Beweging en dans als creatieve therapie bij kinderen en jongeren

Universiteit Gent - Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar 2012-2013

Beweging en dans als creatieve therapie bij kinderen en jongeren. Een overzicht van de situatie in Oost-Vlaanderen.

Promotor: Prof. dr. E. Broekaert

“Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van Master in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek”

Van Ryssel Anneleen (00801489)

Ondergetekende, Anneleen Van Ryssel, geeft toelating tot het raadplegen van de masterproef door derden.

Inhoudsopgave Voorwoord .................................................................................................................................. 1 1. Inleiding ............................................................................................................................... 2 2. Literatuuronderzoek ............................................................................................................ 4 2.1. Creatieve therapie ........................................................................................................ 4 2.1.1. Geschiedenis ..................................................................................................... 4 2.1.2. Begripsomschrijving ....................................................................................... 5 2.1.3. Belangrijkste uitgangspunten ............................................................................ 5 2.1.3.1.

Creativiteit ............................................................................................. 5

2.1.3.2.

Non-verbale aspect ............................................................................... 6

2.1.4. Toepassing creatieve therapie .......................................................................... 6 2.1.5. Effectiviteit .......................................................................................................... 7 2.2. Dans- en bewegingstherapie ........................................................................................ 8 2.2.1. Geschiedenis ...................................................................................................... 8 2.2.2. Begripsomschrijving ......................................................................................... 9 2.2.3. Belangrijkste uitgangspunten ........................................................................... 9 2.2.3.1.

Non-verbale aspect ............................................................................. 10

2.2.3.2.

Relatie tussen geest en lichaam ......................................................... 10

2.2.3.3.

Relatie cliënt en therapeut .................................................................. 11

2.2.3.4.

Verbreding creatieve en expressieve repertoire............................... 12

2.2.4. Toepassing dansen bewegingstherapie ....................................................... 13 2.2.5. Denkkaders, modellen en werkwijzen .......................................................... 14 2.2.5.1.

Denkkaders .......................................................................................... 14

2.2.5.2.

Verschillende modellen ...................................................................... 16

2.2.5.3.

Verschillende werkwijzen en methoden........................................... 16

2.2.6. Andere lichaamsgerichte therapieën.............................................................. 17 2.2.6.1.

Bio-energetica ..................................................................................... 17

2.2.6.2.

Psychomotorische therapie (PMT) ................................................... 17

2.2.7. Effectiviteit ....................................................................................................... 18 2.2.8. Internationaal perspectief................................................................................ 20 2.2.9. Stand van zaken in België .............................................................................. 22 3. Methodologie en onderzoeksopzet ................................................................................... 23 3.1. Probleemstelling en onderzoeksvragen .................................................................... 23

3.2. Onderzoeksopzet ......................................................................................................... 25 3.2.1. Kwalitatieve onderzoeksmethode .................................................................. 25 3.2.2. Kwaliteitscontrole ............................................................................................ 26 3.2.3. Dataverzamelingstechniek .............................................................................. 27 3.2.3.1.

Sneeuwbalsteekproef .......................................................................... 27

3.2.3.2.

Semi-gestructureerd interview ........................................................... 28

3.2.4. Databronnen: onderzoeksgroep en onderzoekssetting ................................. 29 3.2.5. Data-analysetechnieken................................................................................... 31 4. Resultaten ............................................................................................................................ 34 4.1. De danstherapeuten ..................................................................................................... 34 4.1.1. Persoonlijke context ........................................................................................ 35 4.1.1.1.

Motivatie .............................................................................................. 35

4.1.1.2.

Opleiding(en) ...................................................................................... 37

4.1.2. Visie .................................................................................................................. 39 4.1.2.1.

Invloed van theorieën.......................................................................... 40

4.1.2.2.

Personen als goed voorbeeld .............................................................. 42

4.1.2.3.

Eigen uitgangspunten .......................................................................... 42

4.2. Dans- en bewegingstherapie in een bepaalde setting .............................................. 49 4.2.1. Implementatie ................................................................................................... 49 4.2.2. Dans- en bewegingstherapie in de praktijk .................................................. 50

4.2.2.1. Aanbod van dansen bewegingstherapie .....................................

50

4.2.2.2.

Kenmerken van de cliënt .................................................................... 51

4.2.2.3.

Kenmerken van de therapie ................................................................ 55

4.2.3. Team van therapeuten ..................................................................................... 61 4.3. Situatie in Vlaanderen/België .................................................................................... 62 4.3.1. Groei en evolutie van creatieve dansen bewegingstherapie ..................... 62 4.3.2. Onderzoek naar validiteit ................................................................................ 63 4.3.3. Profilering dansen bewegingstherapie ........................................................ 63 4.4. Andere thema‟s ........................................................................................................... 65 4.4.1. Factoren die een invloed hebben op dansen bewegingstherapie .............. 65 4.4.2. Weg die de cliënt aflegt in de voorziening.................................................... 66 4.4.3. Andere praktijken die aansluiten bij danstherapie in de voorziening ........ 68 4.4.4. Toekomst .......................................................................................................... 69

4.4.5. Lange rijping en proces .................................................................................. 70 5. Conclusie ............................................................................................................................. 71 5.1. Wat betreft de danstherapeuten ................................................................................. 71 5.1.1. Opleiding(en) .................................................................................................. 71 5.1.2. Visie en bedoelingen ....................................................................................... 72 5.1.3. Conclusie ......................................................................................................... 74 5.2. Wat betreft de setting ................................................................................................. 74 5.2.1. Implementatie en evolutie .............................................................................. 74 5.2.2. Praktijk van dansen bewegingstherapie ...................................................... 75 5.2.3. Andere

therapievormen

en

hun

verhouding

met

dans-

en

bewegingstherapie .............................................................................................. 77 5.2.4. Conclusie .......................................................................................................... 78 5.3. Wat betreft de situatie in Vlaanderen/België ........................................................... 78 5.3.1. Initiatieven en bijdragen ................................................................................. 79 5.3.2. Conclusie ......................................................................................................... 79 5.4. Wat betreft andere contextuele factoren................................................................... 80 5.4.1. Andere factoren ............................................................................................... 80 5.4.2. Conclusie ......................................................................................................... 81 6. Discussie.............................................................................................................................. 82 6.1. Praktische betekenis van de resultaten .......................................................................... 82 6.2. Beperkingen van het onderzoek ................................................................................... 82 6.3. Toekomstig onderzoek ................................................................................................. 83 7. Referentielijst ...................................................................................................................... 85 8. Bijlagen ............................................................................................................................... 90 8.1. Interviewleidraad ....................................................................................................... 90

Voorwoord Het schrijven van een voorwoord is de finale stap in de ontwikkeling van een masterproef. Ik besef echter dat deze masterproef nooit echt af zal zijn omdat het bijna onmogelijk is om een perfecte scriptie te schrijven. Daarnaast hoop ik dat deze masterproef nog een vervolg kent in andere toekomstige scripties. Dit is tevens de laatste etappe in een vijf jaar durende opleiding. Het is jammer genoeg het einde van de studententijd maar tevens ook het begin van een nieuwe tijd. Ik wil graag iedereen bedanken die expliciet maar ook impliciet een bijdrage geleverd heeft aan deze masterproef. Eerst en vooral wil ik een grote „dankjewel‟ zeggen aan mijn ouders die altijd in mij geloofden – nu nog steeds – en die mij de kans gaven om verder te studeren aan de Universiteit. Ook mijn oudere zus, met een verstandelijke beperking, wil ik bedanken omdat zij mij als het ware indirect met de Orthopedagogiek in aanraking liet komen. Zij hebben mij grotendeels gevormd tot de persoon die ik nu ben en tot de orthopedagoge die ik zal worden. Vanzelfsprekend zou ik graag Prof. Dr. E. Broekaert bedanken voor de kans die hij mij heeft gegeven om mij in creatieve dansen bewegingstherapie te verdiepen. Vervolgens wens ik ook de voorzieningen en de danstherapeuten te bedanken die een bijdrage geleverd hebben aan deze masterproef. Het was voor mij niet altijd evident maar door jullie enthousiasme bleef ik de moed er in houden. Zonder jullie bijdrage kon deze masterproef niet geschreven worden. Ook mijn vriend, mijn vriendengroep van de Chiro en van de Orthopedagogiek wil ik heel erg bedanken. Ik kon altijd bij hen terecht, niet alleen voor raad maar ook voor een praatje, voor ontspanning en aanmoediging. Tot slot zeg ik ook een „dikke merci‟ aan mijn dansleerkracht moderne dans en aan mijn dansgroep. Door hen ben ik niet alleen gegroeid als danseres maar ook als persoon. Dankjewel ! Anneleen Van Ryssel

‘Ademloos’ – Maxi+ Showteam Sleidinge 1

1. Inleiding Ikzelf, maar ook de meesten onder ons, kennen dans als een (artistieke) sport die beoefend wordt door mensen die getalenteerd zijn op dit vlak. Dit talent houdt onder andere in dat men een bepaalde muzikaliteit en ritme bezit en door middel van oefeningen, lessen, workshops, … tracht men dit talent nog verder bij te schaven. In vele gevallen leert men een choreografie waarmee men alleen of in groep optreedt voor een bepaald publiek uit de danswereld. De top van de getalenteerde dansers kunnen zich zelfs professioneel toespitsen op dansen. Op die manier is dans niet voor iedereen toegankelijk. Ikzelf dans sinds de lagere school en ben lid van een dansschool voor amateurdansers. Ik heb lessen in meerdere genres gevolgd en treedt vandaag de dag soms nog op met choreografieën. Naast het leren van technieken en choreografieën is deze dansschool een plaats bij uitstek om andere mensen te ontmoeten die gepassioneerd zijn door dansen. Dansen is voor mijzelf echter meer geworden dan het zomaar beoefenen van een sport, het is een deel van mijn identiteit geworden. Door ouder te worden besef ik dat dans een ideaal medium kan zijn om te gaan met (soms heel persoonlijke) gebeurtenissen en om gevoelens te uiten. Daarnaast worden we als dansers vaak uitgedaagd op fysiek maar ook op creatief vlak, bijvoorbeeld door zelf aan te slag te gaan met muziek. Bovendien heb ik meer kennis over mijn eigen lichaam en ga ik er na al deze jaren veel bewuster mee om. Bij het kiezen van een masterproef-onderwerp had ik eigenlijk nog niet veel gehoord over creatieve dansen bewegingstherapie of „dance movement therapy‟ (DMT) 1. Als danseres en als toekomstige orthopedagoge was ik geïntrigeerd door deze creatieve therapievorm en was ik nieuwsgierig naar wat dit nu juist inhoudt. Op welke manier kan deze artistieke vorm ingeschakeld worden als therapie? Wat houdt DMT in? Waar wordt er overal met DMT gewerkt? Wat zijn „de positieve effecten‟ van DMT? … Door dit te kiezen als onderwerp, kon ik mijn hobby en passie verbinden met mijn studies. Daarnaast ondervond ik dat dit onderwerp, of in het algemeen creatieve therapie, relatief onbekend is bij mijn vrienden- en kenniskring. Dit gegeven stimuleerde mij nog meer om deze therapievorm te gaan exploreren. Het spreekt voor zich dat dit onderwerp in eerste instantie te breed was om te onderzoeken. Aangezien ik zelf niet veel wist over DMT heb ik de literatuur geraadpleegd om mijn onderwerp af te bakenen. Allereerst vindt u in deze masterproef dan ook een literatuurstudie terug die aan de hand van internationale wetenschappelijke artikels is opgebouwd. Hier komt eerst creatieve

1

In het vervolg van deze masterproef zal de afkorting „DMT‟ constant gebruikt worden. Dit verwijst dus

naar de Engelse benaming voor dansen bewegingstherapie.

2

therapie aan bod om vervolgens de stap te maken naar DMT. Bij beide therapievormen is er een korte bespreking van de ontstaansgeschiedenis en wordt er een begripsomschrijving geformuleerd, waarbij de belangrijkste uitgangspunten onder de loep worden genomen. Tot slot komen de toepassingen van de therapievormen en de effectiviteit aan bod. Daarnaast wordt er nog iets dieper en specifieker ingegaan op DMT omdat dit de hoofdfocus is van deze masterproef. Zo komen de belangrijkste denkkaders, modellen, werkwijzen en andere lichaamsgerichte therapieën aan bod. Als afsluiter van de literatuurstudie is er een bespreking van het internationaal perspectief en van de situatie in België rond DMT. Het volgende deel bestaat uit de methodologie en de onderzoeksopzet waarbij er een uiteenrafeling is van de probleemstelling, de onderzoeksvragen en de onderzoeksopzet. In dit deel van de masterproef kom je te weten op welke vragen ik juist een antwoord tracht te formuleren en op welke manier ik dit gedaan heb. Meer specifiek sta ik stil bij de kwalitatieve onderzoeksmethode waarbij ik respondenten verzameld heb aan de hand van een sneeuwbalsteekproef. Ik sta daarnaast stil bij de gebruikte analysetechniek om alle vergaarde informatie uit de semi-gestructureerde interviews te structureren. Vervolgens is er een weergave van de resultaten die kernachtig wordt samengevat in de conclusie. Tot slot is er de discussie waarbij de praktische betekenis van de resultaten, de beperkingen van het onderzoek en ideeën voor toekomstig onderzoek geformuleerd worden. Nadien volgt er een referentielijst en een bijlage. In het begin van deze masterproef wil ik er op duiden dat de bronvermelding in dit volledige werk is gebeurd volgens de richtlijnen van de APA (American Psychological Association), editie 6.0. Op die manier kan de lezer van de masterproef deze bronnen nagaan en wordt er respect getoond voor de originele auteurs. In deze inleiding wil ik tevens ook aangeven dat de uitgeschreven interviews niet toegevoegd zijn in deze masterproef omwille van het feit dat deze zeer uitgebreid zijn en omdat ik graag de privacy van de respondenten wil respecteren. Deze interviews kunnen echter opgevraagd worden bij mij mits de expliciete toestemming van de respondenten.

3

2. Literatuuronderzoek Een literatuurstudie houdt nooit op omwille van het feit dat de literatuur voortdurend evolueert. Hierdoor is er een blijvende wisselwerking tussen het verdere verloop van de masterproef en de literatuur. Het literatuuronderzoek van deze masterproef, wat tevens de theoretische basis is, bespreekt eerst en vooral bondig creatieve therapie. Vervolgens wordt er stil gestaan bij DMT als specifieke vorm van creatieve therapie.

2.1. Creatieve therapie 2.1.1. Geschiedenis In de geschiedenis van de creatieve therapie werden de helende therapeutische eigenschappen van het kunnen genieten, produceren of uitoefenen van een kunstvorm bekend gemaakt. Dit zorgde ervoor dat deze creatieve therapievormen meer erkenning kreeg binnen het therapeutische landschap, wat betekende dat „doe‟- therapieën een meer prominentere plaats kregen naast de klassieke verbale therapieën. Aangezien het ging over het therapeutisch effect van kunstwerken, werden in het begin vooral kunstenaars aangetrokken door instellingen en voorzieningen (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 6). Het gegeven dat personen die psychisch gezond zijn vaak creatief zijn, was in de begintijd van de creatieve therapie de onderliggende gedachte van het therapeutisch adagium dat wie creatief wordt ook psychisch gezond wordt. Daarbij werd nauwelijks naar problematiek gespecificeerd; het creatieve proces werd toepasbaar geacht bij de meest uiteenlopende doelgroepen. (Smeijsters, 2008). Op de website van de „Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie‟ (BVCT-ABAT, http:///www.bvct-abat.be, z.j., Hoofdstuk Geschiedenis) wordt een eerste aanzet gegeven over de geschiedenis van de creatieve therapie in België. Na de tweede wereldoorlog kwam het biomedisch model binnen de geestelijke gezondheidszorg sterker op de voorgrond te staan. Dit hield een focus in op lichamelijke klachten waarbij artsen de taak hadden om deze klachten op te lossen vanuit een objectieve kijk op de realiteit. Lichaam en geest werden in dit model als twee verschillende entiteiten aanzien (Vingerhoets, Kop, & Soons, 2002). In de jaren ‟60 kwam hier een tegenreactie op waarbij lichaam en geest als één geheel aanzien werd. Afgestudeerden uit kunsthogescholen gingen in tal van psychiatrische voorzieningen aan de slag en artistieke therapievormen kregen meer en meer erkenning naast de verbale vormen van therapie binnen het therapeutisch landschap.

4

Het stijgende aantal creatieve therapeuten begon zich meer en meer te verenigen met als doel om hun identiteit in Vlaanderen te verstevigen. Zo is anno 2010 de Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie – Association Belge d‟Arts Thérapies (BVCT-ABAT) ontstaan met volgende doelstelling: Ontwikkeling,

ondersteuning

en

richting

geven

aan

de

voortdurende

kwaliteitsbevordering van de beroepsuitoefening van creatief therapeuten, het verstrekken van informatie over creatieve therapie, het samenwerken met organisaties die een verwant doel nastreven, zowel nationaal en internationaal, de belangen van haar leden, voor zover deze betrekking hebben op hun beroep als creatief therapeut, te behartigen. (BVCTABAT, http:///www.bvct-abat.be, z.j., Geschiedenis, para.1)

2.1.2. Begripsomschrijving De website van BVCT-ABAT vzw (http://www.bvct-abat.be) geeft aan dat creatieve therapie in België een overkoepelende term is voor beeldende therapie, dansen bewegingstherapie, dramatherapie en muziektherapie. Hierbij worden respectievelijk het medium beeld, dans, drama of muziek op een methodische wijze ingezet in de behandeling van cliënten met psychosociale problemen en/of psychiatrische stoornissen. In deze therapieën wordt het onuitspreekbare, het onbewuste, het innerlijke geuit via tekeningen, beelden, bewegingen en muziek waardoor men inzicht krijgt in deze innerlijke processen (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 3). In Nederland bestaat er, naast deze vormen, ook tuintherapie. Er zijn wereldwijd vele definities van creatieve therapie in omloop, wat niet bijdraagt tot eenduidigheid en duidelijkheid. Toch zijn er ook een aantal gemeenschappelijke uitgangspunten terug te vinden in deze verschillende definities en begripsomschrijvingen.

2.1.3. Belangrijkste uitgangspunten 2.1.3.1. Creativiteit Grabau en Visser (1987) spreken van creativiteit als een persoon nieuwe verhoudingen aangaat, waarbij het telkens gaat om een wijze van in een relatie treden. De nadruk ligt niet zozeer op creativiteit als eventueel aanwezig vermogen of talent, als wel op een creatieve wijze van omgaan met. Men spreekt over creatieve processen die in principe voor iedereen in bereik liggen en zich op zeer veel verschillende gebieden kunnen afspelen. Het gaat niet zozeer om het creatief maken van cliënten maar wel om het doorlopen van psychische processen waardoor cliënten psychisch gezonder worden en waardoor creativiteit kan ontluiken. De „creatief‟ in creatieve therapie slaat dus eerder op

5

de verschillende creatieve therapievormen die als medium gebruikt worden (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 6). Smeijsters (2008, Hoofdstuk 6) bespreekt het verschil bespreekt tussen creatieve therapie en het beoefenen van kunst. Eerst en vooral staat bij creatieve therapie de cliënt centraal en de proces dat hij/zij doormaakt. Bij het beoefenen van kunst staat het uiteindelijke product of het kunstwerk centraal. Dit betekent dat bij creatieve therapie de weg ergens naartoe primeert op het product dat aan het einde van het proces tot stand komt. Cliënten die in therapie gaan worden dus ook niet beoordeeld op de kwaliteit van een product dat zij vervaardigen. De cliënten die in creatieve therapie gaan, beschikken tevens over het algemeen niet over een artistiek talent en artistieke vaardigheden.

2.1.3.2. Non-verbale aspect Het uitgangspunt van de creatieve therapie is het non-verbale aspect dat gehanteerd wordt. Grabau en Visser (1987) geven aan dat dit aspect ervoor kan zorgen dat het gemakkelijker wordt voor een persoon om gevoelens en gedachten bloot te leggen in een veilige omgeving. Het is echter belangrijk om te beseffen dat ook het verbale aspect onvermijdelijk een rol blijft spelen. Zo kan taal gebruikt worden als expressiemiddel (vb. fluisteren, zingen, …) maar ook als communicatiemiddel (vb. verduidelijken) en differentiatiemiddel (vb. afstand nemen van eigen ervaringen door deze onder woorden te brengen) (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 9). Op die manier kan er gesteld worden dat veel verbale en non-verbale elementen hand in hand gaan.

2.1.4. Toepassing creatieve therapie Grabau en Visser (1987) geven aan dat creatieve therapie in veel opzichten een laagdrempelige therapievorm is. De vraag is niet zozeer “Welke cliënt is geschikt voor het creatieftherapeutische aanbod?” maar wel “Welke creatieftherapeutisch aanbod is geschikt voor welke cliënt?” (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 7). Op die manier zou elke persoon in aanmerking moeten kunnen komen voor creatieve therapie. Er kunnen richtlijnen gebruikt worden om te kijken of creatieve therapie aan de orde is. Smeijsters (2008, Hoofdstuk 7) onderscheidt verschillende stappen om te bepalen of een vorm van creatieve therapie al dan niet geïndiceerd is. Eerst en vooral dient de stoornis, de handicap of het probleemgebied waar de behandeling voor bedoeld is beschreven te worden. Vervolgens wordt er gekeken of er een creatieftherapeutische werkwijze bestaat die aansluit 6

bij de werkwijze die geïndiceerd is. De stap die hier op volgt is uitzoeken of deze werkwijze met specifieke werkvormen effect heeft en of er gegevens beschikbaar zijn waaruit blijkt dat in dit geval creatieve therapie in vergelijking tot andere therapievormen een toegevoegde waarde heeft en/of tot betere en/of sneller resultaten leidt. Vervolgens worden het door onderzoek bevestigde of te verwachten effecten van creatieve therapie theoretisch verklaard.

2.1.5. Effectiviteit In de literatuur zijn er tal van positieve punten en effecten terug te vinden van creatieve therapie. Zo wordt bijvoorbeeld de creatieve kijk van cliënten op problemen en oplossingen gestimuleerd doordat men in creatieve therapie problemen creatief leert aanpakken. Vooral de fysieke en de non-verbale kant van een cliënt wordt aangesproken, wat voor sommigen mensen veiliger is dan de verbale kant. Bovendien biedt expressie in een bepaald medium de mogelijkheid om een nieuwe taal eigen te maken. Dit heeft rechtstreeks invloed op de toename van de mogelijkheden om contacten te hebben en te maken. Daarnaast kan creatieve therapie weggestopte innerlijke emoties grijpbaar en voelbaar maken. De combinatie van al deze punten maakt de kracht uit van creatieve therapie (Smeijsters, 2008). Er zijn heel wat effectstudies te vinden in de internationale wetenschappelijke literatuur die het effect van creatieve therapie rapporteren, voornamelijk over de specifieke toepassing van de verschillende vormen van creatieve therapie. Daarnaast zijn er ook studies te vinden over de toepassing van creatieve therapie in het algemeen. Zo is er in Nederland een onderzoek uitgevoerd naar de toepassing van creatieve therapie bij kankerpatiënten (Visser, op ‟t Hoog, & Taal, 2004). Via een workshop „kanker en creativiteit‟ kon er een ruimte gecreëerd worden waarin kankerpatiënten de mogelijkheid hadden om hun ziekte te aanvaarden. De patiënten kregen daarnaast meer controle over hun eigen gevoelens, gingen een persoonlijke en creatieve ontwikkeling door, werden zich meer bewust en hadden contact met andere kankerpatiënten. Uiteindelijk stonden deze workshops op lange termijn toe dat deze patiënten meer belang hechten aan de invulling en de zin van hun leven. Het is echter niet altijd evident om de effectiviteit van creatieve therapie te bewijzen. Voor een deel hangt dit samen met de aard van de therapievorm, die het toepassen van bepaalde gestandaardiseerde experimentele onderzoeksdesigns bemoeilijkt of ongeschikt maakt. Men werkt niet met vooraf vastgelegde standaardinterventies maar daarentegen wordt de therapie gekenmerkt door creatief en explorerend handelen op maat van de individuele cliënt (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 7).

7

2.2. Dans- en bewegingstherapie 2.2.1. Geschiedenis Bijna elke samenleving en civilisatie ontwikkelde bepaalde dansvormen en een bepaalde ‟danswoordenschat‟, wat maakt dat dans een heel oude vorm is. Dans en beweging wordt in vele culturen al jaren gebruikt als een soort van therapeutische interventie (Dulicai & Berger, 2005). In primitieve samenlevingen bekleedde dans vaak verschillende functies. Dit kon gaan van het vieren van een speciale gebeurtenis tot het uiten en communiceren van de basisemoties (Romero, Hurwitz & Carranza, 1983). Het dansritueel wordt vandaag de dag nog steeds toegepast waarbij volkeren dansen om zichzelf te openen, ziekte te overwinnen, … en vooral om de samenleving te versterken (http://www.agapebelgium.be). DMT is daarentegen een relatief jonge en nieuwe therapievorm. DMT werd in de jaren ‟40 van de 20ste eeuw ontwikkeld in Amerika, waarbij een aantal pioniers hun aandacht vestigden op de helende werking van dans en beweging (Panagiotopoulou, 2011). Na de 2 de wereldoorlog heeft DMT een grote ontwikkeling doorgemaakt, gesteund door verschillende stromingen (De Brauwer & Konsten, 1994). Gedurende deze jaren werd danstherapie beoefend door ervaren professionele dansers in verschillende delen van de Verenigde staten, waarbij iedere professionele danser zijn/haar eigen theorieën en technieken samenvoegde uit zijn/haar (dans)ervaringen. Deze professionele dansers – waaronder Chace, Espenak, Schoop, Evan en Whitehouse – zijn de pioniers van de DMT (Boris, 2001). Het waren deze vrije dansers die de stap van dans naar de therapie gezet hebben (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). DMT was vanaf den beginne geaard op de moderne danstraditie, wat te wijten is aan de interesse in en de oriëntatie van de Amerikaanse cultuur naar de moderne dans (Panagiotopoulou, 2001). Het is echter belangrijk om te beseffen dat elke pionier een eigen kennisachtergrond had en eigen ervaringen had opgedaan, die onvermijdelijk een invloed hebben gehad op hun invulling van DMT. Op die manier bestaan er dus, al dan niet subtiele, verschillen tussen de visies van de pioniers (Boris, 2001). Marian Chace gebruikte haar training in de moderne dans om een nieuwe vorm van psychiatrische behandeling te ontwikkelen. Ze realiseerde zich dat de essentie van moderne dans een therapeutische bijdrage kon leveren aan mensen die geen getrainde dansers waren. (Romero, Hurwitz & Carranza, 1983). Bij de start van de toepassing van danstherapie in psychiatrische ziekenhuizen, realiseerde het personeel zich dat de deelname van hun patiënten in moderne dansgroepen daadwerkelijk een geneeskrachtig effect hadden, wat leidde tot de danstherapeutische methodiek (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). DMT won vaste

8

grond en ontpopte zich meer en meer tot een waardige en gespecialiseerde therapievorm binnen de psychotherapie. Danstherapie zal zoals andere lichaamsgerichte therapievormen (zie 2.2.6.), het lichaam en beweging zien als de veruiterlijking van persoonlijkheid van de mens (http://ww.agapebelgium.be).

