Infoscan Onderzoeksrapport Een onderzoek naar informatiezoekgedrag bij kinderen, tieners en jongeren
© 2013, Gent, HoGent Faculteit Mens en Welzijn Auteurs : Julie Schamp, Johan Jongbloet, Peer van der Kreeft, Tina Van Havere, Didier Reynaert, Riet Steel, Jo Frederix, Annemie Coone Contact : Peer van der Kreeft, promotor, Hogeschool Gent, Faculteit Mens en Welzijn, vakgroep Sociaal Werk, Voskenslaan 362, 9000 Gent,
[email protected] Het volledige onderzoeksrapport en een beknopte versie zijn te downloaden op: www.jeugdinfotheek.be/kennis-rond-jeugdinformatie Een onderzoek in opdracht van De Ambrassade, volgens Bestek 2011/21 van het Vlaams Informatiepunt (VIP) Jeugd vzw: ‘informatie in het sociale netwerk van kinderen tieners en jongeren’, met steun van de Vlaamse Overheid 1
Overzicht tabellen ....................................................................................................................................4 Overzicht figuren ......................................................................................................................................5 1
Inleiding ............................................................................................................................................6
2
Onderzoeksvragen............................................................................................................................7
3
Literatuurstudie ................................................................................................................................9
4
3.1
Inleiding ....................................................................................................................................9
3.2
Informatiebehoeften van kinderen en jongeren......................................................................9
3.3
Maatschappelijk kwetsbare groepen .................................................................................... 10
3.4
Beoordeling en gebruik van jeugdinformatie........................................................................ 11
Methodologie ................................................................................................................................ 14 4.1
4.1.1
Opzet survey .................................................................................................................. 14
4.1.2
Afname survey ............................................................................................................... 18
4.1.3
Steekproef ..................................................................................................................... 18
4.2
Dagboeken............................................................................................................................. 19
4.2.1
Opzet dagboeken .......................................................................................................... 19
4.2.2
Afname dagboeken ....................................................................................................... 19
4.2.3
Steekproef ..................................................................................................................... 20
4.3
5
Survey .................................................................................................................................... 14
Focusgroepen ........................................................................................................................ 20
4.3.1
Opzet focusgroepen ...................................................................................................... 20
4.3.2
Afname focusgroepen ................................................................................................... 21
4.3.3
Steekproef ..................................................................................................................... 21
Resultaten...................................................................................................................................... 22 5.1
Resultaten survey .................................................................................................................. 22
5.1.1
Algemene beschrijving .................................................................................................. 22
5.1.2
Informatie in het sociale netwerk van kinderen ........................................................... 48
5.1.3
Informatie in het sociale netwerk van tieners .............................................................. 63
5.1.4
Informatie in het sociale netwerk van jongeren ........................................................... 77
5.1.5
Overzicht informatiebronnen in relatie tot thema’s bij kinderen ................................. 92
5.1.6
Overzicht informatiebronnen in relatie tot thema’s bij tieners .................................... 94
5.1.7
Overzicht informatiebronnen in relaties tot thema’s bij jongeren ............................... 96
5.1.8
Reeds gekende specifieke infobronnen bij kinderen .................................................... 98
5.1.9
Reeds gekende specifieke infobronnen bij tieners ..................................................... 100
5.1.10
Reeds gekende specifieke infobronnen bij jongeren .................................................. 102 2
5.1.11 5.2
Samenvatting resultaten survey .................................................................................. 104
Resultaten dagboeken ......................................................................................................... 107
5.2.1
Informatie in het sociale netwerk van kinderen ......................................................... 107
5.2.2
Informatie in het sociale netwerk van tieners ............................................................ 109
5.2.3
Informatie in het sociale netwerk van jongeren ......................................................... 111
5.3
Resultaten focusgroepen .................................................................................................... 113
5.3.1
Informatie in het sociale netwerk van kinderen ......................................................... 113
5.3.2
Informatie in het sociale netwerk van tieners ............................................................ 115
5.3.3
Informatie in het sociale netwerk van jongeren ......................................................... 117
5.3.4 Informatie in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren volgens professionele intermediairen ...................................................................................................... 119 5.3.5 6
Informatie in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren volgens ................ ouders en leerkrachten ............................................................................................... 122
Algemene conclusies en aanbevelingen...................................................................................... 124 6.1
Algemene conclusies ........................................................................................................... 124
6.1.1
Zoekstrategie naar informatie complexer dan je denkt .............................................. 124
6.1.2
Sociale netwerk als cruciale bron ................................................................................ 126
6.1.3
Digitale informatie steeds belangrijker ....................................................................... 127
6.1.4
Papier blijft sterk medium ........................................................................................... 128
6.1.5
Klassieke jeugdinformatieorganisaties en -initiatieven gekend maar .............................. minder gebruikt ........................................................................................................... 129
6.1.6
Ongevraagd informatie aanreiken, niet opdringen ..................................................... 131
6.1.7
Gebruik van eigen criteria in kritische geest ............................................................... 132
6.1.8
Inzetten op informeel én formeel leren ...................................................................... 133
6.2
Aanbevelingen ..................................................................................................................... 134
6.2.1
Algemene aanbevelingen ............................................................................................ 134
6.2.2
Praktische aanbevelingen............................................................................................ 136
7
Referenties .................................................................................................................................. 137
8
Bijlage 1: overzicht van de beschreven situaties en overlap tussen de thema’s ........................ 139
9
Bijlage 2: extract uit het survey instrument voor tieners ........................................................... 143
10
Bijlage 3: extracten uit een dagboek voor tieners en jongeren .............................................. 144
3
Overzicht tabellen Tabel 1
Overlappende cases per informatiethema.
Tabel 2
Cases per thema dat niet overlapt overheen leeftijdsgroepen.
Tabel 3
Verdeling van de geclusterde postcodes over stedelijk of landelijk gebied.
Tabel 4
Indeling van de leeftijdsgroep 8 tot 11 jaar volgens de clustertypologie van Dessoy, verder opgedeeld naar stedelijk of landelijk aan de hand van schooladres.
Tabel 5
Indeling van de middelste leeftijdsgroep naar stedelijk of landelijk gebied.
Tabel 6
Indeling naar landelijk of stedelijk gebied van de leeftijdsgroep 16+.
Tabel 7
Significante verbanden tussen dezelfde infovraag hebben en geslacht.
Tabel 8
Significante verbanden met gemiddelde en standaardafwijking tussen leeftijd en aantal maal een bepaalde bron consulteren over alle cases bij de kinderen.
Tabel 9
Standaardafwijkingen voor beste en eerste infobron per leeftijdsgroep oplopend gesorteerd.
Tabel 10
Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de kinderen.
Tabel 11
Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de tieners.
Tabel 12
Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de jongeren.
Tabel 13
Reeds gekende specifieke infobronnen bij kinderen.
Tabel 14
Reeds gekende specifieke infobronnen bij tieners.
Tabel 15
Reeds gekende specifieke infobronnen bij jongeren.
4
Overzicht figuren Figuur 1
Antwoordblad van de leeftijdsgroep 8 - 11 jaar.
Figuur 2
Kinderen per onderwijstype.
Figuur 3
Leeftijdsverdeling van de leeftijdsgroep van de kinderen.
Figuur 5
Tieners per onderwijstype.
Figuur 6
Tieners regulier onderwijs per niveau.
Figuur 7
Leeftijdsverdeling in de groep 16+.
Figuur 8
Opleidingen van de jongeren die nog een opleiding volgen.
Figuur 9
Percentage kinderen die zich dezelfde vraag al eens hebben gesteld.
Figuur 10
Percentage tieners die ooit al eens dezelfde infovraag hebben gehad.
Figuur 11
Percentage jongeren die ooit al dezelfde infovraag hadden.
Figuur 12
Bekendheid van de infobronnen bij de kinderen.
Figuur 13
Bekendheid van de infobronnen bij de tieners.
Figuur 14
Bekendheid van de infobronnen bij de jongeren.
Figuur 15
Gemiddeld gebruik van de infobronnen over alle situaties per leeftijdsgroep.
Figuur 16
Eerst te consulteren infobron per case volgens de kinderen.
Figuur 17
Beste infobron per case volgens de kinderen.
Figuur 18
Eerst te consulteren infobron per case volgens de tieners.
Figuur 19
Beste infobron per case volgens de tieners.
Figuur 20
Eerst te consulteren infobron per case volgens de jongeren.
Figuur 21
Beste infobron bij elke case volgens de jongeren.
Figuur 22 cases.
Gemiddelde van verkregen info per infobron voor alle leeftijdsgroepen over alle
Figuur 23
Gemiddeld gebruik van de informatiebronnen over alle situaties per leeftijdsgroep.
Figuur 24
Aantal keer dat google geraadpleegd wordt in tien situaties.
Figuur 25
Bekendheid van de organisaties bij de kinderen, tieners en jongeren.
5
1 Inleiding Sociaal-wetenschappelijke literatuur geeft sinds het eind van de jaren zestig steeds meer aandacht aan de groeiende keuzevrijheid van de jeugd. Daarmee wordt een maatschappelijke ontwikkeling naar meer autonomie voor kinderen en jongeren beschreven. De jeugd wordt steeds meer gezien als een autonome levensfase met eigen vragen, noden en behoeften waarbij van kinderen en jongeren wordt verwacht dat ze weloverwogen keuzes maken, en dit in een steeds complexer wordende samenleving. Doordacht kiezen veronderstelt dat je over de nodige informatie kunt beschikken om die keuzes te maken. De ontwikkeling van een jeugdinformatiebeleid sinds de jaren negentig speelde in op deze maatschappelijke evolutie (Van de Walle, 2003). Vandaag vinden we heel veel actoren die informatie verstrekken aan de jeugd. Allerhande media maken informatie toegankelijker voor jongeren. Daarenboven worden jongeren door het sociale karakter van het internet zelf belangrijke producenten van media en informatie, niet alleen meer consumenten er van. Tegelijk zien we in het informatielandschap nog moeilijk het bos door de bomen. Vanuit een beleidsperspectief blijkt het nodig om op deze nieuwe ontwikkelingen in te spelen. In het Vlaams Jeugdbeleidsplan (2010-2014) stelt de overheid prioritair dat alle kinderen en jongeren toegang hebben tot goede jeugdinformatie die hun keuzemogelijkheden en -processen versterkt (Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Priorititeiten voor de regeerperiode 2010 – 2014, 2011). Een goed jeugdinformatiebeleid, zo heet het, zorgt er voor dat advies, gegevens, inzichten en producten die informatie verschaffen op een toegankelijke, accurate en doelgroepspecifieke wijze ter beschikking worden gesteld. Kinderen en jongeren hebben dit nodig om eigen keuzes te maken in hun leven. Hun opvoeders (ouders, leerkrachten, begeleiders) hebben het nodig om hen in die keuzes te begeleiden. Jeugdinformatie wil zorgen voor antwoorden op de vragen die zij zich stellen, wil hen informeren over hun rechten en wil hen wapenen om actief deel te kunnen nemen aan de samenleving. In dit Vlaams jeugdinformatiebeleid is een aantal knelpunten vast te stellen. Het Vlaams Jeugdbeleidsplan maakt melding van drie pijnpunten, aansluitend bij eerder onderzoek naar jeugdinformatie in Vlaanderen (Custers & Mortelmans, 2006; De Clerck, Vandenbosch, Opgenhaffen, & Eggermont, 2008; "Doorlichting informatiepunten," 2009; Van de Walle, 2003). Ten eerste is het aanbod te weinig afgestemd op de behoeften van kinderen en jongeren; ze worden te weinig benaderd in hun eigen leefwereld. Daarenboven bereikt de informatie niet altijd de juiste jongeren. Zo merken we dat vooral maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren veel minder toegang hebben tot informatie. Bestaande methoden en structuren werken niet altijd: sommige omdat zij slechts louter ‘voorlichting’ geven en kinderen of jongeren zich niet met concrete vragen tot hen kunnen wenden, andere omdat zij net integendeel te veel vertrekken van een vraaggerichte dienstverlening (de burger, jongere of het kind moeten zelf de stap zetten, zelf om hulp vragen) terwijl bepaalde doelgroepen net wel gericht moeten benaderd worden met concrete en directe informatie. De rol van opvoeders als informatiebemiddelaars vergeten we hierbij nogal eens (Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Priorititeiten voor de regeerperiode 2010 – 2014, 2011). Ten tweede is er een zeer groot maar versnipperd aanbod aanwezig, terwijl kinderen en jongeren vaak eenzijdige zoekstrategieën gebruiken. Daardoor hebben ze slechts toegang tot een beperkt deel 6
van informatie (Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Priorititeiten voor de regeerperiode 2010 – 2014, 2011). Ten slotte laat de kwaliteit van informatieaanbod vaak te wensen over. Jeugdinformatiewerkers en – verstrekkers kennen de juiste tools en good practices te weinig; er is onvoldoende expertiseopbouw. Daardoor zijn kinderen en jongeren vaak te weinig geïnformeerd om goed te kunnen participeren, om hun rechten en plichten te kennen, om toegang te krijgen tot de juiste hulp(verlening) of om gefundeerde keuzes te kunnen maken (Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Priorititeiten voor de regeerperiode 2010 – 2014, 2011). Het Vlaams Jeugdbeleidsplan zet dan ook in op drie belangrijke punten. Ten eerste moet het informatieaanbod gericht naar kinderen en jongeren beantwoorden aan overeengekomen kwaliteitsprincipes en –criteria. Ten tweede moet er doelgerichter worden ingezet op jeugdinformatie door samenwerking en coördinatie. Ten slotte moet de deskundigheid over het toegankelijk maken van informatie bij beleidsmedewerkers en jeugdinformatieverstrekkers worden verhoogd. De realisatie van deze drie beleidspunten, met in het bijzondere het laatste, vraagt echter een degelijk inzicht het informatienetwerk van kinderen, tieners en jongeren. En in de effecten die deze informatie teweeg brengt. Het nieuwe open flow media landschap maakt deze vragen nog pertinenter omdat de vrees bestaat dat degelijke ondersteunende informatie wordt opgeslokt door de onstuitbare stroom aan informatie die jongeren dagelijks over zich heen krijgen. Dit onderzoek werd opgestart in februari 2012 in opdracht van het Vlaams Informatiepunt Jeugd (VIP Jeugd). Sinds 1 januari 2013 is VIP Jeugd gefusioneerd met het Steunpunt Jeugd en de Vlaamse Jeugdraad. De Ambrassade is het resultaat van deze samensmelting. De Ambrassade is dé referentie voor alles wat met kinderen, jongeren en hun organisaties aanbelangt en een belangrijke schakel tussen overheid, middenveld en jeugd.
2 Onderzoeksvragen In een hieronder voorgesteld onderzoek willen we informatienetwerken rond kinderen, tieners en jongeren in kaart brengen met een klemtoon op fysieke personen in die netwerken. Want deze informatie(verstrekkers) bereikt de doelgroep via informele kanalen. Dan denken we vooral aan de ouders en de peergroep van de jongere, maar ook aan leerkrachten, jeugdwerkers, enzovoort. Toch kunnen we in het huidige medialandschap het groeiende sociale karakter van media technologie niet negeren. We stellen immers ook tot doel om deze informatienetwerken beter te gaan gebruiken. Aan het einde van dit gefaseerd onderzoek zullen we zodoende in staat zijn aanbevelingen te formuleren voor belangrijke actoren in jeugdinformatielandschap. Volgende onderzoekvragen staan centraal in voorliggend onderzoek:
Hoe wordt informatie verspreid via het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren? Welk effect heeft deze informatie? Hoe kunnen jeugdinformatiewerkers inspelen op informatie in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren?
Het doel van dit onderzoek ‘INFOSCAN’ is drieledig. Ten eerste willen we inzicht krijgen in de informatiedragers die kinderen, tieners en jongeren bereiken, met de nadruk op het sociale netwerk. 7
Hoewel blijkt uit eerder onderzoek van VIP Jeugd dat kinderen, tieners en jongeren vaak informatie krijgen van de directe sociale omgeving, zoals leerkrachten, vrienden, familie, vertrouwenspersonen, etc., weten we weinig over hoe deze informatieverspreiding in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren eigenlijk gebeurt (Custers & Mortelmans, 2006; De Clerck et al., 2008). Hierbij willen we niet enkel de nadruk leggen op het vraaggestuurde informatiezoekgedrag als “Waar ga je te rade met dergelijk probleem?”. We willen naar boven halen hoe infodragers jongeren ook ongevraagd bereiken. Een tweede onderzoeksvraag stelt de effecten die de verkregen informatie heeft op het gedrag van de jongere centraal. Hierbij stellen we onmiddellijk de vraag welke informatiedragers en verstrekkers worden gewaardeerd door de doelgroep. Het daagt hierbij dat niet elke informatiedrager absoluut naar waarde wordt geschat, maar dat dit afhankelijk is van de context waarin de informatieverstrekking plaats vindt en het type van de verkregen informatie. Enkel geloofwaardige informatie zal immers als dusdanig worden opgenomen in het referentiekader van de jongere waarop hij zijn gedrag uiteindelijk zal baseren. Ten slotte zullen we uit de analyses van deze data de vinger kunnen leggen op hiaten in informatie verstrekking of een ongewenste match tussen informatie en informatiedrager. Het onderzoek heeft dan ook tot doel om praktische aanbevelingen voor jeugdinformatiewerkers en beleidsrelevante aanbevelingen te formuleren voor effectieve en kwaliteitsvolle informatieverstrekking naar kinderen, tieners en jongeren. Doorheen dit onderzoek willen we ook een klemtoon leggen op maatschappelijk kwetsbare jongeren omdat blijkt dat de doorstroom van informatie naar die jongeren moeilijker verloopt (Vander Laenen, 2007). Vaak zijn ze immers in een benadeelde positie om informatie via verschillende bronnen te vernemen en dat interfereert met een objectief intern beslissingsproces die een betekenisvolle maatschappelijke participatie in de weg kan staan. Een focus op deze doelgroep is dan extra belangrijk om zo effectief en kwaliteitsvol mogelijk informatie te verstrekken die de basis vormt voor een actieve en zinvolle maatschappelijke participatie. Om tegemoet te komen aan de doelstellingen van INFOSCAN werken we met een combinatie van vier onderzoeksmethoden in vier opeenvolgende onderzoeksfasen die bijdragen tot het formuleren van bruikbare en haalbare aanbevelingen tot het beter bereiken van jongeren met informatie. Hoofdstuk 3 bevat een summiere literatuurstudie. Hoofdstuk 4 behandelt de opzet en uitwerking van het kwantitatief luik van dit onderzoek. We gebruikten een survey-methode om de laatste veranderingen in informatienetwerken rond kinderen, tieners en jongeren te bevragen. Hoofdstuk 5 behandelt het onderzoeksluik met de dagboeken. Aan de hand van deze onderzoekstechniek lieten we onze respondenten kort op de bal reflecteren en rapporteren over informatiestromen die vaak erg vluchtig en informeel van aard zijn. Hoofdstuk 6 vat de resultaten van de focusgroepen samen. In deze onderzoeksfase lieten we peers per leeftijdsgroep in focusgroepsgesprekken reflecteren over de bevindingen die we verkregen met de vorige onderzoekstechnieken. We organiseerden ook focusgroepen met informatiewerkers relevant aan de betreffende leeftijdsgroepen.
8
3 Literatuurstudie 3.1 Inleiding Onderzoeksmatig werd de voorbije jaren door VIP Jeugd ingezet op een aantal strategieën om bovenstaande doelstellingen te bereiken. Zo werd onder meer onderzoek gedaan naar informatiebehoeften van kinderen en jongeren en een hieraan gekoppeld kwaliteitsvol informatieaanbod. Daaropvolgend werd onderzoek uitgevoerd naar de betekenis van een kwaliteitsvol informatieaanbod voor maatschappelijk kwetsbare groepen. Achtereenvolgens bespreken we kort de belangrijkste inzichten voortkomend uit deze onderzoeken. Vervolgens gaan we dieper in op de probleemstelling van voorliggend onderzoek, die mede voort komt uit de bevindingen van de eerste onderzoeken en die te maken hebben met de beoordeling en het gebruik van jeugdinformatie door kinderen, tieners en jongeren zelf, en het belang van het sociale netwerk hierbij.
3.2 Informatiebehoeften van kinderen en jongeren Belangrijke inzichten met betrekking tot informatiebehoeften van jongeren werden geleverd met het onderzoek van De Clerck et. al. (2008) en Shenton en Dixon (2004). In hun onderzoek wordt gewezen op verschillende dimensies van een informatiebehoefte. Onderscheiden dimensies zijn onder meer de oorzaak van een informatiebehoefte, dit kan onder meer een onzekerheid, een leemte, verlangen, nood of zorg zijn, of het type van informatiebehoefte (i.e. feiten, interpretaties, advies, etc.). Verder wordt aandacht besteed aan het belang van geslacht, sociale leefwereld, leeftijd en ontwikkelingsperiode in het ontstaan van een informatiebehoefte. Dit laatste sluit aan bij eerdere vaststellingen die werden gemaakt in onderzoek naar jeugdinformatie in Vlaanderen door Custers en Mortelmans (2006). Daarin wordt gesteld dat doorheen een aantal socialisatietrajecten van jongeren de nood aan informatie groter of intenser wordt, zoals bijvoorbeeld de overgang van het primair naar het secundair onderwijs, of de stap naar de arbeidsmarkt. In het onderzoek van De Clerck et. al. (2008) worden informatiebehoeften vertaald in termen van ‘zorgen hebben over’. Deze zorgen worden vervolgens gemeten overheen drie groepen: kinderen (10-12 jarigen), tieners (12-18 jarigen) en adolescenten (18-25 jarigen). Informatiebehoeften bij kinderen zijn opvallend genoeg gekenmerkt door abstracte, op de toekomst gerichte thema’s zoals geluk, zorgen over de toekomst, trouwen en liefde. Deze leeftijdsgroep geeft eveneens aan gezinsproblemen van groot belang te vinden. Kinderen van laag opgeleide ouders zouden meer zorgen hebben over hun studiekeuze en over de onveiligheid op school. Belangrijke vaststelling in het licht van een te ontwikkelen informatiebeleid is eveneens dat kinderen met ouders met een lage scholingsgraad er minder vanuit kunnen gaan over solide vertrouwenspersonen te beschikken. Zorgen over de school nemen voor leerlingen van de middelbare school (12-18 jarigen) toe. Het is de eerste en belangrijkste bron van zorgen. Tieners maken zich ook meer zorgen over hun gezondheid en uiterlijk. Oudere tieners worden geconfronteerd met meer zorgen, onder meer over hoe ze zich voelen op school, een toekomstige job, problemen met vrienden, een algemeen onbehagen over het leven etc. De studierichting blijkt een grote impact te hebben op hoe men zich op school voelt: tieners uit het ASO en TSO maken zich meer zorgen over schoolgerelateerde gevoelens en schoolprestaties dan tieners uit het BSO. 9
In de adolescentie blijven ouders een belangrijke maar weliswaar indirecte rol spelen. Ook bij de groep van tieners stellen we vast dat het opleidingsniveau van de ouders een belangrijke invloed heeft op de zorgen van tieners. Hierbij aansluitend blijkt dat de concrete gezinssituatie een rol speelt in de bezorgdheden van tieners. Kinderen uit niet-klassieke gezinnen maken zich meer zorgen m.b.t. het gezin, ouderlijke controle en financiële aspecten. In de categorie 18-25 jarigen is gezondheid de belangrijkste bron van bezorgdheid geworden. Een groot deel van de adolescenten voelt zich niet altijd goed in zijn vel. Zorgen over de school staan in deze groep, in tegenstelling tot de vorige 2 leeftijdscategorieën niet meer in de top 10 van bezorgdheden. Vrouwen maken zich meer zorgen dan mannen, voornamelijk ook over gezondheid. Een breuklijn is vast te stellen in deze groep m.b.t. studerende en niet-studerende jongvolwassenen: studerende jongeren maken zich meer zorgen dan niet-studerende adolescenten. Verder blijven in deze leeftijdsgroep de ouders manifest aanwezig, hoewel hun impact voornamelijk indirect van aard wordt. De partner van de jongere neemt een steeds belangrijkere plaats in en deze zal eveneens van grote invloed zijn op de zorgen die jongeren al dan niet hebben. Deze resultaten sluiten in grote mate aan bij internationale vaststellingen (voor een beknopt overzicht: zie Agosto & Huges-Hassall, 2006). Dit onderzoek toont dat informatie voor de doelgroep van adolescenten voornamelijk van belang is bij de overgang van de tienerjaren naar de adolescentie. Informatie tijdens deze periode is mede ondersteunend om de wereld te verkennen en begrijpen, hun eigen positie in die wereld te plaatsen en een verdere richting aan hun leven te geven. In relatie tot het detecteren van informatiebehoeften van jongeren is het eveneens relevant het aanbod te bekijken. Vaststelling vanuit het onderzoek van De Clerck et. al. (2008) is dat het informatieaanbod te weinig afgestemd is op de behoeften van kinderen en jongeren. Meer bepaald worden jongeren wat betreft hun informatiebehoeften te weinig benaderd in hun eigen leefwereld. Het jeugdinformatiebeleid wordt in die zin veeleer aanbodgestuurd ingericht dan vraaggestuurd. De onderscheiden leeftijdsgroepen hebben dan ook een slechte kennis van het aanbod van jeugdinformatie. Het is in die zin dan ook niet zo opvallend dat bijvoorbeeld bij de leeftijdsgroep 1012 jarigen een persoon uit het gezin of de vriendenkring de meest geprefereerde oplossing is om aan informatie te geraken. Dit is eveneens het geval voor de tieners. Daar waar echter kinderen in eerste instantie bij de ouders aankloppen, verschuift dit bij tieners naar de vriendenkring. En ook bij jongvolwassenen blijven personen de belangrijkste informatiebronnen. Het belang van vrienden neemt in deze leeftijdsfase stelselmatig toe in vergelijking met kinderen en tieners.
3.3 Maatschappelijk kwetsbare groepen Onderzoek naar jeugdinformatie wordt, aansluitend bij het bredere jeugdonderzoek, gekenmerkt door een relatief beperkte differentiatie binnen de categorie van jeugdigen (Custers en Mortelmans, 2006). Kinderen en jongeren worden vaak beschouwd als homogene groep, waarbij onderscheiden kenmerken als sociaal-economische achtergrond, etnisch-culturele afkomst ed. worden genegeerd. Een middenklasseperspectief lijkt het jeugdonderzoek in het algemeen en jeugdinformatieonderzoek in het bijzonder te kenmerken (Soenen & Baes, 2011). Het eerder vermelde onderzoek naar informatiebehoeften van jongeren (De Clerck et. al. 2008) geeft een, weliswaar beperkt, inzicht in maatschappelijk kwetsbare groepen, meer bepaald wat betreft etnisch-culturele minderheden. Het stelt dat, voor wat betreft de categorie kinderen, de afkomst een rol speelt in de zorgen die kinderen hebben. Kinderen van niet- of Oost-Europese afkomst maken zich reeds zorgen over hun 10
toekomstige job. Daarnaast kampen deze kinderen ook met meer zorgen over geweld, vertrouwen in de eigen capaciteiten en godsdienst. Bij tieners zien we gelijkaardige vaststellingen. Deze groep blijkt ook meer problemen te vertonen met controle en regels en met onveiligheid. Om de inzichten omtrent jeugdinformatie en maatschappelijk kwetsbare groepen beter te begrijpen werd in 2011 een onderzoek uitgevoerd naar de leefwereld van maatschappelijk kwetsbare jongeren in het kader van informatiebehoeften en informatietactieken (Soenen & Baes, 2011). Dit onderzoek werd uitgevoerd aan de hand van concrete culturele praktijken van jongeren uit minderheden. Door middel van antropologisch onderzoek werd de leefwereld van deze groep jongeren bestudeerd. Belangrijke conclusies voortkomend uit dit onderzoek zijn onder meer dat jongeren afkomstig uit minderheidsgroepen informatiebronnen beter aanvaarden en integreren doorheen alledaagse contacten en praktijken. Veel belangrijker dan informatieverstrekking in de klassieke zin van het woord is dan ook de aanwezigheid van ‘juiste personen’. Jeugdinformatie, aldus de onderzoekers, dient altijd bemiddeld te worden doorheen persoonlijke contacten. Een jeugdinformatiebeleid dient daarom verweven te worden met de alledaagse praktijken van deze jongeren. De persoonlijke contacten kunnen uitgaan van zowel professionelen (jeugdwelzijnwerkers, leerkrachten, sporttrainers etc.), maar evengoed bibliothecarissen of politiemensen. De belangrijkste voorwaarde is dat ze enig inzicht hebben in de dagelijkse praktijken van deze jongeren. In het kader van de verdere ontwikkeling van een jeugdinformatiebeleid wordt dan ook aanbeloven aansluiting te zoeken bij de culturele praktijken van jongeren via het basiswerk in het jeugd- en ruimere sociale en culturele beleid. Het is net in dit basiswerk dat moet worden ingezet op expertiseontwikkeling op het vlak van informatieverstrekking. De informerende component van deze instituties wordt vandaag te weinig benut (Soenen & Baes, 2011).
