Bijlage 1 Verklarende woordenlijst

Bijlage 1 Verklarende woordenlijst

a-priori kans

zie voorafkans.

a-posteriori kans

zie achterafkans.

absolute risico

zie risico.

absolute risicoreductie (absolute risk reduction; ARR)

zie risicoverschil.

absolute risicotoename (absolute risk increase; ARI)

zie risicoverschil.

achterafkans

in diagnostisch onderzoek: de kans op de vermoede ziekte of aandoening op basis van een diagnostische testuitslag.

achtergrondrisico

kans (of risico) op de bestudeerde uitkomst in de controlegroep (referentiegroep). Ook baseline risk genoemd.

associatiemaat

zie effectmaat.

attributief risico

zie risicoverschil.

baseline risk

zie achtergrondrisico.

betrouwbaarheid

afwezigheid van toevallige fouten. Bijvoorbeeld betrouwbaarheid van een meetinstrument: een meetinstrument is betrouwbaar als verschillende onderzoekers onafhankelijk van elkaar (of dezelfde onderzoeker op verschillende momenten) met dit meetinstrument vrijwel dezelfde uitkomsten kunnen (kan) verkrijgen. Ook wel reproduceerbaarheid genoemd.

betrouwbaarheidsinterval

het interval van numerieke waarden waarvan we met een bepaalde zekerheid mogen aannemen dat de werkelijke waarde van de parameter erin ligt. Zo geeft een 95%-betrouwbaarheidsinterval de waarden aan waarvan we met 95% zekerheid mogen aannemen dat de werkelijke waarde van de bestudeerde parameter zich ertussen bevindt. Hoe smaller het betrouwbaarheidsinterval, des te preciezer de schatting van de waarde van de bestudeerde parameter. Een betrouwbaarheidsinterval wordt smaller naarmate er meer patie¨nten in het onderzoek zijn opgenomen.

bias (vertekening)

vertekening van de resultaten van een onderzoek door systematische fouten die worden veroorzaakt door de manier waarop een empirisch onderzoek is ontworpen en uitgevoerd. Zie ook selectiebias, informatiebias en confounding.

blinde beoordeling testuitslagen

in diagnostisch onderzoek: beoordeling van het resultaat van de ene test zonder kennis van het resultaat van de andere test (ofwel onafhankelijke (blinde) beoordeling van de indextest en de referentietest en vice versa).

M. Offringa et al. (Red.), Inleiding in evidence-based medicine, DOI 10.1007/978-90-313-6636-1, © 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

247


blindering in effectonderzoek

onwetendheid over de toegewezen behandeling in effectonderzoek.

blindering van de patie¨nt: door blindering van de patie¨nt wordt voorkomen dat deze door zijn voorkeuren bewust of onbewust een grotere compliance met het protocol zal hebben en de uitkomstmeting daardoor wordt beı¨nvloed. Blindering van de patie¨nt wordt bereikt door de index- en controlebehandeling uiterlijk identiek te maken (in de vorm van een placebobehandeling). blindering van de behandelaar: door blindering van de behandelaar wordt voorkomen dat deze, omdat hij op de hoogte is van de aard van de toegewezen behandeling een bepaald enthousiasme zal uitstralen (selectieve vergroting van het placebo-effect) en zich in verschillende mate aan het onderzoeksprotocol zal houden (door bijvoorbeeld aan de placebogroep aanvullende behandeling aan te bieden). blindering van de effectbeoordelaar: door blindering van de effectbeoordelaar wordt voorkomen dat deze de effecten van index- en referentiebehandeling verschillend zal beoordelen. indien een onderzoek als dubbelblind wordt beschreven betreft dit meestal blindering van de patie¨nt en de effectbeoordelaar. case-control study

zie patie¨ntcontroleonderzoek.

cohort

omschreven groep personen die in de tijd worden gevolgd.

cohortonderzoek

een onderzoek, uitgaande van cohorten van personen met de te onderzoeken determinant (bijvoorbeeld aanwezigheid van of blootstelling aan een risicofactor, schadelijke stof, leefstijlfactor, persoonskenmerk) en personen zonder die determinant. De onderzochte personen worden gevolgd in de tijd en dienen bij aanvang vrij te zijn van de onderzochte uitkomst en nog in staat te zijn de onderzochte uitkomst te krijgen. Per groep wordt vastgesteld hoeveel personen gedurende de follow-up periode de uitkomst krijgen. De sterkte van het verband tussen de determinant en de uitkomst kan worden uitgedrukt in een risicoverschil, een relatief risico of een odds-ratio.

confounding

vermenging van het effect van de bestudeerde determinant (centrale determinant) op de uitkomst door andere determinanten. Een determinant is een confounder als deze zelf een onafhankelijke determinant is van de bestudeerde uitkomst eń gerelateerd is met de centrale determinant, maar geen tussenschakel is in de keten tussen de centrale determinant en de uitkomst. Een voorbeeld van confounding: het relatieve risico voor het optreden van een myocardinfarct van personen met factor X ten opzichte van personen zonder factor X bedraagt 4. Als het percentage rokers onder personen met factor X hoger is dan onder personen zonder die factor, wordt een deel van de myocardinfarcten bij personen met X mogelijk veroorzaakt door roken. Na correctie in de analyse voor roken bedraagt het relatieve risico 2. Roken, een determinant van myocardinfarct, is in dit voorbeeld een confounder voor de relatie tussen factor X en myocardinfarct.

248

Inleiding in evidence-based medicine

constructvaliditeit

de mate waarin de uitslagen van scores op een meetinstrument consistent zijn met de resultaten van andere meetinstrumenten. Het te valideren meetinstrument moet hoog correleren met andere meetinstrumenten die hetzelfde construct beogen te meten (convergente validiteit) en laag correleren met meetinstrumenten die een ander construct beogen te meten (divergente validiteit).

controlegroep

in patie¨ntcontroleonderzoek: de groep personen zonder de bestudeerde ziekte of aandoening.

criteriumvaliditeit

de mate waarin de scores op een meetinstrument een adequate afspiegeling zijn van een gouden standaard.

cross-sectional study (transversaal onderzoek)

zie dwarsdoorsnedeonderzoek.

cumulatieve incidentie

de proportie (het percentage) van nieuw optredende gebeurtenissen (bestudeerde uitkomsten, ziektegevallen) in een omschreven groep personen (cohort) in een vastgestelde periode. Hetzelfde als het risico of de kans op de onderzochte gebeurtenis.

doelmatigheid

werkzaamheid van een interventie vastgesteld in interventieonderzoek onder voor de onderzochte groep gangbare dagelijkse omstandigheden (medische zorg). Deze vorm van evaluatie omvat zowel de effectiviteit als het gangbare gebruik in de praktijk. Zie ook effectiviteit.

dwarsdoorsnedeonderzoek

onderzoek waarbij op eéń moment in de tijd de aan- of afwezigheid van zowel de determinant als de uitkomst vastgesteld wordt. Door het ontbreken van een volgorde in tijd tussen determinant en uitkomst is een dwarsdoorsnedeonderzoek doorgaans ongeschikt voor het vaststellen van causale relaties (behalve bij onveranderlijke determinanten die per definitie voorafgaan aan de uitkomst, bijvoorbeeld genetische factoren).

effectiveness

zie doelmatigheid.

effectiviteit

werkzaamheid van een interventie zoals vastgesteld in interventieonderzoek onder ideale omstandigheden. Geeft antwoord op de vraag: hebben patie¨nten meer baat dan schade van deze interventie indien ze de instructies volledig opvolgen (volledig compliant zijn). Zie ook doelmatigheid.

effectmaat

eenheid waarmee het effect in een groep afgezet wordt tegen dat in een andere groep. Voorbeelden van effectmaten (associatiematen) zijn het risicoverschil, het relatieve risico en de odds-ratio.

efficacy

zie effectiviteit.

fout-negatieven

in diagnostisch onderzoek: personen die op grond van de uitslag van een diagnostische test (indextest) ten onrechte als niet-ziek geduid worden.

fout-positieven

in diagnostisch onderzoek: personen die op grond van de uitslag van een diagnostische test (indextest) ten onrechte als ziek geduid worden.