2.2.2. Begripsomschrijving Zoals eerder vermeld, maakt DMT deel uit van de creatieve therapie. Hieronder staan er twee definities van DMT die door belangrijke verenigingen zijn geformuleerd. De „Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie‟ of „Association Belge d‟Arts Thérapies‟ (BVCT-ABAT vzw, http://www.bvct-abat.be): Danstherapie is het (psycho-) therapeutisch gebruik van dans en beweging waarbij er een welbepaalde relatie is tussen de psyche (geest) en soma (lichaam). Het lichaam wordt hierbij als instrument gebruikt en dans als een proces om integratie en groei te bevorderen. De taal van het lichaam geeft het onbewuste, de instincten, de emotionele behoeften en de gevoelens weer. (Wat?, para 1) De „American Dance Therapy Association‟ (ADTA, http://www.adta.org) definieert danstherapie “as the psychotherapeutic use of movement to further emotional, cognitive, physical and social integration of the individual”. (“What?”, para 1)

2.2.3. Belangrijkste uitgangspunten Het fundamenteel uitgangspunt van DMT, net als voor de andere creatieve therapieën, is dat taal als middel van expressie en communicatie in veel gevallen tekortschiet. Bij de belangrijkste uitgangspunten van de creatieve therapie (zie 2.1.3) staat dat het non-verbale aspect een heel belangrijk gegeven is. Daarnaast staat in de begripsomschrijving van dansen bewegingstherapie (zie 2.2.2.) dat deze therapie aangewend wordt om de geest met het lichaam te integreren. Ook Meekums (in Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009) geeft deze punten weer. Daarnaast somt Meekums nog een aantal belangrijke theoretische principes op. Eerste en vooral het belang van de relatie tussen de cliënt en de therapeut. Daarnaast het feit dat het uitbreiden van iemands bewegingsrepertoire het expressieve repertoire verbreedt, wat nieuwe manieren van in de wereld zijn genereert. Er wordt in wat volgt kort stil gestaan bij deze meest belangrijke uitgangspunten.

9

2.2.3.1. Non-verbale aspect Beweging kan als de kern van het leven aanzien worden (Sheets-Johnstone, 2010). Wanneer we naar de levensloop van de mens kijken zien we dat het menselijk vermogen om te bewegen al begint tijdens de ontwikkeling van de foetus. Het menselijk vermogen om te dansen ontwikkelt zich later, meer specifiek vanaf de geboorte van een kind. Dansen verwijst hier naar de act van gestructureerd en ritmisch bewegen, gecoördineerd in tijd en ruimte. Dit betekent dus dat de ontwikkeling van beweging en dans zich chronologisch voor de taalontwikkeling en het gebruik van communicatie situeert (Smeijsters, 2008; Sheets-Johnstone, 2010). Zo kan er gesteld worden dat dans en beweging een soort moedertong is over verschillende culturen en talen heen en dus een gemeenschappelijk evolutionair erfgoed is van de mens (Boris, 2001; Dulicai & Berger, 2005; Sheets-Johnstone, 2009). Taal, als middel van communicatie en expressie, schiet echter in vele gevallen tekort. Levy (geciteerd in Panagiotopoulou, 2011) argumenteert in dit opzicht dat beweging een betere bron van informatie kan zijn dan verbale informatie omdat „woorden alleen niet genoeg zijn om de totaliteit van ervaringen te uiten‟. Bovendien krijgen personen met verminderde verbale mogelijkheden op die manier de kans om zich te uiten en begrepen te worden (Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009). Via de weg van de beweging zoekt men dus eigenlijk de weg naar het woord (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). Smeijsters (2008) geeft aan dat door te „doen‟ er geëxploreerd wordt en men toegang krijgt tot gevoelens die in eerste instantie moeilijk toegankelijk waren. Het werken met het lichaam kan zelfs sneller (al dan niet onbewuste) herinneringen stimuleren dan wanneer er enkel verbaal gewerkt wordt (Gray, 2001). Dit brengt ons tot een volgend belangrijk uitgangspunt, namelijk de relatie tussen geest en lichaam.

2.2.3.2. Relatie tussen geest en lichaam De eenheid van lichaam/beweging en psyche/emotie is een centraal gedachtegoed binnen de DMT. Dit staat in schril contrast met het body-mind dualisme dat door Descartes uiteengezet werd omstreeks de 17de eeuw waarbij de mens uit twee onafhankelijke elementen bestaat, nl. lichaam en geest waarbij het lichaam louter een omhulsel is van de geest (Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009; Vingerhoets, Kop, & Soons, 2002). Bij DMT staat juist het tegenovergestelde centraal. Smeijsters (2008, Hoofdstuk 2) geeft aan dat het gaat om de wijze waarop de psychische beleving en persoonlijkheid tot uitdrukking komt in beweging en de wijze waarop de psyche beïnvloed kan worden door 10

beweging. Het is dan ook aan de dansen bewegingstherapeut om de bewegingen van de cliënt te begrijpen als een analogie van het gevoelsleven van de cliënt. Het is echter belangrijk om hier voorzichtig mee op te springen. Enerzijds worden psychische stoornissen weerspiegeld in het bewegingspatroon waarbij cliënten met soortgelijke psychische problemen een aantal bewegingselementen gemeenschappelijk kunnen hebben. Anderzijds kunnen specifieke bewegingspatronen niet gekoppeld worden aan specifieke stoornissen. Een activiteit verwijst dus niet lineair naar een bepaalde psychische inhoud en aan een enkele beweging mag geen vaste betekenis gegeven worden. Dit uitgangspunt komt ook terug bij andere auteurs in de internationale wetenschappelijke literatuur. Al in 1974 concludeerde Schmais (in Erfer & Ziv, 2006) dat veranderingen in beweging, veranderingen in de psyche veroorzaken en omgekeerd. Ook De Brauwer en Konsten (1994) gaan ervan uit dat de lichaamshouding en beweging emoties reflecteren en dat de beïnvloeding van beweging tot verandering van emoties kan leiden. Erfer en Ziv (2006) zeggen dat de bewegingen van een cliënt in het hier-en-nu een reflectie, een uitdrukking, zijn van hoe die persoon aan de binnenkant is. Beweging kan zelfs herinneringen, beelden en sensaties tot leven brengen die lang begraven waren in het onbewuste (Levy in Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009).

De reden waarom het

moeilijker is in de beweging gevoelens te verbergen dan in het woord, is dat de beweging een veel directere en daardoor minder beheersbare uitdrukking is van de gemoedstoestand. Gebruikt men taal om gevoel te beschrijven, dan is het moeilijk de eigenschappen van het gevoel te beschrijven zonder daarbij te verwijzen naar concrete of beeldende verschijnselen die analoog zijn aan het gevoel (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 11). Romero, Hurwitzen en Carranza (1983) geven aan dat via dans de persoonlijke geschiedenis en de ervaringen van een persoon bekend worden gemaakt. Zij geven hierbij het voorbeeld van schizofrene patiënten, die vaak problemen hebben om hun innerlijke wereld te uiten, dit beter kunnen via het ritueel van dans. Hierbij staat de vorm van communicatie en niet de techniek centraal. Zij stellen bovendien dat danstraining een remmende factor zou kunnen zijn, in die zin dat de natuurlijke neigingen op die manier worden tegengehouden.

2.2.3.3. Relatie cliënt en therapeut De relatie tussen de cliënt en de therapeut is van groot belang in DMT. Het is als het ware een instrument dat helpt om cliënten zich comfortabel te voelen waardoor ze in staat zijn 11

om diepere aspecten van zichzelf te exploreren (Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009). Afhankelijk van de doelgroep kan de therapeutische relatie nog meer centraal staat, bijvoorbeeld bij slachtoffers van foltering (Gray, 2001). Om een relatie te kunnen opbouwen is vertrouwen van groot belang en dient de therapeut zicht te hebben op zijn/haar cliënt en diens noden. Spiegelen helpt de ontwikkeling van cohesie op een non-verbale manier. De dansen bewegingstherapeut beweegt door middel van therapeutische technieken met de cliënt mee (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). Spiegelen ontstaat wanneer mensen gelijkaardige bewegingen maken die gecoördineerd zijn en in de tijd herhaald worden. Het is een oefening om emotioneel begrip tussen de cliënt en de therapeut te verhogen. Op die manier kan empathie bewerkstelligd worden, wat ervoor zorgt dat men een ander standpunt kan begrijpen en men kan voelen wat de andere voelt. De voorwaarde om te kunnen spiegelen is de context van een vertrouwde therapeutische relatie (McGarry & Russo, 2011). Ook Erfer en Ziv (2006) bespreken het belang van spiegelen: dit biedt veiligheid, aanvaarding en vertrouwen.

2.2.3.4. Verbreding creatieve en expressieve repertoire DMT als onderdeel van de creatieve therapie, stimuleert heel algemeen de creativiteit van cliënten. Door te experimenteren en te improviseren wordt de creatieve verbeelding van de cliënt opgeflakkerd (Froggett & Little, 2012). Zo leert de cliënt bijvoorbeeld alternatieve manieren om zich uit te drukken. Creatieve therapie heeft als functie expressie weer mogelijk te maken door de cliënt op een handelingsgerichte wijze te laten experimenteren in het medium dans en beweging. Expressie heeft betrekking op het uiten van emoties en verwijst naar gedrag dat meestal een reactie vormt op een bepaalde gebeurtenis, bijvoorbeeld tranen, woorden, … (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 6). Naast het spiegelen als een empathische techniek (zie 2.2.3.3.), heeft Smeijsters (2008, Hoofstuk 8) het over andere verbredende technieken waarbij de therapeut de cliënt stimuleert tot het vergroten en uitbreiden van het bewegingspotentieel zodat een meer complete en volledige bewegingsexpressie mogelijk wordt. Ruim gezien geeft beweging indirect een uitdrukking aan het „ik‟. Het „ik‟ houdt een agentschap en een bekwaamheid in waardoor we zelf dingen kunnen doen, zaken kunnen vervullen, … maar waardoor we ook de mogelijkheid hebben om de manier waarop we iets doen te veranderen (Sheets-Johnstone, 2010).

12

2.2.4. Toepassing dansen bewegingstherapie DMT is geïndiceerd als er sprake is van een „belichaming‟ van de psychische stoornis en als de kans groot is dat de behandeling van het lichaam van invloed zal zijn op de psychische stoornis (Smeijsters, 2008). Zoals weergegeven bij de toepassing van creatieve therapie (zie 2.1.4.) zijn creatieve therapievormen inzetbaar bij vele doelgroepen. Zo geeft de „American Dance Therapy Association‟ (http://www.adta.org) aan dat DMT kan gebruikt worden bij mensen met een grote diversiteit aan psychologische stoornissen om een grotere zelfexpressie te bewerkstelligen. Smeijsters (2008, Hoofdstuk 8) stelt dat de huidige DMT haar indicatiegebied vooral vindt bij psychische stoornissen waarbij de eenheid van beweging en gevoel vooropstaat. In het Beroepsprofiel van de Creatief Therapeut Dans staan verschillende problemen vermeld waarvoor DMT kan geïndiceerd worden: angsten, leer- en gedragsproblemen, problemen met impulscontrole, … Omwille van het feit dat er culturele verschillen tussen mensen bestaan, mogen danstherapeuten hun model niet blindelings toepassen. Het is in dit opzicht belangrijk om de culturele identiteit van iedere participant in overweging te nemen en hierop het verloop van de therapie te baseren (Dosamantes-Beaudry, 1997). Panagiotopoulou (2011) refereert hiernaar als de participanten hun „dans-identiteit‟. Een voorbeeld hierbij is contact, wat eigenlijk inherent deel uitmaakt van danstherapie. Naargelang de culturele context waarin de cliënt zich bevindt, kan er een variëteit aan responsen uitgelokt worden door contact. Het is belangrijk dat de danstherapeuten „cultural awareness‟ ontwikkelen maar dit is niet altijd evident om men vaak zelf (onbewust) ingebakken zit in een bepaalde cultuur. Bij DMT speelt de „Laban bewegingsanalyse‟ (of „Laban movement analysis‟) een belangrijke rol. Rudolf Von Laban was een observeerder van bewegingen waarbij hij een aantal terugkerende thema‟s in de manier waarop mensen zich uiten doorheen hun dagdagelijkse activiteiten identificeerde (Petersen, 2008). Hij ontwikkelde een analyse- en notasysteem waarin hij de houding van het lichaam, de lichaamsbeweging en het lichaam in relatie tot de ruimte centraal stelt (Smeijsters, 2008, Hoofstuk 8). Kortom, hij creëerde een praktische methode om alle vormen van menselijke beweging op te nemen en deze te beschrijven. Hierbij worden de interne toestanden, de gevoelens en de intenties benadrukt die de patroonvorming van bewegingen regelen doorheen het hele lichaam. Er ligt dus eerder een nadruk op het onderliggende proces van motorische acties dan de resulterende actie op zich (Lourens, van Berkel, & Barakova, 2010). De „Laban Movement Analysis‟ gaat concreet aan de slag met vier bewegingscomponenten: body, effort, shape en space (Lourens, van Berkel, & Barakova, 2010). De kinematische 13

structuur van beweging wordt beschreven door de componenten body en space, waarbij het vooral gaat over hoe veranderingen zich voordoen in plaats van wat de veranderingen juist zijn. De niet-kinematische structuur wordt beschreven door de componenten effort en shape. Veranderingen die hier beschreven worden, zijn expressiever omdat deze door vele factoren kunnen beïnvloed worden (Foroud, & Whishaw, 2006). De niet-kinematische kenmerken verwijzen naar de kwalitatieve aspecten van beweging die gekenmerkt worden door veranderingen in de intensiteit, in vorm, in kracht, in ritme, … Het zou ons echter te ver leiden om nog dieper in deze methodiek te gaan.

2.2.5. Denkkaders, modellen en werkwijzen 2.2.5.1. Denkkaders In wat volgt worden belangrijke psychotherapeutische referentiekaders voor de creatieve therapie en de DMT besproken.

Psychodynamische denkkader Het psychodynamisch denkkader richt zich op de rol van de innerlijke processen en op de ervaringen in het verleden, die een rol spelen in de persoonlijkheidsvorming. De verschillende theorieën die gezamenlijk de psychodynamische benadering vormen, gaan er van uit dat psychische problemen voortkomen uit innerlijke conflicten. De therapie vereist dat de cliënt zich bewust wordt van en inzicht krijgt in de onderliggende conflicten die de echte oorzaken zijn van psychische stoornissen (Glassman & Geluk, 2007, Hoofdstuk 4 & 8). Eerst en vooral is er het psychoanalytisch denkkader, waar Freud één van de grondleggers is. Vanuit het psychisch determinisme gaat Freud ervan uit dat al het gedrag een oorzaak heeft die in de geest ligt (Glassman & Geluk, 2007, Hoofdstuk 4). Bewuste processen die te bedreigend zijn worden door afweermechanismen naar het onbewuste verdrongen maar deze blijven een invloed hebben op het gedrag dat we stellen. Bij DMT kunnen die onbewuste processen via beweging naar het bewuste gebracht worden. Meer specifiek laat men vrije associatie optreden door beweging, in plaats van of naast de verbale associatie 2. De bedoeling van deze vrije associatie is om het onbewuste bewust te maken (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 5 & 8).

2

Bij vrije associatie, gedefinieerd door Freud, gaat een patiënt alle gedachten die in hem opkomen hardop

uitspreken. Door te luisteren en af en toe vragen te stellen, ontstaat er geleidelijk aan een patroon dat verbonden is met herinneringen aan vergeten gebeurtenissen in het verleden. (Glassman & Geluk, 2007, Hoofdstuk 4).

14

Hierbij zijn er ook ideeën terug te vinden van de object-relatietheorie van Winnicott. Belangrijk in deze theorie is enerzijds het feit dat interacties tijdens de vroege jeugd bepalend zijn voor het relatiepatroon op latere leeftijd en anderzijds dat het gevormde patroon van iemand het hele leven steeds weer optreedt (Cash, 2004). Dans- en bewegingstherapeuten gaan ervan uit dat het lichaam in beweging de subjectieve beleving van vroegere preverbale objectrelaties uitdrukt (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 5 & 8). Ook Jung, die een jongere collega was van Freud, had een grote invloed op de psychotherapeutische achtergrond van DMT. „Active imagination‟ is een belangrijk concept dat onder andere Whitehouse toepaste. Dit betekent dat men door zich te concentreren op iets bepaalds, men terechtkomt in een associatieve dagdroom waarin onbewuste thema‟s oprijzen (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). Het bewuste kan de inhouden van het onbewuste begrijpen via bewegen, schrijven, … en via vele andere manieren. Wanneer dit gebeurt via beweging wordt dit in danstherapie „authentic movement‟ genoemd. Na de relaxatie in een lagere staat van bewustzijn, laat men het lichaam toe om spontaan te bewegen (Fay, 2009).

Denkkaders uit de humanistische psychologie Er zijn verschillende humanistische theorieën die een aantal gemeenschappelijke elementen bezitten, wat eigenlijk een reactie was op de deterministische visie van de psychoanalyse. Eén daarvan is dat het gedrag moet begrepen worden in termen van de subjectieve ervaring van het individu (Glassman & Geluk, 2007, Hoofdstuk 5). Dit is eigenlijk een fenomenologisch uitgangspunt waarbij het accent gelegd wordt op de subjectieve interpretaties die mensen geven aan gebeurtenissen en/of situaties. Hierbij kan alleen het individu de betekenis van een bepaald gedrag verklaren. De zienswijze van een ander kunnen we onmogelijk begrijpen als we ons niet in zijn positie proberen te verplaatsen. De rogeriaanse psychotherapeutische benadering (of de cliëntgerichte therapie) wijkt af van de psychoanalyse, in die zin dat de nadruk ligt op subjectieve ervaringen omtrent het probleem in het hier-en-nu in plaats van op onbewuste conflicten. Wat de cliënt zelf ervaart is belangrijk en niet de interpretatie door de deskundige omdat de cliënt de enige is die kan weten wat er aan de hand is. De therapeut helpt de cliënt om na te gaan of het beeld dat de cliënt heeft inderdaad overeenkomt met wat hij ervaart. Er zijn drie kwaliteiten die centraal staan: onvoorwaardelijke positieve ervaring, empathie en authenticiteit (Brysbaert, 2006; Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 5). Deze voorwaarden

15

moeten door de therapeut gecreëerd worden, waarbij de therapeut zich open en oprecht opstelt (Glassman & Geluk, 2007, Hoofdstuk 8).

2.2.5.2. Verschillende modellen Er zijn heel wat verschillende modellen van DMT die in de literatuur worden beschreven. Panagiotopoulou (2011) geeft aan dat er twee modellen overheersend schijnen te zijn omwille van hun wijd verspreid gebruik door danstherapeuten. Eerst en vooral is er de dans-/bewegingstherapie die ontwikkeld werd in de jaren ‟40 van de 20 ste eeuw in Amerika. Dit model werd later ook overgenomen door de Engelse danstherapeuten. Daarnaast is er een ander model, Primitieve Expressie, dat officieel in Frankrijk werd ontwikkeld in de jaren ‟80 van de 20 ste eeuw door de oprichting van de Franse vereniging van psychotherapie door dans (nu de Franse vereniging van danstherapie). Volgens haar zijn de verschillen tussen deze twee modellen gebaseerd op de verschillende culturele achtergronden die ze hebben. Zo was dans-/bewegingstherapie van in het begin geaard op de moderne danstraditie, wat te wijten is aan de interesse en oriëntatie in de moderne dans van de Amerikaanse cultuur. Bij primitieve expressie daarentegen, worden de verschillende dansvormen geassocieerd met magisch-religieuze praktijken. Er kan dus geconcludeerd worden dat de verschillen in de modellen te wijten zijn aan verschillende ideologieën die aan de basis liggen. Natuurlijk zijn er naast deze modellen nog een tal van andere benaderingen die een grote rol spelen in de danstherapie. Deze allemaal bespreken zou ons te ver weg leiden van het onderwerp van deze masterproef.

2.2.5.3. Verschillende werkwijzen en methoden Smeijsters (2008, Hoofdstuk 8) geeft aan dat DMT een groepsgerichte therapie is. In de internationale wetenschappelijke literatuur zijn er echter ook onderzoeken terug te vinden waarbij dansen bewegingstherapeuten met individuele cliënten aan het werk gaan (Gray, 2001; Salgado & De Paula Vasconcelos, 2010). Er bestaat eigenlijk een variëteit aan werkwijzen in de DMT. De keuze voor een bepaalde modaliteit hangt af van de therapeut, van de cliënt waarmee hij/zij werkt, van praktische omstandigheden, …Erfer en Ziv (2006) geven enkele voorbeelden: expressieve bewegingen, creatieve bewegingen, rollenspellen, grove motorische bewegingen, structureel georganiseerde danstherapie, eerder improvisatie, individuele therapie, groepstherapie, … Dit betekent in de praktijk dat er eigenlijk geen ideaal voorbeeld is van DMT. De therapeut dient per cliënt of per groep te kijken welke werkvorm het best zou passen en dient zich hier op af te stemmen.

16

2.2.6. Andere lichaamsgerichte therapieën 2.2.6.1. Bio-energetica Reich is een belangrijk persoon in verband met de lichaamsgerichte psychotherapie. De bio-energetica (Lowen) is in wezen een voorzetting van de ideeën van Reich, waarbij een beweging op gang werd gezet die een centrale plaats aan het lichaam en aan energetische processen toekent. Spanningen van het gevoel worden vaak door het lichaam opgevangen, met het gevolg dat het lichaam gespannen raakt, zegt Lowen. De bio-energetica probeert door het maken van expressieve bewegingen het lichaam uit zijn pantser te bevrijden. De bio-energetica vertrekt vanuit lichamelijke expressie en de duiding ervan volgt pas later, wat anders is dan bijvoorbeeld bij Freud. De ontlading van de lichamelijke spanningen is dus de eerste stap. Het grote verschil tussen DMT en bio-energetica is dat men bij DMT werkt vanuit de beweging en bij bio-energetica vanuit het lichaam (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8).

2.2.6.2. Psychomotorische therapie (PMT) Een andere lichaamsgerichte therapie is de psychomotorische therapie. Dit is een vorm van behandeling waarbij bewegen en de beleefde lichamelijkheid het aangrijpingspunt vormen, waarbij het doel is om psychische of psychiatrische klachten te verminderen en/of het psychosociaal functioneren te verbeteren. De PMT richt, in tegenstelling tot DMT, haar aandacht op deelaspecten van het lichaam en de motoriek. De psychomotorische

therapeut

laat

de

cliënt

oefenen,

terwijl

de

dans-

en

bewegingstherapeut met de cliënt werkt in het medium. Toch zijn er tussen de twee therapievormen interessante overlappingen te zien met betrekking tot de middelen, bijvoorbeeld gebruik van dans en muziek (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 8). In Nederland hebben de psychomotorische therapeuten zich verenigd met de creatief therapeuten tot de Federatie Vaktherapeutische Beroepen, die vijf afzonderlijke mediumspecifieke beroepsverenigingen heeft voor drama, muziek, beeld, dans en psychomotoriek (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 3). Vaktherapie is een verzamelnaam voor de professionele beroepsgroepen die gebruik maken van non-verbale activiteiten, waarbij het doel is om psychische of psychosociale problematiek te verminderen of op te heffen (Hekking & Fellinger, 2011). Sinds 2008 heeft deze federatie een gezamenlijk Profiel van de Vaktherapeutische Beroepen. Smeijsters (2008, Hoofdstuk 3) staat hier echter kritisch tegenover. Er moet zeker discussie gevoerd worden over de overeenkomsten van creatieve therapie en PMT maar ook over wat juist de creatieve therapieën onderling met elkaar verbindt. De term vaktherapie geraakt meer en meer ingeburgerd waardoor de 17

beroepsgroep zich als geheel moet profileren. Dit betekent dat er vooral een nadruk komt te liggen op de gemeenschappelijke kenmerken van de twee, waardoor de verschillen tussen de therapieën naar de achtergrond verdwijnen.

2.2.7. Effectiviteit Historisch gezien werden DMT („art‟) en onderzoek („science‟) als onverenigbaar beschouwd (Berrol, 2000). In de literatuur zijn vandaag de dag echter een tal van artikels terug te vinden waarin onderzocht wordt welke effecten DMT hebben. DMT wordt in deze onderzoeken als een geschikte psychotherapie bevonden omdat de focus enerzijds ligt op het lichaam en anderzijds op de relatie van het lichaam met psychologische processen. In wat volgt worden er eerst een aantal onderzoeken vermeld die tot concrete resultaten geleid hebben. Nadien worden er een aantal onderzoeken vermeld die nog verder dienen bestudeerd te worden om de effectiviteit daadwerkelijk te kunnen bewijzen. Jeong, Hong, Lee, Park, Kim en Suh (2005) deden een onderzoek naar de invloed van DMT op jongeren met een milde depressie. Er werd in dit onderzoek gewerkt met een groep die DMT kreeg en met een controlegroep. Er waren in de groep die DMT kregen positieve veranderingen te zien. Zo was er enerzijds een verandering in de psychologische gezondheid waarbij (psychologische) angst significant was afgenomen. Anderzijds was er ook een verandering te zien in de neurohormonen van deze adolescenten waarbij de serotonineconcentratie toenam en de dopamine-concentratie afnam. Deze verschillen in concentraties suggereert dat DMT het sympathisch zenuwstelsel stabiliseert. Een beperking van deze studie is dat er sprake is van een relatief kleine steekproef waardoor deze resultaten niet zomaar gegeneraliseerd worden. Ook Koch, Morlinghaus en Fuchs (2007) deden een onderzoek naar de invloed van DMT bij psychiatrische patiënten met een depressie. De patiënten werden verdeeld in drie condities: een danstherapie-groep (muziek en beweging), een groep die naar de muziek luistert uit de dansgroep (enkel muziek) en een fietsgroep (hometrainer) op hetzelfde niveau van opwinding van in de dansgroep (enkel beweging). Bij alle groepen was er een verlichting of een stabilisatie van de conditie van de patiënten. Het grootste voordeel was echter voor de patiënten in de dansgroep. Daar was er significant minder depressie dan in de muziek- en fietsgroep en meer vitaliteit dan in vergelijking met de muziekgroep. Zij concludeerden tevens dat de patiënten met het hoogste level van depressie het meeste voordeel haalden uit DMT.

18

Een ander onderzoek betreft multiple sclerose (MS), wat een chronische ziekte is en één van de meest voorkomende neurologische aandoeningen is bij volwassenen. Hier speelt enerzijds het lichamelijke een belangrijke rol, denken we maar aan het evenwicht en motorische coördinatie. Anderzijds heeft deze ziekte ook aantal psychologische gevolgen. Een veel voorkomend voorbeeld hierbij zijn tekenen van depressie bij mensen die lijden aan MS. Salgado en De Paula Vasconcelos (2010) concluderen in hun casestudy onderzoek dat DMT een mogelijkheid kan bieden om controle te leren uitoefenen over de persoonlijke ruimte en om het gevoel van het bezit van de eigen lichaamsbewegingen te herstellen bij een patiënt met MS. Concreet werd er kwantitatief een verbetering vastgesteld van het evenwicht en van de algemene neurologische conditie. Heel opvallend was echter dat er kwalitatief ook een verbetering te zien was op emotioneel vlak

en op vlak van zelfvertrouwen, wat geen

doelstelling was van de studie. Een andere ziekte dat met het lichaam te maken heeft is overgewicht en verstoord eetgedrag. Deze ziekte wordt geassocieerd met een laag zelfvertrouwen en een verstoord lichaamsbeeld. Muller-Pinget, Carrard, Ybarra & Golay (2012) gingen de invloed van DMT na op de evolutie van mentale representaties die gelieerd zijn aan het lichaamsbeeld bij mensen met overgewicht. Het was een longitudinale studie waarbij er verschillende malen geëvalueerd werd aan de hand van vragenlijsten. Er was een significante verbetering opmerkzaam in de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven, in het lichaamsbewustzijn en in de mentale representaties. Er wordt tevens geconcludeerd dat DMT zelfs meer in het voordeel is eetgedrag dan louter fysieke activiteitentraining bij mensen met een verstoord. „Quality of Life‟ is een concept dat in onderzoek naar DMT een grote rol speelt, kijken we maar naar de vorige studie. Bräuninger (2012) onderzocht de invloed van DMT op de kwaliteit van leven van een groep die 10 weken danstherapie volgde. Participanten die leden aan stress werden willekeurig toegekend aan de groep die danstherapie kreeg en aan de controlegroep. Verschillende danstherapeuten werden ingeschakeld om dit onderzoek mee vorm te geven. Er werd gebruik gemaakt van pré-testen, post-testen en follow-up testen. De gemiddelde waarden van de verschillende domeinen (bijvoorbeeld fysieke gezondheid) en de globale waarde verbeterde in beide groepen maar de verbetering was hoger in de groep die therapie kreeg. Zowel op korte als op lange termijn waren er verbeteringen merkbaar in de groep die de therapie kreeg. De behandelmodaliteiten van de danstherapeuten waren echter verschillend. Sommige interventies, technieken en benaderingen toonden meer significante correlaties met een verhoging in de kwaliteit van leven dan andere.

