BIBLIOGRAFI
A. Arsip Nasional Republik Indonesia AVROS 1892-1985 No. 358, Verslag van het Pathologisch Laboratorium MedanDeli (Sumatra’s Oostkust) over de Jaren 1907-1921, ANRI. Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1880 No. 133
B. Jurnal, Artikel, Makalah, Laporan, Skripsi dan Disertasi Baermann, Gustav. 1926. Rapport XII-XX 1919-1925 Serdang Doctor Fonds, Hospitaal Petoemboekan Ooskust van Sumatra. Medan: TYP Varekamp & Co. Baha Uddin, “Politik Etis dan Pelayanan Kesehatan di Jawa pada Awal Abad XX: Studi Kebijakan Kesehatan Pemerintah Kolonial Hindia Belanda”, Makalah pada Konferensi Nasional Sejarah VIII, 14 – 17 November 2006. ___________ . “Antara Preventif dan Kuratif: Kebijakan Kesehatan Pemerintah Kolonial pada Awal Abad XX”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari https://www.academia.edu. ___________ . “Kondisi Kesehatan Masyarakat Jawa Abad XIX”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari https://www.academia.edu. ___________ .“Pelayanan Kesehatan Rumah Sakit pada Masa Kolonial”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari https://www.academia.edu. Catalogus van de Inzending van de Oostkust van Sumatra op de Eerste Hygienische Tentoonstelling In Nederlandsch Indie (EHTINI) te Bandoeng, 25 Juni Tot 10 Juli 1927. Medan: Varekamp & Co. 1927. Donath, W. F. 1945. “A Short History of Beri-beri Investigations In the Netherlands Indies”, dalam Pieter Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and Scientists In the Netherlands Indies. New York: Board for the Netherlands Indies. Rachman, Farin Wahyu. “Penyakit Tropis”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari https://www.academia.edu.
104 Universitas Sumatera Utara
Hesselink, Liesbeth. 1992. ”Prostitution a Necessary Evil, Particularly in the Colonies Views on Prostitution in the Netherlands Indies”, dalam Elsbeth LocherScholten dan Anke Niehof (eds.). Indonesian Women in Focus: Past and Present Notions. Leiden: KITLV Press. Kuenen, W. A. 1914. “De Prophylaxis tegen het Invoeren van Ziekten op CultuurOndernemingen”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem Kiewiet de Jonge (eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren, Administrateurs en Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in Nederlandsch-lndie. Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij. ___________ . 1915. “De Bacillaire Dysenterie”, Geneeskundige Tijdschrift voor Nederlandsch-Indie. Batavia: G. Kolff & co. Locher-Scholten, Elsbeth. 1992. “The Nyai in Colonial Deli: A Case of Supposed Mediation”, dalam Sita van Bemmelen, dkk. (eds.). Women and Mediation in Indonesia. Leiden: KITLV Press. Mawardi, Nugroho Kusumo. 2010. “Wabah Penyakit dan Pelayanan Kesehatan Penduduk Pada Masa Mangkunegaran VII 1919-1944”, Skripsi S-1, belum diterbitkan. Surakarta: Universitas Sebelas Maret. Mededeelingen van het Patologisch Laboratorium te Medan-Sumatra No. 8. Medan: TYP Varekamp & Co. 1930. Rosidah, Iyos. 2012. “Eksploitasi Pekerja Perempuan di Perkebunan Tembakau Deli Sumatera Timur 1870-1930”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Semarang: Universitas Diponegoro. Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1912. “Die Gesundheitlichen Verhaltnisse des Arbeiterstandes der Senembah Maatschappy“, Archiv fur Schiffs- und Tropen Hygiene. Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth. Schuffner, W. A. P. 1914. “De Prophylaxe van Cholera, Amobendysenterie, Bacillendysenterie en Typhus”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem Kiewiet de Jonge (eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren, Administrateurs en Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in Nederlandsch-lndie. Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij. Snapper, I. 1945. “Medical Contributions from the Netherlands Indies”, dalam Pieter Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and Scientists In the Netherlands Indies. New York: Board for the Netherlands Indies.