3.4 Beoordeling en gebruik van jeugdinformatie Het perspectief van een jeugdinformatiebeleid dat vertrekt vanuit sociale en culturele praktijken van jongeren biedt interessante aanknopingspunten om verder onderzoek te verrichten naar de wijze waarop kinderen, tieners en jongeren jeugdinformatie beoordelen en gebruiken, de centrale vraagstelling van voorliggend onderzoek. Hierover bestaan er echter weinig onderzoeksgegevens, ook in de internationale literatuur (Shenton, 2004). Meer specifiek is de wijze waarop jongeren hun informatie zoeken – het informatiezoekgedrag van jongeren – en welke betekenis ze vervolgens daaraan geven veeleer een ‘black box’ (Agosto & Huges-Hassels, 2006). Dit maakt dat het voor jeugdinformatiewerkers vaak moeilijk is inzicht te krijgen in hoe ze op de informatiebehoeften van jongeren kunnen inspelen. Een belangrijke bijdrage aan deze discussie werd geleverd door Savolainen (1995; Savolainen in Lu, 2010). Savolainen stelde de vraag centraal naar hoe mensen informatie zoeken in hun doel om hun dagelijkse activiteiten te beheren. Vanuit deze vraag ziet Savolainen het gebruik van informatie als een integrale component van het dagdagelijks leven, veeleer dan een aparte activiteit (cf. “Everyday Life Information Seeking” (ELIS)). De wijze waarop met informatie wordt omgegaan is afhankelijk, aldus Savolainen, van de aanleiding van de informatiezoektocht. Deze kan twee vormen aannemen. Enerzijds kan het om doelbewust zoekgedrag gaan, waarbij getracht wordt een informatiebehoefte te bevredigen. Anderzijds kan met ook op toevallige wijze in contact komt met informatie. Deze informatie kan zinvol zijn voor de actuele situatie waarin de jongere zich bevindt, maar kan evengoed pas betekenis krijgen in een toekomstige situatie. Het meeste onderzoek besteedt aandacht aan de 11
doelbewuste vormen van informatiezoekgedrag, om een bepaalde behoefte of nood aan informatie te vervullen. Tevens gaat dit onderzoek vooral uit van de cognitieve vaardigheden van jongeren die verbonden zijn aan het zoeken en gebruiken van informatie. Echter, waar Savolainen op wijst is dat de betekenis die men aan informatie geeft vaak in interactie wordt geconstrueerd door individuen in sociale contexten. Hierop verder bouwend ontwikkelde McKenzie (McKenzie in Agosto & HugesHassels, 2006) de idee van ‘informatiepraktijken’, waarmee wordt gewezen op het belang van sociale interacties, relaties en contexten bij de zoektocht naar en het gebruik van informatie. Deze inzichten inspireerde ook Williamson (Williamson in Agosto & Huges-Hassels, 2006) in de ontwikkeling van een ecologisch model om informatiebeoordeling en –gebruik van jongeren te beschrijven. Hij wees op het belang van sociale en culturele factoren die een invloed hebben op informatiezoekgedrag. Hoewel mensen doelbewust zoeken naar informatie als reactie op een bepaalde behoefte, krijgen ze ook informatie op een toevallige manier, via dagdagelijkse activiteiten. Hun sociaal-culturele achtergrond en waarden, fysieke omgevingen, persoonlijke kenmerken, socioeconomische status en levensstijl bepalen welke betekenis, en dus welk oordeel, ze aan deze informatie geven. Williamson stelde vast dat intieme persoonlijke netwerken zoals familie en vrienden door informatiegebruikers ervaren worden als de meest toegankelijke bron van informatie voor zowel ‘accidentele informatieverwerving’ als voor ‘doelbewuste informatieverwerving’. Ruimere persoonlijke netwerken en de massa media worden als minder toegankelijk ervaren maar worden toch veelvuldig gebruikt voor beide vormen van informatievergaring. Geïnstitutionaliseerde bronnen (bvb het georganiseerde jeugdinformatiebeleid) worden gezien als het minst toegankelijk en worden ook het minst gezien als bron voor accidentele informatie (Williamson in Agosto & Huges-Hassels, 2006). Deze vaststellingen sluiten aan bij beperkte inzichten die werden verkregen in het kader van het onderzoek van De Clerck et. al. (2008). Deze auteurs stellen dat informatiebehoeften inderdaad veelal latent aanwezig zijn en slechts worden geactiveerd naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis. Ook dit wijst op het interactieve karakter van een informatiebehoefte. Zo kan een informatiebehoefte zich ontwikkelen bijvoorbeeld naar aanleiding van het in contact komen of in interactie gaan met een bestaand aanbod. Jongeren handelen in die zin, evenmin als volwassenen, niet altijd even rationeel en overwogen, maar geven hun dagdagelijks handelen vorm vanuit de interactie met hun omgeving, inclusief informatieprikkels die voortkomen uit deze omgeving. Deze dynamiek wijst op het belang van informele communicatiekanalen waarmee jongeren worden geconfronteerd. Dit proces van informatievergaring, –beoordeling en –gebruik wordt gekenmerkt door een actief betekenisgevingsproces door jongeren zelf. Een proces dat door onder meer Shenton en Hay-Gibson (2011) wordt getypeerd door haar complexiteit. Opvallende vaststelling hierbij is dat jongeren hun competenties van informatievergaring, –beoordeling en –gebruik zelf vaak verkeerd inschatten en veelal overschatten. Informatievergaring, –beoordeling en –gebruik blijkt in de praktijk gepaard te gaan met mislukking, ongewenste uitkomsten, frustratie ed. Dit blijkt evenzeer waar voor jongeren die worden bestempeld als ‘digital natives’, en die desondanks hun vertrouwdheid met bijvoorbeeld nieuwe sociale media niet altijd hun weg weten te vinden. Vele jongeren komen vaak nog onbeslagen op het ijs wanneer het aankomt op het vinden, selecteren en beoordelen van informatie. Er blijft in die zin dan ook een blijvende rol weggelegd voor professionele jeugdinformatiewerkers om jongeren aan te leren informatie te zoeken, deze te leren beoordelen en gebruiken. 12
Het schaarse onderzoek op het domein van informatievergaring, –beoordeling en –gebruik werd voornamelijk ondernomen omtrent concrete thema’s of problematieken. Lu (2010) bijvoorbeeld onderzocht informatiegedrag van kinderen (11-12 jarigen) bij het omgaan met problemen. Opvallende vaststelling hierbij is dat het informatiegebruik van jongeren niet enkel expliciet tot doel heeft een probleem op te lossen. Andere strategieën die mogelijks het gevolg kunnen zijn van informatiegebruik zijn vluchtstrategieën, tijdelijke afleidingsstrategieën of stemmingsveranderingsstrategieën. Informatiegebruik kan, kortom, verschillende effecten ressorteren. Inzicht in deze verschillende effecten is, aldus de auteur, van belang voor jeugdinformatiewerkers omdat ze aanleiding kunnen geven tot een diversiteit van interventies. Wells (2007) onderzocht hoe jongeren omgaan met informatie over stemgedrag naar aanleiding van verkiezingen en hoe informatie hieromtrent hun keuze bepaalt. De auteur komt tot de vaststelling dat nieuwssites door jongeren als betrouwbaar naar voor worden geschoven. Tegelijk geven jongeren ook aan dat de informatie voortkomend uit nieuwssites niet volstaat om tot een opinie te komen. Aanvullend gebruiken jongeren het internet, maar geven hierbij aan dat het aan de gebruiker zelf ligt om in te schatten wat al dan niet betrouwbare informatie is. Ook hier is de wederkerende vaststelling dat het verkrijgen van informatie via verschillende kanalen niet volstaat. Jongeren geven aan meer te leren door met anderen te praten, veelal op basis van informatie die ze verkregen via nieuwssites. Jongeren geven evenwel niet expliciet aan dat ze familie of peers betrouwbaarder vinden dan nieuwssites, toch hechten jongeren groot belang aan het aftoetsen van info bij familie of peers. De impact die sociale netwerken hebben bij informatievergaring, -beoordeling en -gebruik werd in de Vlaamse context onderzocht door Trendwolves (2010). Op de vraag wat jongeren tussen 12 en 25 jaar doen met informatie blijkt dat informatie verkregen via face-to-face kanalen/sociale netwerken (vrienden, ouders, leerkrachten) het meest gebruikt wordt. Informatie via elektronische kanalen (SMS, nieuwsbrieven, YouTube) wordt het minst gebruikt. Verder blijkt ook welke rol leeftijd speelt bij informatiegebruik: hoe jonger, hoe intensiever de verkregen informatie wordt gebruikt. Naarmate men ouder wordt daalt deze intensiteit. Wat betreft de beoordeling van de geloofwaardigheid van informatie, blijkt uit hetzelfde onderzoek dat informatie verkregen via vrienden, ouders, de krant en leerkrachten het meest geloofwaardig zijn. SMS, YouTube, sociale netwerken, nieuwsbrieven en televisie worden als minder geloofwaardig beschouwd. Ondanks deze beperkte inzichten die ons leren dat sociale netwerken van jongeren van groot belang zijn bij informatievergaring, –beoordeling en –gebruik hebben we geen degelijk inzicht in hoe jeugdinformatie wordt beoordeeld door jongeren zelf, welke criteria zij hiervoor gebruiken en wat de rol van actoren uit hun sociale netwerk hierin is. Evenmin hebben we inzicht in hoe de verspreiding van informatie via het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren gebeurt, en wat de effecten zijn die deze informatie teweeg brengt. Bestaand jeugdinformatieonderzoek levert inderdaad weinig inzichten in de contexten waarbinnen jeugdinformatie door kinderen, tieners en jongeren wordt gebruikt met het oog op het maken van een keuze.
13
4 Methodologie Om jongeren te bevragen over hun informatieverwerkingsgedrag moesten we bij aanvang een methodologische keuze maken. Of je gaat jongeren bepaalde informatiethema’s aan de hand van herkenbare cases voorleggen. Of je laat jongeren zelf aangeven wat voor hen belangrijk is en wat hen bezig houdt in hun leefwereld. Beide methodes hebben hun voor- en nadelen. Bij de eerste heb je telkens een knagend gevoel of je de jongere niet te veel stuurt in wat hij belangrijk moet vinden. Als volwassenen filteren we immers die elementen uit onze jeugdjaren waarvan we nu weten dat ze naar impact belangrijk zijn geweest voor onze ontwikkeling. We hebben dan de neiging die elementen te vertalen naar de jongeren om hen zo bij te staan in hun ontwikkeling. Om dit te vermijden, kan men een tweede methode hanteren. Dan laat je de jongere erg vrij. Hij moet zelf aangeven wat voor hem op dat moment belangrijk is. Wat hij op dat moment inschat dat een impact zal hebben op zijn ontwikkeling, op zijn gemoed, op zijn welbevinden, wat hij interessant vindt, leuk vindt, etc. Ook aan deze methode is een valkuil verbonden. Informatie is immers een erg breed begrip, en zeker voor de jongste van onze doelgroep niet gemakkelijk begrijpelijk concretiseerbaar. Omdat we ze niet willen sturen, houden we het begrip dan bewust zo breed mogelijk. Het is dan echter niet ondenkbaar dat ook de respondent zich wat verdwaald voelt in een brede massa van gebeurtenissen waarin hij ooit informatie heeft verwerkt. Daarenboven, hoe vaak gebeurt het niet dat we erg belangrijke informatie verwerken die pas veel later van pas komt? Of we vergeten ook snel situaties waarin informatie-uitwisseling plaats vindt die we een dag later als triviaal beschouwen en verzinkt naar de kelders van onze herinneringen. In dit onderzoek kozen we ervoor om beide methodologische perspectieven aan te wenden. Door beide methodologische perspectieven te combineren, counteren we tegelijkertijd ook de belangrijkste nadelen van die methodes. De aangewezen tool voor de eerste methode is de gestructureerde vragenlijst. We kunnen veel respondenten gestructureerd bevragen en kwantitatief analyseren. De tweede methode noopt een meer kwalitatieve aanpak. We kozen om de respondenten een week lang een dagboek te laten bijhouden. Eerst meer uitleg over onze enquête, want die mag bijzonder genoemd worden.
4.1 Survey 4.1.1 Opzet survey In lijn met de werking van VIP Jeugd en Jongerengids.be, splitsten we onze doelgroep in drie leeftijdsgroepen: 8 – 11 jaar, 12 – 16 jaar, 16 – 22 jaar. We noemen deze leeftijdsgroepen verder respectievelijk de kinderen, de tieners en de jongeren. We stelden voor elke groep tien situaties op waarover we de respondenten wilden laten nadenken: “Wat zou ik in die situatie doen?”. Uiteraard ben je in verschillende ontwikkelingsfasen met andere thema’s bezig. Elk van die situaties zijn eigen aan de leeftijdscategorie. Daarom waren we genoodzaakt om voor elke leeftijdsgroep tien andere cases of situaties te bedenken die aansluiten bij relevante informatiethema’s. De jongste zouden immers weinig aansluiting hebben met thema’s die pas later in de ontwikkeling opspelen. Tegelijk zouden oudere groepen de levensthema’s van de jongste banaal of triviaal vinden. Dat sloot dus ook de mogelijkheid uit om een basis enquête te ontwerpen waarop we verder bouwen voor de oudere groepen. De middengroep zou dan extra cases krijgen en de oudste groep daar nog wat extra cases bovenop. Dat zou echter ook taal- en stijlproblemen met zich meebrengen, wat de geloofwaardigheid van het onderzoek onderuit zou halen. We kozen dus voor vragenlijsten met tien unieke cases per leeftijdsgroep. De Clerck en collega’s (2008) onderzochten reeds de 14
belevingsthema’s bij verschillende leeftijdsgroepen van Vlaamse jongeren. Zij geven een “Top 10 van zorgen” die kinderen hebben: goede punten halen op school, familie, dieren, dat iemand die je graag ziet sterft, toetsen en examens op school, hoe je lichaam eruit ziet, later een job hebben die je graag doet, het leven, je gezondheid, dat je ouders sterven. Bij de groep tieners komen volgens hetzelfde onderzoek “belevingsgerichte vragen over de thema’s relaties (ouders, docenten, leeftijdsgenoten), seksualiteit en seksuele identiteit, het lichaam en de maatschappelijke oriëntatie (rechten en plichten) op de voorgrond. Jongeren liggen volgens hetzelfde onderzoek meer wakker van praktische vragen rond studie, beroepskeuze, werk, rechten en plichten, inkomen, gezondheid, vrije tijd, cultuur, eigen huisvesting. Inspiratie voor situaties rond relevante informatiethema’s vonden we op jongerengids.be (“Jongerengids.be”, 2012). Tabel 1: Overlappende cases per informatiethema.
Leeftijdsgroepen Overlappende onderwerpen Studierichting Veilig Online Milieu Vriendschap Vrije tijd Gezondheid
8 tot 11 x x x x x x
12 tot 15 x x x x
16 plus x x
x x
Geld verdienen en beheren Drugs en alcohol
x x
x x
Seks en gezondheid
x
x
In bovenstaande tabel vinden we de overlap van de gebruikte thema’s over de verschillende leeftijdsgroepen. Een volledig overzicht met de beschreven situaties is te vinden in bijlage 1. Studierichtingen en opleidingen komt bij elke leeftijdsgroep voor evenals veiligheid online. Zes thema’s overlappen twee groepen. De resterende thema’s bestrijken slechts één leeftijdscategorie (zie tabel onder). Overlappende thema’s, tenslotte, stellen ons in staat om patronen van informatieverwerkingsgedrag te vergelijken overheen de leeftijdsgroepen. Tabel 2: Cases per thema dat niet overlapt overheen leeftijdsgroepen.
8 tot 11
Leeftijdsgroepen 12 tot 15 16 plus
Problemen thuis Verliefdheid
Religie Pesten
Werken en solliciteren Relaties
De dood Kinderrechten
Het gerecht, de wet
Wonen Politiek
15
We vinden dus voor de oudste en de jongste groep vier cases die een uitsluitend aan die leeftijdsgroep gebonden thema naar voor brengen (tabel 2). Bij de middelste groep zijn dit er slechts drie. Bij elke case vroegen we de respondenten naar hun eigen informatieverwervingsgedrag als ze in die situatie zouden verkeren. Eerst vroegen we hen naar de herkenbaarheid van de situatie. We vroegen of als ze zelf al eens die informatievraag hadden. Vervolgens vroegen we hoe ze zich zouden voelen als ze in die situatie zouden verkeren. Deze twee tussenstappen zijn belangrijk in de analyses want het stelt ons in staat te kijken naar associaties tussen respondenten die ooit al dezelfde vraag hadden en zij die dat niet hadden. De emoties zijn een belangrijke tussenstap omdat die ook voor een groot deel de informatiestroom kunnen verklaren. “Vinden we significante associaties tussen informatieverwervingsgedrag en de emotie die de situatie losmaakt?” vragen we ons af. Hierbij zijn we vooral geïnteresseerd in de respondenten die aangeven beschaamd te zijn in een bepaalde situatie. Omdat we in dit onderzoek met jonge respondenten werken vanaf 8 jaar, wilden we de vragenlijst ook wat speels aanpakken door ze eerder visueel dan verbaal te maken. We zijn van oordeel dat dit de kwaliteit van de antwoorden ten goede komt. Hieronder zie je het antwoordblad dat in het enquêteboekje telkens op de rechter pagina werd weergegeven. De case, de herkenningsvraag en emotievraag, evenals de invulinstructies stonden telkens op de linker pagina van het boekje.
Figuur 1: Antwoordblad van de leeftijdsgroep 8 - 11 jaar.
Op dit antwoordblad kwamen alle informatieverwerkingsantwoorden aan de hand van volgende instructies (versie voor de jongste groep):
16
“Emma staat in het midden van de kring op je rechter blad. Om haar heen zijn er plaatsen en personen waar je informatie kunt vinden. Emma denkt na waar ze naar toe zou gaan om meer te weten te komen over leuke dingen doen in haar vrije tijd en jij gaat haar helpen.” Nu heb je je kleurstiftjes nodig!
Zwart doorstrepen. Doorstreep met je zwarte stift in de kring de personen/plaatsen die jij niet kent. Trek maar een dikke streep door het prentje! Zwarte pijlen. Waar zou jij informatie zoeken in Emma’s plaats? Trek een zwarte pijl van Emma naar de prentjes van personen of plaatsen waar jij informatie zou zoeken. Je mag meerdere pijlen trekken. Zwarte cirkel. Kijk nu even alleen naar de prentjes waar je al een pijl naar hebt getrokken. Waar zou jij eerst naartoe gaan? Daar mag je een zwarte cirkel rond trekken. Rode cirkel. Kijk opnieuw enkel naar de plaatsen waar je al een pijl naar hebt getrokken. Waar denk jij dat je de beste informatie zal vinden? Daar mag je een rode cirkel rond trekken. Rode pijlen. Misschien heb je over leuke dingen om te doen in je vrije tijd al informatie gekregen zonder dat je er zelf naar op zoek ging. Als dat zo is, mag je van die plaatsen een rode pijl trekken naar Emma die in het midden staat. Je mag meer dan 1 pijl trekken.
Uit vorig onderzoek weten we dat fysieke personen die dicht bij de respondent staan een belangrijke informatiebehoefte vervullen (De Clerck et al. 2008). We denken hierbij in de eerste plaats aan dichte familieleden en vrienden en vriendinnen. Andere fysieke personen die we als infobron aanboden waren de leerkracht, trainer of leider of nog een andere volwassene die ze zelf konden specificeren. Een andere categorie bestaat uit de traditionele massamedia. We denken dan zeker aan TV, radio, krant en tijdschriften maar in die groep begrijpen we ook folders en brochures allerhande en de bibliotheek als portaal voor allerhande geschreven media. Ook verschillende organisaties zijn belangrijke informatieverstrekkers. Alle drie de leeftijdsgroepen kregen bij organisaties als infobronnen aangeboden: CLB1, jongerengids.be en de Kinder- en jongerentelefoon (KJT). Daarnaast kregen ze ook de ruimte om zelf een organisatie te specificeren. De twee oudste groepen kregen nog een extra informatiebron: JIP of jongeren informatiepunt. Bij de keuze van organisaties ging heel wat discussie in het onderzoeksteam vooraf. De verschillende organisaties die onder hun takenpakket een functie van jeugdinformatieverstrekking hebben, zijn niet op één hand te tellen. We kozen ervoor om het CLB op te nemen als vraaggestuurde organisatie aan de school gelieerd. Daarnaast kozen we ervoor, in overleg met de opdrachtgever om drie algemene informatieverstrekkers op te nemen die kinderen, tieners en jongeren als specifieke doelgroep hebben (KJT, jongerengids.be en JIP). Zo kunnen we ook terugkoppelen naar de opdrachtgever over de bekendheid van hun jeugdinfoaanbod. Ten slotte openden we het raam voor andere organisaties die we mogelijks over het hoofd zagen door middel van de open categorie ‘andere organisatie, nl: …’ Een laatste groep zijn de digitale media. Daarin specificeerden we zelf de zoekmachine google en de sociale netwerksites. Een derde open antwoordmogelijkheid was ‘een andere website dan google waarbij de respondent andere relevante websites kon specifiëren. Tenslotte vroegen we naar enkele achtergrondvariabelen. We vroegen naar geslacht en leeftijd, samen met de maand van hun verjaardag. We vroegen ook naar welke taal thuis wordt gesproken. Bij de oudste groep vroegen we ook naar hun werk- of opleidingssituatie en hun woonsituatie. Tijdens het enquêteren hielden we ook de school, klas en studierichting bij. Met het adres van de 1
Het CLB is een vraaggestuurde aan de school gelinkte organisatie met als bekommernissen de mentale en fysische gezondheid van de scholieren alsook het begeleiden van de schoolloopbaan.
17
school gaan we aan de slag om te bepalen of een gebied landelijk dan wel stedelijk gelegen is. De onderverdeling is gebaseerd op de sociaaleconomische typologie van Arnaud Dessoy. Gemeenten worden in clusters ondergebracht die gelijkaardige sociaaleconomische eigenschappen hebben (Lokaal Besturen in Vlaanderen: Lokale besturen en provincies in cijfers uitgedrukt, 2006). Wij maakten een verdere onderverdeling waarbij we alle voorkomende clusters in onze steekproef definiëren als landelijk of stedelijk gebied, zie tabel drie. Tabel 3: Verdeling van de geclusterde postcodes over stedelijk of landelijk gebied.
stedelijk clusters
landelijk postcodes
clusters
postcodes
grote steden
9000, 9050, 8000, 9041, 9052, 9030
kleine gemeenten in Vlaams-Brabant
9680
centrumsteden
9300, 8800, 8501
kleine landelijke gemeenten
8650
kleine steden
9900, 8900, 9800, 1500, 9200
landelijke gemeenten
9980, 9990, 9850, 9255
4.1.2 Afname survey In functie van het opleidingsonderdeel Inleiding op onderzoek in het sociaal werk, kregen de 2e bachelor-studenten sociaal werk en enkele studenten orthopedagogie een training om de vragenlijsten in de klas te gaan begeleiden. Ook kregen ze een training voor het inputten van de data in voorgemaakte sjablonen. HoGent onderzoeksmedewerkers controleerden steekproefsgewijs en aan de hand van frequentietabellen de nauwkeurigheid van de data invoer. Voor de afname van de surveys in buitengewoon onderwijs werd tijdens de opmaak van de survey overlegd met experts en leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs over de haalbaarheid en eventuele aanpassingen van de enquête. Belangrijk om te vermelden is dat de leerlingen uit het buitengewoon onderwijs niet alle cases hebben beantwoord. Bij de kinderen viel ‘leuke dingen doen in je vrije tijd’ uit de boot, evenals ‘het milieu’, ‘de dood’ en ‘kinderrechten’ (de twee laatste waren de laatste cases vielen uit de boot omwille van de tijd). Ook bij de tieners viel ‘milieu’, ‘studierichting’ en ‘geld verdienen en beheren’ weg. 4.1.3 Steekproef Omdat de doelgroep bij ontwerp van de onderzoeksvraag al wordt verdeeld in drie subgroepen (8 – 11 jaar, 12 – 15 jaar en 16 – 22 jaar), beogen we een gelijke steekproefverdeling tussen deze drie doelgroepen van respectievelijk 150 respondenten per groep. Dat brengt onze totale steekproef in eerste instantie op 450 respondenten. Voor de verschillende leeftijdsgroepen is niet alleen een aangepaste vragenlijst nodig, maar ook een aangepaste benadering. Voor onze steekproef kunnen we bij de twee jongste leeftijdsgroepen terecht op de scholen. We diversifiëren naar onderwijsniveau en naar landelijk gelegen scholen versus stadsscholen. Daarenboven doen we extra moeite om leerlingen uit het buitengewoon 18
onderwijs te betrekken. Ze zijn een maatschappelijk kwetsbare groep die in onderzoek zelden een stem heeft. We anticiperen dat die onafhankelijke variabelen invloed uitoefenen op de manier waarop kinderen, tieners en jongeren informatie verwerven. Een goede steekproef van jongeren die niet meer schoolplichtig zijn, is een grotere uitdaging. Naast hogeschool studenten benaderden we jongeren in die leeftijdscategorie via de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding VDAB.
4.2 Dagboeken 4.2.1 Opzet dagboeken Kinderen, tieners en jongeren vragen naar hun informatieverwervingsen informatieverwerkingsgedrag doen we met een multidimensionele benadering. Het kwantitatieve aspect omvat een gestructureerde vragenlijst (de survey, zie hierboven). Het kwalitatieve luik bestaat uit twee methoden: dagboeken en focusgroepen. Deze kwalitatieve instrumenten worden ontworpen en geanalyseerd vanuit de vaststellingen die werden gedaan in het kwantitatief onderzoek. Bijvoorbeeld de complexiteit van het zoekproces, waarbij jongeren de kwaliteit van infobronnen afmeten aan diverse personen, kunnen we in de dagboeken en focusgroepen beter nagaan. De methoden zijn dan ook heel complementair aan elkaar. Het dagboek als sociaal-wetenschappelijke onderzoeksmethode is een persoonlijk document dat nauwgezet door een individu wordt bijgehouden op regelmatige tijdstippen (Alaszewski, 2006). Een dagboek kan geschreven worden met de hand, digitaal op een computer worden aangevuld, of audio(visueel) worden opgenomen. De opbouw van een dagboek kan sterk variëren van helemaal open tot zeer gestructureerd (Butcher & Eldridge, 1990). De dagboekmethode is geschikt voor onderwerpen of activiteiten die gemakkelijk worden vergeten of achteraf moeilijk accuraat te herinneren zijn, en voor gevoelige onderwerpen (Corti, 1993). Een belangrijk voordeel bij het gebruik van dagboeken is dat er wordt vertrokken vanuit de kinderen, tieners en jongeren zelf. In het dagboek geven de kinderen en jongeren van de verschillende doelgroepen aan de hand van enkele open vragen gedurende een week dagelijks zelf aan wat voor hen belangrijk is op dat moment en hoe ze daar mee omgaan. Op die manier wordt dus een kijk op informatie gegenereerd vanuit de kinderen en jongeren zelf. Dat de respondent zelf kiest waar en wanneer hij het dagboek invult draagt bij tot een gevoel van privacy en eigenaarschap. Dat laatste wordt nog vergroot door veel plaats voor noteren van eigen gedachten. Er is weinig literatuur over geschiktheid van de methode bij kinderen onder 12 jaar; geletterdheid is een bepalende factor. 4.2.2 Afname dagboeken Het dagboek is aangepast aan de leeftijd in twee groepen: kinderen 8-11 jaar en een bredere groep tieners en jongeren 12-22 jaar. Voor wat betreft taalgebruik en lay-out was het niet noodzakelijk een onderscheid voor de jongeren tussen 12 en 22 jaar te handhaven. Daarnaast is er bewust voor gekozen geen voorbeelden van situaties of thema’s te formuleren in het dagboek, in tegenstelling tot de survey, ten einde de inbreng zoveel mogelijk van de jongeren uit te laten komen: de onderzoeker bepaalt de contouren, waarbinnen de respondent participeert. Het dagboek is opgebouwd uit zeven dagen. Elke dag wordt een zelfde aantal vragen gesteld. Eerst wordt hen gevraagd om aan te duiden over welke informatiebron ze het willen hebben. Dit kunnen ze doen door één van de gegeven 19
iconen met bijhorende benaming te omcirkelen (bv. familie) en vervolgens zelf te specificeren om wie het precies gaat (bv. “mijn zus Charlotte”). Daarna wordt gevraagd te vertellen over die dag. Hier wordt de situatie in zijn context geschetst. Aansluitend wordt gevraagd naar welke informatie het precies was. Hier wordt dus gevraagd om de informatie waar het specifiek om gaat te filteren uit de situatiecontext en te benoemen. Verder wordt gepolst naar wat ze van die informatie vinden. Dit kan zowel objectief als subjectief worden opgevat en beantwoord. Ten slotte wordt gevraagd wat ze met deze informatie hebben gedaan en wat ze er mee willen doen. Dit kan zowel gaan over acties in het verleden als voornemens voor de (concrete of abstracte) toekomst. Als samenvatting wordt verzocht om de volgorde van de informatiebronnen visueel aan te duiden met pijlen in een gegeven schema. Elke dag wordt afgesloten met de vraag of er nog andere belangrijke informatiebronnen zijn waarover men iets wil vertellen. Na de zeven dagen is er ruimte gelaten voor een extra dag naar keuze. Ook hier wordt de bovenvermelde structuur gehanteerd. Bij het afsluiten van het dagboek wordt gepolst naar de persoonlijke ervaring bij het invullen van het dagboek, de aard van de voorbije week (al dan niet normale week), extra opmerkingen of verduidelijkingen, en of het dagboek moet worden teruggestuurd. In vergelijking met wat we in literatuur terugvinden is het aantal respondenten, 37, voor deze onderzoeksmethode uitzonderlijk groot. De respondenten werden in een face-to-face contact gebrieft over doel en methode, in sommige gevallen was dat om praktische redenen in kleine groep. Een incentive (bioscoopticket of cadeaubon) was voorzien. Kinderen (9-11 jaar) konden de assistentie van hun ouders inroepen bij het invullen van het dagboek. De verwerking van de dagboeken gebeurde aan de hand van een rigoureuze boomstructuur, waarbinnen de gescande fragmenten in Nvivo werden gecodeerd. 4.2.3 Steekproef We bereiken met onze dagboeken 37 respondenten waaronder 24 meisjes en 13 jongens. Wat betreft de verdeling naar leeftijd, merken we dat 19 kinderen, 9 tieners en 9 jongeren een dagboek hebben ingevuld. De respondenten worden gerekruteerd via persoonlijke contacten (i.e. via docenten, leerkrachten, jeugdleiders, …).
4.3 Focusgroepen 4.3.1 Opzet focusgroepen De focusgroep, ook wel groepsinterview genoemd, is een publiek forum waarin de vertrouwelijkheid van de individuele interviewsituatie – en ook die van de anonieme vragenlijst – ontbreekt. Idealiter worden focusgroepen gebruikt wanneer de onderzoeksvraag betrekking heeft op cultureel of sociaal geaccepteerde manieren van spreken (Lucassen & Hartman, 2007). Het doel van een focusgroepmethode is vaak om een dienst, product, campagne of programma voor een doelgroep te ontwikkelen dan wel evalueren (Stewart et al., 2007). Waar een individueel interview geschikt is om persoonlijke verhalen uit te diepen en de persoonlijke context te begrijpen, is een groepsinterview geschikt om een bepaald onderwerp in de breedte te verkennen en de diversiteit van meningen te achterhalen. Het grote voordeel van een focusgroep is dat de participanten elkaar stimuleren om verder te kijken dan zijn of haar eigen visie (Evers, 2007).