19

Naast deze grotere studies met duidelijke effecten, zijn er ook enkele interessante studies terug te vinden die een eerste aanzet geven tot verder onderzoek. Zo deed Gray (2001) een exploratie naar de „geneeskrachtige‟ mogelijkheid van DMT bij volwassenen die foltering/marteling meegemaakt en overleefd hebben. Bij dit verschijnsel speelt het fysieke vanzelfsprekend een grote rol maar er zijn ook psychologische aspecten die in acht moeten genomen worden (bijvoorbeeld trauma). In dit opzicht concludeert Gray dat DMT een geschikte psychotherapie kan zijn. Dillenbeck en Hammond-Meiers (2009) deden een exploratie naar de invloed van DMT op mensen die terminaal zijn. Er wordt geconcludeerd dat DMT niet alleen veel te bieden zou hebben aan personen die stervende zijn maar ook aan de groep verzorgenden die hen ondersteunen. Daarnaast doen Blazquez, Guillamo en Javierre (2010) een inleidend en verkennend onderzoek naar de invloed van DMT op mensen met het chronische vermoeidheidssyndroom waarbij er zowel kwantitatief als kwalitatief positieve effecten gevonden worden. Ook Grönlund, Renck en Weibull (2005) vonden positieve effecten in hun onderzoek naar de invloed van DMT (op korte termijn) bij twee jongens met symptomen gerelateerd aan ADHD. Er was enerzijds een positief effect te zien met betrekking tot de motorische functies. Anderzijds werden de gedrags- en emotionele symptomen slechts gedeeltelijk gereduceerd. De ouders konden echter wel duidelijke verschillen zien bij hun zonen gedurende en na de therapie. Aangezien deze studie betrekking heeft op slechts twee jongens, is het nodig om grotere onderzoeken uit te voeren rond ADHD. Een heel opvallend en vooruitstrevend onderzoek uit Amerika neemt DMT als behandelmogelijkheid in de gevangenis onder de loep (Milliken, 2002). Meer specifiek wordt er nagedacht hoe DMT ingezet kan worden als behandeling voor geweld. Preventie van geweld is een „hot topic‟ in Amerika, waarop in het verleden geantwoord werd met de installatie van gevangenissen. Nu staat men meer en meer stil bij de behandeling en de rehabilitatie van deze personen. Het gevangeniswezen wordt als een nieuw gebied aanzien voor de creatieve therapie waarbij er alternatieven kunnen geboden worden om een antwoord te geven op gewelddadig gedrag waarbij men dit gedrag tracht te transformeren naar meer positieve strategieën.

2.2.8. Internationaal perspectief In de internationale wetenschappelijke literatuur zijn er heel wat onderzoeken te vinden uit Amerika, wat op zich niet zo vreemd is aangezien DMT daar ontwikkeld is. Er zijn echter ook heel wat onderzoeken en artikels afkomstig uit andere landen. Zo is er in Japan een case 20

study uitgevoerd waarbij er terug gekeken wordt naar tien jaar ontwikkeling van DMT (Kaji, Miyagi, Ito, Komori, & Matsuo, 2002). Ook Estland onderzocht de opkomst van DMT en welke academische en professionele ontwikkelingen dit inhoudt (Nordstrom-Loeb, 2012). In China wordt DMT specifiek toegepast bij kankerpatiënten in Hong Kong waarbij er een link gelegd wordt met het belang van evenwicht in de Chinese cultuur (Ho, 2005). Net zoals in China wordt in Taiwan DMT toegepast bij een specifieke doelgroep, in dit geval kinderen die lijden aan een aardbevingstrauma (Lee, Lin, & Chiang, 2013). Zo zijn er nog tal van voorbeelden te vinden van andere landen te vinden in te internationale wetenschappelijke literatuur. Een gemeenschappelijk kenmerk dat naar boven komt in de onderzoeken uit verschillende landen, is het belang van het aanpassen van (de nogal Westers geïnspireerde) DMT aan de desbetreffende cultuur en doelgroep. Men is er zich bewust van dat DMT een heel krachtig middel kan zijn maar dat de methodiek en dergelijke niet blindelings kan overgenomen worden. Er kunnen bijvoorbeeld culturele en economische factoren zijn die een significante invloed kunnen hebben. Bij de toepassing van DMT (2.2.4.) werd dit al deels besproken. Dulicai en Berger deden in 2005 een heel belangrijk onderzoek naar de internationale ontwikkeling van DMT. Er werden in dit onderzoek 37 landen bevraagd via een vragenlijst waarbij enerzijds gepeild werd naar de ontwikkeling van DMT in eigen land en anderzijds naar de persoonlijke ervaringen van de bevraagde danstherapeuten. Een grote meerderheid van de landen werd gegroepeerd in de groep waarbij er minder dan 50 personen betrokken waren bij de praktijk van DMT. Een zevental landen behoorden tot de top waarbij er meer dan 100 personen betrokken waren bij de praktijk van DMT (bijvoorbeeld Amerika). Opvallend was echter dat er 19 landen een associatie hadden voor creatieve therapie en/of DMT, ook al hadden een aantal van die landen minder dan 50 betrokken personen bij DMT (bijvoorbeeld Nederland). Dit zou eventueel kunnen betekenen dat creatieve therapie in het algemeen of specifieke creatieve therapievormen, dit in tegenstelling tot DMT, in die landen al een hele weg heeft afgelegd. Een gemeenschappelijke bevinding van het onderzoek is dat de ontwikkeling van DMT in de meerderheid van de landen een fenomeen van de 20ste eeuw is, ook al kunnen er per land andere ontstaansredenen en invloeden zijn. De uitwisseling van ervaringen over de grenzen heen, heeft voor de groei van de professie gezorgd. De Association of European Dance Therapy (AEDT) bewerkstelligt dit en werd gevormd met het doel om een „Pan-Europees netwerk‟ op te richten. Ook het jaarlijkse internationale panel op de American Dance Therapy Association (ADTA) conferentie, draagt bij tot de internationale uitwisseling van

21

DMT informatie. Er dienen echter met een aantal factoren rekening gehouden te worden, zoals de taal.

2.2.9. Stand van zaken in België België nam ook deel aan het onderzoek van Dulicai en Berger (2005) waarbij Missine de contactpersoon was. België werd toen gegroepeerd bij de groep waarbij er naar schatting minder dan 50 personen betrokken waren bij de praktijk van DMT, net zoals 23 andere landen. Toen werd België ook onderverdeeld bij de landen die geen associatie voor creatieve en/of DMT hadden. Omtrent de opleiding van dansen bewegingstherapeuten stond België toen in de kolom „certificate or institute programs‟. Deze gegevens zeggen heel wat over de situatie in België maar er dient toch heel voorzichtig omgesprongen te worden met de resultaten omdat het onderzoek van 2005 dateert. Ondertussen (sinds 2010) heeft België wel een beroepsvereniging voor creatieve therapie (BVCT-ABAT). Ook heeft België vandaag de dag wel al een aantal formele academische richtingen voor creatieve therapie (bijvoorbeeld de bachelor na bachelor creatieve therapie in de Artevelde Hogeschool in Gent). Er kan eigenlijk geconcludeerd worden dat België in deze acht jaar tijd al heel erg geëvolueerd is op vlak van DMT. Ik wou graag de situatie van DMT in België nog meer onder de loep nemen. In mijn verdere zoektocht naar internationale wetenschappelijke artikels combineerde ik de zoekterm „dance therapy‟ met „Belgium‟ op „LibHub‟ maar er werd echter geen enkel resultaat gevonden. Ter vergelijking deed ik dezelfde zoekopdracht maar dan in combinatie met „France‟, „the Netherlands‟ en „Germany‟. Hier werden er wel, al dan niet miniem, resultaten gevonden. België is duidelijk al geëvolueerd maar waar we vandaag de dag juist staan is niet helemaal duidelijk in de internationale wetenschappelijke literatuur.

22

3. Methodologie en onderzoeksopzet 3.1. Probleemstelling en onderzoeksvragen Heel wat verschillende doelgroepen en verschillende onderzoeksopzetten komen aan bod in de internationale wetenschappelijke artikels die ik geraadpleegd heb, waarbij in de meerderheid van de gevallen de effectiviteit van DMT aangetoond wordt. Wat me direct opviel, was dat deze onderzoeken in heel wat verschillende landen werden uitgevoerd en dat de onderzoeksgroep in het meerderheid van de situaties volwassenen waren. Hierbij is het opvallend dat de onderzochte volwassenen vaak een grote rol spelen in zelfrapportage waarbij effecten van DMT aangetoond worden, wat bij kinderen en jongeren niet zo evident is. Ik vond één artikel terug die specifiek ging over de ontwikkeling van DMT in verschillende landen, waaraan België ook had deelgenomen (Dulicai & Berger, 2005). Er werden enerzijds kwantitatieve gegevens weergegeven (bijvoorbeeld aantal danstherapeuten per land) en anderzijds kwalitatieve gegevens (bijvoorbeeld persoonlijke statements). Ik vond dit artikel heel boeiend maar andere gelijkaardige, liefst meer recente, artikels waren niet terug te vinden in de internationale literatuur. Bij mijn verdere zoektocht stootte ik ook op de website van de Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie vzw, die mij iets meer informatie kon verschaffen. Ik vond echter geen informatie terug over de specifieke ontwikkeling van DMT in België en over hoe de praktijk er concreet uitziet. Ik had contact met een studente creatieve DMT aan Hogeschool Artevelde. Ik vroeg haar ook wat meer informatie omtrent de toepassing van DMT en zij gaf duidelijk dat deze therapievorm nog volop aan het opkomen is en date deze vandaag de dag vooral voorkomt in psychiatrische voorzieningen en in privé-praktijken. Ik raadpleegde vervolgens een masterproef van Vandenbosch (2012) die gaat over de beleving van personen die DMT volgen. Zij geeft aan in de discussie van haar masterproef dat het allesbehalve evident was om participanten te vinden en dat dit een therapievorm is die helemaal niet courant is in België. De participanten gaven daarbovenop zelf aan dat er te weinig onderzoek gebeurt naar DMT. Daarnaast kreeg ik ook een scriptie van Chatar (2009) in handen die specifiek ging over de profilering van DMT in Vlaanderen. Uit haar probleemstelling, die voortvloeide uit haar stage als creatief dansen bewegingstherapeut in Vlaanderen, viel op dat „creatieve therapie‟ op zich wel bekend was in Vlaanderen, maar dan vooral onder de vorm van beeldende therapie. De meerderheid van haar patiënten en collega‟s hadden toen amper gehoord over „creatieve therapie optie dans en beweging‟.

23

Als ik al deze zaken bijeenbracht, viel het op dat er eigenlijk amper iets geweten is over de situatie en praktijk van de creatieve DMT in België, ondanks het recente ontstaan van de Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie en verschillende opleidingen creatieve therapie in Vlaanderen. Omwille van deze hiaten vond ik het belangrijk om een beter zicht te krijgen van de praktijk van DMT in Vlaanderen. Ik besefte echter meteen dat het bijna onbegonnen werk was om in een masterproef gans Vlaanderen onder de loep te nemen. Het leek mij evident om enerzijds het geografische gebied af te bakenen tot Oost-Vlaanderen en om anderzijds de doelgroep in te perken tot kinderen en jongeren, omdat deze wat ondervertegenwoordigd lijken in de internationale wetenschappelijke literatuur. Kinderen en jongeren worden in dit onderzoek gedefinieerd als personen die jonger dan of 18 jaar zijn. Meer specifiek wil ik een antwoord vinden op deze algemene onderzoeksvraag: “Hoe ziet het creatieve dansen bewegingstherapeutische landschap eruit in OostVlaanderen voor kinderen en jongeren?” Deze algemene onderzoeksvraag kan opgesplitst worden in verschillende specifiekere deelvragen. Wat betreft de danstherapeuten: - “Welke visie en bedoelingen staan centraal bij de danstherapeuten en dus bij hun praktijkinvulling van dansen bewegingstherapie?” Wat betreft de setting: - “Op welke manier werd dansen bewegingstherapie geïmplementeerd in de voorzieningen en hoe is dit ondertussen geëvolueerd?” - “Welke andere therapievormen worden toegepast en hoe staan deze in verhouding met danstherapie- en bewegingstherapie?” Wat betreft de situatie in Vlaanderen/België: - “Welke initiatieven en bijdragen worden er ondernomen door de danstherapeuten om dansen bewegingstherapie op de kaart te zetten in Vlaanderen/België?” Wat betreft andere contextuele factoren: - “Welke andere factoren spelen nog een rol bij dansen

bewegingstherapie en op welke

manier?” Door een antwoord te formuleren op deze onderzoekvragen, tracht ik een bescheiden beeld van de toepassing van DMT in Oost-Vlaanderen te schetsen. Op die manier kan er een kleine bijdrage geleverd worden aan de profilering van creatieve DMT in Vlaanderen, in de hoop dat de professie blijft evolueren. 24

3.2. Onderzoeksopzet 3.2.1. Kwalitatieve onderzoeksmethode De onderzoeksmethode bepaalt de wijze waarop het onderzoek uitgevoerd wordt waarbij heel

vaak

de

opdeling

gemaakt

wordt

tussen

kwantitatieve

en

kwalitatieve

onderzoeksmethoden. Daarbij gaat het niet om de onverzoenbaarheid van de twee methoden maar wel om de complementariteit van beide methoden. De keuze tussen kwantitatief of kwalitatief onderzoek heeft te maken met hun kenmerken en met het onderzoeksdoel dat men vooropstelt (De Fever in Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove, & Wuyts, 1997). Om een zo rijk mogelijk beeld te verkrijgen, verkies ik de kwalitatieve onderzoeksmethode. Het doel van hiervan is om een bepaalde realiteit, hier DMT, beter te begrijpen. Hierin staat de betekenissen die mensen in het dagelijks leven aan hun omgeving toekennen centraal. Het object van kwalitatief onderzoek is dus sterk gebonden aan de leefwereld van de betrokkenen, hun betekenisverlening en werkelijkheidsconstructies (Wester, Smaling, & Mulder, 2000). In praktijk betekent dit dat er gewerkt wordt met relatief kleine steekproeven (Howitt, 2010). Er kan gesteld worden dat hoe minder respondenten er bevraagd worden, hoe dieper er op hun verhalen kan ingegaan worden. Omwille van de subjectiviteit die hier mee gepaard gaat, zijn de resultaten van een kwalitatief onderzoek niet generaliseerbaar voor de hele populatie. Hun verhalen worden dus niet omgezet in cijfers maar in woorden, verwerkt tot thema‟s (Berrol, 2000; Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 5). Dit maakt deel uit van een breder interpretatief perspectief waarbij ik niet op zoek ben naar de waarheid maar waarbij ik verschillende perspectieven wil proberen begrijpen (Glesne, 2011). Er kunnen verschillende onderzoeksrollen onderscheiden worden waarbij ik de voorkeur heb voor „researcher as learner‟ of de „onderzoeker als leerling‟. Als onderzoeker ben je dan een nieuwsgierige student die wil leren van en met de onderzoeksparticipanten, waarbij er verwacht wordt dat je vooral aandachtig gaat luisteren (Glesne, 2011). Ik vind dat deze rol goed bij mij past omdat ik een praktijk wil onderzoeken, van DMT, waar ik helemaal niet vertrouwd mee ben. Op die manier stel ik mij op als een „leerling‟ die via interviews met experts zaken kan bijleren. Dit betekent dat ik enerzijds zaken opsteek die ik vervolgens verder in de internationale wetenschappelijke literatuur ga opzoeken en dat ik anderzijds ook zaken opsteek die ik in de volgende interviews kan integreren. De kwalitatieve onderzoeksmethode past uitstekend bij deze rol.

25

3.2.2. Kwaliteitscontrole In eerste instantie benoemde ik dit onderdeel als „validiteit en betrouwbaarheid‟. Deze termen wrongen echter een beetje wanneer ik hier meer informatie rond las omdat validiteit en betrouwbaarheid vaak gerelateerd worden aan kwantitatief onderzoek en toch wel gedebatteerde onderwerpen zijn bij kwalitatief onderzoek. Zo geeft Glesne (2011) aan dat het moeilijk is om bij kwalitatief onderzoek criteria op te stellen om te bewijzen of iets waar of accuraat is als we geloven dat concepten sociaal geconstrueerd worden. Op welke manier kan er dan bij kwalitatief onderzoek er op toegezien worden dat het onderzoek betrouwbaar is? Binnen kwalitatief onderzoek spreekt men van „trustworthiness‟ die uiteenvalt in verschillende concepten. Dit begrip wordt eigenlijk gelieerd aan de betrouwbaarheid van een onderzoek. Zo is er eerst en vooral „credibility‟ of de geloofwaardigheid van de kwalitatieve onderzoeker. „Member checks‟ kunnen hierbij bijvoorbeeld van groot belang zijn, denken we maar aan het terugspelen van wat er gezegd is naar de participanten of het voorleggen van verbanden of … Dit alles om zo dicht mogelijk bij de perspectieven van de betrokkenen te blijven (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 15). Het terugspelen van informatie heb ik meerdere malen gedaan: zowel na het uittypen van de interview als na het schrijven van de resultaten en de conclusie. Daarnaast is er het concept „dependability‟, waarbij het belangrijk is om de vraag de stellen of er geen informatie ontbreekt. Dit kan door alles, ook tijdens veranderingen van het onderzoek, zorgvuldig bij te houden en te illustreren. Een voorbeeld hierbij is om goed neer te schrijven op welke manier men juist respondenten vergaard heeft. Een derde concept is „confirmability‟ om transparantie te bewerkstelligen. Dit kan door alle onderzoeksgegevens ter beschikking te stellen en door alle processen zorgvuldig neer te schrijven. Zo zouden externe beoordelaars in principe dezelfde gevolgtrekkingen moeten trekken (Smeijsters, 2008). Ik probeer in het verloop van deze masterproef zoveel mogelijk transparant te werken. Een voorbeeld is het juist weergeven van de bronnen waardoor externe lezers deze kunnen nagaan. Vervolgens is er „transferability‟ of de mate waarin de onderzoeksresultaten overdraagbaar zijn. Dit kan bewerkstelligd worden door bijvoorbeeld „thick descriptions‟, wat gedetailleerde verslaggevingen betekent (Smeijsters, 2008). Zo probeerde ik bij het uittypen van de interviews alles letterlijk neer te schrijven zonder dingen over het hoofd te zien. Tot slot is er ook „authenticity‟ waarbij er de vraag kan gesteld worden of de respondenten een faire kans gehad hebben om hun mening te formuleren (Smeijsters, 2008). Aangezien het de bedoeling was om in de semi-gestructureerde interviews de danstherapeuten zoveel mogelijk 26

aan het woord te laten, denk ik dat zij inderdaad een faire kans gehad hebben om hun mening te formuleren. Bovendien sloot ik elk interview af met de vraag of er nog vragen waren en/of men graag nog iets wou vertellen. Daarnaast werden er heel wat „member checks‟ gedaan waardoor de respondenten nog een aantal mogelijkheden kregen om extra informatie te geven.

3.2.3. Dataverzamelingstechniek 3.2.3.1. Sneeuwbalsteekproef Om een zo‟n volledig mogelijk beeld te verkrijgen van DMT in de praktijk, wou ik graag verschillende danstherapeuten uit verschillende voorzieningen kwalitatief interviewen. Specifiek ben ik aan de slag gegaan met een sneeuwbalsteekproef om respondenten te verzamelen. De benaming „steekproef‟ kan hierbij wat misleidend zijn, aangezien ik de respondenten niet „ad random‟ selecteerde. De techniek van de sneeuwbalsteekproef houdt in dat één individu andere individuen aangeeft die geassocieerd worden met een specifieke gebeurtenis. Dit individu heeft de dus de gewenste karakteristieken en gebruikt het eigen (sociale) netwerk om gelijkaardige individuen te verzamelen. Vervolgens gaan deze gelijkaardige vernoemde individuen zelf andere individuen aangeven. Dit proces gaat zo verder, wat analoog is met een sneeuwbal die van een helling rolt (Sadler, Lee, Lim, & Fullerton, 2010). Ik vond dit een gepaste methode om participanten te verzamelen omdat ik in eerste instantie zelf niet veel wist over DMT. Door middel van een sneeuwbalsteekproef zou ik iets vlotter en efficiënter aan respondenten geraken in vergelijking met moest ik ze zelf allemaal apart zoeken. Door een sneeuwbalsteekproef te gebruiken, wordt ook duidelijk welke netwerken er zijn tussen verschillende danstherapeuten. Dit is een heel interessant gegeven omdat deze netwerken van groot belang kunnen zijn bij de profilering van DMT in Vlaanderen. In eerste instantie verzond ik een aantal e-mails met wat meer uitleg over mijn masterproef naar contactpersonen van verschillende voorzieningen uit verschillende settings. Eerst en vooral stelde ik mezelf voor en welke studies ik volg. Vervolgens gaf ik de titel van mijn masterproef weer en legde ik uit wat juist de bedoeling was, nl. de situatie en de praktijk van DMT bij kinderen en jongeren in Oost-Vlaanderen in kaart brengen. De antwoorden op mijn verzonden e-mails kunnen in verschillende categorieën geplaatst worden, naast natuurlijk de categorie van voorzieningen die geen antwoord 27

gaven: voorzieningen die geen DMT toepassen en mij niet konden helpen, voorzieningen die momenteel geen DMT meer toepassen en mij ook niet konden helpen, voorziening die geen DMT toepassen maar mij wel doorverwezen naar andere instanties of personen, voorzieningen die geen DMT toepassen maar hier wel de meerwaarde van herkennen en tot slot voorzieningen die wel DMT toepassen. Op basis van deze e-mails kreeg mijn sneeuwbal vorm. Ik wist op voorhand niet naar waar deze sneeuwbal mij zou leiden en hoeveel respondenten ik effectief zou bereiken die voldoen aan de criteria, nl. het gebied OostVlaanderen en de doelgroep kinderen en jongeren. Er kan over verzadiging gesproken worden wanneer er enerzijds qua inhoud dezelfde informatie vergaard wordt en wanneer er anderzijds niet meer voldaan wordt aan de vooropgestelde criteria.

3.2.3.2. Semi-gestructureerd interview Ik heb in het kader van kwalitatief onderzoek ervoor gekozen om respondenten persoonlijk te interviewen aan de hand van een semi-gestructureerde interview. Hierbij stelde ik min of meer een interviewleidraad op met een aantal thema‟s en trefwoorden (zie bijlage). De bedoeling is om zoveel mogelijk flexibiliteit en onvoorspelbaarheid toe te laten (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 15). In praktijk betekende dit dat sommige onderwerpen bij de ene danstherapeut minder aan bod kwamen terwijl bij andere danstherapeuten hier de klemtoon op lag. In vergelijking met gestructureerde interviews, zijn semi-gestructureerde interviews meer tijdrovend

voor iedereen die betrokken is, waarbij het doel is om zoveel mogelijk

uitgebreide en rijke data te genereren van de participanten. Ik heb hierbij de rol van actieve luisteraar die kan doorvragen bij interessante en relevante zaken. Het is gebaseerd op het principe dat de geïnterviewde het meeste praat, de interviewer het interview afneemt en veel informatie tegelijkertijd moet absorberen zonder deze te interpreteren (Howitt, 2010). Omwille van het feit dat er heel veel en rijke informatie aan bod kwam, nam ik na goedkeuring van de danstherapeuten alle interviews op via mijn laptop zodat deze nadien waarheidsgetrouw konden uitgetypt worden. Aangezien ik de rol van „researcher as learner‟ vervul, is mijn interviewleidraad doorheen het hele proces geëvolueerd. Ik had zelf een aantal thema‟s opgesteld maar ik merkte na de eerste interviewafnamen dat er nog andere interessante onderwerpen zijn waar ik in eerste instantie niet aan had gedacht. Op die manier werden er enerzijds zaken toegevoegd aan de leidraad maar anderzijds ook verwijderd wanneer deze minder relevant waren. 28

Eigenlijk is deze vorm van interviewen het afnemen van een expert interview omdat professionals aan het woord zijn die veel ervaring hebben in het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden, hier DMT (Smeijsters, 2008, Hoofdstuk 15). Ik heb ook een tweede versie van de interviewleidraad gemaakt met iets meer specifiekere vragen omdat, door omstandigheden, het niet mogelijk was om bij één danstherapeut langs te gaan. Via overleg zijn wij overeengekomen om het interview via e-mail af te nemen. Een aanpassing van de interviewleidraad was nodig omdat deze heel flexibel was en bestond uit thema‟s. Op die manier was het voor de danstherapeut iets evidenter om haar visie weer te geven omtrent DMT.

3.2.4. Databronnen: onderzoeksgroep en onderzoekssetting Een eerste afbakening van mijn masterproefonderwerp is dat ik de situatie van DMT wil schetsen in Oost-Vlaanderen. Alle geïnterviewde danstherapeuten werken in OostVlaanderen, met uitzondering van één danstherapeut die in Leuven werkt. Ik heb op voorhand afgewogen of dit een meerwaarde zou zijn maar omwille van het feit dat het hier gaat over een totaal andere setting en werking vond ik het heel relevant om dit op te nemen in mijn onderzoek. Een tweede afbakening van mijn masterproefonderwerp is dat ik kinderen en jongeren als hoofdfocus neem. Alle geïnterviewde danstherapeuten werken momenteel met kinderen of jongeren of hebben op zijn minst ooit met kinderen en jongeren gewerkt in deze context. Ik heb in totaal, via de sneeuwbalsteekproef, zeven danstherapeuten geïnterviewd. Ik ben eigenlijk met meer dan zeven danstherapeuten in aanraking gekomen maar mijn sneeuwbal was toen eigenlijk verzadigd, in die zin dat deze respondenten niet voldeden aan de vooropgestelde afbakeningen. Zes van de zeven geïnterviewde danstherapeuten werken in een psychiatrische voorziening met kinderen en jongeren en/of volwassenen. Eén iemand van de danstherapeuten werkt zelfstandig als facilitator met „gezonde‟ personen en geeft performances, workshops en coaching (Move2Create). Er kan geargumenteerd worden dat de settings nogal eenzijdig zijn maar bij het afnemen van de interviews was er toch veel diversiteit te zien. Zo was er bijvoorbeeld een grote variëteit in de onderzoeksgroep qua geslacht. Er werden zowel mannen (twee) als vrouwen (vijf) geïnterviewd. Daarnaast is er geografisch ook variëteit waarbij zowel Gent, Pittem, Kortrijk, Melle, Sleidinge en Leuven aan bod kwamen. Bij de resultaten (4.) komen deze, en nog veel meer, zaken uitgebreider aan bod.

29

Hieronder staat een kernachtige en schematische weergave van mijn sneeuwbalsteekproef. Omwille van de deontologie en de privacy heb ik alle namen verkort tot de initialen met uitzondering van de danstherapeuten die expliciet hun toestemming gegeven hebben. De eerste persoon die ik persoonlijk contacteerde was G.V.D., die danstherapeute is in Gent. Ik ging bij haar langs op haar werk voor een interview. Zij wees mij door naar vier andere danstherapeuten waarvan ik er twee kon bereiken via e-mail, nl. A.C. en Melanie Foulon. Van de twee andere personen had ik ook een e-mailadres gekregen maar ik kreeg geen antwoord op mijn e-mails. Ik had eerst een interview met A.C. bij haar thuis, die danstherapeut is in Kortrijk. A.C. wees mij op haar beurt door naar drie andere danstherapeuten, waaronder ook Melanie Foulon. Van de twee danstherapeuten die er dan nog overschoten, kon ik maar één iemand bereiken, nl. L.T. Mijn derde interview was met Melanie Foulon, die danstherapeute is in het psychiatrisch centrum van Pittem. Door omstandigheden en persoonlijke redenen was het echter niet evident om bij haar langs te gaan waardoor het interview eigenlijk via e-mail verliep. Zij verwees mij op haar beurt door naar A.C. en Joris Bruneel. Mijn vierde interview was met Joris Bruneel in het psychiatrisch centrum van Sleidinge waar hij, naast het psychiatrisch centrum van Pittem, danstherapeut is. Hij verwees mij onder andere door naar Veerle Vervenne Mijn vijfde interview was met L.T. op haar werk in Melle. We overliepen samen wie ik al geïnterviewd had en zij kon mij Stephan Marchant doorgeven omwille van zijn toch wel alternatieve werkwijze in DMT aan de hand van projecten. Mijn zesde interview was dan ook met Stephan Marchant in Leuven. Tot slot had ik ook een interview met Veerle Vervenne bij haar thuis.

