12 SEPTEMBER 2015
BEWUST OUDER WORDEN
Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie van De Telegraaf
P3 Het financiële plaatje na uw pensioen P9 Tips om fit de herfst door te komen P15 Keurmerk seniorvriendelijk ziekenhuis P11
De caravan is weer helemaal hip
Jan Slagter:
“Uitdagingen houden een mens jong en flexibel”
Bewust ouder worden
02 Voorwoord
Jan Slagter wil volop in het leven staan Het levensmotto van Jan Slagter (61), voorzitter van omroep MAX? ‘Vooral blijven dromen’. Deze maand bestaat MAX precies tien jaar. Hij is trots als een pauw op de door hem destijds opgerichte omroep voor vijftigplussers.
Jan Slagter (61) BEELD: MIKE ROELOFS
Uitdagingen houden een mens jong en flexibel”
08
11
“We waren tien jaar geleden het lachertje van Hilversum. En kijk eens waar we nu staan, hoe succesvol onze programma’s zijn, ook onder jongeren! Dat is toch geweldig?’’ Slagters agenda is onveranderlijk propvol, hij oogt onverslaanbaar. ,“Natuurlijk merk ik dat ik ouder word, maar als je daar te veel bij stilstaat ga je dat pas echt voelen. Dus ik probeer actief in het leven te staan. Bewust ouder worden betekent volgens mij: midden in de samenleving staan, meedoen en meetellen.’’ Slagter probeert goed in conditie te blijven. “Ik sta iedere dag een halfuur op de loopband en let op wat ik eet. Roken doe ik nog wel, maar ik ben bezig ook daar vanaf te komen. Ik merk wel dat ik tegenwoordig ’s avonds een powernapje nodig heb, dan slaap ik een halfuurtje in mijn stoel. Ik weet het, dat klinkt heel erg als een oude man, maar daarna kan ik tot wel twaalf, een uur in de weer blijven. Ik kom regelmatig mensen van zeventig of tachtig tegen die volop in het leven staan. Dat is beslist ook mijn ambitie voor de toekomst.’’
Lessen
Als boegbeeld van de ouderenomroep is het thema ouder worden iets wat hem bijna dagelijks bezighoudt. Persoonlijk heeft hij geen enkele moeite met dat proces. “Ik heb doelen en ambities, de drang om mooie programma’s maken voor ouderen, voor hen op te komen. Ik kan me onnoemelijk kwaad maken over hoe er met ouderen wordt omgegaan door de politiek, ik vind dat MAX de taak heeft zich voor hen in te zetten. Verder heb ik kinderen van 17 en 20 jaar, die houden me ook bij de tijd. Maar ik besef dat ik gezegend ben met mijn gezondheid. Ik spreek genoeg ouderen met lichamelijke problemen die hen belemmeren in hun activiteiten.’’ Met de jaren Slagter is wel enigszins veranderd, vindt hij. Iets rustiger geworden misschien? “Ik relativeer meer dan pakweg tien jaar geleden. Ik heb geleerd nee te zeggen. Ik maak me nog steeds best snel druk, maar minder dan vroeger. Ook lees ik nu graag biografieën, het is boeiend om je eigen leven naast dat van anderen te leggen en daar
Inhoudsopgave 04
Opzien tegen de stille, eenzame nacht Slapeloosheid succesvol te lijf
05
Horeca-echtpaar Peter en Ans Harkema Grunningse gastvrijheid in Maastricht
06
De spelregels om jong te blijven Interview hoogleraar geriatrie Marcel Olde Rikkert
07
Het nieuwe levenstestament De zaken goed geregeld tijdens uw leven
15
Keurmerk Seniorvriendelijke ziekenhuizen 60 procent van de patiënten is een ouder iemand
Fit d e he rfst Vita doo min r es s lik of n iet? ken P 09
lessen uit te trekken. Vroeger interesseerde dat me niet.’’
Uitdagingen
Naast zijn voorzitterschap, het presenteren van MAXprogramma’s, het vele reizen en zijn vrijwilligerswerk, is hij in de weer met het oprichten van een verpleeghuis. Een idee dat ontstond door alle klachten die hij kreeg over de zorg. Het huis gaat begin 2017 open, ergens in Nederland. “Het is een uitdaging, maar het gaat lukken, zeker. Tien jaar geleden wist ik ook niets meer van televisie dan hoe je het toestel aan en uit zet. Uitdagingen houden een mens jong en flexibel. Of je nu een bedrijfje begint of vrijwilligerswerk gaat doen, bij welke leeftijd je ook hebt. Ouderen moeten niet zeggen, dat kan ik niet meer, ze moeten juist vooral hun eigen gang blijven gaan.’’ Als Slagter al een levensmotto heeft is het volgens hem: blijven dromen. “Nooit, echt nooit denken: nu ben ik te oud om te dromen.’’
Jan Slagter Colofon Dit is een commerciële bijlage van
Project Manager: Sven Kok Coördinatie: Loft 238 Tekst & Media Redactie: Monique Brandt, Miriam van Coblijn, Jacques Koch, Paul Claasen, Hans Pieters, Paul Poley Vormgeving: Lydia de Vries Voor meer informatie over de themakranten van Custom Publishing of als u zelf een idee heeft voor een uitgave, kunt u contact opnemen met Sales Manager Dennis Lanson, 088 824 2898
03
Bewust ouder worden
Het appeltje voor de dorst Maakt u zich wel eens zorgen over uw toekomstige financiën? Dan bent u waarschijnlijk goed op de hoogte van het nieuws. De afgelopen jaren rolden de onheilstijdingen over elkaar heen. De huizenmarkt in het slop, de pensioenen onder vuur. En ouderen lijken daarbij extra hard geraakt. Ook in de begroting voor komend jaar lijken ouderen er qua koopkrachtplaatjes karig vanaf te komen. Toch heeft de gemiddelde 50-plusser het tot voor kort financieel redelijk goed voor elkaar, blijkt uit een rapport van het ministerie van Financiën (zie kader). Maar hoe warmpjes zit ú erbij? En hoe zit dat na uw pensionering? Grote kans dat u deze vraag op gevoel beantwoordt. Daarin bevindt u zich in goed gezelschap: vier op de vijf mensen handelen als het om geldzaken gaat vooral op emotie
1
en gevoel. En dat gevoel is dan ook nog eens heel persoonlijk. Waar de een denkt ‘ik bouw pensioen op via mijn werk, dus het zal straks wel goed zitten’, maakt de ander zich druk of het allemaal wel genoeg is. Het rationele antwoord op de vraag of u zich zorgen moet maken, is net zo persoonlijk als de emotionele component. Het goede nieuws is dat u met een klein beetje moeite in beeld krijgt of u een redelijk onbezorgd pensioen tegemoet kunt zien of dat er nog werk aan de winkel is en extra moet worden gespaard.
Uw financiële verplichtingen
Het maakt verschil of u in een sociale huurwoning met huursubsidie woont, zware hypotheeklasten hebt of andere financiële verplichtingen. Maar liefst 700.000 huiseigenaren hebben geen hypotheekschuld. Niet geheel verwonderlijk is de helft hiervan 65-plusser. In de toekomst zal dit aantal toenemen. Van de bestaande hypotheken is driekwart een annuïteitenhypotheek. Dat betekent dat u verplicht aflost en uw huis zo elk jaar wat meer van u en wat minder van de hypotheekverstrekker wordt. En dat u misschien wel rond uw tachtigste hypotheekvrij bent. De hypotheeknemers met een aflossingsvrije hypotheek of een spaarhypotheek moeten het hebben van het herstel van de huizenmarkt en het rendement op de spaarpot.
Goed geboerd in de jaren ’90 Zowel qua inkomen als vermogen is de positie van ouderen de afgelopen twee decennia verbeterd: • Ouderen hadden in 2010 (gecorrigeerd voor inflatie) in doorsnee 26% meer inkomen dan de ouderen in 1990. Een belangrijke reden is dat steeds meer ouderen een aanvullend pensioen hebben opgebouwd en dit aanvullend pensioen gemiddeld ook hoger is dan vroeger.
• Tussen 1993 en 2010 is het netto vermogen van ouderen, gecorrigeerd voor inflatie, in doorsnee meer dan verviervoudigd, met dank aan de huizenprijsstijging in de jaren negentig. Ongeveer 40% van de ouderen beschikt over een vermogen van meer dan 200.000 euro, vaak in de vorm van overwaarde op het eigen huis.
(bron: ‘Inkomen en vermogen van ouderen’, ministerie van Financiën)
2
Uw vermogen
Het startpunt van uw pensioen Om te bepalen hoe u er zo meteen voorstaat, moet u eerst weten waar u nu staat. Met de informatie van de volgende sites zal dat een heel eind lukken: 1. Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud, www. nibud.nl) biedt een overzicht uit welke bronnen u na uw pensioen inkomsten kunt verwachten en hoeveel u eigenlijk echt nodig heeft. 2. Mijnpensioenoverzicht.nl biedt u inzicht in het pensioen dat u bovenop uw AOW heeft opgebouwd bij uw (verschillende) werkgever(s) en het eindbedrag dat u bij een ongewijzigd dienstverband kunt verwachten. 3. Op de site van de Belastingdienst vindt u de Rekenhulp Lijfrentepremie. Hiermee ziet u in een paar eenvoudige stappen of in de afgelopen zeven jaar sprake was van een pensioentekort. 4. Welk bedrag zet u (maandelijks) opzij? Hoeveel spaargeld en beleggingen heeft u opgebouwd? En hoeveel geld wilt u tegen uw pensioen op uw rekening hebben staan? Trek het bijeen gespaarde vermogen af van dit laatste bedrag en deel de uitkomst door het aantal jaren dat u nog heeft te gaan tot uw pensioen? In één oogopslag weet u of u op de goede weg bent.