20
In dit onderzoek gaan de focusgroepen dieper in op de resultaten van de survey en bieden ze de mogelijkheid om ruwe conclusies en aanbevelingen te verkennen, formuleren en toetsen. Er worden focusgroepen georganiseerd met kinderen, tieners en jongeren, evenals met professionele en nietprofessionele intermediairen. Deze laatste twee groepen komen op hun eigen specifieke manier met de doelgroep in contact en bezorgen ons hun aparte visie op het onderzoeksonderwerp. Samen met de informatie die wordt verkregen van de doelgroep wordt op die manier een rijker en meer gevarieerd beeld gevormd. De combinatie van de resultaten van het kwantitatieve en het kwalitatieve luik, biedt ons ten slotte een totaalbeeld op de onderzoeksvragen van dit project. 4.3.2 Afname focusgroepen Bij het opstellen van de focusgroepen wordt gedifferentieerd naargelang de doelgroep: kinderen, tieners, jongeren, professionele intermediairen en niet-professionele intermediairen. Deze laatste groep (bv ouders of jeugdleiders) zijn op een meer impliciete manier bezig met jeugdinformatie. Voor elke specifieke focusgroep wordt zowel de inhoud als de aanpak zorgvuldig aangepast en uitgewerkt. De grote inhoudelijke lijnen en onderwerpen echter komen in alle focusgroepen terug (bv. de eerste informatiebron, de betrouwbaarheid van de informatiebron, digitale sociale media, traditionele media, etc.). Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een draaiboek met topiclijst. Daarnaast worden per focusgroep een aantal accenten gelegd en een aantal uitbreidingen gemaakt die specifiek van belang zijn voor die doelgroep. De aanpak is eveneens op maat en niveau van de doelgroep gemaakt. Zowel de opbouw als het taalgebruik en de benadering is verschillend. De negen gerealiseerde focusgroepen hebben gemiddeld vijf deelnemers met een range van twee tot elf deelnemers en de gemiddelde duur is 75 minuten. Elke focusgroep wordt geleid door dezelfde gespreksleider. Daarnaast is er telkens een verslagnemer aanwezig en worden de groepsinterviews, na mondeling akkoord van de deelnemers, opgenomen met een audiorecorder. 4.3.3 Steekproef In totaal werden negen focusgroepen gerealiseerd. De twee focusgroepen met kinderen vonden plaats in een lagere school in Drongen. Een klas van het vierde leerjaar werd in twee gesplitst en nam deel aan een focusgroep in afzonderlijke lokalen. Deze twee focusgroepen bevatten respectievelijk tien en elf kinderen van tien jaar. Een eerste focusgroep met zes tieners vond plaats thuis bij één van de onderzoekers. De leeftijd in deze focusgroep was 14 jaar en bestond uit drie meisjes en drie jongens. De andere focusgroep met tieners vond plaats in een VKSJ-lokaal. Hier namen acht meisjes tussen 12 en 15 jaar aan deel. Ook met jongeren organiseerden we twee focusgroepen. Op de eerste focusgroep echter daagden vijf deelnemers niet op, met als gevolg dat we een dubbelinterview hielden met de twee aanwezige jongeren, beide studenten hoger onderwijs. De tweede focusgroep met acht jongeren, studenten van HoGent, verliep zonder problemen. Beide focusgroepen met jongeren tussen 20 en 22 jaar vonden plaats in een lokaal van de HoGent. Naast deze focusgroepen met de doelgroep zelf wilden we de intermediairen die op professionele basis of privé-gerelateerd in contact komen met kinderen, tieners en jongeren aan het woord laten. We organiseerden twee focusgroepen met professionele intermediairen. Beide groepsgesprekken van vijf en drie deelnemers vonden plaats in een lokaal van de HoGent. Drie preventiewerkers, één vormingswerkers, één klinisch psychologe, één lector, één opvoeder en één medewerker van de jeugddienst waren aanwezig. De focusgroep met zes niet-professionele intermediairen vond plaats in
21
een lokaal in een middelbare school. Deze bestond uit twee opvoeders, twee leerkrachten en twee ouders. De rekrutering voor de focusgroepen was geen evidentie. Verscheidene keren moest een focusgroep worden afgelast omwille van een te klein aantal of geen inschrijvingen. Vandaar onze keuze om met elke doelgroep twee focusgroepen te organiseren, met uitzondering van de niet-professionele intermediairen.
5 Resultaten 5.1 Resultaten survey 5.1.1
Algemene beschrijving
5.1.1.1 Steekproefbeschrijving We bereikten met onze survey in totaal 618 kinderen, tieners en jongeren. Zoals boven aangegeven, hebben we de steekproef voor praktische redenen onderverdeeld in drie subgroepen op basis van leeftijd. Onze steekproeven uit deze drie doelgroepen hebben de volgende karakteristieken: Kinderen Zoals al aangestipt splitsten we de respondentengroep in drie leeftijdscategorieën. De steekproef van de jongste leeftijdscategorie – 8 tot 11 jarigen – heeft de volgende karakteristieken. Van onze totale steekproef zijn 46 % meisjes (6 missing values). Van de 237 respondenten in dat leeftijdscohort, lopen 224 kinderen regulier onderwijs. Er werden bijgevolg 13 kinderen uit buitengewoon lager onderwijs ondervraagd. Bij de kinderen was het bevragen van buitengewoon onderwijs minder evident. Minder zinvol is het om te spreken over de verschillende leerjaren. In het buitengewoon onderwijs spreekt men immers over opleidingstypes en in methodescholen, goed voor een goede 28% van de steekproef, wordt over leefgroepen gesproken en die beslaan vaak meerdere traditionele leerjaren. 224 250 200 150 100 50 0
13
Regulier onderwijs
Buitengewoon onderwijs
Figuur 2: Kinderen per onderwijstype.
22
Als we kijken naar de leeftijd van onze jongste respondenten, zien we dat de gemiddelde leeftijd een dikke tien jaar is (N=236 met standaardafwijking 1,297). Hoewel we hier praten over de leeftijdsgroep van 8 tot en met 11 jaar, vinden we toch een aanzienlijk aantal kinderen van elf jaar en meer (figuur 3). 39 kinderen zijn twaalf jaar of ouder (de oudste respondent is 14 en een half) omdat alle kinderen in een klas- of leefgroep de zelfde vragenlijsten kregen voorgeschoteld.
68
80 54
60 40
56 29
18
10
20
1
0 8
9
10
11
12
13
14
Figuur 3: Leeftijdsverdeling van de leeftijdsgroep van de kinderen.
Een grote invloed op informatiestromen is ongetwijfeld ook de afkomst van de kinderen. Om de jongste respondenten niet te vermoeien met vragenbatterijen over afkomst van ouders, of zelfs grootouders, kozen we ervoor om te bevragen naar de taal die men thuis gebruikt. Taal heeft immers ook een grote invloed op informatiegedrag. We vroegen de respondenten of ze al dan niet Nederlands spraken thuis, en welke andere taal er dan eventueel werd gesproken. We zien dat slechts drie kinderen aangeven dat ze thuis exclusief een andere taal spreken (Duits, Frans en Spaans). Meer kinderen geven aan dat ze thuis Nederlands spreken en dat er daarnaast ook nog een andere taal wordt gesproken, in totaal 38 kinderen. Echter, van die 38 kinderen nemen we er negen met een korreltje zout, want zij geven niet echt een andere taal aan, dan wel een Vlaams dialect. Van de overgebleven 29 respondenten die thuis naast Nederlands ook een andere taal spreken, vinden we voornamelijk Europese talen terug (Duits, Engels, Frans, Italiaans, Sloveens). Acht kinderen spreken nog andere talen thuis (Braziliaans Portugees, Afgaans, Koerdisch, Marokkaans en Turks (4)). Het adres van de school gebruikten we om te bepalen of de leerlingen vooral in stedelijk dan wel landelijk gebied vertoeven. Tabel 4 is een frequentietabel van respondenten volgens de clustertypologie van Dessoy, verder opgedeeld naar stedelijk dan wel landelijk gebied voor de leeftijdsgroep van 8 tot 11 jaar.
Tabel 4: Indeling van de leeftijdsgroep 8 tot 11 jaar volgens de clustertypologie van Dessoy, verder opgedeeld naar stedelijk of landelijk aan de hand van schooladres.
stedelijk
landelijk
clusters
respondenten
clusters
respondenten
grote steden
112
kleine gemeenten in Vlaams-Brabant
22
centrumsteden
18
kleine landelijke gemeenten
20
23
kleine steden
20
landelijke gemeenten
45
Totaal
150
Totaal
87
We vinden 150 kinderen terug in stedelijk gebied en 87 kinderen in landelijk gebied. Tieners De steekproef van de leeftijdsgroep 12 tot en met 16 jaar bestaat uit 199 respondenten. Omdat er in België een leerplicht is tot en met 16 jaar, enquêteerden we ook hier alle respondenten op de schoolbanken. Twee missing values buiten beschouwing gelaten, vinden we een mooie verdeling tussen de geslachten: 49% jongens en 51% meisjes. In dit leeftijdscohort konden we ook meer leerlingen uit het buitengewoon onderwijs bevragen. We vinden 31 respondenten terug in het buitengewoon onderwijs. Alle 31 tieners zitten in opleidingsvorm 3. Deze opleidingsvorm biedt een algemene, sociale en beroepsgerichte vorming met het oog op de integratie in een gewoon leef –en arbeidsmilieu("www.vlor.be," 2012). We spreken dus over een kwetsbare groep waarvan toch wordt verwacht dat ze later ten volle maatschappelijk participeren. Voor jeugdinformatiewerkers is dit bijgevolg een belangrijke doelgroep.
168 200 31
100 0
Figuur 4: Tieners per onderwijstype.
24
De andere 168 respondenten vinden we terug in het reguliere onderwijssysteem, in de eerste vier leerjaren (figuur 5).
168
200 150 100
62
53
33
50
20
0
Figuur 5: Tieners regulier onderwijs per niveau.
Kijken we naar de leeftijd van de respondenten, dan vinden we een range van 11 tot 17 jaar. We vinden dus een paar uitschieters buiten de bepaling van de leeftijdsgroep 12 – 16 jaar om dezelfde redenen als bij de jongste groep. We vinden een gemiddelde leeftijd van iets meer dan 14 jaar (N = 199 en standaard afwijking 1,434). 47
50 40
43
45
30
30
22
20 10
11 1
0 11
12
13
14
15
16
17
Figuur 6: leeftijdsverdeling van de groep tieners.
Vervolgens hebben we nog data over de taal die deze tieners thuis spreken. We vinden tien leerlingen die thuis geen Nederlands spreken. Opnieuw vinden we onder hen vooral West-Europese talen terug (4 x exclusief Frans, 2 x Frans met Spaans of Engels, 1 x Fins en 1 x Portugees). Blijven nog over Arabisch en Slovaaks. Elf tieners spreken naast Nederlands nog een andere taal thuis. We vinden negen maal Turks, ook onmiddellijk de grootste groep van de tweetalige. Verder spreken er vijf ook Frans thuis, drie Engels, eentje zowel Frans als Engels, en telkens één maal Kosovaars, Marokkaans en Albanees.
25
Ten slotte delen we de groep in naar landelijk of stedelijk gebied (zie tabel 5). Tabel 5: Indeling van de middelste leeftijdsgroep naar stedelijk of landelijk gebied.
stedelijk clusters
landelijk respondenten
clusters
respondenten
grote steden
75
kleine gemeenten in Vlaams-Brabant
-
centrumsteden
39
kleine landelijke gemeenten
-
kleine steden
75
landelijke gemeenten
10
Totaal
189
Totaal
10
We vinden bijgevolg slechts 10 respondenten van deze leeftijdsgroep terug in landelijk gebied. Jongeren Bij de oudste groep hebben we dezelfde achtergrondinformatie verzameld, aangevuld met de woonsituatie en werk en/of opleidingssituatie van de respondent. We verzamelden surveys van 182 respondenten in deze groep. We verzamelden opnieuw een groot aantal enquêtes in het middelbaar onderwijs, zowel buitengewoon als regulier, maar gingen verder nog op zoek naar respondenten bij de VDAB en Hogeschool Gent. Zo hebben we ook een groep werkloze jongeren en een groep van hoger opgeleide jongeren in de steekproef. We kijken eerst naar de verdeling meisjes/jongens in deze groep. We vinden een ietwat ander beeld dan bij de vorige leeftijdsgroepen. We vinden namelijk veel meer meisjes terug in de steekproef dan jongens (60% meisjes en 40 % jongens). We zien dat deze afwijking het kleinst is als we enkel kijken naar de schoolgaande jeugd. In het secundair onderwijs vinden we namelijk 42% jongens tegenover 50% meisjes (N = 127 en 10 missing values). Het grote verschil tussen de geslachten werd vooral veroorzaakt door de studenten van de Hogeschool Gent, omdat de opleiding orthopedagogie vooral meisjes aantrekt. Op een groep van 32 studenten vinden we slechts vijf jongens terug. Als we naar leeftijd kijken in deze leeftijdsgroep, vinden we een gemiddelde van 19 jaar (standaard afwijking 1.89, N = 177). Opnieuw zijn er een paar uitschieters die eigenlijk te oud zijn voor deze studie zoals in het begin bepaald. Opnieuw, omdat we groepen bevraagd hebben, nemen we ook die respondenten mee. We vinden ze vooral terug in onze groep werkzoekenden. Daar vinden we 7 respondenten ouder dan 22 jaar. 3 daarvan zitten aan HoGent en één vinden we terug in het Buitengewoon onderwijs.
26
59 60 50
42
40 30 20
22 16
12
11
9
10
8 1
0 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Figuur 7: Leeftijdsverdeling in de groep 16+.
Kijken we naar de gezinssituatie van deze groep, vinden we voor de overgrote meerderheid (173 respondenten) dat ze nog thuis wonen. Tenminste, de domicilie staat nog op het adres van de ouderlijke woonst. Dat kan dus ook betekenen dat ze in de week op kot zitten maar de weekends thuis doorbrengen. Vier respondenten wonen zelfstandig en drie respondenten delen de woonst met partner of vrienden. Van deze groep, vonden we vijf respondenten bij de VDAB. De jongste onder hen is 18 jaar, de oudste 24 jaar. Eentje loop TSO in het zesde jaar en één respondent loopt school in het buitengewoon onderwijs. Beide zijn 18 jaar oud. 163 jongeren in onze steekproef gaan naar school of volgen een (voortgezette) opleiding. Twaalf jongeren volgen geen opleiding (meer) en zijn ook niet aan het werk. Twee werkende jongeren vervolledigen de steekproef. Kijken we naar opleidingstypes, dan lopen de meeste respondenten middelbaar onderwijs (127 respondenten). 47 jongeren volgen ASO. 46 volgen er TSO. 13 volgen KSO. 19 volgen BuSO. Eéntje zit in het zevende jaar beroepsonderwijs. We ronselden 34 respondenten die hoger onderwijs volgen. Allen behalve één studeert orthopedagogie aan HoGent. Eéntje zit in het derde jaar Sociaal Werk.
200 150 100 50 0
163 47
46
13
1
19
34
3
Figuur 8: Opleidingen van de jongeren die nog een opleiding volgen.
Vervolgens vroegen we ook in deze groep naar de moedertaal, dan wel gebruikstaal thuis. Slechts drie respondenten geven aan dat er thuis geen Nederlands wordt gesproken, maar respectievelijk Albanees, Frans en Turks. 178 respondenten geven aan dat er thuis wel Nederlands wordt gesproken. 15 respondenten gebruiken thuis ook nog een andere taal. Opnieuw zijn Frans en Engels goed
27
vertegenwoordigd (4 x Frans, 4 x Engels). 5 jongeren spreken ook Turks thuis. Tenslotte vinden we nog telkens één keer Kosovaars en Cambodjaans. Ten slotte delen we ook deze groep in naar landelijk of stedelijk gebied (zie tabel 6). Tabel 6: Indeling naar landelijk of stedelijk gebied van de leeftijdsgroep 16+.
stedelijk clusters
landelijk respondenten
clusters
respondenten
grote steden
138
kleine gemeenten in Vlaams-Brabant
-
centrumsteden
17
kleine landelijke gemeenten
-
kleine steden
20
landelijke gemeenten
6
Totaal
175
Totaal
6
Slechts 6 respondenten van onze steekproef kunnen we in landelijk gebied classificeren (1 missing value). 5.1.1.2 Relevantie van de cases We willen uiteraard weten of de cases die we gebruikten om het informatieverwerkingsgedrag van kinderen, tieners en jongeren onder de loep te nemen, relevant zijn voor de doelgroep. Elke case is gelieerd aan een bepaald thema dat relevant zou moeten zijn in de betreffende ontwikkelingsfase van de jongere (De Clerck et al., 2008; "Jongerengids.be," 2010). In onze survey kunnen we het dichtof ver-van-mijn-bed-show gehalte van de cases toetsen door middel van de vraag of ze dezelfde informatievraag al eens hadden gehad. Kinderen Kijken we bij de jongste groep of ze al eens dezelfde vraag hebben gehad, vinden we dat voor alle cases met slechts één uitzondering meer dan de helft van de kinderen aangeven dat ze al eens dezelfde vraag hebben gehad. Enkel de informatievraag over verliefdheid scoort net onder de 50%. De drie cases die het meest herkenbaar zijn voor de kinderen gaan over leuke dingen doen in je vrije tijd, studierichtingen en het milieu.
28
studierichting:
83,50%
milieu:
83,40%
leuke dingen doen in je vrije tijd:
82,90%
gezondheid:
68,80%
vriendschap:
64,30%
veilig online:
59,00%
de dood:
58,10%
kinderrechten:
57,50%
problemen thuis:
53,60%
verliefdheid:
47,80%
Figuur 9: Percentage kinderen die zich dezelfde vraag al eens hebben gesteld.
We kunnen besluiten dat de situaties algemeen beschouwd erg relevant zijn voor deze leeftijdsgroep. Als we zoeken voor verschillen tussen respondentengroepen op basis van achtergrondvariabelen, vinden we een statistisch significant verschil op basis van geslacht (t(202)=3.3, p=.001). Meisjes geven aan gemiddeld al meer dezelfde vraag gehad te hebben als in de situaties (M=7.1, SD=2.1) dan jongens (M=6.1, SD=2.2). Tieners Vanaf de middengroep konden de respondenten in hun antwoord op de vraag of ze zelf al eens deze informatievraag hadden gehad, ‘nooit’, ‘zelden’, ‘soms’ of ‘vaak’ aangeven. Om de relevantie van de cases te testen, kijken we of de tieners ooit al eens dezelfde informatievraag gehad hebben. We hercoderen deze variabele en stoppen ‘zelden’, ‘soms’, ‘vaak’ in dezelfde groep ‘ooit’, want een bepaalde informatievraag komt misschien maar één keer voor in je leven of een lange tijdspanne. studierichting geld verdienen en beheren seks en gezondheid milieu veilig online vriendschap pesten religie drugs en alcohol het gerecht, de wet
91,10% 82,70% 76,30% 70,80% 68,80% 61,40% 58,30% 58,20% 50,00% 48,90%
Figuur 10: Percentage tieners die ooit al eens dezelfde infovraag hebben gehad.
We vinden dat alle, behalve één case relevant zijn voor meer dan de helft van onze tienerrespondenten. De case die met 49% onder de helft scoort, gaat over in aanraking komen met politie. De meest relevante cases voor de tieners in onze steekproef gaan over een studierichting 29
kiezen en geld verdienen en beheren, met de studierichting veruit op kop als meest relevante case. Zelfs meer dan driekwart van de respondenten geeft aan daar soms of vaak mee bezig te zijn. Let wel, de enquêtes werden allemaal afgenomen rond de maand mei en dit is traditioneel de periode vóór de eindexamens. Daarom hoeft het niet te verwonderen dat dit thema menig leerlingen bezig houdt. Na de eindexamens komt dan weer een lange zomervakantie waarin traditioneel geld kan verdiend en uitgegeven worden. Mei is dan ook voor velen de periode bij uitstek om een studentenjob te vinden voor tijdens de zomervakantie. Vragen over seks en gezondheid, en veilig online houden meer dan de helft van de respondenten soms of vaak bezig. Jongeren De oudste groep kreeg ook deze vraag bij elke case voorgeschoteld met dezelfde antwoord categorieën als de tieners. Of ze ooit al eens dezelfde informatievraag hebben gehad, vinden we de volgende verdeling (figuur 11): studierichting werken en solliciteren seks en gezondheid vrije tijd gezondheid veilig online geld verdienen en beheren wonen politiek relaties
98,10% 92,50% 89,90% 79,40% 78,70% 74,60% 68,40% 64,50% 61,10% 60,10%
Figuur 11: Percentage jongeren die ooit al dezelfde infovraag hadden.
We vinden in alle gevallen dat een overgrote meerderheid ooit al naar gelijkaardige informatie op zoek ging. In zes van de tien gevallen is dit zelfs driekwart van de respondenten of meer. Informatie over werken en solliciteren, seks en gezondheid, en studierichting hebben negen op tien respondenten al opgezocht. Opnieuw springt het thema ‘studierichting’ in het oog met bijna 100% van de respondenten. Meer dan 92% zegt daar zelfs soms of vaak mee bezig te zijn. Bijna drie op vier respondenten geeft ook aan soms of vaak bezig te zijn met informatie rond seks en gezondheid. Aan de andere kant van het spectrum vinden we politiek en relaties. Meer dan drie op vijf jongeren zegt daar zelden of nooit een informatievraag rond te hebben. Een interessant gegeven is om te kijken voor wie die cases nu extra relevant zijn. Daarvoor gaan we op zoek naar associatie tussen de relevantie van de cases en verschillende achtergrondvariabelen die we voor handen hebben. Differentiatie naar geslacht We vinden een opvallend patroon als we kijken naar associatie tussen de relevantie van elke situatie afzonderlijk en geslacht van de respondent. We vinden namelijk meer cases waar meisjes zich significant meer vragen stellen dan jongens, en dit overheen alle leeftijdsgroepen. Tabel 7 somt de cases op waarbij significant meer meisjes dan jongens ooit al eens dezelfde informatievraag hebben gehad. Alle situaties waarbij we een p-waarde onder .05 vonden, zitten in de tabel. De andere 30
situaties, waarbij we geen significant verband tussen relevantie van de situatie met geslacht van de respondent vonden, werden niet opgenomen. Tabel 7: Significante verbanden tussen dezelfde infovraag hebben en geslacht.
²
Leeftijdsgroep Thema
kinderen
Tieners
Jongeren
p
leuke dingen doen in je vrije tijd 9,863
0,002
problemen thuis
4,001
0,045
gezondheid
10,477 0,001
vriendschap
15,803 0,000
verliefdheid
5,006
0,025
religie
7,735
0,005
studierichting
4,222
0,04
seks en gezondheid
12,422 0,000
geld verdienen en beheren
4,38
0,036
studierichting
4,568
0,033
gezondheid
18,357 0,000
We vinden dat voor alle thema’s waar significante verbanden worden gevonden, het de meisjes zijn die vaker deze vragen hebben dan de jongens. Tenminste, voor alle thema’s behalve één: bij de tieners vinden we dat het uitgesproken de jongens zijn die vaker dezelfde infovraag hebben rond seks en gezondheid dan de meisjes. Bovendien is dit ook één van de sterkere verbanden aangezien de coëfficiënt de op 2 na hoogste is. Dit verschil verdwijnt echter bij de jongeren en kan dus wijzen op een ontwikkelingsfase. Differentiatie naar onderwijssituatie Een interessante bevinding uit de database van de jongste groep is dat we zien dat er significant meer kinderen uit buitengewoon onderwijs van die leeftijdsgroep zich vragen stellen over verliefdheid (Chi kwadraat = 5.35 en p-waarde = .021). We vermoeden echter een bias waarbij we de mogelijke verklaring in de methodologie moeten zoeken. Bij het afnemen van de vragenlijsten in klassen buitengewoon onderwijs, werden niet alle situaties ingevuld. In overleg met de leerkracht of opvoeder werden een vijftal situaties uitgekozen, relevant aan hun leefwereld. Een recent klasgesprek, opdracht of lesonderwerp doet de leerkracht dus gelieerde situaties kiezen waar de leerlingen zich op hun beurt meer mee identificeren. Daarenboven merken we op dat we slechts 13
31
leerlingen tellen uit het buitengewoon lager onderwijs. Voor de groep van de tieners vinden we geen significante verbanden tussen onderwijstype en relevantie van de cases. In de oudste groep zoeken we verbanden met onderwijs/werksituatie en woonsituatie. We vonden geen significante verbanden tussen het volgen van een opleiding en relevantie van de cases. Ook voor de woonsituatie konden we geen significante verbanden vaststellen met het hebben van dezelfde informatievraag. Misschien konden significante verbanden worden vastgesteld mits een grotere groep jongeren die geen opleiding (meer) volgen en een grotere groep uit huis wonende jongeren. Het valt wel op dat voor de situatie over seks en gezondheid we geen enkele respondent vinden buiten het middelbaar onderwijs die zich deze vraag nog nooit heeft gesteld, terwijl er 15 jongeren binnen het middelbaar onderwijs aangeven zich deze informatievraag niet te hebben gesteld. Ook wat betreft vrije tijd (X² = 7.996 en p-waarde = 0.005), gezondheid (X² = 8.425 en pwaarde = 0.004) en wonen (X² = 3.925 en p-waarde = 0,048) vinden we significant meer jongeren met dezelfde vraag buiten het middelbaar onderwijs. Differentiatie naar landelijk vs. stedelijk We zoeken significante verbanden tussen relevantie van de situaties en jongeren die school lopen in stedelijk/landelijk gebied. Bij de kinderen vinden we opnieuw op de verliefdheidsvraag een zwak maar significant verband waarbij kinderen uit landelijk gebied aangeven vaker die informatievraag te hebben gehad (X² = 4.038 en p-waarde 0.044). Een gelijkaardig zwakker verband vinden we bij de situatie van de kinderrechten (X² = 3,962 en p-waarde = 0,047). Hier spreken we echter niet van een bias, omdat we kinderen in de steekproef opnamen van vijf verschillende scholen uit vijf verschillende gemeentes. Voor de groep tieners konden geen significante verbanden worden vastgesteld vanwege een te kleine groep van kinderen die school lopen in landelijk gebied. Daarenboven lopen alle tieners er in onze sample buitengewoon onderwijs. Hetzelfde geldt voor de leeftijdsgroep van de jongeren. Differentiatie naar leeftijd We vragen ons af of in de verschillende groepen de relevantie van de situaties stijgt dan wel daalt met de leeftijd van de respondent. Bij de kinderen vinden we geen significant verband tussen de leeftijd in jaren en de relevantie van de situaties (r =.109 en p = .116). Ok als we herrekenen naar leeftijd in maanden, en dus zo de leeftijd nauwkeuriger bepalen, vinden we dezelfde niet-significante waarden terug. Ook voor de tieners vinden we geen enkel verband tussen leeftijd en zichzelf deze infovragen stellen. Enkel bij de jongeren vinden we een significant, positief maar eerder zwak verband. Het verband toont net het sterkst als we de variabele ‘leeftijd in maanden’ in plaats van ‘leeftijd in jaren’ gebruiken (r = .242 en p = .003). Enkel bij de oudste groep kunnen we dus besluiten dat hoe ouder onze jongeren worden, hoe vaker ze zichzelf al ooit een gelijkaardige infovraag hebben gesteld als in de voorgeschotelde situaties. Omdat het echter eerder een zwak verband is, en we geen significante verbanden vinden bij de jongere groepen, nemen we aan dat er nog andere variabelen dan leeftijd meespelen voor het hebben van dezelfde vraag of niet. 5.1.1.3 Informatieverwervingsgedrag De eerste onderzoeksvraag luidt: “Hoe wordt informatie verspreid via het sociale netwerk van kinderen tieners en jongeren?” Daarom willen we in de eerste plaats weten waar ze informatie 32
vandaan halen als daar een behoefte naar is. Welke infobronnen worden geraadpleegd en welke infobronnen niet? We willen ook kijken hoe de informatiedoorstroom is in de netwerken van jongeren. Daarbij zien we netwerk in een brede context van informatienetwerk. Het bestaat dus niet alleen uit fysieke personen, maar ook andere informatiedragers behoren tot dat informatienetwerk zoals online bronnen, organisaties en traditionele media. In onze survey gaan we uit van een thematische informatiebehoefte, ingeleid door een herkenbare situatie. Willen we informatieverspreiding in het netwerk van jongeren, tieners en kinderen beter begrijpen, dan willen we ook weten hoe informatie tussen verschillende bronnen wordt uitgewisseld, vergeleken en welke bronnen men links laat liggen. Vervolgens kijken we wat de respondenten aangeven van waar info hen bereikt zonder dat ze daarvoor zelf om hebben gevraagd. Ten slotte lieten we de respondenten ook een waardeoordeel vellen over de infobronnen. We vroegen hen immers bij welke infobron ze eerst te rade zouden gaan en welke infobron volgens hen de beste informatie zou opleveren. 5.1.1.4 Bekendheid van de infobronnen Elke respondent werd gevraagd om bij de eerste situatie aan te duiden welke infobronnen ze kenden. De informatiebronnen die niet bekend waren, konden ze doorstrepen.
Eén van mijn ouders
98,7%
1,3%
Vriend(in)
98,7%
1,3%
Leerkracht
96,2%
3,8%
Leider of trainer
94,9%
5,1%
CLB
65,8%
Jongerengids
34,2%
29,1%
70,9%
Kinder- en jongerentelefoon
78,5%
21,5%
Bibliotheek
95,8%
4,2%
TV, Radio, Krant
97,5%
2,5%
Tijdschrift
94,1%
Folders/brochures/flyers
5,9%
87,3%
Sociale media
12,7%
73,8%
Google
26,2% 97,9%
0%
10%
20%
30% Ja
40%
50%
2,1% 60%
70%
80%
90%
100%
Neen
Figuur 12: Bekendheid van de infobronnen bij de kinderen.
