Verklarende woordenlijst
ADHD Agonist
Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Geneesmiddel dat door zijn werking de werking van een ander geneesmiddel bevordert. Acathisie Acathisie is een onvrijwillige, continue, motorische onrust. Anemie (bloedarmoede) Anemie is een toestand waarbij het gehalte aan hemoglobine (Hb) in het bloed te laag is. Hemoglobine is het rode, zuurstof- en koolstofdioxidetransporterende eiwit in bloed, dat zich bevindt in de rode bloedcellen. Bij bloedarmoede is er dus niet een ‘tekort’ aan bloed, zoals wel eens gedacht wordt. Hemoglobine bevat ijzer, en een tekort aan ijzer leidt dan ook tot bloedarmoede. Een tekort aan ijzer kan het directe gevolg zijn van te weinig ijzer in de voeding, maar ook van het onvermogen het ijzer op te nemen of door een verhoogd verlies van reeds aanwezig ijzer. IJzertekort is echter niet de enige oorzaak van anemie, er zijn nog tientallen andere mogelijke oorzaken, merendeels zeldzaam tot zeer zeldzaam. Antagonist Een antagonistische stof remt indirect de werking of een specifieke bijwerking van een geneesmiddel. Anticipatie Het verschijnsel dat een erfelijke ziekte zich in volgende generaties op steeds jongere leeftijd voor het eerst openbaart. Antidepressivum Een antidepressivum is een medicijn dat de intentie heeft de symptomen van een klinische depressie te verminderen. Antidepressiva verstoren de natuurlijke balans tussen bepaalde stoffen in de hersenen, waardoor een nieuw chemisch evenwicht ontstaat en de klachten meestal stabiliseren. Patiënten worden minder somber en krijgen weer plezier in en belangstelling voor de dingen om hen heen. Antihistaminicum Een antihistaminicum onderdrukt allergische reacties. Het blokkeert de werking van het lichaamseigen histamine. Histamine ligt in bepaalde cellen opgeslagen en komt vrij nadat het lichaam in contact is geweest met een allergeen (een stof waarvoor iemand allergisch is).
120
LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM
Augmentatie
Benzodiazepines Dopamine
Dopamineagonist Dubbelblindonderzoek
Epidemiologie
Elektromyogram
Elektro-encefalogram
Ferritine
BIJLAGEN
Een ernstiger worden van de klachten van RLS na het starten van de behandeling met dopaminerge medicatie. Symptomen treden veelal eerder op de dag op, worden erger, of beginnen ook in andere lichaamsdelen. Verzamelnaam voor een groep slaap- en kalmeringsmiddelen. Dopamine is een chemische verbinding die fungeert als neurotransmitter op verschillende plaatsen in het lichaam. Het speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn. In de hersenen zijn zenuwbanen aanwezig die gevoelig zijn voor deze transmitter, bijvoorbeeld de voorhoofdskwab en de basale ganglia. Dit is een chemische stof die de natuurlijke stof dopamine in de hersenen kan vervangen. Een methode die vooral wordt gebruikt in proeven met geneesmiddelen, om het placebo-effect uit te sluiten. Als de effectiviteit van een geneesmiddel moet worden onderzocht, krijgt een deel van de patiënten het middel en een ander deel krijgt een gelijk uitziend, maar volledig onwerkzaam middel. Dit gebeurt echter dubbelblind – noch de patiënt, noch de arts weet wat de patiënt krijgt. Op deze manier is het verschil tussen middel en placebo inderdaad de werkzaamheid van het medicijn, en wordt de werkzaamheid niet veroorzaakt door het vertrouwen van patiënt of arts in het middel, of door vertekende waarneming. De epidemiologie is de wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten onder de bevolking. Dit onderzoek registreert de elektrische activiteit in de spieren en de elektrische signalen in de zenuwen, die bij bepaalde ziektebeelden kunnen veranderen. Het EMGonderzoek kan helpen de oorzaak van klachten op te sporen. Elektro-encefalografie is een methode om elektrische potentiaalverschillen die in de hersenen zijn ontstaan, via de hoofdhuid te registreren. Het elektro-encefalogram (EEG) kan bij ziekteprocessen inlichtingen geven over zowel de aard als de plaats van de afwijking. Ferritine is een eiwit dat zorgt voor de binding van ijzer bij de opslag in het lichaam.