De financiële levensroute kent qua vrij besteedbaar vermogen in het begin van de carrière een stijgende lijn, met een daling als de kinderen gaan studeren. De jaren voor het pensioen zijn financieel vaak redelijk onbekommerd en daarna volgt het grote vraagteken. Eigen spaargeld, aandelen en andere bezittingen maken daarbij net het verschil. Het voordeel van spaargeld is dat u het geld kunt besteden hoe en wanneer u dat zelf bedenkt. Daarom kun je er eigenlijk nooit genoeg van hebben. Zet u van uw 50ste tot uw 65ste elke maand 250 euro opzij, dan heeft u tien jaar later 30.000 euro gespaard. Daarbovenop komt nog eens rente op rente: bij een gemiddeld rendement van 3 procent levert de maandelijkse inzet op uw 65ste een bedrag van 35.000 euro op. Verdeeld over de eerste tien jaar van uw pensioen is dat 3.500 euro netto extra besteedbaar inkomen bovenop uw pensioen en AOW. En nu de kurk van de woningmarkt is, zit er misschien wel een bonus in het vat als u uw gezinswoning te zijner tijd inruilt voor een comfortabel appartement.
3
Wensen en doelen
Voor inzicht in uw financiële gezondheid moet u uw persoonlijke wensen en doelen, en niet te vergeten uw levensstijl, goed in kaart brengen. De meeste mensen geven het leven dat ze gewend zijn niet graag op. Los daarvan, vermoedelijk heeft u een vriendengroep om u heen verzameld, die er min of meer dezelfde levensstijl op nahoudt. Een klein beetje aan luxe inbinden lukt nog wel, maar het moet wel leuk blijven. Dat betekent wel dat u nu misschien beter wat kunt inbinden om daar straks de vruchten van te plukken.
Bewust ouder worden
04
“Pak je slaapprobleem overdag aan” Ouderen slapen vaak minder goed. Slecht slapen kan aanleiding geven tot ingrijpende klachten, zoals overprikkeldheid, angst en frustratie. Toch is er écht iets aan te doen. Wees actief
Een extra glas wijn voor het slapengaan, melk met honing, kruidenthee, of drastischer maatregelen, zoals het slikken van melatonine of slaapmedicatie. Mensen die ten einde raad zijn door hun slapeloosheid proberen van alles om ’s nachts die broodnodige slaap te krijgen. Volgens Rob de Ron, slaapdeskundige en oprichter van de Slaapcursus, ligt daar eigenlijk de kern van het probleem: “Als je iets doet om beter te kunnen slapen, werkt dat voor je hersenen averechts. Die krijgen het signaal ‘wees op je hoede’. Er komt zo te veel druk op de slaap te liggen, met als gevolg dat het probleem eerder groter wordt dan kleiner. Vandaar dat ik zeg: je slaapprobleem los je overdag op, en niet kort voor het slapen gaan.”
Dat maakt nieuwsgierig. Een nachtelijk slaapprobleem overdag oplossen, hoe werkt dat? De Ron: “Essentieel voor een goede nachtrust is de kwaliteit van je activiteiten overdag. Een oudere die de hele dag achter de geraniums blijft zitten – om het zo te zeggen – krijgt fysiek en mentaal te weinig uitdaging om goed te kunnen slapen. Daarom adviseer ik om iets uitdagends te doen wat binnen het vermogen van die oudere ligt. Of dat nu tuinieren, vrijwilligerswerk, het huis verbouwen, zingen in een koor of fietsen is. Als het maar een activiteit is die maakt dat vooral je hersenen die slaap verdienen!”
Neem pauzes
Overigens pleit De Ron met nadruk niet voor alleen maar actief bezig zijn overdag. “Integendeel, want regelmatige pauzes – waarin je even iets wezenlijk anders doet dan daarvoor – maken juist integraal onderdeel uit van een
goed biologisch waakritme. Stel dus grenzen die passen bij je hersenen: doe bijvoorbeeld gedurende drie kwartier een activiteit, en neem dan een kwartier pauze. Belangrijk is dat je je dag zo indeelt dat je minder moe, maar wél voldaan, naar bed gaat. Vaak zijn mensen namelijk té moe om te slapen.”
rustig gaan liggen met eventueel een ontspanningsoefening, zonder in slaap te vallen.” Hét recept voor een goede slaap is dus: overdag een mooie balans vinden tussen uitdagende activiteiten, pauzes en rust. Slaap lekker!
Pauze is daarbij wel iets anders dan rusten. De Ron: “Je neemt wel 10 keer pauze op een dag, terwijl je maar 1 of 2 keer rust: ergens tussen 13.00 en 16.00 uur en in de loop van de avond. Veel ouderen doen een middagdutje. Dat kan, wanneer je maar accepteert dat je dan ’s nachts minder uren zult slapen. Omdat ’s nachts kleine dingen groter worden en er geen afleiding is zoals overdag, ben je eerder geneigd te gaan piekeren. Je kunt gaan opzien tegen die stille, eenzame nacht. Daarom raad ik aan overdag wel te rusten, maar niet te slapen, zodat je `s nachts niet wakker ligt. Rusten wil zeggen: een halfuurtje
Rob de Ron, slaapdeskundige
Zorg voor een activiteit die maakt dat je hersenen de slaap verdienen”
Je ziet hem niet, je hoort beter en kunt meer. Onzichtbaar! Lyric maakt het mogelijk. Er gloort hoop aan de horizon voor mensen met een mild gehoorverlies. Lyric is een uniek hoortoestel dat onzichtbaar 24 uur per dag gedragen kan worden, meerdere maanden lang. Een contactlens voor je oor, als het ware. Lyric wordt diep in de gehoorgang, vlak voor het trommelvlies, geplaatst. Dat zorgt ervoor dat het toestel 100% onzichtbaar is en 24 uur per dag, 7 dagen per week gedragen kan worden, meerdere maanden lang. Het unieke is dat het toestel tijdens dagelijkse activiteiten gebruikt kan worden, dus ook tijdens het sporten, slapen en douchen.
Probleemloos Gebruikers van Lyric hebben geen last van de traditionele ongemakken van hoortoestellen, zoals het meerdere keren per dag inbrengen en verwijderen van het toestel, het vervangen van batterijen en het reinigen. Bovendien zorgt de plaatsing ervoor dat het oor het geluid op een natuurlijke wijze omzet, voordat de Lyric-microfoon het opvangt en het versterkt aan het trommelvlies aanbiedt.
Gebruikscomfort Vergeleken met het huidige aanbod van hoortoestellen biedt Lyric veel gebruikscomfort tijdens telefoneren en bij wind. Ook ’s nachts kunnen belangrijke geluiden gehoord worden, en het hoortoestel kan bovendien niet zo gauw kwijtraken. Lyric is echt een uitkomst, met name voor mensen met een mild tot matig gehoorverlies.
Lyric. De contactlens voor je oor.
Probeer Lyric vrijblijvend uit Iedereen die meer wil kunnen, beter wil horen maar niks wil laten zien kan op probeerlyric.nl vrijblijvend een proef aanvragen. Je kunt ook tijdens kantooruren gratis bellen naar 0800-22 000 55 voor meer informatie. Lyric zou zomaar de oplossing kunnen zijn voor jouw hoorprobleem!
05
Bewust ouder worden
Vloerisolatie:
comfortabel, energiezuinig en gezond TONZON is de uitvinder van ‘opvouwbaar’ isolatiemateriaal, in de woorden van TONZON-oprichter en bedenker Ton Willemsen ‘een flexibele thermosfles’. Naast lagere stookkosten verbetert de luchtkwaliteit binnenshuis enorm. Op Duurzame Dinsdag 2013 kreeg Willemsen voor zijn innovatie het Duurzaam Lintje uitgereikt door Minister Plasterk. De essentie van de vloerisolatie van TONZON is dat er geen warmte meer verloren gaat via de vloer. Ton Willemsen legt uit dat een groot deel van het warmteverlies in huis, juist via de vloer plaatsvindt. “Het grootste warmtetransport vindt plaats door middel van warmtestraling. Via de vloer gaat zo warmte naar de grond onder het huis.” De aanpak van TONZON gaat warmtestraling tegen. “Bij een nieuwbouwhuis met betonnen vloeren geïsoleerd met piepschuim, zonder vloerverwarming, is het energieverbruik vrijwel standaard hoger dan vooraf is berekend”, is de ervaring van Willemsen. “De koude grond zuigt als het ware de warmte uit de woning.”
Meer comfort
Een belangrijk effect van de innovatieve Thermoskussens van TONZON tegen de onderkant van de vloer is een enorme verbetering van het comfort. In plaats van dat u voortdurend koude voeten heeft, zit u er lekker warmpjes bij. De aanpak biedt al meer dan 35 jaar de hoogste isolatiewaarde en de meeste energiebesparing. “Na aanbreng van de installatie bestaat er minder behoefte om bij te stoken omdat de vloer warm blijft. Als bewoners moeten bijstoken, is dat veel minder dan voorheen. De besparing op het oorspronkelijke verbruik kan oplopen van gemiddeld 15 tot 20% bij gewone woningen tot wel 40% bij woningen met vloer- of luchtverwarming”, legt
Willemsen uit. Veel kruipruimtes onder bestaande woningen en gebouwen in Nederland worden nodeloos opgewarmd door CV-buizen. Zelfs als deze buizen goed zijn geïsoleerd met buisisolatie gaat er onderweg nog veel warmte verloren. TONZON heeft een nieuwe techniek ontwikkeld om ook deze verloren warmte terug te winnen waardoor de besparing nog hoger kan uitvallen.
