BIJLAGE 1: UITGEBREIDE BEANWOORDING VRAGEN
ALGEMENE TOELICHTING RIVUS RIVUS is een samenwerkingsverband op het gebied van de (afval)waterketen en omvat de acht gemeenten (Dalfsen, Deventer, Kampen, Olst-Wijhe, Raalte Staphorst, Zwartewaterland en Zwolle), het waterschap Groot Salland en het drinkwaterbedrijf Vitens. In totaal gaat het om een kleine 400.000 inwoners waarvoor wij in negen zuiveringskringen het afvalwater inzamelen en verwerken. Ontstaansgeschiedenis RIVUS RIVUS is het resultaat van een samenwerkingsproces dat in de jaren negentig van de vorige eeuw is gestart. Vanaf het begin zijn we ons bewust geweest dat een succesvolle samenwerking gebaseerd is op vertrouwen en draagvlak op alle niveaus van de samenwerkende partners. Daarom is in de ontwikkeling van de samenwerking steeds gekozen voor een bottom-up groeitraject, binnen bestuurlijke kaders. Onze samenwerking is daarom van oudsher sterk inhoudsgedreven; vorm volgt inhoud. Wij werken volgens het principe dat riolering en zuivering één systeem is dat gezamenlijk door gemeenten en waterschap moet worden beheerd, als ware we één. Tot slot hebben wij de overtuiging dat samenwerken geen doel op zich is, maar een middel om doelen te halen. Samenwerken moet winst opleveren, voor alle betrokken partners! Besparen door slim investeren in projecten Door slimme investeringen is in de periode 1998 – 2010 tenminste 43 miljoen euro bespaard op investeringskosten en tenminste 0,5 miljoen euro per jaar aan exploitatiekosten. Deze besparingen werken door in de periode 2010-2020. In de periode 1998 - 2010 waren er forse opgaven om de zuiveringskringen te laten voldoen aan de emissie-eisen. Om zo doelmatig mogelijk te investeren hebben het waterschap en de individuele gemeenten in deze periode voor alle zuiveringskringen optimalisatiestudies (OAS) uitgevoerd. De resultaten van deze OAS’en zijn bestuurlijk vastgelegd in afvalwaterakkoorden. Met het afronden in 2012 van de verbouwing van de grootste RWZI in ons gebied, de RWZI Zwolle, zijn alle in de afvalwaterakkoorden afgesproken maatregelen daadwerkelijk gerealiseerd. De zuiveringskringen in onze regio zijn daarmee qua capaciteit en emissie op orde. Het doel van de samenwerking, besparen door slim investeren, is ruimschoots gehaald. De samenwerking heeft geleid tot een directe besparing van 29 miljoen op de investeringskosten. Daarnaast is er bij de individuele partners als spin-off van de OAS’en tenminste 14 miljoen euro minder uitgegeven door verdergaande optimalisatie van het afvalwatersysteem en alternatieve uitvoeringsmethoden. Doordat er minder voorzieningen zijn gerealiseerd in de stedelijke gebieden en slimme- en innovatieve uitvoeringsmethoden zijn toegepast is daarnaast tenminste 0,5 miljoen euro per jaar bespaard op de exploitatiekosten. Door lagere kosten voor energie, chemicaliën, onderhoud en afzet van zuiveringslib. De besparingen werken door in de periode 2010-2020. Naast OAS studies zijn ook tal van andere zaken samen opgepakt die niet in een concreet besparingsbedrag zijn uitgedrukt maar wel doorwerken in de
9