VERKLARENDE WOORDENLIJST
Halfwaardetijd
Idiopathisch Myelopathie Neurodegeneratief Neurolepticum Neurologie Neurotransmitter
Neuropathie
Opioïden Placebo Polysomnogram
De halfwaardetijd of halveringstijd is de tijd waarna van de oorspronkelijke hoeveelheid nog precies de helft over is. Als symbool hanteert men meestal t½. Idiopathisch (eigen ziekte) is een woord uit het geneeskundig jargon. Het betekent zonder bekende oorzaak. Ziekte van het ruggenmerg. Aandoening met verval van zenuwweefsel. Middel dat gebruikt wordt bij psychosen. Het medisch specialisme dat zich bezighoudt met aandoeningen in de hersenen en het centraal zenuwstelsel. Een neurotransmitter is een molecuul dat wordt gebruikt voor de signaaloverdracht tussen zenuwcellen (‘neuronen’) in het zenuwstelsel. De plek waar deze signaaloverdracht plaatsvindt heet een synaps. Neuropathie is het niet goed functioneren van een of meer fysieke zenuwen. Is er slechts een enkele zenuw aangedaan, dan spreekt men van mononeuropathie, zijn het er enkele van oligoneuropathie, zijn het er vele dan spreekt men van polyneuropathie. Groep geneesmiddelen die chemisch lijkt op opium; ze worden ook wel narcotica genoemd. Een als geneesmiddel voorgeschreven middel zonder werkzame bestanddelen. Een slaaponderzoek met behulp van diverse elektroden die een aantal functies tijdens de slaap meten: hersenactiviteit, ademhaling, polsslag, zuurstofgehalte in het bloed, enzovoort. De test wordt gebruikt om slaapstoornissen zoals PLMD vast te stellen.
121
Adressen en websites
Slaapklinieken in Nederland Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen MCH Westeinde Lijnbaan 32 2512 VA Den Haag www.mchaaglanden.nl/slaapcentrum Kempenhaeghe Centrum voor Epilepsie en Slaap-waakstoornissen Sterkselseweg 65 5591 VE Heeze (bij Eindhoven) www.kempenhaeghe.nl Slaapcentrum SEIN Zwolle Dr. Denekampweg 20 8025 BV Zwolle www.sein.nl
Ziekenhuisafdelingen die zich bezighouden met slaap Amsterdam: Amsterdam: Breda: Ede: Enschede: Geldrop: Hengelo: Leeuwarden: Maastricht: Nijmegen: Nieuwegein: Den Haag: ' Tilburg: Utrecht: Utrecht:
Slaapcentrum Ziekenhuis 'Vrije Universiteit' Slaapcentrum Slotervaart Ziekenhuis Slaapcentrum Amphia Ziekenhuis Slaapcentrum de Geldersche Vallei Slaapcentrum ‘Medisch Spectrum Twente’ St. Anna Ziekenhuis Slaapcentrum Streekziekenhuis Midden-Twente Slaapcentrum Medisch Centrum Leeuwarden Academisch Ziekenhuis Maastricht Universitair Medisch Centrum Nijmegen St. Antonius Ziekenhuis Parnassia' PsychoMedisch Centrum Elisabeth Ziekenhuis, Tilburg Universitair Medisch Centrum Utrecht WV Health Consultancy, Wittevrouwensingel 11, 3581 GA Utrecht
124
LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM
Nederlandse Vereniging voor Slaap- en Waakonderzoek www.nswo.nl
Nederlandse RLS patiëntenvereniging: Stichting Restless Legs www.stichting-restless-legs.org
BIJLAGEN
Geraadpleegde literatuur
Algera C. Zit nou toch eens even stil. Ervaringen van een RLS patiënt. Allen RP, Picchietti WA, Hening WA, et al. Restless Legs Syndrome: Diagnostic criteria, special considerations, and epidemiology. A report from the restless legs syndrome diagnosis and epidemiology workshop at the National Institutes of Health. Sleep Medicine 2003;4(2):101-19. Allen RP, Early CJ. Restless Legs Syndrome. A review of clinical and pathophysiologic features. J clin Neurophysiol 2001;18:128-47. Buchfuhrer MJ, Hening WA, Kushida, CA. Restless Legs Syndrome. Coping with your sleepless nights. AAN Press, 2007. Chaudhuri KR, Odin P, Olanow CW (editors). Restless Legs Syndrome. Londen: Taylor & Francis, 2004. Dijk JG van, Bollen ELEM, Slootweg J, et al. Geen