Kruipruimtes
De winst zit niet alleen in de stookkosten, vertelt Willemsen. Ook de luchtkwaliteit verbetert met sprongen. “Veel huizen met kruipruimten hebben last van vocht. Door natuurlijke en mechanische ventilatie van de woning, wordt er een kunst-
matige onderdruk gecreëerd. Hierdoor komt de muffe, vochtige lucht van de kruipruimte de woning binnen.” Een bijkomend voordeel van isolatie met Thermoskussens is dat de lucht van de kruipruimtes droog blijft. Het gecombineerde effect van de warme vloer en de drogere lucht is dat schimmel en huismijt zich veel minder thuis voelen en dus minder snel vermenigvuldigen. “Het huis wordt er gezonder door. Niet alleen voor mensen met luchtwegproblemen.”
Driedubbele winst
Huiseigenaren hebben begin
2015 een indicatief energie label ontvangen. Hoewel huiseigenaren alleen als ze hun woning willen verkopen of verhuren een definitief energielabel nodig hebben, kan het toch een goed idee zijn om nu al te investeren in vloerisolatie. “De meeste mensen kloppen bij ons aan vanwege het comfort. Maar nu je spaargeld nauwelijks nog rendement oplevert, is er driedubbele winst te behalen: meer comfort, lagere energiekosten en dankzij een beter energielabel een hogere verkoopprijs wanneer u uw huis verkoopt.”
“Onze passie is ons werk”
Ans en Peter Harkema
Dertig jaar geleden arriveerden Peter Harkema, Ans en hun driejarige dochter Marieke vanuit Groningen op Château Neercanne, een historisch terrassenkasteel even buiten Maastricht, om nooit meer weg te gaan. “Gasten dronken maken van geluk staat bij ons hoog in het vaandel”, glundert geboren Grunninger Peter Harkema.
Gastheer en restaurateur Peter Harkema (60) runt samen met zijn charmante vrouw Ans (59) Château Neercanne. Saillant detail is dat ze bij aankomst aanvankelijk werden geweigerd. “Het personeel had het te druk om ons een kopje koffie te serveren. Juist dat heeft ons doen besluiten om de functie van directeur, die eigenaar-hotelier en restaurateur van Château Neercanne Camille Oostwegel mij aanbood, te accepteren. Zo’n plek zonder gastvrijheid … dat kon niet bestaan.”
Michelin-ster
Het 17e eeuwse kasteel kent een rijke culturele en culinaire traditie. Harkema zorgde voor nieuw elan op Neercanne en na een jaar had het restaurant zijn Michelin-ster terug. Een van de hoogtepunten voor Harkema is dat hij inmiddels dertig jaar met sterrenchef Hans Snijders heeft mogen werken. “Al die tijd heeft hij zijn Michelin-ster behouden. Ook het stabiele personeel vind ik bijzonder. Weinig verloop hier. Het zijn de medewerkers die ervoor zorgen dat gasten zich hier echt welkom voelen”, aldus Harkema, die verklapt dat 22 personeelsleden in de loop der tijd ook met elkaar getrouwd
zijn. In het restaurant en het meer informele lunchrestaurant l’Auberge is het volop genieten van culinair vakmanschap en Limburgse gastvrijheid. Samen met de keuken- en restaurantbrigade staan Peter Harkema en zijn vrouw Ans, gastheer en gastvrouw pur sang, 24 uur per dag, zeven dagen in de week, voor hun gasten klaar.
Ans Harkema knikt instemmend. “Gastvrijheid zit in je genen. Ik ben zelf geen culinair wonder of wijnkenner. Maar de schoonheid van deze locatie fungeert als inspiratiebron in ons streven naar perfectie voor onze gasten en draagt bij aan het familiegevoel van onze Neerkanjers-medewerkers. Beschouw mij maar
als boegbeeld van de bediening die communiceert met de gasten. Het is belangrijk dat ik gevoed word met signalen en informatie over wat zij lekker vinden, wat hun wensen zijn en wat hun beleving is. We zijn mensen die niets aan het toeval overlaten. Wij hebben van onze passie ons werk gemaakt.”
Geheim
“Gastvrij zijn betekent voor mij het ontvangen en blij maken van mensen. Ik heb deze gave van mijn pa, die veehandelaar was en als geen ander sfeer kon maken.” Vijf jaar geleden vierde Harkema zijn 25-jarig jubileum als directeur. “Mijn vrouw Ans en ik waren tieners toen we elkaar ontmoetten. In haar toenmalige werkkring de verpleging heeft zij laten zien dat oprechte en gemeende gastvrijheid voor gastvrouwschap onontbeerlijk is. We streven ernaar onze gasten, ook zonder wijn, dronken van geluk te maken. Ik ambieer niets anders. Mijn geheim na al die jaren? De gasten op hun wenken bedienen. Bijvoorbeeld met een goed of mooi culinair advies, door behulpzaam te zijn of net dat beetje extra aandacht te geven.”
Het geheim na al die jaren? Net dat beetje extra aandacht geven”
Bewust ouder worden
06
Adviezen om jong te blijven bij het ouder worden
“Het verouderingsspel speel je maar één keer”
Jong blijven bij het ouder worden? Vooral blijven spelen, zegt de Nijmeegse hoogleraar Geriatrie Marcel Olde Rikkert: “Dat maakt het leven spannend en juist dát helpt lichamelijke, psychische en sociale reserves op te bouwen.” Marcel Olde Rikkert en zijn boek
Het is een van de adviezen die Olde Rikkert geeft in zijn boek ‘Jong blijven en oud worden’. Spelen dat is: de koude negeren bij een strenge winter en de schaatsen onderbinden. Dansen. Lol maken. “Het gaat niet om het winnen, het gaat om de fun”, zegt Olde Rikkert. Met hetzelfde plezier moeten we volgens hem ons ‘verouderingsspel’ spelen. “Zo ga je functieverlies tegen.” Vier spelregels om het ouder worden voor te blijven, zijn:
1. Niet abrupt pensioneren
Olde Rikkert komt in zijn boek, gebaseerd op gedegen wetenschappelijk onderzoek, met vijftig regels voor het verouderingsspel (“Een spel dat we maar één keer kunnen spelen”). Over de pensionering bijvoorbeeld adviseert de hoogleraar deze vooral flexibel op te nemen. Olde Rikkert: “Een gedwongen abrupte pensionering vormt een risico voor de gezondheid, doordat somberte en depressie kunnen toeslaan. Bovendien ‘speel’ je veel minder met anderen – je verliest immers sociale contacten – en dalen je reserves. En ja: gedwongen doorwerken geeft ook een verhoogde kans op problemen. Maar juist de keuzevrijheid in de manier waarop je je pensioen invult, geeft belangrijke gezondheidsvoordelen. Evenals het getrapt laten ingaan van het pensioen: eerder afbouwen, maar langer doorwerken.”
2. Kalenderleeftijd is relatief
Abraham gezien? Vergeet het achterhaalde beeld dat je na je vijftigste verjaardag niets meer rest dan de gang naar beneden. Beslis zelf wanneer je een stapje vooruit of terug, een trede omhoog of naar beneden neemt. ‘Menselijke wijsheid is niet gebonden aan kalenderleeftijd,’ schrijft Olde Rikkert. En bedenk ook dat Abraham al ruim de 100 (!) gepasseerd was toen hij naam maakte.
3. Zestigplus? Geen verjaardag!
Stop vanaf je zestigste met het vieren van je verjaardag. Zwitserse wetenschappers onderzochten de sterftestatistieken van ruim 2,3 miljoen landgenoten. Ze toonden aan dat er een toename van 15 procent sterfte is op de verjaardag vanaf het zestigste levensjaar. Belangrijkste oorzaak: te grote stress op de ‘blije’ dag. ‘Het toegenomen alcoholgebruik bij mannen speelt waarschijnlijk een aanvullende rol,’ schrijft Olde Rikkert. En dus: ‘Je viert je verjaardag alleen wanneer je niets beters te doen hebt en er veel zin in hebt.’
4. En de seks?
Zelfs de wetenschap kan ons niet vertellen wat normaal seksueel gedrag is. Ze wijst ons, samen met de media, de verkeerde weg. ‘Goed onderzoek naar het normale seksuele gedrag op oudere leeftijd is zeer moeilijk gebleken,’ schrijft Olde Rikkert in zijn boek. Hij pleit ervoor ons liefdesspel van persoonlijke regels te voorzien, ‘passend bij onze eigen biologische, psychische en sociale leeftijd. En die van onze levenspartner. Hoe? Olde Rikkert: “Kook voor je partner een romantisch diner en overleg wat je in deze levensfase samen met seks gaat doen.”
advertorial
Veiligheid en comfort boven alles Als u ouder wordt en u meer moeite krijgt bij het lopen, kunnen eenvoudige aanpassingen in de woning voorkomen dat u zich bij een ongelukkige val blesseert of erger. Jaarlijks worden meer dan 50.000 ouderen behandeld op de spoedeisende hulp na een val in en om de eigen woonomgeving. treft op het moment dat u gewoon nog de volledige regie over uw eigen leven heeft, meent Arnout de Boer van Veilig Douchen en Batavia boxsprings. “Het zorgt ervoor dat de woning weer geschikt is om zo lang mogelijk thuis, in de eigen vertrouwde omgeving, te genieten van het leven.” En dat u zelf de aard van de aanpassingen bepaalt en niet de thuiszorgorganisatie en gemeente. “De meeste mensen willen hun hulpbehoevendheid zo min mogelijk delen met de omgeving en waar het kan zelfstandig blijven”, is De Boer’s ervaring. “In je eigen woning voel je je veilig en comfortabel.”