kosten van de gemeenten en het waterschap. In bijlage 1 is een uitgebreid overzicht weergegeven van de activiteiten en behaalde resultaten. De samenwerkingstructuur in de periode 1998 – 2010 was afgestemd op de projectmatige aard van de samenwerking. Er was een jaarlijks bestuurlijk overleg tussen waterschap en iedere afzonderlijke gemeente, waarin de voortgang van de samenwerking werd gemonitord en aangestuurd. En er waren projectgroepen, die de inhoudelijke werkzaamheden uitvoerden. Beheersmatige samenwerking leidt tot verdere professionalisering Rivus is ontstaan uit de behoefte om de beheersmatige samenwerking verder te professionaliseren. In de periode na 2010, in de afronding van de investeringsprojecten, verschoof de aard van de samenwerking van projectmatig naar beheersmatig. De projectgeoriënteerde samenwerkingsstructuur faciliteerde deze verschuiving onvoldoende. Wat vooral miste was de aansluiting met het management van de beheersorganisaties van de individuele partners. Ook ontstond er meer behoefte aan programmasturing en intergemeentelijke samenwerking daarbij gesteund door landelijke ontwikkelingen (BAW 2011). Onder de werktitel Gezamenlijk Afvalwaterbeheer West Overijssel (GAWO) heeft deze professionalisering in eerste instantie vorm gekregen. Om te kunnen voldoen aan de doelstellingen van het Bestuursakkoord Water vond GAWO in 2012 een verdere professionaliseringsslag noodzakelijk. Hiervoor is in 2012 een regionaal feitenonderzoek (bijlage 2) uitgevoerd. Op grond van de resultaten van het feitenonderzoek is een bestuurlijke ambitieverklaring ondertekend, is een nieuw uitvoeringsprogramma opgesteld en is een strakkere samenwerkingsstructuur opgezet. En heeft het samenwerkingsverband een nieuwe naam gekregen, RIVUS. Beschrijving organisatie RIVUS Sinds februari 2013 is de samenwerking georganiseerd zoals weergegeven in het volgende schema:
2/9
9
College B&W/Gemeenteraad
DB/AB waterschap
Bestuurlijk overleg
Richten
Inrichten
Verrichten
Stuurgroep 3 gemeentelijke bestuurders (1 is vz), 1 bestuurslid van het waterschap en de programmamanager (secr)
Regiegroep Programmamanager (vz), programmaadviseur, programmasecretaris, 8 leden van gemeenten, 1 lid van Vitens en 1 lid van het waterschap Dagelijkse aansturing Rivus Programmamanager, programmaadviseur, programmasecretaris
Afvalwaterteam 1 Afvalwaterteam 2 Afvalwaterteam 3
Expertteam 1 Expertteam 2 Expertteam 3
Ambtelijke organisaties (gemeenten en waterschap)
Het Bestuurlijk Overleg komt 1 à 2x per jaar bij elkaar. De leden van het bestuurlijk overleg zorgen voor draagvlak bij de colleges van B&W, de gemeenteraden en de waterschapsbesturen binnen hun organisaties. Het bestuurlijk overleg heeft als taak om richtinggevende uitspraken te doen over de producten en het functioneren van de samenwerking. In het bestuurlijke overleg zitten de portefeuillehouders water, rioolbeheer, duurzaamheid (1 vertegenwoordiger per deelnemende organisatie). De Stuurgroep komt minimaal 2x per jaar bij elkaar. De groep wordt gevormd door een bestuurder van het waterschap (Jan Oggel, DB-lid) en drie bestuurders van de gemeenten (wethouders Martin Ekker van de gemeente Kampen, Margriet de Jager van de gemeente Deventer en Dick Visserman van de gemeente Zwartewaterland). Martin Ekker is voorzitter van de stuurgroep. De stuurgroep bewaakt de realisatie van de bestuurlijke ambities en stuurt en steunt de regiegroep. De Regiegroep komt maximaal 6x per jaar bij elkaar. Naast het waterschap en de gemeenten is ook het drinkwaterbedrijf Vitens vertegenwoordigd in de Regiegroep. De groep bestaat uit managers van de betrokken organisaties. De regiegroep draagt zorg voor de voortgang in de samenwerking. De regiegroep draagt ook zorg voor adequate bemensing in de expertteams en afvalwaterteams. De leden van de regiegroep zijn verantwoordelijk voor de doorwerking van de resultaten in de afvalwaterteams.