249


gouden standaard

in diagnostisch onderzoek: de test waarvan algemeen geaccepteerd wordt dat deze de werkelijke situatie (ziek of niet-ziek) het beste weergeeft, ook wel referentietest genoemd. Bij afwezigheid van een gouden standaard wordt de te bestuderen indextest vaak vergeleken met de beste voorhanden zijnde referentietest of wordt het langetermijnbeloop van de aandoening als referentietest gebruikt. Uitkomsten van onderzoeken kunnen onderling verschillen omdat verschillende referentietests zijn gebruikt.

inceptiecohort

een cohort van personen die in hetzelfde stadium (doorgaans een zo vroeg mogelijk stadium) van de onderzochte aandoening of ziekte verkeren.

incidentie

het aantal nieuw optredende gebeurtenissen (bestudeerde uitkomsten, ziektegevallen) in een populatie gedurende een vastgestelde periode. Zie ook cumulatieve incidentie.

indexgroep

in een randomised controlled trial of cohortonderzoek: de groep personen die de onderzochte interventie ontvangen of blootgesteld zijn.

indextest

in diagnostisch onderzoek: de test waarvan de eigenschappen onderzocht worden.

informatiebias

vertekening van de effectschatting ten gevolge van systematische fouten bij het meten van de onderzoeksvariabelen (blootstelling, uitkomsten, confounders), waardoor misclassificatie optreedt. Misclassificatie kan non-differentieel zijn (onafhankelijk van de blootstellingsstatus of uitkomst; de proportie misclassificatie is dan in beide groepen hetzelfde) of differentieel (afhankelijk van de blootstellingsstatus of uitkomst; de proportie misclassificatie is dan in beide groepen ongelijk). Non-differentie¨le misclassificatie leidt altijd tot een onderschatting (verdunning of uitdoving) van het effect (de waarde van de schatting gaat in de richting van de neutrale waarde); het effect van differentie¨le misclassificatie kan beide kanten opgaan (onderschatting of overschatting van het effect).

inhoudsvaliditeit

de mate waarin de inhoud van een meetinstrument een adequate afspiegeling is van hetgeen het meetinstrument beoogt te meten.

interne consistentie

de mate waarin de onderdelen (items) van een meetinstrument met elkaar samenhangen.

intention to treat-analyse

analyse waarbij de allocatie van de patie¨nt bij randomisatie gerespecteerd wordt. Iedere patie¨nt blijft in de oorspronkelijk door randomisatie gevormde groep, ongeacht de uiteindelijk toegepaste behandeling en eventuele co-interventies, non-compliance en dergelijke. Zie ook per protocol analyse.

klinimetrie

methodologische discipline die zich richt op het meten van klinische verschijnselen. Klinimetrie houdt zich bezig met de kwaliteit van klinische metingen. Daarbij gaat het zowel om de kwaliteit van de meetinstrumenten als om de kwaliteit van de metingen zelf.

likelihood-ratio van een negatieve test (LR–)

in diagnostisch onderzoek: de verhouding tussen het voorkomen van een negatieve uitslag op de indextest bij personen met de ziekte en het voorkomen van een negatieve testuitslag bij personen zonder de ziekte. Een diagnostische test is informatiever naarmate de LR– dichter tot 0 nadert.

250


likelihood-ratio van een positieve test (LR+)

in diagnostisch onderzoek: de verhouding tussen het voorkomen van een positieve uitslag op de indextest bij personen met de ziekte en het voorkomen van een positieve testuitslag bij personen zonder de ziekte. Een diagnostische test is informatiever naarmate de LR+ dichter tot oneindig nadert.

meta-analyse

onderdeel van een systematische review waarin kwantificering van de resultaten plaatsvindt. In een meta-analyse worden de afzonderlijke resultaten gecombineerd tot eéń overall schatting van het effect van de bestudeerde interventie (‘poolen’). Meta-analyse kan daarnaast tevens analyse van bronnen van heterogeniteit bevatten.

negatief voorspellende waarde (VW–)

in diagnostisch onderzoek: achterafkans op de afwezigheid van ziekte bij een negatieve uitslag van de indextest, ofwel de proportie niet-zieken (vastgesteld met de referentietest of gouden standaard) onder de personen met een negatieve uitslag op de indextest. Wordt ook voorspellende waarde negatieve testuitslag genoemd.

neutrale waarde

waarde van de parameter onder de nulhypothese. In vergelijkend onderzoek: de waarde van de associatiemaat waarvoor geen verschil in effect tussen de onderzochte groepen bestaat. in geval van het relatieve risico (RR) of de odds-ratio (OR) is de neutrale waarde ‘1’; in geval van het risicoverschil (RV) of een (gestandaardiseerde) verschilscore is de neutrale waarde ‘0’. Zie ook betrouwbaarheidsinterval en significantie.

nulhypothese

wetenschappelijke, toetsbare bewering over de werkelijkheid. Voorbeelden van nulhypothesen zijn: ‘De prevalentie van astma onder kinderen is 5%’ en ‘Er is geen verschil in behandelingseffect tussen penicilline en placebo’. Zie ook betrouwbaarheidsinterval, p-waarde en significantie.

number needed to harm (NNH)

het aantal patie¨nten dat blootgesteld moet worden aan de schadelijke factor om eéń ongewenste gebeurtenis meer te krijgen dan zonder blootstelling verkregen zou zijn. Het NNH is afhankelijk van het achtergrondrisico.

number needed to treat (NNT)

het aantal patie¨nten dat met de interventie behandeld dient te worden om eéń gewenste gebeurtenis meer te bereiken dan met de controlebehandeling verkregen zou zijn. Het NNT is afhankelijk van het achtergrondrisico.

odds

de verhouding tussen de kans op het optreden van een bepaalde gebeurtenis en de kans op het niet-optreden ervan. Als de kans op genezing 0,75 (75%) bedraagt, dan is de kans op geen genezing 0,25 (25%) en de odds voor genezing 0,75/0,25 = 3. In woorden: de kans op genezing is drie keer zo groot als de kans op geen genezing.

251


odds-ratio (OR)

de verhouding tussen twee odds. De odds-ratio is een maat voor de sterkte van het verband tussen een determinant en een uitkomst. In cohortonderzoek geeft de odds-ratio de verhouding weer van de odds voor de bestudeerde uitkomst (ziekte) van blootgestelden en die van niet-blootgestelden (ziekteodds-ratio). In patie¨ntcontroleonderzoek geeft de odds-ratio de verhouding weer van de odds voor blootstelling van patie¨nten en die van controles (blootstellingsodds-ratio). Ziekteodds-ratio en blootstellingsodds-ratio verschillen weliswaar conceptueel, maar zijn mathematisch identiek. Bij zeldzame uitkomsten (waarvan doorgaans sprake is in patie¨ntcontroleonderzoek) is de odds-ratio een goede schatter van het relatieve risico. Als de odds-ratio gelijk is aan 1 (neutrale waarde) is er geen relatie of verschil in effect.

p-waarde

de kans op het vinden van een effect zoals in het onderhavige onderzoek onder de aanname dat de nulhypothese waar is. Voorbeeld: in een onderzoek wordt een risicoverschil (RV) gevonden van 0,25 (25%). De nulhypothese luidt ‘RV = 0’ en de gevonden p-waarde is 0,03. Dit betekent: als het RV in werkelijkheid 0 is (ofwel als er in werkelijkheid geen verschil in effect is tussen beide groepen), dan zal bij oneindig keer herhalen van een onderzoek zoals het onderhavige, in 3% van de gevallen een RV gevonden worden dat 0,25 of meer afwijkt van 0.

patie¨ntcontroleonderzoek

een onderzoek uitgaande van personen met de bestudeerde ziekte of aandoening waarbij een controlegroep wordt geselecteerd van personen zonder de bestudeerde ziekte of aandoening. Vervolgens wordt per groep vastgesteld hoeveel personen in elk van deze groepen tevoren blootgesteld geweest zijn aan de bestudeerde determinant(en). De sterkte van het verband tussen de determinant en de uitkomst kan alleen worden uitgedrukt in een odds-ratio.

