrode bijeneters te zien.

Oegandese kobs met op de achtergrond de Albertnijl. Verderop in dit boek kom ik uitgebreid terug op het interessante gedrag van de Oegandese kob.

Bij een kleine poel staan twee hamerkoppen zich te poetsen. Hamerkoppen maken enorme nesten van soms meer dan anderhalve meter doorsnede. In de vele Afrikaanse legenden wordt de hamerkop afgespiegeld als een onheilsvogel die je vooral niet moet irriteren. Vliegt een hamerkop roepend over je kamp, dan zal er snel een naaste van je sterven. En ben je van plan een hamerkopnest uit te halen, dan is de kans groot dat je door de bliksem wordt getroffen. De gamedrive is voorbij. Na opnieuw de Victorianijl te zijn overgestoken, hebben we een paar uur de tijd voordat we aan de boottocht naar de Murchison Falls beginnen. De ruime tenten van Habari zijn nu iets te warm, het is nog steeds bloedheet, dus wordt de schaduw opgezocht.

55555555555555555 7

BoottoCht

naar de

murChison Falls

Half drie stappen we aan boord van een dubbeldeksboot die ons naar de watervallen zal brengen waaraan het park haar naam ontleent; de Murchison Falls. De circa twee uur durende tocht brengt ons via de Victorianijl naar de voet van de watervallen. Daar zullen we via een pad naar de top van de watervallen lopen. Tip: Voor het beste uitzicht moet je op het bovendek zijn. Ga links vooraan in de hoek tegen de railing staan. Hoewel meer mensen in het begin naar het bovendek gaan, zullen de meesten vanwege de warmte al snel weer naar beneden vertrekken. Belangrijk is wel dat je voldoende water bij je hebt en dat je hoofdbedekking draagt. Twee uur in de brandende zon vergt wel iets van je lichaam. En zeker als je ook de circa drie kwartier tot een uur durende beklimming naar de top van de watervallen wilt maken.

Waar je ook kijkt, overal zie je nijlpaarden, het misschien wel gevaarlijkste dier van Afrika. Jaarlijks vinden meer mensen de dood door nijlpaardaanvallen dan door toedoen van enig ander dier.

8

Vanaf het water kun je veel dieren zien die aan de oevers van de Victorianijl komen eten of drinken. Deze olifanten doen zich te goed aan de rijke vegetatie. Een olifant eet gemiddeld 300 kg per dag.

De defassa waterbok is een antilope die zich in waterrijke gebieden ophoudt. Bij gevaar komt het voor dat ze zich in het water verbergen waarbij alleen de neusgaten boven water komen. Dit is een vrouwtje.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

raW

Tijdens de boottocht zien we natuurlijk ook alle mogelijke soorten bomen, struiken en planten, waaronder deze worstenboom. De vruchten van de worstenboom kunnen 30 tot 100 cm lang worden en tussen de 5 en 10 kg wegen. De vruchten zijn geliefd bij veel dieren zoals olifanten, giraffen, nijlpaarden en apen.

vogelrijkdom Naast de vele zoogdieren die je aan en in het water kunt tegenkomen, vormt de boottocht ook een goede manier om vogels te kijken. Van de watervogels kun je veel reiger- en ooievaarsoorten zien. Het aantal eendachtigen valt vandaag een beetje tegen, mogelijk doordat we het gebied in de winter bezoeken. Ronduit imposant is de Afrikaanse zeearend die naast vis, wat zijn hoofdvoedsel vormt, ook watervogels als eenden en flamingo’s plus babykrokodillen en kleine schildpadden grijpt. In tijden van schaarste neemt de Afrikaanse zeearend genoegen met aas van dode dieren. De spoorwiekgans is een van de weinige eendachtigen die we tijdens de boottocht tegenkomen. Het is een forse gansachtige vogel die tussen 4 en 7 kg kan wegen.

Waar de slangenhalsvogel zijn naam aan te denken heeft, mag duidelijk zijn. De slangenhalsvogel heeft geen waterdicht verenpakket. Daarom moet dit vrouwtje haar veren in de zon laten drogen.

oF

jpeg

Als je digitaal fotografeert, kom je onherroepelijk voor de keuze te staan: de foto opslaan in RAW of als jpeg? Een RAW kun je nog het beste als een ‘ouderwets’ negatief beschouwen. Alle informatie van het tafereel dat je schiet, staat erop. Nadeel is dat je een RAW altijd moet nabewerken in een rawconverter. Een ander nadeel is dat RAW (veel) meer opslagcapaciteit vereist. Het grote voordeel van RAW is dat je veel aan een foto kunt bewerken. Lichte en donkere delen van een foto kun je ‘ophalen’ zodat er weer detaillering te zien is. Een jpeg is een ‘kant-en-klaar’ bestand. In principe kun je van een jpeg direct foto’s printen. Ook is een jpeg veel kleiner in omvang dan een RAW en vergt dus minder opslag. Groot nadeel van jpeg is dat als een donkere of lichte partij geclipt is, m.a.w. er geen beeldinformatie meer is door over- of onderbelichting, je dit niet meer kunt herstellen. Ik fotografeer alles in RAW. Dit betekent wel veel werk, maar geeft uiteindelijk de beste resultaten, zeker als het donkere of lichte partijen betreft. Lastige foto’s van vogels met witte onderdelen zoals de Afrikaanse zeearend en zilverreigers in de volle zon, kunnen in RAW uitstekende resultaten geven, terwijl in jpeg vaak alleen witte vlekken te zien zullen zijn.

f

De Afrikaanse nimmerzat behoort tot de ooievaarfamilie. Hij broedt graag in hoge bomen. In Kisoro vind je midden in de stad een aantal bomen met broedende Afrikaanse nimmerzats.

De bonte ijsvogel zien we veel gedurende onze reis door Oeganda en Rwanda. Deze ijsvogel broedt met meerdere soortgenoten in zelfgegraven nestholen, die zich in steile oevers bevinden.

55555555555555555 9

m

Het is niet de hoogte die Murchison Falls zo spectaculair maakt, ‘slechts’ 40 meter, maar het geweld waarmee het water door een 6 meter nauwe kloof geperst wordt. De krachten die hierbij optreden, zijn zo groot, dat toen in 1962 hevige regenval Oeganda teisterde, een brug die over de waterval was gebouwd, volledig verdween. De enige overgebleven getuigen zijn de betonnen steunpilaren van de brug De eerste Europese bezoekers waren Samuel en Florence Baker, een Engels echtpaar. Zij bezochten in 1846 de watervallen en noemden ze naar de voorzitter van de Royal Geographical Society, Sir Roderick Murchison. De watervallen zijn echter ook bekend als de Kabarega Falls, genoemd naar een 19e eeuwse koning van de Bunyoro die zich hevig verzette tegen de kolonisators van zijn land.

Midden in de onstuimige Victorianijl heeft een sporenkievit een rots voor zich alleen gevonden.

10

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Dat het bord er niet voor niets hangt, blijkt wel als we deze grote Nijlkrokodil in de rivier zien. Het visrijke water trekt grote aantallen Nijlkrokodillen aan.

Onder begeleiding van een gids beginnen we aan de steile klim. De tocht duurt ongeveer drie kwartier tot een uur, maar wie de tijd neemt om van het landschap te genieten, heeft meer tijd nodig. De tocht gaat over smalle paadjes die goed te lopen zijn. Soms echter moeten we over glibberige rotsen klauteren. Adembenemend is het punt waar de Victorianijl zich in de smalle kloof perst om vervolgens 40 meter naar beneden te storten. Een absolute aanrader!

In 1907 was er al sprake van dat de Victorianijl zich niet alleen via de kloof naar beneden stortte, maar dat dit ook via een andere waterval, iets noordelijker gelegen, gebeurde. Deze doorgang was in 1927 echter weer verdwenen. In 1962, het jaar dat de brug weggeslagen werd door het razende water én het jaar dat Oeganda onafhankelijk werd, brak de Victorianijl opnieuw uit, waarbij de Uhuru waterval ontstond. Een symbolische naam, want Uhuru betekent ‘vrijheid’.

Terwijl de Victorianijl achter ons onophoudelijk op de rotsen beukt, laten wij ons ‘moe maar voldaan’ vereeuwigen. Geflankeerd door de overgebleven resten van de weggeslagen brug, stort het water zich naar beneden.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 11

BoottoCht

naar de

nijldelta

05.30 uur op. We zijn getuige van een mooie zonsopkomst. Vandaag, 22 juni, gaan we met ons gezelschap opnieuw het water op. We zullen een bootocht maken naar de delta van de Victorianijl. De kans op veel dieren is groot. Ik heb één kleine wens: dat ik een glimp mag opvangen van de schoenbekooievaar.

We varen dit keer met een kleinere, maar net zo comfortabele boot. Waar je ook kijkt, overal zie je nijlpaarden.

Langs de oever zien we groene bavianen foerageren.

12

Deze oostelijke franjeaap doet zich te goed aan de malse blaadjes.