75 procent van de kinderen geeft aan sociale media zoals Netlog te kennen. 70 procent van de kinderen geven aan dat ze Jongerengids niet kennen. Opvallend is dat het CLB bij meer dan 1 op 3 niet gekend is. De Kinder- en Jongerentelefoon (het huidge Awel) is dan weel wel heel goed gekend bij de kinderen.
33
Bij de oudere groepen is het CLB wel al bekender en scoort geen enkele keer méér dan tien procent op de waarde ‘niet gekend’. Bij de oudere leeftijdsgroepen zijn ook de sociale media beter gekend. Slechts tussen één en twee procent van de respondenten ouder dan 12 jaar geven aan daar niet mee bekend te zijn. Slechts een kwart van de tieners en jongeren kennen de Kinder- en jongerentelefoon niet, terwijl slechts een kwart van de tieners en een derde van de jongeren het Jongeren Informatiepunt kent. De overige frequenties volgen de trend van de jongste groep (figuur 13 en 14).
Eén van mijn ouders
98,50%
1,50%
Vriend(in)
98,50%
1,50%
Leerkracht
98,50%
1,50%
Leider of trainer
94,50%
CLB
5,50%
97,00%
Jongerengids
3,00%
36,70%
63,30%
Kinder- en jongerentelefoon
75,90%
Jongeren informatiepunt
24,10%
23,60%
76,40%
Bibliotheek
97,50%
2,50%
TV, Radio, Krant
98,00%
2,00%
Tijdschrift
97,00%
3,00%
Folders/brochures/flyers
91,00%
9,00%
Sociale media
99,00%
1,00%
Google
99,50%
0,50%
0%
10%
20%
30% Ja
40%
50%
60%
Neen
Figuur 13: Bekendheid van de infobronnen bij de tieners.
34
70%
80%
90%
100%
Eén van mijn ouders
99,40%
0,60%
Vriend(in)
98,30%
1,70%
Leerkracht
95,60%
Leider of trainer
4,40%
89,50%
CLB
10,50%
92,80%
Jongerengids
27,60%
7,20% 72,40%
Kinder- en jongerentelefoon
71,30%
Jongeren informatiepunt
28,70%
37,00%
63,00%
Bibliotheek
95,60%
4,40%
TV, Radio, Krant
96,70%
3,30%
Tijdschrift
96,70%
3,30%
Folders/brochures/flyers
97,80%
2,20%
Sociale media
98,30%
1,70%
100,00%
0,00%
Google 0%
10%
20%
30% Ja
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Neen
Figuur 14: Bekendheid van de infobronnen bij de jongeren.
We vinden ook enkele significante verbanden terug tussen de bekendheid van de infobronnen en onze achtergrondvariabelen. Bij de kinderen vinden we namelijk dat KJT bekender is bij de meisjes (M=.9, SD=.4) dan bij de jongens (M=.7, SD=.4) (t(229)=2.1, p=.036). Bij de tieners zijn het ook de meisjes (M=.5, SD=.5) die aangeven meer bekend te zijn met de jongerengids dan de jongens (M=.3, SD=.4) (t(192)=3.48, p=.001). Verder bij de tieners zien we de bekendheid van de jongerengids ook toenemen met de leeftijd (t(187)=-3.89, p=.000). 1 op 2 oudere tieners zegt de jongerengids te kennen (M=.5, SD=.5), terwijl dat voor de jongere tieners maar 1 op 4 is (M=.2 en SD =.4). Een opvallende bevinding bij de tieners is dat we constateren dat het JIP (t(197)=-3.63, p=.000) en de jongerengids (t(197)-4.04, p=.000) bij tieners uit buitengewoon onderwijs (resp. M=.5, SD=.5 en M=.7 en SD=.5) beter bekend zijn dan bij de leerlingen uit regulier onderwijs (resp. M=.2, SD=.4 en M=.3, SD=.5). Wat het jongereninformatieaanbod betreft bij de groep van de jongeren, vinden we ook significant terug dat de bekendheid toeneemt met de ouder worden. We vinden namelijk voor KJT (t(92)=-3.68, p=.000), Jongerengids (t(125)=-2.59, p=.011) en JIP (t(84)=-3.11, p=.003) dat ze beter bekend zijn onder de schoolverlaters dan onder de schoollopers. Dergelijke significante verbanden tussen buitengewoon onderwijs en regulier onderwijs konden we voor de groep jongeren niet vast stellen. 5.1.1.5 Populariteit van de infobronnen We kijken eerst naar de populariteit van de verschillende infobronnen overheen alle situaties. Eerst kijken we naar hoeveel infobronnen gemiddeld door de respondenten worden geconsulteerd en of we eventueel een verband vinden met de gemeten achtergrondvariabelen. Bij de kinderen vinden we dat meisjes overheen alle situaties gemiddeld 35 infobronnen raadplegen (SD=14.47) en jongens 33 (SD=15.79). Dit is echter geen statistisch significant verschil (t(199)=.95, p = .346). Wel vinden we duidelijk verband tussen leeftijd van de respondent en gemiddeld aantal geconsulteerde infobronnen. We vinden namelijk dat de oudere respondenten (129 maanden en 35
ouder) significant (t(202)=3.60, p = .000) meer bronnen (M=37,9, SD=15.0) raadplegen dan de respondenten onder 129 maanden (M=30.4, SD=14.7). Meer nog, we vinden dit patroon significant bevestigd voor bijna alle situaties afzonderlijk, behalve bij infobehoeftes rond vrije tijd (t(217)=1.628, p = .105) en problemen thuis (t(230)=1.96, p = .051). Tenslotte, statistisch significant op het 90% niveau (t(204)=-1.94, p=.053), vinden we dat landelijke kinderen een pak meer bronnen consulteren (M=36.7, SD=14.8) dan de jongeren uit de stad (M=32.5, SD= 15.2). We willen dus weten over alle cases heen, waar meest info gezocht wordt als het van onze respondenten afhangt. 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00
Folders/ Sociale Tijdschrif TV/radio Bibliothe brochure media ten /krant ek s/flyers
Andere Jongeren organisat gids ie
Andere Leider/tr Leerkrac volwasse Vrienden Ouders ainer ht ne
Google
Andere website
Kinderen
6,12
1,09
,75
1,01
1,41
1,47
2,28
1,57
,58
,43
,69
2,78
,81
3,30
4,31
7,09
Tieners
7,43
1,63
1,67
1,73
1,80
1,25
1,79
,27
,62
,32
,37
1,58
1,38
,48
3,73
3,81
5,78
Jongeren
8,23
1,76
2,08
4,25
2,49
1,76
,75
,59
,22
,43
1,08
1,31
1,78
,45
1,68
5,03
6,10
JIP
KJT
CLB
Figuur 15: Gemiddeld gebruik van de infobronnen over alle situaties per leeftijdsgroep.
We vinden een licht gewijzigde situatie ten opzichte van de eerdere Vlaamse onderzoeken uitgevoerd door (Custers en Mortelmans, 2006; De Clerck et al. 2008). Onze respondenten geven namelijk aan dat zij vaker dan fysieke personen zoals vrienden en ouders google zouden raadplegen bij elke situatie. Opvallend, hoe ouder de respondentengroep, hoe meer google in het zoekpatroon naar voor komt. Terwijl de jongste groep gemiddeld maar zes keer google raadpleegt over de tien cases heen, vinden we respectievelijk meer dan zeven en meer dan acht keer voor de midden- en de oudste groep. Hoewel google als infobron heel sterk naar voor komt, merken we wel op dat de jongste groep aangeeft toch nog vaker te checken bij de ouders. Daar gaan ze gemiddeld zeven keer op tien informeren. Ook bij de andere leeftijdsgroepen nemen de ouders onder de groep van personen in je sociale omgeving een prominente plaats in. De twee oudere groepen gaan immers ongeveer zes keer op tien bij de ouders checken. De tweede plaats in de categorie sociale omgeving wordt ingenomen 36
door de vriendengroep. Terwijl de twee jongste groepen gemiddeld vier keer op tien checken bij de vrienden, gaan de oudste respondenten dit voor de helft van alle cases doen. De volgende in rij qua populariteit om info te zoeken zijn de leerkrachten. Dit is duidelijk zo voor de twee jongste groepen. Daar gaat men tussen drie en vier keer op tien informeren bij de leerkracht. Vanaf zestien jaar zien we dat echter afnemen. De jeugd die nog middelbare school lopen in de oudste groep gaan nog geen twee keer op tien informeren bij de leerkracht. Deze resultaten mogen echter niet zomaar naast elkaar worden gelegd en vergeleken. De online zoekmachine Google wordt het meest geraadpleegd, maar daarom is digitale informatie niet belangrijker dan informatie verkregen via het sociale netwerk. Wanneer immers de bronnen leerkracht, vrienden en ouders samen worden geteld, blijkt dat deze groep groter is dan de digitale infobronnen samen. Aan het andere eind van het spectrum vinden we duidelijk de verschillende organisaties. We zagen al dat ze ook minst bekend zijn, dus daarom hoeft het niet te verbazen dat er ook minst bij wordt geïnformeerd. Bij de organisaties vinden we voor de oudste groepen drie algemene informatieorganisaties: JIP, KJT, Jongerengids. De eerste stond voor de jongste groep respondenten niet tussen de opties. We vinden dat bij alle behalve één de jongeren een pak minder dan één keer op tien gaan informeren. Enkel bij de jongste groep komt de KJT met een half procent uit boven 1% als gemiddelde over tien situaties waar ze info zouden zoeken. Maar omdat een ongekende infobron uiteraard ook niet gebruikt kan worden, kijken we ook even enkel naar die respondenten die aangeven dat ze de KJT, JIP en/of Jongerengids wel kennen. Zij die deze bronnen kennen, maken zij er dan wel gebruik van? Als we enkel naar de groep kijken die aangeeft de overeenstemmende infobron te kennen, vinden we nog steeds een marginaal actief gebruik van die informatiebronnen. Wat betreft KJT, vinden we dat velen het kennen maar weinig er actief gebruik van maken. De groep die KJT kent, maakt er slechts gemiddeld minder dan twee maal op tien gebruik van. Voor de oudere groepen blijft dit nog steeds onder de één op tien. Ook van jongerengids.be maken zij die het kennen gemiddeld minder dan 1 keer op tien gebruik. Het jongeren informatiepunt komt voor de 16 plussers die het kennen wel gemiddeld boven één op tien keer uit. De mindere bekendheid van het lagere gebruik van de organisaties moet echter worden gekaderd binnen de alomtegenwoordigheid, beschikbaarheid en vanzelfsprekendheid van andere infobronnen zoals digitale bronnen en het sociale omgeving. Een ander opvallend patroon is dat de traditionele massamedia niet de duimen hoeven te leggen voor de digitale interactieve mediavormen. Zo blijkt dat onze kinderen eerder de bib, een tijdschrift of TV, radio en krant zouden opsnorren dan te gaan zoeken op vooraf gekende websites of via sociale media. Ook voor de tienergroep loopt het actief gebruik bij een informatiebehoefte tussen digitale media (met uitzondering van google) en traditionele massamedia ongeveer gelijk, tussen één en twee keer op tien gemiddeld. Bij de oudste groep zien we het gebruik van sociale media gemiddeld net boven twee maal op tien uitkomen. Een andere opvallende bevinding in deze groep is het actief gebruik van folders en brochures allerhande. Die blijken hier hun doel niet te missen, want de oudste respondenten geven aan er gemiddeld meer dan vier keer op tien gebruik van te maken. We kijken ook nog eens naar de samenhang tussen de gemeten achtergrondvariabelen en de infobronnen van keuze over alle situaties heen.
37
Kinderen We vinden zes statistisch significante verschillen tussen de groep landelijke kinderen en de groep stedelijke kinderen als we kijken naar het gemiddeld gebruik van elke infobron afzonderlijk over alle situaties heen. In vijf verbanden zien we duidelijk dat de landelijke kinderen die bron gemiddeld vaker aanwenden dan de stedelijke kinderen. Dat geldt voor andere websites (t(144)=-2.33, p=.021). Stadskinderen geven gemiddeld 0.8 (SD=1.6) keer aan te consulteren, terwijl platte landskinderen 1.5 (SD=2.3) keer een andere website bekijken. Wat sociale media (t(143)=-2.11, p=.036) betreft vinden we dat landelijke kinderen 1.1 (SD=1.9) keer daarop kijken, terwijl stadskinderen dat maar 0.6 keer doen (SD=1.4). Ook Jongerengids (t(132)=-2.38, p=.019) is bij de kinderen uit landelijk gebied met een gemiddelde score van 0.9 (SD=1.7) populairder dan bij de stadskinderen (M=0.4 en SD=1.1). Landelijke kinderen weten ook beter de organisaties (t(120)=-2.50, p=.014) te vinden (M=0.7, SD=1.4) dan de stadskinderen (M=0.3, SD=0.8). Landelijke kinderen vinden blijkbaar ook de leerkracht (t(218)=-3.2, p=.001) meer bereikbaar (M=4.0 en SD=2.8) dan de stadskinderen (M=2.8, SD=2.5). Eén infobron volgt hier de omgekeerde trend, want we vinden dat de stadskinderen op hun beurt dan weer vaker (M=1.7, SD=2.1) gebruik maken van TV, radio, krant dan de landelijke kinderen (M=1.1, SD=1.8). Op basis van geslacht vinden we bij de kinderen één significant verschil. We vinden dat de vrienden (t(215)=3.3, p=.001) voor de meisjes (M=5.0, SD=2.7) een belangrijkere infofunctie hebben dan voor de jongens (M=3.7, SD=2.7). Op basis van leeftijd vinden we zes significante verschillen tussen de ouderen groep kinderen en de jongere groep kinderen (mediaan = 130 maanden). Bij de infobronnen sociale media (t(160)=-3.18, p=.002), folders en brochures (t(195)=-3.46, p=.001), tijdschriften (t(195)=-2.36, p=.019), KJT (t(217)=-2.47, p=.014), CLB (t(171)=-3.3, p=.001) en de leerkracht (t(216)=-2.78, p=.006), zien we dat de oudere groep kinderen vaker gaat kijken dan de jongere groep kinderen. Tabel 8: Significante verbanden met gemiddelde en standaardafwijking tussen leeftijd en aantal maal een bepaalde bron consulteren over alle cases bij de kinderen.
Aantal maal een infobron consulteren * leeftijd Sociale Media onder 11 jaar boven 11 jaar Folders, brochures, flyers onder 11 jaar boven 11 jaar Tijdschriften onder 11 jaar boven 11 jaar KJT onder 11 jaar boven 11 jaar Leerkracht onder 11 jaar boven 11 jaar
N 120 99 121 98 118 100 120 99 119 99
M ,40 1,12 ,64 1,41 1,11 1,74 1,28 1,94 2,87 3,86
SD 1,246 1,950 1,516 1,710 1,787 2,102 2,000 1,926 2,487 2,785
Tieners Op basis van geslacht vinden we in de groep tieners drie significante verbanden terug. We zien namelijk dat de meisjes (M=7.1, SD=2.1) minder dan de jongens (M=7.7, SD=1.9) google zouden aanspreken als infobron (t(161)=-2.1, p=.038). Hetzelfde vinden we ook voor andere websites 38
(t(141)=-4.59, p=.000). Meisjes doen dit gemiddeld slechts .8 keer (SD=1.3), terwijl jongens over tien gevallen 2.2 keer een specifieke website zouden raadplegen (SD=2.5). Het omgekeerde is dan weer waar voor tijdschriften (t(144)=2.03, p=.044). daar vinden meisjes (M=2.2, p=2.4) vaker hun gading dan jongens (M=1.5, SD=2.1). Ook op basis van leeftijd vinden we bij de tieners enkele verschillen in de populariteit van de verschillende infobronnen over alle cases heen. Zo zien we dat het consulteren van een andere website dan google (t(159)=2.26, p=.025) net iets populairder is bij tieners jonger dan 14,5 jaar (M=2.0, SD=2.3) dan bij de oudere (M=1.2, SD=1.9). het omgekeerd is waar voor de vrienden (t(161)=-5.13, p=.000). Oudere tieners gaan daar vaker te rade (M=4.7, SD=2.1) dan de jongere tieners (M=3.0, SD=2.1). Jongeren Bij de jongeren vinden we op basis van geslacht slechts één significant verschil. Meisjes geven namelijk vaker aan folders of brochures (M=4.8, SD=3.1) te consulteren dan jongens (M=3.7, SD=2.8) (t(138)=2.10, p=.038). Verder vinden we bij de jongeren nog een duidelijk patroon wat betreft middelbaar onderwijs volgen of niet. Dit hangt uiteraard ook in grote mate samen met de leeftijd van de respondent en de keuzes die de respondent moet maken. Voor vier infobronnen vinden we dat de schoolverlaters significant meer die bron raadplegen dan de schoollopers: andere website (t(146)=-2.07, p=.040), folders (t(151)=-2.59, p=.010), bibliotheek (t(82)=-2.39, p=.019) en vrienden (t(151)=-3.17, p=.002). 5.1.1.6 Kwaliteiten van de infobronnen Naast populariteit lieten we de respondenten ook de kwaliteiten van de infobronnen beoordelen. Dat deden we door hen te vragen welke infobron zij in elke situatie als beste beschouwen en welke infobron ze eerst zouden raadplegen. Aansluitend bij de populariteit van de infobronnen vinden we dat alle leeftijdsgroepen ook afwisselend google of de ouders vaakst als eerst zouden raadplegen, dan wel de beste infobron vinden. Voor de jongste groep staat nog meest de ouders als eerste en beste op kop. Vanaf de leeftijd van twaalf jaar wordt die plaats duidelijk ingenomen door de zoekmachine google. Opvallend, google wordt op vier van de tien cases tot beste infobron gekozen door de jongste groep, terwijl ze slechts twee maal aan de top staat bij de eerst te raadplegen infobronnen. Google geeft dus volgens de kinderen betere info dan de ouders over zaken gelinkt aan het vrije tijdsaanbod, gezondheid, milieu en kinderrechten. Voor alle andere thema’s, behalve één zijn de ouders de beste infobronnen volgens diezelfde groep. Als het immers gaat over problemen thuis, dan gaan de kinderen raad vragen bij de Kinder- en jongerentelefoon. Bij die laatste case zijn de meningen echter meer verdeeld. Hoewel de KJT als eerste infobron bijna 24% van de kinderen aantrekt en als beste 36%, neemt google als eerste ook 13% en als beste 16% voor zijn rekening, een andere volwassene als eerste 17% en als beste 14% en een vriend of vriendin bijna 19% als eerste infobron. Opvallend is dat de kinderen aangeven dat bij problemen thuis de vrienden voor je klaar staan, terwijl de verkregen info maar door 6% van de kinderen als beste wordt beoordeeld.
39
60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Eerste Infobron: de dood
Eerste Infobron: gezondheid
Eerste Infobron: kinderrechten
Eerste Infobron: milieu
Eerste Infobron: problemen thuis
Eerste Infobron: studierichting
Eerste Infobron: veilig online
Eerste Infobron: verliefdheid
Eerste Infobron: vriendschap
Eerste Infobron: vrije tijd
Figuur 16: Eerst te consulteren infobron per case volgens de kinderen.
40
60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Beste Infobron: de dood
Beste Infobron: gezondheid
Beste Infobron: kinderrechten
Beste Infobron: milieu
Beste Infobron: problemen thuis
Beste Infobron: studierichting
Beste Infobron: veilig online
Beste Infobron: verliefdheid
Beste Infobron: vriendschap
Beste Infobron: vrije tijd
Figuur 17: Beste infobron per case volgens de kinderen.
Het patroon van de kinderen wordt door de leeftijdsgroep van tieners omgedraaid. Daar zien we google vaakst uit de bus komen als infobron waar ze eerst te rade zouden gaan én waar ze denken de beste info te zullen vinden. Dat vinden we namelijk terug bij zes van de tien situaties. Het gaat dan over religie (eerst: 69%, best: 56%), veilig online (eerst: 44%, best: 40%), milieu (eerst: 66%, best: 53%), het gerecht en de wet (eerst: 45%, best: 48%), drugs en alcohol (eerst: 51%, best: 52%) en ten slotte, seks en gezondheid (eerst: 46%, best: 42%). Bij de situatie over geld verdienen en beheren haalt Google (36%) het net van de ouders (35%) als beste infobron, maar worden de ouders het eerst geraadpleegd (48% tegenover 32%). Telkens als het gaat over problemen met de leeftijdsgenoten, zien we dat de ouders bij deze groep wel weer op de voorgrond treden. We zien ze namelijk verkozen worden tot beste infobron én eerst te raadplegen bron bij de thema’s vriendschap (best: 37%, eerst: 41%) en pesten. Een laatste opvallende bevinding is dat de leerkracht als eerst te raadplegen (26%) en beste bron (33%) uit de bus komt bij informatiebehoeftes rond studierichting. Hoewel CLB ook wordt aangehaald als belangrijk in dit perspectief is het toch de leerkracht die het duidelijk haalt op zowel eerst te raadplegen als op beste info verkregen.
41
80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Eerste Infobron: drugs en alcohol
Eerste Infobron: geld verdienen en beheren
Eerste Infobron: het gerecht, de wet
Eerste Infobron: milieu
Eerste Infobron: pesten
Eerste Infobron: religie
Eerste Infobron: seks en gezondheid
Eerste Infobron: studierichting
Eerste Infobron: veilig online
Eerste Infobron: vriendschap
Figuur 18: Eerst te consulteren infobron per case volgens de tieners.
42
60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Beste Infobron: drugs en alcohol
Beste Infobron: geld verdienen en beheren
Beste Infobron: het gerecht, de wet
Beste Infobron: milieu
Beste Infobron: pesten
Beste Infobron: religie
Beste Infobron: seks en gezondheid
Beste Infobron: studierichting
Beste Infobron: veilig online
Beste Infobron: vriendschap
Figuur 19: Beste infobron per case volgens de tieners.
Ook de jongeren boven 16 jaar gaan erg vaak google verkiezen als eerste en/of beste infobron. Zoals bij de tieners wordt google aangehaald als beste én eerst te raadplegen bron in zes van de tien situaties: werken en solliciteren (eerst: 40%, best: 33%), seks en gezondheid (eerst: 40%, best: 30%), vrije tijd (eerst: 34%, best: 33%), gezondheid algemeen (eerst: 50%, best: 37%), veilig online (eerst: 63%, best: 56%) en politiek (eerst: 69%, best: 32%). Wat werken, solliciteren en politiek betreft, zijn er wel bijna evenveel jongeren (meer dan één op drie) die eerst de ouders zouden raadplegen. We zien zelfs dat wanneer onze jongeren informatie behoeven over wonen, bijna de helft aangeeft eerst naar de ouders te lopen en bijna één op drie zegt daar ook de beste info te krijgen. Hetzelfde patroon is er in de case van geld verdienen en beheren, al zegt daar slechts één op vijf de beste info te krijgen van de ouders. Wat betreft de case over relaties en relatievormen, dan krijgt google duchtige concurrentie van onze ouders. Over dat thema gaat meer dan één op drie eerst naar de ouders (één op vier naar google) en ongeveer telkens één op vier geeft aan dat de ouders, dan wel google de beste infobron is. Wat betreft informatie over studierichtingen zijn de meningen uiteenlopend voor waar men eerst zou gaan kijken. Zowel vrienden, leerkracht, ouders en google scoren goed. Wat betreft beste info, bestaat er geen twijfel. 36% zegt dat men daarvoor bij het CLB moet zijn. Hoewel
43
jongeren dus menen de beste informatie te vinden bij het CLB, is het CLB echter toch niet de eerste plaats waar ze informatie gaan zoeken. 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Eerste Infobron: geld verdienen en beheren
Eerste Infobron: gezondheid
Eerste Infobron: politiek
Eerste Infobron: relaties
Eerste Infobron: seks en gezondheid
Eerste Infobron: studierichting
Eerste Infobron: veilig online
Eerste Infobron: vrije tijd
Eerste Infobron: werken en solliciteren
Eerste Infobron: wonen
Figuur 20: Eerst te consulteren infobron per case volgens de jongeren.
44
60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
Beste Infobron: geld verdienen en beheren
Beste Infobron: gezondheid
Beste Infobron: politiek
Beste Infobron: relaties
Beste Infobron: seks en gezondheid
Beste Infobron: studierichting
Beste Infobron: veilig online
Beste Infobron: vrije tijd
Beste Infobron: werken en solliciteren
Beste Infobron: wonen
Figuur 21: Beste infobron bij elke case volgens de jongeren.
Ten slotte kijken we ook eens naar de situaties waar de respondenten het meest met elkaar eens zijn over wat de eerste infobron zou moeten zijn die geconsulteerd wordt en waar de beste info verkregen wordt. Aan de hand van de standaardafwijking zien we hoeveel spreiding er is over de verschillende waarden. Een hoge standaardafwijking duidt een grote spreiding aan en dus minder overeenstemming. Een lagere standaardafwijking duidt bijgevolg op meer overeenstemming. In tabel 9 zijn de standaardafwijkingen van hoog naar laag gerangschikt per leeftijdsgroep. Opvallend is dat er bij de jongeren een algemene consensus bestaat over wat de beste infobronnen zijn om te informeren per case. We vinden voor die variabelen namelijk de kleinste standaardafwijkingen.
45
Tabel 9: Standaardafwijkingen voor beste en eerste infobron per leeftijdsgroep oplopend gesorteerd. KINDEREN
TIENERS Std Afw
4,545
4,653
Beste Infobron: problemen thuis Eerste Infobron: vriendschap
JONGEREN
Std Afw Eerste Infobron: vriendschap 4,667
Eerste Infobron: problemen thuis
4,673 Beste Infobron: studierichting
4,811
Beste Infobron: pesten
4,754
Std Afw
Beste Infobron: veilig online
4,941 Beste Infobron: vriendschap
5,278 5,637
Beste Infobron: werken en solliciteren
Eerste Infobron: studierichting
4,808
Beste Infobron: milieu
5,123
Beste Infobron: gezondheid
5,783
Beste Infobron: milieu
5,234
Beste Infobron: studierichting
5,205
Beste Infobron: geld verdienen en beheren
5,804
Beste Infobron: vriendschap
5,498
Eerste Infobron: milieu
5,424
Beste Infobron: politiek
5,820
Eerste Infobron: verliefdheid
5,772
Beste Infobron: religie
5,584
Beste Infobron: seks en gezondheid
5,906
Beste Infobron: verliefdheid
5,782
Eerste Infobron: pesten
5,590
Beste Infobron: vrije tijd
5,917
Beste Infobron: studierichting
5,859
Eerste Infobron: studierichting
6,034
Beste Infobron: relaties
6,458
Eerste Infobron: milieu
6,038
Beste Infobron: drugs en alcohol
6,278
Eerste Infobron: veilig online
6,557
Eerste Infobron: veilig online
6,042
Beste Infobron: het gerecht, de wet
6,317
Beste Infobron: wonen
6,562
Beste Infobron: gezondheid
6,080
Eerste Infobron: religie
6,360
Eerste Infobron: studierichting
6,609
Eerste Infobron: kinderrechten
6,191
Beste Infobron: veilig online
6,760
Eerste Infobron: relaties
6,843
Beste Infobron: vrije tijd
6,248
Beste Infobron: seks en gezondheid
6,899
Eerste Infobron: geld verdienen en beheren
7,108
Eerste Infobron: gezondheid
6,292
Eerste Infobron: seks en gezondheid
7,128
Eerste Infobron: seks en gezondheid
7,131
Beste Infobron: veilig online
6,360
Eerste Infobron: het gerecht, de wet
7,144
Eerste Infobron: vrije tijd
7,150
Beste Infobron: kinderrechten
6,441
Eerste Infobron: drugs en alcohol Beste Infobron: geld verdienen en beheren
7,214
Eerste Infobron: wonen
7,303
Eerste Infobron: veilig online Eerste Infobron: geld verdienen en beheren
7,250
6,476 Beste Infobron: de dood Eerste Infobron: de dood
6,662 6,766
Eerste Infobron: vrije tijd
7,243
7,342 Eerste Infobron: gezondheid Eerste Infobron: politiek
7,407
7,393 7,522
Eerste Infobron: werken en solliciteren
5.1.1.7 Gekregen info Er wordt tijd en geld geïnvesteerd in het goed informeren van de jeugd met het oog op een zinvolle maatschappelijke participatie. Daarom wordt via verschillende kanalen informatie verspreid op maat van de doelgroep, maar wat blijft daar van hangen als we het hen vragen? Wij vroegen alle respondenten om aan te geven van waar ze al info over een bepaald thema hadden verkregen, zonder dat ze er daarom zelf om hadden gevraagd. Om een algemeen beeld te krijgen, kijken we naar de optelscore per infobron over de tien cases heen.
46
4,50
4,00
gemiddeld over 10 cases
3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00 Google
Folders/ Andere Sociale Tijdschri TV/radi Biblioth brochur website media ften o/krant eek es/flyers
KJT
JIP
Andere Jongere organisa ngids tie
CLB
Andere Leider/t Leerkrac Vriende volwass Ouders rainer ht n ene
Kinderen
1,42
,29
,19
1,27
1,23
1,56
,68
,26
,12
,14
,31
1,01
,27
1,54
1,50
3,53
Tieners
1,03
,15
,28
,91
1,04
1,31
,22
,07
,04
,09
,21
1,09
,52
,11
3,91
1,04
2,89
Jongeren
1,30
,43
,48
2,05
1,34
1,65
,07
,02
,13
,09
,41
,79
,57
,18
1,72
1,33
2,19
Figuur 22: Gemiddelde van verkregen info per infobron voor alle leeftijdsgroepen over alle cases.