patie¨ntenserie

verslag van de karakteristieken en de uitkomsten van een serie vergelijkbare patie¨nten (ongecontroleerd onderzoek met weinig wetenschappelijke zeggingskracht).

per-protocol analyse

analyse waarbij alleen gegevens van patie¨nten worden gebruikt die volledig volgens het onderzoeksprotocol zijn behandeld. Zie ook intention to treatanalyse.

placebo

interventie die volledig gelijk is aan de onderzochte interventie, maar dan zonder het werkzame gedeelte. Placebo wordt in een onderzoek aan deelnemers in de controlegroep gegeven. In geval van medicatie dient het placebo dezelfde kleur, grootte, smaak en consistentie te hebben als het onderzochte middel. Ook bij niet-medicamenteuze interventies, zoals fysiotherapie, kan placebobehandeling gegeven worden.

poolen

het combineren van de resultaten van afzonderlijke onderzoeken tot eéń overall schatting van het effect.

positief voorspellende waarde (VW+)

in diagnostisch onderzoek: achterafkans op de aanwezigheid van ziekte bij een positieve uitslag van de indextest, ofwel de proportie zieken (vastgesteld met de referentietest of gouden standaard) onder de personen met een positieve uitslag op de indextest. Wordt ook voorspellende waarde positieve testuitslag genoemd.

252


prevalentie

de proportie personen met een ziekte in een gemeenschap op een gegeven moment. Kan worden uitgedrukt voor eéń meetmoment (puntprevalentie) of voor een bepaalde periode (periodeprevalentie). In diagnostisch onderzoek is de puntprevalentie de voorafkans (a-priori kans) op de ziekte.

protocol

een protocol heeft het karakter van een voorschrift of een in de praktijk gehanteerde regel, bijvoorbeeld als afgeleide van een richtlijn. Een protocol is specifiek en gaat vooral in op de organisatorische context op de werkvloer. Geven richtlijnen aan wat, in de meeste gevallen, gedaan moet worden, protocollen beschrijven hoé dat dient te geschieden. Protocollen worden daarom ook veelal lokaal geformuleerd, rekening houdend met de mogelijkheden en beperkingen van de desbetreffende praktijk.

publicatiebias

vertekening in meta-analyse van gepubliceerde onderzoeken die wordt veroorzaakt door het feit dat onderzoeken met positieve resultaten meer kans hebben om gepubliceerd te worden dan onderzoeken met negatieve resultaten. Het gevolg is dat in overzichten van gepubliceerde literatuur de behandeling positievere resultaten lijkt op te leveren dan in werkelijkheid het geval is.

randomisatie

aselecte (willekeurige) toewijzing (allocatie). Bij randomisatie wordt gebruikgemaakt van het toeval om behandeling aan index- of controlegroep(en) toe te wijzen. Randomisatie houdt in dat ieder individu (of andere eenheid van randomisatie) een gelijke kans heeft om elk van de interventies te krijgen. Een goede randomisatie maakt gebruik van bijvoorbeeld een tabel met aselecte getallen of een door een computer aangemaakte randomisatielijst. Er dient gewaarschuwd te worden voor andere methoden van toewijzing die als randomisatie beschreven worden, maar dit niet echt zijn: toewijzing op geboortedatum, volgorde van binnenkomst, dag van de week, maand van het jaar, dossiernummer. Deze methoden heten wel ‘quasi random’ en zijn minder valide.

randomised controlled trial (RCT)

onderzoek waarin het effect van een interventie vergeleken wordt met dat van een controle-interventie en waarbij aselecte toewijzing (randomisatie) van patie¨nten aan de indexgroep en controlegroep wordt toegepast.

referentiegroep

zie controlegroep. in een randomised controlled trial of cohortonderzoek: de groep personen die de onderzochte interventie niet ontvangen of niet blootgesteld zijn.

referentietest

zie gouden standaard.

relatieve risico (RR)

verhouding van de kans op de bestudeerde uitkomst in twee cohorten personen. Het relatieve risico is een maat voor de sterkte van het verband tussen een determinant en een uitkomst. In cohortonderzoek geeft het relatieve risico de verhouding weer van de kans op de bestudeerde uitkomst (bijvoorbeeld sterfte of ziekte) van blootgestelden en die van niet-blootgestelden per eenheid van de determinant. In randomised controlled trials geeft het relatieve risico de verhouding weer van de kans op de bestudeerde uitkomst in de indexgroep en die in de controlegroep. Als het relatieve risico gelijk is aan 1 (neutrale waarde) is er geen relatie of verschil in effect.

253


relatieve risicoreductie (RRR)

de proportionele verlaging van het risico op een ongunstige uitkomst door toepassing van de interventie.

reproduceerbaarheid

de mate waarin een meting vrij is van meetfouten.

responsiviteit

het vermogen van een meetinstrument om veranderingen in de tijd te meten in het construct dat het meetinstrument beoogt te meten.

review bias

in diagnostisch onderzoek: vertekening van de karakteristieken van een indextest door niet-onafhankelijke beoordeling van indextest en referentietest. In de regel zal dit leiden tot een kunstmatig hogere overeenstemming van de indextest met de referentietest.

richtlijn

document met aanbevelingen, adviezen en handelingsinstructies ter ondersteuning van de dagelijkse praktijkvoering in de gezondheidszorg, berustend op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek met daarop gebaseerde discussie en aansluitende meningsvorming, gericht op het expliciteren van goed medisch handelen. Richtlijnen beogen een leidraad te geven voor de dagelijkse praktijk.

risico

de kans op het krijgen van de bestudeerde uitkomst (sterfte, ziekte, aandoening of behandelingsresultaat). Als de bestudeerde uitkomst in een groep van 100 patie¨nten 25 keer waargenomen wordt, is het risico (of de kans) op de uitkomst 0,25 (ofwel 25%).

risicoverschil

het absolute verschil van de kansen op de uitkomst tussen twee groepen personen (index- en controlegroep of blootgestelden en niet-blootgestelden). Ook bekend onder de namen absolute risicoreductie (ARR), absolute risicotoename (absolute risk increase; ARI) en attributief risico (Engels: attributable risk).

selectiebias

vertekening van de effectschatting ten gevolge van systematische fouten bij de selectie van onderzoeksdeelnemers. Selectiebias in patie¨ntcontroleonderzoek: de kans om als blootgestelde of niet-blootgestelde in het onderzoek terecht te komen is afhankelijk van de ziektestatus. In cohortonderzoek: de kans om als zieke of niet-zieke in het onderzoek terecht te komen is afhankelijk van de blootstellingsstatus.

sensitiviteit

in diagnostisch onderzoek: de proportie terecht-positieven onder de zieken, ofwel de proportie van de groep personen met de onderzochte ziekte die met de indextest terecht als ziek geclassificeerd wordt.

significantie

situatie waarin de p-waarde lager is dan een vooraf vastgestelde onbetrouwbaarheidsdrempel (doorgaans 5%) of indien het betrouwbaarheidsinterval de neutrale waarde van de bestudeerde parameter niet omvat.

specificiteit

in diagnostisch onderzoek: de proportie terecht-negatieven onder de nietzieken, ofwel de proportie van een groep personen zonder de onderzochte ziekte die met de indextest terecht als niet-ziek geclassificeerd wordt.

spectrum (ziektespectrum)

verscheidenheid van ziektekenmerken van de onderzochte personen.