De Goliath reiger of reuzenreiger is de grootste reiger ter wereld. Hij is maar liefst anderhalve meter hoog. Recent is bij de Goliath reiger interessant gedrag waargenomen. Een reiger gebruikte takjes om vissen te lokken. Een klein takje werd op het water geworpen, waarna de reiger de omgeving van het takje scherp in de gaten hield op naderende vis. Door het takje op het water te laten vallen, bootst de reiger een insect na dat op het water valt. Een makkelijke prooi voor vissen. Waargenomen werd dat de reiger het takje na een korte periode oppakte en enkele meters verderop weer op het water liet vallen. Het gebruik van lokmateriaal bij het verschalken van prooi is van meer vogels bekend. Ook de groene reiger uit Noord- en Zuid-Amerika staat bekend om het gebruik van lokaas.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Water, papyrusmoerassen en veel vis. Genoeg redenen om je als watervogel in dit gebied te vestigen. Vlak voor onze neus komt een mannelijke slangenhalsvogel met een gespietste meerval boven water. Uiteraard zijn ook de reigerachtigen goed vertegenwoordigd. V.l.n.r. grote zilverreiger, purperreiger, ralreiger en koereiger.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 13

nationale

vogel in het nauW

v

De grijze kroonkraanvogel is de nationale vogel van Oeganda. Hoewel we hem gedurende onze reis vaak hebben gezien, soms met tientallen tegelijk, gaat het niet goed met deze kraanvogel. Uit recent onderzoek blijkt dat de aantallen grijze kroonkraanvogels in Oeganda dramatisch dalen. Met name het verlies van traditionele broedgebieden en de hiermee gepaard gaande verstoringen door mensen en vee hebben een forse daling ingezet. Werden er in de jaren ‘70 nog ongeveer 100.000 vogels geteld, in de jaren tussen 2006 en 2010 schatte men het aantal vogels op minder dan 50.000. Hoewel er strenge geld- en gevangenisstraffen staan op het verjagen, verstoren of doden van grijze kroonkraanvogels gebeurt dit op grotere schaal dan men zou vermoeden. Doordat steeds meer wetlands omgevormd worden tot landbouwgrond, broeden de kraanvogels steeds dichter bij menselijke activiteiten. Het feit dat de kraanvogels schade kunnen toebrengen aan agrarische produkten als bonen, zoete aardappelen, maïs en erwten doet de zaak geen goed. Eieren rapen, nesten vernietigen, vergiftigen, maar ook levend vangen voor de export zijn het gevolg. D.m.v. monitoring en het bewust maken van de bevolking, hoopt men het tij te kunnen keren. Naast spoorwiekgans en Nijlgans, zijn deze witwangfluiteenden de enige eendachtigen die we gedurende de boottocht zullen zien.

Rond de middag zijn we aan het einde gekomen van de boottocht naar de Nijldelta. We hebben veel gezien. Naast wild als wrattenzwijn, olifant en defassa waterbok en Nijlkrokodill, zijn het vooral de vogels die in grote aantallen aanwezig zijn in dit stukje paradijs op aarde. Ook vanuit landschappelijk oogpunt is de delta een lust voor het oog. Op sommige plekken hebben we een indruk kunnen krijgen van wat de eerste ontdekkingsreizigers hier allemaal moeten hebben gezien. Een ongelooflijke rijkdom in al haar pracht en praal. En de schoenbekooievaar? Die heb ik helaas niet gezien. Jammer, maar des te meer een reden om terug te keren naar dit prachtige stukje Oeganda. Na de lunch vertrekken we naar Hoima waar we zullen overnachten.

14

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

naar kiBale

Uitslapen vandaag. We ontbijten om 07.00 uur en vertrekken voor de lange en soms zware rit naar Kibale. Veel wegen zijn onverhard en vol met kuilen. Robert doet zijn uiterste best om het ongemak zo veel mogelijk te beperken. Maar ja, dit is Afrika. Onderweg stoppen we diverse keren om naar, met name, vogels te kijken die Lydia met haar scherpe ogen vindt. Interessant is ook ons bezoek aan de waragistokers die langs de rand van de weg hun drank brouwen. Na een lunchstop in Fort Portal bereiken we via de theeplantages ons einddoel, het Kibale Forest Camp.

Waragi, ook bekend als ‘enguli’, is een algemene benaming voor zelfgestookte alcoholische drank. Het stoken van waragi (afgeleid van ‘war gin’) is een wijdverspreide ‘hobby’ in Oeganda. De basis van waragi wordt gevormd door bananen, cassave, gierst of suikerriet. Hoewel volgens de uit 1965 stammende Enguli Act stokers verpicht zijn hun producten aan Uganda Distilleries Ltd te verkopen, wordt er veel illegaal gestookt. De populairste drankjes zijn Uganda Waragi, Lira Lira en Kasese. Onderweg zien we naast een troep oostelijke franjeapen (foto linksboven), diverse vogelsoorten, waaronder Afrikaanse gapers met hun karakteristieke opening in de snavel (foto middenboven), de prehistorisch aandoende reuzentoerako’s (foto middenonder) en een zich aan papaya te buiten gaande grijsoorneushoornvogel (foto linksonder). Vlak voordat we het Kibale Forest Camp bereiken, passeren we enorme theeplantages.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 15

lokaal

sWampWalk Het Magombe moeras, dat deel uitmaakt van Bigodi Wetlands Sanctuary, bevindt zich net buiten Kibale Forest NP. Het gebied staat bekend om zijn enorme biodiversiteit. Je kunt er veel vogelsoorten tegenkomen, terwijl je ook een goede kans maakt op diverse soorten apen. Wie oren en ogen openhoudt, komt hier prima aan zijn trekken.

initiatieF

In 1992 werd Kafred (Kibale Association for Rural and Environmental Development) opgericht. Inziend dat de wetlands een belangrijke corridor vormen voor migrerende dieren tussen de verschillende delen van het gebied, ontwikkelden de oprichters zowel een programma voor natuurbehoud als voor ecotoerisme. Door de ontwikkeling van een swampwalk, verkoop van souveniers en duurzame landbouwmethoden wordt geld verdiend dat ten goede komt aan de gehele gemeenschap. Nadruk ligt hierbij op onderwijs en gezondheidszorg.

Onder begeleiding van een gids maken we een wandeling door het gebied. De route gaat voor een deel over knuppelpaden, bedoeld om de voeten droog te houden. Onderweg komen we naast vogels als de hagedisbuizerd en de bandstaartbananeneter, vijf van de zeven hier voorkomende apensoorten tegen. De bergmeerkat en de slechts zelden in het gebied waargenomen chimpansee zien we niet. Alleen van de roodstaartmeerkat lukt het me niet een foto te maken.

16

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

u

Wil je de apen van Bigodi van dichtbij zien of fotograferen, dan zul je ze heel rustig moeten benaderen. Ieder jaar komen er voldoende toeristen, zodat de dieren inmiddels gewend zijn aan toeschouwers. Door Kafred ziet de gemeenschap ze niet langer als ongedierte, waardoor het vluchtgedrag ook verminderd is. Dit betekent niet dat je er doldriest op af kunt stappen of simpelweg een paar takken opzij kunt duwen om een beter zicht te hebben. Dieren hebben een vluchtafstand die bij de ene soort groter is dan bij de andere. Door voetje voor voetje in de richting van de dieren te bewegen, waarbij je moet vermijden dat je er rechtsteeks naartoe beweegt, kun je op korte afstand bij de apen komen. Houd er rekening mee dat alle apen goed ontwikkelde hoektanden hebben waarmee ze fors kunnen uithalen. M.a.w. houd afstand. Vlooiende groene bavianen.

Foeragerende oostelijke franjeaap.

Deze jonge groene baviaan bevindt zich op ongeveer anderhalve meter van mijn hoofd en is zeer geïnteresseerd in mijn doen en laten. Let op je spullen, ze zijn razendsnel en kunnen flink bijten.

Een mannetje van de rode colobus houdt de omgeving in de gaten, terwijl de rest van zijn troep eten zoekt of elkaar vlooit. Grijswangmangabey bezig met het eten van boombast.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 17

ChimpWalk

in

kiBale Forest np

Vanmiddag gaan we naar Kibale Forest National Park voor onze tweede chimpwalk. Kibale herbergt een groot aantal chimpansees. Naast de chimpansees komen er nog 12 primatensoorten voor. Uiteraard kun je in Kibale veel vogelsoorten zien. En ben je gek op bomen? In Kibale zijn maar liefst 250 soorten vastgesteld. Voordat we de hoofdweg verlaten, krijgen we nog een laatste briefing van Silver, onze ranger. We mogen de chimpansees tot op zeven meter benaderen.We moeten stil zijn en geen onverhoedse bewegingen maken. Niet tegen stammen of takken slaan en ook geen takken breken om de chimpansees bijvoorbeeld beter in beeld te krijgen. Een volwassen mannetje zou dit als provocatie kunnen zien... Binnen vijf minuten nadat we het pad verlaten hebben, is er contact. Het blijken de veertig jaar oude Matu (foto rechtsmidden) en zijn maat Flop (foto onder) te zijn. Flop is de tweede man van een groep chimpansees van maar liefst 130 individuen. De naam Flop verwijst naar zijn vreemd vervormde flaporen.We zien nog meer chimpansees zoals het grote mannetje rechtsonder van wie we de naam niet kennen.