105 Universitas Sumatera Utara
Snijders, E. P. 1921. “Het leven van den Geneeskundigen Kring S.O.K. van 31 Januari 1896 – 31 Januari 1921”, Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indie. Batavia: G. kolff & co. Tideman, J. 1919. “Penampungan Kuli Kontrak di Pantai Timur Sumatera”, Kolonial Studien. Verslag Nopens de Overwogen Plannen en Maatregelen Betreffende de Kolonisatie van Javaansche Werklieden op de Cultuurondernemingen ter Oostkust van Sumatra in Verband met de Voorgenomen Afschaffing der Zoogenaamde Poenale Sanctie in de Koelieordonnantie. Weltevreden: Landsdrukkerij. 1920. Verslag over het boekjaar 1928 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1929. ___________ boekjaar 1929 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1930. ___________ boekjaar 1930 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1931. ___________ boekjaar 1931 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1932. ___________ boekjaar 1932 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1933. ___________ boekjaar 1933 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1934. ___________ boekjaar 1934 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1935. ___________ boekjaar 1935 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1936. ___________ boekjaar 1936 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1937. ___________ boekjaar 1937 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1938.
106 Universitas Sumatera Utara
___________ boekjaar 1938 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1939. ___________ boekjaar 1939 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy. 1940. Yasmis. 2008. “Kuli Kontrak di Perkebunan Tembakau Deli Sumatera Timur 18801915”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Jakarta: Universitas Indonesia. Z., Mumuh Muhsin. 2012. “Bibliografi Sejarah Kesehatan Pada Masa Pemerintahan Belanda”, dalam Paramita, Jurnal Sejarah dan Pembelajaran Sejarah. Vol. 22, No. 2 – Juli.
C. Buku-Buku Alkema, B. 1929. Arbeidswetgeving in Nederlandsch-Indie Inzonderheid met het Oog op de Oostkust van Soematra. Haarlem: NV. H. D. Tjeenk Willink & Zoon. Basharshah II, Tengku Lukman Sinar. Tanpa Tahun Terbit. Bangun dan Runtuhnya Kerajaan di Sumatera Timur. Medan: Tanpa Penerbit. Bool, H. J. 1903. De Chineesche Immigratie Naar Deli. Utrecht: Oostkust van Sumatra Instituut. Brand, J. van den. 1902. De Millionen uit Deli. Amsterdam: Hoveker & Wormser. Bremen, Jan. 1997. Menjinakkan Sang Kuli: Politik Kolonial, Tuan Kebun, dan Kuli di Sumatra Timur pada Awal Abad Ke-20. Jakarta: PT. Pustaka Utama Grafiti. Devi, T. Keizerina. 2004. Poenale Sanctie: Studi Tentang Globalisasi Ekonomi dan Perubahan Hukum di Sumatera Timur (1870-1950). Medan: Program Pasca Sarjana USU. Driel, B. M. van. 1931. Iets Over de Zorg voor den Gezondheidstoestand der Ondernemingsarbeiders In de Toekomst. Batavia: G. Kolff Eric R. Walt. 1982. Europe and The People Without History. Berkeley: University of California Press. Erman, Erwiza. 1995. Kesenjangan Buruh Majikan Pengusaha, Koeli, dan Penguasa: Industri Timah Belitung, 1852-1940. Jakarta: Pustaka Sinar Harapan.