Comfort
Voorkomen is bij een val meer dan preventie: vaak kunnen ouderen na een ernstig valongeval niet meer zelfstandig thuis wonen. De meest risicovolle plekken voor ouderen zijn de trap, de badkamer en het toilet. Maar liefst de helft van alle valincidenten gebeurt in de eigen vertrouwde omgeving, blijkt uit cijfers van Veiligheid.nl. Woningaanpassingen kunnen het aantal valincidenten met 30 tot 40% terugbrengen.
Veiligheid
Sommige oplossingen kosten geen of weinig geld. Denk aan het weghalen van losse kleden en verbergen van snoeren en het verbeteren van de verlichting. Handgrepen in badkamer en toilet en de aanpassing van gladde vloeren en drempels zijn andere maatregelen die veel leed kunnen besparen. Comfortabel wonen betekent dat u maatregelen voor in de badkamer en slaapkamer
Twee zaken waarbij autonomie in de keuze het verschil maken, zijn de badkamer en het bed, meent De Boer. Er zijn veel manieren om comfort, veiligheid en welzijn voorop te zetten. Zijn bedrijf is erin gespecialiseerd. Met het merk Zwaluw comfortsanitair kan de badkamer in één dag worden omgetoverd in een veilige plek, met een douche zonder hoge instap, antislip doucheprofiel, douchezitjes en andere veiligheidsmaatregelen. Bij Zwaluw comfortsanitair komen alle facetten samen; van advies aan huis, productie
op maat, tot plaatsing binnen één dag. “Om het lichaam gedurende de nacht goed te laten herstellen, is een goed bed belangrijk,” vervolgt hij. “Vooral ook als je een leeftijd krijgt dat je minder makkelijk uit bed komt of meer tijd in bed doorbrengt”. Batavia Boxsprings heeft een uniek verstelbaar hoog-laag bed ontwikkeld, dat eruitziet als een comfortabele boxspring, maar alle technische mogelijkheden heeft om thuis verzorgd te worden. Zodat u zo lang mogelijk in de vertrouwde omgeving kunt genieten van het leven.
07
Bewust ouder worden
Het levenstestament
De regie over uw leven in eigen hand Wie neemt uw medische beslissingen – wel of niet behandelen? – en behartigt uw persoonlijke wensen als u dit zelf niet meer kan? Wie beheert uw geldzaken en ontfermt zich over uw bezittingen? Met een levenstestament kunt u laten weten hoe u dingen geregeld wilt hebben als uw gezondheid achteruitgaat en u om die reden hulp nodig heeft.
Denise Eggels, notaris
Laura van KempenCremers, kandidaat-notaris
Een levenstestament is bedoeld voor de situatie dat u de regie (tijdelijk) kwijtraakt tijdens uw leven. Bijvoorbeeld wanneer u door een ongeval of een operatie tijdelijk uit de roulatie bent en hierdoor niet meer in staat bent zelf te handelen. Al denken de meeste mensen natuurlijk aan ouderdomskwalen als alzheimer. Het levenstestament voorkomt dat de kantonrechter of anderen beslissen wat er moet gebeuren. In de woorden van notaris Denise Eggels van Heldoorn Eggels Netwerk Notarissen: “Het levenstestament draait om de vraag: als ik het zelf mag bepalen, wat zou ik dan willen? Hoe zou ik het geregeld willen hebben voor mezelf ?” Een levenstestament is niet iets wat alleen van pas komt in de laatste levensjaren. Zodra er vermogen in het spel is, heeft een levenstestament zin, is haar overtuiging. “Ook op jongere leeftijd kun je met een herseninfarct of TIA, soms tijdelijk, een probleem krijgen met je handelingsbekwaamheid. Het gevaar is dat je denkt ‘dat gebeurt mij niet’,” stelt kandidaat-notaris Laura van Kempen-Cremers van Daamen de Kort van Tuijl Notarissen. “Terwijl bijna iedereen wel iemand in de omgeving kent die op jonge leeftijd door een ziekte is getroffen.” Denise Eggels wijst in dit verband op minderjarige kinderen: “In het levenstestament kun je aanwijzingen geven hoe je op zo’n moment de zorg voor je kinderen geregeld wilt hebben.”
‘Gewoon’ testament
Het gevaar is dat je denkt ‘dat gebeurt mij niet’”
In een ‘gewoon’ testament legt u vast hoe uw nalatenschap wordt verdeeld als u overlijdt. “Zolang je nog leeft, komt het gewone testament niet in beeld. Het regelt ook niks ten behoeve van jezelf, maar is vooral van belang voor de mensen en organisaties die je iets nalaat,” stelt Eggels. De bekendheid van het levenstestament is groeiende, constateert ze tevreden. Vaak komen mensen omdat ze in de krant over het levenstestament hebben gelezen of door hun kinderen zijn gestuurd. “Het groeiend aantal mensen dat op latere leeftijd wilsonbekwaam wordt, vormt een maatschappelijk probleem. Door de vergrijzing en toegenomen levensverwachting stijgt ook het
aantal ouderdomskwalen. De rechter heeft slechts beperkte mogelijkheden en gaat niet uit van actief beheer of mentorschap. Hij zal dan ook niet gauw een akkoord geven voor bijzonderheden zoals een schenking of een euthanasieverklaring.” Een financieel gevolg is bijvoorbeeld dat uw erfgenamen allerlei fiscale voordelen kunnen mislopen, waarschuwt ze.
Volmacht
Mensen willen vooral weten of het levenstestament in hun situatie belangrijk is. Bijna altijd is dit het geval, meent Van Kempen. “Een gehuwd stel moet bij de verkoop van een eigen woning beiden tekenen. Is een van de twee wilsonbekwaam, dan kom je in een situatie dat er opeens een rechter aan te pas moet komen om het vermogen onder bewind te stellen.” Dat is in de woorden van Van Kempen een moment dat u juridisch ‘tegen de lat loopt’. “Dit kun je voorkomen door in een levenstestament aan elkaar een volmacht te geven.” Bij het opstellen van het levenstestament wordt ook gekeken naar de situatie dat de langstlevende partner niet meer zelf z’n financiële zaken kan regelen, vertelt ze. “Wie kan u dan ondersteunen?”
Medisch handelen
Een bijzonder en heel persoonlijk onderwerp dat in het levenstestament kan worden geregeld is het medisch handelen bij ziekte en wilsonbekwaamheid. Van Kempen: “Je kunt ook je medische wensen toevoegen. Het is een vraag die aan de orde komt bij het opstellen van het levenstestament. Al neemt niet iedereen er een bepaling over op.” Het levenstestament kan direct ingaan, waarbij bijvoorbeeld een van de kinderen een volmacht krijgt, of op het moment dat je niet meer in staat bent om je eigen zelf zaken te regelen. “Bij twijfel ligt het oordeel bij een onafhankelijk arts. Deze beoordeelt of u nog wilsbekwaam bent of niet.”
Toezichthouder
Een vraag die het levenstestament regelt, is de controle van de gevolmachtigde, vertelt Van Kempen. “In het levenstestament is daar nadrukkelijk aandacht voor. Het liefste wijs je ook
een toezichthouder aan die controleert wat er gebeurt en die naar de rechter kan stappen als dat nodig is. De toezichthouder heeft toegang tot de administratie. Daarmee probeer je oneigenlijk gebruik van geld te voorkomen.” Om te voorkomen dat een van de kinderen bij de rechter de volmacht betwist, kan in het levenstestament een verzoek aan de rechter worden opgenomen om de wensen te honoreren. “Een van de bestaansredenen van het levenstestament is dat de persoon die onder bewind wordt gesteld, zelf zijn wensen kan vastleggen, in plaats van dat de rechter het hoe en wat bepaalt. Het is een uitleg aan de rechter wat jouw wensen zijn.”
Beginnende dementie
Eggels: “Het is opvallend hoe goed mensen weten hoe ze het geregeld willen hebben. Vaak tot hun eigen verbazing.” Soms is een beginnende dementie een reden voor een levenstestament, weet Eggels. “Meestal ben je dan nog goed in staat om te beoordelen wat je wil en de gevolgen en consequenties van je keuzes te overzien.” Een levenstestament sluit je net als een gewoon testament af bij de notaris. De akte wordt geregistreerd in het Centraal Levenstestamentenregister. “Het is belangrijk dat de zekerheid er is dat het document authentiek is en dat de handtekening niet onder dwang onder het document is gezet.”
Meer weten over het levenstestament?
Meer informatie vindt u op: www.wievandedrie.nl
Op de 50PlusBeurs kunt u
op de stand van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (stand: hal 11 A020) bij
Laura van Kempen of een
van haar collega’s terecht met uw vragen.