30

In praktijk nam het afnemen van de interviews ongeveer één uur in beslag. De grootste „afwijkingen‟ hieromtrent was enerzijds een interview van 40min. en anderzijds een interview van 1u30min. Er is een evolutie merkbaar in de afname van de interviews, in die zin dat ikzelf maar ook de leidraad in zekere zin evolueerde. Na het uittypen van de interviews, stuurde ik deze terug door naar de participanten zodat zij deze konden nalezen en eventueel bemerkingen konden formuleren. De meerderheid van de respondenten hebben hun goedkeuring en/of hun bemerkingen hierop terug gestuurd. Bij geen enkele geïnterviewde danstherapeut werd de interviewleidraad op voorhand doorgestuurd, uitzonderlijk bij de persoon waarbij ik via e-mail een interview heb afgenomen.

3.2.5. Data-analyse technieken Ik heb ervoor gekozen om mijn afgenomen interviews te analyseren via een thematische analyse. Zoals de term zegt, wordt een thematische analyse gehanteerd om belangrijke thema‟s en/of categorieën in interviews te ontdekken. Het gaat om het zoeken naar patronen in materiaal en naar de samenhang tussen de onderscheiden aspecten rond een verschijnsel. (Wester, Smaling, & Mulder, 2000). Om meer in de diepte te gaan, is het belangrijk dat de interviews steeds opnieuw en opnieuw gelezen worden, zodat er zo weinig mogelijk gegevens over het hoofd gezien worden. Een thematische analyse wordt in het algemeen als een nuttige analysemethode aanzien wanneer de data bestaat uit gedetailleerd en rijk tekstueel materiaal, zoals in dit geval (Howitt, 2010) Volgens Braun en Clarke (2006, in Howitt, 2010) zijn er een aantal processen te onderscheiden in een thematische analyse, die ik ook toegepast heb in de praktijk. Ik vind het heel belangrijk dat deze stappen beschreven worden, in functie van de transparantie en dus van de betrouwbaarheid. Eerst en vooral is er vanzelfsprekend de letterlijke transcriptie van het ruw materiaal, in dit geval de transcriptie van interviewopnames tot tekstueel materiaal. Ik heb ervoor gekozen om alles zo letterlijk mogelijk en tot in detail neer te schrijven. Daarbij heb ik de tussenkomsten van mezelf weg gelaten zodat het in een volgende stap gemakkelijker is om de interviews te analyseren. Een tweede stap is de kennismaking met de data. Dit betekent dat de onderzoeker vertrouwd wordt met de details in de transcriptie. Deze stap vindt eigenlijk al voor een deel plaats wanneer de onderzoeker de interviews afneemt maar ook wanneer deze transcripties maakt van de interviews. De eerste inzichten in de data en een aantal initiële patronen worden hier gevormd.

31

Een derde stap is de initiële codering waarbij zin voor zin gecodeerd wordt. Op die manier wordt er gewerkt met alle informatie, ook met de details. Deze coderingen zitten niet in de data zelf maar worden geconstrueerd door de onderzoeker. Het kan gebeuren dat er in deze fase al ruimere structuren zichtbaar worden (Braun & Clarke, 2006, in Howitt, 2010). In principe betekent dit dat het ruwe materiaal geordend wordt zodat het geschikt is voor de analyse in engere zin. Hierbij kan er gebruikt gemaakt worden van de computer als hulpmiddel (Wester, Smaling, & Mulder, 2000). Ik heb ervoor gekozen om het computerprogramma NVivo als hulpmiddel in te schakelen omwille van het feit dat mijn neergeschreven interviews relatief lang zijn (rond de 7 à 8 pagina‟s per interview). Concreet las ik telkens één interview, codeerde ik bijna alle eenheden zodat er geen details over het hoofd werden gezien en nam ik nadien alle coderingen door om te kijken of er geen zaken naar dezelfde inhoud verwezen. Vervolgens las ik het tweede interview, codeerde ik het en nam ik opnieuw alle coderingen door. Zo ging ik verder met alle zeven interviews. Door het telkens opnieuw doornemen van de coderingen, konden er vaak zaken herbenoemd of samengevoegd worden. Bovendien konden er soms al ruimere categorieën met subcategorieën opgebouwd worden. In eerste instantie benoemde ik bijvoorbeeld de informatie over hun studies als „opleiding‟. Na het doornemen van een aantal interviews merkte ik al een aantal verschillen op waardoor er een aantal subcategorieën geconstrueerd werden, bijvoorbeeld „Nederland‟ en „België‟. Er is een grote en voortdurende wisselwerking tussen de codes en het origineel materiaal waarbij er steeds opnieuw gelezen en gecodeerd wordt. Langzaamaan ontstaat na deze eerste analyse min of meer een bepaalde structuur waarmee verder kan gewerkt worden. Een aantal cijfergegevens om dit proces wat concreter te maken: in het totaal werden er 214 verschillende codes geconstrueerd bij deze initiële codering. Er werden gemiddeld per interview 54 verschillende codes gegeven en daarnaast werd er gemiddeld 73 keer per interview gerefereerd naar de codes. De vierde stap houdt in dat er naar thema‟s gezocht wordt op basis van de initiële coderingen. De verkregen thema‟s zijn het resultaat van het categoriseren van de coderingen in betekenisvolle coderingsgroepen. In zekere zin kan deze stap aanzien worden als een tweede level van tekstinterpretering. Vanzelfsprekend lopen deze stap en de vorige stap door elkaar maar het is minder evident om thema‟s te ontwikkelen dan coderingen (Braun & Clarke, 2006, in Howitt, 2010). In deze fase heb ik 10 ruimere thema‟s geconstrueerd die gemiddeld onderverdeeld werden in 7 categorieën. Deze categorieën werden op hun beurt ook verder opgedeeld in gemiddeld 5 subcategorieën. Sommige subcategorieën op hun beurt werden ook opgedeeld in nog kleinere eenheden. Alles samen komt het aantal verschillende codes op 208, wat iets minder is dan bij de initiële codering. Per interview werden er nu gemiddeld 55 32

verschillende codes toegekend, waarbij er nu gemiddeld 76 keer per interview gerefereerd wordt naar de codes. Hierbij moet er echter wel onthouden worden dat deze gemiddelden vanzelfsprekend niet voor elke code of categorie gelden. Ook hier is er een grote en voortdurende wisselwerking tussen de geconstrueerde thema‟s en het origineel materiaal waarbij er steeds opnieuw gelezen en gecodeerd wordt. Een volgende stap is een herziening van de thema‟s. Concreet betekent dit dat de ontwikkelde thema‟s vergeleken worden met de originele data. De uitgeschreven interviews worden hierbij één voor één opnieuw gelezen om enerzijds uit te maken of de gegeven coderingen bij het geconstrueerde thema passen en om anderzijds na te kijken of er geen zaken over het hoofd zijn gezien. De volgende en laatste stap is de definitie en de labelling van de thema‟s. In vergelijking met het toekennen van thema‟s, is het moeilijker om precies te definiëren wat dat thema is. Het gaat er onder andere om om een geïdentificeerd thema te kunnen onderscheiden van alle andere thema‟s (Braun & Clarke, 2006, in Howitt, 2010). Deze stap is niet evident omdat er hier moet afgewogen worden welke coderingen bij welk ruimer thema passen zodat er duidelijke verschillen ontstaan tussen de verschillende thema‟s. Dit houdt in dat er coderingen anders benoemd worden, coderingen samen gevoegd worden, coderingen weer opgesplitst worden, coderingen naar andere thema‟s verhuisd worden, … Het spreekt voor zich dat een thematische analyse heel erg afhankelijk is van onderzoeker tot onderzoeker. Hierbij houd ik rekening met het feit dat maagdelijk naar materiaal kijken niet gaat. Ik als persoon ben beïnvloed door tal van zaken waardoor ik een bepaalde kijk heb op de realiteit. Omwille van het feit dat verschillende onderzoekers dezelfde data verschillend lezen, is transparantie hier van groot belang. Hoe is men tot bepaalde thema‟s of categorieën gekomen? In welke mate omvatten de ontwikkelde thema‟s alle interviews? … (Howitt, 2010)

33

4. Resultaten De resultaten die uit analyses van de interviews naar boven kwamen, zijn onderverdeeld in vier grote thema‟s. Een eerste groot thema bespreekt de danstherapeuten zelf. Hierbij wordt er stil gestaan bij hun persoonlijke context, die bestaat uit hun motivatie en opleiding(en). Daarnaast wordt er stil gestaan bij hun persoonlijke visie waarbij bestaande theorieën, belangrijke personen en eigen uitgangspunten een belangrijke rol spelen. Een tweede thema gaat over de praktijk van dansen bewegingstherapie in een bepaalde setting. Hierbij wordt er eerst stil gestaan bij de implementatie van deze therapievorm. Vervolgens bij de dansen bewegingstherapie zelf waarbij zowel het aanbod als de cliënt- en therapiekenmerken een doorslaggevende rol spelen. Tot slot wordt het „therapeutenteam‟ besproken. Een derde thema gaat over hoe de situatie van dansen bewegingstherapie eruit ziet in Vlaanderen en België. Daarbij wordt de groei en de evolutie van de therapievorm onder de loep genomen, wordt het belang van onderzoek naar validiteit en de profilering van de therapievorm van dichtbij bekeken. Ten vierde zijn er nog een aantal andere belangrijke thema‟s die niet helemaal konden ondergebracht worden bij de vorige drie thema‟s. Hierbij wordt er stil gestaan bij extra factoren die een invloed kunnen hebben op de therapievorm, bij de weg die de cliënt aflegt in de voorziening, bij de andere praktijken die aansluiten bij danstherapie, bij de toekomst van de danstherapeuten en bij het feit dat dit alles te kaderen is in een langetermijnproces. Er worden in dit gedeelte een heel aantal citaten gebruikt uit de interviews. Hier worden ofwel de initialen ofwel de voornaam van de danstherapeut bijgeschreven. Naast het terug sturen van de uitgetypte interviews, heb ik ook de resultaten naar de respondenten terug gestuurd zodat ze deze konden lezen en eventueel bemerkingen konden formuleren. Hierop heb ik slechts van een aantal danstherapeuten antwoord op gekregen.

4.1. De danstherapeuten Een eerste groot thema, het grootste thema van allemaal, dat gevonden werd bij de analyse van de interviews is alles wat te maken heeft met de danstherapeut zelf.

34

4.1.1. Persoonlijke context 4.1.1.1. Motivatie Een aantal danstherapeuten hebben het in hun interview over hun specifieke aanleiding en motivatie om DMT te gaan studeren. Sommige worden gedeeld door meerdere danstherapeuten, anderen zijn heel uniek en passen in een specifieke context. Een eerste meer algemene beweegreden die wordt aangehaald is dat men aangestoken is door dans. “Dansen is altijd mijn passie geweest. Niet dat ik heel veel technische dansen deed van kleins af aan maar ik deed dat gewoon heel graag. Dat zat ook wel in mij, dat was ook het enigste waarvan ik het gevoel had van: Goh, dat gaat mij goed af, dat past echt goed bij mij dat medium.” (Veerle) “Enfin, ik was aangestoken door de dans. Ook door mijn vriendin omdat die danste enzo. Op een bepaald moment ontdekte ik dat ik mij nog beter kon uitdrukken lichamelijk dan verbaal en ik ben daar dan eigenlijk mee doorgegaan.” (Joris)

Dit kan te maken met het feit dat sommige danstherapeuten een achtergrond hebben als danser/lesgever en sinds jongs af aan verschillende vormen van dans verkend hebben. “Gans mijn leven deed ik allerlei soorten stages en workshops in de vakantie. Ik heb voor mezelf allerlei soorten van dans intens verkend.” (Joris) “Vanaf mijn 18de dans ik al en zit ik zo in compagnieën en showgroepen enzo.[…] Ik ben van Landen en dan kwam er daar plots een dansschool. Ik was toen samen met mijn vriendin gaan kijken of dat iets zou zijn. En ik heb in die dansschool een jaar later dan de kans gekregen om leraar jazzdans te worden.” (Stephan)

Het hebben van een traditionele dansachtergrond wil echter niet zeggen dat het evident was om de opleiding DMT te volgen. Dit wordt heel treffend verwoord door één van de danstherapeuten: “Ik gebruikte het lichaam als instrument en altijd eerder cognitief, van dat ik dacht: Ik wil zo bewegen. En in danstherapie is dat juist omgekeerd. Daar laat je je bewegen vanuit het lichaam en volg je uw impulsen maar natuurlijk voor iemand als mij, die bijvoorbeeld zo Michael Jackson-achtige dingen deed, was 35

dat heel moeilijk in het begin, zo het eerste jaar, om dat los te laten. […]Voor mij was dat heel nieuw, ook wel vreemd in het begin, maar direct ook voelen dat dit wel is wat ik nodig heb en wat ik wil. Dat was wel heel boeiend, zo een nieuwe manier te ondervinden.” (Stephan)

Een tweede specifieke aanleiding is dat men in aanraking kwam met een student DMT. “Ik had dus iemand die stage bij mij volgde en omdat er te weinig creatieve danstherapeuten waren in Vlaanderen, moesten zij eigenlijk op zoek gaan naar een psychomotorische therapeut om daar zowat hun specialisatie te gaan uitoefenen. Zo ben ik daar eigenlijk door geboeid geraakt.” (L.T.)

Een derde specifieke beweegreden is omdat dit in functie was van zijn job op dat moment. “Ik werkte toen in een school met kinderen, BLO type 3 eigenlijk, en het was in functie daarvan dat ik dat deed. […] Op een bepaald moment verzwaarde de problematiek, meer en meer ADHD, kinderen die zich nauwelijks stand konden houden voor bepaalde periodes, konden zich niet handhaven, geen concentratie, … Er is dan gevraagd of er met bepaalde kinderen niet individueel kon gewerkt worden. Het is eigenlijk van daar uit dat het idee gegroeid is. Ik vond dat heel boeiend maar ik kon niet alles benoemen wat ik zag en wat er gebeurde en dan is het idee gekomen om een opleiding, in Vlaanderen of in België was dat nog niet, te volgen.” (Joris)

Een laatste aangehaalde motivatie is dat men op zoek was naar alternatieve vormen van lichaamsbeweging. “Vanaf mijn 18de dans ik al en zit ik zo in compagnieën en showgroepen enzo. Totaal andere manier van lichaamsbeweging. En dan geleidelijk aan begon ik te voelen van „ik heb daar precies geen zin meer in‟. Maar ook niet goed weten wat de alternatieven zijn. En dan plots ben ik zo eens op zo‟n folderke gestoten en vrienden van mij zeiden: „Ja, dat gaat echt iets voor u zijn‟. En zo ben ik er eigenlijk ingerold.” (Stephan)

36

4.1.1.2. Opleiding(en) Eerst en vooral kwamen de vooropleidingen aan bod, die zeer uiteenlopend zijn: “Eigenlijk ben in onderwijzer maar ik heb mij meteen gespecialiseerd in creatieve expressie. In de periode dat ik voor onderwijzer studeerde, werd dat gestimuleerd.” (Joris) “Daarvoor heb ik regentaat lichamelijke opvoeding gedaan en ben eigenlijk onmiddellijk beginnen werken als psychomotorische therapeut in de psychiatrie hier.” (L.T.) “Mijn basisopleiding, maar dat is al vijftien jaar geleden, is TEW/Toegepaste Economische Wetenschappen. En dan daarna antropologie. […]Dan ben ik beginnen werken in human resources in personeelszaken, dus altijd met groepen gewerkt.” (Stephan) “Ik heb eerst sociaal cultureel werk gedaan, waar ze met groepen werken.” (Veerle)

Daarnaast ligt er een belangrijke focus op de opleiding DMT zelf. Van de zeven geïnterviewden zijn er drie die in België gestudeerd hebben. Eerst en vooral is er de bachelor na bachelor op de Artevelde Hogeschool in Gent waar twee danstherapeuten in de beginjaren van deze opleiding gestudeerd hebben. Er is een danstherapeute die deze, destijds nieuwe, opleiding in Gent gecombineerd heeft met haar werk. “Toen ik vijf jaar aan het werk was als psychomotorische therapeut, ben ik mijn studie als creatieve danstherapeut gaan combineren met mijn werk. En omdat ik dat eigenlijk allemaal in modules moeten doen heb, omdat dat normaal een fulltime opleiding is, heb ik daar ook vijf jaar over gedaan. Maar eigenlijk was dat wel heel interessant want ik kon dan al die modules apart onmiddellijk gaan aftoetsen in het werkveld. Ik vond dat voor mezelf zeker een meerwaarde eigenlijk.” (L.T.)

In de jaren dat deze opleiding bestaat, is er al heel wat geëvolueerd. Een danstherapeut die daar gestudeerd heeft, is hierover aan het woord: “Die is nog altijd in volle groei hoor. […] Dat is een banaba-opleiding waarbij heel wat verschillende soorten mensen op afkomen: dat zijn mensen uit de 37

kunstwereld maar ook mensen die al psychologe zijn bijvoorbeeld. Dat was een opleiding van twee jaar maar ze hebben ook wel gezien dat ze er niet altijd van kunnen uitgaan bijvoorbeeld dat iemand die de opleiding volgt al voor een groep gestaan heeft, waardoor ze nu ook meer voor een stuk didactischer gaan werken.” (L.T.)

Een andere danstherapeut heeft ook een opleiding gevolgd in België maar bij vormingscentrum Agape. Hierover een woordje uitleg: “Daar ben ik vorig jaar afgestudeerd. […]Die opleiding is zo opgebouwd: twee jaar uw eigen proces en dan in jaar drie en vier leren ze hoe je dat doorgeeft. […]Wat mijn opleiding heel goed deed, was jezelf vier jaar lang laten proeven van technieken maar hoe je het dan toepaste mocht je zelf uitmaken. […]Iedereen heeft daar zijn eigen focus in gelegd.” (Stephan)

Twee andere danstherapeuten hebben hun opleiding DMT gevolgd in Nederland, waaronder aan de Hogeschool Zuyd in Heerlen en aan de Fontys Hogeschool in Tilburg. “Specifiek voor danstherapie heb ik in ‟94 een opleiding gevolgd in Tilburg op de Fontys Hogeschool. Dat was eigenlijk een combinatie van beweging en expressie; van dansen en drama. Wat nu niet meer gebeurd in de opleidingen, twee disciplines combineren. […] Je moest ervaring hebben met het werken met doelgroepen, met het medium. Dat was een vereiste.”(Joris)

Het volgen van deze opleiding was zeker niet vanzelfsprekend: “Dat was eigenlijk het eerste wat we moesten doen: een biografie schrijven. Op basis van die biografie werd er gekeken of er geen tegenoverdracht was, naar de hiaten in de eigen ontwikkeling, eigen kwetsuren enzo. De ganse opleiding was eigenlijk een soort leertherapie waarbij je je eigen thema‟s onder ogen moet kunnen zien door te werken in groep/in groepstherapie.[…]Het is allemaal duur en men moet echt investeren. Je moet zeker overtuigd en gepassioneerd zijn.” (Joris)

38

Een aantal danstherapeuten vermelden in de interviews de meerwaarde en de betekenis die hun stage en eindwerk gehad heeft in deze opleiding. “Maar vanuit de opleiding vroegen ze mij ook om stage te doen bij volwassenen, bij een andere doelgroep omdat ik gans mijn leven met kinderen had gewerkt. […]Dat was een relevante ervaring voor mij.” (Joris) “Als eindwerk heb ik een voorstelling gemaakt die „liefde in oorlog‟ noemt. Dan heb ik met 9 mensen samen, gedurende 8 maanden gewerkt rond die voorstelling. […] Als mensen daar enthousiast over zijn, over hun eigen deelname, dan kunnen zij eigenlijk enorm veel mensen mobiliseren om te komen kijken en dat was fantastisch om te zien. Die waren ongelooflijk fier op hun eigen en die wouden zich ook laten zien. Dat was zo mooi aan dat project.” (Stephan)

Er zijn een aantal danstherapeuten die na hun opleiding direct aan het werk konden gaan als dansen bewegingstherapeut. Enerzijds is dit heel positief maar anderzijds was dit voor één danstherapeut toch wel een dubbel gegeven: “Ik kreeg zelfs onmiddellijk werk, in Pittem. Maar dat was een beetje moeilijk: langs de ene kant was ik bijna 40 jaar en ging er een nieuwe wereld voor mij open en ik wou dat verkennen, anderzijds had ik het gedaan voor mijn werk/voor het school. Ik heb dan vijf jaar die twee gecombineerd, part-time.” (Joris)

4.1.2. Visie Eén van de danstherapeuten geeft aan dat de kijk van een danstherapeut zeker afhankelijk is van de context waar hij/zij in werkt: “Ik voel dat dan ook, met andere danstherapeuten (vb. congres in New York), dat ik soms net iets anders kijk dan andere danstherapeuten. Als je in een psychiatrische context zit en je werkt met „schizofrenen‟ dan is dat ook helemaal anders dan ik die werk met „normaal neurotische mensen‟ die zichzelf eerder willen ontwikkelen. […]Werken in een psychiatrische instelling is natuurlijk een heel andere kijk dan ik die zo events organiseer en het gewoon ben om met 100 mensen te werken. Maar dat is wel boeiend om elkaar te ontmoeten.” (Stephan)

39

4.1.2.1. Invloed van theorieën Eerst en vooral worden er een aantal theorieën kort vermeld waar de danstherapeuten veel belang aan hechten. Zo is er bijvoorbeeld Authentic Movement: “Daarnaast neemt „Authentic movement‟ (zie Mary Withhouse e.d.) ook een belangrijke plaats in. Hier wordt er vertrokken vanuit bewegingen die uit jezelf komen.” (G.V.D.)

Ook bijvoorbeeld muzische vorming: “Die gebruik ik ook in mijn projecten omdat ik vind dat die muzische facetten enorm de creativiteit stimuleren.” (Stephan) Maar ook het sociaal constructionisme, „solution focus‟ en de talentbenadering worden kort aangekaart in de interviews. Daarnaast wordt ook de inhoud van een aantal belangrijke theorieën besproken in de interviews, zoals „appreciative inquiry‟: “Wat ik zeker gebruik is „appreciative inquiry‟, dat is zo waarderend onderzoek. Dat komt eigenlijk vanuit Amerika en het komt erop neer dat alles dat je aanneemt, waarderend benaderd en dat je daar geen oordeel over hebt. Dat je ook de energie van de groep gaat zien, dat je daar op surft, dat je daar op meegaat. Dat is het idee erachter. […]Dat is ook zo de stroom van de positieve psychologie, dat is daar zo aan verwant en dat gebruik ik ook wel in de praktijk.” (Stephan)

Ook de mentalisatietheorie kan van groot belang zijn in DMT: “Als je de mentalisatietheorie bekijkt dan zie je eigenlijk dat er voor heel wat gevoelens en lichamelijke sensaties nog geen woorden zijn. Het is eigenlijk via dans en het creatieve te vertrekken zodat er woorden kunnen gegeven worden en waardoor ze de woorden leren kennen. En vanuit het idee dat je pas met iets leert omgaan als het betekenis krijgt.” (L.T.)

Tot slot worden de vier leerstijlen van Kolb ook aangehaald: “Je hebt zo de vier leerstijlen van Kolb en die zegt dat je mensen constant moet laten doen en reflecteren. Om dat leren te bevorderen moet je mensen in de 40

ervaring duwen maar moet je ook de mensen laten reflecteren. Zo gaan ze dan conceptualiseren en dan moet je opnieuw ervaringen opdoen. Dat is zo‟n cirkel van vier leerstijlen. Dat is ook wel hoe ik werk: mensen iets geven, daar over praten en dan daar samen concepten van maken.” (Stephan)

De bovenstaande vernoemde theorieën zijn heel specifiek, in die zin dat deze meestal maar bij één danstherapeut vermeld werden. Daarnaast zijn er ook een aantal theorieën waarvan het belang besproken wordt door verschillende therapeuten. Zo is er eerst het theoretisch kader van de sociaal-emotionele ontwikkeling van Došen. “Wij werken met het ontwikkelingskader van Došen waarbij het sociaalemotioneel niveau van een kind centraal staat. Kinderen uit deze populatie blijven vaak steken in het eerste, tweede of derde niveau (0 jaar tot 3 jaar) waardoor deze kinderen via beweging en non-verbale technieken zich uiten. In therapie gaat men dan ook starten op het niveau waar het kind zich bevindt in het sociaalemotioneel kader.” (G.V.D.)

Daarnaast wordt het belang van het analyse- en notasysteem van Laban vermeld door vier danstherapeuten. Ook de theorie van het spiegelen wordt door meerderen aangekaart: “Zij doen mijn bewegingen na maar eigenlijk is het de bedoeling dat ik hen ga spiegelen, niet enkel hun bewegingen op zich maar hun emoties die in die beweging geuit wordt. De sfeer die in die groep heerst, probeer ik weer te geven in lichaamstaal om zo een vorm van communicatie te laten ontstaan. […]Hetgeen ik gezien heb, vertaal ik zonder te interpreteren waardoor ik eigenlijk als spiegel ga werken.” (L.T.) “Een voorbeeld hierbij is spiegelen. Sommigen kunnen dit helemaal niet verdragen, anderen vinden dit daarentegen leuk. Spiegelen kan ook in de omgekeerde richting gedaan worden. Er wordt gekeken naar wat mogelijk is.” (G.V.D.)

