Bijlage
Rapportage Meerjarenprogramma Samen gezond over 1e half jaar 2012
Ambitie Gezondheidsachterstand kan onder andere leiden tot verminderde participatie, werkloosheid en het verlies van talent. Met het integrale gezondheidsprogramma Samen Gezond in de wijkaanpak wordt beoogd de gezondheid van de bewoners van de krachtwijken te bevorderen en de grote achterstand ten opzichte van het Haags gemiddelde in te lopen. In de aanpak wordt samengewerkt tussen verschillende partners. Dit is vastgelegd in het Intentieakkoord Gezondheid en Sport in de Haagse Krachtwijken (november 2008) en ondertekend door ruim dertig lokale en landelijke partners, de Coalitie Gezond Geweten.
Terugblik Het meerjarenprogramma Samen Gezond is begin juni 2011 vastgesteld door het college. Het programma is opgesteld samen met de coalitiepartners en voorziet in een viersporenaanpak. De uitvoering van het programma is gestart met een aantal quick wins in 2009. De aanpak zet in op gezond en sportief leven, een gezonde leefomgeving, toegankelijke preventie en zorg en gezond kunnen meedoen.
Leeswijzer Hieronder treft u per aandachtsgebied de resultaten aan van de projecten en initiatieven die door de gemeente binnen Samen Gezond in de eerste helft van 2012 zijn gerealiseerd. Ook treft u achterin een aantal willekeurige projecten aan die door de coalitiepartners worden uitgevoerd (al dan niet met gemeentelijke subsidie) en resultaat hebben opgeleverd in de eerste helft van 2012. Het gaat hier om een beperkte selectie, waarmee duidelijk gemaakt wordt dat naast gemeente Den Haag vele partijen in Den Haag werken aan het terugdringen van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen.
1
Gezonde en sportieve leefstijl Aanpak overgewicht
Haagse Aanpak Gezond Gewicht (HAGG) HAGG, uitgevoerd door de GGD, zet in op de preventie, vroegsignalering en begeleiding naar een gezondere leefstijl en een gezond gewicht. In de aandachtswijken Centrum en Escamp is een wijkgerichte aanpak van overgewicht (Stations-/Rivierenbuurt, Schilderswijk, BouwlustVrederust, Transvaal). Er zijn in het schooljaar 2011-2012 verschillende preventieprogramma’s op scholen uitgevoerd. In het primair onderwijs hebben zes scholen deelgenomen aan ‘Lekker Fit’, waarvan twee in de krachtwijken (totaal 560 leerlingen) en is er op drie scholen de toneelvoorstelling ‘Fris en Fruitig’ gegeven, waarvan één in een aandachtswijk. Twaalf scholen hebben deelgenomen aan de Gezondste Schoolcompetitie in Den Haag. Het Startpunt (Schilderswijk) is de Gezondste School van Den Haag geworden. In het voortgezet onderwijs is op acht scholen het programma ‘Gezond Bezig’ uitgevoerd. In het kader van de vroegtijdige signalering is een tweetal functionarissen belangrijk: de Gewichtige Vakleerkracht en de combinatiefunctionaris. Aan het project de Gewichtige Vakleerkracht nemen 67 onderwijsachterstandscholen deel. Van de 41 reguliere basisscholen in de krachtwijken doen 20 scholen mee aan deze regeling. Kinderen worden door de vakleerkracht Lichamelijke Opvoeding (LO) gemeten en gewogen. Dit wordt verwerkt in het leerlingvolgsysteem. Leerlingen met een ongezond gewicht worden verwezen naar de JGZ. In totaal hebben meer dan 35.000 metingen plaatsgevonden vanaf de start in 2006. Om kinderen op school dagelijks te kunnen laten sporten en bewegen en in aanraking te komen met sportverenigingen is de combinatiefunctionaris aangesteld. Zie hiervoor onder Sport en bewegen op bladzijde 3. Qua begeleiding spelen de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en het project WIJS (Wat Is Jouw Stijl) een belangrijke rol. Er zijn in het eerste half jaar van 2012 door de JGZ 924 individuele consulten en 15 groepsconsulten uitgevoerd. Daarnaast zijn 17 voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd voor kinderen met overgewicht en hun ouders. De doorverwijzing naar de JGZ van kinderen met overgewicht vindt vooral plaats via de Gewichtige Vakleerkracht. In het schooljaar 2011-2012 hebben negen scholen (waarvan zeven in de krachtwijken) deelgenomen aan de leefstijlinterventie WIJS, een samenwerking van de Haagse Hogeschool, AZIVO en gemeente Den Haag. 100 kinderen met overgewicht hebben dit begeleidingstraject afgerond.