18

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

jagende

Chimpansees Toen ik voor het eerst in mijn leven beelden op televisie zag van jagende chimpansees, waarbij meerdere jonge rode colobussen op brute wijze werden gedood én opgegeten, was ik behoorlijk gechoqueerd. Tot dan toe was mijn beeld van chimpansees vooral bepaald door mijn herinneringen aan Judy, de chimpansee van dr. Tracy uit de serie Daktari en Cheetah, de chimpansee van Tarzan. Twee chimpansees die grappend en grollend door de series buitelden en met gevoel voor timing de, vooral blanke, hoofdrolspelers waarschuwden voor gevaar. Jane Goodall nam begin jaren zestig van de vorige eeuw, voor het eerst waar dat chimpansees op gewervelde dieren jaagden, waarbij de rode colobus de favoriete prooi vormde. Ze deed deze waarneming in Gombe National Park, Tanzania. In de daarop volgende jaren bleek, dat alle chimpansees in heel Afrika dit gedrag vertoonden. Naast Gombe National Park, werd dit gedrag ook uitvoerig bestudeerd in Taï National Park in het Westafrikaanse Ivoorkust en in het eveneens in Tanzania gelegen Mahale Mountains National Park. Niet alleen was deze ontdekking reden om de chimpansees met hele andere ogen te gaan bekijken, maar gaf het ook een nieuw inzicht in de ontwikkeling van de allereerste mensachtigen 2,5 miljoen jaar geleden. We weten dat het DNA van de chimpansee voor ongeveer 98,5% overeenkomt met dat van ons, de mens. Ook is bekend dat chimpansee en mens een gezamenlijke voorouder hebben. Sceptici suggereerden dat de hoeveelheid gegeten vlees maar een fractie van het totale menu uitmaakte, maar inmiddels is bekend dat bijvoorbeeld de studiegroep van 45 chimpansees in Gombe in één jaar meer dan 700 kilo vlees at! Uit de studies van Goodall bleek dat de chimpansees jaarlijks zo’n 150 dieren doodden en opaten. De prooi bestond hoofdzakelijk uit apen, zwijnen en kleine antilopen. 80% van die vangst bestond uit rode colobussen (zie kader). Vermoedelijk ligt het werkelijke aantal gedode prooien hoger. Er bestaan drie hypotheses waarom chimpansees jagen. De eerste suggereert dat het vlees een aanvulling vormt op het dieet in tijden van schaarste gedurende het droge seizoen Een tweede hypothese is dat mannetjes jagen om vlees te gebruiken als ruilmiddel voor sex met vrouwtjes in oestrus. De derde hypothese suggereert dat mannetjes het vlees gebruiken om bondgenootschappen tot stand te brengen en te onderhouden. Uitgebreid onderzoek toont aan dat ook in tijden van overvloed gejaagd wordt. Tevens blijkt dat er niet altijd gejaagd Waarom de rode ColoBus? wordt als er vrouwtjes in oestrus in het gezelschap verblijven. De Het intrigeerde me waarom de rode meest voor de hand liggende reden dat chimpansees jagen is dat een colobus de favoriete prooi van de mannetje zich met het vlees vriendschap en steun verschaft. Het jagen chimpansees is. Er zijn immers meer heeft dus met name een sterke sociale basis. apensoorten. Na lang googlen kom ik een wetenschappelijk onderzoek uit Chimpansees jagen alleen of in groepen. Het zijn meestal de mannetjes 2005 tegen, die een mogelijk antwoord die jagen, maar ook vrouwtjes kunnen aan jachtpartijen deelnemen. geeft op mijn vraag. Bij dit onderzoek in Een grotere groep dieren verhoogt de kans op succes. Een jacht kan spontaan beginnen, maar ook na verkenningen. Kibale, werden vijf apensoorten bestuIn Gombe worden bijna alleen de jonge colobussen gegrepen (75%) deerd op sprongkracht. Uit de videoen doodgeslagen of uit de boom gegooid. De chimpansees hebben beelden die gedurende drie maanden ontzag voor de tanden van de volwassen colobussen. Dit in tegengemaakt werden, bleek dat de tijd die stelling tot de chimpansees in Taï die ook volwassen dieren doden. de rode colobus nodig had voor de sprong, twee keer zo lang duurde als De volwassen colobussen vormen soms knokploegen die chimpandie van de andere soorten. Dit lijkt de sees aanvallen die te dicht in de buurt komen. Toch voorkomt dit meest voor de hand liggende reden niet dat er per jachtpartij tussen de één en zeven rode colobussen waarom chimpansees een voorkeur hebworden gedood. ben voor de ‘langzame’ rode colobus.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 19

Dit ziet er gevaarlijk en dreigend uit, maar volgens Silver gaapt Flop gewoon.

Foto linksboven en middenboven: Ondanks dat chimpansees forse dieren zijn, valt het niet altijd mee om ze in de bomen te ontdekken. Foto linksmidden: Dit jonge mannetje probeert in een balorige bui een volwassen oostelijke franjeaap te vangen, maar geeft al snel op als de franjeaap dreigend op hem af komt. Foto linksonder: We hebben Flop gedurende een half uur door het oerwoud gevolgd. Af en toe gaat hij zitten om de situatie in zich op te nemen. Foto rechtsonder: Moeder Ateia met haar twee kinderen. De oudste gebruikt de jongste als ‘kinderzitje’.

20

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

gamedrives

in

Queen elizaBeth np

We laten Kibale achter ons en vertrekken naar de volgende bestemming, het Bush Camp in Queen Elizabeth National Park. Gedurende de tocht passeren we de evenaar. Twee betonnen cirkels aan weerszijden van de weg markeren dit bijzondere punt. Aan het einde van de middag maken we een eerste gamedrive in het park. De volgende ochtend maken we een tweede gamedrive, gevolgd door een boottocht op het Kazingakanaal.

Tortelduiven kom je in allerlei soorten tegen. Dit zijn palmtortels. Links een grijskopmus.

Een mannelijke defassa waterbok.

En dan kom je midden op de savanne twee nijlpaarden tegen.

Een jonge vechtarend. Deze in open gebied levende grote arendsoort grijpt naast vogels ook jonge apen, hazen en klipdassen.

Dankzij de scherpe ogen van ranger Godfrey zien we in de verte drie leeuwinnen.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 21

Fluitende

antilopen

De Oegandese kob is een ondersoort van de kob en komt met name in Oeganda voor. Deze antilope heeft nog het meest weg van een forse impala. De Oegandese kob is een bewoner van overstromingsvlaktes en is dus te vinden in de buurt van water. Het interessante aan de Oegandse kob is zijn liefdesleven. Het wapen van Oeganda ontstond na de onafhankelijkheid in 1962 en kan als volgt verklaard worden: het schild en de speren symboliseren de bereidheid van de Oegandezen om hun land te verdedigen. De golven op het schild staan voor het Victoriameer. De zon staat voor de vele zonnedagen die Oeganda geniet. De drum is het symbool voor dans, ceremonies en bijeenkomsten. Het groene veld symboliseert het vruchtbare land. Met de blauwe lijnen onder het schild wordt de Nijl gesymboliseerd. Aan weerszijden van deze lijnen staan katoen en koffie afgebeeld, twee belangrijke landbouwgewassen. Links van het schild staat de Oegandese kob als symbool van de dierenrijkdom van Oeganda. Rechts staat de nationale vogel, de grijze kroonkraanvogel. Het motto onder het schild betekent: Voor God en mijn land. Een indringer daagt de plaatsbok (rechts) uit.

22

De bokken leven in naast elkaar liggende territoria die fel tegen indringers worden verdedigd. Deze territoriale gronden worden al generaties lang gebruikt. ⅔ van de bokken heeft een rond territorium met een diameter van ongeveer 200-400 m. De rest van de bokken klustert samen in veel kleinere territoria die samen een lek of arena vormen. Een lek is de plek waar de meeste dekkingen plaatsvinden en iedere zichzelf respecterende bok wil daar zijn. In een arena, die een doorsnee van 200-400 m kan hebben, kunnen zich 30 tot 40 bokken ophouden. De ruimte tussen de bokken bedraagt niet meer dan 15 tot 30 m. De arena’s kenmerken zich door kale grond met weinig gras, omringd door grond met hoger gras. De permanente aanwezigheid van plaatsbokken en passerende geiten in oestrus houdt de grond kaal. Door de enorme competitie houden bokken een territorium binnen een arena hooguit twee dagen tot een week in bezit. Nadat de uitgeputte bok op krachten is gekomen, kan hij proberen zijn territorium, of een ander, weer in bezit te nemen.

Het gevecht duurt een minuut of tien, waarbij het er fel aan toe gaat.

De uitdager geeft op en vlucht weg.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Deze territoriumbok heeft de zogenaamde ‘trotse’ houding aangenomen waarmee hij zichzelf etaleert. Dit gedrag is ook een uiting van dominantie. Vaak fluit of gromt de bok erbij en schudt hij met zijn kop. Ook het tonen van de witte keelvlek en het wegdraaien van het hoofd is een uiting van dominant gedrag.

Als voorbereiding op deze Afrikareis heb ik diverse boeken over het gedrag van Afrikaanse zoogdieren gelezen. Omdat dieren volgens vaste patronen leven en zich gedragen, kun je met de opgedane kennis redelijk voorspellen wanneer de actie zal plaatsvinden. Een boek dat ik kan aanbevelen is “The Behaviour Guide to African Mammals” van Richard Despard Estes. Een vrouwtje in oestrus bezoekt de arena, op zoek naar een aantrekkelijke bok. Dit vrouwtje heeft de aandacht weten te trekken van een bok met flinke horens. Deze nadert haar met opgericht hoofd en snuffelt aan haar. Het vrouwtje kan hierop speels reageren door te bijten of te ‘bokken’.

De vrouwtjes leven in kleine kuddes van gemiddeld 15 tot 40 dieren. De kuddes kennen een losse structuur. De samenstelling kan van dag tot dag verschillen omdat de aanwezigheid van voedsel het rondtrekken stimuleert. Gedurende het droge seizoen kunnen de kuddes uit 1.000 dieren bestaan. Jonge bokken vormen samen met oudere bokken, die geen territorium bezetten, ‘vrijgezellengroepen’. Zij worden door de bokken met een territorium zoveel mogelijk bij de vrouwtjes weggehouden. Plaatsbokken met grotere territoria proberen vrouwtjes in hun territorium te houden, maar slagen daar maar zelden in. De plaatsbokken van de territoria in de arena’s proberen dit ook, maar zien zich voor een bijna onmogelijke taak geplaatst.

De bok ruikt aan het vrouwtje in hoeverre ze in oestrus is en stimuleert haar te urineren. Vervolgens start de ‘paarmars’ waarbij de bok kort achter het vrouwtje aanloopt. Iedere keer als het vrouwtje stopt, raakt de bok haar met een gestrekte voorpoot aan. Het hele ritueel inclusief de paring duurt gemiddeld 5 minuten.