254


spectrumbias

in diagnostisch onderzoek: vertekening van de resultaten betreffende de karakteristieken van een diagnostische test ten gevolge van een onjuiste keuze van het spectrum van zieken en/of niet-zieken. De waarde van een indextest dient onderzocht te zijn in een relevante groep van zieken (‘indicated population’) zoals men die in de praktijk ook zou tegenkomen. Personen met de ziekte kunnen verschillen in ernst, stadium of duur van de ziekte. Als in een bepaalde setting normaliter sprake is van een breed ziektespectrum en de indextest wordt onderzocht bij louter personen met relatief ernstiger aandoeningen, dan zullen de diagnostische eigenschappen van de indextest (sensitiviteit, specificiteit, likelihood-ratio) doorgaans overschat worden. De groep niet-zieken moet bij voorkeur bestaan uit personen met aandoeningen die in de praktijk gemakkelijk tot verwarring met de onderzochte aandoening leiden. Hierdoor zal de proportie foutpositieven toenemen (hetgeen in de dagelijkse praktijk ook het geval zou zijn), waardoor de specificiteit afneemt.

systematische fout

fout die wordt gemaakt bij het ontwerp en de uitvoering van een empirisch onderzoek. Systematische fouten leiden tot vertekening van de resultaten. Zie ook bias, selectiebias, informatiebias en confounding.

systematische review

een systematisch overzicht van de stand van zaken van medisch-wetenschappelijk onderzoek. Een systematische review is transparant en reproduceerbaar en gaat uit van een expliciete vraagstelling, een uitgebreide zoekstrategie, een ondubbelzinnige procedure voor selectie van onderzoeken, een beoordeling van de kwaliteit van de onderzoeken en een transparante presentatie van de resultaten.

terecht-negatieven

in diagnostisch onderzoek: personen die op grond van de uitslag van een diagnostische test (indextest) terecht als niet-ziek geduid worden.

terecht-positieven

in diagnostisch onderzoek: personen die op grond van de uitslag van een diagnostische test (indextest) terecht als ziek geduid worden.

transversaal onderzoek

zie dwarsdoorsnedeonderzoek.

type I-fout

het ten onrechte verwerpen van een juiste nulhypothese. De kans hierop is a, die door de onderzoeker wordt bepaald (meestal wordt a, ofwel de onbetrouwbaarheidsdrempel, op 5% gesteld).

type II-fout

het ten onrechte niet verwerpen van een onjuiste nulhypothese. De kans hierop is b, die onder meer afhangt van de steekproefomvang. Hoe groter de steekproef, des te kleiner b en des te kleiner de kans op een type II-fout.

uitkomstbias

selectieve publicatie van uitkomsten. Uitkomsten met een niet-significant effect van de interventie worden vaak (bewust of onbewust) buiten de rapportage gelaten, wat kan leiden tot een overschot aan ‘positieve’ uitkomsten in de review en daardoor tot een overschatting van het effect. Zie ook publicatiebias.

validiteit

afwezigheid van systematische fouten. Bijvoorbeeld validiteit van een meetinstrument: een meetinstrument is valide als het werkelijk meet, wat het beoogt te meten.

verification bias

zie work-up bias.

255


voorafkans

in diagnostisch onderzoek: de kans op de vermoede ziekte of aandoening in de onderzochte groep personen. Is hetzelfde als de prevalentie van de ziekte of aandoening.

voorspellende waarde negatieve testuitslag (VW–)

zie negatief voorspellende waarde.

voorspellende waarde positieve testuitslag (VW+)

zie positief voorspellende waarde.

work-up bias

in diagnostisch onderzoek: vertekening van de karakteristieken van een indextest door selectieve toepassing van de referentietest (‘opwerking’).

Bijlage 2 Zoeken in PubMed

Het bestand PubMed bevat beschrijvingen van artikelen uit meer dan 5000 tijdschriften op het gebied van de geneeskunde en verwante vakgebieden. Het is gratis via internet te raadplegen, op het adres www.pubmed.gov Wanneer u naar PubMed gaat, ziet u in de bovenste helft van het scherm:

De onderste helft van het scherm kan verschillende soorten informatie bevatten, bijvoorbeeld de aankondiging van nieuws over PubMed. Er zijn verschillende manieren om in PubMed te zoeken. U begint met een zoekactie via de zoekbalk van PubMed. De eerste zoekvraag luidt: ‘‘Kan verstopping beter behandeld worden met lactulose of met polyethyleenglycol?’’ In de zoekbalk van PubMed tikt u: constipation AND lactulose AND polyethylene glycol



Na klikken op Go begint het zoeken, waarna het volgende scherm verschijnt:

De zoekactie heeft 32 referenties (beschrijvingen van artikelen) opgeleverd, waaronder een review (nr. 4). Het is bijzonder dat een zoekactie een klein aantal referenties oplevert waarvan de meeste relevant zijn. Dat het ook anders kan laat de volgende vraag zien. De tweede zoekvraag luidt: ‘‘Wat is het effect van vitamine C bij verkoudheid?’’ Dit is net als de eerste vraag een klinische vraag.

257

258


In de zoekbalk van PubMed tikt u: vitamin c AND common cold Na klikken op Go verschijnt het volgende scherm:

Deze zoekactie heeft 249 referenties opgeleverd. U wilt dit aantal graag inperken, en bent daarbij vooral geı¨nteresseerd in klinische artikelen. Daarom klikt u op de optie Clinical Queries in de blauwe balk links (zie pijl). Het volgende scherm verschijnt:

In dit scherm kunt u een zoekactie tikken, en tevens aangeven in welk soort artikelen u geı¨nteresseerd bent.


Op de zoekbalk (onder Search by Clinical Study Category) tikt u opnieuw: vitamin c AND common cold Vervolgens moet u aangeven in welk soort artikelen u geı¨nteresseerd bent. U kunt onder Category kiezen uit etiology, diagnosis, therapy, prognosis en clinical prediction guides. Standaard staat therapy aangevinkt. Aangezien de zoekvraag over therapie gaat, laat u therapy aangevinkt staan. Daarna moet u aangeven of u een beperkte (narrow, specific) of een ruime (broad, sensitive) zoekactie wilt. Bij een beperkte zoekactie loopt u het risico relevante artikelen te missen; bij een ruime zoekactie vindt u – vergeleken bij een beperkte zoekactie – meer relevante artikelen, maar ook meer niet-relevante. Standaard staat (onder Scope) de optie narrow, specific search aangevinkt. U wilt beginnen met een ruime zoekactie, en vinkt daarom de optie broad, sensitive search aan Na klikken op Go begint het zoeken. U krijgt het zoekresultaat te zien in het PubMed-scherm. Er zijn 225 referenties gevonden. Dit betekent dat uw vorige zoekactie slechts weinig is ingeperkt. Als u in Clinical Queries had gekozen voor een narrow, specific search, had u 21 referenties gevonden. Dat is, vergeleken bij de oorspronkelijke zoekactie met 249 referenties, een forse inperking! Na de broad, sensitive search stond in de PubMed-zoekbalk de uitgevoerde zoekactie: (vitamin c AND common cold) AND ((clinical[Title/Abstract] AND trial[Title/ Abstract]) OR clinical trials[MeSH Terms] OR clinical trial[Publication Type] OR random*[Title/Abstract] OR random allocation[MeSH Terms] OR therapeutic use[MeSH Subheading]) De achter (vitamin c AND common cold) toegevoegde zoekactie wordt wel een filter genoemd. Het volgende plaatje (te bereiken via filter table in Clinical Queries) toont de tien filters van de Clinical Queries.

259

260


PubMed-referenties verschijnen standaard in het Summary-format op het scherm. Als u in een afzonderlijke referentie de auteursregel aanklikt, krijgt u de desbetreffende referentie in het AbstractPlus-format te zien. Als u een hele lijst met referenties in een ander format wilt zetten, kiest u dat andere format in het uitklapmenu onder Summary.

Als u de referenties zou willen opslaan in een database-programma (bijvoorbeeld Reference Manager of EndNote) moét u ze voó´r het opslaan in het MEDLINE-format zetten. U kunt referenties selecteren, en even ‘wegzetten’ in het Clipboard. Daartoe vinkt u eerst de vakjes voor de gewenste referenties aan. Vervolgens kiest u in het uitklapmenu onder Send to de optie Clipboard. U krijgt de referenties in het Clipboard te zien na klikken op de Clipboard-tab (onder de zoekbalk van PubMed). In het Clipboard kunnen referenties uit verschillende zoekacties opgenomen worden. Ze worden bewaard tijdens het zoeken in PubMed en nog acht uur daarna.