107 Universitas Sumatera Utara
Gottchalk, Louis. 1985. Mengerti Sejarah, terjemahan dari Nugroho Notosusanto. Jakarta: UI Press. Grimble, A. S. 1987. Pedoman Diagnosa dan Pengobatan Penyakit Kelamin, terjemahan dari Bodiono Santoso. Jakarta: Yayasan Essentia Medica. Jaelani, Gani A. 2013. Penyakit Kelamin di Jawa 1812-1942. Bandung: Syabas Books. Janssen C. W. dan H. J. Bool. 1939. Senembah Maatschappij 1889-1939. Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen. Kartodirdjo, Sartono dkk. (eds.). 1977. Sejarah Nasional Indonesia IV. Jakarta: Balai Pustaka. Kian, Loe Ping . 1941. Syphilis en Zwangerschap. Batavia: Keng Po. Kooreman, P. J. 1902. De Koelie-Ordonnantie tot Regeling van de Rechtsverhouding tusschen Werkgevers en Werklieden in de Residentie Oostkust van Sumatra. ’s Gravenhage: [s.n]. Kouwenaar. 1929. Feuilleton de Organisatie van den Medischen en Hygienischen Dienst In het Cultuurgebied der Oostkust van Sumatra. Batavia: G. Kolff & Co. ___________ . 1936. De Gezondheidszorg ter Oostkust van Sumatra 1911-1935, [s.i.]: [s.n.]. Kuenen, W. A. 1910. Het Ontwerp van Mr. van Blommestein en de Hygienische en Geneeskundige Voorwarden, Waaronder de in Contract Werkende Arbeiders in Deli Leven. Medan: NV. De Deli Courant. Kuenen, W. A. 1914. De Hygienische Toestanden in Deli. Medan: Deli Planters Vereeniging. Kuntowijoyo. 1995. Pengantar Ilmu Sejarah. Yogyakarta: Yayasan Bentang Budaya. Loedin, A. A. 2010. Sejarah Kedokteran di Bumi Indonesia. Jakarta: Pustaka Utama Grafiti. Mubiyarto. 1992. Tanah dan Tenaga Kerja Perkebunan Kajian Sosial Ekonomi. Yogyakarta: Aditya Media.
108 Universitas Sumatera Utara
Pelzer, Karl J. 1985. Toean Keboen dan Petani, Politik Kolonial dan Perjuangan Agraria. Jakarta: Sinar Harapan. Said, Muhammad. 1990. Koeli Kontrak Tempo Doeloe Dengan Derita dan Kemarahannya, Cetakan ke II. Medan: PT. Harian Waspada. Satrio (et. al). 1978. Sejarah Kesehatan Indonesia Jilid I. Jakarta: Depkes RI. Schoute, D. 1934. De Geneeskunde in Nederlandsch-Indie Gedurende de Negentiende Eeuw. Batavia: G. Kolff & Co. Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1910. De Gezondheidstoestand van de Arbeiders, Verbonden aan de Senembah-Maatschappij op Sumatra, Gedurende de Jaren 1897 tot 1907. Amsterdam: De Bussy. Snijders,
E. P. 1921. Koeliehuisvesting en Geneeskundige Rubberondernemingen. Amsterdam: De Bussy.
Dienst
op
Stoler, Ann Laura. 2005. Kapitalisme dan Konfrontasi di Sabuk Perkebunan Sumatra 1870-1979. Yogyakarta: KARSA. Szekely-Lulofs, Madelon Hermine. 1985. Kuli. Jakarta: Gratipiers Vervoort, H. 1921. Eenige Statistische Cijfers over Ziekte en Sterfte onder de Arbeiders op de Ondernemingen ter O. K. van Sumatra over het Jaar 1918. Medan: TYP De Deli Courant. Volker, T. 1928. Van Oerbosch tot Cultuurgebied, Een Schets van de Beteekenis van de Tabak, de Andere Cultures en de Industrie ter Oostkust van Sumatra. Medan: TYV. Varekamp & Co. Widoyono. 2008. Penyakit Tropis: Epidemiologi, Penularan, Pencegahan dan Pemberantasannya. Jakarta: Erlangga.
109 Universitas Sumatera Utara