3/9
9
Voor de dagelijkse aansturing van RIVUS is een ‘Trojka’ benoemd: Hans Schepman, Mark Heideveld en Henk Drost, als programma - manager, adviseur en - secretaris. De inzet van de programmanager en -adviseur worden gezamenlijk betaald door de deelnemers van RIVUS. In het kader van vermindering van kwetsbaarheid is bewust gekozen voor een driemanschap voor de dagelijkse aansturing. In de expertteams worden de opdrachten vanuit de Regiegroep inhoudelijk uitgewerkt. Bemensing van de teams vindt plaats zo veel mogelijk vanuit de eigen gelederen. Om grip te houden op de planning wordt gewerkt volgens het principe van projectmatig werken. Na goedkeuring door de regiegroep worden de producten geïmplementeerd in de afvalwaterteams. In Rivus verband zijn drie afvalwaterteams opgericht, te weten: - Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en waterschap Groot Salland. - Dalfsen, Staphorst, Zwartewaterland en waterschap Groot Salland - Kampen, Zwolle en waterschap Groot Salland. De afvalwaterteams zijn de verbindende schakel met de ambtelijke organisaties en verantwoordelijk voor het implementeren van de producten van de expertteams. Verder zorgen zij ervoor dat er onderling afstemming plaatsvindt over de dagelijkse beheerwerkzaamheden en investeringen. Zij stellen hiervoor jaarlijks een operationeel plan op. Navolgend worden enkele concrete voorbeelden van onze samenwerking kort toegelicht: Levenduurverlenging assets Een expertteam heeft de problematiek van de restlevensduur van de assets in beeld gebracht. En werkwijze ontwikkelt om op basis van risicoprofielen te komen tot onderbouwde keuzes voor verlenging van de restlevensduur. Een financiële besparing van tenminste 20% op de toekomstige vervangingskosten riolering is haalbaar. In ons regionaal feitenonderzoek is uitgegaan van een besparing van 10 %. Samen meten in de afvalwaterketen Het meten in de afvalwaterketen is samen met de gemeenten opgepakt. Planmatig, professioneel en maatschappelijk het goedkoopst! Van het begin tot het eind van het meettraject. De partners hebben structureel 1 fte aan menskracht ter beschikking gesteld om het meten professioneel te begeleiden. Er is een meetbeleid vastgesteld en er zijn meetplannen opgesteld. Inmiddels zijn er zo’n 150 meetvoorzieningen professioneel geïnstalleerd. Daarbij zijn goede resultaten te melden: - Op grond van de resultaten van een meetproject in Kampen, de wijk Haatland/Greente naar het optreden van water op straat is besloten om van een voorgenomen pakket aan hydraulische verbetermaatregelen slechts een paar maatregelen uit te voeren. Besparing op investeringen: € 500.000. - Op grond van metingen in het rioolstelsel van Wijhe is besloten om een bergezinkbassin niet aan te leggen en een leiding niet om te bouwen naar een bergbezinkleiding. Besparing op investeringen: € 500.000 Benutting regionale kennis ”Werk met werk” maken. Met de realisatie van de rioolwaterzuivering Hessenpoort is in het ontwerp, het besteksgereed maken en aanleg van de aanvoerleidingen optimaal gebruik gemaakt van de kennis bij het drinkwaterbedrijf Vitens, het waterschap Groot Salland en de gemeente Zwolle. In het tracé van de aanvoerleiding lag ook een drinkwaterleiding die vervangen 4/9
9
moest worden. Door de handen in één te slaan, is bespaard op de kosten, en is er optimaal gebruik gemaakt van de kennis bij de partners. BEANTWOORDING VRAGEN 1. Welk bedrag stelt uw regio zich tot doel te besparen door maatregelen in het kader van het Bestuursakkoord Water? Ten opzichte van de landelijke prognose voor kostenstijging realiseert Rivus in 2020 een besparing van 16 %. In de op 8 februari 2013 door alle partners ondertekende bestuurlijke ambitieverklaring (zie bijlage 3) is voor Rivus een besparingsdoelstelling vastgelegd van 5,0 miljoen euro per jaar in 2020. Mocht de uitwerking van de kansen uit het feitenonderzoek niet leiden tot de afgesproken besparing dan is in de ambitieverklaring de verplichting opgenomen om te zoeken naar aanvullende mogelijkheden om