Eenzaamheid bij kinderen en jongeren

Eenzaamheid bij kinderen en jongeren PraxisP Professional lezing

Prof. Dr. Luc Goossens Dr. Janne Vanhalst Marlies Maes, Msc. Annette Spithoven, Msc.

Eenzaamheid bij kinderen en jongeren

I. Wat is eenzaamheid? II. Moeten we ons zorgen maken?

III. Wat kunnen we er tegen doen?


I. Wat is eenzaamheid? II. Moeten we ons zorgen maken?

III. Wat kunnen we er tegen doen?

Deel I: Wat is eenzaamheid?


• Wat is eenzaamheid?

• Hoe meet je eenzaamheid? • Hoe herken je eenzaamheid?




Poll! • Waar denken jullie aan bij eenzaamheid?

“Eenzaamheid is het negatieve gevoel dat ontstaat bij een verschil tussen de ervaren en de gewenste (kwaliteit van) sociale contacten”

Types van eenzaamheid

Ervaren gebrek aan Integratie

Ervaren gebrek aan intimiteit




Meting van eenzaamheid




Hoe kunnen we eenzaamheid herkennen?

Hoe kunnen we eenzaamheid herkennen? 1. Levensgebeurtenissen

Hoe kunnen we eenzaamheid herkennen? 1. Levensgebeurtenissen 2. Signalen van eenzaamheid o o

o o

Lichamelijke Psychische Sociale Gedragsmatige

Hoe kunnen we eenzaamheid herkennen? 1. Levensgebeurtenissen 2. Signalen van eenzaamheid 3. Cognitieve factoren o o o

Overdreven waakzaamheid voor sociale dreigingen Overgevoeligheid voor sociale afwijzing Zelf-vernietigende attributiestijl


I. Wat is eenzaamheid? II. Moeten we ons zorgen maken? III. Wat kunnen we er tegen doen?

Deel II: Moeten we ons zorgen maken?


• Hoe vaak komt eenzaamheid voor? • Is eenzaamheid een klinisch probleem? • Wat zijn de nadelige gevolgen van eenzaamheid? o o o

Schools functioneren Mentale gezondheid Fysieke gezondheid




Poll! • Vanaf wanneer kan een kind eenzaamheid ervaren?

• Welke leeftijdsperiode wordt volgens jullie gekenmerkt door de hoogste eenzaamheid?

Vanaf wanneer kan een kind eenzaamheid ervaren? • Kleuters begrijpen het woord ‘eenzaam’ meestal wel, maar enkel als een synoniem van alleen zijn • Kinderen vanaf ongeveer 6 jaar beginnen het verschil tussen eenzaamheid en alleen zijn te begrijpen • Evolueert samen met wat kinderen begrijpen onder vriendschap

Welke leeftijd gekenmerkt door de hoogste eenzaamheid? • Tijdelijke eenzaamheid = normatieve ervaring 79% soms; 15% meestal; 6% nooit • Variatie naargelang leeftijd? o Kinderen: 20% o Adolescenten en jong volwassenen: 20%-71% o Volwassenen: 11%-30% o Bejaarden: 40%-50% o Piek in vroege adolescentie en op hoge leeftijd o Piek tijdens transitie-periodes o

Belangrijk verschil tijdelijke en chronische eenzaamheid • Tijdelijke eenzaamheid = normatieve ervaring o o o

Van voorbijgaande aard Veelal gelinkt aan een bepaalde gebeurtenis Kan kinderen motiveren om op sociaal gebied een tandje bij te steken

• Chronische eenzaamheid = niet normatief!! o

o o o

Langdurig en over verschillende contexten heen Niet gelinkt aan bepaalde gebeurtenissen Leidt tot psychische moeilijkheden en gezondheidsproblemen Vicieuze cirkel!