In de Schilderwijk zijn 15 HAGG-ambassadrices (sleutelfiguren uit de doelgroep) getraind. Zij organiseren zelf preventieactiviteiten over gezonde voeding en bewegen. Het eerste Gezondheidstribunaal heeft plaatsgevonden in de Rivierenbuurt. Het doel was om op een aansprekende manier – via theater – de bewoners te informeren over een gezonde leefstijl. De opkomst hiervan was met 200 inwoners groot. In de vervolgbijeenkomst wordt bekeken of wijkbewoners beter hebben ontbeten, bewogen en of ouders vaker ‘nee’ hebben gezegd tegen hun kinderen (TV, snoep, e.d.). De effecten van het Tribunaal worden onderzocht door de GGD van gemeente Den Haag.
2
In de wijk Bouwlust hebben acht scholen de preventie van overgewicht vormgegeven door deel te nemen aan een fruit- en watercampagne. In de eerste helft van 2012 is gewerkt aan de watercampagne. Hiermee wordt gestimuleerd dat kinderen water drinken in plaats van frisdrank. Ouders worden ook betrokken. Alle kinderen van de basisschoolleeftijd en de peuterspeelzalen in de wijk zijn bereikt. Sportverenigingen in de wijk zijn aangesloten, net als diverse publieke en private partijen. De resultaten zijn positief: kinderen drinken meer water en water drinken is volgens een aantal scholen een gewoonte geworden. In de Rivierenbuurt zijn 32 kinderen met overgewicht samen met hun ouder(s) begeleid door de schooldiëtist. Daarnaast is er een groepsbijeenkomst voor de ouders geweest over gezond eten en bewegen. Dit proefproject van de GGD loopt sinds november 2011 op vier basisscholen in de Haagse krachtwijken. De schooldiëtist wordt ingezet als vervolg op de Gewichtige Vakleerkracht. Ouders krijgen advies om een afspraak te maken met de schooldiëtist, die spreekuur houdt op school, waardoor deze goed toegankelijk is voor ouders en kinderen.
Gezonde school De pilot Gezonde School-werkwijze (planmatig werken aan gezondheidsbevordering op school) is gestart op vier basisscholen: Het Startpunt (Schilderswijk), Jan van Ligthartschool (Schilderswijk), Comenius (Transvaal), Prins Willem Alexanderschool (Laak). Bij de drie locaties van het Johan de Wittcollege (voortgezet onderwijs) wordt al gewerkt met de Gezonde School-aanpak.
.
Beweeg mee Sinds april kunnen verzekerden van IZA Cura of Azivo (of een Ooievaarpakket) met aanvullend pakket voor sociale minima deelnemen aan Beweeg Mee!. Beweeg Mee! is gericht op mensen met ernstig overgewicht (BMI van 30 tot 35), omdat deze doelgroep een zeer grote kans heeft om diabetes of hart- en vaatziekten te ontwikkelen. Beweeg Mee! is een preventief programma dat een combinatie biedt van coachen/motiveren, advies over voeding en beweging en sporten en bewegen. In het programma werken zorgverzekeraars, gemeente en sportaanbieders intensief samen. Dit programma wordt door vier organisaties aangeboden, waarbij het accent zoveel mogelijk ligt op de krachtwijken. Het gaat hier om een gezamenlijk project van de zorgverzekeraars Azivo en IZA Cura, de gemeente Den Haag en zorgaanbieders. IZA Cura en Azivo vergoeden de kosten voor coaching en voeding- en beweegadvies, terwijl de gemeente Den Haag aansluitend afspraken heeft gemaakt met sportaanbieders voor een passend beweegaanbod, zoals fitness, wandelen en zwemmen.