In eerste instantie probeert het vrouwtje de attentie van de bok te ontlopen door in cirkels te bewegen, maar uiteindelijk blijft ze stilstaan en kan de bok haar beklimmen. Na het vrouwtje enkele keren beklommen te hebben, vindt de copulatie plaats waarbij de copulatie zelf slechts 1-2 seconden duurt...

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 23

Een gamedrive in de ochtend betekent vroeg opstaan.Voor zonsopgang vertrek je al. Voordeel is dat als de zon opkomt, je in het veld bent en het mooiste moment van de dag meemaakt. Het gouden licht maakt het lanschap van een betoverende schoonheid. En haast je met het maken van foto’s, want dit magische moment duurt maar een paar minuten.

h

‘s Nachts horen we rond het kamp een leeuw brullen. De volgende ochtend, als we aan de tweede gamedrive beginnen, zien we een grote mannetjesleeuw net buiten het dorp in de bush verdwijnen. Het is de eerste mannelijke leeuw die Monique en ik in Afrika zien.

Overal kom je de enorme Euphorbia candelabrum tegen, een soort cactus.

Rüppells gier.

Afrikaanse zwarte kuifarend.

Roodkeelfrankolijn.

Diadeemkievit.

Rouwkievit.

24

Lelkievit.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

BoottoCht

op het

kazingakanaal

e

Vanmiddag gaan we opnieuw het water op. We maken een tocht op het Kazingakanaal, de circa 32 km lange, natuurlijke verbinding tussen Lake George en Lake Edward. Weer zien we veel wild en veel vogels. Vanaf de dubbeldeksboot heb je goed zicht op de dieren die zich op en om het water ophouden. Eén van de hoogtepunten is een gevecht tussen twee nijlpaardstieren. Wat een geweld. Om getuige te zijn van dit soort acties heb je wel een beetje geluk nodig. Als de volgende boot vijf minuten na ons arriveert, is de rust De Afrikaanse zeearend eet naast verse vis, ook watervogels, (kleine) schildpadden, weergekeerd. En ook hier geldt: voor de beste waarnemingen moet je linksboven op het dek staan. Hoofdbedekking niet vergeten! babykrokodillen, flamingo’s en aas.

Tussen de kafferbuffels bevinden zich een Afrikaanse lepelaar en nijlganzen.

Dit jonge nijlpaardkalf wordt nauwlettend door de moeder in de gaten gehouden.

Vergeleken bij de naderende olifant vallen de twee bonte ijsvogels op de voorgrond volledig in het niet.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 25

Op een landtong langs het Kazingakanaal staat een groep kleine pelikanen. Deze soort is een stuk kleiner dan de roze pelikaan, zo’n 30 cm. Op de voorgrond, half verscholen achter een pelikaan, een aalscholver.

f

Op dezelfde landtong waar de kleine pelikanen zitten, loopt een jonge zadelbekooievaar tussen de aalscholvers door. Op de voorgrond een maraboe.

Bij de snavel van de Afrikaanse schaarbek is de ondersnavel langer dan de bovensnavel. Laag boven het water vliegend, wordt het onderste gedeelte van de snavel in het water gehouden. Zodra er contact is met een prooi sluit de snavel zich en wordt de prooi ingeslikt.

Een nieuwe reigersoort voor mij, de middelste zilverreiger. Een reigersoort die zoals de naam al aangeeft, qua formaat tussen de kleine en grote zilverreiger inzit.

kanniBalistiChe

herBivoren

Een nijlpaard is een herbivoor, een planteneter. Zijn voedsel bestaat uit waterplanten en gras. Uit waarnemingen is inmiddels gebleken dat nijlpaarden zich soms vergrijpen aan andere dieren en soortgenoten en deze deels opeten. Tijdens de grote miltvuurepidemie in 2004 in Queen Elizabeth NP waarbij zo’n 300 nijlpaarden de dood vonden, vonden biologen het vreemd dat er weinig tot geen andere wilde dieren door het miltvuur werden gedood. Miltvuur is een bacterie die van nature in de grond voorkomt en daar lang kan overleven. In de droge tijd grazen nijlpaarden veel dichter bij de grond en krijgen zodoende ook geïnfecteerde aarde binnen. Door de vondsten van dode dieren in kaart te brengen, ontstond langzaam een patroon. De golf verspreidde zich van de ene kant van het Kazingakanaal naar de andere. Een wetenschapper die opperde dat gezonde nijlpaarden misschien wel delen van dode nijlpaarden aten, werd uitgelachen. Totdat er elders in Afrika waarnemingen werden gedaan van een nijlpaard die een impala greep en deels opat. Toen iets later beelden opdoken van een nijlpaard die de darmen van een soortgenoot opat, werd bevestigd dat nijlpaarden, hoewel fysiek volledig ingesteld op het leven als herbivoor, ook vlees tot zich namen. Geopperd wordt dat het de dieren met name gaat om de inhoud van de darmen. In tijden van schaarste een welkome aanvulling op het karige dieet. Mogelijk vormde het eten van de besmette darminhoud de hoofdoorzaak van de miltvuurepidemie in Queen Elizabeth NP.

26

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Chimpwalk

in de

Vanochtend braadt Lydia worstjes voor het ontbijt.

kyamburakloof

27 Juni. Vandaag worden Monique en ik afgezet bij de Kyambura kloof voor onze derde chimpwalk. De rest van het gezelschap gaat met Robert voor een rondrit naar de Katwe Explosion Craters. De ongeveer 30 km lange Kyamburakloof staat in verbinding met het Kazingakanaal. Het is de enige plaats in Queen Elizabeth NP waar gehabitueerde chimpansees te zien zijn (dit wil zeggen: ze zijn aan mensen gewend). Veel dieren komen vanaf de savanne naar de kloof om te drinken. Het wordt een tocht met een hoog ‘Tarzangehalte’.

Ranger Stephani, bewapend met een AK47, instrueert ons voordat we afdalen in de kloof. In het oerwoud vind je allerlei soorten spinnen. Dit was een behoorlijk kanjer.

Zodra we de savanne hebben verlaten, komen we in een totaal andere wereld. Ongerept oerwoud, je kijkt je ogen uit. Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar ook olifanten, leeuwen en luipaarden dalen in de diepe en steile kloof af om bij de zeer snel stromende rivier te drinken.

De eerste beproeving, een lange en flink meedeinende houten brug over de rivier. Burgers’ Bush in het groot.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 27

Naast een oostelijke franjeaap zien we gedurende onze tocht in de Kyambura kloof deze roodstaartmeerkat met zijn karakteristiek witte neus.

Sporen

van ChimpanSeeS

Stephani wijst ons in de kloof op diverse sporen van chimpansees. Omdat er maar ongeveer 20 chimpansees in en rond de kloof verblijven, heb je hier meer geluk nodig om ze te zien dan in bijvoorbeeld Kibale of Budongo. Het is per slot van rekening geen dierentuin. Een slaapnest van chimpansees.

Deze oerwoudreus wordt door chimpansees gebruikt om te trommelen. Uitsluitend dominante mannetjes en zeer hooggeplaatse vrouwtjes doen dit.

De ultieme uitdaging, het oversteken van een wilde rivier, vol met nijlpaarden en krokodillen, via een wiebelige boomstam.

Eén van de vruchten die chimpansees eten.

De resten van een door chimpansees gedode en opgegeten oostelijke franjeaap.

28

We hebben in de kloof geen chimpansees gezien. Terwijl we langs de rand van de savanne teruglopen, vinden we knokkelsporen en ontlasting. De chimpansees houden zich vandaag op de savanne op. Volgende keer beter.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

GamedriveS

in iShaSha

Rond 13.00 uur worden we door Robert opgehaald en vertrekken we naar het zuidelijker gelegen Ishasha. Daar hopen we de beroemde boomklimmende leeuwen te zien. Hoe dichter we bij Ishasha komen, hoe duidelijker het wordt dat er een grote brand woedt. Ieder jaar worden stukken dor gras ‘gecontroleerd’ afgebrand. Hierdoor ontstaat een nieuwe vruchtbare bodemlaag. Deze techniek wordt door sommige wetenschappers in twijfel getrokken. Zij betogen dat het effect op de lange termijn desastreus zal zijn voor het gebied. Zij stellen dat door het regelmatige afbranden de samenstelling van de bodem voor wat betreft het vasthouden en doorlaten van water zal veranderen. Resultaat zal zijn dat het gebied in een woestijn verandert. Het gras op natuurlijke wijze laten composteren, maakt de bodem vruchtbaarder en minder gevoelig voor zware regenval en langdurige droogte. Na onze tent op de afgebrande camping te hebben opgezet, maken we een eerste gamedrive. Het is een beetje een teleurstelling. We zien nagenoeg geen wild, laat staan leeuwen. De volgende ochtend vertrekken we opnieuw voor een gamedrive. En dan is het wel raak...

De leeuwen houden zich graag in deze enorme vijgenbomen op. Een vrouwelijke groene meerkat. Het zwarte gezicht is karakteristiek voor deze apensoort.

Deze olifant, de enige die we in Ishasha zullen zien, staat in een moeras vlak bij de camping.

In Ishasha zien we grote kuddes topi’s, een forse, prachtig gekleurde antilope, familie van de hartenbeesten die we in Murchison Falls NP zijn tegengekomen.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 29

Maraboes.

Twee ooievaars, wintergasten uit Europa en het Midden-Oosten, struinen de verbrande bodem af op zoek naar geroosterde ‘snacks’ als kleine knaagdieren en insecten.

Wenkbrauwspoorkoekoek.

Geelkeellangklauw.