Belangrijk verschil tijdelijke en chronische eenzaamheid • Studie bij 389 Nederlandse jongeren • Algemene dalende trend doorheen late adolescentie 1,60 1,55

1,55 1,52

1,54 1,52 1,49

1,50

1,45

1,45 1,40 1,35

1,30

15

16

17

18

Leeftijd (jaar)

19

20

Focus: Adolescentie • Maar: 5 subgroepen! 3,50

3,00 Stable High (3%)

2,50

High Decreasing (8%) Average Decreasing (9%)

2,00 Low Increasing (18%)

1,50

Stable Low (63%)

1,00 15

16

17 18 Leeftijd (jaar)

19

20




Is eenzaamheid een klinisch probleem? • Tijdelijke eenzaamheid is normatief • Eenzaamheid niet in DSM • Eenzaamheidsmetingen geen cut-off score Is het dan echt wel zo’n probleem? Is het dan wel aangewezen om in te grijpen?




Poll! Welke problemen hangen volgens jullie vaak samen met chronische eenzaamheid bij kinderen en jongeren?

Gevolgen van eenzaamheid • Drie categorieën: o o o

Schools functioneren Mentale gezondheid Fysieke gezondheid Kunstmatige opdeling in oorzaken en gevolgen!!

Gevolgen: Schools functioneren • Kleuters/kinderen: o o o o

Schoolrijpheid Betrokkenheid in de klas Graag naar school gaan Algemene schoolse vaardigheden en prestaties • Leesvaardigheid en rekenvaardigheid

o

Perceptie van schoolse competentie

• Adolescenten: o o o

o

Graag naar school gaan Algemene schoolse vaardigheden en prestaties Afwezigheid op school Drop-out

Gevolgen: Mentale gezondheid • Lage zelfwaardering o o

Eén van de sterkste correlaten van eenzaamheid doorheen de levensloop Beide beïnvloeden elkaar wederzijds

• Depressieve symptomen o

o o

Eenzaamheid wordt soms beschouwd als een symptoom van depressie (vb. items over eenzaamheid in depressie-vragenlijsten) Maar: twee afzonderlijke begrippen! Beide beïnvloeden elkaar wederzijds

Gevolgen: Mentale gezondheid (vervolg) • Angst (voornamelijk sociale angst) • Zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen Maar: onafhankelijk effect los van depressieve symptomen niet consistent aangetoond • Eetstoornissen • Middelengebruik • Zelfverwondend gedrag o

Gevolgen: Fysieke gezondheid

Gevolgen: Fysieke gezondheid (vervolg)

Holt-Lunstad et al., 2010

Gevolgen: Fysieke gezondheid (vervolg) • Ook bij kinderen en jongeren: o o

o

Slaapproblemen Minder gezond (gepercipieerd + gemeten adhv doktersbezoeken) Cardio-vasculaire gezondheid:  Eenzame kinderen hebben een groter risico op cardiovasculaire problemen op volwassen leeftijd  Cumulatief effect (chronisch > tijdelijk) (Caspi et al., 2006)

Gevolgen: Samengevat


I. Wat is eenzaamheid? II. Moeten we ons zorgen maken? III. Wat kunnen we er tegen doen?

Deel III: Kunnen we er iets tegen doen?

Poll! Wat denken jullie dat je kunt doen tegen eenzaamheid?


• Hoe kunnen we eenzaamheid aanpakken? • Welke soorten interventies zijn er? • Hoe effectief zijn deze soorten interventies?



Hoe kunnen we eenzaamheid aanpakken? • Eenzaamheid is het verschil tussen ervaren en gewenste (kwaliteit van) sociale relaties o Gewenst: Interne norm van “wat is ‘normaal’?” o Ervaren: Het aanwezige netwerk

Hoe kunnen we eenzaamheid aanpakken?



Welke interventies zijn er? 1.

Vergroten van sociaal contact • Mogelijkheden om deel te nemen aan sociale interacties vergroten

2.

Vergroten van sociale steun • Aanbieden van buddy

3.

Verbeteren van sociale vaardigheden • Met name verbetering communicatievaardigheden

4.

Veranderen van sociale cognities / denkfouten • Veranderen van manier van denken over sociale situaties

Een combinatie van verbetering sociale vaardigheden en sociale cognities komt vaak voor!