Sport en bewegen Combinatiefunctionaris Deze functie wordt ingevuld door de vakleerkracht Lichamelijke Opvoeding die op school, naast het geven van bewegingsonderwijs, een naschools sportprogramma organiseert. De combinatiefunctionarissen organiseren een dagelijks sportaanbod na schooltijd en versterken de sportverenigingen op het gebied van jeugd. Inmiddels zijn stadsbreed op 75 scholen in het primair onderwijs en 15 scholen in het voortgezet onderwijs schoolsportcoördinatoren aangesteld. Hiervan zijn 37 basisscholen (waarvan 4 speciaal onderwijs) en 3 scholen voor voortgezet onderwijs in de krachtwijken gevestigd.
3
Tevens zijn bij 42 sportverenigingen jeugdsportcoördinatoren aangesteld, waarvan bijna 50 % is aangesteld in de krachtwijken.
Laagdrempelige voorzieningen Eind juni is de sporttuin aan de Spionkopstraat gereedgekomen. De definitieve oplevering en opening volgen in de tweede helft 2012. Bij de betrokken scholen bij de bredebuurtzone Spico zijn combinatiefunctionarissen aangesteld die verantwoordelijk zijn voor de organisatie van de sportactiviteiten.
Laagdrempelige beweegbegeleiding Moerwijk. In de binnentuinen rond de woningen in Moerwijk wordt op verzoek van de gemeente laagdrempelig sport- en beweegaanbod georganiseerd met professionele begeleiding. Doel is kinderen te laten sporten in deze binnentuinen en ouders daarbij te betrekken, zodat de ouders uiteindelijk zelf de activiteiten kunnen organiseren en onder hun beheer kunnen uitvoeren. Ook Staedion is betrokken bij dit project. Dit vindt nu in drie binnentuinen in Moerwijk plaats.
Gezonde leefomgeving Binnenmilieu woningen
Meldpunt koolmonoxide Bij het meldpunt, bedoeld voor Brandweer, Haagse Pandbrigade en burgers komen meldingen binnen over gevaarlijke situaties in de woningen van Hagenaars. GGD Leefomgeving belt na en geeft eventueel voorlichting of doet een meting en neemt directe actie in geval van acute situaties bij burgers. De procedures binnen het meldpunt zijn samen met de betrokken partijen in de eerste helft van 2012 herzien om tot een betere stroomlijning van de meldingen te komen.
Voorlichting De GGD biedt e-learning cursussen aan voor professionals die bij bewoners in huis komen. Denk aan thuiszorgmedewerkers en medewerkers van woningcorporaties. Zij worden via de elearning cursus getraind in kijken naar onder andere een goede ventilatie en gevaar van koolmonoxide (afvoerloze geiser). In de eerste helft 2012 hebben 88 personen deze cursus doorlopen. Ook zijn drie voorlichtingsbijeenkomsten gehouden voor in totaal 135 bewoners.
4
Binnenmilieu scholen
Verbetering binnenklimaat Drie wethouders (Stadsontwikkeling, Volksgezondheid en Onderwijs) gaven begin 2011 de opdracht integraal te werken aan de verbetering van het binnenklimaat van (nieuw te bouwen) scholen. Dit heeft geresulteerd in een integraal plan van aanpak. Deze is in februari uitgebracht als de Handreiking Frisse Scholen Den Haag. In april jl. vond de bijeenkomst ‘samenwerkingsafspraken gezonde scholen’ plaats. Bedoeld voor schoolbesturen die nieuwbouwplannen hebben of gaan plannen. Scholen kunnen gebruik maken van de toeslagregeling, nemen hun eigen verantwoordelijkheid in het bouwproces en kunnen actief een beroep doen op ondersteuning door deskundigen zoals de GGD en DSO/Bouwfysica.