Bewust ouder worden
08
ZIEN: Brillenspektakel in het Noorden Ton en Rick Greving liepen in Milaan op ’s werelds grootste optiekbeurs, waar fabrikanten en designers hun enorme collecties brilmonturen tonen. Al pratende kwamen ze op het idee om dit ook in Nederland te organiseren voor alle mensen die van brillen houden. Samen organiseren zij op zaterdag 24 en zondag 25 oktober een evenement dat uniek is voor Nederlandse begrippen: ZIEN. De AA Kerk in Groningen wordt voor de gelegenheid omgetoverd tot een brillenwalhalla. Ton en Rick Greving werken in het familiebedrijf Greving & Greving Opticiens kunnen niet wachten: “We willen er een opzienbarend event van maken waar een tiental van onze leveranciers álle brillen, en dat zijn er veel, van hun nieuwe collecties tonen.” Volgens het duo is een bril meer dan alleen een montuur, twee glazen en twee pootjes. “Het is een beleving. Achter elke bril schuilt een verhaal en dat willen we met ZIEN vertellen.”
Trend
Normaal gesproken kiezen de inkopers van Greving & Greving een aantal monturen uit die in hun 14 vestigingen in Noord Nederland worden verkocht. “Maar het is juist zo leuk om aan de mensen te laten zien dat er nog veel meer is.” Brillenliefhebbers kunnen hun hart ophalen. Een groot scala aan brillen in alle kleuren en vormen wordt gepresenteerd op stands van merken als Chanel, Cartier en Ray Ban. Ton
en Rick zien een trend dat mensen steeds vaker kiezen voor een bril van een brillenmerk in plaats van de keus voor de grote letters van een bekend merk op de pootjes. “Behalve de bekende modemerken, zijn er dan ook de echte brillenmerken zoals Theo, Volta Face, JF Rey en Lindberg.”
Hofleverancier
Het familiebedrijf bestaat al meer dan 100 jaar. In 2011 kreeg Greving & Greving het predicaat Hofleverancier. De broers kijken met gezonde spanning uit naar het laatste weekend van oktober. Het is de tweede keer dat het evenement plaatsvindt. Drie jaar geleden organiseerden Ton en Rick ZIEN in het Drents Museum in Assen. “Het was een groot succes. We weten dus een beetje wat we kunnen verwachten en we hebben er zin in. Het doel is niet om op het event brillen te verkopen”, vertellen ze. “Wél om mensen kennis te laten maken met alle nieuwe monturen. Wanneer ze hun oog hebben laten vallen op een
Gratis toegang
bril, kunnen ze bij de leverancier hun interesse kenbaar maken en later naar een Greving & Greving-vestiging in de buurt gaan waar het montuur naartoe wordt gestuurd.”
Gratis entreekaarten zijn op te halen in een van de winkels van Greving & Greving. Behalve een verwennerij voor de pupillen, is het ook een festijn voor de smaakpapillen: een sterrenkok verzorgt de hapjes en een wijnproeverij verhoogt de sfeer.
De zaken op orde bij overlijden Het overlijden van een dierbare grijpt vaak hard in. Overmand door emoties moet u allerlei zaken gaan regelen. De site op doodgaanendoorgaan.nl biedt een handige stap-voor-stapgids over een praktischer omgang met alle zaken die met het overlijden en de uitvaart te maken hebben. Wensenlijstje
We praten niet graag over de dood, ook al denken er allemaal wel eens over na. En toch: helemaal niets regelen is voor de achterblijvers behoorlijk ontregelend. U kunt uw nabestaanden bijvoorbeeld een wensenlijstje achterlaten over uw uitvaart. Tenzij u de invulling van de uitvaart volledig aan uw nabestaanden wilt overlaten, kunt u in elk geval vastleggen hoe u het hebben wilt: begraven of cremeren?
Vragen
Op een rustig tijdstip met het gezin, familie of vrienden praten over de emoties en alles wat met doodgaan te maken heeft is zinvol. Het leidt vanzelf tot andere vragen. Wie moeten er bijvoorbeeld op uw uitvaart komen? Met andere woorden: wie moeten uw nabestaanden een kaartje sturen en zijn al die adressen wel te achterhalen? Door er vooraf voor te zorgen dat alle benodigde documenten en informatie makkelijk te vinden zijn, wordt de situatie voor de achterblijvers net iets makkelijker. Op de site doodgaanendoorgaan.nl leest u wat u nu al kunt regelen.
09
Bewust ouder worden
Fit de herfst in Wat moet u eten en drinken om gezond de herfstmaanden in te gaan? Hoeveel moet u bewegen? En werkt een griepprik nu wel of niet? Prangende vragen, die in dit artikel een helder antwoord krijgen. Langzaam maar heel zeker wordt het buiten minder lang licht. Ook daalt de temperatuur. Het duurt niet lang meer of het is echt herfst en de klassieke donkere, gure en regenachtige dagen zijn meer regel dan uitzondering. Betekent dit dat u uw eetpatroon rigoureus moet veranderen en allerlei extra vitamines moet gaan slikken? Nee, stelt Patricia Schutte, woordvoerder van het Voedingscentrum: “Soms wordt dat nog wel eens gedacht, dat je bijvoorbeeld meer vitamine C nodig hebt als de ‘r’ in de maand zit. Dat is niet zo. Goed eten en voldoende bewegen is voor iedereen genoeg.” Op de vraag wat dat dan is, goed eten en bewegen, antwoordt Schutte: “Goed eten is eten volgens de Schijf van Vijf. En wat vooral voor ouderen belangrijk is: eet niet te veel. Als je ouder wordt, heb je namelijk minder eten nodig. Je kunt met minder toe. Ooit werd gedacht dat het aanleggen van een vetvoorraad voor de herfst- en wintermaanden nodig was, maar overgewicht is ook bij ouderen een groter probleem dan ondergewicht. Dus eet zeker niet te veel. Geniet van de groenten van het seizoen, zoals pompoen en champignons,
maar neem gerust een boterhammetje of aardappeltje minder. En let helemaal op met frisdranken, alcohol en snacks. Die heb je niet nodig en bevatten relatief veel calorieën.”
Buiten bewegen
Wat bewegen betreft heeft het Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen een norm ontwikkeld: de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Deze houdt voor ouderen van 55 jaar en ouder in dat zij op minimaal vijf, maar liefst alle dagen van de week in totaal een halfuur per dag matig intensief moeten bewegen. Schutte: “Met dat gure weer kom je in de herfst misschien minder buiten. Maar buiten bewegen is erg belangrijk om je fit te voelen. Bewegen is goed voor je, en buitenlucht is dat ook. Het licht zorgt bijvoorbeeld voor de aanmaak van vitamine D.” Met vitamine D noemt Schutte overigens een vitamine die ouderen wél extra moeten slikken, bijvoorbeeld via een tabletje of capsule. “Dat klopt, maar dat geldt niet specifiek voor de herfst. Ouderen hebben het hele jaar door extra vitamine D nodig, voor sterke botten en tanden. Het precieze advies
Ouderen hebben het hele jaar door extra vitamine D nodig” luidt: vrouwen boven de 50 jaar hebben 10 microgram vitamine D per dag éxtra nodig, voor vrouwen boven de 70 jaar is dat zelfs 20 microgram. Voor mannen boven de 70 jaar geldt ook het advies om 20 microgram vitamine D per dag extra binnen te krijgen. Mannen jonger dan 70 jaar zouden alleen 10 microgram extra vitamine D moeten nemen als ze een donkere huidskleur hebben of weinig buiten komen.”
Drink voldoende
De griepprik, ja of nee? Wie even een halfuurtje op internet surft zou er horendol van worden: de voor- en tegenstanders van de jaarlijkse griepprik voor ouderen buitelen over elkaar heen. De een met een nog geloofwaardiger argument dan de ander. Volgens de Gezondsheidsraad – het wetenschappelijke adviesorgaan van de Nederlandse overheid – is het grote probleem dat de wetenschap niet eenduidig is over dit onderwerp. Feit is dat er in het griepseizoen opvallend vaker longontsteking en sterfte gezien wordt, vooral bij ouderen. Maar of al die extra sterftegevallen toe te schrijven
zijn aan de griep, is niet duidelijk. Daarbij komt het probleem dat het griepvaccin, hoewel het elk jaar beter wordt, niet optimaal is. Simpelweg omdat niet exact te voorspellen is hoe het griepvirus van het komende seizoen eruitziet. Griepvirussen veranderen immers continu. Toch heeft de Gezondheidsraad geadviseerd om de griepprik voor ouderen van 60 jaar en ouder te handhaven. Dit onder meer omdat er ondanks alle onduidelijkheden toch indirecte aanwijzingen zijn dat de griepprik ouderen beschermt tegen ziekenhuisopname en sterfte.
Tot besluit wil Schutte nog twee aandachtspunten noemen. Niet zozeer omdat het echte herfstadviezen zijn, maar wel omdat het adviezen zijn waar in de zomer veel aandacht voor is en die in de herfst mogelijk ‘wegzakken’. Schutte: “Om te beginnen is dat hygiëne en het omgaan met eten. Hygiëne is namelijk niet alleen belangrijk als het buiten warm barbecueweer is, maar altijd. Zeker voor ouderen, zij zijn kwetsbaarder als het op hygiëne aankomt. Iedereen kan een voedselvergiftiging krijgen, maar voor ouderen zijn de gevolgen groter, denk aan mogelijke uitdroging en een lagere weerstand. Was dus altijd goed je handen wanneer je met eten bezig bent. Was ze sowieso na het aanraken van vlees. En vergeet ook niet het bestek en de snijplank goed schoon te maken. Let er verder op genoeg vocht binnen te krijgen. In de herfstperiode gaat de verwarming vaak weer aan, en als je ouder wordt, wordt je nierfunctie minder. Daarom is het heel belangrijk voldoende te drinken. Voldoende wil zeggen: dagelijks 1,7 liter, goed verspreid over de dag. Bij voorkeur water, melk, thee of koffie.”