30

Als je vogels wilt zien, is Oeganda ‘the place to be’. Er zijn inmiddels bijna 1.100 soorten waargenomen en de verwachting is dat dit aantal verder zal stijgen. Vooral ook omdat nog deels onontgonnen gebieden als bijvoorbeeld Kidepo Valley NP steeds meer natuurliefhebbers trekt. Dit gebied dat aan Sudan grenst, staat bekend om zijn diversiteit voor wat betreft vogels en zoogdieren. Het is de enige plek in Oeganda waar je de Somali struisvogel kunt zien. Het is tevens het enige gebied waar je jachtluipaarden tegen kunt komen. En wil je endemische soorten zien, dan ben je in Oeganda eveneens op de juiste plaats. De Albertine Rift in het westen van het land staat bekend om zijn endemische vogelsoorten. Endemische soorten zijn soorten die voorkomen in een extreem beperkt verspreidingsgebied, zoals op een berg of eiland en zijn zeer kwetsbaar. Voorbeelden zijn de Ruwenzori toerako, de goudnekwever, de Stuhlman-honingzuiger en de Archers janfrederik.

k

Grijsrugklapekster.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Terwijl de rook langzaam optrekt, zien we een kudde kafferbuffels.

Oeganda kobs en andere vlaktedieren profiteren van de afgebrande savanne. Ze zien roofdieren nu veel sneller naderen.

En dan zien we de koning en zijn gade. De heersers van Ishasha. Een enorme mannetjesleeuw ligt samen met zijn leeuwin op de afgebrande savanne. Mogelijk is de leeuwin in oestrus en heeft het liefdespaar zich afgezonderd van de troep. De draagtijd van een leeuwin bedraagt ongeveer 110 dagen, waarna er één tot vier welpen worden geboren. De sterfte onder welpen is groot, slechts twee op de vier welpen overleven het eerste jaar. Volwassen leeuwen kunnen dertien tot vijftien jaar oud worden. Het is een voorrecht om deze dieren van zo dichtbij te mogen bewonderen.

Na de vroege gamedrive smaakt het ontbijt ons goed. Vervolgens breken we de tenten af en vertrekken we naar Lake Bunyonyi, de volgende halte. Op weg naar Lake Bunyonyi. Net nadat we Ishasha hebben verlaten, steekt een grote kudde topi’s de doorgaande weg naar Congo over.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 31

boomkanotoCht

op

lake bunyonyi

Terwijl onze medereizigers een voettocht in de heuvels gaan maken, besluiten Monique en ik een tocht in een boomkano te maken op Lake Bunyonyi. We huren Jackson in die ons gedurende een groot deel van de dag over het meer leidt. Hij brengt ons naar mooie plekken waaronder het bloemen- en vogelrijke Bushara Island. We beginnen onze tocht echter met een bezoek aan de Swamp, een moerasgebied schuin tegenover ‘onze’ camping Kale Bas Camp. We zijn onder de indruk van de Swamp. De rust die het uitstraalt en de stilte, maakt het uniek. Doordat de door het water glijdende kano bijna geen geluid maakt, kunnen we de vogels zeer dicht benaderen. Als je dan ook je bewegingen tot een minimum weet te beperken, kun je tot op een paar meter van vogels als de malachietijsvogel (foto linksonder), de lelieloper (foto middenonder) en de purperreiger (foto rechtsonder) komen. We zien zelfs in een flits een gespikkelde nekotter, een ottersoort die helaas in aantal achteruit gaat door habitatverlies en vervuiling. De hoeveelheid waterlelies is imponerend. De beste tijd om de Swamp te bezoeken is ‘s ochtends vroeg. Het licht is dan prachtig en de dieren het actiefst.

32

Overal in Oeganda kun je mensen inhuren die je per kano willen vervoeren of door gebieden willen gidsen. Maak goede afspraken over wat je wilt, de tijdsduur en, niet onbelangrijk, de prijs die alles bij elkaar kost. Vraag desnoods voor de onderhandelingen hulp van de Habarigids, campingeigenaar of hotelleiding.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Rond de middag stoppen we bij Bushara Island en gaan aan land voor een wandeling. Het eiland is bekend om zijn vele vogelsoorten. De prachtige en overal aanwezige African flame trees trekken veel vogels aan waaronder de bronshoningzuiger (foto rechtsboven).

Lake Bunyonyi, met een oppervlakte van 61 km2, ligt op een hoogte van 1.950 m. Het is een van de weinige meren zonder bilharzia.Vanwege de afwezigheid van krokodillen en nijlpaarden kun je er veilig zwemmen.

Gele brilvogel. Bergdrongovliegenvanger.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 33

wandelinG

naar

muko

30 juni. Vanochtend staat een wandeltocht gepland van circa 10 km. De route gaat van het Kale Bas Camp naar Muko. We hebben vier uur de tijd. De tocht gaat over een onverharde weg met wat lichte stijgingen en dalingen. Op ons gemak lopen Monique en ik de mooie route en genieten van de uitzichten. Ruim op tijd bereiken we Muko waar we na een korte pauze naar Kisoro vertrekken.

Waar je ook kijkt, overal zie je landbouwactiviteiten. Door de groeiende bevolking wordt er door houtkap een enorme aanslag op het gebied gepleegd. Overal worden lapjes grond ontgonnen. Resultaat is helaas dat er ieder jaar in het natte seizoen aardverschuivingen plaatsvinden. Om deze aardverschuivingen tegen te gaan én om aan de groeiende vraag naar hout te voldoen, worden er op de hellingen larixen en eucalyptussen aangepland. Dit zijn snel groeiende bomen die in de tropen goed gedijen. De wortels houden de grond vast en zorgen voor consumptiehout.

Dit biggetje staat halverwege de weg naar ons te kijken.

34

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Gestreepte kanarie.

Nonastrilde.

Dunbekwever.

We genieten van de wandeling. Naast de uitzichten ben ik ook weer volledig aan mijn trekken gekomen voor wat betreft de vogels. Doordat er dagelijks mensen over deze weg lopen, zijn de vogels goed benaderbaar. Na een welkome koude cola en een uurtje rust gaat de reis verder naar Kisoro, het centrum van de gorillatracking in Bwindi. Een gevoel van opwinding maakt zich van ons meester. Vanuit Kisoro hopen we één van de absolute hoogtepunten van de Oeganda-Rwandareis mee te gaan maken, het opsporen én zien van de zeldzame berggorilla’s van Bwindi.

Ook het uitzicht op deze kant van Lake Bunyonyi is de moeite waard. Robert en Lydia genieten van de rust.

In de larixen broeden heilige ibissen. Moerasvliegenvanger.

Halverwege stopt Robert en wijst ons op de vulkanen van het Virungamassief in de verte. Hoewel deels in nevelen gehuld, zijn de contouren goed zichtbaar.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 35

daGje

voGelS kijken

Kaapse vliegenvanger.

Op aanraden van twee Amerikanen die we op het Kale Bas Camp ontmoet hebben, huren Monique en ik Robert in, een vogelkenner bij uitstek. Hij zal ons gedurende de hele dag door het gebied rond Lake Mutanda gidsen. De tocht zal uit twee delen bestaan, namelijk een wandeling over land plus een boottocht op het meer met aangrenzend moeras.

Afrikaanse bonte kwikstaart.

Kaapse kwikstaart.

Chubbs graszanger.

Grijze kroonkraanvogel.

36

We beginnen onze tocht bij een klein bos. We vinden hier op een oppervlakte van misschien 0,5 ha maar liefst vier verschillende soorten vliegenvangers. Naast de bergdrongovliegenvanger zien we de Kaapse vliegenvanger, de witstaartmonarch en de Afrikaanse paradijsmonarch met zijn kenmerkende lange staart. Op het veldje voor het bos lopen twee grijze kroonkraanvogels te foerageren. Een Afrikaanse bonte kwikstaart is nogal gecharmeerd van Monique want hij volgt haar gedurende langere tijd op nog geen meter afstand. We zijn vanochtend om 06.30 u. door chauffeur Robert naar het beginpunt van de tocht gebracht. Robert de gids wil zodra het licht is in het veld zijn omdat de vogels dan het actiefst zijn. Dit betekent wel dat als je vogels wilt fotograferen, je rekening dient te houden met het feit dat je asa, net als in het oerwoud, fors omhoog moet om nog een beetje sluitertijd over te houden. Zet het diafragma helemaal open en fotograferen maar. Naarmate het lichter wordt, kun je de asa-waarde omlaag brengen. Ik ben vanochtend met asa 2000 begonnen om te eindigen met asa 200. Een lage asa-waarde is het beste, maar soms moet je compromissen sluiten.

Witstaartmonarch.

Afrikaanse paradijsmonarch.

Mackinnons klauwier.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

We maken een twee uur durende tocht in een boomkano over Lake Mutanda. Helaas staat er iets te veel wind waardoor de vogels in de rietkragen zich nagenoeg niet laten zien. Vervolgens varen we een moerasgebied binnen en bevinden we ons weer in de luwte. Het moeras is van ongekende schoonheid en herbergt veel vogels en... een paar gespikkelde nekotters!

In het moeras zien we onder andere een vissende jonge witte pelikaan. De geelsnaveleenden laten zich makkelijk fotograferen, terwijl de dodaars steeds weer onderduikt. Er verblijven een drietal gespikkelde nekotters in het moeras. Hoewel ze op afstand blijven, kunnen we ze goed waarnemen.