Buitenmilieu
Zoneparcen In de periode tot eind 2014 wil gemeente Den Haag totaal zes zoneparcen realiseren, verspreid over de stadsdelen Centrum en Escamp. Een zoneparc is een beweegstimulerend schoolplein en bestaat uit zones gericht op sport, spel en ontspanning. Deze zones worden ingericht met sport- en spelmaterialen die speciaal voor het zoneparc zijn ontwikkeld. Doelstellingen van een zoneparc zijn onder andere een toename van de sociale integratie van kinderen, afname van pesten op het schoolplein, stimuleren van verantwoordelijkheid en samenwerking en een grotere toegankelijkheid van het schoolplein voor de buurt na schooltijd. In de eerste helft 2012 is het tweede zoneparc van Den Haag gerealiseerd, bij de Anne Frankschool aan de Beresteinlaan in Escamp. Het zoneparc bij de Anne Frankschool bestaat ook uit een groene tuin. De financiering voor dit groene deel is rond gekomen dankzij het stadsdeel Escamp en programmabureau Wijkaanpak. Zij hebben samen voor de benodigde cofinanciering van de Fonds 1818-subsidie gezorgd.
Toegankelijke preventie & zorg Depressiepreventie Happyles Happyles is een schoolprogramma ter bevordering van de psychische gezondheid en welbevinden en ter voorkoming van depressie bij jongeren Een pilotprogramma is in januari gestart en wordt uitgevoerd op een drietal VMBO scholen in Zuidwest (De Haagse, Haags Vakcollege en Zuid West college). Het programma is een getrapte aanpak van preventie, vroegsignalering van psychische klachten, begeleiding en indien noodzakelijk behandeling. Uitgangspunt is dat psychisch welbevinden een buffer vormt tegen depressie. De pilot ‘Happyles’ bestaat uit verschillende onderdelen: voorlichting, e-
5
lessen (educatie) voor klassikaal gebruik, digitale welbevinden test, adviesgesprekken, en een online groepscursus in chatbox voor jongeren die minder lekker in hun vel zitten. Ouders worden geïnformeerd over het programma via de nieuwsbrief van de scholen. De aanpak is ingebed in de onderwijs(zorg)structuur en de jeugdzorgketen om te zorgen voor optimale opvang en doorverwijzing als jongeren dit nodig hebben. Het programma loopt in de eerste klassen van De Haagse en het Zuid West college en voor alle klassen van het Haags Vakcollege. Ter ondersteuning is een tentoonstelling op de scholen geplaatst en een toneelvoorstelling voor de tweede en derde klassen uitgevoerd. Inmiddels hebben 259 leerlingen de e-lessen gevolgd en de digitale test uitgevoerd. Er zijn 237 adviesgesprekken gevoerd met de leerlingen. Op het Zuid-West College en De Haagse zijn voorafgaand aan de adviesgesprekken leerling-besprekingen gehouden met de zorgcoördinatoren van de scholen. De zorgcoördinatoren geven nu al aan dat de adviesgesprekken een signalerende functie hebben. Problematiek die bij een aantal leerlingen speelde kon meteen worden opgepakt. 18 leerlingen kwamen in aanmerking voor begeleiding via de chatcursus. De chat blijkt aan te slaan bij de leerlingen en zij geven aan de zorgcoördinatoren terug iets te hebben aan de tips en de oefeningen uit de chat. De chat lijkt beter aan te sluiten bij de deelnemer die op VMBO-kader zit dan bij de deelnemer uit een VMBO-basis klas. Voor de chat is het namelijk nodig tegelijkertijd te lezen, begrijpen, toepassen en typen. De implementatie van deze pilot wordt begeleid door een proces- en effectevaluatie van het Trimbos instituut. In augustus zal de chatcursus met het Trimbos instituut geëvalueerd worden.