U kunt de referenties afdrukken, opslaan (downloaden) of naar een e-mailadres sturen. Als bij het afdrukken de rechterzijde van de tekst ontbreekt, kies dan in het uitklapmenu onder Send to de optie Printer. De hiermee opgeroepen tekst laat zich goed afdrukken. Rechts van elke referentie staat de optie Related Articles vermeld. Klikken hierop leidt naar referenties die verwant zijn aan de uitgangsreferentie. De verwantschap berust op overeenkomst in onder andere MeSH Terms (dat zijn toegevoegde trefwoorden) en titelwoorden. Bij veel referenties is een uitgeversicoon geplaatst. Klikken hierop kań toegang geven tot de fulltext versie van het artikel, maar dit is lang niet altijd het geval. Dat komt doordat de meeste artikelen alleen toegankelijk zijn als er abonnementsgeld betaald is voor het desbetreffende tijdschrift. Organisaties die abonnementen op fulltext tijdschriften hebben, bieden vaak een speciaal internetadres voor PubMed aan. In de bijbehorende PubMed-versie zijn dan speciale toegangsiconen van de organisatie zichtbaar bij artikelen die werkelijk toegankelijk zijn. Een toenemend aantal fulltext artikelen is voor iedereen gratis beschikbaar. Deze zijn in het Summary-format te herkennen aan de groene of oranje band in de icoon die voó´r de referentie staat.

Via de History-tab in het referentiescherm kunt u de tot nu toe uitgevoerde zoekacties bekijken.

261

262


U hebt nu gezien hoe u op een snelle, eenvoudige manier kunt zoeken in PubMed. Daarbij tikte u zoekacties in de zoekbalk, en maakte u ook gebruik van Clinical Queries. In veel gevallen levert deze manier van zoeken goede resultaten op. Dat komt vooral doordat PubMed de zoektermen vertaalt naar MeSH Terms: door indexeerders toegevoegde, vaste trefwoorden. De MeSH Terms zorgen ervoor dat synoniemen en verwante begrippen van zoektermen (kidney transplantation – renal transplantation) en ook onderliggende begrippen van zoekwoorden (kidney diseases > nephritis > glomerulonephritis) in een zoekactie betrokken worden. Vrijwel alle PubMed-referenties bevatten MeSH Terms; alleen de nieuwste referenties zijn nog niet van deze trefwoorden voorzien. In de zoekactie naar het effect van vitamine C bij verkoudheid, werd bijvoorbeeld gezocht op de MeSH Term Ascorbic Acid, terwijl u die term niet zelf getikt had. U kunt de werkelijk uitgevoerde zoekactie bekijken door na die zoekactie op de Details-tab te klikken. De zoekactie vitamin c AND common cold is opnieuw op te roepen door in het History-scherm op het bijbehorende referentieaantal te klikken; dan verschijnt de zoekactie weer in de zoekbalk. Klikken op de Details-tab laat de Query Translation zien, met de werkelijk uitgevoerde zoekactie.


De door u getikte termen vitamin c en common cold werden als Text Word gezocht, dat wil zeggen in vrijwel alle onderdelen van de PubMedreferenties. Daarnaast werd gezocht op de MeSH Terms ascorbic acid en common cold. Het belang van zoeken met MeSH Terms is, dat zo ook artikelen gevonden worden met andere, synonieme benamingen van een zoekaspect, bijvoorbeeld een merknaam voor bepaalde vitamine-C-pillen. Als u alleéń met MeSH Terms gezocht zou hebben, zou een referentie met de vermelding dat geéń vitamine C was voorgeschreven, nıé´t gevonden zijn. Op grond van dit gegeven zou het aantrekkelijk lijken alleen met MeSH Terms te zoeken. Dan zouden echter in het zoekresultaat de meest recente referenties ontbreken, aangezien hieraan nog geen MeSH Terms toegevoegd zijn. Daarom kan het beste gezocht worden met zowel MeSH Terms als Text Words. Zo’n zoekactie wordt bijna altijd door PubMed gecreeërd, op grond van zoektermen die u in de zoekbalk van PubMed tikte. Specifiek zoeken met alleen MeSH Terms kan via de MeSH Database. Klik op deze optie in de blauwe balk links (zie pijl). De derde zoekvraag luidt: "Bestaan er richtlijnen voor de diagnostiek van borstkanker bij jonge vrouwen (van ca. 20-40 jaar)?"

263

264


In de zoekbalk van de MeSH Database tikt u breast cancer. Na klikken op Go ziet u het volgende scherm:

Kennelijk is de MeSH Term voor borstkanker Breast Neoplasms. Na klikken op deze MeSH Term (achter volgnummer 1) krijgt u het volgende scherm:

Onder de MeSH Term Breast Neoplasms en de bijbehorende definitie staan Subheadings vermeld. Dit zijn aspecten die aan een MeSH Term gekoppeld kunnen worden. U kunt een of meer Subheadings kiezen. U vinkt diagnosis aan.


Daarna kiest u in het uitklapmenu onder Send to de optie Search Box with AND.

Ten slotte klikt u in het dan verschenen venster op Search PubMed.

Terug in PubMed is de zoekactie uitgevoerd. In de PubMed-zoekbalk staat: "Breast Neoplasms/diagnosis"[Mesh] De zoekactie heeft 69.480 referenties opgeleverd. Deze gaat u vervolgens inperken met Limits.

265

266


Klik op de Limits-tab. Dan verschijnt het volgende scherm:

In het uitklapmenu onder Ages kiest u de optie Adult: 19-44 years. In het uitklapmenu onder Type of Article kiest u Practice Guideline. Ten slotte klikt u op Go, waarna de zoekactie wordt uitgevoerd.


Er werden 25 referenties gevonden.

U had deze zoekactie ook als volgt kunnen uitvoeren: Tik in de zoekbalk van PubMed breast cancer en klik op Go. Via Details is te zien dat de MeSH Term Breast Neoplasms in de zoekactie werd opgenomen. Vervolgens tikt u op de zoekbalk van PubMed diagnosis. Via Details ziet u dat diagnosis als Subheading eń als MeSH Term werd gezocht. Ten slotte combineert u via History de beide zoekacties, door op de zoekbalk te tikken: # 5 AND # 6 De resulterende set (# 7) perkt u via Limits in tot leeftijdsgroep Adult: 19-44 years en publicatietype Practice Guideline. Deze zoekactie levert 33 referenties op: 8 meer dan de vorige.

Als u die laatste zoekactie (#8), via Limits inperkt tot de Engelse en de Nederlandse taal (te vinden onder More Languages), dan vindt u 32 referenties. Als u wilt weten of er onder die 32 referenties een Nederlandstalige referentie aanwezig is, dan kunt u de zoekactie van #8 inperken tot alleen de Nederlandse taal. Dit levert eéń referentie op.

267

268


Als u wilt weten in welke taal de enige referentie (van de 33) die noch in de Nederlandse, noch in de Engelse taal gepubliceerd is, dan kunt u die verkrijgen via de zoekactie #8 NOT #9.

Het blijkt om een Duitstalig artikel te gaan.

Het is mogelijk om zoekacties in PubMed op te slaan, bijvoorbeeld met de bedoeling ze later nogmaals uit te voeren. Het is ook mogelijk om een attendering in te zetten op grond van zo’n opgeslagen zoekactie. In dat geval krijgt u e-mails met de nieuw toegevoegde PubMed-referenties betreffende die zoekactie. Het verdient aanbeveling om voor zo’n attendering een vrij ruime zoekstrategie te gebruiken. Dan is de kans het grootst dat er werkelijk nieuwe referenties worden gemaild. U gaat uit van de zoekactie #7. Klik in het History-scherm op #7, en vervolgens in het uitklapmenu op Save in My NCBI. Vervolgens verschijnt een inlog-scherm, waarin naar User Name en Password gevraagd wordt.


Als u die nog niet hebt kunt u ze gratis en gemakkelijk verkrijgen via de optie: register for an account. Na het inloggen vinkt u aan dat u (Yes) updates per e-mail wilt ontvangen.

Daarna krijgt u gelegenheid aan te geven met welke frequentie u e-mails wilt ontvangen. Nu u eenmaal ingelogd bent in My NCBI, kunt u daarmee ook nog andere zaken regelen. Klik in de blauwe zijbalk van PubMed op de optie My NCBI. Klik daarna in de blauwe zijbalk van My NCBI op User Preferences. U krijgt dan in het scherm van User Preferences de mogelijkheid een kleur te kiezen om zoektermen in referenties te markeren. Bevestig die keuze met OK.