Aan land gekomen, het is inmiddels flink warm geworden, vervolgen we onze weg door agrarisch gebied. We zien opnieuw diverse vogelsoorten. Robert wijst ons nog op een gele boomkikker. Uiteindelijk bereiken we na ongeveer 9 uur Kisoro. We zijn wel een beetje moe, maar het was absoluut de moeite en inspanning waard.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 37

GorillatraCkinG

in

bwindi

2 juli, de dag van de gorilla tracking! We vertrekken om 06.00 uur voor de 30 km lange weg naar Bwindi. De weg is zo slecht dat we er anderhalf uur over doen. We worden welkom geheten door Benjamin die ons brieft over de gorillatracking. We zullen op zoek gaan naar de Nshongi-groep. Klokslag 9 u. begint de tocht. Om 13.45 u. zien we ze, de laatste berggorilla’s van de wereld. Als je geluk hebt, kun je binnen een half uur bij de gorilla’s zijn, maar het kan ook 6 uur duren. Het komt sporadisch voor dat er geen ontmoeting met berggorilla’s plaatsvindt. De rangers beginnen altijd op de plek waar de groep de vorige dag voor het laatst gezien is. Er wordt tot drie uur gezocht, daarna wordt de terugweg aanvaardt. Het is te gevaarlijk om in het donker in het oerwoud te zijn. Je krijgt een uur om bij de dieren te zijn. Je moet een afstand van zeven meter tot de dieren aanhouden. Dit lukt niet altijd want een vrouwtje loopt op nog geen twee meter voorbij. Tijdens de tracking loop je over dierenwissels, met name die van bosolifanten (dit zijn overigens zeer smalle paden). Er zijn geen paden in het oerwoud. Soms wordt er een stuk afgesneden en loop je diagonaal de helling op of af, dwars door grote varens. Dit is zwaar, maar als je over een goede conditie beschikt, kun je de tracking zonder problemen maken. Je kunt dragers inhuren om je spullen te dragen en er bestaat zelfs de mogelijkheid om met een draagbaar omhoog gebracht te worden... Monique en ik hebben veel plezier gehad van de zware kwaliteit tuinhandschoenen die we mee hebben genomen (op televisie gezien). Je kunt op die manier een tak of boomstam beetpakken zonder een doorn in je hand te krijgen of een insectenbeet op te lopen. Ook de gaiters (beenkappen) bewijzen hun dienst en beschermen onze onderbenen tegen takken, rotspunten en gedoornde ranken. We kunnen ze van harte aanbevelen.

38

Benjamin is de enige ranger die heeft meegeholpen bij het habitueren van alle gorillagroepen. Zijn kennis is enorm. Hij wordt door alle aanwezigen met groot respect behandeld.

De aanwezigheid van verse uitwerpselen betekent dat de gorilla’s in de buurt zijn!

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Kwart voor twee is er contact! We zien een vrouwtje in de boom bladeren eten. Even later zien we Nshongi, de 25 jarige silverback en leider van de nu nog uit 24 individuen bestaande berggorillagroep (zie kader). Overal zien we nu berggorilla’s. Jong en oud. Het is een voorrecht om deze ernstig bedreigde dieren in hun natuurlijke habitat te zien.

Hoewel berggorilla’s het grootste deel van de tijd op de bodem doorbrengen, kunnen ze uiteraard wel in bomen klimmen. Zelfs de grote en zware silverbacks kun je balancerend op een tak zien foerageren.

koninGSdrama Vijf dagen voordat wij Bwindi bezoeken, heeft er een splitsing in de Nshongi-groep plaatsgevonden. De groep bestond oorspronkelijk uit 34 individuen en was daarmee de grootste gehabitueerde groep berggorilla’s ter wereld. Het unieke aan deze groep was de aanwezigheid van meerdere silverbacks. Het koningsdrama werd ingeluid door Mishaya, een jonge silverback. Hij nam geen genoegen meer met zijn ondergeschikte rol en vertrok met ongeveer 17 individuen, waaronder vijf volwassen vrouwtjes. Tijdens zijn tocht door het oerwoud is er een conflict met een wilde groep berggorilla’s en vinden er gevechten plaats. Mishaya keert terug naar de hoofdgroep van Nshongi. Veel van zijn volgelingen zijn gewond. In de dagen erna vinden zware gevechten in de Nshongi-groep plaats (iedere gehabitueerde groep berggorilla’s heeft een naam die refereert aan het gebied waar ze gehabitueerd zijn). Een definitieve splitsing zal niet lang meer op zich laten wachten. Uiteindelijk vertrekt Mishaya met negen individuen. Mogelijk nu voorgoed. Helaas is er een dodelijk slachtoffer te betreuren, het volwassen vrouwtje Nkuhene. Uit een reconstructie blijkt dat zij waarschijnlijk onbedoeld betrokken is geraakt bij een gevecht tussen Nshongi en Mishaya, waarbij beide mannetjes haar wilden meenemen naar hun respectievelijke groep. Overdekt met bijtwonden en mogelijk gestorven aan een hartaanval is zij later teruggevonden door de rangers. Hoe paradoxaal ook, de splitsing betekent wel een extra opsteker voor het gorillatoerisme in Bwindi. Er kan nu namelijk een nieuwe gorillagroep bezocht worden, omdat de groep van Mishaya al gehabitueerd is. Ook is het vanuit genetisch oogpunt goed voor de soort dat er een nieuwe groep bijgekomen is. Hoewel nietleidende silverbacks soms dekken, is het vooral de leider die kinderen verwekt. Als een silverback een groep overneemt, doodt hij de jongen. De vrouwtjes komen hierdoor versnelt in oestrus, zodat de nieuwe leider snel zijn eigen kinderen kan verwekken. Silverbacks zijn overigens goede vaders die erg geïnteresseerd zijn in hun kroost. Opvallend detail is dat berggorilla’s uitsluitend paren voor de voorplanting. Vrijpartijen ‘voor de lust’, zoals bij zijn naaste verwanten de chimpansees, bonobo’s en mensen, komen niet voor...

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 39

Een gorillapermit is niet goedkoop en natuurlijk wil je met mooie opnamen terugkomen. Probeer tijdens het uur dat je met de gorilla’s mag doorbrengen ook aan de overige leden van de groep te denken (een groep bestaat uit maximaal 8 personen). Ook zij hebben voor de permit betaald en ook zij hebben recht om de dieren zo goed mogelijk te zien. Het feit dat ze misschien geen camera hebben, wil niet zeggen dat je er dan maar voor kunt gaan staan. Heb je als eerste een paar mooie opnamen gemaakt, sta je plek dan af aan iemand anders. Op die manier kan de hele groep van dit bijzondere moment genieten. Met of zonder camera. De rangers dirigeren ons naar de kant. Nshongi komt er aan! Heel voorzichtig en onze blikken mijdend komt deze grote, rond de 200 kg wegende, silverback op een afstand van nog geen drie meter voorbij.

De splitsing van de groep heeft voor veel stress en opwinding gezorgd. Vechtpartijen waren aan de orde van de dag. Deze blackback heeft verschillende bijtwonden op zijn lichaam en hoofd.

40

De berggorilla’s eten gedurende 30% van de dag. Het menu bestaat in hoofdzaak uit plantaardig materiaal. Soms wordt dierlijk voedsel gegeten. De enorme hoektanden die bij gevechten gebruikt worden, zijn hier goed te zien. Deze jonge blackbacks (8 tot 12 jaar oud) beginnen zich al als ‘echte’ mannen te gedragen. Zullen zij ooit een groep voor zichzelf starten en kinderen verwekken?

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Vanaf ons uitkijkpunt zien we de ene na de andere berggorilla voorbijkomen en de helling tegenover ons beklimmen. Af en toe wat etend, verdwijnen ze langzaam maar zeker uit beeld. De rangers vertellen ons dat we 20 individuen hebben gezien, hetgeen nog maar één keer eerder is voorgekomen. Het uur is snel voorbij, tijd om aan de terugtocht te beginnen. Wat een ervaring! 20 van deze zeldzame dieren te mogen zien, is meer dan waarop we gehoopt hadden. De afdaling vereist alle aandacht. Eén moment van onoplettenheid en je stort tientallen meters omlaag. Al met al neemt het dalen nog zo’n tweeëneenhalf uur in beslag.

Als toetje verschijnt plotseling een vrouwtje met een jong op de rug, we mogen van de rangers nog vijf minuten genieten en foto’s maken en dan is het echt voorbij. Vol van indrukken verlaten we deze bijzondere plek.

Als we terug zijn bij het vertrekpunt wacht ons een laatste verrassing: Benjamin geeft iedereen een Gorilla Tracking Certificate ten teken dat we succesvol zijn geweest op de tracking en berggorilla’s hebben gezien.

Op de terugweg hebben we een prachtig uitzicht op de vulkanen van het Virungamassief. Een passende afsluiting van een onvergetelijke dag.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 41

de

Gouden meerkatten van

Met de tocht van gisteren nog in de benen, maken Monique en ik vandaag een tocht naar de bamboebossen op de hellingen van het Mgahinga Gorilla National Park. We hopen de zeldzame gouden meerkatten te zien. Het zijn bewoners van bergbossen en komen maar op een paar plaatsen in Oeganda, Rwanda en DR Kongo voor. Onze reisgenoten Emile en Maryse gaan ook mee.

mGahinGa

Het valt niet mee om deze bedreigde apensoort in de bamboe te vinden. Tegenlicht maakt het opsporen nog lastiger.

Uiteindelijk zullen we twintig individuen van de gouden meerkat zien. Biologen zijn het er niet over eens of de gouden meerkat een aparte apensoort is, of dat het een ondersoort is van de diadeemmeerkat.

De begroeide hellingen van de Mgahingavulkaan. Niet zo zwaar als de hellingen van Bwindi, maar nog altijd goed voor een stevige klim. In het midden is nog net de kegel van de vulkaan te zien.

Afani houdt continu contact met de andere rangers in het veld die de gouden meerkatten proberen op te sporen.