Allochtone ZorgConsulent (AZC) Vanaf de eerste helft 2012 zijn een Turkse en Marokkaanse Allochtone Zorgconsulent werkzaam binnen de twee gezondheidscentra (Nieuw Schilderswijk en Rubenshoek). Beide locaties bevinden zich in de Schilderswijk. Op initiatief van de genoemde twee gezondheidscentra en Lijn1, met subsidie van gemeente Den Haag, zijn de AZC’s actief in de wijk. Hij of zij kan vanuit zijn of haar interculturele kennis de situatie van de patiënt in kaart brengen en vanuit de culturele context de vraag van de cliënt richting zorgverlener verduidelijken. Omgekeerd kunnen de AZC’s de adviezen van de hulpverlener ook cultureel vertalen, waardoor de patiënt deze beter kan uitvoeren.
Gezond kunnen meedoen Verzuimpilot VMBO De pilot Aanpak ziekteverzuim onder leerlingen heeft tot doel om een integrale aanpak voor schoolverzuim te ontwikkelen. De aanpak richt zich op preventie en vroegtijdige interventie, waarbij school een belangrijk aandeel heeft en ondersteund wordt door Leerplicht en JGZ. Dit alles moet er onder andere toe leiden dat het verzuim wordt teruggedrongen, gezondheidsbedreigingen eerder worden gesignaleerd, sneller naar de juiste zorg wordt toegeleid, alleen in terechte gevallen naar de JGZ worden doorverwezen, dat men inzicht krijgt in elkaars werkwijze en de disciplines beter op elkaar aansluiten. De resultaten uit de pilot in het schooljaar 2011-2012 geven aan dat een wekelijkse interne zorgcommissie, waarin de verschillende disciplines deelnemen, succesvol is, een directe terugkoppeling naar de mentoren positief werkt en de aanwezigheid van de
6
jeugdverpleegkundige in de commissie ervoor zorgt dat alleen kinderen naar JGZ worden door verwezen die daar ook echt naartoe moeten. Belangrijk aandachtspunt voor de vervolgpilot is de registratie en de tijdsinzet van de JGZ. De eerder gehouden pilot wordt vervolgd in het schooljaar 2012-2013, in de vestiging De Haagse.
Fit-4-work In het eerste halfjaar van 2012 zijn 26 klanten opgenomen in de Haagse multidisciplinaire aanpak Fit-4-Work. In Den Haag is binnen het Fit-4-Work-project op 1 maart jl. wetenschappelijk onderzoek gestart door de Erasmus Universiteit. Vanaf 14 maart zijn 15 deelnemers opgenomen in dit onderzoek. Het bewegingsprogramma dat door organisatie Ergo Control binnen Fit-4-Work werd uitgevoerd is per 1 april jl. beëindigd. Hiervoor was géén financiering meer mogelijk. Track (gespecialiseerd re-integratiebedrijf voor mensen met een psychiatrische en/of een psychosociale problematiek, door de gemeente Den Haag ingehuurd in dit project) heeft vervolgens gezorgd voor een eigen invulling van het programmaonderdeel “bewegen”.
7
Resultaten coalitiepartners Naast bovenstaande resultaten binnen gemeente Den Haag, zijn ook ruim 30 coalitiepartners in de stad dagelijks bezig aan het terugdringen van de gezondheidsachterstanden in de krachtwijken. Op basis van onze vraag aan de partners om hun resultaten aan te leveren, volgt hieronder een aantal voorbeelden van projecten van de coalitiepartners die dit voornamelijk met eigen middelen uitvoeren.