Bij de jongste respondenten vinden we lagere gemiddeldes per infobron op reeds gekregen info dan de gemiddeldes als we hen vragen waar ze zelf zouden zoeken. Deze groep geeft dus duidelijk aan dat ze een grotere verscheidenheid van infobronnen zou aanspreken in geval van een informatiebehoefte, dan dat ze er info van hebben gekregen. Opnieuw komt de meeste info volgens die leeftijdsgroep van de ouders. De ouders komen gemiddeld bijna vier keer op tien als infoverstrekker naar voren. De andere personen in het sociale netwerk van de kinderen scoren allemaal tussen één en twee keer op tien, met opnieuw de leider of trainer die beduidend lager scoort, gemiddeld minder dan een halve keer op tien. Met uitzondering van de bib, scoren ook de massamedia het hoogst met een bescheiden gemiddelde tussen één en twee keer op tien. Vreemd genoeg scoort ook google boven de één op tien. De interpretatie van dit resultaat laat zich raden. Hebben we het over de advertenties die aan Google zijn verbonden, of doelen de respondenten op verkregen info waar ze niet om vroegen door een minder goed opgestelde zoekopdracht? Bij de middengroep vinden we hetzelfde patroon terug als hierboven beschreven. De gemiddelden liggen gevoelig lager dan bij waar ze zelf zouden gaan zoeken. Ook de grootorde van de percentages lopen gelijk met die van de jongste groep. We vinden opnieuw dat de ouders met bijna 3 keer op tien naar voor worden geschoven als verspreider van info zonder er zelf om te vragen. In de groep van de personen uit het sociale netwerk zien we dat de vrienden als infoverstrekker zonder een uitgesproken infobehoefte te hebben, dalen ten opzichte van de vorige groep (1 op 10). We zien hier wel de leerkracht stijgen. Bijna gemiddeld vier keer op tien cases wordt de leerkracht aangehaald als infoverstrekker. Hij is daarmee de hoogst scorende infoverstrekker overheen alle leeftijdsgroepen. Wat de organisaties betreft, zien we dat het CLB zijn score maal drie doet in vergelijking met de jongste. De traditionele massamedia komen ook gemiddeld rond één op tien cases naar voor als infoverstrekker, maar de bib moet inleveren tot minder dan één op tien. Ook google levert in en
47
komt nog nipt aan één op tien. Niet besproken bronnen scoren onder de één op tien. Rode lantaarn is het JIP (0,04), gevolgd door jongerengids.be (0,09). Bij de oudste groep ontvouwt zich een gelijkaardig patroon waarbij google, traditionele massamedia en personen uit sociaal netwerk best, maar bescheiden scoren. De ouders spannen de kroon met gemiddeld meer dan twee vermeldingen op tien cases. De volgende meest genoemde infobronnen zijn de folders, flyers en brochures allerhande, gevolgd door leerkracht (1,72), TV, radio en krant (1,65) en rond de 1,30 hebben we nog google, vrienden en tijdschriften. Met uitzondering van het CLB, scoren de infoverstrekkende organisaties voor jeugd slechtst. Ook sociale media blijven onder een half op tien hangen. Hierboven onderzochten we achtereenvolgens waar jongeren info zouden zoeken, wat ze de beste infobron vinden, wat ze als eerste infobron zouden consulteren en ten slotte waar ze info vandaan kregen zonder er om te vragen, over alle cases heen. Hieronder willen we per belevingsthema meer in detail onderzoeken hoe een zoekstrategie van kinderen en jongeren eruit ziet. Om de vraag ‘Hoe verspreidt informatie wordt informatie verspreidt via het sociaal netwerk van kinderen, tieners en jongeren?’ te beantwoorden, kijken we per thema naar de geconsulteerde bronnen, de kwaliteiten van de bronnen en onderzoeken we hoe die bronnen samenhangen. We zijn immers geïnteresseerd per situatie of de jongeren de verkregen informatie van één bepaalde infobron gaan aftoetsen bij een andere infobron. 5.1.2
Informatie in het sociale netwerk van kinderen
5.1.2.1 Vrije tijd Consulteren Bij de case van de vrije tijd, zien we een erg uitgebreid zoekpatroon. Respondenten geven aan dat ze op veel plaatsen terecht kunnen voor info over vrije tijd. We zien dat kinderen met deze infobron gemiddeld 5 (M = 4.52, N = 221) verschillende bronnen aanspreken. Google is de meest gegeerde plaats om info te zoeken. Meer dan 80% geeft aan daar te zouden zoeken. 77% vraagt het aan de ouders en 65% gaat te rade bij vrienden. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
48
Het enige significante verband dat we kunnen vinden met achtergrondvariabelen, is tussen stedelijke en landelijke respondenten en het aanzoeken van de infogroep organisaties (² = 7.810 en p = .020). Respondenten uit landelijk gebied weten namelijk gemakkelijker de organisaties te contacteren. Kwaliteiten 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0
eerste infobron
10,0
beste infobron
0,0
De meeste kinderen geven google aan als beste infobron op het belevingsthema ‘vrije tijd’, terwijl de meeste kinderen één van de ouders als eerste infobron aangeven. Op de tweede plaats voor beide kwaliteiten komen de vrienden. Tenslotte geven de kinderen aan dat ook goede informatie zou kunnen gevonden worden in jongerengids en tijdschriften. Dubbel Check Om verbanden tussen de infobronnen vast te stellen, maken we een onderverdeling in infogroepen. Daarbij komen google, andere website en sociale media ,onder de paraplu van online media. Tijdschriften, tv, radio, krant, flyers allerhande en de bib vallen onder de noemer traditionele massamedia. KJT, CLB, Jongerengids en een andere organisatie rekenen we tot de groep organisaties. De ouders, vrienden, leerkracht, leider en een andere volwassene plaatsen we in het sociale netwerk. We zoeken verbanden tussen de infogroepen, dus gaan we kijken of een respondent al dan niet minstens één infobron uit de ene groep combineert met minstens één infobron uit een andere groep. Bij het thema vrije tijd vinden we een significant verband tussen de traditionele media en online media (phi=.177 en p=.008). We zien dat 118 van 222 kinderen een bron uit beide infogroepen in hun zoektocht combineren. Een tweede significant verband bestaat tussen traditionele media en organisaties (phi=.142 en p=.034). We vinden er een overwicht van kinderen die beide groepen niet consulteren (82 kinderen van 223), of die minstens één keer piepen bij de traditionele media maar dat niet combineren met een bron uit het aanbod van de organisaties (110 kinderen van 223).
49
5.1.2.2 Problemen thuis Consulteren Om hun informatiebehoefte rond problemen thuis te laven, gaan kinderen gemiddeld drie infobronnen raadplegen (M = 3.46, N = 234). De rol van de ouders neemt bij deze case af. Nog maar 21% van de respondenten geeft aan bij de ouders te rade te gaan. De rol van de ouders wordt bij problemen thuis overgenomen door anderen in het sociale netwerk waaronder vrienden, leerkracht en andere volwassenen. Andere volwassenen zijn dan vooral vertrouwenspersonen uit het sociale netwerk. Oma’s en opa’s, neven en nichten, tantes en ooms en de buren vervullen dan een belangrijke functie. Slechts in een beperkt aantal cases (2) wordt gesproken van een dokter of psycholoog. 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Een significant verband (² = 11.892 en p = .036) manifesteert zich tussen het gehad hebben van dezelfde vraag en het consulteren van het sociaal netwerk. Het lijkt erop dat kinderen die wel al eens dezelfde infovraag hadden, vaker aangeven bij het sociaal netwerk te rade te gaan. Kwaliteiten 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerste infobron
50
Beste infobron
Opvallend, bij het belevingsthema ‘problemen thuis’ komt KJT op de voorgrond bij de kinderen als zowel eerst te consulteren infobron als beste infobron. Kinderen geven verder aan ook vaak eerst bij de vrienden te consulteren, maar daar wordt niet de beste info gevonden. Een opvallend patroon dat bij alle personen uit het sociaal netwerk terugkomt. Google wordt dan wel weer meer gepercipieerd als goeie infobron dan als eerst te consulteren infobron. Dubbel check Een significant verband bestaat tussen de traditionele media en de online media over zaken die te maken hebben met problemen thuis (phi=.209 en p=.001). We vinden 184 (van 236) kinderen die geen enkele bron uit traditionele media consulteren. Daarvan zijn er 110 die ook geen enkele bron uit het online aanbod zouden bekijken. Een tweede significant verband bestaat tussen de organisaties en het sociaal netwerk (phi=-.233 en p=.000). We zien dat kinderen goed hun weg vinden naar beide infogroepen, want slechts 5 kinderen zouden geen enkele bron uit beide groepen raadplegen. We vinden wel een overwicht van het sociale netwerk, want 194 op 235 kinderen zou daar terecht kunnen. Daarvan zijn er zelfs 113 die aangeven ook nog eens te rade te gaan bij een organisatie. 5.1.2.3 Studierichting Consulteren Wat betreft studierichting vinden we opnieuw de ouders waar vooral advies wordt gezocht. Maar liefst 86% van de kinderen zegt bij de ouders te gaan hiervoor. Toch zijn de ouders niet alleswetend, want de kinderen consulteren gemiddeld 4 bronnen over studierichtingen (M = 4.01, N = 235). Na Google op de tweede plaats, wordt de top vier meest geconsulteerde infobronnen verder aangevuld door bronnen uit de groep van het sociaal netwerk (leerkracht = 63.7%, vriend(in) = 40.9% en andere volwassene = 35%). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
De gemeten achtergrondvariabelen schijnen geen invloed te hebben op het informatiezoekpatroon van de jongeren want geen significante verbanden konden worden vastgesteld.
51
Kwaliteiten 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0
Eerst %
0,0
Best %
Terwijl de kinderen de ouders duidelijk naar voor schuiven als infobron waar ze eerst te luisteren gaan, vinden ze de beste informatie naast de ouders ook bij de leerkracht en in mindere mate op google. Het CLB scoort nog net iets beter dan de overige bronnen. Dubbel Check We vinden hier drie significante verbanden terug. Tussen online bronnen en organisaties merken we vooral een lage score van slechts 7 kinderen die aangeven een organisatie te checken zonder dat ze online een kijkje zouden nemen. Omgekeerd, bijna de helft van de kinderen zou een mogelijke studierichting online checken en niet bij een organisatie aftoetsen (phi=.186 en p=.004). Hetzelfde beeld als hierboven vinden we in een significant verband terug tussen traditionele media en de online media (phi=.286 en p=.000). Hier vinden we slechts 12 kinderen die wel traditionele media zouden checken, zonder online te gaan. Een laatste verband bij het thema studierichting manifesteert zich tussen organisaties en traditionele media (phi=.233 en p=.000). De belangrijkste bevinding hierbij is dat de meeste kinderen (129 van 237) alle bronnen uit beide groepen links laat liggen. 5.1.2.4 Gezondheid Consulteren Ook qua gezondheid consulteren de kinderen vooral de ouders (79.7%), maar google is ook erg belangrijk, want 73.8% gaat daar (ook) te rade. We vinden opnieuw dat er gemiddeld vier infobronnen worden geconsulteerd (M = 3.55 en N = 236).
52
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
We vinden een significant verband tussen het consulteren van het sociaal netwerk en of de respondent dan wel in stedelijk of landelijk gebied school loopt (² = 22.648 en p = .000). Stedelijke kinderen rekenen voor info over gezondheid namelijk meer op het sociaal netwerk dan landelijke kinderen. Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
Best %
Als eerst te consulteren infobron vinden we ook deze keer de ouders op de eerste plaats en google op de tweede plaats. Dat patroon wordt omgedraaid als het over de beste informatie gaat. Misschien zien kinderen vooral een doorverwijsfunctie bij hun ouders, want geen enkele andere bron scoort op de kwaliteit eerst hoger dan op de kwaliteit best. Dubbel check Het enige significante verband dat we konden ontdekken ligt tussen de traditionele media en de online wereld (phi=.245 en p=.000). Het is opnieuw een thema waar de online wereld erg belangrijk
53
wordt gevonden. Toch vinden we 58 kinderen die niet online zouden gaan. Slechts 14 van hen zou dan wel een bron uit de traditionele media raadplegen. 5.1.2.5 Milieu Consulteren We vinden opnieuw gemiddeld vier geconsulteerde infobronnen (M = 3.78 en N = 223). Google spant de kroon om info te verkrijgen bij deze thematiek (84.4%). We vinden een erg verspreid zoekpatroon. De respondenten geven aan een beetje overal te rade te gaan hierover. De traditionele media zijn belangrijk, samen met opnieuw het sociaal netwerk. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
We vinden dat het geslacht van de respondent invloed heeft op het al dan niet aanspreken van traditionele media infobronnen. We vinden namelijk dat jongens vaker geen enkel bron uit deze infogroep zouden aanspreken dan meisjes (² = 12.373 en p = .015). Kwaliteiten Kijken we naar de gepercipieerde kwaliteiten van de infobronnen, vinden we een omkering van de meest voorkomende patronen. Deze keer vinden we namelijk dat de meeste kinderen google naar voor schuiven als eerst te consulteren infobron, terwijl de ouders genoemd worden als beste infobron. Ook de bib scoort voor de eerste keer boven de 10% als eerst te consulteren infobron.
54
60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0
Eerst %
0,0
Beste %
Dubbel check Geen enkel significant verband kon worden vastgesteld tussen de infogroepen. Dat betekent dat we tussen alle mogelijke consultatievormen een bepaalde overlap vinden. We vinden dus ongeveer evenveel kinderen die online checken en niet in traditionele media, als kinderen die beide zoude combineren. Dat geldt voor alle infogroepen. 5.1.2.6 Veilig online Consulteren Over veiligheid online consulteren onze respondenten gemiddeld vier infobronnen (M = 3.51 en N = 237). Hierbij vinden we wel een significant verschil tussen meisjes en jongens (t(215)=1.18, p = .049), waarbij meisjes gemiddeld meer infobronnen (M=3.8, SD=2.0) raadplegen dan jongens (M=3.3, SD=2.1). Opvallend, google als deel van de online omgeving, wordt niet het vaakst geconsulteerd. De kinderen gaan vooral te rade bij fysieke personen over online veiligheid. De ouders hebben daarin opnieuw een prominente plaats, want meer dan 84% zegt daar te rade te gaan. Google komt op de tweede plaats, gevolgd door respectievelijk leerkracht (38.4%), vrienden (38%) en andere volwassene (27%).
55
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten Qua veiligheid online, gaan de kinderen vaakst eerst te rade bij de ouders. Ze vinden die infobron ook de beste infobron op dit thema. Google komt op beide kwaliteiten op de tweede plaats en ze laten de andere infobronnen ver achter zich wat betreft deze twee kwaliteiten. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0
Eerst %
0,0
Beste %
Dubbel check We vinden een opvallend significant patroon tussen het sociale netwerk en online media wat betreft veiligheid online (phi =-.244 en p=.000). Slechts 22 (van 237) kinderen zouden namelijk geen enkele bron uit het sociaal netwerk consulteren. Slechts één daarvan consulteert geen enkele bron uit beide infogroepen. Terzelfdertijd vinden we wel 116 kinderen die een online bron en een bron uit het sociale netwerk zouden combineren en nog eens 99 die het bij het sociaal netwerk houden. Het tweede significante verband toont vooral een overbodigheid aan van twee infogroepen (phi=.194 en p=.003). We vinden namelijk 127 kinderen die geen enkele bron uit zowel de organisaties als de
56
traditionele media zouden checken. Nog eens 58 zouden dan wel nog info halen uit traditionele media maar niet van organisaties. 5.1.2.7 Vriendschap Consulteren Drie bronnen worden gemiddeld geconsulteerd bij vriendschap (M = 3.24 en N = 236). En ze situeren zich vooral in het sociaal netwerk van de kinderen. Met ouders (82.6%) en vrienden (57%) wordt het meest overlegd en daarna pas komt google als populairste infobron. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Opnieuw vinden we geen significante verschillen tussen groepen op basis van de gemeten achtergrondvariabelen op het informatiezoekpatroon bij het belevingsthema vriendschap. Kwaliteiten 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
57
De meeste kinderen kennen de kwaliteiten toe aan het sociaal netwerk. Vrienden en ouders worden vaakst eerst geraadpleegd en zijn ook de beste infobronnen volgens de kinderen als de informatiebehoefte om vriendschap draait. Dubbel Check In de situatie van vriendschapsperikelen, vinden we vier significante verbanden terug. Tussen online media en organisaties (phi=.203 en p=.002) vinden we al dat 119 (van 237) kinderen beide infogroepen uitsluiten van hun zoektocht. 72 kinderen zouden het dan wel online proberen te zoeken, maar nog steeds niet bij een organisatie. Hetzelfde verscherpte beeld vinden we terug tussen organisaties en traditionele media (phi=.141 en p=.028). We vinden namelijk 150 kinderen die beide groepen niet aanwenden in hun informatiezoektocht. Nog eens hetzelfde significante beeld (phi=.224 en p=.001) vinden we terug tussen traditionele media en online media. 114 kinderen consulteren beide niet. Nog eens 87 gaan naar één van beide. Deze bevindingen zijn te verklaren vanuit het overwicht van het sociale netwerk. Want we vinden nog een significant verband tussen traditionele media en het sociale netwerk (phi=.158 en p=.015). Het sociaal netwerk sluit de media namelijk voor een groot stuk uit als we 176 kinderen vinden die gaan piepen in het sociaal netwerk, maar niet bij de traditionele media. Slechts 6 kinderen gaan niet checken in het sociaal netwerk. 5.1.2.8 Verliefdheid Consulteren Bij verliefdheid worden door de kinderen gemiddeld 2.8 infobronnen geconsulteerd (SD=1.7). We vinden wel een significant verschil terug tussen meisjes en jongens (t(225)=2.40, p = .017). Meisjes consulteren namelijk opnieuw gemiddeld meer infobronnen (M=3.2, SD=1.8) dan jongens (M=2.6, SD=1.7). We herinneren ons dat verliefdheid de minst relevante case was voor deze leeftijdsgroep. We vinden wel een gelijkaardig patroon als hierboven bij vriendschap. Ze gaan ook vooral het sociaal netwerk consulteren. Er gaan nog net iets meer kinderen google consulteren bij verliefdheid dan bij vriendschap. Hier scoort de leerkracht als onderdeel van het sociaal netwerk weer minder goed als bij vriendschap. 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
58
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
Beste %
We vinden drie uitschieters als we de kinderen vragen waar ze eerst zouden keren en waar ze de beste info zouden vinden. Voor beide kwaliteiten vinden we de ouders op één, de vrienden op de tweede plaats en vervolgens google. Awel (KJT) komt hier wel weer om het hoekje van de 5% kijken. Verliefdheid is dan misschien een situatie waar ze graag anoniem maar persoonlijk antwoord willen op de infovraag? Dubbel Check Een gelijkaardig verband vinden we terug bij verliefdheid als wat we vonden bij vriendschap, tussen online media en de organisaties (phi=.164 en p=.012), online en traditionele media (phi=.244 en p=.000), traditionele media en organisaties (phi=.133 en p=.043) en sociaal netwerk en online (phi=.141 en p=.031). In zaken rond verliefdheid vinden we opnieuw een erg belangrijke informatietaak van het sociaal netwerk voor kinderen. Daarenboven merken we ook op dat dit thema minder relevant werd gevonden én dat de kinderen maar gemiddeld 3 infobronnen zouden consulteren om hun informatiehonger te stillen (M = 2.83 en N = 233). Bij de eerste drie significante verbanden, vinden we een duidelijk overwicht op het niet consulteren van beide infobronnen. Bij dubbel check online tegenover sociaal netwerk zien we een iets ander beeld. 115 van 206 kinderen die in het sociaal netwerk raad vraagt, is daarmee gerustgesteld en hoeft niet verder online geholpen te worden. 5.1.2.9 De dood Consulteren Wat betreft de dood vinden we een laag gemiddelde te consulteren infobronnen als het van de kinderen afhangt. We vinden een gemiddelde van slechts 2 infobronnen (M = 2.44 en N = 220). Ouders komen hier op de eerste plaats (80.7%) en google op de tweede (66.2%). Deze twee infobronnen laten de andere infobronnen ver achter zich. De derde populairste infobron komt maar liefst meer dan 30% later dan de tweede.
59
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Een significant verband tussen geconsulteerde bronnen en achtergrondvariabelen vinden we tussen de groepen stedelijk en landelijk (² = 10.075 en p = .039). Stedelijke kinderen geven namelijk vaker aan rond de dood niet het sociaal netwerk te consulteren. Kwaliteiten 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Zoals bij de meerderheid van de belevingsthema’s zijn de ouders ook bij zaken rond de dood de eerste vraagbaken en krijgen de kinderen er ook de beste informatie. Daarna komt google rond 25% voor beide kwaliteiten. Ook in de bib of bij de KJT zegt een 5% van de respondenten de beste info te kunnen krijgen, maar minder kinderen zouden daar dan weer eerst naar toe gaan. Dubbel check Betreffende de dood vinden we één significant verband, tussen organisaties en online media (phi=.162 en p=.016). We vinden weinig organisaties waar de kinderen info zouden halen, slechts 46 38 daarvan, checkten ook online. 112 kinderen die online consulteren, gaan geen organisatie meer aanwenden. 60
5.1.2.10 Rechten en plichten Consulteren We vinden gemiddeld drie te consulteren infobronnen (M = 2.79, N = 222). Hetzelfde meest voorkomende informatiezoekpatroon komt ook hier weer naar boven. Ouders als meest bevraagde infobron (75%) en google op de tweede plaats (70.5%). KJT scoort hier wel opnieuw goed, samen met de bibliotheek. De bibliotheek is de vijfde en de KJT is de zesde te consulteren infobron met 22.3% van de kinderen die er te rade zou gaan. 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Significante verbanden tussen het informatiezoekpatroon en de achtergrondvariabelen stedelijk/landelijk, geslacht, emotie beschaamd en het hebben van dezelfde vraag konden niet worden vastgesteld. Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Over rechten en plichten zijn de ouders opnieuw het eerste vraagbaken. De kinderen geven wel net iets meer vertrouwen aan de info die ze van google krijgen dan van de ouders. Ook KJT scoort net 5% 61
op de categorie beste informatie, evenals de bib. Verder hebben enkel de actoren uit het sociaal netwerk nog kwaliteiten volgens ongeveer telkens 5% van de respondenten. Dubbel check Vier verbanden vinden we significant terug. Drie verbanden constateerden we tussen de traditionele media en de andere infogroepen. We vinden 140 van de 222 kinderen die geen enkele traditionele mediabron zouden consulteren. 110 daarvan consulteren ook geen organisaties (phi=.209 en p=.002). We vinden echter wel belangrijkere informatiefuncties dan voor het sociaal netwerk (phi=.138 en p =.040) en de online bronnen (phi=.291 en p=.000). Het overwicht van de online bronnen zet zich significant voort tegenover de organisaties (phi=.154 en p=.021). We vinden 108 kinderen die niet bij organisaties checken en wel online gaan.
62
5.1.3
Informatie in het sociale netwerk van tieners
5.1.3.1 Vriendschap Consulteren We vinden een gemiddeld aanspreken van drie infobronnen bij het thema vriendschap (M = 3.40 en N = 186). We vinden wel een significant verschil (t(184)=2.39, p=.018) tussen zij die regulier onderwijs lopen (M=3.50, SD=1.61) en zij die buitengewoon onderwijs lopen (M=2.60, SD=1.35) op het gemiddeld aantal geconsulteerde infobronnen. Daar zien we dat de jongeren op BuSO er dus minder raadplegen. Terwijl de kinderen bij het thema vriendschap meest info halen bij de ouders, vinden we hier de vrienden op de eerste plaats (78.3%). Ze worden wel op de voet gevolgd door de ouders (70.2%). De twee volgende infobronnen die populairst zijn bij dit thema vinden we online: google met 42.0% en sociale media met 40.2%. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
63
Wat betreft vriendschap komen de kwaliteiten van de infobronnen overduidelijk bij het sociale netwerk te liggen. De vrienden en de ouders scoren hoogst voor zowel eerst aan te spreken infobron als vanwaar de beste info kan verkregen worden. Ook de leerkracht lijkt bij vriendschap een kwaliteitsvol vraagbaken te zijn, waar men ook eerst te luisteren kan gaan. Google scoort relatief gezien laag en CLB scoort op beste info dan weer relatief hoog bij vriendschap. Dubbel check Zoals bij de kinderen hebben we de infogroepen opnieuw gecodeerd. Een infogroep kreeg code 1 als de respondenten minstens één van de infobronnen van de groep consulteerden. Code 0 betekent dat de respondent die infogroep links liet liggen in zijn zoektocht naar informatie. We vinden vier significante verbanden als we de infogroepen vergelijken met elkaar. Drie significante verbanden manifesteren zich tussen de traditionele media en de andere infogroepen. Van de 188 respondenten vinden we 147 respondenten die geen traditionele media consulteren. Van de 41 respondenten die wel traditionele media consulteren, zijn er 34 die dan ook de online media consulteren en slechts 7 die traditionele media checken en niet de online bronnen raadplegen (phi=.231, p=.002). Een gelijkaardig beeld vinden we terug tussen sociaal netwerk en traditionele media (phi=-.183 en p=.012). Van de 179 tieners die het sociaal netwerk consulteren, checken er slechts 34 ook nog de traditionele mediavormen. Tussen organisaties en traditionele media is het verband iets anders (phi=.174 en p=.017). Het overgrote deel (130) checkt geen van beide infobronnen en slechts 11 checken beide. Het laatste significante verband vinden we bij organisaties en het sociaal netwerk (phi=-.180 en p=.014). Slechts 9 tieners toetsten niet af bij het sociaal netwerk. Van de 178 die dat wel doen, bekijken slechts 29 respondenten ook een organisatie. 5.1.3.2 Religie Consulteren Opnieuw consulteren de tieners gemiddeld 3 infobronnen als het over dit thema gaat (M = 3.36 en N = 179). Minder zeker is echter dat de ouders één van die drie bronnen zijn. Bij het onderwerp religie wordt de adviesfunctie van de ouders helemaal gebroken door google. Meer dan 90% van de tieners geeft aan google te zouden gebruiken voor die infobehoeften, terwijl de ouders maar worden aangewend in 35.2% van de gevallen. De leerkracht en ook de bib steken respectievelijk de ouders nog de loef af als te consulteren infobron wat betreft religie. Vrienden en andere volwassenen als deel van het sociaal netwerk scoren beide relatief laag met 13.2%. Andere websites (23.1%) en sociale media kanalen (14.1%) scoren zelfs meer dan real life personen.
64
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0
Eerst % Beste %
Google komt overduidelijk als infobron met beide kwaliteiten ver boven de andere uit. Ook de ouders zijn voor een 10% van de respondenten een goed eerste aanknopingspunt. Telkens circa 10% van de respondenten denkt dan weer de beste info rond religie bij de bib of bij de leerkracht op te halen. Dubbel check Een significant verband manifesteert zich tussen de infogroep van de online media en de organisaties (phi=-161 en p=.030). We vinden slechts 4 respondenten terug die wel een organisatie zouden raadplegen, zonder ook het internet te checken. 150 tieners uit de steekproef daarentegen geven aan wel online te kijken en die info niet te vergelijken met een organisatie.
65
5.1.3.3 Veilig online Consulteren We vinden opnieuw drie infobronnen die gemiddeld worden geconsulteerd als het over veiligheid, privacy enzovoort online gaat (M = 3.26 en N = 195). Wel vinden we bij deze thematiek een significant verschil (t(193)=1.02, p=.045) tussen BuSO tieners (M=2.68, SD=1.49) en tieners in regulier onderwijs (M=3.37, SD=1.80). BuSO tieners consulteren ook hier dus gemiddeld minder infobronnen dan hun tegenhangers in regulier onderwijs. Over veiligheid online wordt google aangegeven als de primaire infobron (73.4%). De top vier wordt echter wel vervolledigd door mensen uit het sociale netwerk. Ouders (53.3%), de leerkracht (33.3%) en vrienden (28.1%) zijn ook benaderbare infobronnen over veiligheid online. Bij dit thema zien we zelfs de top zes vervolledigd door de bib en folders, brochures en flyers allerhande, goed voor elk 21.6% van de stemmen. 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
66
Beste %
De best scorende infobron om eerst naartoe te gaan en van waar de beste info kan worden gehaald bij de tieners is google. Google scoort nog net iets hoger als eerste dan als beste infobron. Verder van betekenis voor beide kwaliteiten zijn de ouders en de leerkracht. Opvallend, de bibliotheek scoort als beste infobron nog net iets beter dan de vrienden. Dubbel check Twee significante verbanden vinden we tussen de online media en respectievelijk organisaties (phi=.145 en p=.041) en het sociaal netwerk (phi=-.218 en p=.002). 135 tieners checken online en doen dat niet bij een organisatie. Slechts 11 doen precies het tegenovergestelde. Het verband tussen sociaal netwerk en online media manifesteert zich in die mate dat veel respondenten een dubbel check doen tussen de twee. 103 van de 196 tieners doen die dubbel check. 48 tieners zijn enkel tevreden met online media en 41 met enkel info uit het sociaal netwerk. 5.1.3.4 Milieu Consulteren Info rond milieuproblematiek wordt bij voorkeur online via google gevonden. Maar liefst 92,2% van de tieners zou alleszins daar eens een kijkje nemen. We zien de adviesfunctie van de ouders dus sterk verdrongen door de online zoekmachine, want ‘slechts’ 34,5% van de tieners geeft aan ook eens bij de ouders te informeren. Opvallend bij dit belevingsthema is dat de traditionele media de ouders achter zich laten of evenaren. Bib (44%), Tv, radio en krant (35,1%), Tijdschriften (33,3%) en folders, brochures, flyers allerhande (25,6%) scoren relatief hoog bij dit infothema. We vinden hier ook een hoger gemiddeld aantal te consulteren infobronnen per respondent (M = 3,75 en N = 167). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
67
Kwaliteiten 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 Eerst %
10,0
Beste %
0,0
Google is opnieuw de grote slokop wat betreft de kwaliteiten eerste en beste op het belevingsthema milieu. Verder zijn de tieners wat verdeeld en vinden we een resem bronnen terug die onder de 10% scoren. Dubbel check We konden geen enkel significant verband tussen de infogroepen vaststellen voor het belevingsthema milieu. Hoewel we dus een hoog gemiddeld aantal te consulteren infobronnen terug vinden, kunnen we geen significant patroon ontwaren. Tieners bereiken geen echte overeenstemming over welke infobronnen best te consulteren over zaken die te maken hebben met ons milieu. 5.1.3.5 Studierichting Consulteren Bij studierichting twijfels zijn het toch weer de ouders (82,1%) en de leerkracht (84,5%) die het hoge woord voeren volgens de tieners. De leerkracht wordt zelfs nog net iets meer betrokken dan de ouders. Hoewel twee bronnen er boven uitsteken qua informatiegaring, zien we toch een gemiddelde van vier infobronnen als het over studierichting gaat (M : 4,06 en N = 167). Dit is gelijk ook het hoogste gemiddelde van alle cases bij de tieners. We vinden dus niet alleen dat de case van studierichting in de maand mei van 2012 voor alle ondervraagde tieners de meest relevante was van de tien, meer dan 90% had die vraag al eens gesteld. We vinden in die case ook dat de tieners graag veel verschillende bronnen consulteren.