41

4.1.2.2. Personen als goede voorbeeld Naast Marian Chace en Winnicott als belangrijke personen uit de literatuur, worden er ook meer „recentere personen‟ aangehaald als „goed voorbeeld‟, bijvoorbeeld Pina Bausch. “Wim Wenders als regisseur, die heeft verschillende prachtige films gemaakt (onder andere Buena Vista Social Club). Die werkte al lang samen met Pina om een film te maken over haar werk. Die is overleden plots tijdens alle voorbereidingen in 2009. Dan heeft hij samen met haar dansers enzo, het was eigenlijk danstheater (zij mengde aspecten van dans en toneel), die film verder gemaakt. […] Dat element van kijken naar elkaar, van elkaar volgen, van inspelen op elkaar, … de meest gekke buitenissige dingen die opkomen. Dat zit in het werk van Pina Bausch.” (Joris)

Ook meer bekendere mensen, onder andere uit de media, worden aangehaald. Eén danstherapeut haalt hieromtrent Isabelle Beernaert aan: “Ik ben een grote voorstander van Isabelle Beernaert. Ik heb haar voorstelling (Et après) gezien en dat was echt chique maar dat is ook veel techniek hé. Dat heeft mij echt ontroerd. Die Isabelle heeft soms precies ook invloeden van danstherapie maar dat zal niet zijn hé. Maar soms doet of zegt die dingen waarvan ik denk: „Ah ja, dat zou ik ook doen‟. Die wilt ook echt dat je emoties beleeft, die gaat wel de diepte in.” (Stephan)

4.1.2.3. Eigen uitgangspunten Zogenaamde voorwaarden Eerst en vooral werden er een factoren besproken die eigenlijk vanaf het begin aanwezig moeten zijn, die eigenlijk een soort van voorwaarden vormen voor DMT. Zo dient er vanaf het begin uitgemaakt te worden of men nu met therapie bezig is of niet. “Tijdens mijn opleiding, toen ik mijn eerst voorstelling „liefde in oorlog‟ had gemaakt, heb ik dat meer als danstherapeut benaderd. En dat creëerde voor de groep iets heel raars: „Is dat nu therapie dat wij aan het volgen zijn of maken wij nu een voorstelling? Wat is dat eigenlijk?‟. We hebben daar wel zo wat gezwoegd, 6 maanden lang van: „Wat is nu uw rol? Ben je therapeut of procesbegeleider of een coach? Wat is dat?‟. Ik moet zeggen dat ik dat tijdens mijn opleiding ook niet altijd goed wist.[…]Ik ga mensen begeleiden naar een 42

voorstelling toe maar ik ga al mijn bagage, dus ook van coaching en dergelijke, samen gebruiken met danstherapie. Ook mijn kennis van choreografie. Ik ben danstherapeut van opleiding maar dat is geen therapie wat ik aan het doen ben. […] Voor mij werkt dat dan als ik mijzelf meer facilitator noem in creatieve ontwikkeling om dat wat meer luchtig aan te pakken.” (Stephan)

Vervolgens wordt er aangekaart dat aanvaarding van de cliënt cruciaal is: “Het heeft altijd te maken met totale aanvaarding van de mens/het kind/de groep mensen waarmee je werkt.” (Joris) “Iedereen mag daar zijn op zijn manier.” (Veerle)

Deze aanvaarding hangt in een ruimere context samen met de erkenning dat iedereen kan dansen (en bewegen) omdat beweging aan de basis ligt van het leven, dat iedereen creatief potentieel heeft en dat dans zich voordoet in allerlei vormen. “Ik ga ervan uit dat iedereen er wel naar verlangt om te dansen. Alle mensen luisteren graag naar muziek en beginnen te bewegen, is het niet rechtop dan is het met hun voeten tikken. Ik zie dat ook als een vorm van dans. Het is niet omdat iemand in de zetel zit of alleen zit mee te zingen, dat die niet betrokken is. […] Er zijn mensen die in de zetel zitten, er zijn mensen die altijd willen samen dansen, …” (Joris) “Ik denk dat dat een stuk is hoe danstherapeuten gaan kijken: iedereen kan bewegen, iedereen heeft een lichaam en iedereen kan zich uiten. […]Wat mijn mensvisie is, is dat ieder mens een „creator‟ is en dat creatief potentieel in zich heeft. En mijn visie op danstherapie is dat je via danstherapie dat potentieel kan aanboren. Dat je die mensen een platform kan bieden om die creativiteit naar buiten te trekken.” (Stephan) “Beweging is bovendien heel basis: een baby kan in het begin enkel bewegen.” (G.V.D.) “Dansen is gelijk aan uw eigen persoonlijke manier van bewegen en eigenlijk los van muziek. […] Je hebt bijvoorbeeld zo metal-fans en die zeggen: „Wij dansen niet ze‟. Ze zitten aan de kant maar ze zitten dan wel te headbangen, dat is ook dansen. Dat is soms meer dansen dan iemand die graag danst en gewoon een

43

paske staat te doen van het begin tot het einde, dat totaal niet uit het gevoel komt.” (Veerle) Daarnaast zijn er nog een aantal voorwaarden, waaronder motivering van de cliënten. Dit is zeker belangrijk bij cliënten die nogal weigerachtig tegenover DMT staan. “Ik nodig uit en ik zeg dat ook tegen de mensen: „Ik verplicht niet maar ik nodig wel uit. Je hoeft geen danser te zijn. Het gaat over iets dat je raakt en dat je in beweging brengt‟.” (Veerle) “Als ze het niet zien zitten worden ze vaak ook eerst uitgenodigd om eens te komen kijken, in de hoop dat ik ze dan toch nog kan motiveren.” (L.T.) Tot slot is het volgens de danstherapeuten ook belangrijk om veiligheid te installeren door een veilige omgeving te bieden en om vertrouwen op te bouwen. “In het begin van het proces wordt er besproken wat men wil, wat men niet wil, … om hun eigenlijk veilig te doen voelen. Dat is belangrijk.” (A.C.) “Het is heel belangrijk om voeling te houden en om eerst en vooral veiligheid te installeren.” (G.V.D.) “Ik vertrek altijd vanuit een basis van veiligheid. Een mens kan zich dan maar tonen.” (Joris) “Zeker bij jongeren die nog wantrouwig zijn waarbij een één op één situatie al bedreigend is, is het in eerste instantie belangrijk om ze via spel vertrouwd te maken aan de situatie maar ook zorgen dat uw relatie beter wordt. […]Door in eerste instantie ervaring te gaan opdoen vanuit de dans om dienen transfer dan te maken naar het functioneren in de samenleving eigenlijk. […]Eigenlijk is dat ook een moment waarop ze op een veilige manier kunnen experimenteren met gedrag dat ze eigenlijk niet gewoon zijn.” (L.T.)

44

Andere uitgangspunten Naast deze zogenaamde voorwaarden voor DMT, zijn er ook nog een aantal andere uitgangspunten. Eerst en vooral staat de eenvoud centraal. “Ik hou nogal van de grondigheid van het simpele. Er wordt gedanst en we gaan niet speciaal dingen gaan verzinnen. Door het gewone simpele doen ontstaan er dingen.” (Joris)

Naast deze eenvoud is er een centrale plaats voor het lichaam en voor de gehele persoon. “Dat is echt wel de kracht van dansen bewegingstherapie: je werkt enkel met het lichaam en je werkt niet met iets buitenaf. Je werkt met impulsen, met bewegingen, met denkbeelden, … Je werkt met alles wat een persoon is en vanuit dat ga je in beweging komen.” (Stephan) “Het lichaam zit eigenlijk vol met informatie. Ik zeg dat ook heel vaak tegen patiënten. Dat is het enige tastbare dat je hebt. Gedachten kun je niet vast pakken. Je emoties zitten in uw lijf, is iets lichamelijks. Je persoon, de manier waarop je gaat, wat je belangrijk vindt, … Alles zit opgeslagen in uw lichaam.[…] Het gaat dat je uit je hoofd gaat en in jouw lichaam gaat, dat je vanuit jouw lijf gaat vertrekken. En daarvoor moet je geen danser zijn.” (Veerle)

Daarnaast zeggen sommigen dat de context van de cliënt een belangrijke rol speelt: “De context van de cliënt speelt een grote rol. Jongeren gaan op woensdag en in het weekend naar huis om de band met thuis niet te verliezen en om veranderingen te verifiëren in het gewone leven. De context komt geregeld op gesprekken bij de gezinstherapeut.” (Melanie)

Een uitgangspunt dat bij elke danstherapeut terug komt, is het feit dat de invulling van de therapie afhankelijk is van de cliënt. Het is echter niet omdat de invulling afhankelijk is van de cliënten, dat er geen begrenzing kan en moet zijn. “Het is een ervaringsgerichte therapie en het gebeurt allemaal in het hier en nu. Om deze redenen bereid ik eigenlijk heel weinig voor. Ik werk echt met wat de mensen aanbrengen. Dat is natuurlijk niet te zien als „ik doe maar wat‟. […] Deze jongeren schreeuwen vaak om begrenzing.” (A.C.)

45

“De vraag ‘Wat doet een kind?‟ staat centraal en met deze kindelementen wordt gewerkt. […] Men gaat dus vanuit het kind werken en niet via opdrachten en dergelijke van bovenaf. Accent ligt op het kind, het accent gaat van beneden naar boven in plaats van boven naar beneden. [… ]Er zijn verschillende vormen en insteken voor een therapie. Wat cliënt zelf wil primeert in plaats van iets op te leggen.” (G.V.D.) “Tot slot is er de ontdekkingsgroep, wat een groep is voor jongeren die in staat zijn om inzichtelijk te werken. In die groep is de werkwijze open en is er veel inbreng van de jongeren zelf, zowel qua inhoud als structuur.” (Melanie) “En ik heb één keer een sessie gehad die wel heel schoon was. Niemand wou dansen en er is geweend geweest. Dat kom je niet veel tegen bij de jeugd dat er zo gezamenlijk geweend werd, een weenuurtje. En als dat geen expressie is… Dat was gewoon wat ze nodig hadden op dat moment.” (Veerle) “Nu weet ik bijvoorbeeld dat er op 21 november een voorstelling is. Die wordt nu al geprogrammeerd tijdens het holebifilmfestival hier in Leuven. Maar dat is eigenlijk het enige dat vaststaat. Hoe die er gaat uit zien, ik heb dat gezegd tegen de groep, beslissen jullie. Of dat lang of kort is of met interactie of net niet of allemaal samen bewegen of apart of … Het enige wat ik belangrijk vind is dat er een voorstelling is die interessant is om naar te kijken. Hoe die ingevuld wordt, is aan de groep. Hoe dat ik graag werk, is dat ik meer dat groepsproces faciliteer en dat ik hen eigenlijk begeleid om tot die voorstelling te komen, om tot keuzes te komen. Maar zij gaan het wel invullen.” (Stephan)

Deze invulling van DMT gaat ook gepaard met het uitgangspunt dat er vertrokken wordt vanuit de mogelijkheden van een persoon: “Ik vind het heel belangrijk om geen labels te geven. Men vertrekt uit de mogelijkheden van de cliënt en men gaat groeikansen benutten.” (G.V.D.)

Creatieve DMT is een non-verbale therapievorm, wat zeker zijn voordelen heeft. “Wat men merkt bij deze jongeren is dat zij vaak weinig verbale tools hebben. Het non-verbale is bij hen vaak een ingangspoort om aan de slag te gaan. In die zin dat zij qua ontwikkelingsniveau vaak wat lager functioneren dan hun leeftijd. Emotioneel zijn die vaak heel laag ontwikkeld. Het is veel basaler werken. Vaak 46

kunnen ze zaken niet onder woorden brengen en dan zie je op die afdeling echt wel de meerwaarde. Het denken en het voelen meer op één lijn proberen krijgen, meer harmoniseren. Het één staat niet los van het andere. Bij volwassenen merk je dat die vaak zo in hun hoofd zitten. Door ervaringen op te doen, het lichamelijke beleven, dat ze deze ervaringen psychisch internaliseren.” (A.C.) “De keuze voor dansen bewegingstherapie werd bewust gemaakt. De reden hiervoor is dat kinderen terug vallen op het non-verbale, zeker kinderen uit deze populatie. Dit maakt deel uit van hun persoonlijkheid.” (G.V.D.) “Ze vertellen veel meer op die manier over zichzelf dan dat je vraagt: „Vertel een keer, wat is uw probleem?‟.” (Joris) “Ik zie danstherapie eigenlijk, heel komiek, als een non-verbale vorm van verbale therapie waarbij dat je eigenlijk via dans gaat communiceren via lichaamstaal. En net zoals je bij gesprekstherapie kunt hebben dat bepaalde dingen die gezegd worden in vraag gesteld kunnen worden, stel ik hier bewegingen in vraag.” (L.T.)

Het feit dat DMT een non-verbale therapievorm is, betekent niet dat het verbale hierin geen plaats krijgt. Het integreren van dit verbale aspect is echter niet altijd evident. “Wij zijn allen in de taal ingebed, je kunt er niet los van.” (Melanie) “Indien mogelijk probeer ik een voor- en nabespreking te doen maar bij sommigen die totaal niet verbaal zijn is dat niet altijd mogelijk.” (A.C.)

Dit kan enerzijds gebruikt worden in de voorbespreking van de therapie: “Ik vertel hen zeer duidelijk dat danstherapie geen dansles is en dat ze niets moeten kunnen om erbij te kunnen zijn. Ze kunnen dansen naar hun gevoel van het moment en iedere uiting via dans is goed (ook stilstaan is goed). Ik vertel ook wat ik verwacht en dat is één iets: dat ze in de kring staan.” (Melanie) “Daarom zeg ik zeg bij mijn project van bij aanvang: „Jullie zijn aan zet‟. De mensen moeten weten dat ik dat van hen verwacht, dat ik geen pasjes ga uitvinden.” (Stephan) “Er wordt afgesproken dat ik maar ook de cliënt altijd „stop‟ mag zeggen.” (A.C.)

47

“Eerst en vooral worden er een aantal zaken uitgelegd. Bijvoorbeeld dat we gaan werken met het lichaam of dat we gaan werken rond relaxatie. Het kan gebeuren dat ik aan het kind vraag om een lichaamstekening te maken. Hierbij kan er dan gevraagd worden wat het kind leuk/niet leuk vindt.” (G.V.D.) “Gewoon even vragen hoe het met hen is. Als er dingen zijn die ze willen zeggen, dat dat dan kan gezegd worden.” (L.T.)

Daarnaast kan het verbale ook gebruikt worden om interventies te ondersteunen die tijdens de therapie plaats vinden: “Ik ondersteun veel van de interventies die ik doe in beweging ook verbaal. Ik doe dat soms zeer letterlijk: objectief benoemen van wat ik doe of wat ik iemand zie doen, of lichaamsdelen benoemen.” (Melanie)

Tot slot wordt het verbale door de danstherapeuten ook gebruikt voor een nabespreking. “Het eindgesprek is altijd in een cirkel op kussens, zeker bij mijn jongeren. Bij mijn volwassenen is dat wel wat minder gestructureerd. Dat is gewoon soms eindigen met: „Hoe was het voor u?‟. Soms is dat ook wel de moment om te confronteren of gewoon een duiding te geven van „Ik heb dat bij jou gezien‟ of „ik heb de indruk dat jij jouw bewegingen vandaag heel groot maakte‟. Hetgeen ik gezien heb, vertaal ik zonder te interpreteren waardoor ik eigenlijk terug als spiegel ga werken. […] Dat is afhankelijk van als je therapie meer steungevend is of meer conflictgericht is.” (L.T.) “Wat ik heel belangrijk vind, zijn deelcirkels. Dat we echt gewoon samen zitten in een cirkel en dat iedereen individueel aan het woord komt, wat een sessie met hem/haar heeft gedaan die dag. Dat vind ik zo waardevol omdat je dan echt hoort wat die persoon vindt. […] Nu bij „mensen en hun geheimen‟ heb ik al op voorhand gezegd dat er na de voorstelling nog een laatste sessie plaats vindt. Gewoon om te delen over die voorstelling en om af te sluiten samen als groep. Iedereen wat klaar maken om afscheid te nemen van elkaar en van het project.” (Stephan) “Een nabespreking is dan gewoon als er iemand iets wil delen over de sessie of soms breng ik zelf een thema in als ik iets gemerkt heb dan aanwezig was bij

48

iedereen of bij één iemand. […] Het is een non-verbale sessie dus ze mogen iets zeggen maar dat moet niet.” (Veerle)

4.2. Dans- en bewegingstherapie in een bepaalde setting Een tweede groot thema dat uit de thematische analyse kwam, is de praktijk van de danstherapie in specifieke context van een setting.

4.2.1. Implementatie De manier waarop DMT geïmplementeerd werd in de setting, kan opgedeeld worden in drie onderdelen. Eerst en vooral komt aan bod in sommige interviews dat het de bewuste keuze was van de leidinggevenden om creatieve DMT te installeren. “Ze hebben specifiek gekozen voor een danstherapeute. In het verleden vooral PMT‟ers en LO-leerkrachten maar ze merkten dat men toch meer in de richting wou van psychotherapeutisch werk. Is vooral opgeborreld vanuit zichzelf maar men zag ook goede voorbeelden in Nederland. Men merkte dat dit toch wel een enorme meerwaarde kon betekenen in behandeling.” (A.C.) “F.3 bestaat 10 jaar en vanaf het begin is men creatief te werk gegaan: zowel muziek-, drama- als danstherapie werden gegeven. F. werd destijds opgestart met mensen die al tewerkgesteld waren en dus al wat ervaring hadden. Er was van het begin het geloof in non-verbale therapie. De keuze voor dansen bewegingstherapie werd bewust gemaakt.” (G.V.D.)

Hierbij aansluitend geeft één danstherapeut aan dat de implementatie van DMT te wijten was aan het overtuigen van de leidinggevenden van de meerwaarde van deze aanpak, waarna de leidinggeven wel degelijk deze meerwaarde inzagen: “De implementatie van danstherapie was via overtuiging bij de leidinggevende van de meerwaarde van een lichaamsgerichte aanpak in combinatie met creativiteit en vrije expressie. […] De visie van de kliniek over dansen bewegingstherapie is dat deze een belangrijk onderdeel vormt van de multidisciplinaire behandeling.” (Melanie)

3

Om de privacy te waarborgen wordt deze voorziening afgekort met de beginletter.

49

Tot slot wordt ook aangegeven dat een aantal danstherapeuten DMT zelf geïnstalleerd hebben in de setting. In sommige settings zijn zij nog steeds de enige danstherapeut, bij andere settings is deze therapievorm al geëvolueerd. “Danstherapie is heel nieuw in deze voorziening. Ik ben eigenlijk de eerste en heb dat eigenlijk volledig moeten installeren.” (A.C.) “Er was geen danstherapie in Pittem maar wel dans. Er was daar toen ook geen echte visie omtrent danstherapie. Ik moest zelf een beetje zoeken. […] In Sleidinge was er ook geen danstherapie voor ik hier kwam. Ik ben nu ook nog de enige danstherapeut.” (Joris) “Er was hier nog geen danstherapeut toen ik mijn opleiding gedaan heb. Ik ben dan gestart met danstherapie maar enkel bij de doelgroepen waar ik mee werk. Ik ben nu de enige danstherapeut.” (L.T.) Het valt hieromtrent op dat er danstherapeuten zijn die eigenlijk al een hele tijd in dezelfde voorziening werken: “Ik ben momenteel 15 jaar creatief therapeut en werk al even lang in deze voorziening.” (Melanie)

4.2.2. Dans- en bewegingstherapie therapie in de praktijk 4.2.2.1. Aanbod van dansen bewegingstherapie Ten eerste is het aanbod in één van de settings verplicht: “Alle jongeren die zijn opgenomen komen naar de danstherapie-sessies. […] Danstherapie is hier eigenlijk een verplicht aanbod voor iedereen. Dat heeft zijn voor- en nadelen. Het is moeilijker met de groepen te werken soms maar langs de andere kant bereik je soms wel echt veel mensen.” (Melanie en Veerle) 4 Ten tweede zijn er settings waarbij het (multidisciplinair) team bekijkt wie in aanmerking komt voor DMT, waarbij het aanbod dus op indicatie is. “Per persoon wordt er bekeken wie er in aanmerking komt voor danstherapie (aansluiting, feeling, affiniteit, …). Wordt in multidisciplinair team bekeken. Het

4

Aangezien deze twee danstherapeuten in dezelfde voorzieningen werken (maar met een andere

doelgroep), geldt dit citaat voor beide therapeuten.

50

is niet zo dat het kind beslist maar er wordt wel naar het kind geluisterd natuurlijk. Drugsproblematieken zijn uitsluitsel van behandeling, tenzij deze een gevolg zijn van de psychiatrische aandoening (bijvoorbeeld drugs nemen om de psychose te onderdrukken).” (A.C.) “Bij alle twee de afdelingen wordt danstherapie gegeven op indicatie. […] De personen worden daar over bevraagd.” (L.T.)

Tot slot zijn er ook settings waarbij de cliënt zelf mag kiezen of hij/zij DMT volgt. “Elk kind heeft de mogelijkheid om danstherapie te volgen en dit wordt door bijna iedereen gedaan.” (G.V.D.) “Danstherapie is indicatief voor mensen die graag dansen. […] De mensen bepalen zelf of ze danstherapie krijgen. […]Iedereen gaat er halen wat men nodig heeft. Ik zeg ook altijd: „Je moet niet komen dansen, je mag komen dansen. Je hebt de kans om te komen dansen‟. […]Dat vind ook wel belangrijk, dat het in volle vrijheid gebeurt. Moeten dansen is een contradictie.” (Joris)

Bij één danstherapeut in het specifiek worden er audities georganiseerd om een project te starten, wat toch heel uniek is: “Door oproepen ben ik aan de mensen geraakt: op het VTI (Vlaams Theater Instituut) of op podiumkunsten.be, via Wisper, via facebook, … Eigenlijk allerlei kanalen. Dan heb ik audities georganiseerd omdat ik mensen zocht die geëngageerd waren en die echt dat lange termijn proces wouden aangaan.” (Stephan)

4.2.2.2. Kenmerken cliënt Eerst en vooral komen omtrent de cliënten de doelgroepen en de bijhorende problematiek aan bod. De focus van deze masterproef ligt grotendeels op kinderen en jongeren, niettemin zijn er een aantal dastherapeuten die ook met volwassenen werken. Bij de kinderen en jongeren waarmee de danstherapeuten werken, komen heel wat verschillende en uiteenlopende problematieken aan bod. “Tot slot werk ik ook op de Patio op de FOR-K-afdeling. Dat is een forensische afdeling voor jongeren, in ons geval enkel jongens, tussen 12 en 18 jaar 51

(“forensische jeugd/jongeren”) die een MOF-statuut hebben. Dat zijn jongeren die sowieso een bijkomende psychiatrische problematiek hebben. Dat kan eigenlijk vanalles zijn. De voorwaarde om daar opgenomen te worden is de aanwezigheid van een psychiatrische problematiek.” (A.C.) “In onze voorziening zijn er kinderen die licht verstandelijk beperkt zijn en/of die een psychische problematiek hebben. Een psychische problematiek kan heel ruim opgevat worden, onder andere psychose, autisme, hechtingstoornissen, seksueel misbruik, … […] De leeftijdsrange gaat van 8 tot 18 jaar.” (G.V.D.)

Ook bij hun werking met volwassenen komen heel wat verscheidene diagnoses voor. “Ik werk op vier afdelingen (ingedeeld volgens problematiek), vooral bij volwassenen, en één daarvan is de crisisafdeling waarbij er allerlei soorten problemen kunnen voorkomen. Daarnaast ook op een afdeling rond psychosezorg waar het vooral draait om resocialisatie. Daarnaast werk ik ook op een afdeling waar

vooral

persoonlijkheidsstoornissen

voorkomen.[…]

Bij

de

volwassenafdeling is de leeftijdsrange tussen ongeveer 17-18 jaar en 50-60 jaar. 17 jaar is wel een uitzondering. Een maximumgrens is er niet echt.” (A.C.) “In Sleidinge werk ik vooral met psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen en dubbeldiagnose. In iedere afdeling zijn er drugs en drank. Iedere pathologie bij deze mensen wordt bepaald of beïnvloed door drugs of drank. In Pittem heb ik één afdeling psychose. De andere afdeling zijn meer persoonlijkheidsstoornissen, borderline. Dat heb je in Sleidinge ook, naast chronische patiënten zoals schizofrenie.” (Joris) “Ik werk met chronische patiënten in een activiteitencentrum, dat zijn chronische en dagpatiënten die naar het activiteitencentrum komen. Dat zijn volwassenen. Ik werk ook met jongeren en volwassenen met een licht mentale beperking en een psychische problematiek. Dat is een andere afdeling.” (L.T.) “Ik wou wel met volwassenen werken (18+) maar voor de rest zoveel mogelijk diversiteit

qua

geslacht,

leeftijd,

achtergrond,

fysische

mogelijkheden,

seksualiteit, … Beetje vanalles eigenlijk.[…]Ik werk met „normaal neurotische mensen‟ die zichzelf eerder willen ontwikkelen.” (Stephan) “Ik werk met ontwenning dus alcoholverslaving en medicatie-afhankelijkheid. […]Daarnaast is er een doelgroep jongvolwassenen, dat zijn gasten van 18 tot 25 52

jaar die problemen hebben met individuatie en separatie over het algemene. Het is een beetje vanalles maar die lopen ergens vast in hun proces om op eigen benen te staan.” (Veerle)

Qua geslacht worden er door de danstherapeuten verschillende conclusies gemaakt. Zo geven er sommigen aan dat er meer jongens/mannen dan meisjes/vrouwen zijn. Anderen geven daarentegen aan dat er meer meisjes/vrouwen dan jongens/mannen zijn in hun DMT: “Er zijn vooral meisjes in de doelgroep waarmee ik werk. Bij mij zijn er soms periodes dat ik ook jongensgroepen heb maar dat gebeurt niet zo heel vaak.” (L.T.) “Door ervaring kan ik zeggen dat wij meer meisjes zien opgenomen worden door jongens maar dit is niet officieel.” (Melanie) “Er hadden twee mannen auditie gedaan en daarvan heb ik nu één iemand geselecteerd. Beetje hetzelfde als „liefde in oorlog‟. Daar was er één man en acht vrouwen. Er komen ook minder mannen dan vrouwen naar de audities. Dat blijft een moeilijkheid om mannen te betrekken.” (Stephan)

De twee mannelijke danstherapeuten geven aan dat er ook meer vrouwen dan mannen waren wanneer zij hun opleiding DMT volgden: “Bij de opleiding waren we ook met twee mannen op 22 vrouwen.” (Stephan) “Toen ik mijn opleiding deed, zijn we met 23 begonnen en er waren drie mannen.” (Joris) Nog een aantal andere danstherapeuten geven aan dat er bij hen geen echt overheersend geslacht is en dat er dus geen opvallende tendens merkbaar is. “Het geslacht is afwisselend, het is te zien. Ik moet wel zeggen, het is absolute „bullshit‟ dat vrouwen meer dansen dan mannen. Ik dacht dat ook ze. Zeker de oudere mannen staan daar meer voor open. Bij de jeugd heb je dat misschien wel wat meer maar toch, dat begint er uit te geraken. Zeker als je hen een beetje ruimte laat om het op hun manier te doen.” (Veerle)

53

“Bij de pubers (13 jaar tot 18 jaar) wordt deze verdeling iets meer gelijk. Dit is ook terug te vinden in de literatuur: eerst meer jongens en nadien worden de jongens ingehaald door de meisjes.” (G.V.D.) “Bij de andere afdelingen is het een mix van geslachten. Er zijn geen opvallende tendensen merkbaar, ook niet in de danstherapie zelf.” (A.C.)

Tot slot horen de reacties van de cliënten op DMT ook bij de kenmerken van de cliënt. Eén van de danstherapeuten hierover aan het woord: “Er zijn verschillende manieren waarop jongeren omgaan met deze relatief onbekende therapievorm. Dit is zeer individueel bepaald, waarbij de meest uiteenlopende houdingen voorkomen: van zeer enthousiast tot extreem weigergedrag en alle gradaties tussenin.” (Melanie)

Een eerste reactie die enkele danstherapeuten vernoemen is angst met daarbij horend soms ontwijkgedrag. “Heel veel mensen hebben schrik om in contact te gaan omdat je in eerste instantie veel meer gaat voelen en dat je het gevoel hebt dat je het gaat verliezen. Dus wat doen de mensen altijd, voor u en ik ook, we gaan dat ontwijken.” (Veerle) “Er is vaak veel heel angst aanwezig. En als er dan bijvoorbeeld een stuk uitdagend gewerkt wordt, in die zin dat hetgeen je altijd ziet gebeuren week op week, om hun uit te dagen om het op een andere manier te doen. Er komt daar vaak angst bij kijken omdat ze dat ook niet gewoon zijn.” (L.T.)

Ook weerstand wordt door sommige danstherapeuten vermeld. De kanttekening wordt hierbij gemaakt dat dit zeker niet betekent dat er agressie is. “Over het algemeen is niet veel weerstand van de jongeren ten aanzien van danstherapie maar het kan wel voorkomen. Bij weerstand kan je vaak niet direct beginnen met dansen maar werk je bijvoorbeeld eerst met bewegingsvormen om deze dan „dansant‟ te maken. […] Het zijn vaak jongeren met een grote agressieproblematiek maar heb hier nog geen problemen mee gehad.” (A.C.) “Ik heb er altijd die niet komen, die zich teveel bekeken voelen, waar dat de afstand tussen zichzelf en hun lichaam te beangstigend en confronterend is, … 54

[…] In de dans heb ik eigenlijk nooit agressie. Het gebeurt wel eens dat er discussies ontstaan of conflicten in de groep maar uiteindelijk vind ik wel dat dat een heel mooi moment is om het er dan over te hebben.” (L.T.)