verschil tussen werkzaamheid hydrokinine en placebo bij het restless legs syndroom. Ned T Geneeskd 1991;135(17):759. Early CJ, Heckler D, Allen RP. Repeated iv doses of iron provides effective supplemental treatment of restless legs syndrome. Sleep Medicine 2005;6(5):301-5. García-Borreguero D. Time to REST – Epidemiology and burden. Europ J Neurol 2006;13(3):15-20. García-Borreguero D, Allen R, Kohnen R, et al. Diagnostic standards for dopaminergic augmentation of Restless Legs Syndrome: Report from a World Association of Sleep Medicine – International Restless Legs Syndrome Study Group Consensus Conference at the Max Planck Institute. Sleep Medicine 2007;8(5):520-30D . Hening W, Walters AS, Allen RP, Montplaisir J, Myers A, Ferini-Strambi L. Impact, diagnosis and treatment of restless legs syndrome (RLS) in a primary care population: The REST (RLS epidemiology, symptoms and treatment) primary care study. Sleep Medicine 2004;5:237-46. Paulus W, Dowling P, Rijsman R, Stiasny-Kolster K, Trenkwalder C. Update of the pathophysiology of restless-legs-syndrome. Movement Disorders 2007;22(S18):S4319. Restless Legs Syndrome, the most common and least diagnosed sleep disorder. Editorial. Sleep Medicine 2004;5:429-30. Rijsman RM. Het Restless Legs Syndroom Formularium. Een praktische leidraad. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2007. Rijsman RM, Neven AK, Graffelman W, Kemp B, de Weerd A. Epidemiology of Restless Legs in The Netherlands. Europ J Neurol 2004;11(9):607-11.
126
LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM
Trenkwalder C, Paulus W, Walters AS. The Restless Legs Syndrome, a review. Lancet Neurology 2005;4:465-75. Vandeputte M, Weerd A de. Sleep disorders and depressive feelings. A global survey with the Beck Depression Scale. Sleep Medicine 2003;4(4):343-5. Walters AS. The International RLS Study Group. Toward a better definition of the Restless Legs Syndrome. Movement Disorders 1995;10:634-42. Walters AS, LeBrocq C, Dhar A, Hening W, Rosen R, Allen RP, Trenkwalder C. International Restless Legs Study Group rating scale for restless legs syndrome. Sleep Medicine 2003;4(2):131-2. Winkelman JW, Allen RP, Tenzer P, Hening W. Restless Legs Syndrome: nonpharmacologic and pharmacologic treatments. Geriatrics 2007;62(10);13-6.
BIJLAGEN
Over de auteurs
Joke Jaarsma Joke Jaarsma studeerde Engelse taal en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Het grootste deel van haar leven werkte zij als redacteur en uitgever van wetenschappelijke boeken en tijdschriften, met name op het gebied van de farmacologie/farmaceutische wetenschap, met als speciale interesse bijwerkingen van geneesmiddelen. Joke Jaarsma is zelf RLS patiënte en Vice Voorzitter van de Stichting Restless Legs. Zij is hoofdredacteur van de Nieuwsbrief van de Stichting en tevens President van de European Alliance for Restless Legs Syndrome, een samenwerkingsorganisatie die zich inzet voor RLS patiënten door geheel Europa.
Roselyne Rijsman Roselyne Rijsman studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en volgde stages aan Harvard Medical School, de Universiteit van Bologna en de Katholieke Universiteit Leuven. Zij werd opgeleid tot neuroloog in het Medisch Centrum Haaglanden te Den Haag en promoveerde tijdens haar opleiding op het restless legs syndroom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Momenteel werkt zij als neuroloog in het Medisch Centrum Haaglanden afdeling Neurologie/ Neurofysiologie en Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen. Haar aandachtsgebied is slaapgerelateerde bewegingsstoornissen waaronder het restless legs syndroom.