Welke interventies zijn er? • Sociale netwerk o o o

Vergroten van sociaal contact Vergroten van sociale steun Verbeteren van sociale vaardigheden

• Interne norm o

Veranderen van sociale cognities / denkfouten

1. Sociaal contact • Onderliggende visie: isolatie oftewel weinig sociale contacten • Mogelijkheden: o

Wegnemen obstakels voor sociaal contact • Bijv regelen van vervoer etc.

o o

o

Toegang bieden tot en leren werken met Internet Leren chatten Aansluiten groep voor wekelijkse activiteiten • Sportclub, dansgroep, koor/zang/band, etc

2. Sociale steun • Onderliggende visie: wel voldoende sociale contacten maar die geven geen voldoening

• Mogelijkheden: o o

Wekelijks telefoongesprek (professionele hulpverlener) Steun bij dagelijkse problemen (‘buddy’)

2. Sociale steun (vervolg) • Mogelijke interventies: o o o

Support groepen voor specifiek sociaal verlies (bijv. overlijden) Zelf-hulp groepen (AA) Buddy projecten • Lotgenoten zoals bijv. brandwonden stichting • The Mary Foundation (Denemarken) • Het mooiste contact fonds (KPN)

3. Sociale vaardigheden • Onderliggende visie: Wil wel sociale contacten leggen, maar lukt/kan niet. • Eenzame kinderen en jongeren o Vertonen weinig zelf-onthulling o Nemen geen sociale risico’s o Zijn gefocust op zichzelf • Stellen weinig vragen • Wisselen minder van beurtrol in een gesprek

3. Sociale vaardigheden (vervolg) • Situatie veranderen • Formuleren doelen over vriendschap • Verbeteren sociale vaardigheden (bv. rollenspel) •

Hoe stel je jezelf voor? • Hoe vraag je iemand of je mag meespelen? • Een andere laten uitspreken

• Verbeteren sociaal succes (‘social self-efficacy’)

• Mogelijke interventies o

Sociale Vaardigheidstraining (SoVa) • Deze specifieke interventie is niet getest in relatie tot eenzaamheid!

4. Sociale cognities/Denkfouten • Onderliggende visie: negatieve of foutieve opvattingen over zichzelf en anderen + problematische automatische gedachten die opkomen bij sociale situaties

Voorbeelden Foutieve gedachten • “Ik ben op sociaal vlak een mislukking.” • “Ik ben geen leuk persoon om mee om te gaan, dus mag ik niet komen / nodigen ze mij niet uit.” • “Ik ben de enige die eenzaam is.” Correcte gedachten • “Op sociaal vlak heb ik vaak succes bij wat ik doe.” • “Ik ben toevallig niet uitgenodigd, volgende keer nodigen ze me vast wel uit.” • “Eenzaamheid in deze overgangssituatie is normaal.”

4. Sociale cognities/Denkfouten • Onderliggende visie: negatieve of foutieve opvattingen over zichzelf en anderen + problematische automatische gedachten die opkomen bij sociale situaties

• Twee manieren om eenzaamheid te reduceren: o

Meer realistische verwachtingen • Immers: eenzaamheid is discrepantie tussen ervaren en gewenst (kwaliteit van) sociale contacten

o

Meer realistische inschatting • Ambigue situatie is niet altijd negatief!

4. Sociale cognities/Denkfouten • Anders leren denken over eenzaamheid Correcte informatie voorzien Negatieve gedachten vervangen door positieve

o o

• o

Cognitieve herstructurering

Zelf-controle verhogen

• Mogelijke interventies o o o

Cognitieve-gedragstherapie Mindfullness training Programma Alternatieve Denkstrategieën (PAD) • Deze specifieke interventie is niet getest in relatie tot eenzaamheid!



Poll! Welk type interventie denken jullie dat het meest effectief is? • • • •

Sociaal contact Sociale steun Sociale vaardigheden Sociale cognities / denkfouten

Hoe effectief zijn deze interventies? 1.

Vergroten van social contact • Niet effectief •

2.

Focust eigenlijk niet op eenzaamheid maar op sociale isolatie

Vergroten van sociale steun • Matig effectief

3.

Verbeteren van sociale vaardigheden • Niet effectief

4.

Veranderen van sociale cognities / denkfouten • Effectief

Masi et al. 2011

“No one would choose a friendless existence on condition of having all the other things in the world.” Aristoteles Filosoof

Contact: [email protected] Bezoek ook eens onze blog!: https://opgroeienblog.wordpress.com

Eenzaamheid bij kinderen en jongeren

Recommend Documents