Ga terug naar PubMed (door in de zwarte balk boven in het scherm te klikken op PubMed). Tik in de zoekbalk van PubMed breast cancer AND diagnosis, en klik op Go. In de resulterende referenties zijn niet alleen de woorden breast cancer en diagnosis gemarkeerd, maar ook de MeSH Term Breast Neoplasms. Oefenvragen: 1 Vermindert het toedienen van oestrogeen aan postmenopauzale vrouwen het risico van het krijgen van de ziekte van Alzheimer? 2 Wat is een betrouwbare test om Helicobacter pylori aan te tonen? 3 Moeten zwangeren met een kunstklep anticoagulantia voorgeschreven krijgen? 4 Bestaat er een verband tussen het verrichten van nachtdiensten en het krijgen van borstkanker?

269

270


Voor verdere informatie over PubMed: Etten F van, Deurenberg R. Praktische handleiding PubMed, 2e druk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2008. Een internetadres met veel informatie over PubMed is: www.lumc.nl/ 1060/handleidingen.html

Bijlage 3 Zoeken in SUMSearch

De zoekmachine SUMSearch is gratis via internet te raadplegen, op het adres http://sumsearch.uthscsa.edu/ SUMSearch is met name geschikt om in een korte zoekactie snel wat informatie te vergaren betreffende evidence-based medicine over een bepaald onderwerp. Via SUMSearch wordt gezocht in een aantal bestanden: – PubMed; – DARE (Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness), een database die ook beschikbaar is in The Cochrane Library. DAREreviews worden niet geı¨ndexeerd in PubMed; – National Guideline Clearinghouse van the Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ) in the United States. Internetadres www.guideline.gov/ – Wikipedia. Voor uitvoerige zoekacties kan beter in de afzonderlijke databases gezocht worden.


272


Het beginscherm van SUMSearch ziet er als volgt uit:

Onder in het scherm zijn diverse filters te zien, bijvoorbeeld voor Intervention, Prognosis, Diagnosis, Etiology/causation en nog drie andere filters die PubMed niet heeft: Physical findings (lichamelijk onderzoek), Adverse treatment effects (bijwerkingen) en Screening/prevention (screening en preventie). Als voorbeeld zoekt u in SUMSearch naar informatie over de behandeling van een tenniselleboog. U tikt in de zoekbalk tennis elbow en kiest voor het filter Intervention. U kunt vervolgens klikken op Check my strategy (recommended). Rechts op het scherm zal dan de mededeling verschijnen dat u met de MeSH browser (dit is de MeSH Database van PubMed) kunt zien of deze term een MeSH Term is. Dat blijkt in dit geval inderdaad zo te zijn.

Bijlage 3 Zoeken in SUMSearch

Vervolgens klikt u onder de SUMSearch-zoekbalk op Search. Als resultaat ziet u het volgende scherm:

Er werden onder andere gevonden: – 4 richtlijnen van de National Guideline Clearinghouse; – 43 referenties betreffende mogelijke richtlijnen uit PubMed; – 10 referenties uit DARE; – 44 referenties betreffende mogelijke Systematic Reviews uit PubMed; – 23 referenties van mogelijke trials uit PubMed. Dat het laatste aantal zo klein is vergeleken bij de 44 Systematic Reviews, komt doordat de oorspronkelijke zoekactie in PubMed naar trials in drie stappen werd ingeperkt. Enerzijds is het aardig dat SUMSearch zelfstandig een aantal inperkingen aanbrengt. Anderzijds kiezen geroutineerde zoekers waarschijnlijk liever zelf hun inperkingen, en kiezen dan voor direct zoeken in PubMed.

273

Bijlage 4 Zoeken in TRIP Database

Het bestand TRIP Database is een zoekmachine om geaggregeerde evidence te vinden (zie ook paragraaf 3.2.2 en verder) TRIP staat voor ‘Turning Research Into Practice’. Het bestand is in 1997 ontwikkeld met de bedoeling snel en eenvoudig klinische vragen te beantwoorden volgens de principes van evidence-based medicine. TRIP Database is gratis via internet te doorzoeken: http://www.tripdatabase.com Een zoekactie levert beschrijvingen van publicaties op, die meteen worden gefilterd. U kunt naar verschillende groepen van evidencebased bronnen doorklikken, onder andere: – Systematic Reviews; – Evidence-based samenvattingen (Synopses); – Richtlijnen (Guidelines) (uit Noord-Amerika, Europa of elders); – Vraag-en-antwoordservice (Cinical Questions); – Hoogwaarde primair onderzoek (Core Primary Research); – E-textbooks; – MEDLINE articles: therapy, diagnosis, systematic reviews, prognosis, etiology.



Het hoofdscherm van TRIP Database:

Zoeken in TRIP Database is eenvoudig. U bent bijvoorbeeld op zoek naar informatie over de volgende zoekvraag: ‘‘Kunnen cranberry-producten urineweginfecties voorkomen dan wel genezen?’’ In TRIP Database kunt u volstaan met eéń of twee zoektermen. U besluit om te beginnen met eéń zoekterm, en tikt in de zoekbalk: cranberr* Hiermee zoekt u op woorden die beginnen met de woordstam cranber, waardoor u in eéń keer op zowel cranberry als cranberries zoekt.

275

276


Na klikken op Search ziet u het volgende scherm:

Helemaal rechts in de blauwe kolom, onder Filter by, ziet u dat de artikelen zijn ingedeeld (gefilterd) op soorten evidence. Deze zoekactie levert u op: een aantal Systematic Reviews (3), Evidence Based Synopses (9), een aantal Guidelines uit Noord-Amerika (3) en Europa (3) en dertien Clinical Questions. De referenties gaan vrijwel allemaal over urineweginfecties. Het was dus een goed idee alleen cranberr* als zoekwoord te gebruiken. Als u geı¨nteresseerd bent in Systematic Reviews, dan klikt u op het gelijknamige kopje. Er verschijnen drie reviews, waaronder twee uit de Cochrane Database of Systematic Reviews (‘Cranberries for preventing urinary tract infections’ en ‘Cranberries for treating urinary tract infections’). Bent u op zoek naar synopses van evidence, dan klikt u op Evidence Based Synopses.


U ziet onder andere een review uit Bandolier (‘Cranberry for UTI’ uit 2006) en een artikel uit Clinical Evidence (‘Recurrent cystitis in nonpregnant women’ uit 2005). U wilt weten of er in TRIP Database ook informatie te vinden is bij uw zoekvraag: ‘‘Wat is het effect van vitamine C bij verkoudheid?’’ U tikt in de zoekbalk: vitamin c cold.

Er verschijnt een aantal artikelen, onder andere een systematische review uit de Cochrane Database of Systematic Reviews en een (synopsis) uit Clinical Evidence. TRIP Database heeft behalve de zoekbalk op het hoofdscherm ook een Advanced search-optie. Deze is te vinden bij de zoekbalk, naast de Searchknop. Via Advanced Search kunt u zoeken op Title of op Title & Text. Logischerwijs zal zoeken op Title doorgaans minder referenties opleveren dan zoeken in Title & Text.

277

278


Uw zoekgeschiedenis zelf kunt u ook bekijken via de optie Advanced search. Het is verder mogelijk om sets uit uw zoekgeschiedenis te combineren, door de operatoren AND of OR tussen setnummers te plaatsen, bijvoorbeeld: #1 AND #2.

TRIP Database heeft nog een aantal andere opties, zoals de blauwe i-knop, te vinden naast gevonden referenties (de i-knop geeft de conclusie van een artikel) of de optie My TRIP, bestemd voor atttendering. Voor meer zoektips klikt u op Need Help with Searching? of op Show search tips.

TRIP Database een uitstekende bron is om op snelle en eenvoudige wijze te zoeken naar geaggregeerde evidence.