42

‘s Avonds eten we voor de laatste keer met Robert, Lydia, Jermaine en Nicole. Zij gaan via Lake Mburo terug naar Entebbe en dan naar huis. Wij gaan samen met Emile en Maryse naar Rwanda alvorens via Lake Mburo terug te keren naar Entebbe. Ronald zal daarbij onze gids en chauffeur zijn.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

wandelen

in

nyunGwe np

Gisteren hebben we Oeganda verlaten en de hele dag nodig gehad om ons volgende reisdoel te bereiken, het grootste aaneengesloten bergoerwoud van Afrika, het Rwandese Nyungwe National Park. Dit circa 1.000 km2 grote oerwoud herbergt meer dan 240 boomsoorten, 140 soorten orchideeën, 275 vogelsoorten, waarvan 26 endemische, 13 primatensoorten en vele soorten overige zoogdieren waaronder het luipaard en de goudkat. We kiezen twee wandeltochten waarbij ranger/vogelaar Vedante onze gids is.

‘s Ochtends maken we de eerste wandeling. Deze tocht leidt via het oerwoud naar het Kamiranzovumoeras. De naam van het moeras betekent: de plaats die olifanten verzwelgt! Naast ‘gewone’ vogels zien we in totaal 12 endemische vogelsoorten.Verder zien we prachtige orchideeën. De paden door het 13 km2 grote moeras gaan over houten planken.

De koningshoningzuiger is één van de vier endemische honingzuigersoorten in Nyungwe NP.

Deze roodpootzonne-eekhoorn maakt bij onraad veel kabaal.

Het sterrenpaapje eet graag safarimieren.

De geeloogdrongovliegenvanger, een endemische soort.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 43

De reuzenlobelia is een plant die veel voorkomt in Nyungwe NP; hij kan meters hoog worden. Honingzuigers komen graag naar de reuzenlobelia om nectar uit de bloemen te zuigen.

De bergmeerkat is een kwetsbare apensoort, maar komt in Nyungwe NP nog volop voor. Anders dan zijn naam doet vermoeden, kun je de bergmeerkat ook in lager gelegen gebieden vinden.

‘s Middags maken we met Vedante een tweede wandeling. Dit keer naar het uitgestorven dorpje Karamba. We zien opnieuw veel vogelsoorten en een nieuwe endemische soort, de bruinwangboszanger. Helaas blijven we maar een dag in Nyungwe NP. Jammer, we hadden hier graag nog wat meer tijd doorgebracht. Onder andere om naar de watervallen te gaan, maar ook om de zuidelijke franjeaap die hier in grote groepen voorkomt, te zoeken.

De acaciagors is een wijdverspreide en algemeen voorkomende gorzensoort.

De Madagascarbijeneter komt alleen voor op een hoogte tussen 1.800 en 2.300 meter.

De ornaathoningzuiger is met zijn 11 cm één van de De Stuhlmann-honingzuiger is een endemische kleinere honingzuigersoorten. honingzuigersoort en 14 cm groot.

44

Het is al bijna donker als we terugkeren naar het Gisakura Guesthouse.We stoppen nog even bij de theeplantage om van de zonsondergang te genieten.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Stille

GetuiGen van de

jenoSide

Tijdens onze heenreis op 4 juli naar Nyungwe NP, zien we de vele stille getuigen van de genocide (Rwandees: jenoside) in 1994. Overal zijn herdenkingsmonumenten, massagraven en posters en spandoeken die oproepen om toch vooral aan het nieuwe Rwanda mee te bouwen. 4 Juli is ook de nationale dag waarop de beëindiging van de genocide herdacht wordt. We kruisen twee keer de Nyabarongo rivier waarin gedurende de 100 dagen durende gruwelijkheden, de lijken van meer dan 10.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s gedumpt werden. Er heerst een aparte sfeer in het land. Als je door een miljoenenstad als Kigali rijdt en je ziet overal mensen in kleurige kleding lopen, dan is het niet voor te stellen dat hier zulke massale slachtingen hebben plaatsgevonden. Vandaag, op onze route naar Akagera NP, bezoeken we eerst het National Museum in Huye (voor de genocide: Butare) en daarna het genocide herinneringsmuseum in Kigali.

Het is moeilijk te bevatten, maar onder deze betonnen platen bevinden zich de stoffelijke resten van meer dan 250.000 slachtoffers van de genocide.

Het Gisozi Genocide Memorial Center houdt de herinnering levend aan de bijna 1 miljoen slachtoffers van de genocide in 1994. Het centrum heeft drie permanente exposities waarvan de grootste de gebeurtenissen van 1994 beschrijft. Een tweede gaat over de geschiedenis van genocides in de wereld. Ronduit indrukwekkend is de derde expositie met als thema de kinderen van Rwanda die gedood werden gedurende de genocide. De omringende Memorial Gardens met de massagraven lenen zich voor een moment van overpeinzing.

De National Museum of Rwanda in Huye heeft een permanente expositie van de rijke historie en cultuur van Rwanda. Het is een modern opgezet museum met een interessante collectie gebruiksvoorwerpen uit het dagelijkse leven van de Rwandezen.

Het Gisozi Genocide Memorial Center in Kigali.

De Muur van Namen is een voortdurend project en zal uiteindelijk de namen van duizenden slachtoffers bevatten.

De olifant in de Memorial Gardens symboliseert het verlangen om nooit te vergeten wat gebeurd is.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 45

Gamedrive

in

akaGera national park

De meeste verslagen die ik op internet over Akagera NP gelezen had, stemde mij niet vrolijk. In veel verhalen las ik dat het wildaanbod zeer summier was en een bezoek eigenlijk zonde van de tijd. Gelukkig is gedurende de gamedrive het tegendeel bewezen. We hebben veel wild gezien. Wellicht niet in de grote aantallen van andere Afrikaanse parken, maar gezien het feit dat het park nagenoeg leeggestroopt was, is dat logisch. Van het park is nog maar 40% van de oorspronkelijke grootte over. De terugkeer van Tutsivluchtelingen noodzaakte de regering om een groot deel van het park aan hen weg te geven omdat zij niet terug konden keren naar hun dorpen.

De Masai giraffe kwam van oorsprong niet in Akagera NP voor. In 1986 zijn vanuit Kenia twee stieren en vier koeien geïntroduceerd. De huidige populatie ligt rond de 60 dieren.

Wilde dieren vind je niet alleen in het park zelf. Deze steppezebra’s zien we vlak voordat we Akagera NP inrijden. De boeren laten hun vee ook in het park grazen en drinken. Dit legt een enorme druk op het park. Het behoud van Akagera NP is van nationaal belang. Als het park verdwijnt, zal dit een enorme impact hebben op de toeristische industrie en dus op de economie van Rwanda. Fluweeldrongo.

Vorkstaartscharrelaar.

De impala is de meest voorkomende antilope in Akagera NP. Alleen bokken dragen liervormige horens die ieder jaar langer worden.

46

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

Akagera NP heeft naast prachtige savannes ook een aantal meren en plassen binnen haar grenzen. Het wemelt er van de vogels. In Akagera NP zijn inmiddels meer dan 525 vogelsoorten waargenomen.

Op deze foto staan zeven vogelsoorten, te weten: spoorwiekgans, grote zilverreiger, heilige ibis, Afrikaanse nimmerzat, koereiger, blauwe reiger en Afrikaanse gaper.

De hadada-ibis dankt zijn naam aan het geluid dat hij voortbrengt: haa aa ha-aa.

De heilige ibis vind je in steden, cultuurlandschap, plassen en moerassen. In het meer houdt zich een grote groep nijlpaarden op. Plotseling zien we een grote krokodil zwemmen.Volgens James, de ranger, is dit de eerste keer dat hij er hier één ziet. De reactie van de nijlpaarden laat niet lang op zich wachten. Het nijlpaardjong klimt direct bij moeder op de rug, terwijl de andere dieren een cordon vormen tussen moeder en kind enerzijds en de krokodil anderzijds.

Volgens de vogelgids had deze ooievaar allang weer in Europa of het Midden-Oosten terug moeten zijn.

De kroonprins van het meer, een jonge Afrikaanse zeearend.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 47

Deze savannearend overziet zijn jachtgebied vanuit een hoge Euphorbia candelabrum.

De topi’s beginnen soms zonder verklaarbare oorzaak te rennen.

Al rijdend komen we bij een grote vlakte. Een deel van de vlakte is groen en drassig. Het andere gedeelte is veel droger en gelig. Het wemelt er letterlijk van het wild. Topi’s zijn er in grote aantallen. Ik zie voor het eerst bohorrietbokken. We zien opnieuw Masai giraffen, defassa waterbokken, behoorlijke aantallen steppezebra’s en, helaas, zeer schuwe wrattenzijnen. Ook de vogels laten zich niet onbetuigd. In het drassige gedeelte zijn met name reigers en ooievaarachtigen op zoek naar voedsel, waarbij vooral de tientallen Afrikaanse gapers opvallen in hun strak zwarte verenkleed.

48

De enorme giraffestier (links) met zijn wit gekleurde kop is enorm geïnteresseerd in één van de vrouwtjes.

Vrouwelijke defassa waterbokken. Op de achtergrond topi’s.

Bohorrietbokken zijn familie van de kobs en de waterbokken.

Deze elandantilopen, de grootste antilopen ter wereld, zijn bijzonder schuw en laten zich niet benaderen. Op honderden meters afstand gaan zij er al vandoor.

Steppezebra’s.

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

varen

en rijden in

lake mburo np

8 Juli, het zit er bijna op. We zijn vanochtend vroeg de grens gepasseerd en bevinden ons weer in Oeganda. Ons reisdoel is het kleine Lake Mburo NP. Daar zullen we eerst een boottocht maken op het meer, gevolgd door een gamedrive. Voordat we langs de oevers van het meer gaan varen, bezoeken we een kleine lagune in een papyrusmoeras.