Bewust ouder worden
10
Gerrit Kuipers, uitvaartcoach van Ardanta:
“Er is hier een groot verlangen om méér te doen dan verwacht wordt” Nabestaanden zo veel mogelijk een gerust gevoel geven in een verdrietige tijd, oprecht betrokken zijn, praktische informatie bieden: “Er is hier een groot verlangen om méér te doen dan verwacht wordt”, zegt uitvaartcoach Gerrit Kuipers, een van de bevlogen medewerkers van uitvaartverzekeraar Ardanta.
Gerrit Kuipers
“Hoe gaat zoiets?”, zegt Gerrit Kuipers, 51 jaar en al 26 jaar werkzaam voor Ardanta, tegenwoordig op de afdeling uitkeringen. “Mensen bellen hun verzekeraar om een overlijden te melden. Die handelt dat formeel af en verwijst hun door. Dat is het. Einde contact. Maar daar wilden we juist vanaf. Er is hier een groot verlangen om méér te doen dan verwacht wordt. Er dus écht zijn en nabestaanden hélpen. Met een luisterend oor, met praktische informatie, met een oprechte betrokkenheid. Niet alleen op de dag van de melding, maar ook de dagen erna.”
Hoe werkt dat in de praktijk?
“Als ik een telefonische melding van overlijden aanneem, ben ik vanaf dat moment het aanspreekpunt van de nabestaande, de uitvaartcoach die hem gaat helpen. Ik leg eerst mijn rol uit, vertel wat we uit ervaring weten en probeer – zeker ook door goed te luisteren – iets van de onzekerheid
en de onrust weg te nemen. Veel mensen doen voor het eerst melding van een overlijden. Dat is nogal wat hoor. Ik voer die gesprekken elke dag, maar dat is iets wat ik nooit vergeet. Ook na de verwijzing naar de uitvaartondernemer blijven we de vinger aan de pols houden. Ik informeer naar de behoefte aan verdere ondersteuning en ik vraag altijd of ik de volgende dag mag terugbellen, even informeren of alles naar wens verloopt. In praktische zin, maar ook of er duidelijkheid is over de verzekering en/of de uitkering.”
Hechten mensen aan zo’n persoonlijk contact?
“Het wordt heel erg gewaardeerd, deels misschien ook omdat mensen het helemaal niet verwachten. Soms zijn ze echt verrast. Ik geef ze zo goed als ik kan een gerust gevoel in een verdrietige tijd. In het opvolggesprek vertel ik over het contact dat ik heb gehad met de uitvaartorgani-
satie en vraag ik naar de mening van de nabestaande: is hij tevreden met hoe alles daar verloopt? Samen hebben we de zaken onder controle, naar dat gevoel werk ik toe.”
Maken jullie daarin het verschil?
“Ik denk dat we vooral het verschil maken in eerlijkheid en persoonlijke betrokkenheid. Ik stuur als uitvaartcoach de nabestaanden altijd een condoleancekaartje. Met een persoonlijke tekst. Mensen prikken er meteen doorheen als je het niet méént, als je alleen maar speelt dat je betrokken bent. Maar zo werkt het niet bij Ardanta. Het motto op de werkvloer is: helpen door te doen. Er komt soms veel verdriet voorbij en de gesprekken kunnen heftig zijn. Maar een nabestaande zo veel mogelijk gerust te stellen, daar doen we het voor.”
TONZON Vloerisolatie® Meer wooncomfort en lagere woonlasten
TONZON Vloerisolatie is gebaseerd op het Thermoskussen, een revolutionair isolatiemateriaal dat in 1980 in Nederland werd ontwikkeld. Het is volledig opvouwbaar en isoleert als een thermosfles. Het materiaal is handig te verwerken in vaak krappe kruipruimtes en blijkt in de praktijk een hoger effect op de vloertemperatuur te hebben dan andere isolatiematerialen. De opmerkelijke werking is onder meer bevestigd met live-experimenten voor de tv-camera’s van ‘Wist Je Dat?’ (RTL4) en VARA’s ‘Kassa Groen’. De hogere vloertemperatuur biedt niet alleen meer wooncomfort, maar ook een veel grotere energiebesparing die bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40 procent! Doorsnede van een kruipruimte met TONZON Thermoskussens en Bodemfolie
“Deze investering in een duurzame toekomst levert ook ons direct iets op.”
Bezoek ons 15-19 sept op de
50+ beurs Hal 09 Rij B stand 030
TONZON Vloerisolatie: grotere energiebesparing en toch heel betaalbaar Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruipruimtes, valt de investering reuze mee. De all-in richtprijs voor het aanbrengen van TONZON Vloerisolatie (inclusief materiaal, montage en btw) bedraagt bij een oppervlakte van 30 m2 € 1.325,- en bij 50 m2 € 1.850,-. Dat is zelfs nog zonder de eventuele subsidie! Daarvoor krijgt u niet alleen een warme vloer, ook het vocht uit de kruipruimte wordt gestopt door een stevige, kamerbrede bodemfolie. De belangrijkste voordelen van deze dubbele aanpak op een rijtje: • Meer wooncomfort • Minder vochtproblemen • Hoog rendement op uw investering • Duurzame oplossing tempert klimaatverandering Waarom nog langer wachten? Kijk snel op www.tonzon.nl
TONZON VLOERISOLATIE
T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E:
[email protected] TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing
11
Bewust ouder worden
De comeback van de caravan Kamperen is allang niet meer afzien van luxe. Integendeel, wie het zich kan veroorloven trekt eropuit met een luxe camper of caravan. Ruim en comfortabel, ‘glamping’ op wielen. “Voor veel mensen is de caravan of camper de ideale combinatie van vrijheid én comfort en dat het hele jaar door”, constateert branchewoordvoerder Hans Louwers.
Nederland telt steeds meer caravan- en kampeerautobezitters. Bij elkaar opgeteld rijden er nu zo’n 550.000 exemplaren rond. Hans Louwers van de Nederlandse Vereniging voor de Kampeer en Caravan Industrie (KCI): “Het aantal caravans is hier nooit gedaald, maar nu het economisch beter gaat, ruilen mensen hem weer eerder in voor een nieuw en luxer exemplaar. Daarnaast wordt de kampeerauto populairder. Zeker het aantal tweedehands campers, vaak geïmporteerd, stijgt sterkt.”
Vrijheid in gebruik
De grootste groep caravan- en kampeerautobezitters bestaat uit vitale en actieve 55-plussers. Naast genoeg financiële middelen hebben ze genoeg tijd. “Zelf bepalen wat je doet en wanneer is voor hen steeds belangrijker geworden”, aldus Louwers. “Mobiliteit geeft ook veel flexibiliteit. Bevalt het lokale weer niet? Dan rijd je een stukje verder. Is het ergens anders veel mooier weer? Dan ga je er zo heen, met alles mee wat je mee wilt nemen.”
Luxe voorzieningen
De oudere caravan- en kampeerautorecreant omarmt het steeds groter wordende comfort.
“Moderne airco, handige movers met afstandsbediening, stallingsruimte voor de e-bike, luxe keukenapparatuur en sanitair, alles is mogelijk.” Voor deze doelgroep is het verbeterde slaapcomfort de belangrijkste reden voor een nieuwe camper of caravan. “De nieuwste trend is twee gescheiden bedden met een breed middenpad. Ook wat dat betreft geen gekruip en smalle ruimtes meer.”
Winterkamperen
De grotere luxe maakt het ook aantrekkelijker om de caravan of kampeerauto alle seizoenen te gebruiken. Naast de weekenden en de rustigere periodes net buiten het hoogseizoen raken ook Hans Louwers, branchewoordvoerder de wintermaanden steeds meer in trek. Louwers: “Je ziet veel dat mensen voor een paar maanden een vaste plaats uitzoeken en Caravans en kampeerauto’s in Nederland Met 455.000 exemplaren is en blijft Nederland een echt caravanland. Wel dan regelmatig heen en weer zakte de verkoop van 2004 tot 2014 terug van 20.000 naar 5.000, maar reizen. Met goede verwarming, de eerste zes maanden van dit jaar steeg het aantal caravans met 4.074 een extra tentje voor de ski’s en stuks (9%). In juni was de stijging met 700 exemplaren zelfs 34,4%. Ook zelfs genoeg slaapruimte voor de de kampeerauto (zeker nieuw een stuk duurder in aanschaf) wordt steeds kleinkinderen hebben ze zo een populairder. In het eerste halfjaar van 2015 werden 943 nieuwe campers prachtige standplaats.” En valt verkocht: bijna 14% meer dan in 2014. Op dit moment rijdt in Nederland een de sneeuw tegen? Dan rijd je recordaantal van 94.000 campers rond. gewoon door naar de eerstvolgende witte piste.
! a d a n a C o G r jaa
Dat moeten we vieren! En met wie kun je dat beter doen dan met je beste vrienden? In ons geval Air Transat, camperverhuurder Fraserway en de Holland America Line. Laten we nu met deze partners al jaren onze best verkochte reis samenstellen; de 3 weekse cruise & camper combi. 1 week de beroemde Alaska cruise naar de Glacier Bay gecombineerd met 13 dagen in een luxe camper door bijvoorbeeld de Rockies. Tijd dus om deze reis in het zonnetje te zetten met een gratis upgrade voor de 1ste nacht naar het luxe Pan Pacific hotel in Vancouver bij de cruise terminal! De cruise & camper combi is nu boekbaar voor 2016 en de upgrade is geldig wanneer u boekt vóór 30 september. Wilt u meer informatie, bel ons of bezoek ons aankomende week op de 50plus beurs in Utrecht! Daar hebben we een echte Fraserway camper in de stand staan!