Deze reacties kunnen ook te maken hebben met het feit dat cliënten bepaalde verwachtingen kunnen hebben: “Kinderen en jongeren kunnen bepaalde verwachtingen hebben (vb. media-gekte rond So you think you can dance).” (A.C.) “Mensen die op auditie komen denken dan dat ik de beste danser zoek/de ballerina maar ik heb expliciet gezegd dat ik niet op zoek ben naar de beste danser.” (Stephan)

4.2.2.3. Kenmerken therapie Ten eerste kan onder de kenmerken van de therapie de duur en frequentie geplaatst worden. De meerderheid van de danstherapeuten geeft aan dat zij ongeveer één uur in de week DMT geven aan een bepaalde doelgroep/afdeling. Hierbij wordt de kanttekening gemaakt dat één uur soms onvoldoende is: “Ik voel dat dat echt weinig is. Sowieso omdat die jongeren het vaak al heel moeilijk hebben om een band aan te gaan met iemand. Ik ben daar ook niet elke dag.” (A.C.)

Sommige danstherapeuten geven aan dat ze enerzijds bepaalde groepen meerdere keren hebben in de week. Anderzijds zijn er ook danstherapeuten die extra uren geven in de week met dansante activiteiten: “Daarnaast hebben de jongeren de mogelijkheid om nog extra uren in de week vrij te kiezen en daar zitten ook dansante activiteiten in, zowel op therapeutisch als op vrijetijdsniveau.” (Melanie) “We gaan nu 4 maanden één zaterdag per maand werken en vanaf midden augustus gaan we elke vrijdagavond werken tot midden november. Dat is eigenlijk genoeg. In mijn vorig project heb ik 6 maanden gewerkt en dat was drie vrijdagen per maand. Op zich is dat wel voldoende om een voorstelling te hebben.” (Stephan)

55

De duur op lange termijn is afhankelijk van de cliënt: “De duur van danstherapie per persoon is van veel dingen afhankelijk. Afhankelijk van hoe lang die persoon in opname komt, of dat die ook bereid is om aan zichzelf te werken, persoonlijke factoren, omgevingsfactoren, … Er spelen daar eigenlijk heel veel dingen in mee.” (L.T.)

Ten tweede hebben de danstherapeuten het in de interviews over de werkvormen die ze hanteren. Zo zijn er therapeuten die altijd of op indicatie individuele therapie geven. “Er wordt steeds individueel gewerkt omdat die heel moeilijk in groep kunnen functioneren.” (A.C.) “Individueel werken kan zijn redenen hebben, bijvoorbeeld bij peuter die nog niet echt samen kan spelen.” (G.V.D.) “Op indicatie zie ik jongeren individueel. Dat kan een thema zijn dat zich expliciet op het lichamelijke niveau afspeelt en dat extra aandacht nodig heeft waarvoor geen tijd kan vrij gemaakt worden in groep.” (Melanie) “Afhankelijk van als ik voel dat dans iets is waar ze heel veel kunnen aan hebben, ga ik er ook individueel mee gaan werken.” (L.T.)

Er zijn ook danstherapeuten die groepstherapie geven, waarbij het belang van het groepsgebeuren geduid wordt: “Er zijn mensen die echt genieten van het gebeuren, het is een ontmoeting voor de mensen. Het is een uitwisseling, een belevingsproces, tonen aan de andere, kijken naar de andere, … Het is heel interactief. Er wordt veel gebabbeld tussendoor, commentaar gegeven naar aanleiding van de muziek bijvoorbeeld, er zijn mensen die de helft van hun leven vertellen bij wijze van spreken, … Er wordt gelachen, geslowd, …” (Joris) “Ze leren ook heel veel van elkaar. Ik dans wel mee maar als groep gaan ze veel meer van elkaar leren dan van mij.” (Veerle)

56

Naast de werkvormen is de structuur van de sessie ook een belangrijk punt. Inhoudelijk verschilt de structuur van therapeut tot therapeut maar een gemeenschappelijk punt is dat de cliënten vaak gebaat zijn bij het hebben van structuur: “Ik merk zeker bij mijn jongeren met een licht mentale beperking dat dat heel belangrijk is. Bij mijn chronische volwassene dagpatiënten is dat minder belangrijk. Creatieve dans is op zich niet zo gestructureerd omdat dat creatieve daarbij zit waardoor andere zaken om uw sessie te structureren heel belangrijk zijn denk ik, zeker bij jongeren.” (L.T.) “Er is eerst en vooral de instapgroep of de observatiegroep. […] De structuur van de sessie is in die groep wekelijks dezelfde omwille van het bieden van structuur en veiligheid door herhaling. Binnen die structuur is er echter veel vrijheid aan expressievormen mogelijk.” (Melanie) “Ik heb zoiets dat het wel belangrijk is dat er structuur is. […] Mensen hebben nu eenmaal soms structuur nodig om in die drive te komen.” (Veerle)

Daarnaast worden er nog een aantal kenmerken van de therapie besproken. Zo is er het al dan niet gebruiken van muziek. Er zijn danstherapeuten die hier steevast uit vertrekken: “Ik vertrek altijd vanuit de muziek van de mensen. Het is de cultuur van de mens, van muziek en dans. Muziek en beweging, sound and motion, dat zijn eigenlijk twee kanten van dezelfde medaille. Dat zijn ook de eerste twee gewaarwordingen in de moederschoot. […]Bij mij is het boeiend om te weten welke muziek de mensen kiezen, waarom kiezen ze dat?, … Omdat iedere muziek bespeelt bepaalde emoties, een soort externalisatie van bepaalde emoties. (Joris) “Iedereen luistert naar muziek. Er is geen mens die niet luistert naar muziek. Of toch ooit in zijn leven naar muziek geluisterd heeft. Er zijn mensen die het eens kwijt zijn in hun leven en die geen muziek meer kunnen horen of die depressief zijn. Maar het gaat erover om dat weer te ontdekken, om daar weer van te genieten.” (Veerle) Er zijn ook danstherapeuten die nu en dan gebruik maken van muziek, afhankelijk van de situatie: “Ik denk dat ik niet rap in stilte ga beginnen dus ik gebruik wel veel muziek. Maar wat ik wel fijn vind om dan tussendoor, als we werken met bewegingen en met 57

spiegelen enzo, geen muziek op te zetten. Ik gebruik muziek enkel om mensen te activeren en om ze in beweging te brengen en ook om mensen in hun lijf te brengen. Als we individuele bewegingen gaan doen, dan gebruik ik geen muziek. Maar ik vind muziek wel belangrijk.” (Stephan) “Er wordt niet steeds gebruik gemaakt van muziek. De pure vorm van danstherapie is eigenlijk zonder muziek. Eigen aangebrachte muziek is anders want dan zijn ze er mee bezig.” (G.V.D.) “Er wordt niet altijd gebruik gemaakt van muziek in de sessies omdat het eigenlijk creatieve bewegings- en danstherapie is.” (L.T.)

Naast muziek wordt ook het al dan niet gebruiken van materialen kort aangehaald. Dit is vooral afhankelijk van de cliënt. “Er zijn vele middelen die gebruikt kunnen worden. Materiaal kan de therapie veiliger maken want direct contact met het lichaam kan bedreigend zijn voor sommigen.” (G.V.D.) “Ik heb linten, doeken, sluiers, … als materiaal dat daar beschikbaar ligt. Dat zijn transitionele objectjes in feite. […]Hier heb ik geen spiegels, in Pittem wel. Meestal hebben de mensen dat niet graag. Ik draai die spiegels dan.” (Joris) “Sporadisch kan er ook gebruik gemaakt worden van een sjaal, linten, handschoenen, elastieken, verkleedkleren, ballen, stokken, …” (Melanie) “Zeker met de jeugd worden er soms materiaal gebruikt. Soms heb je iets nodig om je te kunnen focussen, om bezig te zijn. Maar het is zeker iets dat ik probeer te vermijden.” (Veerle) “Bijvoorbeeld een jongen die fan is van voetbal waarbij de bal gebruikt wordt in de therapie als een soort van transitioneel object. Die jongen brengt zelf structuur met die bal.” (A.C.) Er wordt juist niet met spiegels gewerkt om niet bezig te zijn met „hoe kom ik over?‟. Ik neem wel elke sessie op, met de goedkeuring van hen, en ik merk dat dat de eerste keer niet gemakkelijk is om te weten dat het opgenomen wordt. Tegelijkertijd zijn ze dat na 5min. alweer vergeten. Ik gebruik het voornamelijk voor „ik als begeleider‟ om het nog eens terug te zien maar ik heb ook tegen 58

gezegd: „Als jullie ooit, binnen 4 maand ofzo, beelden willen terug zien dan kun je dat wel gebruiken‟.” (Stephan)

Tot slot komen bij sommige danstherapeuten ook de ruimte aan bod waarin DMT wordt gegeven. “Een knelpunt hier is bijvoorbeeld de onaangepaste infrastructuur. Het is een polyvalente ruimte waar er onder andere ook fitnesstoestellen staan; is niet ideaal.” (A.C.) “Nu hebben we opnieuw een danszaaltje gekregen. Het is een zaaltje met parketvloer. Daar wordt dans, drama, relaxatie voor een stuk, zelfs muziek soms omdat er daar spiegels zijn voor als er gezongen wordt, … gegeven.” (L.T.) “Wat ik doe, is bij een improvisatietheatergezelschap een ruimte huren als ik een voorstelling maak.” (Stephan) “De ruimte is zo leeg mogelijk met een spiegel achter een gordijn.” (Melanie)

Afsluitend horen bij de kenmerken van de therapie ook de invloeden en effecten die DMT heeft op de cliënten. Het is echter niet altijd evident om hier als danstherapeut zicht op te krijgen: “Ervaringen worden meegenomen maar is heel moeilijk om te meten.” (A.C.) “Er gebeurt heel veel eigenlijk maar het is moeilijk om daar echt zicht op te krijgen.” (Veerle)

Een aantal effecten die door individuele danstherapeuten opgesomd worden, zijn: bij het gezonde deel komen, groei bewerkstelligen, reflectie stimuleren, verbondenheid en zelfsturing.

Daarnaast

worden

er

ook

een

aantal

invloeden

vermeld

die

gemeenschappelijk zijn bij verschillende danstherapeuten. Zo is er eerst en vooral het feit dat men (opnieuw) gelukkig kan zijn en zaken kan los laten: “Het gaat ook over het plezier beleven op het moment en het kunnen los laten, dat is soms al moeilijk genoeg.” (Veerle)

59

Dit gelukkig zijn maakt onderdeel uit van het kunnen uiten van emoties: “Mogelijke uitlaatklep voor basale emoties (angst, kwaadheid, …). Zo op een meer adequate manier emoties kunnen uiten en emoties voelen opkomen.” (A.C.)

Vanzelfsprekend gaat creatieve DMT de creativiteit stimuleren: “Kinderen worden op die manier bij danstherapie ook zelf creatief. Ze krijgen de kans om te creëren.” (G.V.D)

Daarnaast is het de bedoeling dat de cliënten weer vertrouwen krijgen in zichzelf en zichzelf kunnen (en durven) tonen. “Als ze u bijvoorbeeld bedanken of zeggen dat ze weer leren vertrouwen hebben op het eigen lichaam om weer een beetje meer te durven zichzelf te zijn. Ze durven zich tonen aan anderen, dat nemen ze er vaak uit.” (Veerle) “Als je danst laat je als het ware je masker vallen, je toont uzelf.” (Joris)

Bovendien krijgen de cliënten (opnieuw) voeling met hun lichaam: “Jongeren krijgen via danstherapie meer voeling met hun lichaam, wat zeker belangrijk in hun puberteit.” (A.C.) “Ik denk dat dit mensen zeker meer lichaamsbewustzijn bijbrengt.” (Stephan)

Tot slot wordt er aangehaald dat vrijheid en het bevrijdend proces in DMT een heel belangrijk gegeven is. Toch worden de cliënten ook vaak geconfronteerd met zichzelf. “Het is een bevrijdend en emancipatorisch proces dat je probeert te bewerkstelligen. […]Er zijn altijd zaken bij de dans die je confronteren met jezelf, niet alleen in solodans maar ook in relatie met anderen.” (Joris) “Een confrontatie met zichzelf hoeft echter niet negatief te zijn want dan worden de afweermechanismen gebruikt. Dan moet er gezocht worden naar wat er juist moeilijk loopt.” (G.V.D.)

60

4.2.3. Team van therapeuten De meerderheid van de geïnterviewde danstherapeuten werkt niet alleen. Er bestaat een heel team van therapeuten die elk hun eigen therapievormen geven. “Soms ziet men dat kinderen zelf linken leggen tussen de verschillende therapieën, vb. een kind dat iets meebrengt uit een andere therapie naar de danstherapie.”(G.V.D.)

Eerst en vooral zijn er bij sommige voorzieningen nog een aantal andere creatieve therapeuten die bijvoorbeeld beeldende, drama en/of muziektherapie geven. Er zijn ook voorzieningen waar men hier volop mee bezig is. Een voorbeeld: “Dramatherapie is er niet. Ik heb nu wel een aanvraag uit de opleiding dramatherapie. Die wil dan een eigen project opzetten. Ik heb het erover gehad met de directeur maar het moet nog verder bekeken worden. De scepsis is een beetje dat we dat nu wel drie maanden kunnen doen maar wat daarna? Er zijn wel kleine projecten hoor met drama, bijvoorbeeld met Victoria Deluxe.” (Joris)

Eén danstherapeut geeft hierbij ook aan dat in zijn voorzieningen door bepaalde mensen creatief gewerkt wordt maar dat deze daar eigenlijk geen specifieke opleiding voor gevolgd hebben: “In Pittem is er ook een iemand van een bepaalde afdeling kunstenares die geen specifieke therapie-opleiding gevolgd heeft maar die fantastisch werk levert. Hier (Sleidinge) heb je dat ook, vroeger was dat nog meer. Al die dingen kunnen in feite.” (Joris)

Daarnaast worden er ook nog andere therapieën gegeven zoals sociotherapie, sociale vaardigheidstraining,

langs

gaan

bij

een

psycholoog,

psycho-educatie,

medicale

ondersteuning, psychomotorische therapie, ergotherapie, psychotherapie en gezinstherapie. Het valt op dat het hebben van een team heel belangrijk is: “Uiteindelijk werk je met een heel team en het proces van een patiënt staat of valt niet met uw therapie alleen. Dat is een geheel.” (Veerle)

61

Het overleg tussen deze teamleden kan enerzijds informeel gebeuren: “Overleg gebeurt niet op systematische wijze. Uiteindelijk is het hier niet de bedoeling, soms kan dat gebeuren, om alles te betrekken.” (Joris) “Overleg is er niet, het gebeurt wel eens dat we het erover hebben met elkaar maar dat is dan keer tijdens de middagpauze ofzo.” (Veerle)

Bij sommige voorzieningen wordt er ook formeel overleg gepland tussen de verschillende therapeuten, al dan niet in hun eigen afdeling: “Via de zorgplannen stemmen zij zich af op elkaar. […] De therapeuten proberen elkaar te vinden, te ontdekken hoe ze elkaar kunnen ondersteunen. Er zijn therapeuten intervisies om dit te bewerkstelligen. […]Om de 8 weken komt men samen om allerhande informatie samen te leggen.” (G.V.D.) “Wij hebben enkel supervisies met de therapeuten van ons eigen afdeling.” (L.T.)

4.3. Situatie in Vlaanderen/België Een derde groot thema dat uit de analyse van de interviews is gekomen, is de ruimere situatie van creatieve therapie en dansen bewegingstherapie in Vlaanderen en België.

4.3.1. Groei en evolutie van creatieve dansen bewegingstherapie Een aantal danstherapeuten zijn het erover eens dat DMT eigenlijk al een hele periode bestaat in Vlaanderen en België: “Ik had het er maandagavond nog over met iemand die ook danstherapeut is, dat ik het idee heb dat er in Vlaanderen heel veel danstherapeuten zijn maar dat die gewoon zelfstandig werken en dat die ook geen behoefte hebben om in zo‟n vereniging te zitten. Ik ken iemand, via via, die in Gasthuisberg al 30 jaar dat doet maar niemand kent die omdat die gewoon op haar eigen bezig is.” (Stephan)

Niettemin is DMT nog steeds aan het groeien, ook al is dit niet altijd evident. “Ik denk dat creatieve therapie sowieso een heel belangrijke plaats krijgt maar daarnaast denk ik ook dat naast verbale therapie het lichaam een veel belangrijke plaats aan het krijgen is bij de psychiatrieën maar ook in de gezondheidssector in het algemeen. Omdat 62

heel veel problematieken in de psychiatrie tegenwoordig ook vanuit het lichaam geuit worden. Je kan dat eigenlijk veralgemenen: als je ziet hoeveel mensen er tegenwoordig yoga volgen… Dus meer aandacht en interesse voor het lichamelijke.” (L.T.) “Ik denk dat dat wel in opmars is maar dat dat een adem is van jaren en jaren. Het gaat over de mentaliteit en die verander je zomaar niet.” (Veerle)

4.3.2. Onderzoek naar validiteit Een aantal danstherapeuten zijn het erover eens dat onderzoeken naar de validiteit van DMT niet evident is. Men herkent echter dat onderzoeken noodzakelijk zijn. “Onderzoek naar de validiteit van danstherapie is heel moeilijk! Het is een hele zoektocht. De vraag is wat men juist gaat meten? En vooral, op welke manier? Men heeft eigenlijk een methode e.d. nodig om iets te kunnen bewijzen. Dit is bij danstherapie heel moeilijk. […]Vaak staat beleving centraal bij onderzoek maar dit is heel subjectief. Objectieve zaken vast stellen of meten is heel moeilijk.” (G.V.D.) “Het feit is dat het valideren van wat wij doen niet zo vanzelfsprekend is en dat heeft te maken met veel facetten. We maken deel uit van de zachte sector, wat over het algemeen al iets moeilijker is dan andere sectoren. We werken met een medium dat non-verbaal is, wat de observaties nogal subjectief maakt. Bovendien is mijn persoonlijk geloof in de singulariteit van elke casus groot. Ik denk dan ook dat de enige optie om onderzoek te doen, zich bevindt in het kwalitatieve onderzoek. Dat kan gebeuren door mensen die een masteropleiding gevolgd hebben.” (Melanie)

4.3.3. Profilering van dansen bewegingstherapie De geïnterviewde danstherapeuten geven aan dat het nodig is dat men zich blijft profileren waarbij ze zichzelf maar ook hun professie kenbaar maken. Dit kan bijvoorbeeld door zichzelf te laten registreren als danstherapeut, door een doctoraat als danstherapeut te schrijven en door stage en thesissen te begeleiden. “Naast mijn beroep als danstherapeut begeleid ik ook stagiairs, momenteel begeleid ik ook een thesis.” (Joris)

63

Daarnaast komt er in de interviews aan bod dat sommige danstherapeuten nog andere jobs en hobby‟s hebben omtrent DMT, wat zeker een invloed kan hebben op hun profilering. Een aantal citaten uit de interviews verduidelijkt dit: “Ik ben ook (gast)docente aan de opleiding creatieve therapie dans en beweging aan de Artevelde hogeschool.” (Melanie) “Ik ben ook ambulante danstherapeute in bijberoep sinds januari 2013. […] Tussendoor geef ik ook bijscholingen: twee maal reeds op een studiedag creatieve therapie en een congres over geestelijke gezondheidszorg in 2012.” (A.C.) “Ik heb met haar nog samengewerkt aan een boek over dansexpressie in de lagere school.” (Joris) “Heel soms doe ik dat privé maar dat is, heel raar, dan voor vrijgezellenfeestjes of trouwen.” (Veerle)

Omtrent profilering hebben de meeste danstherapeuten dit gemeenschappelijk: ze zijn lid van een vereniging voor creatieve therapie en/of van DMT. Eerst en vooral is er de Nederlandse Vereniging voor Danstherapie. Daarnaast zijn er ook danstherapeuten die deel uitmaken van de Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie. Een heel interessant gegeven is dat, tijdens het afnemen van de interviews, er een Vlaamse Vakgroep voor dansen bewegingstherapie opgestart werd en nu nog steeds in volle ontwikkeling is. De meerderheid van de geïnterviewde danstherapeuten is hiervan op de hoogte en maakt hier deel van uit. “Maar het is wel zo dat ik hier buiten bezig ben met de oprichting met de vereniging voor creatieve danstherapie in Vlaanderen. […]Dat is eigenlijk nog heel pril. Ik denk dat we nog maar twee vergaderingen gehad hebben met het dagelijks bestuur. Onlangs is de voorzitter verkozen, alé is er beslist wie de voorzitter gaat zijn. Dus dat is nog echt in ontwikkeling.” (L.T.) “Ik engageer me ook voor de Belgische vakgroep dansen bewegingstherapie (lid van dagelijks bestuur van de vakgroep).” (Melanie) “Rond de beroepsvereniging ben ik nog wat aan het zoeken hoe ik mij daar moet voor engageren maar ik sta daar zeker voor open. We gaan vanaf dit jaar met danstherapeuten samen komen. Die beroepsverenging van danstherapie bestaat nog niet lang eigenlijk. Er moet nog een eerste samenkomst komen.” (Veerle)

64

“Ik probeer danstherapie op de kaart te zetten door zelf actief betrokken te zijn bij de opstart van de vakgroep danstherapie in België.” (A.C.)

4.4. Andere thema’s 4.4.1. Factoren die een bewegingstherapie

invloed

hebben

op

dans-

en

Er kwamen al een heel aantal factoren aan bod die eigenlijk bewust en onbewust een invloed hebben op de praktijk van DMT. Daarnaast zijn er nog een aantal andere factoren die naar boven kwamen tijdens de interviews, zoals de danstherapeut als persoon: “Wat ik belangrijk vind, is de persoon die het geeft. […]Ik heb meer zoiets van: vertrekt vanuit jouw persoon. Wie ben je en voelt uw buikgevoel want daar gaat het over in expressie. […]Het is ook belangrijk het contact dat gij als persoon hebt met hen. Als ze mij een vieze vinden, gaan ze niet graag komen, ook al dansen ze graag. Sommigen zeggen ook: „Ik vond jou een enorm vrolijk en aangenaam iemand. Ik heb dat leren appreciëren en ik wil ook vrolijk door het leven gaan‟. Alé ik zeg maar iets.” (Veerle) Hieromtrent kwam ook overdracht en tegenoverdracht aan bod in de interviews: “Het uitgangspunt van iedere therapie is dat je als therapeut je eigen noden en kwetsuren kent, dat je geen tegenoverdracht doet. […]Ik heb nu een stagiaire en op een bepaald moment, de eerste keer dat ze alleen was, zei ze: „Er werd niets gezegd, er werd weinig gedaan, …‟. Maar dat moet je niet forceren hé. Je moet het laten zijn zoals het is. Dat is overdracht-tegenoverdracht hé. Eigenlijk word je dan geconfronteerd met uw eigen leegte, krijg je identificatie van de patiënten. Hoe ga je daar mee om? Ik ben daar zo veel jaar mee bezig en dat is voor mij iedere keer weer een uitdaging.” (Joris) “Het belangrijkste is het contact dat je hebt met de mensen. Gij als persoon en zij als persoon. Hoe kom je over? De overdrachten, zeker in de psychiatrie is dat heel belangrijk bij wie het contact vaak verstoord is.” (Veerle) Daarnaast bespraken sommige danstherapeuten het belang van de fysieke conditie, zowel van de therapeut als van de cliënt. “De ene dag ben je fitter, ik ben vorige week ziek geweest en ik voel dat. Ik ben niet echt in conditie. Ik ga niet zeggen een noodzakelijke voorwaarde maar danstherapeuten zouden steeds energiek moeten zijn en dat is soms een opgave.” (Joris)

65

“Veel heeft ook te maken met de fysieke conditie die er soms niet meer is bij de patiënten. […] Iemand die ongedwongen danst of hoog in de dansbeleving gaat, alles hangt natuurlijk af van de fysieke conditie/energie.” (Joris) Tot slot geven een aantal danstherapeuten aan dat de cultuur waarin we leven ook een bepaalde invloed heeft. “Het is puur het concept dat cultureel bepaald is. Wanneer gaan de mensen dansen? In het weekend, nu kan je natuurlijk elke dag gaan los van het weekend maar toch vooral in het weekend. […] Het is heel simpel: je komt daar toe, er wordt muziek gedraaid, je kan dansen en je kan iets drinken. […]Gisteren nog op het nieuws in Syrië met die gruwelijke oorlog met die man die zijn zoon gevolgd is: ze waren daar aan het dansen. In die cultuur dansen ze veel gemakkelijker. Je ziet maar, in die oorlogsomstandigheden dansen ze nog. […]Het is cultureel bepaald hé. Bijvoorbeeld als een man staat te dansen, dan is die direct een homo.” (Joris) “In danstherapie gaat het niet zozeer, en dat is wat mensen heel vaak niet doorhebben (dat is heel moeilijk om dat hier in te krijgen in het Westen) alleen over wanneer je uitgaat of dat je in een dansles doet of in een salon. […]Dat moet geïntegreerd worden in de maatschappij en dat is iets dat je in Afrika wel meer gaat zien. Muziek als je aan het werken bent, alles in het ritme, alles meer in expressie, meer in contact met zichzelf, … […]We zijn allemaal kindjes van het Westen, dat is echt een Westers probleem. Je moet maar denken als er hier uitgegaan wordt. Ten eerste staat iedereen als een sardientje in een blik, je kan al niet vree veel bewegen. En je moet al alcohol binnen hebben, alles begint om 1u, …” (Veerle)

4.4.2. Weg die de cliënt aflegt in de voorziening In de interviews met de danstherapeuten kwam vaak de weg die de cliënt aflegt in de voorziening aan bod. De DMT vormt eigenlijk maar een klein onderdeel van deze weg. Zo is er eerst en vooral de opname van de cliënt en alles wat daarbij hoort. “Vaak als jongeren bij ons terecht komen, is er nog geen diagnose. Ze zijn door de rechter veroordeeld en komen zo bij ons terecht. Die komen dan bijvoorbeeld van Everberg of van andere voorzieningen. Wordt dus verplicht opgelegd. Eerst is er een tweetal maanden een observatieperiode (met o.a. dramatherapeute, ergotherapeute, …). […] De maximumperiode van opname waar ze naar streven is één jaar. In praktijk is dit

66

weinig tijd, zeker bij jongeren die het al moeilijk hebben met het aangaan van een band.” (A.C.) “Eerst en vooral vindt er een aanmelding plaats met een intake. Men werkt via blokken van 8 weken waarbij de eerste blok observatie (= diagnostisch) is. Nadien wordt er bekeken of men kan voort werken met dit kind. Daarna zijn er de zogenaamde behandelperiodes.[…] Een kind blijft gemiddeld een half jaar tot één jaar in behandeling maar kan heel wisselend zijn.” (G.V.D.) “Op de opname-afdeling zit er vanalles, om het even welke leeftijd en om het even welke problematiek. Die mensen kunnen maximaal drie weken daar blijven. Ofwel gaan die na drie weken terug naar huis, het is daarom niet over maar ze zijn er even uitgeweest, ze hebben eens goed kunnen praten, ze zijn verzorgd geweest, … Andere mensen worden doorverwezen naar een behandelafdeling of soms naar andere ziekenhuizen of behandelsettings omdat het hier niet gaat lukken. “ (Joris) “Een jongere kan op zeer uiteenlopende manieren terecht komen hier: door huisarts, ambulante therapeut (privé, cggz, clb, ..), op aanraden van comité of jeugdrechter, eigen initiatief van ouders, … Na de aanmelding volgt er een intakegesprek met de dokter.[…] Gemiddeld duurt een opname 4 à 8 maanden.” (Melanie)

Naast de opname kwam ook het afronden en eventuele nazorg aan bod: “Beslissing om af te ronden kan op basis van vooraf opgestelde doelstellingen die bereikt zijn. Of jongeren die terug gaan naar hun vorige voorziening. Er wordt op voorhand een termijn vast gelegd en men probeert zich daar aan te houden. […]Een heel belangrijk criterium is het in staat zijn om naar school te gaan.[…]Herval komt weinig voor. Opname in crisis (voor bijvoorbeeld een week om de huidige voorziening te ontlasten) kan wel voorkomen maar dan is het niet de bedoeling dat ze weer de behandeling ondergaan.” (A.C.) “Bij het afronden is de context heel belangrijk. Er wordt gekeken als er een antwoord gegeven is op de vraag. Dit is heel individueel en wordt steeds per kind bekeken.” (G.V.D.) “Een jongere verlaat de kliniek als blijkt dat er genoeg handvaten zijn gevonden om terug (al of niet) verder ambulant te kunnen werken en het gewone leven terug te kunnen oppikken. Het kan eveneens dat na veel zoeken niet vinden, de behandeling niet lijkt aan te slaan, waardoor de jongere ook de voorziening kan verlaten. […]Er is een vorm van 67

nazorg waarbij er opvolging is van de dokter en er wordt ook altijd gepaste ambulante opvolging gezocht (hoofdzakelijk bij een psycholoog en uitzonderlijk ook eens bij een danstherapeut die ambulant werkt).” (Melanie) “Het is ook zo dat ik probeer, wat heel moeilijk is, om ze verder te helpen. Dus het moment dat ze weg gaan, proberen organiseren dat ze ambulant verder kunnen gaan. Alé, voor de mensen die er echt iets aan hebben.” (L.T.)