In het papyrusmoeras leven twee zeer schuwe bewoners. We hebben geluk en zien ze allebei. De witrugkwak (boven) leeft verborgen tussen de takken van de bomen. In een kleine lagune zien we een paartje van deze reigerachtige. De watertrapper (onder) houdt zich schuil tussen de wortels en takken langs de rand van het water en laat zich zelden zien. Wij zien vandaag zowel het vrouwtje als het mannetje. De vogel op de foto is een mannetje.

Het gapen van nijlpaarden duidt niet op het feit dat ze moe zijn of zich vervelen. Het is een bedreiging waarbij de vlijmscherpe beitelvormige tanden worden getoond.

Afrikaanse dwergaalscholver.

Deze kleine dreumes, een jonge Nijlkrokodil, meet niet meer dan 50 cm. Maar eens zal hij zijn uitgroeid tot een vier tot vijf meter lange reus voor wie iedereen siddert.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 49

Twee vrouwelijke bosbokken laten zich aan de rand van het meer zien. De Afrikaanse zeearend, waarvan we er rond Lake Mburo veel hebben gezien, maakt een enorm nest dat ieder jaar groter wordt.

Deze jonge groene meerkat vindt ons wel een beetje eng.

Als we weer aanmeren, hebben twee jonge witbuikaalscholvers de steiger in bezit genomen.

Wanneer we terug zijn van de boottocht stelt Ronald voor om nog een gamedrive te maken. In het steeds gelere licht van de middagzon zien we opnieuw impala’s, steppezebra’s, defassa waterbokken en wrattenzwijnen. Het verveelt ons nog steeds niet. Van de vogels zien we onder andere enkele Ross’ toerako’s, knalblauwe vogels met een rode kuif en gele snavel. Ook zien we zeer snel vliegende Meyers papegaaien. Terwijl de zon ondergaat, keren we in gedachten verzonken, terug naar het kamp voor het laatste diner in de bush. Het is echt bijna voorbij.

Wrattenzwijnen hebben de eigenaardige gewoonte om bij het grazen op de knieën te lopen.

Deze mannelijke bosbok weigert uit de dekking te komen. Duidelijk zijn de horens te zien.

De vachten van de impala’s en defassa waterbokken lichten prachtig op in het gele zonlicht.

Een hamerkop is zijn enorme nest aan het fatsoeneren.

50

55555555555555555

f h m c f h m c

f h m c f h m c

wandelSafari

in

lake mburo np

Nog één keer staan we deze vakantie vroeg op. We gaan een wandelsafari maken. Voordat de zon opkomt, heeft Ronald ons naar het startpunt gebracht waar we onder leiding van een ranger gaan lopen. Een betere manier om de Afrikaanse natuur te beleven, is er volgens mij niet.

Deze impalabok is op weg naar het meer om te drinken.

Eén van de eerste dieren die we zien, is een nijlpaard. Zijn doel is een modderpoel waar hij zich eens lekker in kan wentelen.

We zijn nog maar net aan de wandelsafari begonnen, als we in de schemering, langs de rand van een moeras, een schoenbekooievaar zien. De schoenbekooievaar stond hoog op mijn verlanglijst. Hoewel hij erg ver weg is, is de typische snavel goed te zien. Lake Mburo NP is me goed gezind. Bij wandelsafari’s is het belangrijk, soms van levensbelang, dat je de instructies van de ranger opvolgt. Je loopt in het wild, niet in een dierentuin, met kans op een ontmoeting met gevaarlijk wild als nijlpaarden en kafferbuffels. Geniet, maar hou je omgeving in de gaten en luister ALTIJD naar de ranger.

Afrikaanse gapers vliegen op als we ze in het schemer verrassen.

Kleine zilverreigers.

Een watergriel met zijn karakteristieke grote ogen.

Een sierhoningzuiger zingt het hoogste lied.

In een klein plasje huist een nijlpaardenfamilie. De stier is niet van onze aanwezigheid gediend en beweegt zich in onze richting. Wegwezen dus. Een nijlpaard haalt op het droge een snelheid van 45 km per uur! Op de voorgrond een langteenkievit.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 51

Breedbekscharrelaar.

Kaneelpieper.

En dan staat er opeens op 60 meter een kafferbuffel op het pad. Voor de zekerheid wordt de AK47 afgeschouderd.

De ranger aarzelt niet en leidt ons direct weg van de kafferbuffel. In wat bosjes verderop zie ik er nog drie staan...

aan

alleS komt een einde

10 Juli, de dag van ons vertrek naar Nederland. Monique voelt zich helaas niet helemaal in orde. De inspanning en indrukken van de reis eisen hun tol. Hoewel we eigenlijk de botanische tuin van Entebbe willen bekijken, besluiten we, tot ons vertrek die avond, op het terrein van het Airport Guesthouse te blijven. De wandelsafari vormt een mooie afsluiting van onze drie weken durende ontdekkingstocht door Oeganda en Rwanda. Na het ontbijt vertrekken we naar Entebbe. Onderweg kruisen we opnieuw de evenaar en tegen de avond zijn we terug bij ons vertrekpunt, het Airport Guesthouse in Entebbe.

52

Vlak voordat we naar Entebbe terugkeren, bezoeken we de Wamala tombe, de laatste rustplaats van koning Kabaka Suuna. We worden ontvangen door een gedreven dame, Bernadette genaamd, die ons rondleidt op het complex. Het is jammer te moeten constateren dat de tombe in ernstige staat van verval is geraakt.

e f h

We kijken terug op een geweldige reis. Vermoeiend? Ja. Zwaar? Ja. Inspannend? Ja. Vol programma? Ja. Onvergetelijk? Absoluut!

55555555555555555

f h m c f h m c

Literatuurlijst Algemeen

Oeganda - Paul de Waard, ISBN 978 90389 17986 Uganda (the Bradt Travel Guide) - Philip Briggs, ISBN-13: 978 1 84162 072 182 1 Uganda’s Great Rift Valley - Andrew Roberts Mgahinga Gorilla National Park and Bwindi Impenetrable National Park - David Bygott and Jeanette Hanby, Uganda Wildlife Authority Rwanda (the Bradt Travel Guide) - Philip Briggs and Janice Booth, ISBN-13: 978 1 84162 180 7 Nyungwe National Park Guide - Katherine Offutt, Michel Masozera and Emily Gill, Nyungwe Forest Conservation Project

Dieren algemeen

Watching Wildlife East Africa - Lonely Planet, ISBN 978 174104 208 5 Wildlife of Kenya, Tanzania & Uganda - David Hosking and Martin Withers, ISBN-10: 0 00 724819 9 A Field Guide to the Tracks & Signs of Southern and East African Wildlife - Chris and Tilde Stuart, ISBN 978 1 86872 558 8

Zoogdieren

Marcel van Rooijen (1960) was als klein jongentje al in de polders rond Gouda te vinden, op zoek naar bijzondere beestjes. Door een fotograferende opa, moeder en ooms was het bijna vanzelfsprekend dat hij zich ook met fotografie zou gaan bezighouden. Marcel is grafisch ontwerper en kunstschilder en schrijft artikelen over het werken met jachthonden die hij vaak illustreert met foto’s van zijn eigen honden. Vogels en zoogdieren hebben zijn interessegebied. Gebruikte foto-uitrusting Canon 7D Canon 400D (reservecamera) Canon EF-S 15-85mm F/3.5-5.6 iS USM Canon EF 70-200mm F/4.0 L iS USM Canon EF 400mm F/5.6 L USM Canon EF 1.4x II, extender Canon Speedlite 580 EX II Manfrotto 055CXPRO4 met 808RCA kop Lowepro Outback 200 Luma Loop camerariem Sandisk CF Extreme 60 MB/s - 8 en 16 Gb 2x Nexto OTG ND2700 Extreme 500GB

Field Guide to the larger Mammals of Africa - Chris and Tilde Stuart, ISBN 1 86872 534 0 Mammals of East-Africa - Chris and Tilde Stuart, ISBN 978 1 77007 706 5 The Kingdon Field Guide to African Mammals - Jonathan Kingdon, ISBN 978 0 7136 6513 0 The Behaviour Guide to African Mammals - Richard Despard Estes, ISBN 978 0 520 08085 0 The Safari Companion (A guide to Watching African Mammals) - Richard Despard Estes, ISBN 1 890132 44 6 Gorilla Society (Conflict, Compromise, and Cooperaton Between the Sexes) - Alexander H. Harcourt and Kelly J. Stewart, ISBN-13: 978 0 226 31603 1 Baboon Metaphysics (The Evolution of a Social Mind) - Dorothy L. Cheney and Robert M. Seyfarth, ISBN-13: 978 0 226 10244 3

Vogels

Field Guide to the Birds of East Africa - Terry Stevenson and John Fanshawe, ISBN 0 85661 079 8

Natuurfotografie

Wildlife Photography - Steve and Ann Toon, ISBN 978 1 86108 554 2 Wildlife Travel Photography - Andy Rouse, ISBN 1 74059 900 4 The Essential Wildlife Manual for Photographers - Chris Weslon, ISBN978 2 940378 18 0 Photographing Nature - Ralph E. Clevenger, ISBN 978 0 321 63754 3

2010 - Een uitgave van Habari travel Copyright: Marcel van Rooijen Ontwerp en opmaak: Willow Productions, Capelle aan den IJssel, NL - Email: [email protected] Alle rechten voorbehouden, niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hopelijk

f Habari travel Koekoeksbloem 7 9801 LW Zuidhorn Nederland Tel. ++31(0)594 - 528 328 Email: [email protected] www.habaritravel.nl

tot gauw!

c