toch tot de totale besparing van 5,0 miljoen euro per jaar in 2020 te komen. Zoals eerder is toegelicht is er in onze regio in de periode voor 2010 al een aanzienlijke besparing gerealiseerd. Dit beïnvloedt in onze optiek het waardeoordeel over de zwaarte van onze financiële ambitie voor 2020. Navolgend lichten wij dit toe. Uit ons regionaal feitenonderzoek blijkt dat in 2010 de totale kosten voor het afvalwaterbeheer Rivus 49,5 miljoen euro bedragen. In het landelijk feitenonderzoek staat een stijging van circa 30% voor het rioleringsbeheer en circa 20% voor het zuiveringsbeheer. Met deze stijging zouden de kosten voor Rivus in 2020 toenemen tot 62 miljoen euro (blauwe doorgetrokken lijn). In het Bestuursakkoord Water is voor de afvalwaterketen voor 2020 een besparing van 12,7% afgesproken (blauwe gestippelde lijn). Totale kosten afvalwatersysteem Rivus € 63.000
€ 61.000
Prijspeil 2010 - Bedragen x 1000
€ 59.000
€ 57.000
Landelijk feitenonderzoek - autonome stijging totale kosten regio Rivus zonder beleidswijziging Landelijk feitenonderzoek - Totale kosten Rivus met 12,7% minder meerkosten Regionaal feitenonderzoek - Totale kosten regio Rivus Regionaal feitenonderzoek - besparingslijn Rivus
€ 62.032
Totale kosten regio Rivus (werkelijk)
€ 57.017 16%
Totale kosten regio Rivus (prognose) € 55.058 € 55.000
€ 53.000
€ 5.060
€ 51.957
€ 51.000 € 49.559 € 49.000
€ 47.000
€ 45.000 2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
In het regionaal feitenonderzoek is op basis van de meerjarenbegroting van het waterschap en de kostendekkingsplannen van de gemeenten een inschatting 5/9
9
gedaan/gemaakt van de kostenstijging in de periode van 2011 – 2020. Hieruit blijkt dat de totale kosten voor het afvalwaterbeheer binnen Rivus gemiddeld met slechts 15% stijgen (rode doorgetrokken streep) ten opzichte van 2010 tot een bedrag van 57 miljoen euro. Dit is beduidend lager dan de landelijke stijging. Dit komt voor een belangrijk deel door de besparingen die in de periode voor 2010 zijn gerealiseerd. Ten opzichte van de in het feitenonderzoek berekende kostenstijging is vervolgens een besparing becijferd van 5 miljoen euro in 2020. In de rode gestippelde lijn is de verwachte kostenontwikkeling inclusief besparing voor het afvalwaterketenbeheer binnen RIVUS weergegeven. Wanneer we als referentie de becijferde 62 miljoen euro in 2020 nemen, bedraagt de totale besparing voor RIVUS in 2020 16% (10 miljoen euro per jaar). Rivus koerst daarmee op een kostenstijging van 5% over de periode 2010 – 2020. De werkelijke kosten voor de jaren 2011 en 2012 (de groene driehoekjes) zijn lager dan de besparingslijn van Rivus (rode gestippelde lijn). Uit de recente Bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer van de Unie van Waterschappen over 2012 blijkt dat het waterschap qua kosten van het zuiveringsbeheer bijna de laagste van Nederland is. Zie onderstaande figuur, getallen zijn totale kosten zuiveringstechnische werken in euro per ve.
Zoals eerder vermeld is een samenwerking pas kansrijk als er vertrouwen en draagvlak is op alle niveaus van de betrokken partners. Pas dan kunnen partners zich binden en verbinden. Maar er is nóg een essentiële voorwaarde voor een succesvolle samenwerking, namelijk een gedragen en zingevende ambitie. Daarom zijn naast financiële doelstellingen in de ambitieverklaring nog drie andere doelstellingen geformuleerd: - Het vergroten van de professionaliteit in het operationeel beheer van de afvalwaterketen. Het gaat hier om zaken als goed opdrachtgeverschap, beheersing van de assets, klantgerichtheid, innovatiekracht, focus op taken deskundigheid, etc. - Het laten afnemen van de kwetsbaarheid van de organisatie van het beheer van de afvalwaterketen.
6/9
9
-
Het realiseren van een duurzamere waterketen. Duurzaamheid wordt vaak uitgedrukt in de drie P’s, People, Profit, Planet. Omdat People en Profit in belangrijke mate zijn opgenomen in de andere doelstellingen wordt duurzaamheid in dit verband vooral benaderd vanuit de Planet kant.