Register
24-uurs ritmiek 24, 37 Acathisie 63 Actigrafie 42 Alternatieve geneeswijzen 76 Andere lichaamsdelen 34 Antidepressiva 56-57 Antihistamines 55 Antimisselijkheidsmiddelen 56 Arteriosclerose 61 Artritis 61 Augmentatie 85, 87-90 Behandeling 72 Aanpassen leefgewoontes 74-75, 93104 Alternatieve geneeswijzen 76 Gedrags- en cognitieve therapie 72 Geneesmiddelen 7986 Slaaphygiëne 75-76 Bewegingsdrang 23, 24, 26, 36, 50 Bloeddonatie 52 Bloedsomloop 61 Buproprion 57
Clonazepam 80 Chronischvermoeidheidsyndroom 62 Depressie 31, 104 Diagnose 31 Criteria 33 Verkeerde of misdiagnose 32, 67, 69 Difenhydramine zie Antihistamines Dopamine 37, 50 Dopamine agonisten 81 Ergoline dopa-agonisten 84-85 Non ergoline dopaagonisten 82-83 Bijwerkingen 83-85 Emotionele aspecten 105 Angst 106 Boosheid-frustratie 105 Depressie 105 Erfelijkheid 24, 38, 50 Ernstschalen 45-46 Ferritine zie IJzer Fibromyalgie 62 Frequentie 48 Leeftijdsgroepen 49 Mannen vs vrouwen 49
Geestelijke gevolgen 31 Geneesmiddelen L-Dopa zie dopamine agonisten Pramipexol zie dopamine agonisten Ropinirol zie dopamine agonisten Rotigotine zie dopamine agonisten Benzodiazepines 80 Dopaminergica 80 Opioïden 80 Geneesmiddelen die RLS uitlokken of verergeren Antidepressiva 56-57 Anti-epileptica 80 Antihistamines 55 Antimisselijkheidsmiddelen 56 Neuroleptica 58 Gewenning 92 Gewrichtsontsteking 61 IJzer 21, 39, 48, 51-52 Invloed op dagelijks bestaan 64, 68, 69 Intermitterende RLS 7980
130
LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM
Kinderen en RLS 86, 112118 Diagnostische criteria 114-115 Groeipijnen 115 ADHD 116 Korte geschiedenis 17 L-Dopa 37, 84 Leefgewoontes 74, 93104 Lichamelijke gevolgen 31, 66 Lichamelijk onderzoek 38 Mate van ernst 44-46 Medicijnen zie Geneesmiddelen Medische handelingen Narcose 109 Scans 110 Eerste hulp 110 Neuroleptica 58 Neuropathie Mononeuropathie 60 Perifere neuropathie 60 Polyneuropathie 60 Neurotransmitter 50
BIJLAGEN
Nierziekten 39, 53 Omschrijving klachten 25-26 Oorzaken (mogelijke) 25, 47, 54 Patiënt-arts relatie 93 Periodieke been bewegingen 24, 27-29, 37, 39 Placebo-effect 78 Polysomnografie 30, 39 Primaire RLS 24, 38, 48, 50 Rebound 91 Risicofactoren 54 Rusteloosheid 63 Secundaire RLS 24, 48 Onderliggende ziektebeelden 39 Schokken/schoppen zie periodieke beenbewegingen Slaaphygiëne 75-76 Slaaponderzoek, zie Polysomnografie Slaapproblemen 67, 68, 71 Spierkramp 59 Suggestieve immobili-
satietest 43 Tolerantie 91 Transferrine zie IJzer Veel gebruikte omschrijvingen 26 Verkeerde diagnose zie diagnose Verstoorde slaap zie slaapproblemen Ziekte van Parkinson Verschil met RLS 21, 51 Zwangerschap 53, 86
Lijst van geneesmiddelen
Generieke naam
Merknaam
aripiprazol
Abilify
bupropion
Wellbutrin, Zyban
cabergoline
Dostinex
carbamazepine
Tegretol
carbidopa
Duodopa, Sinemet, Stalevo
citalopram
Cipramil
dextropropoxyfeen
Depronal
domperidon
Motilium
escitalopram
Lexapro
fluoxetine
Prozac
fluvoxamine
Fevarin
gabapentine
Neurontin
hyrdrokinine
Inhibin
levodopa/benserazide
Madopar
methadon
Pinadone, Symoron
mirtazepine
Remeron
oxycodon
OxyContin, OxyNorm
paroxetine
Seroxat
pergolide
Permax
pramipexol
Sifrol
ropinirol
Adartrel
rotigotine
Neupro
sertraline
Zoloft
tramadol
Tradonal, Tramagetic, Tramal