Gezondheidscentrum De Rubenshoek - Schilderswijk Vanuit de Rubenshoek is een beweegclub voor kinderen met overgewicht opgezet: de Dik voor Mekaarclub. Dit is een samenwerking tussen Rubenshoek, stagehuis Schilderswijk, BuurtSportvereniging Teniersplantsoen. De club wordt onder andere gefinancierd vanuit Azivo, het Haags Groene Kruisfonds en het stadsdeel. Tevens verzorgt de Rubenshoek voorlichtingsfilms voor in wachtruimtes van huisartsen. Deze worden gefinancierd door huisartsen en het Fonds Huisartsen in Achterstandswijken Den Haag e.o. Ook is vanuit de Rubenshoek, samen met de coalitiepartners Zebra en Stiom, een start gemaakt met de Gezondheidsdialoog. De bewoners worden hiermee betrokken bij de preventie van overgewicht in de wijk. De eerste pilot van dit project was gericht op de Turkse doelgroep en is gestart in 2011. De resultaten waren zeer positief en de participatie was groot. Focusgroep- en spiegelgesprekken tussen professionals en cliënten leiden tot beter inzicht en een betere zorgverlening. Voor financiering van de uitbreiding van dit project naar andere doelgroepen is een aanvraag voor het project ingediend bij ZonMw. De pilot onder de Turkse doelgroep heeft inmiddels geresulteerd in een aantal concrete activiteiten onder begeleiding van Zebra Welzijn.
Wijkgerichte aanpak overgewicht - Escamp Scholen behorend bij het Bouwlust Schoolsportteam hebben in het verleden een keurmerk als Sportieve School verworven. Zij willen hierin doorgroeien en ook het vignet Gezonde School behalen. Hiervoor hebben zij in de eerste helft 2012 diverse stappen gezet, met het doel om e het vignet in de 2 helft van het jaar te kunnen behalen.
Wijkgerichte aanpak overgewicht - Schilderswijk Naast de initiatieven die met de gemeente zijn opgepakt, is ook een kinderrestaurant van Harte binnen de muren van buurthuis De Mussen geopend. En op het Oranjeplein is een gezond terras gestart door buurthuis Parada, met steun van corporatie Staedion en stadsdeel Centrum.
Zichtbare schakels Eind 2012 loopt de financiering van het programma via ZonMw af. Uit onderzoek blijkt dat de wijkverpleegkundige een grote betekenis heeft in het tijdig signaleren van dreigende gezondheidsproblemen of overbelasting van mantelzorgers. Zij is in staat om de cliënt tijdig door te verwijzen naar de noodzakelijke instantie waarmee escalaties in de thuissituatie voorkomen worden. De cliënten ontvangen hiermee beter afgestemde zorg in hun directe omgeving, waardoor de kans op een goede gezondheid toeneemt. Een ander belangrijk punt is dat de wijkverpleegkundige stuurt op het zelfmanagement, door uit te gaan van de eigen kracht van de cliënt Vandaar dat het ministerie via een decentralisatie-uitkering structurele middelen beschikbaar stelt om een goede overgang te realiseren in de financiering van de projecten; van een
8
landelijke financiering door ZonMw, naar afspraken op lokaal niveau via het gemeentefonds. Na twee jaar zal beoordeeld worden of de structurele inzet van de middelen in het gemeentefonds daadwerkelijk meerwaarde oplevert.
Lekker in je vel Tweedelijns GGZ-instellingen geven aan dat zij regelmatig te maken hebben met patiënten met klachten die beter in de brede eerstelijn (waaronder welzijn) geholpen kunnen worden. Ook huisartsen geven aan veelvuldig te maken te hebben met mensen waarvan zij vermoeden dat klachten in belangrijke mate samenhangen met psychosociale problemen. Vanuit deze vaststelling is Woonservicewijk Centrum in 2011 gestart met het project Lekker in je vel. Zebra Welzijn, Ipsy, Context, huisartsen en Stiom werken hierin samen. Doel is om op basis van een betere afstemming en samenwerking tussen het sociale domein en zorgaanbieders in de eerste lijn, te komen tot verbetering in de hulp en zorg bij lichte psychische klachten. Tot nu toe is bereikt dat een versterkt sociaal domein helpt om de opvang en ondersteuning bij dergelijke klachten te verbeteren. Dit leidt niet alleen tot kostenreductie, maar ook tot hulp en ondersteuning waar dat het meest effectief is, namelijk in de eigen omgeving. Dit moet onderdeel gaan uitmaken van de verwijsmogelijkheden van de huisarts.
9