68
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Eerst %
5,0
Beste %
0,0
Wanneer we naar de kwaliteiten van de bronnen vragen, krijgen we een kort lijstje. Enkele bronnen komen er dus helemaal niet in voor. Vooral traditionele media valt hier uit de boot. We vinden op het vlak van studierichting dat bijna 1 op 4 tieners eerst info bij de ouders sprokkelt. Op twee komt de leerkracht en op drie google. Wat betreft beste informatie ziet deze top drie er toch enigszins anders uit. Daar vinden we de leerkracht beslist op één, gevolgd door het CLB en dan google. Dubbel check Toch vinden we geen enkel significant verband wat betreft dubbel checken. Het lijkt erop dat de ouders en de leerkracht worden gecheckt en daarnaast kiest iedereen een beetje zijn eigen infobronnen, zowel traditionele media, organisaties (CLB is goed voor 36,3%) en online media. Ook hier dus geen overeenstemming onder de tieners over welke infobronnen al dan niet met elkaar worden vergeleken.
69
5.1.3.6 Pesten Consulteren Na het thema met het hoogste gemiddelde geconsulteerde infobronnen, belanden we in het thema met het laagste gemiddelde geconsulteerde infobronnen (M = 3,02 en N = 198) bij de tieners. Pesten is echter niet het minst relevante thema voor de tieners en toch consulteren ze relatief weinig infobronnen rond pesten. Daarenboven vinden we dat BuSO jongeren (M=2.39, SD=1.63) nog minder bronnen consulteren dan de tieners uit het regulier onderwijs (M=3.14, SD=1.98). Dit is een statistisch significant verschil (t(196)=1.99, p=.048). De top drie infobronnen situeren zich in het sociale netwerk, namelijk de ouders (76,4%), de vrienden (51,3%) en de leerkracht (64,3%). Opvallend, net zoals bij het thema vriendschap, vinden we een relatief laag percentage tieners, dat google aangeeft als te consulteren infobron (42,7%). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
70
In de eerste plaats situeren de kwaliteiten van de infobronnen zich in het sociale netwerk volgens de tieners. Eerste aanspreekbaken zijn de ouders, gevolgd door de vrienden, de leerkracht en opzoekwerk op google. Tieners geven aan dat maten voor je klaar staan in de pestproblematiek maar dat ze niet de beste info verschaffen. Daarvoor gaan ze respectievelijk naar de ouders, het CLB, de leerkracht, google en zelfs nog eerder naar KJT. Dubbel check Twee significante verbanden tussen infogroepen konden ontwaard worden. De eerste tussen traditionele media en online media (phi=.275 en p=.00). Van de 35 tieners die toch een kijkje zouden nemen in de traditionele mediavormen, zijn er slechts 8 die niet eens online zouden gaan piepen. Ook tussen organisaties en het sociaal netwerk vonden we een significant verband (phi=.147 en p=.038). Van de 84 tieners die bij een organisatie te rade zou gaan, zijn er slechts 10 die niet bij het sociaal netwerk aftoetsen. 27 respondenten doen beide niet. 5.1.3.7 Het gerecht, de wet Consulteren We vinden een gemiddeld van 3 te consulteren infobronnen (M = 3,39 en N = 183). Google is volgens de tieners de place to go voor dit infothema met 84,2% die daar alleszins eens zou rondneuzen. Ver daarna komen pas de ouders met 56,6% en nog eens een hele pak later komen de maten. Slechts 27,6% deelt hen een adviesfunctie toe. De leerkracht blijkt de derde vertrouwenspersoon te zijn voor de tieners met bijna één op vier die de leerkracht raad zou vragen (24%). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
71
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
Beste %
Het gerecht, de wet is misschien een iets gevoeliger onderwerp als we zien dat de meeste tieners bij google eerst te rade zouden gaan en ook aangeven daar de beste informatie te vinden. Van enige verdere betekenis als eerste infobaken zijn respectievelijk de ouders, de vrienden en de leerkracht. Opnieuw vinden we opvallend dat de vrienden dienst doen als eerste infobaken, maar beduidend minder scoren als het erom gaat de beste informatie te verkrijgen. Dubbel check We vonden twee verbanden tussen de infogroepen. Van de 139 tieners die het sociaal netwerk inschakelen, gaan er maar 41 ook aftoetsen bij traditionele mediavormen. 24 tieners geven aan traditionele media te checken zonder het sociaal netwerk te consulteren. Dat is een significant verband (phi=-.214 en p=.004). Het andere significante verband (phi=.214 en p=.004) vinden we tussen traditionele media en online content. Van de 66 tieners die traditionele media bekijken, zijn er slechts 2 die niet online zouden kijken. 161 van de 184 respondenten gaan wel online kijken en 21 respondenten doen geen van beide. 5.1.3.8 Geld verdienen en beheren Consulteren We vinden twee uitschieters waar tieners info zouden verzamelen als het gaat om geld verdienen en beheren: ouders (88,1%) en google (80,4%). Meer dan één op vier vindt verder soelaas bij de leerkracht (26,2%), vrienden (41, 7%) en folders, brochures en flyers (25%). Hoewel er duidelijk twee uitschieters staan afgetekend, checken de tieners gemiddeld toch vier bronnen om geïnformeerd te zijn over geld verdienen en beheren (M = 3,81 en N = 167). Bij het belevingsthema geld verdienen en beheren vinden we het enige significante verschil bij het aantal geconsulteerde bronnen op basis van leeftijd. De tieners ouder dan 14,5 jaar (M=4.25 en SD=1.74) consulteren er significant (t(162)=-3.04, p = .003) meer infobronnen dan de jongere groep tieners (M=3.41, SD=1.80).
72
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Net zoals de ouders en google de belangrijkste vraagbakens zijn in geval van geld verdienen en beheren, kennen de tieners ze ook de belangrijkste kwaliteiten toe. Google en de ouders laten de rest een stuk achter zich. Meer tieners vinden de ouders echter een geschikt eerste infobaken dan vanwaar de beste info kan gehaald worden. Bij google is dit net andersom. Op de derde plaats als beste info, maar onder de 5% komen folders en brochures op de proppen. Dubbel check Tussen de vier verschillende infogroepen vinden we geen enkel significant verband. 5.1.3.9 Alcohol en drugs Consulteren Bij alcohol en drugs, één van die typische thema’s waar het moeilijker over praten is, vinden we dat het internet via google de infobron bij uitstek is voor onze tieners. 84,8% geeft immers aan daar een 73
kijkje te nemen bij nieuwsgierigheid naar drugs, alcohol en de effecten ervan. Geen enkele andere infobron wordt door meer dan 50% van de tieners aangegeven als te consulteren infobron. Op de tweede plaats komen toch de ouders als infobron met 43,5% van de tieners die er te rade zou gaan. Pas daarna vinden we de maten (38,8%) en de leerkracht (21,9%). Gemiddeld Drie infobronnen zou men consulteren (M = 3,5 en N = 177). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
Beste %
Bij een gevoelig thema als alcohol en drugs is de anonieme zoekmachine google bij uitstek de eerste plaats waar info gevonden wordt. Geen 20% zou eerst naar de ouders keren en slechts net 5% zou eerst naar de vrienden of de leerkracht gaan. Die drie laatst genoemde actoren uit het sociaal netwerk hebben volgens de tieners wel meer kwaliteit als eerste infobaken dan van waar de beste info kan gevonden worden. Na de uitschieter google, vinden we ver erna op de tweede en derde plaats respectievelijk de ouders en het CLB terug. 5% voelt verder dat ook de leerkracht deftige info zou kunnen verstrekken.
74
Dubbel check Een significant verband vinden we tussen organisaties en traditionele media (phi=.240 en p=.001). Er is weinig overlap tussen deze infobronnen, want 104 respondenten checken beide groepen niet. 53 checken slechts één van beide. 5.1.3.10 Seks en gezondheid Consulteren Nog een thema waar soms een taboe op rust. We vinden dat gemiddeld drie bronnen geraadpleegd worden (M = 3,09 en N = 170). Zoals bij drugs en alcohol is google de meest geconsulteerde infobron bij tieners (78,2%). De ouders (40,8%) komen op de derde plaats, na de vrienden (54,6%). Tijdschriften scoren hier wel relatief goed met 23,1%. Enkel bij het thema milieu geven nog meer tieners aan tijdschriften te consulteren. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst %
75
Beste %
We zien opnieuw google ver boven de andere infobronnen uitkomen als eerste en als beste infobron. Geen enkele traditionele mediabron komt boven de 5% uit. CLB scoort wel als enige organisatie boven de 5%. Op de tweede plaats komen de ouders als zowel eerste en als beste infobron bij dit belevingsthema. De vrienden worden door iets meer dan 10% van de tieners als eerste infobron aangeduid, maar doet het minder goed als beste infobron. Dubbel check We ontwaren drie significante verbanden. Tussen traditionele media en het sociaal netwerk (phi=.167 en p=.028) vinden we dat 20 van de 45 respondenten die het sociaal netwerk niet zouden consulteren wel de traditionele media bekijken. Ook tussen organisaties en traditionele media (phi=.217 en p=.004) is weinig overlap. Slechts 19 respondenten checken beide. 18 zouden een organisatie bekijken zonder de traditionele media te bekijken. 99 respondenten doen geen van beide. Tenslotte sluiten ook het sociaal netwerk en organisaties elkaar voor een stuk uit (phi=.149 en p=.050). Slechts 5 respondenten die niet terecht kunnen in het sociaal netwerk, vinden hun weg naar organisaties. 41 checken beide niet en 31 doen wel beide groepen aan. De grootste groep, 95 tieners, blijven bij het sociaal netwerk zonder een organisatie op te zoeken.
76
5.1.4
Informatie in het sociale netwerk van jongeren
5.1.4.1 Werken en solliciteren Consulteren We vinden een gemiddelde van vijf te consulteren infobronnen in het geval van werk en solliciteren (M = 4,80 en N = 174). We vinden nog maar één case van de tien waarbij het gemiddelde nog net iets hoger ligt. Het toont al aan dat over werken en solliciteren jongeren graag info uit verschillende bronnen naast elkaar zetten. Een significant verschil in het aantal te consulteren infobronnen, vinden we tussen jongeren die secundair onderwijs lopen en jongeren die dit niet meer doen (t(172)=-2.20, p=.029). Scholieren geven namelijk aan minder (M=4.6, SD=1.9) bronnen te consulteren dan de jongeren die niet meer in het secundair onderwijs zitten (M=5.3, SD=2.0). Nog een significant verschil vinden we tussen de jongeren die deze vraag al hadden en zij die het nog niet hadden (t(171)=-2.29), p=.023). Zij die ooit die vraag hadden, consulteren meer bronnen (M=4.9, SD=1.9) dan de anderen (M=3.6, SD=2.4). We bekijken verder nog verbanden met geslacht, leeftijd, buitengewoon of regulier onderwijs en de emotie beschaamd, maar konden in deze case geen significante verbanden vast stellen. Wat werken en solliciteren betreft, vinden we vooral dat het sociaal netwerk, internet en de traditionele media populair zijn. De twee besliste toppers zijn google met 90,3% en de ouders met 84,6%. Op een derde plaats komen folder brochures en flyers allerhande (54,9%), nog voor het advies van de maten (46,9%). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
77
Kwaliteiten 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Telkens één op drie vindt google of de ouders bij uitstek de eerste infobron om te consulteren. Andere bronnen komen niet boven de 5% op de kwaliteit als eerste infobron. Voor beste infobron ziet het er iets anders uit. Daar scoren de ouders zelfs relatief laag. Minder dan 10% van de respondenten denkt dat ouders de beste info zouden geven. Meer dan 25% echter denkt de beste info van google te halen. Nog boven tien procent als beste infobron scoren folders en brochures en andere organisaties. Meest genoemde organisatie hier is VDAB. Op de tweede plaats komen de interim kantoren. Dubbel check We willen opnieuw kijken of er bepaalde verbanden bestaan tussen de verschillende infobronnen. We kijken of jongeren ten minste één infobron raadplegen uit een bepaalde infogroep dan wel of niet gaan raadplegen in een andere infogroep. In deze thematiek vinden we één significant verband (phi=.190 en p=.010) tussen de traditionele media en de online media. 118 jongeren wenden een bron uit beide groepen aan, maar 52 jongeren blijven enkel bij de online media. Slechts 4 jongeren checken online niet en wel de traditionele media. 5.1.4.2 Geld verdienen en beheren Consulteren Gemiddeld vier infobronnen worden door de plus zestienjarigen geconsulteerd in geval van een infobehoefte rond geld verdienen en beheren (M = 3,74 en N = 156). Opnieuw google (78,1%) en de ouders (75,8%) spannen de kroon. Ze laten respectievelijk folders, brochures en flyers (38,5%) en vrienden (23%) ver achter zich. Op de vijfde plaats vinden we specifieke organisaties met 22%. Vooral de banken worden hierbij aangehaald.
78
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Rond geld verdienen en beheren zijn de jongeren meer verdeeld wat betreft de beste infobron dan wat de eerste infobron kan zijn. Bijna 40% van de jongeren gaat alleszins eerst bij de ouders luisteren. Bijna 25% zou dan weer eerst naar google gaan. Een andere organisatie komt nog net aan de 5% en komt als eerst te consulteren infobron daarmee op de derde plaats. Bij andere organisaties worden dan vooral de banken genoemd. Wat betreft beste informatie zijn de jongeren meer verdeeld. We vinden drie infobronnen die net geen 15% scoren: de ouders, andere organisaties en google. Telkens iets meer dan 5% van de jongeren heeft ook nog vertrouwen in andere websites, waar opnieuw vooral de banken worden genoemd, folders en brochures en het CLB. Dubbel Check We vinden een statistisch significante verband tussen traditionele media en online media (phi=.230 en p=.002). We vinden slechts 9 jongeren die de traditionele media zouden consulteren terwijl ze
79
online bronnen links laten liggen. Van de 153 jongeren die online checken, vinden we er 95 die de dubbel check doen. 5.1.4.3 Relaties Consulteren We vinden geen ommekeer in zoekpatroon wat betreft het thema relaties. Opnieuw google (65,6%) en de ouders (72,5%) komen prominent naar voor. Maten komen op de derde plaats ( 61.3%), gevolgd met een grote voorsprong door de folders, brochures en flyers (28,8%). Vier infobronnen worden door de jongeren gemiddeld geraadpleegd (M = 3,51 en N = 159). Dus ook in dat perspectief tekent het thema relaties geen ander zoekpatroon in vergelijking met de meeste andere thema’s. Wel vinden we een significant verschil tussen de oudere jongeren en de jongere respondenten wat betreft het aantal te consulteren infobronnen bij het thema relaties (t(154)=-2.61, p=.010). We deelden de groep in rond de mediaan van 228 maanden of de leeftijd van 19 jaar. De oudere respondenten (M=3.9, SD=1.54) geven aan meer infobronnen te consulteren dan de jongere respondenten (M=3.3, SD=1.53). Een gelijkaardig significant verschil vinden we hier tussen de middelbare scholieren en zij die niet meer in het secundair zitten (t(157)=-2.75, p=.007). Scholieren consulteren gemiddeld minder (M=3.3, SD=1.5) bronnen dan zij die geen secundair meer lopen (M=4.0, SD=1.7). Een laatste significant verschil op basis van onze achtergrondvariabelen vinden we tussen de respondenten die aangeven beschaamd te zijn in dergelijke situatie en zij die dit niet zijn (t(153)=2.37, p=.019). Zij die zich schamen consulteren beduidend minder (M=2.5, SD=1.3) bronnen dan de andere (M=3.6, SD=1.6). 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
80
Kwaliteiten 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0
Eerst %
5,0
Beste %
0,0
We vinden tussen de jongeren opnieuw meer overeenstemming wat betreft de eerst te consulteren infobron dan waar de beste info kan worden gevonden. Uitschieters als eerste infobron volgens de jongeren zijn respectievelijk ouders, google en vrienden. Geen enkele andere infobron komt nog boven de 5%. De twee beste infobronnen bij uitstek zijn google en de ouders. Een andere organisatie scoort nog bijna tien procent. Meest voorkomende genoemde andere organisatie is de dienst burgerzaken/stadhuis. Ongeveer vijf procent van de jongeren geven ook hun vertrouwen aan folders allerhande en het CLB. Dubbel check We vinden twee significante verbanden bij deze thematiek. Eén verband vinden we tussen de traditionele media en de organisaties (phi=.171, p=.021). We vinden net iets meer jongeren die traditionele media aanwenden dan jongeren die naar een organisatie zouden stappen. 64 jongeren checken echter geen van beide groepen. Het tweede verband vinden we tussen de traditionele media en het sociaal netwerk (phi=.180 en p=.015). Het zwaartepunt ligt bij 169 jongeren die alleszins online gaan kijken. Daarvan zijn er ongeveer evenveel die een traditionele media vorm dan wel of niet zouden consulteren. 5.1.4.4 Seks en gezondheid Consulteren Opnieuw vier infobronnen zouden onze jongeren gemiddeld consulteren om hun infobehoefte over seks en gezondheid te laven (M = 3.59 en N = 177). We merken wel een significant verschil tussen de meisjes en de jongens op het aantal infobronnen dat ze zouden consulteren over seks en gezondheid (t(163)=2.01, p=.046). We zien dat meisjes (M=3.9, SD=1.83) gemiddeld meer bronnen consulteren bij dit thema dan jongens (M=3.3, SD = 1.91). Een tweede significant verschil bij dit thema manifesteert zich tussen de oudere en jongere respondenten (t(173)=-2.23, p=.027). De jongste geven aan minder (M=3.4, SD=1.70) infobronnen te consulteren dan de oudste (M=4.0, SD=2.04). Hiermee gelijk lopend vonden we ook een significant verschil tussen de middelbare scholieren en de
81
anderen (t(175)=-4.25, p=.000). De scholieren consulteren er beduidend minder (M=3.2, SD=1.6) dan de andere (M=4.4, SD=2.1). Opmerkelijk is dat we hier de ouders als infobron pas op de derde plaats terug vinden met 40%. Op één en twee inden we respectievelijk google (84,4%) en de vrienden (62,8%). Meer dan één op vijf jongeren zouden verder ook nog checken bij een andere volwassene (26,7%) en eens neuzen in folders allerhande (35%) en tijdschriften (24,6%). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Op de kwaliteiten van de infobronnen rond seks en gezondheid vinden we een iets ander beeld dan bij de drie situaties hierboven beschreven. Veruit op de eerste plaats als eerst te consulteren infobron komt google. Bijna 35% van de jongeren zou google eerst checken. Daarna komen de maten en op de derde plaats komen pas de ouders. Andere volwassenen en andere websites scoren bekoren als eerst te consulteren infobron ook nog rond de 5% van onze jongeren. De website van Sensoa wordt meest genoemd. Bij de andere volwassene, is het de dokter die hoge ogen gooit als 82
eerste infobron. Zelden worden in de situatie van seks en gezondheid vertrouwenspersonen uit het netwerk genoemd als eerste infobron. Opvallend, google komt hier wel als beste infobron naar voor met bijna 25% van de stemmen. Daarna komen de folder en de andere volwassene (dokter) met bijna 15%. Op plaats vier en vijf vinden we de ouders en een andere website (Sensoa) terug. Dubbel check Eén significant verband laat zich opmerken, tussen traditionele media en organisaties (phi=.201 en p=.007). 77 respondenten laten beide groepen links liggen en 58 checken er enkel de media. We vinden maar 16 jongeren die er wel een organisatie en niet een media-item bij zouden nemen. Toch vinden we ook 31 jongeren die beide doen. 5.1.4.5 Studierichting Consulteren Bij het thema studierichting vinden we het hoogste gemiddelde aantal te consulteren infobronnen. De jongeren gaan te rade bij vijf infobronnen gemiddeld (M = 4,83 en N = 157). Ongeveer voor alle infobronnen die in vorige cases prominent naar voor kwamen, vinden we dan ook hoge scores terug: google (77,6%), ouders (68.3%), leerkracht (68.1%), vrienden (54%), folders allerhande (50,9%), andere websites (20.8%). Het zijn dan de websites van de scholen zelf die naar voor komen. Ook CLB komt hier uiteraard prominent naar voor met 48,1%. 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
83
Kwaliteiten 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Eerst %
5,0
Beste %
0,0
Zowel voor eerst te consulteren infobron als voor beste info vinden we een kort rijtje van genoemde infobronnen. Dat wijst erop dat de jongeren het grotendeels eens zijn met elkaar wat betreft de kwaliteiten van de infobronnen bij dit thema. Begin van de zoektocht gebeurt vooral bij de ouders en google. Daarna komen ook nog leerkracht, maten en CLB. Die laatste is wel de beste infobron voor meer dan één op vier jongeren. Daarna komt de leerkracht met net geen 15%. Dan vinden we de folders terug en daarna een andere organisatie. Meest genoemde andere organisaties zijn de scholen zelf. Opvallend, qua beste infobron scoren ouders en google hier relatief laag. De maten scoren zelfs erg laag. Dubbel Check Drie verbanden laten zich opmerken tussen de infogroepen. Tussen traditionele media en online media (phi=.282, p=.000) vinden we 102 respondenten die een dubbel check doen. 50 respondenten kiezen enkel voor online content. Slechts 9 respondenten zouden traditionele media verkiezen in plaats van online media. Een tweede verband vinden we tussen traditionele media en organisaties (phi=.162, p=.029). 80 respondenten doen een dubbel check, 71 kiezen er het ene of het andere. Het laatste verband bij deze thematiek is het interessante verband tussen online media en het sociale netwerk (phi=.153 en p=.039). 146 van de 182 respondenten doen de dubbel check. Slechts 10 checken niet bij het sociaal netwerk en 26 blijven er online hangen. 5.1.4.6 Vrije tijd Consulteren Net vier infobronnen worden gemiddeld geconsulteerd bij vrije tijd perikelen (M = 4.01 en N = 167). Opnieuw komen online, traditionele media en sociaal netwerk sterk naar voor. Google gaat de vrienden (72,6%) vooraf met 79,8%. Opvallend, de ouders komen pas op de vijfde plaats met een relatief lage 29,8%, na folders allerhande (53%) en sociale media kanalen online (46,7%).
84
90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Eerst %
5,0
Beste %
0,0
Google staat op het hoogste schavotje als zowel beste infobron en eerst te consulteren infobron wat betreft vrije tijd. Ongeveer evenveel jongeren zouden dan weer eerst de maten bevragen. Als beste infobron hebben minder dan 15% vertrouwen in de maten. Het zijn er ongeveer evenveel die folders en flyers naar voor schuiven als beste infobron. Voor de eerste keer scoort sociale media boven de 5% als beste infobron. Ook meer dan vijf procent zijn andere websites en andere organisaties. Vaak genoemd zijn hier de websites en diensten van de gemeentes. Dubbel Check We vinden drie verbanden die statistisch significant zijn. Alle drie verbanden zijn met de traditionele media en respectievelijk de andere infogroepen. Tussen traditionele en online media (phi=.160 en p=.031), vinden we slechts 15 respondenten die niet online gaan. 6 daarvan zouden dan wel weer een traditionele mediavorm consulteren. Ook vinden we een significant verband tussen organisaties en traditionele media (phi=.149 en p=.044). Van de 45 jongeren die bij een organisatie aankloppen, 85
zijn er slechts 10 die dan geen ander media item meer zouden consulteren. 84 jongeren begeven zich in het medialandschap en laten de organisaties links liggen. Ten slotte vinden we een significant verband tussen traditionele media en het sociaal netwerk (phi=.157, p=.035). 105 doen er een dubbel check en 48 doen naast het sociaal netwerk geen moeite meer in de traditionele media. 14 jongeren doen het omgekeerde. 5.1.4.7 Gezondheid Consulteren We vinden opnieuw vier bronnen gemiddeld (M = 3.88 en N = 155). Dit is naast het thema over seks en gezondheid het tweede thema waar we een significant verschil merken tussen meisjes en jongen en het gemiddeld aantal infobronnen dat ze consulteren (t(140)=3.22, p=.002). Opnieuw de meisjes (M=4.31, SD=1.87) geven aan meer bronnen te zullen consulteren dan jongens (M=3.28, SD=1.80). Een tweede significant verschil vinden we tussen hen die de vraag zelf al ooit eens hebben gehad en zij die dit nog nooit hadden (t(152=-3.30, p=.001). Degene met dezelfde vraag (M=4.2, SD=1.8) geven aan gemiddeld meer infobronnen te consulteren dan de andere (M=3.0, SD=1.8). Niet zo veel bijzonder is op te merken bij de voorkeur van infobronnen. Google staat op één met 85,9%, gevolgd door de ouders (62,9%), maten (46,5%), tijdschriften (43,8%) en folders (37,1%). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
86
Kwaliteiten 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Voor gezondheid gaan maar liefst meer dan 40% van de jongeren eerst naar google kijken. Met net geen 20% komen de ouders op de tweede plaats. Op drie als eerst te consulteren, de maten met minder dan 10%. Google is ook kop van jut als beste infobron. Onder de 15% verkozen als tweede een andere volwassene als beste infobron. Een professional wordt dan naar voor geschoven met diëtisten bij uitstek als meest genoemde. Op drie en vier als beste infobron vinden we respectievelijk de ouders en de flyers. Dubbel Check Eén significant verband manifesteert zich tussen organisaties en traditionele media (phi=.229 en p=.002). Van de 115 jongeren die traditionele media erbij nemen, doen er slechts 44 de dubbel check. Maar 11 respondenten zweren bij een organisatie en laten traditionele media links liggen. 5.1.4.8 Veilig online Consulteren We vinden heel veel overeenstemming onder de jongeren wat betreft de té consulteren infobron over veiligheid online. Google steekt met kop en schouders (86,9%) boven de rest uit. Op de tweede plaats komen de maten (36,7%) met meer dan 50% achterstand. Door dat overwicht van google vinden we ook een laag gemiddelde te raadplegen infobronnen, amper drie (M = 3,10 en N = 165).
87
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 Eerst %
10,0
Beste %
0,0
Ook wat betreft de kwaliteiten is google de grote slokop bij het thema veilig online. Folders stranden op de tweede plaats als beste infobron, verkozen door minder dan 10% van onze jongeren. Op twee en drie als eerste infobron komen de leerkracht en andere volwassenen, ook beide met minder dan 10% van de stemmen. In die laatste categorie vinden we professionals terug al dan niet uit het sociale netwerk. Dubbel check Drie significante verbanden tonen zich. Tussen organisaties en traditionele media (phi=.298 en p=.000) vinden we relatief weinig vergelijk. Slechts 27 jongeren doen beide infogroepen aan. 147 jongeren laten de organisaties helemaal links liggen. Tussen traditionele media en het sociaal netwerk vinden we eigenlijk een mooie spreiding (phi=.202 en p=.006) met een klein overwicht op inzetten op het sociaal netwerk. Slechts 26 jongeren verkiezen traditionele media boven hun sociaal netwerk. Een laatste significant verband vinden we tussen de online media en het sociaal netwerk 88
(phi=-.181, p=.015). Slechts 2 jongeren doen geen van beide groepen aan. 93 doen er de dubbel check. Slechts 14 houden het bij het sociaal netwerk. 73 houden het dan weer enkel online. 5.1.4.9 Wonen Consulteren Voor info over wonen consulteren jongeren gemiddeld vier infobronnen (M = 3,82 en N = 155). Belangrijkst en in deze volgorde zijn google (82,8%), ouders (77,7%) en vrienden (49,7%). Op plaats vier en vijf hebben we nog twee traditionele media vormen, namelijk de folders en dergelijke (38,2%) en de tijdschriften (21,8%). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Kwaliteiten 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
Eerst % Beste %
Als het over wonen gaat, laten de ouders google het nakijken als zowel eerste en beste infobron. Als eerst te consulteren infobron, zijn het wel duidelijk volgens de jongeren zowat de enige ingangspunten van een zoektocht naar info. Meer verdeeldheid heerst er weer over de beste
89
infobron. Op drie, vier en vijf komen met meer dan 5% van de stemmen folders, CLB en andere organisaties. Opnieuw stadsdiensten worden genoemd, evenals de bank. Dubbel check Vier significante verbanden vinden we terug. Kijken we tussen sociaal netwerk en online media (phi=.247, p=.001), vinden we maar liefst 147 jongeren die de dubbel check doen. 28 houden het bij één van de twee en 7 doen beide niet aan. Tussen het sociaal netwerk en traditionele media (phi=.201, p=.007) vinden we ook veel uitwisseling van info. Van de 162 die bij het sociaal netwerk terecht kunnen, doen er 100 de dubbel check. Slechts 6 respondenten doen de traditionele media aan en niet het netwerk. Tussen media en online (phi=.165 en p=.026) vinden duidelijk overwicht op online content. 160 gaan er online en 32 vinden dan traditionele media overbodig. Slechts 8 checken de media en gaan niet online. Tenslotte, tussen media en organisaties (phi=.168 en p=.008) gaan 50 van de 71 respondenten die een organisatie consulteren vergelijken in de media. 111 checken er echter geen organisaties en ongeveer de helft daarvan piept wel eens bij een traditioneel mediaitem. 5.1.4.10 Politiek Consulteren Ook bij een informatiebehoefte rond politiek volgen de jongeren een gelijkaardig zoekpatroon. Google (83,4%), ouders (69,3%) en maten (33,1%) zijn belangrijk, maar hier komt ook TV, radio en krant om de hoek kijken (44,8%). Ook folders (44,2%) en tijdschriften (25,2%) maken een belangrijk deel uit van het mediadieet rond politieke informatie. Gemiddeld vier infobronnen raadplegen de jongeren rond politiek (M = 3,78 en N = 162). 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
90
Kwaliteiten 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0
Eerst %
5,0
Beste %
0,0
Meer dan de helft van onze jongeren geven aan hun informatiezoektocht te beginnen bij de ouders of bij google. Op de derde plaats komt een traditionele mediavorm, de krant/TV/radio, met amper 5% van de stemmen. Iets meer divers is het landschap van de beste infobronnen. Google haalt het van de rest met bijna 25%. Rond de tien procent komen respectievelijk folders, de traditionele massamedia en de ouders. Ook nog andere websites komen boven de 5% uit. Die websites zijn dan de websites van de politieke partijen zelf. Dubbel check We vinden drie significante verbanden terug tussen de media en respectievelijk de andere infogroepen. Tussen media en online (phi=.160 en p=.031) vinden we veel wisselwerking. Maar liefst 116 jongeren doen de dubbel check. 44 vinden online afdoende en 11 vinden media afdoende. Tussen media en organisaties (phi=.287 en p=.00) vinden we een overwicht op het niet consulteren van organisaties: 153 respondenten. 55 daarvan checken ook geen organisatie. Geen enkele respondent doet wel een organisatie aan, zonder de media te consulteren. 29 doen een dubbel check. Media en sociaal netwerk (phi=.203 en p=.006) zijn aan elkaar gewaagd. 108 van de 127 jongeren die media consulteren doen de dubbel check. 27 jongeren vinden het sociaal netwerk afdoende.