Het kan ook gebeuren dat er cliënten hervallen, wat niet evident is: “Herval kan gebeuren en dit kan oorzaken hebben in verschillende hoeken. Is niet altijd evident,bijvoorbeeld een kind die voor slechts 2 weken terug komt. Dit is te kort voor de gehele behandeling op te starten en elders konden ze op andere manieren gewerkt hebben.” (G.V.D.)

4.4.3. Andere praktijken die aansluiten bij danstherapie in de voorziening Bij sommige voorzieningen zijn er nog een aantal andere praktijken die aansluiten bij DMT. Zo wordt er bijvoorbeeld een dansavond georganiseerd: “Bijvoorbeeld het is nu al vijf jaar dat we om de maand, eigenlijk een constante, een dansavond organiseren voor het hele ziekenhuis. Ik doe dat samen met twee verpleegsters. […]Natuurlijk was er in het begin scepsis: “Dat gaat niet werken”, “dat is gevaarlijk verschillende afdelingen”, … Maar dat draait fantastisch. Het is eigenlijk gewoon een fuif van 19u tot 21u waarbij de zaal volledig vrij wordt gemaakt. Er is altijd een thema, heel minimaal ze, bijvoorbeeld de laatste keer was het rond Pasen. Ik krijg €50 van de directie en daarmee kan je allerlei pruikjes en lichtgevende buisjes enzo kopen. Je legt dat daar, je installeert dat een beetje en de mensen nemen dat. Zo creëer je iets. En dan zie je fantastische dingen gebeuren. […] De mensen maken een ervaring mee, er wordt veel gedanst, er is ambiance, … Dan denk je: “Ben ik hier in de psychiatrie?”. De mensen kennen elkaar, ontmoeten elkaar. De muziek die gedraaid wordt is allemaal op aanvraag van de mensen. Het is normaal, het is gelijk dat je zou zeggen dat het al eeuwen gedaan wordt.” (Joris)

68

Ergens anders wordt er een forum georganiseerd voor de patiënten: “In Pittem heb je ook zo‟n aanbod voor alle patiënten, dat noemt het forum. En dat zijn allemaal therapeuten die vanuit hun vakgebied iets aanbieden aan de hele kliniek en de mensen kunnen zich daar voor inschrijven. In hun programma hebben ze vaste forumuren en daar geef ik Afrikaanse dansexpressie en de 5 ritmes. Daar werk je dan wel echt met gemotiveerde mensen. Dat is wel heel leuk.” (Veerle)

Iets wat ook vermeld werd, was het coachen van andere mensen rond dansen en danstherapie: “Er zijn drie pijlers, die ook op de website te zien zijn: projecten, workshops en coaching. Vorig jaar heb ik iemand individueel gecoacht rond dans en beweging. […]Dat was dan een vrouw van 44 jaar die al heel veel met dans bezig is met kinderen en ze wou eigenlijk zelf eens opnieuw door het bad gaan en een dans maken van haar eigen. Ze was op zoek naar nieuwe inspiratie en vandaar dat ze bij mij kwam aankloppen voor een paar technieken.” (Stephan)

4.4.4. Toekomst Bij het afnemen van de interviews werd duidelijk dat vele danstherapeuten verschillende plannen maken voor de toekomst. Eerst en vooral zijn er een aantal toekomstperspectieven omtrent de uitbouw van hun huidige werking: “Ik ben daarnaast ook aan het kijken om ambulant danstherapie te geven.” (L.T.) “Ik ben nu wel op zoek naar een zakelijke partner omdat ik voel dat ik heel creatief ben maar je moet er echt een business van maken en dat is niet mijn sterkste kant en niet mijn interesse. Dus ben ik op zoek naar iemand die op dat vlak een partner kan zijn. […]Maar daarnaast ben ik echt wel van plan om ook workshops te gaan aanbieden.” (Stephan) “Ik ben de enige danstherapeut maar het is niet zo dat ik overkoepelend werk. Zo ver zijn ze nog niet gekomen. Het is te hopen dat dat in de toekomst nog verandert.” (L.T.)

Daarnaast is er ook de wens om nog andere opleidingen te volgen omtrent DMT: “Ik wil graag nog een opleiding contextuele volgen. […]Op lange termijn wil ik misschien een masteropleiding in Rotterdam volgen maar hiervoor is er minstens 3 jaar praktijkervaring nodig.” (A.C.) 69

Er zijn ook toekomstplannen die nog in volle ontwikkeling zijn en een hele zoektocht zijn: “Ik heb hier in Gent nog Afrikaanse dansexpressie gegeven voor studenten op Artevelde. Ik ben daar wel een beetje naar op zoek. Ik volg de 5 ritmes en ik zou daar heel graag iets mee doen. Maar ik wil mij niet in één vakske steken en ik weet niet of dat mogelijk is. […]Mijn idee is om ooit een danscafé te openen, ik zou dat vree graag doen. Echt één gericht op al die dingen. Dat bestaat niet. Dat is een groot gemis dat ik heb.” (Veerle) “Misschien moeten we meer in Europa de banden gaan smeden met elkaar. Met Wallonië hebben we eigenlijk nooit contact. We hebben het daar eigenlijk ook nog niet over gehad in de vakgroep. Dat is raar hé, dat is gewoon door de taal denk ik.” (Stephan)

4.4.5. Lange rijping en proces Er zijn een aantal danstherapeuten die erkennen dat alles rond DMT niet zo‟n evident gegeven is, in die zin dat het meestal een intensief proces is dat de therapeuten en de cliënten moeten doormaken. “Ik ben daar zo veel jaar mee bezig en dat is voor mij iedere keer weer een uitdaging. Ik merk wel dat je in het algemeen er gemakkelijker en gemakkelijker mee omgaat hoe ouder dat je wordt. Maar dan nog.” (Joris) “Ik denk dat we vorig jaar afgestudeerd zijn in januari maar het heeft mij dan wel nog een jaar gekost om te beslissen wat ik daar nu wou mee doen. […] Ik heb zo het idee dat dat nog altijd aan het doorwerken is. Alles wat is los gemaakt, ben ik achteraf wel nog mee bezig. Ik dacht: „Nu ben ik afgestudeerd en nu kan ik beginnen‟. Maar ik voel dat alles nog zo zijn plek aan het krijgen is. Ik denk dat dat wel belangrijk is om mee te geven. Omdat het juist zo diepgaand is, is het wel een persoonlijk proces. Ik merk dat bij mijn andere collega-studenten ook, die zijn daar ook mee bezig: „Oké, wat gaan we daar nu mee doen?‟. Je hebt er die het laten rusten en eerst iets anders gaan doen of mensen die direct aan de slag gaan. Iedereen heeft zo zijn eigen snelheid. Dat is ook wel zoeken zo. Ik denk dat danstherapeuten veel zoekers zijn, veel onderzoekers zijn. Ik heb alleszins dat idee.” (Stephan) “Na een tijdje heb ik gelijk meer mijn eigen stijl ontwikkeld. […]Maar ik wil mij niet in één vakske steken en ik weet niet of dat mogelijk is. […]Voor een stuk kan je dat ook bewerkstelligen bij patiënten maar het is niet simpel. Dat is een levenslang proces.” (Veerle)

70

5. Conclusie Eerst en vooral wil ik duiden dat er in de internationale wetenschappelijke literatuur geen vergelijkbare studies zijn gevonden. Dit betekent ook dat ik mijn resultaten en conclusies niet kan vergelijken. Ik besef echter dat alles steeds in zijn context moet geplaatst worden, waarbij men niet zomaar zaken kan vergelijken en generaliseren. Ik vind het belangrijk dat dit bij het lezen van de conclusies in het achterhoofd wordt gehouden. Het lijk mij relevant om de conclusies omtrent de resultaten op te delen aan de hand van de onderzoeksvragen die gesteld werden bij de probleemstelling (zie 3.1.). Er werd in eerste instantie een algemene onderzoeksvraag opgesteld: “Hoe ziet het creatieve dansen bewegingstherapeutische landschap eruit in OostVlaanderen voor kinderen en jongeren?” Deze algemene onderzoeksvraag werd opgesplitst in verschillende specifiekere deelvragen. Deze worden in dit gedeelte één voor één besproken. Eerst en vooral worden de kenmerken van de danstherapeuten besproken, waarbij hun opleiding, visie en bedoelingen centraal staan. Ten tweede wordt de setting besproken waarin er danstherapie gegeven wordt. Meer concreet wordt er stil gestaan bij de implementatie, bij de praktijk van dansen bewegingstherapie en bij de toepassing van andere therapievormen. Ten derde wordt de situatie omtrent dansen bewegingstherapie in Vlaanderen en België onder de loep genomen waarbij er stil gestaan wordt bij initiatieven en de bijdragen die danstherapeuten leveren om dansen bewegingstherapie te profileren. Tot slot wordt er ook stil gestaan bij andere contextuele factoren die een invloed kunnen hebben op deze therapievorm.

5.1. Wat betreft de danstherapeuten De specifieke deelvragen die hierbij gesteld waren, zijn: - “Welke opleiding heeft de danstherapeut gevolgd en welke visie en bedoelingen staan centraal bij hun praktijkinvulling van dansen bewegingstherapie?”

5.1.1. Opleiding(en) Bij de resultaten werd duidelijk dat er een grote variatie is in de motivatie om de opleiding creatieve DMT te volgen. Dit betekent dat elke danstherapeut omwille van zijn/haar eigen unieke persoonlijke redenen de keuze gemaakt heeft voor deze opleiding. Zo kwam het een aantal keer voor dat danstherapeuten in hun verleden al bezig waren met dans. Dit kan natuurlijk ook gelieerd worden aan de ruimere context van de danstherapeut omwille van het feit dat de danstherapeut misschien beïnvloed werd door de ouders om een hobby te doen of 71

door een vriend(in) die danst of ... Het is echter heel opvallend dat ervaring met dans niet zomaar betekent dat men dus ook ervaring heeft met DMT. Eén van de danstherapeuten verwoordt expliciet dat het heel moeilijk was om de omschakeling te maken van „dansen vanuit het hoofd‟ naar „dansen vanuit het lichaam‟. Romero, Hurwitzen en Carranza (1983) zeggen in dit opzicht dat danstraining een remmende factor kan zijn omdat de natuurlijke neigingen worden tegengehouden. De danstherapeuten hebben op het eerste zicht uiteenlopende vooropleidingen gevolgd maar bij nader inzien hebben deze in het algemeen toch een aantal gemeenschappelijkheden. Zo valt er op dat de verschillende vooropleidingen ofwel te maken hadden met het werken met groepen ofwel met sport. Daarnaast valt ook op dat de meeste danstherapeuten op verschillende momenten in hun leven de keuze gemaakt hebben om DMT te gaan studeren. Sommigen hadden al ervaring in deze (of een gelijkaardige) sector en anderen zijn direct gaan verder studeren zonder enige werkervaring. Hierbij is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat de keuze voor deze opleiding bij sommigen te maken had met de beschikbaarheid van deze nieuwe opleiding in Vlaanderen. Impliciet betekent dit ook dat de leeftijden waarop de danstherapeuten gaan studeren zijn van elkaar verschillen, waardoor er dus ook een grote variatie is in het aantal jaren dat men al danstherapeut is en dat men dus ervaring heeft. De opleiding op zich, meer specifiek de plaats, is ook heel erg verschillend: er zijn danstherapeuten die in België gestudeerd hebben, al dan niet aan een hogeschool, en er zijn danstherapeuten die in Nederland aan verschillende hogescholen gestudeerd hebben. Hieromtrent werd er aangegeven dat het volgen van deze opleiding niet altijd evident was omdat men toch wel vaak met zichzelf geconfronteerd werd. Het lijkt daarbij vanzelfsprekend dat elke opleiding een eigen inhoudelijke focus heeft op bepaalde zaken. Er wordt in de interviews ook aangegeven dat de opleidingen nog verder ontwikkelen, wat ook te zien is op de site van Hogeschool Artevelde waarbij men vanaf volgend schooljaar de opleiding dansen bewegingstherapie vernieuwd en uitbreid (http://www.arteveldehs.be). Het is dus heel belangrijk om deze opleidingen in een bepaald (tijds)kader te zien en te beseffen dat de opleidingen vandaag de dag niet dezelfde zijn als deze van jaren terug. Ook het volgen van stage en het schrijven van een scriptie is in kader van deze opleiding relevant omdat deze de danstherapeuten verder gevormd hebben.

5.1.2. Visie en bedoelingen Bij de resultaten werden de visies van de danstherapeuten uiteengezet, waarbij er terecht werd aangegeven dat veel afhangt van de context en setting waarin je werkt. Elke 72

voorziening werkt met een bepaald kader en heeft dus ook een bepaalde visie. Zo heeft ook elke danstherapeut een eigen kijk die in de meeste gevallen aansluit bij de ruimere visie van de voorziening. Wat opviel, is dat alle danstherapeuten een unieke waarde toekenden aan verschillende theorieën. Dit kan te maken hebben met de eigenlijke opleiding van DMT maar ook met de vooropleiding die de danstherapeuten genoten hebben. Hierbij is het echter belangrijk om te beseffen dat het niet vermelden van een bepaalde theorie of persoon niet betekent dat er geen waarde gehecht wordt aan andere theorieën. Het is heel interessant om te zien dat er zowel waarde gehecht wordt aan de grote namen in de literatuur als aan meer recente personen die vandaag de dag in de media komen. De analyse leverde een heel lange lijst op met verschillende unieke uitgangspunten waarbij de meerderheid ervan niet gedeeld werd door de geïnterviewden. Dit betekent niet dat deze niet valide zijn maar dit betekent wel dat elke danstherapeut een eigen visie heeft met specifieke focussen. Veel van deze uitgangspunten zijn al aan bod gekomen in de literatuurstudie, denken we bijvoorbeeld maar aan het feit dat beweging aan de basis van het leven ligt (Sheets-Johnstone, 2010) of de verbinding tussen lichaam en geest (Smeijsters, 2008; Erfer & Ziv, 2006; De Brauwer & Konsten, 1994). Veel van de vernoemde uitgangspunten kunnen eigenlijk herleid worden tot het belang van een goede relatie tussen cliënt en therapeut. Is deze relatie er, dan is er vertrouwen, veiligheid, de durf om zichzelf te tonen, de durf om emoties te uiten, … (Dillenbeck & Hammond-Meiers, 2009). Bij dit onderdeel vond ik het persoonlijk heel interessant dat sommige danstherapeuten stil stonden bij wat nu juist de betekenis van therapie is, zowel voor hen als voor de cliënt. Kijkt men naar het algemeen en ruimer kader, dan zie je dat er meer gelijkenissen te vinden zijn tussen de verschillende danstherapeuten. Hierbij is er één uitgangspunt dat door iedere danstherapeut gedeeld wordt: de invulling van de DMT is afhankelijk van de cliënt(en). Dit centraal uitgangspunt kan gelieerd worden aan de kenmerkende vrijheid die DMT bezit. Het is juist voor deze reden dat sommige danstherapeuten bij bepaalde doelgroepen bewust structuur gaan inbouwen in hun sessies. Het feit dat dit een gemeenschappelijk punt is, toont aan dat er geen enkele therapiesessie met elkaar valt te vergelijken en dat de danstherapeuten hun visie en bedoelingen niet gaan opdringen aan de cliënten. Dit betekent ook dat er een reële kans bestaat dat de danstherapeuten beïnvloed kunnen worden door inhoud van de sessie en door wat de cliënten aanbrengen. Met andere woorden: de visie die de danstherapeuten hebben, kunnen beïnvloed worden door de diverse praktijk waardoor deze visie

misschien

verandert

en

evolueert

afhankelijk

van

de

context.

Deze

gemeenschappelijkheid is dus een treffend voorbeeld van de diversiteit die heerst tussen de verschillende danstherapeuten. 73

Daarnaast viel op dat vele therapeuten het verbale als een belangrijke aanvulling zien bij de non-verbale therapievorm. Dit verbale aspect is echter afhankelijk van de doelgroep: zowel van de problematiek (vb. verstandelijke beperking) als van de leeftijd (vb. volwassenen).

5.1.3. Conclusie Er kan bij deze eerste specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat geen enkele geïnterviewde danstherapeut gelijk is. Wanneer alle zaken samen worden genomen, is het duidelijk dat elke individuele danstherapeut een eigen unieke weg afgelegd heeft. Het feit dat elke danstherapeut een eigen weg heeft afgelegd, betekent ook dat het heel waarschijnlijk is dat elke danstherapeut een persoonlijke visie ontwikkeld heeft omtrent DMT. Geen enkele danstherapeut kan op dat vlak met een andere danstherapeut vergeleken worden. Boris (2001) duidt ook op het feit dat, wanneer DMT ontstond, iedere pionier een eigen kennisachtergrond had en unieke ervaringen had opgedaan. Het was dan ook onvermijdelijk dat dit geen invloed zou hebben op de pioniers zelf en op hun invulling van DMT. Vanzelfsprekend zijn er gemeenschappelijke raakpunten te vinden tussen de danstherapeuten maar deze moeten steeds in de ruimere context geplaatst worden.

5.2. Wat betreft de setting De specifieke deelvragen die hierbij gesteld waren, zijn: - “Op welke manier werd dansen bewegingstherapie geïmplementeerd in de voorzieningen en hoe is dit ondertussen geëvolueerd?” - “Hoe ziet de praktijk van dansen bewegingstherapie er concreet uit in deze setting?” - “Welke andere therapievormen worden toegepast en hoe staan deze in verhouding met danstherapie- en bewegingstherapie?”

5.2.1. Implementatie en evolutie Wat betreft de implementatie van DMT in de voorzieningen, waren er een aantal verschillende „antwoordcategorieën‟. Daarbij kan er gesteld worden dat er zowel danstherapeuten zijn die dit zelf geïnstalleerd hebben waarbij de voorziening direct de meerwaarde zag, als dat er danstherapeuten bij een voorziening terecht kwamen die voordien al creatief aan de slag ging. Tussen deze twee mogelijkheden was er ook een antwoordcategorie waarbij de danstherapeuten eigenlijk de leidinggevenden moesten overtuigen van de meerwaarde van deze therapievorm. De danstherapeuten die dit zelf geïnstalleerd hebben, geven zelf aan dat dit toch wel een zoektocht was. Bij sommige 74

voorzieningen hebben ze in tussentijd deze werking verder uitgebreid, bijvoorbeeld door meerdere danstherapeuten aan te nemen. Bij andere voorzieningen zijn de danstherapeuten die dit geïnstalleerd hebben, nog steeds de enige danstherapeut. Sommigen spreken dan ook impliciet de wens uit om ooit met een tweede danstherapeut samen te werken. Ruimer gezien kan dit gelieerd worden aan de ‘vernieuwingsgeest’ en de visie van de voorziening waarbij sommige voorzieningen meer ruimdenkend zijn dan andere.

5.2.2. Praktijk van dansen bewegingstherapie De praktijk van DMT werd uitvoerig besproken in de resultaten. Bij sommige voorzieningen is het aanbod verplicht, op indicatie of vrij te kiezen. Er worden duidelijke en sluitende argumenten gegeven voor deze keuzes. Onafhankelijk van de manier waarop DMT geïmplementeerd is, is het duidelijk dat DMT is blijven voortbestaan en een goede werking heeft. De danstherapeuten geven aan dat dit bijvoorbeeld wel een invloed kan hebben op de motivatie en het enthousiasme van de cliënt. Eerst en vooral werden er een aantal „cliëntkenmerken‟ op een rijtje gezet waarbij opviel dat er heel wat danstherapeuten zowel met kinderen en jongeren als met volwassenen werken. Bovendien werken de danstherapeuten met heel uiteenlopende doelgroepen. Dit kan gaan van „forensische jongeren‟ naar kinderen en volwassenen met een licht verstandelijke beperking, tot de crisisafdeling waar heel verschillende problematieken aan bod komen. Bij deze verschillende doelgroepen staat in essentie hetzelfde centraal maar wordt er anders gewerkt naargelang de groepen. De meerderheid van de danstherapeuten heeft te maken met „psychisch of mentaal ongezonde cliënten‟, wat ook opvallend was bij de effectiviteit van DMT in de internationale wetenschappelijke literatuur (2.2.7.). Hierbij is het heel interessant om te zien dat één danstherapeut werkt met „gezonde cliënten‟. Dit gegeven maakt duidelijk dat DMT eigenlijk bij iedereen kan toegepast worden, naar waar de definities van DMT van BVCT-ABAT en ADTA ook impliciet verwijzen (2.2.2.). Er zijn zelfs therapeuten die er voor opperen om DMT meer te integreren in het dagelijks leven voor iedereen, bijvoorbeeld in het onderwijs. De danstherapeuten geven zelf aan dat zowel de leeftijdsverschillen als de verschillen in problematiek, toch een andere manier van werken vereist. Wat betreft het geslacht, valt op de meningen tussen de danstherapeuten heel erg verdeeld zijn: meer jongens, meer meisjes en een mix van geslachten. Vanzelfsprekend hangt dit ook samen met de doelgroep waarmee men werkt (vb. alcoholverslaving) maar ook van het aanbod dat al dan niet verplicht is en van de cliënt zelf (vb. vroegere ervaringen met dans). Hierin speelt ook de danstherapeut zelf en zijn/haar manier van werken een rol.

75

Bij de cliëntkenmerken werd tot slot ook stil gestaan bij de reacties die de cliënten kunnen hebben ten aanzien van DMT. Eén van de danstherapeuten geeft terecht aan dat dit op een continuüm moet gezien worden. Het zijn vaak individueel bepaalde reacties, wat op zich niet zo vreemd is omdat elke individu ook uniek is. Hierbij worden er een aantal voorbeelden gegeven door de danstherapeuten waaronder angst, ontwijking, weerstand, … Wat opvalt is dat er vooral meer negatieve reacties vermeld worden. Als de interviews één voor één bekeken en gelezen worden, valt echter op dat de meerderheid van de cliënten positief tegenover DMT staat, wat ook te zien is bij de invloed van DMT op de cliënten. Deze reacties hebben natuurlijk te maken met heel wat factoren, bijvoorbeeld met het feit dat DMT toch wel een onbekende therapievorm is. Vervolgens werden er een aantal „therapiekenmerken‟ besproken die eigenlijk de praktische en inhoudelijke invulling van DMT vatten. Eerst en vooral kan er geconcludeerd worden dat de duur en de frequentie bij de meeste danstherapeuten gelijklopend is. De duur op langere termijn kan daarentegen wel verschillen maar dat hangt samen met hoelang een cliënt in behandeling blijft in een bepaalde voorziening. Ten tweede zijn er bij de werkvormen wel een aantal verschillende accenten te vinden waarbij men ofwel eerder een voorkeur heeft voor individuele therapie ofwel eerder voor groepstherapie. Bij beide therapievormen worden er duidelijke en valide argumenten gegeven waarom men juist deze werkvorm verkiest. Zo wordt er bijvoorbeeld liever individueel gewerkt omdat de cliënt niet klaar is om in groep te functioneren. Daarnaast wordt er bijvoorbeeld liever in groep gewerkt omdat men veel meer leert in groep. Bij de therapiekenmerken werd ook stil gestaan bij het gebruik van materialen waarbij de meeste danstherapeuten weergeven dat dit steeds ter beschikking ligt van de cliënten. Het effectieve gebruik ervan hangt dus ook af van de cliënten. Ook het gebruik van muziek kwam uitvoerig aan bod in de interviews waarbij er enerzijds danstherapeuten zijn die steevast vertrekken uit muziek en anderzijds danstherapeuten zijn die nu en dan gebruik maken van muziek. De uitgangspunten hierbij zijn enerzijds dat muziek en beweging heel erg samen hangen, wat deels door de cultuur bepaald is en anderzijds dat de pure vorm van DMT zonder muziek is. Tot slot kwam ook de ruimte aan bod waarbij het heel opvallend is dat bij de meeste danstherapeuten de ruimte voor DMT een polyvalente ruimte is, wat zeker een invloed heeft op het verloop van de DMT-sessies. Dit kan bijvoorbeeld gelieerd worden aan het feit dat sommige danstherapeuten DMT zelf geïnstalleerd hebben waarbij er dus geen aparte ruimte werd voorzien voor deze therapievorm.

76

Wat betreft de structuur in DMT kan er geconcludeerd worden dat een aantal danstherapeuten dit heel belangrijk vinden, vooral in functie van de doelgroep waarmee ze werken. Elke danstherapeut heeft zichzelf een structuur eigen gemaakt waarbij er bij de ene therapeut al wat meer of minder ruimte is voor de eigen invulling van de cliënten. Het is duidelijk dat hun keuze voor structuur, en voor de manier waarop dit gedaan wordt, afhangt van de doelgroep waarmee ze werken maar ook van zichzelf als danstherapeut en persoon. Het is niet altijd evident om uit te maken welke invloeden en effecten DMT nu juist heeft op de cliënten. De danstherapeuten zijn er steevast van overtuigd dat er veel gebeurt en dat er ervaringen worden meegenomen, wat ook uitvoerig aan bod is gekomen in de literatuurstudie (zie 2.2.7.). Het is echter niet evident voor hen om er zicht op te krijgen wat er specifiek gebeurt met de cliënten. Men moet dan ook vaak betrouwen op de informatie die de cliënt zelf aangeeft of op observaties en ervaringen van de danstherapeut.

5.2.3. Andere therapievormen en hun verhouding met dansen bewegingstherapie Het gebruik van andere therapievormen in een voorziening kan ruimer gezien gelieerd worden aan het team van therapeuten dat aanwezig is in een voorziening. Bij de resultaten werd duidelijk dat er niet altijd formeel overleg is tussen de verschillende therapeuten, ook al zijn sommige danstherapeuten ervan overtuigd dat het proces dat de cliënt doormaakt, staat of valt met het geheel van de therapieën. Er zijn danstherapeuten die enerzijds vinden dat het niet hoeft om alles te betrekken op elkaar maar er zijn anderzijds ook therapeuten die dit heel belangrijk vinden en hopen dat dit in de toekomst nog veranderd. In de voorzieningen waar de danstherapeuten werken, worden er nog heel wat andere therapievormen aangeboden. Eerst en vooral valt op dat er in bijna elke voorziening creatief gewerkt wordt, bijvoorbeeld met muziek-, drama- en beeldende therapie. Dit toont aan dat deze voorzieningen duidelijk overtuigd zijn van de algemene meerwaarde van creatieve therapievormen. Het is hierbij opvallend dat er ook mensen zijn die creatief te werken gaan zonder dat ze hier een specifieke opleiding voor gevolgd hebben. Dit valt te kaderen in het gegeven dat creatieve therapie-opleidingen toch wel recent zijn in België waardoor er sprake is van een oudere niet-opgeleide generatie van creatieve therapeuten. Daarnaast worden er nog tal van andere therapievormen aangeboden die een aanvulling kunnen zijn bij DMT. Het valt op dat dit lijstje toch wel lang en divers is. Welke therapievormen juist bij welke cliënt gebruikt worden, zal opnieuw afhankelijk zijn van de doelgroep waarmee men werkt.