Register

95%-betrouwbaarheidsinterval 55, 69, 82, 99, 151 aanbeveling 27 aanbevelingen 193 absolute risicoreductie (ARR) 97, 213, 217, 246 absolute risicotoename 246 absolute risk increase (ARI) 246 absoluut risico 246 acceptatie, werkveld 193 achterafkans 64, 72, 73, 127, 246 achtergrondrisico 97, 112, 213, 217, 246 ACP Journal Club 26 additief model 213 add-on test 72 adverse drug reaction 104 adverse events 104 afkappunt 61, 68, 170 AGREE- (Appraisal Instrument for Guidelines, Research and Evaluation) instrument 190 alternatieve behandeling 117 analyse –, gestratificeerd 111 –, multivariate 111 anchor-based methode 145 a-posteriori kans 246 a-priori kans 246 area under the curve 69 ARI zie absolute risk increase 246 ARR zie absolute risicoreductie 246 aselecte –, behandelingstoewijzing 88 –, steekproef 59 associatiematen 55, 98, 246 attendering door PubMed 51 attributief risico 246 authority-based 43

Automatic Term Mapping 47 background question 34 baseline risk 23, 246 Bayes-theorema 67 behandelingseffect 95 behandelingstoewijzing, aselect 88 behoefte aan informatie 43 belang van resultaten 55, 81, 135 belangenverstrengeling 151 beoordeling –, diagnostische meta-analyse 169 –, diagnostische systematische review 165 –, meetinstrument 135 –, richtlijn 190 –, systematische review observationeel onderzoek 175 –, systematische reviews 160 beoordelingscriteria 61 besliskunde, klinisch 216 beslissingsondersteuningssysteem 45 best case analyse 94 best case scenario 77 betrouwbaarheid 143, 246 betrouwbaarheidsinterval 55, 69, 101, 246 bevolkingsonderzoek 120 bewijsdimensies 196 bewijskracht 87, 202 bias 107, 147, 246 bibliografische database 46 bijblijven 51 bijwerkingen 104, 117, 174, 217 bijwerkingen, voorbeeldvraag 39 bivariate random effects methode 172 Bland en Altman plot 141 blinde beoordeling testuitslagen 246 blindering 58, 88, 91, 129


280


–, behandelaars 92 –, effectbeoordelaars 92, 155 –, effectmeting 91 –, effectonderzoek 247 –, patie¨nten 58, 91 –, randomisatie 91 bodem- en plafondeffecten 144 bronpopulatie 109 CancerLit 177 case-control study 247 casuı¨stiek 104 CATs 52 causaliteit 107, 115 CBO-richtlijnen 223 Centrum voor Evidence-Based Medicine (CEBAM) 51 channeling 107, 109 chikwadraattoets 158 Cinahl 50, 177, 193 Clinical Evidence 45, 52 Clinical Knowledge Summaries 51 Clinical Queries 49 clusterrandomisatie 90, 129 Cochrane Central Register of Controlled Trials 154, 242 Cochrane Centre 234, 240 Cochrane Collaboration 234 –, organisatie 236 Cochrane Database of Systematic Reviews 52, 235, 242 Cochrane Fields 238 Cochrane Handbook 235 Cochrane Library 46, 193, 234, 242 Cochrane Methodology Register 242 Cochrane Review Groups 236 Cohen’s Kappa 143 cohort 247 cohortonderzoek 75, 106, 247 –, niet-gerandomiseerd 87 co-interventies 95 comedicatie 115 commentaarronde 193 comorbiditeit 115 concealment of allocation 91, 155 conflicterend belang 196 confounders 175 confounding 111, 112, 247 confounding by indication 89, 106 CONSORT-Statement 108 constructvaliditeit 139, 248

contaminatie 95 controlebehandeling 86, 88 controlegroep 248 convergente validiteit 139 Cox-overlevingsduuranalyse 112 criteriumvaliditeit 139, 248 critically appraised topic (CAT) 52, 230 Cronbach’s alfa 138 cross-sectional study 248 cumulatieve incidentie 248 DARE 193, 271 database, bibliografisch 46 data-extractie 167, 181 Delphi-techniek 193 diagnostic calculators 70 diagnostische misclassificatie 69 diagnostische test 56 –, belasting 73 –, geschiktheid 71 –, waarde 57 dierproeven 115 differentie¨le verificatie 59, 123 distribution-based methode 146 divergente validiteit 139 doelmatigheid 248 dosis-responsonderzoek 115 drempelwaarde 100 dubbelblind onderzoek 91 dwarsdoorsnedeonderzoek 248 EBM zie evidence-based medicine 22 effectiveness 248 effectiviteit 248 effectmaten 55, 98, 248 effectmodificatie 212, 217 effectonderzoek, gerandomiseerd 88 effectschatting 96, 99, 180 effectsize 156 efficacy 248 EMBASE 46, 154, 166, 177, 193, 237 etiologie, voorbeeldvraag 33 etiologisch onderzoek 104, 174 evidence 24 –, bruikbaarheid 208 –, geaggregeerd 45, 150 –, toepassen 216 evidence of no effect 213 evidence-based –, bijblijven 51 –, bronnen 45

281

Register

–, richtlijnen 45, 151 –, rubrieken in tijdschriften 52 –, tijdschriften 51 –, zoeken 44, 48 Evidence-Based Cardiovascular Medicine 51 Evidence-based Health Care 26 Evidence-Based Health Policy and Management 51 evidence-based medicine) 22, 26 –, dagelijkse praktijk 222 –, gevaren 28 –, huisartspraktijk 228 –, kritiek 26 –, misbruik 29 –, polikliniek 228 –, ziekenhuisafdeling 226 Evidence-Based Mental Health 51 Evidence-based Nursing 26, 51 evidence-based richtlijnontwikkeling 188 evidence-tabel 202 externe validiteit 55, 84, 114, 210 extrapolatie 210 Farmacotherapeutisch Kompas 223 Fields 238 fixed-effectmodel 159 follow-up 77, 93, 110, 155, 198 foreground question 34 forest plot 168 fout-negatieven 62, 72, 132, 248 fout-positieven 62, 72, 132, 248 funnelplot 161 geaggregeerde evidence 45, 150 generaliseerbaarheid 114, 210 gerandomiseerd effectonderzoek 88 gestratificeerde –, analyse 111 –, randomisatie 90 gevaren van evidence-based medicine 28 GIN zie Guidelines International Network 45 Glaser-techniek 193 gouden standaard 56, 139, 249 Guidelines International Network (GIN) 45, 193 Guyatt’s responsiveness statistic 144 haalbaarheid 102

hazard-ratio 112 heterogeniteit 152, 182 Hill-criteria 115, 185 HSROC-methode 170 huisartspraktijk, evidence-based medicine 228 implementatie –, barrie`res 204 –, richtlijnen 203 imputeren 78 inceptiecohort 76, 198, 249 incidentie 249 –, cumulatief 248 incorporatiebias 61 indexbehandeling 86, 88 indexgroep 249 indextest 57, 123, 168, 249 –, diagnostische waarde 62 indication bias 89 indicatoren 195 individualiseren 211 individuele patie¨nten 212 informatiebehoefte 43 informatiebias 107, 109, 249 inhoudsvaliditeit 135, 249 insluitcriteria 86, 155, 167, 178 intensive monitoring 106 intention to treat-analyse 93, 249 intention to treat-principe 93 interne –, consistentie 138, 249 –, validiteit 55, 88 internet 224 internetrubrieken 52 interpreteerbaarheid van scores 145 interventieonderzoek 153 intraclass correlatiecoe¨fficie¨nt (ICC) 143 journal-clubs 230 kennispiramide 43 klinimetrie 134, 249 klinische –, homogeniteit 158 –, informatie 43 –, relevantie 100 known-groups validiteit 140 kosteneffectiviteitsanalyse 192 kosteneffectiviteitsonderzoek 128 kritiek op evidence-based medicine 26