91
5.1.5
Overzicht informatiebronnen in relatie tot thema’s bij kinderen
5.1.5.1 Eerste informatiebron (Figuur 16) Kinderen wenden zich tot de digitale zoekmachine google het meest frequent voor de thema’s milieu en vrije tijd. Voor vragen omtrent de thema’s vriendschap, problemen thuis en studierichting raadplegen ze minder vaak google als eerste infobron. Flyers worden geraadpleegd door kinderen wanneer ze informatie zoeken over studierichtingen en gezondheid, maar ook over problemen thuis en veilig surfen, zij het in mindere mate. Ook in de bibliotheek en in tijdschriften wordt informatie opgezocht inzake milieu, evenals gezondheid en kinderrechten. De Kinder- en Jongerentelefoon (red. Awel) wordt het meest frequent gecontacteerd voor problemen thuis, maar ook vragen omtrent de dood, kinderrechten, verliefdheid en vriendschap komen hier aan bod. Tot het Centrum voor Leerlingenbegeleiding wenden zich vooral kinderen met vragen aangaande gezondheid, kinderrechten, problemen thuis en studierichtingen. Ouders worden het meest frequent aangesproken wanneer kinderen vragen hebben betreffende veilig surfen en studierichtingen. Ook de andere thema’s, met uitzondering van problemen thuis en milieu, scoren goed bij ouders. Een leerkracht wordt geconsulteerd wanneer kinderen informatie zoeken over studierichtingen, maar ook wanneer ze vragen hebben over problemen thuis, kinderrechten en veilig surfen. Ten slotte wenden kinderen zich het meest frequent tot vrienden voor informatie over vriendschap, verliefdheid, problemen thuis en vrije tijd.
5.1.5.2 Algemeen gebruik infobronnen In tabel 10 wordt het algemeen gebruik van de verschillende infobronnen bij kinderen belicht per thema. Tabel 10: Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de kinderen.
Google Vrije tijd Problemen thuis
Andere websites
Folders, brochures, flyers
Sociale media
Tijdschriften
TV, radio, krant
Bib
KJT
80,8
21,9
15,2
24,1
26
24,1
33
4
40,1
7,2
9,3
4,7
8,9
7,6
14,3
57
64
16
8,5
20,3
8,9
9,7
13,5
5,9
Gezondheid
73,8
10,1
3,8
10,5
16,9
14,3
27,4
5,9
Milieu
84,4
15,6
3,6
13,4
23,2
34,8
40,2
2,7
Veilig online
54,4
11,4
8
6,8
9,7
19
20,3
15,2
Vriendschap
38
6,3
9,3
5,1
11,4
8
13,1
14,3
Verliefdheid
43,4
6,8
6,4
3,8
13,2
7,2
15,3
12,4
De dood
66,2
7,2
6,3
3,6
8,5
9,9
23,8
15,7
Kinderrechten
70,5
6,3
4,9
6,3
9,4
10,3
25
22,3
Studierichting
92
Andere Jongerengids organisatie
Andere volwassene
CLB
Leider/trainer Leerkracht
Vriend(in)
Ouders
Vrije tijd Problemen thuis
4,9
7,1
1,8
23,2
22,3
23,8
64,7
77,2
13,5
3,8
13,5
43,2
9,7
37,3
55,3
20,7
Studierichting
3,4
4,6
13,5
35
6,3
63,7
40,9
86,1
Gezondheid
4,6
4,2
13,1
29,1
17,3
19,9
24,1
79,7
Milieu
2,7
12,9
0,9
24,1
7,6
30,8
24,1
56,7
Veilig online
7,2
1,3
5,1
27
4,6
38
38,4
84,4
Vriendschap
5,9
2,5
5,5
24,5
5,1
35
57
82,6
Verliefdheid
5,5
1,3
4,3
20,9
3,4
14,9
56,2
67,2
5
2,2
3,6
25,6
4,9
28,3
33,2
80,7
6,7
3,1
8,9
20,1
4
40,2
39,3
75
De dood Kinderrechten
93
5.1.6
Overzicht informatiebronnen in relatie tot thema’s bij tieners
5.1.6.1 Eerste informatiebron (Figuur 18) Bij tieners komt google, net zoals bij kinderen, als eerste infobron aan bod bij alle bevraagde thema’s, in meer of mindere mate. Tieners consulteren google het meest frequent wanneer ze een informatievraag hebben omtrent religie en milieu, maar ook voor vragen over drugs en alcohol, seks en gezondheid, juridische zaken en veilig surfen. Google wordt het minst geraadpleegd door tieners wanneer het gaat over vriendschap, pesten en studierichtingen. Flyers en brochures worden door tieners geraadpleegd wanneer ze vragen hebben gerelateerd aan studierichtingen en seks en gezondheid, maar ook voor informatie over geld verdienen en beheren, milieu, pesten en veilig surfen. Voor vriendschap en religie wordt deze infobron niet geraadpleegd. Een tijdschrift wordt vooral geconsulteerd wanneer tieners vragen hebben over seks en gezondheid, terwijl de bibliotheek vaak wordt bezocht voor informatie inzake het milieu. Tieners wenden zich tot de Kinder- en Jongerentelefoon (red. Awel) voor vragen omtrent pesten, juridische zaken en religie. De Jongerengids wordt geraadpleegd voor juridische thema’s en vragen inzake seks, gezondheid en vriendschap. Voor vragen betreffende milieu en studierichting wordt niet gegrepen naar deze infobron. Tieners gaan te rade bij het Centrum voor Leerlingenbegeleiding met vragen over studierichting, maar ook over drugs en alcohol, juridische zaken, pesten, en seks en gezondheid. Ouders worden door tieners geconsulteerd over alle bevraagde thema’s. Ook hier merken we echter een verschil in frequentie. Ouders worden het meest geraadpleegd voor vragen inzake geld verdienen en beheren, pesten en vriendschap, maar ook over studierichtingen, veilig surfen, juridische zaken, drugs en alcohol en seks en gezondheid. Vragen omtrent religie en milieu doen het minder goed bij ouders. Leerkrachten komen vooral in beeld wanneer tieners informatie zoeken over een studierichting, maar ook wanneer ze vragen hebben betreffende pesten, vriendschap en veilig surfen. Ten slotte worden vrienden geregeld aangesproken door tieners over allerhande onderwerpen, met als koplopers de thema’s vriendschap, pesten, seks en gezondheid.
5.1.6.2 Algemeen gebruik infobronnen In tabel 11 wordt het algemeen gebruik van de verschillende infobronnen bij tieners belicht per thema. Tabel 11: Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de tieners. Folders, brochures, flyers
TV, radio, Tijdschriften krant
Andere websites
Sociale media
42
4,3
40,2
3,7
14,3
4,8
5,8
2,1
9
Religie
90,1
23,1
14,3
13,7
19,8
12,6
37,6
2,2
3,3
Veilig online
73,4
14,1
14,1
21,6
18,7
11,6
21,6
3,5
4,5
Milieu
92,9
22
7,1
25,6
33,3
35,1
44
0,6
0,6
Studierichting
59,5
15,5
11,3
27,5
6,5
4,8
10,1
4,8
3
Pesten
42,7
8
13,6
7,5
10,6
4
8
5,5
17,6
Gerecht, wet
84,2
20
15,1
10,3
11,4
15,1
18,9
2,2
8,1
Google Vriendschap
94
Bib
JIP
KJT
Geld Drugs & alcohol Seks & gezondheid
80,4
13,1
19
25
18,5
16,1
7,1
1,2
2,4
84,8
15,2
16,9
13,5
12,9
10,7
12,4
2,2
3,9
78,2
19,5
10,4
14,4
23,1
6,9
8
2,3
6,9
Andere Jongerengids organisatie
Andere volwassene
CLB
Leider/trainer Leerkracht Vriend(in) Ouders
Vriendschap
3,2
2,1
8,5
18
8,5
27,5
78,3
70,2
Religie
1,6
1,7
7,1
13,2
3,3
43,4
13,2
35,2
3
2,5
6,5
13,7
4
33,3
28,1
53,3
Milieu
1,8
8,9
1,8
6
4,2
49,4
7,2
34,5
Studierichting
1,2
4,8
36,3
15,5
4,8
84,5
35,1
82,1
6
2,5
34,7
16,6
8
64,3
51,3
76,4
Gerecht, wet
6,5
2,7
12,4
18,9
3,3
24,3
27,6
56,8
Geld
1,8
5,4
9,5
21,4
3,6
26,2
41,7
88,1
Drugs & alcohol Seks & gezondheid
3,9
2,8
16,9
12,9
2,8
21,9
38,8
43,5
2,9
2,3
16,7
6,9
2,9
16,7
54,6
40,8
Veilig online
Pesten
95
5.1.7
Overzicht informatiebronnen in relaties tot thema’s bij jongeren
5.1.7.1 Eerste informatiebron (Figuur 20) Net zoals bij kinderen en tieners, wordt google door jongeren veelvuldig geconsulteerd inzake alle voorgelegde thema’s. Informatie omtrent veilig surfen en gezondheid staat voorop, terwijl vragen over studierichtingen en relaties minder vaak voorkomen. Dit is echter relatief, aangezien google bij deze twee thema’s nog steeds bij meer dan 20% van de cases de eerst te consulteren infobron is. Folders en brochures zijn geconsulteerde infobronnen voor jongeren met vragen over studierichting, vrije tijd, werken, politiek en wonen. Informatie betreffende gezondheid en relaties wordt in eerste instantie niet gezocht in folders. Kranten, radio- en TV-zenders worden door jongeren gehanteerd om informatie op te zoeken over politiek, gezondheid en wonen. De bibliotheek komt enkel in beeld wanneer het gaat over seksualiteit, gezondheid en veilig surfen. Wat opvalt is dat de Kinder- en Jongerentelefoon bij de bevraagde jongeren helemaal niet wordt geraadpleegd. De Jongerengids echter wordt geconsulteerd wanneer jongeren vragen hebben over seks en gezondheid en veilig surfen. Jongeren gaan te rade bij het Centrum voor Leerlingenbegeleiding met een informatievraag over respectievelijk studierichtingen, geld verdienen en beheren, gezondheid, relaties, seksualiteit, werken en wonen. Net zoals google zijn de ouders van jongeren een infobron die wordt geraadpleegd aangaande alle bevraagde thema’s. Dit gegeven zien we ook bij kinderen en tieners. Bij jongeren echter worden ouders het meest frequent aangesproken over wonen en geld verdienen en beheren. Ook met vragen omtrent relaties, werken en solliciteren, politiek, gezondheid en studierichtingen gaan ze veelvuldig te rade bij hun ouders. Informatie over seksualiteit, veilig surfen en vrije tijd komen ook aan bod, zij het in mindere mate. Leerkrachten worden het meest aangesproken door jongeren die informatie zoeken over studierichtingen, politiek, veilig surfen en seksualiteit. Vrienden ten slotte is een infobron die door jongeren frequent wordt geraadpleegd, met thema’s als vrije tijd, seksualiteit en relaties als uitschieters.
5.1.7.2 Algemeen gebruik infobronnen In tabel 12 wordt het algemeen gebruik van de verschillende infobronnen bij jongeren belicht per thema. Tabel 12: Algemeen gebruik infobronnen per thema volgens de jongeren. Folders, brochures, flyers
TV, radio, Tijdschriften krant
Google
Andere websites
Sociale media
90,3
34,3
26,9
54,9
21,8
26,3
4
6,3
1,1
78,1
18
11,3
38,5
15,5
9,3
8,7
11,9
2,5
Relaties Seks en gezondheid
65,6
10,6
13,8
28,8
16,9
8,8
5,6
6,3
2,5
84,4
17,3
11,7
35
24,6
7,2
9,4
5
5,6
Studierichting
77,6
20,8
18,8
50,9
17,5
8,7
5,6
4,3
0,6
Vrije tijd
79,8
20,8
46,7
53
26,9
23,8
7,7
4,8
0,6
Gezondheid
85,9
10,1
12,9
37,1
43,8
21,3
14,1
0,6
1,2
Werken & solliciteren Geld verdienen en beheren
96
Bib
JIP
KJT
Veilig online
86,9
12,6
32,1
23,1
23,1
15,4
7,1
4,1
3,6
Wonen
82,8
15,9
13,4
38,2
21,8
10,2
7
6,4
3,8
Politiek
83,4
15,3
15,3
44,2
25,2
44,8
5,5
1,8
0,6
Andere Jongerengids organisatie Werken & solliciteren Geld verdienen en beheren
Andere volwassene
CLB
Leider/trainer Leerkracht Vriend(in) Ouders
2,9
17,7
13,7
19,4
3,4
25,1
46,9
84,6
9,4
22
17,4
18
2,5
16,8
23
75,8
Relaties
5,6
16,4
9,4
22,5
0,6
5,6
61,3
72,5
Seks en gezondheid
4,4
5,6
11,7
26,7
2,8
7,3
62,8
40
Studierichting
2,5
15,6
48,1
16,1
8,7
68,1
54
68,3
Vrije tijd
4,2
8,9
3
7,7
8,9
3,6
72,6
29,8
Gezondheid
1,8
5,3
9,4
26,5
10,6
5,3
46,5
62,9
Veilig online
3
4,2
4,1
7,7
2,4
10,7
36,7
30,8
Wonen
6,4
11,5
13,4
17,2
2,2
7,6
49,7
77,7
Politiek
1,2
1,9
1,8
14,1
2,5
19,6
33,1
69,3
97
5.1.8 Reeds gekende specifieke infobronnen bij kinderen Kinderen kregen de mogelijkheid in de survey om een specifieke website, organisatie of persoon in te vullen. In onderstaande tabel worden deze opgelijst per thema. Tabel 13: Reeds gekende specifieke infobronnen bij kinderen. Websites Bing Facebook Gosupermodel Google Jeugdbewegingsite Spelletjes.com Wikipedia www.gent.be Youtube Facebook Wikipedia Youtube
Organisaties Speelplein Cathechese (communie)
Volwassenen Broer/zus Familie Grootouders Lief broer Meter Neef/nicht Nonkel/tante Psycholoog
CAW
Schoolsite Facebook Onderwijzkiezer Wikipedia Youtube Salari Facebook Salari Wikipedia www.tandarts.be
Middelbaar School
Milieu
Karrewiet.be Natuurwebsite Wikipedia www.WWF.be Salari www.natuur.be
Veilig online
Facebook Karrewiet Ketnet Salari Wikipedia
De Bourgooien Jeugdbond voor natuur en milieu Natuurcentrum Natuurpunt School WWF School
Vriendschap
Facebook Salari Wikipedia
Verliefdheid
Facebook
Broer/zus Neef/nicht Buren Dokter Familie Nonkel/tante Meter/peter Psycholoog Ouder van vriend Grootouder van vriendin Broer/zus Neef/nicht Grootouders Nonkel/tante Familie Ouder van vriendin Broer/zus Neef/nicht Grootouders Nonkel/tante Dokter Diëtiste Kinesist Meter Broer/zus Familie Grootouders Natuurkenner Natuurpunt Nicht Tuinier Broer/zus Neef/nicht Grootouders Familie Nonkel/tante Psycholoog Computerfreak Broer/zus Buren Familie Grootouders Neef/nicht Nonkel/tante Psycholoog Broer/zus
Vrije tijd
Problemen thuis
Studierichting
Gezondheid
Diëtiste Dokter Ziekenhuis
School
98
Salari Wikipedia Youtube
De dood
Salari Wikipedia
Zelfmoordlijn
Kinderrechten
Derechtenvandemens.be Youtube Kinderrechten.be Salari Wikipedia
Kinderrechten
99
Buren Dokter Familie Grootouders Lief Meter Neef/nicht Nonkel/tante Broer/zus Dierenarts Familie Grootouders Neef/nicht Psycholoog Nonkel/tante Veearts Broer/zus Leerkracht zedenleer Familie Grootouders Neef/nicht Nonkel/tante
5.1.9 Reeds gekende specifieke infobronnen bij tieners Tieners kregen de mogelijkheid in de survey om een specifieke website, organisatie of persoon in te vullen. In onderstaande tabel worden deze opgelijst per thema. Tabel 14: Reeds gekende specifieke infobronnen bij tieners.
Vriendschap
Websites Wikipedia
Organisaties Chiro Scouts
Religie
Chiro
Veilig online
Chiro School
Milieu
Greenpeace Toneelstuk WWF
Studierichting
Chiro School
Pesten
Chiro School
Gerecht, wet
Chiro Politie
Geld
ACV Interimbureau Politie School Tempoteam
100
Volwassenen Broer/zus Begeleiding Familie Grootouders Peter Psycholoog Stiefouders Nonkel/tante Vriend Broer/zus Familie Leerkracht godsdienst Neef/nicht Grootouders Stiefouders Broer/zus Familie Grootouders Leerkracht informatica Peter Vriend Medewerker computerzaak Familie Grootouders Tante Jeugdbeweging Broer/zus Familie Grootouders Meter/peter Nonkel/tante Neef/nicht Begeleiding Broer/zus Directeur Familie Grootouders Leerlingenbegeleider Peter/meter Psycholoog Beste vriend Nonkel/tante Zus Familie Begeleiding Broer/zus Politieagent Grootouders Goede vriend Tante Baas van bedrijf Begeleiding Familie Medewerker interimkantoor
VDAB
Drugs & alcohol
Chiro Drugpunt
Seks & gezondheid
Chiro Dokter
101
Grootouders Stiefouders Tante Vriend Werkgever Zus Begeleiding Dokter Drugsdealer Familie Grootouders Vriend Tante Zus Peter Seksuoloog Stiefmama Tante Vriend Zus
5.1.10 Reeds gekende specifieke infobronnen bij jongeren Jongeren kregen de mogelijkheid in de survey om een specifieke website, organisatie of persoon in te vullen. In onderstaande tabel worden deze opgelijst per thema. Tabel 15: Reeds gekende specifieke infobronnen bij jongeren.
Werken & solliciteren
Geld verdienen en beheren
Relaties
Websites Adecco Jobat Stepstone VDAB RVA Wikipedia
Organisaties ACV Interimkantoor Arteveldehogeschool Sovoarte Synergie Greenpeace HVW VDAB JAC Randstad Werkwinkel Bank Soag OCMW Sovoreg Overheid VDAB
Belfius Ing Argenta Kbc OCMW Schoolsite VDAB Ing Argenta
Advocaat Bank Burgerlijke stand Gemeente Dienst bevolking stad Sovoreg JAC OCMW School Apotheek Dokter JAC School
Seks en gezondheid
Allesoverseks.be Sekswoordenboek Sensoa Youporn
Studierichting
HoGent UGent Hogeronderwijsvlaanderen.be Jobat Vacature Websites van de verschillende scholen VDAB
Vrije tijd
HoGent Website van de stad/gemeente Skghendt Uit in Gent
Gezondheid
Dokter Gezondheidswebsite Weight watchers Youtube
102
Dienst op huidige school bv. sovoarte Ombudsdienst VDAB Hogeschool Universiteit Kompas in Leuven Leerpunt Leerwijzer Sovoreg Cultuurdienst Jeugddienst Sovoreg Manège Sc gutenberg Sc abnormalia School Sportvereniging 02 649 95 55 Diëtiste Fitnesscentrum Huisarts Ziekenhuis
Volwassenen Broer/zus Familie Grootouders Familie Kennissen Neef/nicht Pleegouders Ouders van vrienden Stagebegeleider Nonkel/tante Bankbediende Broer/zus Familie Medewerker uit bedrijfswereld Nonkel/tante Vader vriendin Advocaat Broer/zus Familie Neef/nicht Notaris Schoonouders
Broer/zus Dokter Gynaecoloog Grootmoeder Tante Begeleider Broer/zus Familie Iemand aan de hogeschool Iemand die dat beroep uitoefent Kinderpsychiater Repetitor Studiebegeleider Broer/zus Familie Inwonende Kennissen
Huisarts Diëtiste Broer/zus Dokter Specialist
Veilig online
Adblocker app Got kweaky net Overheid Privacy commissie www.hoegel.be
Computerwinkel Computerspecialist Politie
Wonen
FGOV Immoweb OCMW In Petto
Bank Dienst bevolking gemeentehuis Ziekenbond Gemeente JAC Sovoarte
Politiek
Algemene website parlement Politieke website Website van de partij Website van regering Stemtest Standaard.be
De partijen
103
Sonja Kimpe Broer Computerinstallateur Deskundige Expert Familie Informatici Advocaat Notaris Bank Broer/zus Begeleider Familie Kennis die zelfstandig is gaan wonen Neef/nicht Broer/zus Debatten met politiekers Familie Nonkel Opa Aanhangers partij
5.1.11 Samenvatting resultaten survey 5.1.11.1 De cases zijn relevant voor de respondenten Wat betreft de relevantie van de situaties voor de respondenten, besluiten we dat ze erg relevant worden bevonden. We vinden namelijk een minimaal aantal situaties waar meer dan 50% van de respondenten aangeeft nog niet met deze informatievraag te zijn geconfronteerd. Rond alle cases, met uitzondering van de cases over het gerecht en de wet bij tieners en verliefdheid bij kinderen zeggen immers meer dan de helft van de respondenten dat ze er zelf al eens een informatiebehoefte hebben gehad. Daarenboven scoren die minder relevante cases maar net onder de 50%. 5.1.11.2 Meisjes stellen zich meer vragen dan jongens Als we kijken naar verbanden tussen de relevantie van situaties en de achtergrondvariabelen, vinden we dat als er een significant verschil bestaat, het vooral de meisjes zijn die zich meer vragen hebben gesteld dan de jongens. Bij één thema zien we het omgekeerde verband: seks en gezondheid bij de tieners. 5.1.11.3 Sociale media Wat de bekendheid van de infobronnen betreft, vinden we dat de specifieke jeugdinformatieverstrekkers minst zijn gekend. Eén uitzondering tekent zich duidelijk af. De kinderen weten de KJT wel te vinden bij een probleemsituatie thuis. Uiteraard, moeten we dit in het brede onderzoekskader begrijpen, waarbij de andere opties bestonden uit erg algemene infoverstrekkers die bijna iedereen kent of mee wordt geconfronteerd zoals de leerkracht, de ouders, de vrienden, CLB of google. Wel opvallend, bij de kinderen mogen we de bekendheid van de digitale sociale media niet overschatten. Wel vinden we de sociale media bij de kinderen één keer boven water komen, bij de situatie rond vrije tijd. Ook bij de jongeren komen de sociale media dan erg prominent naar voor. 5.1.11.4 Hoe ouder, hoe meer infobronnen Met ouder worden lijkt het erop dat er gemiddeld meer infobronnen worden geraadpleegd bij een informatiebehoefte. Meer nog, gebaseerd op de standaardafwijkingen kunnen we besluiten dat de jongere leeftijdsgroepen, meer dan de oudste, zoekend zijn naar het aantal te raadplegen infobronnen om de informatiebehoefte in te lossen. De oudste leeftijdsgroep consulteert gemiddeld de meeste infobronnen en zijn het ook meest elkaar eens over dit gemiddelde. Het patroon wordt ook bevestigd binnen de grenzen van de leeftijdscategorieën. We vinden namelijk dat de oudste helft respondenten van elke leeftijdscategorie telkens meer infobronnen raadpleegt dan de jongste helft respondenten van elke leeftijdscategorie. 5.1.11.5 Hoe ouder, hoe meer google in het informatiezoekpatroon Wat betreft het gebruik van de aangeboden infobronnen, vinden we toch een verschil met voorgaand onderzoek. Onze respondenten geven namelijk aan dat zij vaker dan fysieke personen zoals vrienden en ouders google zouden raadplegen bij elke situatie. Opvallend, hoe ouder de respondentengroep, hoe meer google in het zoekpatroon naar voor komt. Terwijl de jongste groep gemiddeld maar zes keer google raadpleegt over de tien cases heen, vinden we respectievelijk meer dan zeven en meer dan acht keer voor de midden- en de oudste groep. Bij veiligheid online gaan de tieners nog iets meer vertrouwen op google dan de kinderen die nog meer het netwerk bevragen hier rond. Bij jongeren komt dit nog prominenter naar voor.
104
5.1.11.6 Online sociale media niet aan de top als informatiebron Terwijl al veel inkt vloeide over de invloed van sociale media online, vinden we dat er in het licht van informatiebehoeften weinig waarde wordt gehecht aan die sociale netwerken online. Wel wint het wat aan belang met het ouder worden. We vinden digitale sociale netwerken namelijk een eerste keer boven de 20% uitkomen bij de tieners in de situatie van vriendschap. Daarna zien we ze nog drie keer boven de 20% uitkomen bij de jongeren in de situaties van vrije tijd, werken en solliciteren, en veiligheid online. 5.1.11.7 Ouders en vrienden in het sociale netwerk We vinden bij de meeste situaties dat het sociaal netwerk, met name dan de ouders toch een erg belangrijke infofunctie krijgen. Bij de kinderen vinden we een overwicht van het sociaal netwerk vooral bij de situaties die om het hart draaien. Bij zaken die te maken hebben met vriendschappen, verliefdheid bij de kinderen en vriendschap en pesten bij de tieners is het sociaal netwerk de absolute top om raad aan te vragen. Bij vriendschap zien we een belangrijkere rol voor de vrienden bij de tieners en de ouders bij de kinderen. Ook bij verdere oriëntering in het leven bij de tieners worden de ouders vaak gevonden. We zien dit in de cases van studierichting en geld verdienen. Ook in de situatie over het milieu vinden we een gelijkaardig zoekpatroon tussen de kinderen en tieners. Daar scoren de traditionele media naast de ouders erg goed. Ouders verliezen dan wel weer aan belang bij de tieners. Daar zien we die adviesfunctie meer verdeeld in het sociaal netwerk en komen de leerkracht en de vrienden meer prominent naar voor. 5.1.11.8 Diverse conclusies naar achtergrondvariabelen We konden ook nog verschillende verbanden ontwaren met de gemeten achtergrondvariabelen en het informatiezoekgedrag. In de situaties van pesten, vriendschap en veilig online vinden we dat de jongeren uit buitengewoon onderwijs minder bronnen raadplegen dan de secundaire scholieren in het reguliere onderwijstype. We vinden voor vijf thema’s dat er een significant verschil bestaat tussen degene die zich de vraag al ooit stelden en zij die dit nog niet deden. Telkens zijn het degene die er al ooit mee bezig waren die gemiddeld meer infobronnen raadplegen dan degene die er nog nooit mee bezig waren. We vinden dit voor de thema’s seks en gezondheid, vriendschap, drugs en alcohol, religie en studierichting. We vinden ook sterke aanwijzingen dat de landelijke kinderen gemiddeld meer bronnen raadplegen dan de stedelijke kinderen. Op basis van geslacht vinden we ook enkele significante verschillen qua populariteit van infobronnen terug. Daarmee tonen we aan bepaalde bronnen iets meer gender gebonden zijn dan andere. 5.1.11.9 Google of ouders als eerste aanspreekpunt Als eerst te consulteren infobron in een zoektocht naar informatie geven de respondenten over alle leeftijdsgroepen heen vaakst aan dat google of de ouders het startpunt zijn. Wat betreft de eerst te consulteren infobron vinden we slechts één geval waar niet de ouders, noch google vaakst wordt genoemd. Bij problemen thuis is het namelijk de KJT die best scoort bij de kinderen. 5.1.11.10 Beste infobronnen zijn google of ouders Als we op zoek zijn naar de beste informatie, zien we drie gevallen die het patroon doorbreken. De meest genoemde beste infobron bij problemen thuis is ook de KJT wat de kinderen betreft. De tieners duiden vaakst de leerkracht aan bij beste infobron wat betreft studierichtingen en voor 105
hetzelfde thema verkiezen de jongeren vaakst CLB als beste infobron. Op studierichting bij de jongeren, vinden we in die zelfde groep ook de meeste consensus wat de beste infobron is. Meer, de jongeren zijn het beduidend meer eens met elkaar wat de beste infobronnen zijn, dan waar je best een zoektocht naar informatie begint. Bij de twee jongere leeftijdsgroepen vinden we dit patroon niet terug. 5.1.11.11
Ouders als eerste én beste infobron bij kinderen, google bij tieners en jongeren Wat betreft de kwaliteiten, eerst te consulteren infobron en beste infobron, staan voor de jongste groep nog meest de ouders als eerste én beste op kop. Vanaf de leeftijd van twaalf jaar wordt die plaats duidelijk ingenomen door de zoekmachine google. Telkens als het gaat over problemen met de leeftijdsgenoten (vriendschap, verliefd, pesten), echter, zien we dat de ouders afgetekend op de voorgrond treden als beste én eerste infobron. Verder valt op dat voor de oudere groepen vaker de kwaliteiten worden vermeld van folders en brochures. 5.1.11.12 Ongevraagde informatie: lage score Wat betreft informatie die de respondenten krijgen zonder er daarom om gevraagd te hebben vinden we ook een duidelijk patroon. Er werden beduidend minder pijlen getrokken op de survey van waar ze info hebben gekregen, dan waar ze zelf zouden gaan zoeken. We zien ook dat de oudere groepen nog minder bronnen aanduiden als ongevraagde verstrekker van info dan de jongste groep. De gemiddeldes liggen er gevoelig lager. Dit heeft mogelijk te maken met het feit dat verkregen info vaak niet bewust wordt ervaren. We vinden de ouders terug als belangrijkste infoverstrekker bij de oudste en de jongste groep. Bij de tiener vinden we die rol ingevuld door de leerkracht. We vinden over alle cases heen dat de speciaal ontwikkelde producten met als doel jeugdinformatie relatief laag scoren vergeleken met andere infobronnen. Opvallend, ook google scoort boven de één op tien. De interpretatie van dit resultaat laat zich raden. Hebben we het over de advertenties die aan Google zijn verbonden, of doelen de respondenten op verkregen info waar ze niet om vroegen door een minder goed opgestelde zoekopdracht? 5.1.11.13 Complex zoekpatroon: check en dubbelcheck Wat betreft het aanwenden van verschillende infobronnen in een zoekopdracht, vinden we een erg complex informatiezoekpatroon terug bij de respondenten. We vinden veel verbanden tussen de verschillende infogroepen die aanduiden dat er alleszins tussen de verschillende groepen informatie dubbel wordt gecheckt. We vinden echter ook een aantal verbanden die aanduiden dat infogroepen elkaar voor een groot stuk uitsluiten. Interessant hier is om bij elk informatiethema afzonderlijk de verschillende verbanden in meer detail te bekijken.