77

5.2.4. Conclusie Er kan op deze eerste specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat de implementatie van DMT, en de manier waarop dit gebeurde, heel afhankelijk is van de voorziening. Naast de diversiteit in de manier waarop er geïmplementeerd werd, kan er wel geconcludeerd worden dat elke voorziening de voordelen ziet en ervaart van DMT. Sommigen hebben deze therapievorm zelfs verder uitgebouwd door bijvoorbeeld meerdere danstherapeuten aan te nemen. In die zin is de weg er naartoe verschillend, maar is het resultaat over het algemeen gelijklopend. Er kan op de tweede specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat de praktijk van DMT er heel verschillend uitziet bij de danstherapeuten. Dit zowel op vlak van de cliënten waarmee men werkt, als de invulling van de praktijk zelf. Hierbij dient in het achterhoofd gehouden te worden dat alles in een ruimere context moet gezien worden. In de interviews werd duidelijk dat er voor elke gemaakte keuze wel een valide argument is. Veel hangt bijvoorbeeld af van de cliënt die men voor zich heeft waardoor er eigenlijk kan geconcludeerd worden dat elke danstherapeut met dezelfde insteek vertrekt, nl. veel of zelfs alles hangt af van de cliënt. Er kan op de derde specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat er in elke voorziening, naast DMT, nog heel wat andere therapievormen toegepast worden. Bij de meeste voorzieningen is dit een combinatie van zowel creatieve als niet-creatieve therapievormen, wat dus eigenlijk een gemeenschappelijk aspect is. De aanwezigheid van andere creatieve therapievormen toont aan dat er in het algemeen veel belang gehecht wordt aan het creatieve. Er bestaat in elke voorziening een divers team van therapeuten waarbij er al dan niet formeel overlegd wordt, wat te wijten kan zijn aan de ruimere visie van de voorziening.

5.3. Wat betreft de situatie in Vlaanderen/België De specifieke deelvragen die hierbij gesteld waren, zijn: -

“Welke

initiatieven

bewegingstherapeuten

en om

bijdragen dans-

en

worden

er

ondernomen

bewegingstherapie

Vlaanderen/België?”

78

op

de

door

de

dans-

en

kaart

te

zetten

in

5.3.1. Initiatieven en bijdragen Er zijn heel wat danstherapeuten die aangeven dat creatieve therapie in het algemeen en DMT in het specifiek een groei aan het doormaken is. Zo is er bijvoorbeeld in het algemeen meer aandacht voor het lichaam. Er zijn ook een aantal danstherapeuten die verklaren dat DMT eigenlijk al een hele tijd bestaat maar nog niet echt opgemerkt werd. Sommigen zijn nuchter en geven aan dat het veel ruimer moet gezien worden en dat het meer gaat over de mentaliteit en over de cultuur waarin we leven. Men geeft bovendien enerzijds aan dat het heel moeilijk is om onderzoeken te doen omtrent DMT maar anderzijds geeft men wel aan dat er een grote nood is aan meer onderzoeken in België. In de literatuurstudie van deze masterproef (zie 2.2.7.) wordt aangetoond dat het zeker mogelijk is om onderzoeken te doen omtrent DMT, zowel kwantitatief als kwalitatief. Naast deze algemene opmerkingen geven de danstherapeuten, expliciet en impliciet, aan dat ze zelf ook bezig zijn met de profilering van DMT. Eén van de meest gemeenschappelijke punten in de interviews is het lidmaatschap van een vereniging voor creatieve therapie of voor DMT. Heel interessant is tevens de primeur van de opstart van de Vlaamse Vakgroep voor Danstherapie in België op relatief korte termijn. Heel wat van de geïnterviewden zijn hier van op de hoogte en maken zelfs deel uit van de kern van de vereniging. Daarnaast zijn er ook nog een aantal individuele bijdragen die elke danstherapeut levert om de professie meer te profileren. Dit gaat van het begeleiden van stagiairs naar het doceren aan Artevelde, tot het ambulant en privé geven van DMT. Het is duidelijk dat de danstherapeuten dit niet echt bewust doen om zichzelf te profileren maar eerder uit persoonlijke interesses.

5.3.2. Conclusie Er kan op deze specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat er heel wat initiatieven en bijdragen, al dan niet bewust, ondernomen worden door de geïnterviewde danstherapeuten om DMT meer op de kaart te zetten. Het valt op dat de danstherapeuten heel geëngageerd en enthousiast zijn hieromtrent. De manier waarop dit gebeurt, hangt af van persoon tot persoon en van de context waarin men werkt. Het valt echter op dat iedereen erkent dat Vlaanderen en België nog een hele weg heeft af te leggen omtrent DMT.

79

5.4. Wat betreft andere contextuele factoren De specifieke deelvragen die hierbij gesteld waren, zijn: - “Welke andere factoren spelen nog een rol bij dansen bewegingstherapie en op welke manier?”

5.4.1. Andere factoren Naast de grote thema‟s die al aan bod kwamen, peilt deze specifieke onderzoeksvraag naar welke andere factoren nog een invloed kunnen spelen op DMT. Eerst en vooral zijn er al een heel aantal benoemd in andere thema‟s, zoals de infrastructuur. Er kwamen bij de interviews echter nog andere impliciete en expliciete zaken aan bod. Zo hangt bijvoorbeeld veel af van de persoon die je bent als danstherapeut maar ook de persoon die je bent als cliënt. Zo is het belangrijk om te beseffen dat sommige karakters nu eenmaal botsen. Uiteindelijk gaat het over een relatie aangaan tussen verschillende personen, waarbij men als het ware elkaar zou moeten kunnen vertrouwen en aanvoelen. Als therapeut betekent dit ook dat je jezelf dient te kennen, bijvoorbeeld wat je sterktes maar ook je zwaktes zijn. Zeker in een psychiatrische setting is het bijvoorbeeld belangrijk dat je eventuele overdracht en tegenoverdracht goed in het oog houdt. Een ander voorbeeld is de fysieke conditie die een grote rol speelt, opnieuw zowel bij de therapeut als bij de cliënt. Is de conditie bij één van of bij alle de partijen niet goed, dan heeft dit onvermijdelijk een invloed op het verloop van de therapiesessie. Het is ook heel belangrijk om voor ogen te houden welke weg de cliënt al heeft afgelegd in de voorziening en waar hij/zij naartoe moet. DMT is in vele gevallen slechts een klein, en onbekend, onderdeel van de gehele opname en behandeling. Bovendien hebben cliënten voordien al heel veel meegemaakt in hun leven. Hierbij is het ook belangrijk om de invloed van de opnameduur te beseffen. Sommige cliënten komen voor een korte opname waardoor het sowieso al moeilijker is om een band aan te gaan met hen. Ook de manier waarop er afgerond wordt en of men al dan niet nazorg biedt, heeft een grote invloed. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat bereikte effecten kunnen behouden worden in hun leven buiten de psychiatrische setting. Het hebben van andere ‘dansante’ praktijken in de voorziening is ook belangrijk. Een aantal danstherapeuten geven aan dat ze dit hebben, bijvoorbeeld onder de vorm van een dansavond of

van een forum. Dit is eigenlijk de ideale manier om weigerachtige cliënten op een

informele en vrijwillige manier kennis te laten maken met DMT. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat cliënten een positieve ervaring opdoen en zo meer open staan voor DMT.

80

Naast de meer praktische factoren die een invloed kunnen spelen, tonen sommige danstherapeuten ook aan dat er ruimer dan dat moet gekeken worden. Zo speelt in ruimere zin de cultuur, meer specifiek de Westerse, een grote rol. Het concept van dansen is cultureel bepaald waardoor velen het bijvoorbeeld vreemd vinden dat er gedanst wordt als vorm van therapie. In de Westerse cultuur zijn we het gewoon om te dansen op muziek wanneer we uitgaan. Er zijn ook danstherapeuten die dit in schril contrast stellen met bijvoorbeeld de Afrikaanse cultuur. Kort samengevat gaat over de heersende mentaliteit die wij hebben waardoor DMT eigenlijk relatief onbekend blijft onder de bevolking. De cultuur waarin we leven heeft zeker ook een invloed op de profilering maar ook op hoe we naar DMT kijken. Een andere punt zijn de toekomstplannen die doorheen de interviews geuit werden door de danstherapeuten. In eerste instantie lijkt dit niet echt een beïnvloedende factor maar het toont daarentegen wel aan welke ambities de danstherapeut in kwestie heeft. Er zijn heel wat uiteenlopende toekomstplannen die door de danstherapeuten verteld werden. Dit zegt iets meer over hen als persoon en als danstherapeut. Het toont het engagement dat ze hebben en dit engagement is zeker een beïnvloedende factor. De danstherapeuten zijn klaarblijkelijk heel erg gemotiveerd en het is onvermijdelijk dat deze motivatie ook doorsijpelt in hun dagdagelijkse praktijk waarin ze werken met cliënten. Tot slot is er de erkenning dat DMT niet zomaar een plaatselijk gegeven is in een bepaalde levensperiode van iemand, maar dat dit een heel lang proces is voor zowel de danstherapeut als de cliënt. Sommige danstherapeuten zeggen zelfs dat deze rijping een levenslang proces is. Hiermee wordt bedoeld dat heel wat zaken omtrent DMT na verloop van tijd nog kunnen inwerken op de therapeut en de cliënt. Er valt hierbij bijvoorbeeld op dat een aantal therapeuten heel erg bezig zijn met het bijvoorbeeld ontwikkelen van een eigen (therapie)stijl. In dit opzicht is het voor de cliënt belangrijk dat er, in de mate van het mogelijke, een vorm van nazorg gevonden wordt.

5.4.2. Conclusie Er kan op deze specifieke onderzoeksvraag geconcludeerd worden dat er heel wat factoren een invloed hebben op de praktijk van DMT waardoor de therapievorm er eigenlijk nooit hetzelfde uitziet. Deze verschillende factoren kunnen zowel te maken hebben met de cliënt (bijvoorbeeld de persoonlijkheid) en met de therapeut (bijvoorbeeld de fysieke conditie) maar ook met de ruimere context, denken we maar aan de cultuur waarin we leven. Dit toont aan dat DMT geen gegeven op zich is maar in een ruimere context moet gezien worden.

81

6. Discussie 6.1. Praktische betekenis van de resultaten Met deze resultaten wordt getracht om een bescheiden bijdrage te leveren aan de profilering van DMT in Oost-Vlaanderen. Door middel van dit kleinschalig onderzoek wordt er weergegeven in welke setting er DMT toegepast wordt en op welke manier dit in de praktijk kan ingevuld worden. Er moet echter steeds op gehamerd worden dat alles in een ruimere kader moet gezien worden, zoals de visie van de voorziening maar ook de persoonlijke context van de danstherapeut. Elke situatie rond DMT is heel specifiek waardoor het generaliseren van resultaten de werkelijkheid geen eer zou aandoen. Het is ook met deze reden dat de kwalitatieve onderzoeksmethode werd gekozen. Het aantonen van de heersende diversiteit is een eigenlijk op zich een heel interessant gegeven. Deze resultaten zijn niet bedoeld om te tonen hoe DMT in praktijk er zou moeten uitzien. Dit onderzoek is ook niet bedoeld om te tonen welke praktijken en visies „goed‟ zijn en de welke „slecht‟. Het is daarentegen een eerste aanzet om kennis te maken met de mogelijke praktijken van DMT. Deze resultaten kunnen een verrijking zijn voor de lezer van deze masterproef, in die zin dat er bijvoorbeeld theorieën vermeld worden die men voordien nog niet kende. Deze resultaten moeten dus aanzien worden als een manier waarop

DMT kan benaderd worden.

Dit onderzoek is tevens een manier om de betrokken danstherapeuten een stem te geven en om hen hun verhaal te laten doen. Deze danstherapeuten vertelden de, soms lange, weg die ze afgelegd hebben omtrent DMT. Het kan het goed mogelijk zijn dat het vertellen van hun verhaal al een verrijking op zich was waarbij er stil werd gestaan bij zaken die voor hen vanzelfsprekend zijn. Bovendien wordt er via dit onderzoek getoond dat er heel wat beweegt in het veld van DMT in Vlaanderen. De oprichting van de Vlaamse Vakgroep voor Danstherapie is hier een sprekend voorbeeld van.

6.2. Beperkingen van het onderzoek Er werd in dit onderzoek gebruikt gemaakt van een sneeuwbalsteekproef omwille van het feit dat ik niet vertrouwd was met DMT en omwille van het feit dat er op deze manier gemakkelijker respondenten gevonden werden. Het nadeel hiervan is echter dat ik vooral in één setting gebleven ben, nl. de psychiatrische setting, terwijl het de bedoeling was om zoveel mogelijk verschillende settings te bespreken. Door het opstellen van criteria in de sneeuwbalsteekproef, nl. het gebied Oost-Vlaanderen en de doelgroep kinderen en jongeren, ben je als onderzoeker eigenlijk nogal passief en afhankelijk van de respondenten. Hiermee bedoel ik dat ik als onderzoeker moest

82

afwachten welke andere personen de danstherapeuten aanbrachten en dat deze eerst moesten getoetst worden aan de vooropgestelde criteria. Uiteindelijk werden er zeven danstherapeuten geïnterviewd, wat toch wel een kleine onderzoeksgroep is, terwijl ik wel contact had met meer dan zeven danstherapeuten maar deze vielen buiten de vooropgestelde criteria. Daarnaast werd de data verzameld aan de hand van een semi-gestructureerd interview waarbij de danstherapeut eigenlijk vrij aan het woord is. In praktijk betekent dit dat er bij de ene danstherapeut een grotere focus ligt op bijvoorbeeld de opleiding terwijl bij de andere danstherapeut meer de focus ligt op bijvoorbeeld de praktijk van DMT. Het is heel belangrijk om te beseffen dat dit echter niet betekent dat de niet aan bod gekomen thema‟s niet belangrijk zijn voor de danstherapeut. Bovendien is een interview een momentopname waarbij vele factoren een invloed kunnen spelen, zoals het hebben van een minder goede dag. Het is echter heel moeilijk om hier zicht op te krijgen. Er kan bijvoorbeeld gevraagd worden naar specifieke zaken maar dan gaat men eigenlijk een beetje voorbij aan wat het doel van een semi-gestructureerd interview is. Ik merkte dat dit in praktijk niet altijd evident was. Bovendien werd er in dit onderzoek maar met één dataverzamelingsmethode gewerkt. Een combinatie van verschillende methoden zou waarschijnlijk nog meer in het voordeel zijn van de kwaliteit.

6.3. Toekomstig onderzoek Ik denk dat het heel belangrijk is om nog meer onderzoek te doen omtrent de situatie van DMT in Vlaanderen en België. Door nog meer verkennende onderzoeken te doen, kan DMT aan bekendheid winnen bij „academisch geschoolde personen‟ maar het is daarentegen ook belangrijk dat ook de „gewone burger‟ meer vertrouwd geraakt met deze therapievorm. Hierbij is het heel belangrijk om Wallonië niet te vergeten want over de toepassing van DMT ginds is amper iets geweten. Ik vind het daarnaast heel belangrijk dat er meer onderzoek gedaan wordt naar de toepassing van DMT bij andere doelgroepen dan mensen met een „psychische beperking‟. Dit kan zowel zijn bij andere doelgroepen die geproblematiseerd worden maar ook bij „psychisch gezonde‟ mensen. De nadruk ligt in de literatuur, maar ook in dit onderzoek, op de toepassing van DMT bij mensen met „psychische problemen‟. Het is echter heel duidelijk geworden in dit onderzoek dat er ook alternatieve manieren zijn om DMT toe te passen bij welke doelgroep dan ook. In DMT komt de term „therapie‟ voor waarbij er volgens mij vaak automatisch gedacht wordt aan mensen die ernstige problemen hebben. Het is echter belangrijk om duidelijk te maken dat dit geen vereiste is. Vervolgens viel het op dat DMT een positieve invloed heeft op de cliënt, onafhankelijk van de doelgroep waar hij/zij deel van uit maakt. Dit kon zowel bij de literatuurstudie als bij de 83

interviews geconcludeerd worden. Bij de interviews kwam het echter terecht ter sprake dat het niet altijd evident is om zicht te krijgen welke invloeden DMT nu daadwerkelijk heeft. In dit opzicht lijkt het mij interessant om de korte- maar ook langetermijneffecten van DMT onder de loep te nemen.

84

7. Referentielijst Agape. Centrum voor training en supervisie in integrale therapie (z.j.). Geraadpleegd op 15 mei 2012, via http://www.agapebelgium.be American Dance Therapy Association. Healing through movement (z.j.). Geraadpleegd op 15 mei 2012, via http://www.adta.org/ Arteveldehogeschool. Bachelor na bachelor in de creatieve therapie (z.j.). Geraadpleegd op 12 januari 2013, via http://www.arteveldehs.be/ Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie. Dans – en bewegingstherapie (z.j.). Geraadpleegd op 15 mei 2012, via http://www.bvct-abat.be/ Berrol, C.F. (2000). The spectrum of research options in dance/movement therapy. American Journal of Dance Therapy, 22, 29-46. Geraadpleegd op http://link.springer.com Blazquez, A., Guillamo, E., & Javierre, C. (2010). Preliminary experience with dance movement therapy in patients with chronic fatigue syndrome. The Arts in Psychotherapy, 37, 285-292. doi: 10.1016/j.aip.2010.05.003 Boris, R. (2001). The root of dance therapy: A consideration of movement, dance and verbalization vis-à-vis dance/movement therapy. Psychoanalytic Inquiry, 21, 356-367. doi: 10.1080/07351692109348940 Bräuninger, I. (2012). The efficacy of dance movement therapy group on improvement of quality of life: A randomized controlled trial. The Arts in Psychotherapy, 39, 296-303. doi: 10.1016/j.aip.2012.03.008 Broekaert, E., De Fever, F., Schoorl, P., Van Hove, G., & Wuyts, B. (1997). Orthopedagogiek en Maatschappij. Orthopedagogisch onderzoek. Antwerpen-Apeldoorn: Garant. Brysbaert, M. (2006). Psychologie. Gent: Academia Press. Cash, A. (2004). Psychologie voor Dummies. De leuke en gemakkelijke manier om menselijk gedrag te begrijpen. Pearson Benelux B.V. Chatar, A. (2009). Vlaanderen, mag ik u voorstellen: Dans- en bewegingstherapie. Een kwalitatieve casestudy naar een adequate manier om dansen bewegingstherapie in Vlaanderen te profileren. (Ongepubliceerde scriptie). Hogeschool Zuyd Heerlen, Opleiding Creatieve Therapie Dans & Beweging, Nederland. De Brauwer, D., & Konsten, L. (1994). Relationele lichaamsbeelden. Leuven: Uitgeverij Acco. 85

Dillenbeck, M. & Hammond-Meiers, J.A. (2009). Death and dying: Implications for dance/movement therapy. American Journal of Dance Therapy, 31, 95-121. doi: 10.1007/s10465009-9074-2 Dosamantes-Beaudry, I. (1997). Embodying a cultural identity. The Arts in Psychotherapy, 24, 129–135. doi: 10.1016/S0197-4556(96)00018-4 Dulicai, D., & Berger, M.R. (2005). Global dance/movement therapy growth and development. The Arts in Psychotherapy, 32, 205-216. doi: 10.1016/j.aip.2005.03.002 Erfer, T., & Ziv, A. (2006). Moving toward cohesion: Group dance/movement therapy with children in psychiatry. The Arts in Psychotherapy, 33, 238-246. doi: 10.1016/j.aip.2006.01.001 Fay, C.G. (2009). 2008 Marian Chace Annual Lecture. At the threshold: A journey to the sacred through the integration of Jungian psychology and the expressive arts. American Journal of Dance Therapy, 31, 3-19. doi: 10.1007/s10465-009-9066-2 Foroud, A., & Whishaw, I.Q. (2006). Changes in the kinematic structure and non-kinematic features of movements during skilled reaching after stroke: A laban movement analysis in two case

studies.

Journal

of

Neuroscience

Methods,

158,

137-149.

doi:

10.1016/j.jneumeth.2006.05.007 Froggett, L., & Little, R. (2012). Dance as a complex intervention in an acute mental health setting: A place „in-between‟. British Journal of Occupational Therapy, 75, 93-99. doi: 10.4276/030802212X13286281651153 Glassman, W.E., & Geluk, H. (2007). Stromingen in de psychologie. Baarn: HBuitgevers. Glesne, C. (2011). Becoming qualitative researchers: an introduction. Chapter 2: Prestudy tasks: Doing what is good for you. Pearson Custom Publishing. Grabau, E., & Visser, H. (1987). Creatieve therapie. Spelen met mogelijkheden. Houten/Diegem: Uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum. Gray, A.E.L. (2001). The body remembers: Dance/movement therapy with an adult survivor of torture. American Journal of Dance Therapy, 23, 29-43. Geraadpleegd op http://link.springer.com Grönlund, E., Renck, B. & Weibull, J. (2005). Dance/movement therapy as an alternative treatment for young boys diagnosed as ADHD: A pilot study. American Journal of Dance Therapy, 27, 63-85. doi: 10.1007/s10465-005-9000-1

86

Hekking, P., & Fellinger, P. (2011). Psychomotorische therapie: een inleiding. Amsterdam: Uitgeverij Boom. Ho, R.T. (2005). Regaining balance within: Dance movement therapy with Chinese cancer patients in Hong Kong. American Journal of Dance Therapy, 27, 87-99. doi: 10.1007/s10465005-9002-z Howitt, D. (2010). Introduction to qualitative methods in psychology. Chapter 3: Qualitative interviewing. Pearson Custom Publishing. Jeong, Y.-J., Hong, S.-C., Lee, M.S., Park, M.-C., Kim, Y.-K., & Suh, C.-M. (2005). Dance movement therapy improves emotional responses and modulates neurohormones in adolescents with mild depression. International Journal of Neuroscience, 115, 1711-1720. doi: 10.1080/00207450590958574 Kaji, M., Miyagi, T., Ito, A., Komori, C. & Matsuo, T. (2002). Development of a dance/movement therapy program in Japan: A case study. American Journal of Dance Therapy, 24, 17-26. Geraadpleegd op http://link.springer.com Koch, S.C., Morlinghaus, K., & Fuchs, T. (2007). The joy dance. Specific effects of a single dance intervention on psychiatric patients with depression. The Arts in Psychotherapy, 34, 340349. doi: 10.1016/j.aip.2007.07.001 Lee, T.-C., Lin, Y.-S., & Chiang, C.-H. (2013). Dance/movement therapy for children suffering from earthquake trauma in Taiwan: A preliminary exploration. The Arts in Psychotherapy, 40, 151-

157. doi: 10.1016/j.aip.2012.12.002

Loke, L., Larssen, A.T., Robertson, T., & Edwards, J. (2007). Understanding movement for interaction design: Frameworks and approaches. Personal and Ubiquitous Computing, 11, 691701. doi: 10.1007/s00779-006-0132-1 Lourens, T., van Berkel, R., & Barakova, E. (2010). Communicating emotions and mental states to robots in a real time parallel framework using Laban movement analysis. Robotics and Autonomous Systems, 58, 1256-1265. doi: 10.1016/j.robot.2010.08.006 McGarry, L.M., & Russo, F. (2011). Mirroring in dance/movement therapy: Potential mechanisms behind empathy enhancement. The Arts in Psychotherapy, 38, 178-184. doi: 10.1016/j.aip.2011.04.005

87

Milliken, R. (2002). Dance/movement therapy as a creative arts therapy approach in prison to the treatment of violence. The Arts in Psychotherapy, 29, 203-206. Geraadpleegd op http://www.sciencedirect.com Muller-Pinget, S., Carrard, I., Ybarra, J. & Golay, A. (2012). Dance therapy improves self-body image among obese patients. Patient Education and Counseling, 89, 525-528. doi: 10.1016/j.pec.2012.07.008 Nordstorm-Loeb, B.E. (2012). The emergence of dance/movement therapy in Estonia. The Arts in Psychotherapy, 39, 321-327. doi: 10.1016/j.aip.2012.04.004 Panagiotopoulou, E. (2011). Dance therapy models: An anthropological perspective. American Journal of Dance Therapy, 33, 91-110. doi: 10.1007/s10465-011-9118-2 Petersen, D. (2008). Space, time, weight and flow: Suggestions for enhancing assessment of creative

movement.

Physical

Education

and

Sport

Pedagogy,

13,

191-198.

doi:

10.1080/17408980701444726 Romero, E.F., Hurwitz, A.J., & Carranza, V. (1983). Dance therapy on a therapeutic community for schizophrenic patients. The Arts in Psychotherapy, 10, 85-92. Geraadpleegd op http://www.sciencedirect.com Sadler, G.R., Lee, H.-C., Lim, R.S.-H., & Fullerton, J. (2010). Recruitment of hard-to-reach population subgroups via adaptations of the snowball sampling strategy. Nursing and Health Sciences, 12, 369-374. doi: 10.1111/j.1442-2018.2010.00541.x Salgado, R. & De Paula Vasconcelos, L.A. (2010). The use of dance in the rehabilitation of a patient with Multiple Sclerosis. American Journal of Dance Therapy, 32, 53-63. doi: 10.1007/s10465-010-9087-x Sheets-Johnstone, M. (2010). Why is movement therapeutic? American Journal of Dance Therapy, 32, 2-15. doi: 10.1007/s10465-009-9082-2 Smeijsters, H. (2008). Handboek creatieve therapie. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Vandenbosch, S. (2012). Een onderzoek naar de beleving van personen die danstherapie volgen (Ongepubliceerde masterproef). Universiteit Gent, België. Vingerhoets, A.J.J.M., Kop, P.F.M., & Soons, P.H.G.M. (2002). Psychologie in de gezondheidszorg: een praktijkoriëntatie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

88

Visser, A., Op „t Hoog, M., & Taal, J. (2004). Thérapie créative pour les personnes atteintes de cancer: Evaluation de l‟atelier “Cancer & Créativité”. Revue Francophone de Pyscho-Oncologie, 1, 19-24. Doi: 10.1007/s10332-004-0004-8 Wester, F., Smaling, A., & Mulder, L. (2000). Praktijkgericht kwalitatief onderzoek. Bussum: Uitgeverij Coutinho.

89

8. Bijlagen 8.1. Interviewleidraad Kunt u iets meer vertellen over de opleidingen die u gevolgd heeft? Hoe lang bent u al dansen bewegingstherapeut? Wat heeft u met dit diploma al gedaan? Hoe lang werkt u al in deze voorziening en hoe bent u hier terecht gekomen? Hoe is DMT in deze voorziening ontstaan? Welke andere werken therapievormen worden in deze voorziening, naast DMT, nog toegepast? Hoe wordt DMT gekaderd in de voorziening, bijvoorbeeld als een verplicht aanbod voor iedereen? Op welke manier maakt DMT deel uit van het totale traject dan een cliënt aflegt in de voorziening? Met welke doelgroep werkt u? Welke problematiek, leeftijden, geslacht, …? Kunt u iets meer vertellen over hoe u DMT geeft in de praktijk? (Bijvoorbeeld duur, frequentie, inhoud, opbouw, werkvorm, de ruimte, muziek, …) Wat is uwen eigen visie en motivatie voor DMT? Op welke manier wordt er door uw cliënten omgegaan met/gereageerd op deze relatief onbekende therapievorm? Wat is volgens u de meerwaarde van DMT, uit eigen ervaring? Zijn er andere zaken die u doet omtrent DMT, bijvoorbeeld het geven van vormingen? Wat is uw mening over de stand van zaken en over de toepassing van DMT in Vlaanderen en België? …

90

Beweging en dans als creatieve therapie bij kinderen en jongeren

Recommend Documents