282


kwaliteit van leven 132 kwaliteitsaspecten 60 kwaliteitsbeoordeling 178 kwaliteitsbeoordelingslijsten 155 laboratoriumonderzoek 115 last observation carried forward-analyse 94 lead time bias 84, 130 length-time bias 130 level of evidence 24, 197 likelihood-ratio 171 –, negatieve test (LR–) 66, 249 –, positieve test (LR+) 66, 250 limits 50 limits of agreement 141 longitudinale validiteit 143 loss-to-follow-up 78, 93, 110 Mantel-Haenszel, methode van 112 mean difference (MD) 112 mediane overlevingsduur 81 Medical Subject Headings (MeSH) 47 medicatievoorschrijfsysteem 45 MEDLINE 46, 154, 166, 177, 193, 237 meetfout 141 meetinstrumenten 134 MeSH-termen 47 meta-analyse 151, 181, 250 metaregressieanalyse 183 methode van Mantel-Haenszel 112 methodologisch filter 48 methodologische betrouwbaarheid 54 Methods Groups 238 Minerva 52 minimaal klinisch relevant verschil 142 Minimal Important Change (MIC) 142 misbruik van evidence-based medicine 29 misclassificatie 111 –, diagnostisch 69 multiplicatief model 213 multivariate analyse 111 My NCBI 51 National Guideline Clearinghouse 45, 193, 271 National Library of Guidelines 45 Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb 105

Nederlands Huisartsen Genootschap 223 Nederlands Tijdschrift voor Evidencebased practice 51 negatief voorspellende waarde (VW-) 64, 250 neutrale waarde 250 niet-experimenteel onderzoek 106 niet-gerandomiseerd cohortonderzoek 87 NNH zie number needed to harm 250 NNT zie number needed to treat 97, 250 no evidence of effect 213 nomogram 68 nulhypothese 100, 250 number needed to harm (NNH) 85, 112, 250 number needed to screen 132 number needed to treat (NNT) 85, 97, 112, 213, 250 observatieduur 78 observationeel onderzoek 75, 106, 174 odds 67, 250 odds-ratio (OR) 107, 112, 181, 251 onafhankelijke (blinde) vaststelling 78, 109, 124 onderscheidingsvermogen 100 onderzoek –, bijwerkingen 174 –, dosis-respons- 115 –, dubbelblind 91 –, etiologisch 104, 174 –, interventie- 153 –, laboratorium- 115 –, niet-experimenteel 106 –, observationeel 106, 174 –, primair 55 –, prognostisch 174 –, secundair 150 –, test-hertest- 141 –, vergelijkend 108 opbouw, systematische reviews 154, 174 opstellen van aanbevelingen 202 OR 251 overbehandeling 133 partie¨le verificatie 58 patie¨ntcontroleonderzoek 87, 106, 251 patie¨ntenselectie 59, 147 patie¨ntenserie 251

283

Register

patie¨ntenvoorkeuren 28, 102 Patient-Oriented Evidence that Matters (poems) 52 per protocol-analyse 94, 251 PICO-systeem 36, 154 placebo 88, 251 placebobehandeling 91 poems 52 polikliniek, evidence-based medicine 228 poolen 152, 251 pooling 156 positief voorspellende waarde (VW+) 64, 251 posteriorkans 64 posttest –, odds 67 –, probability 68 precisie van schattingen 82 pretest –, odds 67 –, probability 68 prevalentie 65, 252 primair onderzoek 55 priotiteiten in vragen 34 proefimplementatie 193 prognose 75 prognose, voorbeeldvraag 37 prognostisch onderzoek 174 prognostische factoren 75, 79 protocol 189, 252 PsychInfo 177 PsychLit 46 publicatiebias 151, 160, 177, 252 PubMed 46, 155, 256 p-waarde 251 QUADAS 60, 167 quasi random 91 random fout 141 random-effectsmodel 159 randomisatie 89, 128, 252 –, cluster- 90 –, gestratificeerd 90 randomised clinical trials (RCT) 48, 87 randomised controlled trials (RCT) 105, 153, 252 recall-bias 107, 109 receiver operating characteristic-curve zie ROC-curve 69

referentiegroep 252 referentietest 56, 123, 168, 252 relatief risico (RR) 96, 112, 169, 181, 213, 252 relatieve risicoreductie (RRR) 96, 253 relative risk 96 representativiteit 59 reproduceerbaarheid 140, 253 responsiviteit 143, 253 resultaten, combineren 156 review bias 58, 253 RevMan 235 richtlijn 45, 151, 188, 253 –, beoordeling 190 –, implementatie 203 –, kwaliteit 190 –, ontwikkeling 205 –, zoeken 205 risico 253 risicoratio 96 risicoverschil (RV) 97, 112, 169, 253 risk ratio 96 ROC-curve (receiver operating characteristic-curve) 69, 144, 170 RR zie relatief risico 252 RRR zie relatieve risicoreductie 253 scholing 224 screening 119 –, effectiviteit 122 –, evaluatie 121 screeningsinterval 132 screeningstest 57, 122 secundair onderzoek 150 see related articles 49 selectie 155 selectie van patie¨nten 59 selectiebias 90, 107, 109, 253 selectiecriteria 202 selectieve –, loss-to-follow-up 93 –, uitval 60, 155 sensitief zoeken 48 sensitiviteit 57, 62, 69, 169, 253 sensitiviteitsanalyse 160 significantie 253 significantieniveau 100 Smallest Detectable Change (SDC) 141 specificiteit 57, 62, 69, 169, 253 specifiek zoeken 48 spectrum 59, 124, 253

284


spectrumbias 254 standaardisatie 81 standaardmeetfout 141 Standard Error of Measurement (SEM) 141 standardised mean difference 156 Standardized Mortality Ratio 81 statistische –, heterogeniteit 158 –, homogeniteit 158 –, pooling 181 –, significantie 100 –, toets 100 steekproef –, aselect 59 –, -variatie 159 STROBE- (STrengthening the Reporting of OBservational studies in Epidemiology) Statement 108 subgroepanalyse 182 subgroepen 79, 102 Summary ROC curve (sROC-curve) 170 SUMSearch 50, 271 surrogaatuitkomst 200 synops 45 systematische –, fout 254 –, meetfout 141 –, reviews 46, 150, 254 –, reviews, opbouw 154 taalbias 151, 178 tegenstrijdige reviews 162 terecht-negatieven 62, 254 terecht-positieven 62, 254 test-hertestonderzoek 141 testresultaat, niet-interpreteerbaar 60 theorema van Bayes 67 therapeutisch effect 87, 88 therapie, voorbeeldvraag 35 therapietrouw 95 thesaurus 50 toepasbaarheid 39, 71, 84, 95, 101, 114, 126, 135, 195, 203, 211 toepasbaarheid meetinstrument 147 toepasbaarheid van resultaten 55, 152, 172 toeval 107 toevalsvariatie 69, 99 transversaal onderzoek 254 trefwoorden, zoeken op 47

triagetest 57, 72 TRIP 50 TRIP Database 274 trunceren 48 type I-fout 254 type II-fout 254 uitgangsvraag 192 uitkomstbias 151, 161, 254 uitkomstmaat 200 uitsluitcriteria 86, 155, 167, 178 uitval 91, 93, 110, 198 –, selectief 60, 155 validatietraject 79 valide referentietest 57 validiteit 54, 76, 123, 135, 196, 254 –, extern 55, 84, 114, 210 –, intern 55, 88 –, meetinstrument 135 vergelijkbaarheid van groepen 92 vergelijkend onderzoek 108 verificatie –, differentieel 59, 123 –, partieel 58 verification bias 254 vertekening 61, 84 verwijspatronen 77 –, vertekening door 84 vijfjaarsoverleving 81 vijfstapsmethode 25, 215 voorafkans 64, 71, 73, 127, 255 voorbeeldvraag –, bijwerkingen 39 –, etiologie 33 –, prognose 37 –, therapie 35 voorkeuren van patie¨nten 28, 102 voorspellend model 79 voorspellende waarde 64 –, negatieve testuitslag (VW-) 64 –, positieve testuitslag (VW+) 64 voorspellende waarde negatieve testuitslag (VW–) 255 voorspellende waarde positieve testuitslag (VW+) 255 vraagstelling 32, 154, 165, 176 vragenlijst 138 vrije tekst, zoeken op 47 waardeoordelen 214

285

Register

website 52 Wilson en Jungner-criteria 120 work-up bias 59, 255 worst case analyse 94 worst case scenario 77

ziekenhuisafdeling, evidence-based medicine 226 ziektespectrum 59, 168 zoekactie 46, 154, 166, 177, 193, 200 zoekfilter 48 zoektermen 46 zoekvraag 192

Bijlage 1 Verklarende woordenlijst

Recommend Documents