Wij hebben een werkwijze ontwikkelt om de voortgang van de realisatie van onze ambities te monitoren. Deze werkwijze hebben wij beschikbaar gesteld aan de landelijke werkgroep monitoring realisatie doelen BAW. Deze landelijke werkgroep is mede op grond van ons initiatief ontstaan. 2. Wat zijn in 2013 de totale uitgaven of lasten van de afvalwaterketen in uw regio? De totale kosten (begroting) voor de afvalwaterketen van Rivus in 2013 bedragen 49 miljoen euro (prijspeil 2010) onderverdeeld in 16 miljoen aan kapitaallasten en 33 miljoen aan exploitatiekosten. 3. Welke maatregelen treft u om de beoogde besparing te behalen? Binnen Rivus wordt op inhoudelijk, management en bestuurlijk niveau intensief en met veel enthousiasme gewerkt aan het realiseren van de vier doelstellingen. De RIVUS structuur stuurt en faciliteert deze samenwerking. Om een indruk te geven van de betrokkenheid van de partners; er is een personeelspool gevormd met daarin zo’n 100 inhoudelijk deskundigen (rioleurs, procestechnologen, civiel deskundigen, wektuigbouw-kundigen, planvormers, financieel deskundigen, communicatie-adviseurs, etc) van de RIVUS partners die in aanmerking komen voor inzet binnen RIVUS. Om op projectmatig wijze invulling te geven invulling aan de realisatie van de ambities is een uitvoeringsprogramma opgesteld voor de periode 2013 – 2015 (zie bijlage 4). In volgende tabel is een overzicht opgenomen van de maatregelen die worden uitgevoerd. Voor nadere informatie verwijzen wij u naar het regionaal feitenonderzoek (bijlage 2) en het uitvoeringprogramma (bijlage 4). Omdat de resultaten van het onderzoek naar vergaande integratie, dat in 2015 wordt uitgevoerd, een forse impact kan hebben op RIVUS, beperkt het uitvoeringsprogramma zich tot de periode 2013 - 2015. Na besluitvorming over hoe de verdergaande integratie vorm krijgt, wordt een nieuw programma voor de periode tot 2020 opgesteld.
Maatregel Visievorming; Het ontwikkelen van een gezamenlijke lange termijn visie op de regionale afvalwaterketen. Het betreft een vertaling van de landelijke denkbeelden naar de regio.
Optimalisatie dagelijks beheer; Gezamenlijk en gestructureerd identificeren en implementeren van verbeteringen in het operationeel beheer. Opstellen van gezamenlijk incidentenplan afvalwaterketen.
Effect Deze maatregel heeft vooral betrekking op het verhogen van de duurzaamheid. Maar door het werken vanuit een regionale gezamenlijke visie zullen ook geplande investeringsmaatregelen worden heroverwogen. De verwachte besparing loopt op tot 0,4 miljoen euro per jaar in 2020 Deze maatregel heeft vooral betrekking op het verhogen van de professionaliteit en het verminderen van de kwetsbaarheid. Maar natuurlijk leidt deze maatregel ook tot een kostenbesparing. Deze loopt op tot tenminste 0,12 miljoen euro per jaar in 2020. 7/9
9
-
Uitbesteden van onderhoud wegen, groen en riolering op RWZI’s aan gemeenten. Bundelen van operationele deeltaken. Assetmanagement; Toepassing van renovatietechnieken in de afvalwaterketen. Uniformering onderhoud van rioolgemalen en rwzi’s Standaardisering van rioolgemalen; Verlengen levensduur assets Vergelijkbare financiële systematiek: Veel boekhoudingen van de partners zijn gericht op het afleggen van verantwoording, het budgetrecht domineert. Dit levert onvoldoende financiële informatie op om inzicht te krijgen in de doelmatigheid van het beheer. Data, meten en monitoring: Eenduidig vastleggen systeemdata. Inzicht in functioneren afvalwaterketen.
Afstemming programmering wegen en riolering. Kennismagement; Het op gestructureerde wijze vastleggen, ontsluiten en sturen van de kennis binnen Rivus Publiek-private samenwerking; Optimaal gebruik maken van marktpartijen om tot effectieve, efficiënte en innovatieve uitvoering van diensten en werken te komen. Verdergaande integratie; In 2015 wordt een onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheden voor vergaande samenwerking of een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie.
Deze maatregel leidt vooral tot kostenbesparing, die oplopen tot 1,2 miljoen euro per jaar in 2020.