3 weekse cruise & camper combi
7 - daagse cruise door Alaska
13 - daagse camper roadtrip
Vertrek in 2016, elke dinsdag v.a. 17 mei
€ 1.999,-
v.a.
*
Deze reissom is inclusief: • • • • •
Retourvlucht Vancouver met Air Transat Alle toeslagen 1 nacht luxe Pan Pacific Hotel (op basis van logies) 7 dagen Inside Passage Cruise (op basis van binnenhut) 13 dagen luxe MH19-31 camperhuur (2000 km vrij)
• • • • •
Kampeeruitrusting en inventaris Klaarzetkosten CDR verzekering (eigen risico CAD 750,-) Route suggesties inclusief highlights Onze unieke Rustic Campground Gids
Meer informatie? www.gocanada.nl of bel 035 - 750 32 25 * Prijzen p.p. op basis van 2 pers.
CAMPERREIZEN | GROEPSREIZEN | MAATWERK | WINTERSPORT | VLIEGTICKETS | AUTOVERHUUR | RONDREIZEN | ACCOMMODATIE
REISORGANISATOR
10 j
aa
r!
Vervang uw bad of douche binnen 1 dag Veilig en comfortabel douchen
VEILIG
NIEUW BUDGETLINE
ONVEILIG Zwaluw Comfortsanitair, De maatwerk specialist van Nederland
€ 3495,incl. BTW en montage Goedkoopste van Nederland
Wij plaatsen binnen één dag een veilige en comfortabele douche op de plek van uw huidige bad of doucheopstelling. Van een persoonlijk thuisadvies, maatwerkproductie tot een eigen montageservice. Zwaluw ontzorgt u het gehele traject
Alles onder één dak: dat is wel zo fijn!
Vragen? Bel nu gratis 0800 0200 962 of, bestel de gratis brochure op www.veiligdouchen.nl
Altijd de goedkoopste van Nederland
Ja,
Thuisadvies
Montagedienst
stuur mij een gratis brochure
Naam: Adres: Postcode: Telefoon:
Eigen productie
Nazorg
M/V Plaats: TMG_12_09_2015
Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: Zwaluw Comfortsanitair - Antwoordnummer 3035 - 3860 VZ ZEEWOLDE
13
Bewust ouder worden
Voordelig en ontspannen bewegen op de e-bike In weer en wind gezond bewegen, de nodige tijdwinst en voordelig mobiel zijn. Redenen genoeg waarom de e-bike in Nederland razend populair is en blijft. De teller staat op meer dan een miljoen en de eerste vier maanden van 2015 steeg de verkoop elektrische fietsen rijden met 23,5%. “Fietste ik vroeger hooguit 50 kilometer per jaar, nu haal ik makkelijk 800.” Van januari tot en met april werden in ons land ruim 63.000 elektronische fietsen verkocht, een stijging van 12.000 exemplaren in vergelijking met 2014. Ton Dekker (55) uit het NoordHollandse Oudesluis stapte drie jaar geleden over. “Het waait hier altijd en trapt je op een gewone fiets het apenzuur. Via internet heb ik destijds voor mijn vrouw en mij een proefrit aangevraagd voor een degelijke Pro E-bike. We waren gelijk om. Het maakt fietsen zoveel makkelijker. Met de ondersteuning is windkracht vier of vijf is geen enkel probleem.”
Meer beweging
Dekker werkt als vertegenwoordiger en zit daarom veel in de auto. Sinds hij een e-bike in de schuur heeft staan maakt hij er regelmatig ’s avonds een rondje mee. “Het is gewoon lekker om na een dag in de auto nog wat lichaamsbe-
weging mee te pakken en er na het eten even op uit te gaan. Vaak fietsen we een ontspannen rondje van 25 tot 30 kilometer. Vroeger fietste ik hooguit 50 kilometer per jaar, nu zit ik zeker op de 800. Ik beveel deze fietsen iedereen aan en dat werkt aanstekelijk. Mijn zoon, die veel op kantoor zit, heeft er sinds kort ook een aangeschaft.”
Efficiënt en besparend
Met een elektronische fiets rijd je tot 25 kilometer per uur en op de accu van Tons fiets kun je 110 kilometer rijden. Voor de tijdwinst doet Ton het zelf niet, maar zeker voor mensen die in de stad wonen is een e-bike volgens hem pure winst. “Je bent sneller op pad en sneller waar je moet zijn. Op jaarbasis zijn de kosten bovendien heel gering. Daar rijd je echt geen auto voor.”
Ton Dekker op zijn Pro E-bike
Jaren garantie
Een ander voordeel van een nieuwe elektronische fiets is dat je profiteert van een aantal jaren garantie. “Bij mij is de garantietermijn vijf jaar. Over de service ben ik net zo te spreken als de kwaliteit en het gemak van de fiets”, benadrukt Ton. “Ik heb Pro E-bike wel eens gebeld voor een paar kleine dingetjes en dan staan ze gelijk voor je klaar. Daar ga je niet meer van bewegen, maar het geeft wel extra ontspanning.”
Zorgeloos blijven lachen, zoenen, Zorgeloos blijven lachen, zoenen, eten en praten! eten en praten!
OokOok als je ouder wordt als je ouder wordt Onzemond mondisisals als‘klein’ ‘klein’onderdeel onderdeelvan vanons onslichaam lichaam van levensbelang. eten Onze van levensbelang. WeWe eten er er immers mee en krijgen zo voldoende voedingsstoffen binnen, we praten, lachen immers mee en krijgen zo voldoende voedingsstoffen binnen, we praten, lachen enen zoenenen enonze onzemond mondgeeft geeftons onsonze onzepersoonlijke persoonlijke uitstraling. geldt voor iedereen. zoenen uitstraling. DitDit geldt voor iedereen. Of Of je je nu nu jong jongbent bentof ofoud. oud. In dede bevolking ouder dandan 65 jaar. Nog niet jaar geleden hadden hadden In2030 2030isis25% 25%van van bevolking ouder 65 jaar. Nogeens niet zoveel eens zoveel jaar geleden veel leeftijd al een kunstgebit. Maar tegenwoordig worden steedssteeds meer mensen veelmensen mensenopopdiedie leeftijd al een kunstgebit. Maar tegenwoordig worden meer mensen oud tanden en en kiezen. MetMet het ouder worden raakt de mondverzorging nog wel nog wel oudmet methun huneigen eigen tanden kiezen. het ouder worden raakt de mondverzorging eens in de vergetelheid. Hierdoor kunnen mondproblemen ontstaan, zoals nare adem, gaatjes, eens in de vergetelheid. Hierdoor kunnen mondproblemen ontstaan zoals nare adem, gaatjes en tandvleesontsteking en pijn in de mond.
tandvleesontsteking en daardoor pijn in de mond.
We weten uit wetenschappelijk onderzoek dat de mondgezondheid een relatie heeft met diabetes, We weten uit wetenschappelijk onderzoek dat de mondgezondheid een relatie heeft met diabetes, hart- en vaatziekten en longontsteking. En dat goed kunnen kauwen de doorbloeding van de hart- en vaatziekten longontsteking. En invloed dat goed kunnen kauwen de Een doorbloeding van de hersenen bevordert enen daarmee een positieve heeft op bijv. dementie. gezonde mond is hersenen bevordert daarmeeNiet eenalleen positieve invloed heeft op genoemde bijv. dementie. dan ook voor iedereenen belangrijk. vanwege de hierboven relatieEen vangezonde de mond mond is dan ook voor iedereen belangrijk. niet de hierboven genoemde relatie van de met de algemene gezondheid, maar ookEn juist in alleen sociaalvanwege opzicht. Immers, een slechte adem kan mondtot met de algemene maar ook juist in genoeg sociaal dus opzicht. een leiden vermindering vangezondheid, de sociale contacten. Redenen om teImmers, investeren in slechte goede adem kan leidenentotmondverzorging. vermindering van de sociale contacten. Redenen genoeg dus om te investeren in mondzorg
goede mondzorg en mondverzorging. De mondhygiënist helpt u daar bij Deze is hbo-opgeleid in de preventieve mondzorg en kan samen De mondzorgverlener mondhygiënist helptals u specialist daar bij. met u mondproblemen vooriseen groot deel voorkomen. Bovendien werkt de mondhygiënist Deze mondzorgverlener hbo-opgeleid als specialist in de preventieve mondzorg ensamen kan samen met andere mondzorgverleners, tandarts en tandprotheticus. metde u mondproblemen voor een zoals grootde deel voorkomen. Bovendien werkt de mondhygiënist Een verwijzing de tandarts is niet nodig. Dezoals mondhygiënist is rechtstreeks toegankelijk. samen met devan andere mondzorgverleners, de tandarts en tandprotheticus. Bent u als mantelzorger betrokken bij de zorg voor Bent u als mantelzorger betrokken bij de zorg voor een naaste of dierbare? En ervaart u bij een naaste of dierbare? hen één van de genoemde mondproblemen (pijn, nare adem, niet goed kunnen eten), of En ervaart u bij hen één van de genoemde mondproblemen (pijn (door bijv. kunstgebit), nare adem, heeft u vragen over de mondverzorging in zijn algemeenheid, klop dan aan voor advies bij de niet goed kunnen eten), of heeft u vragen over de mondverzorging in zijn algemeenheid, klop dan mondhygiënist. van de tandarts is niet nodig. De mondhygiënist is rechtstreeks aan voor advies bijEen de verwijzing mondhygiënist. toegankelijk. Kijk voor een bij mondhygiënist bij www.mondhygienisten.nl. u in de buurt op Kijk voor een mondhygiënist u in de buurt op
www.mondhygienisten.nl
Graag gedaan! De NVM-mondhygiënist
Graag gedaan!