Betrouwbare en vergelijkbare financiële gegevens, die bruikbaar zijn voor bedrijfseconomische afwegingen binnen RIVUS.
Deze maatregel leidt vooral tot verhogen van de professionaliteit en duurzaamheid. De extra kennis over het functioneren zal op termijn leiden tot besparingen. Leidt tot extra professionaliteit en een besparing oplopend tot tenminste 0,02 miljoen per jaar in 2020 Deze maatregel leidt tot een vermindering van de kwetsbaarheid en een verhoging van de professionaliteit. Deze maatregel leidt tot een vergroting van de professionaliteit en de duurzaamheid. Daarnaast is er een kostenbesparing voorzien oplopend tot 0,76 miljoen euro per jaar in 2020. Verdergaande integratie moet leiden tot een vermindering van de kwetsbaarheid en tot een besparing oplopend tot 2,6 miljoen euro per jaar in 2020.
4. Hoe ver bent u met het behalen van deze doelen? Het gaat om minder kosten, minder kwetsbaarheid en meer kwaliteit. Rivus is op koers. Er wordt vol energie gewerkt aan de realisatie van de doelstellingen van Rivus. We volgen daarbij een projectmatige aanpak. In bijlage 5 is een voorbeeld van deze aanpak opgenomen. Conform planning zijn vijf geplande vijf expertteams aan het werk met de volgende thema’s: - Toepassing van renovatietechnieken in de afvalwaterketen. - Verlengen van de levensduur van de afvalwaterketen assets. Hierbij wordt ook gebruik gemaakt van de kennis van Vitens. - Het systematisch identificeren en benutten van optimalisatiekansen in het operationele dagelijks afvalwaterketenbeheer. - Het vergelijkbaar maken van de financiële systematiek van de partners. 8/9
9
- Eenduidig vastleggen van systeemkennis van de afvalwaterketen. De producten van deze teams worden conform de planning opgeleverd in 2013. De producten gelden voor het gehele Rivus samenwerkingsverband. De expertteams zijn bemenst met deskundigen uit de eigen gelederen. Hierdoor wordt kennis overgedragen en de kwetsbaarheid verminderd. We merken dat partners nu al gebruik maken van de door de expertteams ontwikkelde producten. Zo vindt in de verschillende afvalwaterteams momenteel een gezamenlijke aanbesteding plaats voor reiniging, inspectie en het relinen van de riolering. Daarbij worden kosten bespaard en wordt optimaal gebruik gemaakt van de kennis bij de partners.
5. Kunt u een beschrijving geven van een getroffen maatregel voor doelmatige samenwerking, die u zelf beschouwt als een ‘best practice’ in uw regio. Wat is hier zo goed aan/wat valt hiervan te leren? Het samenwerkingsverband Rivus is een enthousiaste groep en goed georganiseerd op zowel bestuurlijk niveau als op het niveau van managers en inhoudelijk deskundigen. We zijn bottom up gestart, op basis van vertrouwen en hebben gedurfd om steeds een stap verder te zetten. Uiteindelijk zijn we doorgegroeid naar een professioneel samenwerkingsverband. De bestuurders hebben een ambitieverklaring getekend en er wordt planmatig gewerkt, conform het principe opdrachtgever-opdrachtnemer. Door de brede personeelspool is het draagvlak binnen de organisaties vergroot. Expert- en afvalwaterteams zijn slagvaardig aan het werk om concrete resultaten te boeken. Het enthousiasme is groot omdat er vertrouwen is in de aanpak en gewerkt wordt aan het realiseren van een zingevende ambitie. De werkwijze voor het verlengen van de levensduur van de assets, het samen meten in de afvalwaterketen en het optimaal benutten van regionale kennis zijn concrete voorbeelden van de resultaten van deze samenwerking. Voor meer informatie over Rivus, zie ook onze website, www.rivus.net Bijlagen Bijlage 1: Overzicht activiteiten en resultaten samenwerking. Bijlage 2: Regionaal feitenonderzoek. Bijlage 3: Ambitieverklaring RIVUS. Bijlage 4: Uitvoeringsprogramma 2013 – 2015. Bijlage 5: Voorbeeld aanpak item levensduurverlenging.
9/9