KORTING Dr. Frank
15 T/M 19 SEPTEMBER 2015
JAARBEURS UTRECHT
OGEN EN OREN TEKORT
Informatie, inspiratie en ideeën bij 600 stands. Compleet en overzichtelijk in zes thema’s. Vakantie, Vrije Tijd, Gezondheid, Maatschappij, Wonen en Mode & Beauty. Met presentaties en workshops. Podia en terrassen met muziek, theater, dans en show. Aansluitend ‘Classic Motown Concert’. 50PlusBeurs verveelt nooit. Rob Verlinden
BESTEL NU EERSTE 100 TICKETS GRATIS*
AANSLUITEND CONCERT
Geniet ná de beurs van het Classic Motown Concert met Special Guest Star George McCrae! Live band en vocalisten, glitter en glamour! Beleef de muzikale magie van Motown Sound van Jackson 5, Diana Ross en The Supremes, Gladys Knight & The Pips, Stevie Wonder, The Temptations, Marvin Gaye, The Four Tops e.v.a. Special Guest Star tijdens Motown Concert: George ‘Rock your baby’ McCrae
‘S WERELDS GROOTSTE
Beleef de 50PlusBeurs helemaal. Geniet van gratis vlaai. Pak de gratis beurstas vol hebbedingetjes. Win een elektrische fiets, avontuurlijke vakantie of iPad. Niemand verlaat de 50PlusBeurs met lege handen. Beurs van 10.00 tot 17.30 uur. Concert van 15.15 - 17.15 uur of 17.30 - 19.30 uur. Actueel programma op www.50plusbeurs.nl
ALLE INFORMATIE & PROMOVIDEO WWW.50PLUSBEURS.NL/CONCERT CONCERT DINSDAG & WOENSDAG 17.30 - 19.30 uur DONDERDAG, VRIJDAG & ZATERDAG 15.15 - 17.15 uur
BEST DEAL
Ticket
50PLUSBEURS
€ 7,-
BEURS + CONCERT
€ 24,-
BESTEL MET ACTIECODE: TG15 EERSTE 100 TICKETS GRATIS* *U BETAALT € 1,50 PER TICKET BESTELKOSTEN
BESTEL VIA WWW.50PLUSBEURS.NL of 026 377 97 36
15
Bewust ouder worden
Seniorvriendelijke ziekenhuizen hebben écht oog voor ouderen Een verblijf in een ziekenhuis is voor niemand prettig. Voor ouderen geldt dat des te meer: zij hebben vaak te maken met verschillende aandoeningen tegelijkertijd. Bovendien doet een ziekenhuisverblijf deze patiëntengroep vaak niet alleen maar goed. Vandaar dat een aantal ouderenorganisaties zich heeft ingezet voor seniorvriendelijke ziekenhuizen. En een bijbehorend keurmerk.
Belangrijke input ouderen
Manon Vanderkaa, directeur van Unie KBO
“Een op de drie mensen van 70 jaar of ouder komt slechter het ziekenhuis uit dan dat hij of zij het ziekenhuis in ging. Dit heeft bijvoorbeeld te maken met functieverlies doordat ze te lang in een ziekenhuisbed blijven liggen. Dat aantal van een op de drie moet omlaag, de ziekenhuiszorg moet beter. Vandaar dat wij ons als Unie KBO samen met andere ouderenorganisaties hard maken voor seniorvriendelijke ziekenhuizen: ziekenhuizen die écht goed zijn ingericht op zorg voor ouderen. Heel belangrijk, zeker als je beseft dat 60 procent van de patiënten een ouder iemand is. En dat aantal zal met de vergrijzing alleen maar toenemen.” Aan het woord is Manon Vanderkaa, directeur van Unie KBO. Haar organisatie heeft in 2012 samen met andere ouderenorganisaties – PCOB, NOOM en NVOG – de handen ineengeslagen. Vanderkaa: “We hebben 15 criteria opgesteld waaraan een ‘seniorvriendelijk ziekenhuis’ zou moeten voldoen. De input hiervoor kwam van ouderen en mantelzorgers zelf, maar ook vanuit onze achterban, de vakliteratuur en medische beroepsorganisaties.”
Heel nadrukkelijk zijn de ouderen zelf betrokken bij het formuleren van die 15 eisen. Vanderkaa: “Hun inbreng was uiterst belangrijk. We kregen bijvoorbeeld van hen te horen dat ze het heel fijn zouden vinden als de vaak meerdere onderzoeken die ze in een ziekenhuis moeten ondergaan, op één dag kunnen plaatsvinden. En dan bij voorkeur niet allemaal direct achter elkaar, maar met rustpauzes ertussen en onder goede begeleiding.” Deze en andere kwaliteits aspecten zijn ondergebracht in drie categorieën (zie kader bij dit artikel). Volgens Vanderkaa is dit jaar extra gelet op het onderdeel ‘continuïteit van zorg’. “Dat gaat over wat er gebeurt wanneer iemand uit het ziekenhuis ontslagen wordt. De overdracht naar bijvoorbeeld huisartsen, thuiszorg of mantelzorg is lang niet altijd even goed geregeld. Ouderen vallen nogal eens in een gat nadat ze het ziekenhuis verlaten. Waar we sterk op letten is onder andere een heldere ontslagbrief, duidelijke afspraken rond medicatie, maar ook of er na enkele dagen contact wordt opgenomen met de patiënt. Vaak heeft deze veel vragen, waar bijvoorbeeld het ziekenhuis dan antwoord op kan geven om de patiënt te informeren en gerust te stellen.”
Mystery guests
Belangrijke vraag: hoe wordt eigenlijk gemeten of en hoe ziekenhuizen aan de 15 eisen voldoen? Vanderkaa: “We sturen de ziekenhuizen vragenlijsten toe die ze zelf moeten invullen. Ook bepaalde IGZ-indicatoren (Inspectie voor Gezondheidszorg, red.) zijn belangrijk. Maar zeker de feedback van de ‘mystery guests’ is relevant. Dit zijn ouderen zelf, zogeheten senior scouts, die de ziekenhuizen bezoeken. Ze letten daarbij op zaken als een gastvrije ontvangst. Maar ook op fysieke aspecten, zoals een heldere bewegwijzering in het ziekenhuis, een goede toegankelijkheid – zeker voor rolstoelen. Denk
60 procent van de patiënten is een ouder iemand” ook aan de stoeltjes in de wachtruimtes, kan een oudere daar eenvoudig uit opstaan? En hoe zit het met de muur naast de trapleuning? Vaak blijkt dat dit een ruwe muur is waaraan een oudere snel zijn hand openhaalt. Een gladde muur is dus beter. Ogenschijnlijk een detail, maar wel iets wat een concrete bijdrage levert aan een seniorvriendelijk ziekenhuis.”
Stimulans
Een ziekenhuis dat aan een groot deel van de kwaliteitsaspecten voldoet mag het keurmerk ‘Seniorvriendelijk Ziekenhuis’ dragen. Bij de vorige meting, in 2013, waren 47 ziekenhuislocaties seniorvriendelijk. Dit najaar volgen de resultaten van de volgende meting. Vanderkaa: “Ondanks de flink aangescherpte criteria is het aantal seniorvriendelijke ziekenhuizen ongeveer gelijk gebleven. Een goed resultaat, zeker als je bedenkt dat maar liefst 94 procent van alle ziekenhuislocaties en 98 procent van alle ziekenhuisorganisaties in Nederland heeft meegedaan. Maar wat ik vooral erg positief vind, is dat we van de ziekenhuizen horen dat het keurmerk echt een stimulans blijkt te zijn. Het zet binnen die ziekenhuizen positieve ontwikkelingen voor ouderen in gang!”
Wie benieuwd is naar de uitslag van 2015 en wie meer informatie wil over seniorvriendelijke ziekenhuizen, kan terecht op www.seniorvriendelijkziekenhuis.nl.
De vijftien criteria voor het keurmerk Seniorvriendelijk Ziekenhuis Inhoud en processen van zorg 1a. Screening op geriatrische problemen 1b. Interventies 2. Beschikbaarheid en inzet geriatrieteam 3. Afgestemde onderzoeken 4. Specifieke poliklinische en klinische maatregelen voor opname van kwetsbare ouderen met complexe problematiek 5. Aandacht voor medicatie en voorkomen heropname 6. Coördinatie van zorg en één aanspreekpunt 7. Lichamelijke en sociale participatie ouderen
8. Speciale maatregelen op SEH (Spoed Eisende Hulp) voor kwetsbare ouderen Beleid 9. Zorg voor ouderen is speerpunt 10. Continuïteit van zorg 11. Beleid voor begeleiding in laatste levensfase Fysieke omgeving 12. Inrichting verpleegafdelingen afgestemd op ouderen 13. Toegankelijkheid voor ouderen 14. Gastvrije ontvangst en inrichting voor
ouderen 15. Bewegwijzering en oriëntatie
ASSEN
•
DELFZIJL
HARDENBERG RODEN
•
•
•
DRACHTEN
HOOGEVEEN
S TA D S K A N A A L
•
•
VEENDAM
•
EMMEN
•
GRONINGEN
LEEUWARDEN •
WINSCHOTEN
•
MEPPEL •
ZWOLLE
BIJ KONI NKLI JKE BESCHIKKIN G HOFLEVERANCIER
WWW.GREVING.NL