106
5.2 Resultaten dagboeken 5.2.1
Informatie in het sociale netwerk van kinderen
5.2.1.1 Aard van de informatie De eerste bevinding in de analyse van de dagboeken van kinderen, is de aard van de cases die worden aangebracht. De voorbeelden die we hier terugvinden gaan vaak niet specifiek over informatie (op)zoeken over een bepaald onderwerp. Voor een aantal kinderen was de opdracht dus mogelijks niet duidelijk. Iets meer dan de helft van de aangereikte thema’s heeft betrekking op een concrete vraag naar informatie of een concrete leerervaring. In drie van de vijf dagboekcases gaan de voorbeelden over onderwerpen gerelateerd aan vrije tijd, zoals bijvoorbeeld muziekschool, vakantie, spelletjes, uitstappen of (huis)dieren. Op de tweede plaats staan casussen met betrekking tot school en studies. Dit thema is goed voor een aandeel van bijna één vijfde. Informatievragen omtrent familie, geld, geloof en religie, seksualiteit, gerecht, verliefdheid, vrienden, werken en wonen zijn afwezig in de dagboeken van de kinderen. “Ik ga binnenkort op kamp in het wild, en ik ben een boek beginnen lezen over hoe je kunt overleven in het wild […] Ik wou weten wat ik allemaal moest mee hebben, en hoe ik het moest gebruiken, en toen ik het boek begon te lezen zag ik ook hoe je een kamp moest bouwen en hoe je een wc moest maken.” (Berre, 11 jaar, DB2) 5.2.1.2 Soorten bronnen In de analyse van de dagboeken onderscheiden we enkele tendensen wat betreft de bronnen die als eerste worden geraadpleegd door de kinderen. De bron die het vaakst als eerste wordt geraadpleegd, is de familie. In een vierde van de voorbeelden die kinderen aangeven, wordt eerst gegrepen naar de ouders, een oudere broer of zus, een tante of nonkel, oma of opa, etc. Het internet staat op de tweede plaats, samen met een volwassene (i.e. een juffrouw of meester, buurvrouw of – man, etc.) en vrienden. Deze drie bronnen zijn elk goed voor een klein vijfde van alle cases. In een beperkte minderheid van de voorbeelden wordt primair gegrepen naar een organisatie en traditionele media zoals boeken en folders. Opvallend is het feit dat sociale netwerksites niet worden vermeld als informatiebron. Wanneer internet wordt aangeduid, wordt voornamelijk gespecificeerd naar www.google.be. Websites die eveneens doch in mindere mate voorkomen zijn de website van de school, www.youtube.com en www.wikipedia.org. Wanneer we de informatiebron bekijken per onderwerp, merken we dat de kinderen zich wat betreft vragen over vrije tijd bij voorkeur wenden tot familie. Meer dan een kwart van de kinderen volgt dit patroon. De tweede belangrijke bron wanneer het gaat over vrije tijd is internet, goed voor meer dan een vijfde van alle gevallen. Volwassenen uit de omgeving van kinderen staan op een derde plaats met net geen vijfde van alle gevallen. Traditionele media, organisaties en vrienden zijn slechts in beperkte mate aanwezig in dit thema. Wanneer kinderen informatie zoeken over school en studies richten ze zich primair naar de juffrouw of meester. In de helft van de cases was dit het geval. Internet, traditionele media en ouders zijn samen goed voor de overige helft van de cases. Vrienden zijn in het kader van het thema school afwezig als informatiebron. Opvallend is dat internet niet 2
Dagboek
107
wordt vermeld als informatiebron bij vragen over lichaam en gezondheid, terwijl dat bij vragen omtrent de wereld en maatschappij wel zo is. Ouders worden dan weer niet geraadpleegd over dit laatste onderwerp, maar komen wel in beeld wanneer het gaat over lichaam en gezondheid en relaties. 5.2.1.3 Betrouwbaarheid bronnen Uit de dagboeken blijkt dat de kinderen informatie beoordelen op verschillende manieren. Ze geven aan of iets interessant, betrouwbaar, leuk, handig, leerrijk, goed of boeiend is, maar ook of iets niet betrouwbaar, niet nuttig, moeilijk, niet interessant of niet leuk is. Een derde van de informatie wordt beoordeeld in termen van leuk en niet leuk. Hiervan worden slechts een handvol cases als niet leuk gerapporteerd. Iets meer dan een tiende van alle informatie wordt beschouwd als betrouwbaar. De meest voorkomende redenen hiervoor zijn het feit dat de informatie komt van een expert, dat het uit een boek komt of op een waargebeurd verhaal is gebaseerd, of dat de informatie komt van de ouders. Hiertegenover staat dat in slechts vijf gevallen de informatie als niet betrouwbaar wordt gecategoriseerd. De twee redenen die hiervoor worden gerapporteerd zijn de mening van een persoon en het internet. “Papa heeft me uitgelegd wat informatie betekent. Ik wilde ook weten waarom dit onderzoek wordt gedaan. Papa legde ook dit uit. Ik vond dat heel betrouwbaar.” (Lore, 9 jaar, DB) “Ik vond dit geen betrouwbare informatie. Het kwam van mijn vriend Wouter. Hij zal dit zelf ook niet zo goed geweten hebben.” (Jochen, 11 jaar, DB) “De informatie was niet helemaal te vertrouwen omdat het rechtstreeks van internet kwam.” (Lot, 10 jaar, DB) Iets minder dan een derde van de informatie wordt als interessant, handig of nuttig beschouwd. Slechts in een handvol cases wordt de informatie als niet nuttig of niet interessant beschouwd. Dit laatste blijkt te gaan om een herhaling van informatie (i.e. informatie die ze reeds bezitten), of informatie die op dat moment niet van belang is, maar wel op een later moment in hun leven nuttig kan zijn. Een belangrijke bevinding is dat de informatie in drie gevallen wordt omschreven als moeilijk. In alle drie deze gevallen wordt aangegeven dat het niveau en het taalgebruik van de informatie niet is aangepast aan kinderen. Eén case gaat over informatie in het STAM (Stedelijk Museum voor Actuele Kunst), de andere twee cases betreffen informatie opgezocht op google en wikipedia. Het overige deel van de cases in de dagboeken wordt als leuk “Heel veel moeilijke woorden in het S.T.A.M.” (Lore, 9 jaar, DB) “Handig, maar sommige moeilijke woorden snapte ik niet.” (Rune, 8 jaar, DB) 5.2.1.4 Effect van de informatie In de dagboeken wordt ten slotte nagegaan wat kinderen doen met de verkregen informatie. Hier onderscheiden we drie duidelijke trends. De meest voorkomende actie is het formuleren van een voornemen. Een derde van de cases leidt tot een voornemen om in de nabije of verre toekomst iets te doen met die informatie. Net geen derde van de cases resulteert in het doorgeven van de verkregen informatie. In een kwart van de gevallen wordt de informatie onmiddellijk gebruikt. Slechts in een beperkt aantal cases geeft men aan de informatie te onthouden en verder niet mee te 108
doen, nog verder opzoekingswerk te verrichten en de informatie te verifiëren, of een opvolgend gesprek aan te knopen. “Ik ben gaan paardrijden. Ik heb tijdens de les veel dingen bijgeleerd en veel informatie gekregen. […] Ik ga het gebruiken voor de komende lessen.” (Jochen, 11 jaar, DB) “Op kamp X-treem kwam een paracommando. Hij gaf ons wat meer info over survival. […] Ik ga de info zeker gebruiken als ik eens een vuur moet maken.” Berre, 11 jaar, DB) “Dan heb ik het verteld aan de andere kinderen. Ik wist niet dat het zo ver was.” (Jorre, 10 jaar, DB) “Ik en Merel waren groentjes aan het snijden en ik moest de prei snijden. Net als bij uien moet je daar een beetje van huilen. En ik vroeg me af of je daar iets aan kon doen. Ik vroeg het aan mama. Maar Merel antwoorde en zei: Dan moet je je tong uitsteken, omdat de stoffen die loskomen naar de vochtigste plek gaan. […] Ik heb het onmiddellijk gebruikt en mijn tong uitgestoken.” (Marie, 10 jaar, DB)
5.2.2
Informatie in het sociale netwerk van tieners
5.2.2.1 Aard van de informatie Uit de analyse van de dagboeken blijkt dat de tieners merkelijk meer concrete informatievragen en – ervaringen rapporteren dan de kinderen. In slechts een handvol gevallen wordt een voorbeeld gegeven van een bepaalde gebeurtenis of ervaring zonder dat daar een specifieke informatievraag aan is gekoppeld. Meer dan de helft van de cases met betrekking tot een informatievraag gaat over vrije tijd. School en studies is verantwoordelijk voor een kwart van de voorbeelden. Wereld en maatschappij, eten en drinken, familie, geld, internet, lichaam en gezondheid, rechten, rijbewijs, vrienden, en werken zijn onderwerpen die uiterst minimaal aan bod komen bij tieners, vaak met slechts een enkele case per onderwerp. Vragen over geloof en religie, seksualiteit, gerecht, verliefdheid, relaties en wonen zijn afwezig in de dagboeken. “De info ging over hoe je een tamagotchi moet verzorgen. Ik heb het samen met mijn broer en zusje opgezocht.” (Jade, 13 jaar, DB) “De informatie ging over de uitgaven van gezinnen in 1 jaar. Hoeveel procent ze uitgaven aan voeding, onderdak, kledij…” (Lore, 13 jaar, DB) 5.2.2.2 Soorten bronnen In de analyse van de dagboeken van de tieners merken we een verschil in vergelijking met de dagboeken van de kinderen wat betreft de informatiebronnen die worden geraadpleegd. Waar bij kinderen de meest frequent geraadpleegde eerste informatiebron de familie is, is dat bij tieners het internet. In een derde van de cases starten tieners hun zoektocht naar informatie op het internet. De meest voorkomende websites zijn www.google.be en www.youtube.com. In de overige gevallen wordt verwezen naar specifieke sites van organisaties, bedrijven en andere (i.e. www.fnac.be, www.plopsacoo.be, www.kapaza.be, etc.). In twee gevallen wordt de sociaalnetwerksite Facebook vermeld. Dit is echter in de context van het hanteren ervan als een medium om contact te houden met vrienden, eerder dan een informatiebron. De tweede meest frequent geraadpleegde 109
informatiebron van de tieners is een volwassene. In twee op de drie cases gaat het over een leerkracht, klastitularis of schoolpersoneel. Andere volwassenen zijn personen uit de omgeving die kennis van zake hebben over een bepaald onderwerp (i.e. tandarts, scoutsleiding, etc.). Familie staat op de derde plaats en is goed voor ongeveer een zesde van de informatievragen. Ten slotte is een kleine rol weggelegd voor vrienden, traditionele media en organisaties. Wanneer we de aard van informatie en de soorten bronnen die worden geraadpleegd samen bekijken, merken we een ander patroon op bij de tieners in vergelijking met de kinderen. Waar de kinderen in de dagboeken zich met een vraag omtrent vrije tijd primair richten tot hun familie, staat deze informatiebron bij de tieners op de laatste plaats. In meer dan een derde van de gevallen gaan ze aan de slag met internet om een antwoord te vinden op hun vraag over dit thema. Een volwassene uit hun omgeving wordt in een kwart van de gevallen geraadpleegd en staat zo op de tweede plaats, terwijl vrienden in één op de zeven gevallen als eerste worden geraadpleegd over vrije tijd. Traditionele media en organisaties worden hierover vroeg in het zoekproces slechts in beperkte mate geconsulteerd. Wanneer de tieners informatie zoeken over school en studies, richt bijna de helft zich aanvankelijk tot een leerkracht. In een vijfde van de cases wenden de tieners zich tot familie, gevolgd door een volwassene. Vrienden, internet en traditionele media zijn slechts goed voor een miniem aandeel als informatiebron bij voorkeur. Omwille van het beperkt aantal cases in de overige categorieën (cfr. supra), is het niet mogelijk om hierover een uitspraak te doen in relatie tot de soort informatiebron die primair wordt geraadpleegd. 5.2.2.3 Betrouwbaarheid bronnen Uit de dagboeken blijkt dat de tieners informatie op een gevarieerde manier beoordelen. Net zoals de kinderen hebben ze een heel arsenaal aan termen om aan te geven wat ze van informatie vinden. Positieve beoordelingen benoemen ze als betrouwbaar, juist, handig, goed, nuttig, duidelijk, leuk en interessant, terwijl ze iets negatief beoordelen in termen van niet betrouwbaar, saai, onvolledig, niet leuk of niet nuttig. In bijna een derde van de dagboekcases blijken de tieners de verkregen informatie goed te vinden. Bijna een vijfde van alle voorbeelden vinden ze betrouwbaar. De meest voorkomende redenen hiervoor zijn dat de informatie van henzelf komt, dat het van een volwassene komt die kennis heeft over het onderwerp, dat het van een folder of een boek uit de bibliotheek komt, of dat verschillende websites dezelfde informatie geven. Een tiende van alle cases wordt als onbetrouwbaar gerapporteerd. De tieners vinden informatie onbetrouwbaar wanneer de informatie komt van een vriend(in), wanneer er marketing of reclamestrategieën achter zitten, of wanneer het verschijnt in roddelblaadjes. “Het was goed dat papa mij uitleg heeft gegeven over het vraagstuk omdat ik het dan ook kan oplossen als het op een toets of examen komt. Omdat mijn papa goed is in wiskunde denk ik dat hij wel een betrouwbare informatiebron was. Ik zou nog wel andere vraagstukken die ik niet snap aan mijn papa willen vragen.” (Sofie, 14 jaar, DB) “Volgens mij is deze informatie echt niet betrouwbaar want ik ‘geloof’ niet in de roddelboekjes. Vaak zijn de feiten helemaal verdraaid en worden ze veel dramatischer gemaakt. De bevestiging die mijn nicht gaf vertrouwde ik ook niet helemaal want ze wist het zelf ook niet zo goed en waarschijnlijk heeft zij dit ook van één of ander roddelblad.” (Maaike, 15 jaar, DB)
110
Een duidelijke algemene tendens is dat het kritisch zijn ten opzichte van informatie en aldus iets beschouwen als onbetrouwbaar bij de tieners groter is dan bij de kinderen. Concreet ook met betrekking tot internet, de meest gerapporteerde informatiebron, zijn ze kritisch en nemen niet zomaar alles aan wat ze online tegenkomen of lezen. “Soms vind je op internet iets helemaal anders dan je zoekt, maar dat was nu niet het geval.” (Merel, 12 jaar, DB) “Ik heb ontdekt dat op het net niet alles klopt zelfs niet van de jeugddienst Gent!!!” (Rozan, 13 jaar, DB) 5.2.2.4 Effect Wanneer we de dagboeken analyseren naar wat de tieners doen met de verkregen informatie, merken we op dat, net zoals bij de kinderen, de meest voorkomende actie die wordt ondernomen, het maken van een voornemen is. In meer dan een derde van de gevallen waar informatie wordt verworven, maken de tieners een voornemen om iets te doen met die informatie in de nabije of verre toekomst. “Ik zal meer met ‘de lijn’ of nmbs te gaan. Ik heb toch korting voor iets he.” (Rozan, 13 jaar, DB) Verder geeft bijna een kwart van de tieners aan dat ze de informatie onmiddellijk hebben gebruikt. “Ik heb er mijn taak voor Natuurkunde mee gemaakt.” (Merel, 12 jaar, DB) Ook de informatie doorgeven aan iemand uit de omgeving, wordt niet zelden gedaan door de tieners in de dagboeken. “Ik heb dat later in de avond wel nog verteld aan een andere vriend van de scouts via Facebook.” (Pjotr, 13 jaar, DB) Van mening veranderen echter, een opvolgend gesprek aanknopen of verder opzoeken en verifiëren, zijn acties die in slechts een beperkt aantal van de dagboekcases worden aangegeven.
5.2.3
Informatie in het sociale netwerk van jongeren
5.2.3.1 Aard van de informatie In lijn met de bevindingen bij de tieners, merken we dat de meeste cases in de dagboeken van de jongeren nauwkeurig zijn uitgewerkt. Er is slechts een minimaal aantal cases dat geen specifieke informatievraag bevat. Net zoals bij de kinderen en de tieners zoeken jongeren het meest frequent informatie omtrent vrijetijdsonderwerpen, gevolgd door informatie betreffende school en studies. 5.2.3.2 Soorten bronnen Uit de dagboeken blijkt dat internet de meest geraadpleegde informatiebron is, op de voet gevolgd door vrienden. Dit is opmerkelijk anders dan bij de kinderen en de tieners. Vrienden zijn een nieuw gegeven in vergelijking met de jongere leeftijdsgroepen. Familie is niet geheel buiten beeld als informatiebron voor de jongeren, maar wordt merkelijk minder geraadpleegd dan internet en vrienden. Traditionele media, organisaties en volwassenen zijn elk goed voor een klein aantal van de 111
cases. Facebook wordt vermeld, maar enkel als communicatiemedium met vrienden, niet als informatiebron op zich. Voor vragen met betrekking tot vrije tijd richten de jongeren zich in de dagboeken bij voorkeur naar vrienden en het internet. Opvallend is dat traditionele media in een niet te verwaarlozen aandeel van meer dan een vijfde van de cases worden geraadpleegd wanneer het gaat over informatie zoeken over vrijetijdsonderwerpen. Voor de thema’s school en studiekeuze worden in bijna de helft van de cases de vrienden geraadpleegd. De andere helft is gelijkmatig verdeeld over leerkrachten of docenten, internet, traditionele media, ouders en organisaties als geconsulteerde informatiebron. 5.2.3.3 Betrouwbaarheid bronnen Uit de dagboeken blijkt dat ongeveer een vijfde van de cases die de jongeren rapporteren interessant wordt bevonden door die jongeren, en bijna een vijfde als nuttig wordt beschouwd. In een klein aantal cases wordt de verkregen informatie als betrouwbaar beschouwd, terwijl in een minderheid van de cases de informatie als onbetrouwbaar wordt beoordeeld. In de overige enkele case wordt de informatie hetzij positief geëvalueerd in termen van handig, leerrijk, leuk, belangrijk en goed, hetzij negatief geëvalueerd als saai, niet belangrijk, niet duidelijk, onvolledig en niet leuk. De criteria die de jongeren uit de dagboeken gebruiken om informatie als betrouwbaar te beschouwen zijn als de informatie van een officiële website komt, van een leerkracht, docent of ervaringsdeskundige, of wanneer de informatie uit een wetenschappelijk boek of tijdschrift komt. “De informatie was zeker betrouwbaar aangezien het van de website van de UGent zelf kwam.” (Evelyn, 22 jaar, DB) “Het was betrouwbaar want het was al iemand die ermee in contact was gekomen en van een leerkracht die het organiseert.” (Laura, 17 jaar, DB) Informatie wordt als onbetrouwbaar gecategoriseerd wanneer het om een persoonlijke mening gaat. “Ik weet niet echt of het betrouwbare informatie was, want iedereen kan gelijk welke informatie kwijt op internet.” (Sien, 17 jaar, DB) 5.2.3.4 Effect Uit de dagboeken blijkt dat net zoals bij de kinderen en de tieners ook voor de jongeren het maken van voornemens na het inwinnen van informatie de meest voorkomende actie is. In meer dan een kwart van de cases wordt een voornemen geformuleerd. “Ze heeft mij de datum van de infodag doorgegeven. Ik ga zeker gaan luisteren.” (Elien, 16 jaar, DB) In ongeveer een vijfde van de cases wordt de verkregen informatie doorgegeven aan een persoon uit de omgeving. “Ik heb verteld aan mijn pa dat er geen bewezen effect is en dat ze niet kunnen uitsluiten dat ze kanker veroorzaken.” (Evelyn, 22 jaar, DB) In meer dan een vijfde van de dagboekcases bij de jongeren wordt de informatie onmiddellijk gebruikt. 112
“Ik heb de informatie toegepast in de praktijk: ik heb sponsors gezocht en financiële ratio’s berekend.” (Bruno, 18 jaar, DB) Opmerkelijk is dat het verder opzoeken en verifiëren van de informatie bij de jongeren zes keer zo hoog scoort als bij de kinderen en dubbel zo hoog als bij de tieners. “Ik ga zeker nog verder op zoek naar informatie (internet, infopersoon, student, …). Hiervoor zou ik via internet op zoek gaan naar de contactgegevens van een bepaald persoon om zo met deze contact (via mail, telefoon, …) te zoeken.” (Xavier, 18 jaar, DB)
5.3 Resultaten focusgroepen 5.3.1
Informatie in het sociale netwerk van kinderen
5.3.1.1 Informatiezoekpatroon De kinderen uit de focusgroepen geven te kennen vaak iets aan hun ouders te vragen als ze informatie nodig hebben. Ze beweren dat mama en papa veel weten en hen vaak een antwoord kunnen geven. “Ik zou vragen aan mama waar er een zwemkom is, wanneer de zwemlessen zijn en of ik mag zwemmen. En dan zou ik met mijn mama naar de zwemkom gaan om mij in te schrijven.” (jongen, 10 jaar, FG3) Daarnaast geven de kinderen aan regelmatig iets op te zoeken op internet. De zoekmachine google komt tijdens de focusgroepen naar voor als enige gebruikte website. De kinderen vinden deze website gemakkelijk te hanteren en gebruiken het als startpunt van hun zoektocht. “Via google. Dat is gemakkelijk, je hoeft maar een paar letters in te tikken en de rest van het woord volgt vanzelf, dus ik doe dat veel.” (jongen, 10 jaar, FG) De informatiebronnen ouders en internet zijn niet zozeer afhankelijk van het thema, maar worden meestal gecombineerd door de kinderen. Enerzijds geven kinderen aan zelf iets op te zoeken op internet alvorens of nadat ouders worden geraadpleegd. Anderzijds rapporteren kinderen vaak samen met de ouders iets op te zoeken op internet. “Ik zou opzoeken op internet opzoeken welke All Stars er bestaan en dan vragen aan mama welke ik mag hebben. En dan samen opzoeken in welke winkel ze die hebben.” (meisje, 10 jaar, FG) Niettegenstaande ouders worden beschouwd als een belangrijke informatiebron, geven de kinderen uit de focusgroepen aan dat ze voor specifieke informatie graag te rade gaan bij iemand die kennis van zaken heeft, iemand die over dat onderwerp veel weet. “Over politiek zou ik dat vragen aan de meester, want die zit in de politiek. Niet aan de juf, want die zit niet in de politiek.” (jongen, 10 jaar, FG)
3
Focusgroep
113
“Voor puistjes zou ik naar de dokter gaan. Of het vragen aan iemand die aan het puberen is en puistjes heeft.” (meisje, 10 jaar, FG) De kinderen kennen enkele sociale netwerksites (i.e. Netlog, Facebook, Ketnet) en geven aan dat die dienen om te chatten met vrienden en foto’s te bekijken. Ze categoriseren deze echter niet als een informatiekanaal en besteden er in die zin geen aandacht aan. De kinderen uit de focusgroepen rapporteren vaak traditionele media zoals boeken en folders in hun handen te krijgen. Dit via de school, de post, of in winkels. De algemene trend is dat folders aan de ouders worden gegeven, of dat ze door henzelf worden bijgehouden wanneer het hen interesseert. Een belangrijke voorwaarde voor het lezen en niet weggooien van brochures en boeken voor kinderen is dat het aanleunt bij hun leefwereld. Folders die gaan over speelgoed, kinderkledij, schoenen en dieren worden interessant bevonden. Folders over supermarkten, meubelen, en elektronica kunnen hen minder boeien en vinden ze saai. Aan deze laatste besteden ze dan ook geen aandacht. 5.3.1.2 Betrouwbaarheid bronnen De kinderen uit de focusgroepen geven aan niet alles te geloven wat op internet staat. Het al dan niet geloven van de informatie hangt af van het onderwerp en de bron. Informatie op internet over prijzen van goederen bijvoorbeeld (i.e. schoenen, kledij, supermarkten, etc.) wordt meestal als niet betrouwbaar en fout beoordeeld. “Ik geloof het soms. Niet altijd. Het is te zien wat het is. Bijvoorbeeld ‘Barack Obama is dood’ en hij leeft nog, dus dat geloof ik niet.” (jongen 10 jaar, FG) “Op sommige websites zetten ze schoenen goedkoper en dan ga je naar de winkel en daar is het duurder. Mijn mama heeft dat al voor gehad.” (meisje, 10 jaar, FG) De kinderen geven tevens aan dat ze informatie verkregen op internet vaak nadien bespreken met ouders of andere personen die er iets van weten. Dit doen ze om na te gaan of de informatie correct is. Wanneer de kinderen uit de focusgroepen tegenstrijdige informatie krijgen van verschillende informatiebronnen (bv. internet versus ouders), is de conclusie eensluidend. Geen enkel kind uit de focusgroepen gelooft internet boven zijn ouders. De kinderen geven te kennen dat niet alle informatie op internet correct is, en dat de informatie van ouders, een expert of een andere volwassene meer betrouwbaar is. “Ik zou naar mijn mama en papa luisteren. Zij weten daar veel over en ook, zij zijn dokter.” (meisje, 10 jaar, FG) “Omdat er op internet veel dingen staan die niet waar zijn.” (jongen, 10 jaar, FG) “Omdat internet niet altijd de waarheid is. En omdat er veel foute websites zijn.” (jongen, 10 jaar, FG)
114
5.3.2
Informatie in het sociale netwerk van tieners
5.3.2.1 Informatiezoekpatroon De informatiebron die de tieners uit de focusgroepen raadplegen hangt sterk samen met de aard van het thema. “Voor informatie over een vakantiejob zou ik naar mijn ouders gaan, maar voor de verschillende studierichtingen zou ik naar de website van onze school gaan, omdat ik denk dat mijn ouders over een vakantiejob meer weten, dan dat zij over studierichtingen weten.” (meisje, 14 jaar, FG) “Acné bijvoorbeeld wil je gewoon dat dat weg is. En een apotheker weet daar veel over. Over gsm’s bijvoorbeeld weten we zelf redelijk wat, bijvoorbeeld hoeveel pixels je camera moet hebben of hoeveel je er wil aan geven, en dan kijk ik op internet.” (jongen, 14 jaar, FG) Uit de focusgroepen met tieners blijkt dat de tieners zeer gemakkelijk naar internet grijpen wanneer ze informatie over een bepaald onderwerp nodig hebben. Ze vinden het arsenaal aan informatie op internet zeer omvangrijk en uitgebreid en geven aan hier bijna alles terug te kunnen vinden. De zoekmachine google wordt het meest frequent gebruikt, maar de tieners geven aan ook enkele specifieke sites te kennen en te bezoeken (i.e. www.onderwijskiezer.be, website school). Deze websites kennen ze via hun leerkrachten. “Ja, regelmatig. Ik zoek vaak iets op op internet.” (jongen, 14 jaar, FG) Na internet komen ouders naar voor als een belangrijke eerste informatiebron. Er wordt naar hun kennis gevraagd en belang en geloof gehecht aan wat hun ouders vinden en weten. “Ik geloof mijn mama en papa eigenlijk altijd.” (meisje, 14 jaar, FG) “Van het ene onderwerp weten mijn ouders niks en van het andere onderwerp wel iets. Het is niet dat ze alles weten. Dingen die zij niet weten, zoek ik op.” (meisje, 12 jaar, FG) De tieners uit de focusgroepen geven aan af en toe een expert te raadplegen. Vaak echter valt dat samen met hun ouders of een leerkracht. “Om te weten welke boete je krijgt voor het rijden met de fiets zonder licht zou ik het vragen aan mijn papa en stiefmama, want ze werken allebei bij de politie.” (meisje, 12 jaar, FG) De tieners uit de focusgroepen komen regelmatig in aanraking met traditionele media (i.e. folders omtrent school- en studiekeuze, seksualiteit, elektronica, etc.). Net zoals bij de kinderen, bespreken de tieners folders vaak met hun ouders. Een deel van de tieners uit de focusgroepen meldt dat ze een folder bijhouden, maar die slechts lezen wanneer ze een vraag hebben omtrent dat specifieke onderwerp. Een andere groep tieners werpt de folder weg, of verliest de folder. “Ik zou die folder bijhouden, maar ik zou hem eigenlijk niet lezen tot wanneer ik hem nodig heb.” (jongen, 14 jaar, FG) “Ik verlies dat allemaal direct, zo van die folders.” (meisje, 14 jaar, FG)
115
Wanneer de tieners uit de focusgroepen kunnen kiezen tussen een folder over een bepaald onderwerp en een website, verkiezen ze een website om informatie op te zoeken. De reden hiervoor is de mogelijkheid om gebruik te maken van een zoekfunctie op de website. Op die manier kunnen ze rap de informatie vinden die ze nodig hebben. “Op een website kan je meestal gewoon direct iets opzoeken door te typen wat je zoekt, terwijl je een folder eerst nog helemaal moet lezen en zoeken. Op een site kan je gewoon kort intypen wat je zoekt en dan krijg je de puntjes waar daar iets over staat.” (jongen, 14 jaar, FG) De tieners uit de focusgroepen kennen en gebruiken de sociale netwerksite Facebook, maar hanteren deze louter als medium om te chatten met vrienden. Ze geven te kennen dat ze weet hebben van bepaalde informatieve pagina’s op dit medium, maar hechten hier geen belang aan. Ze beschouwen die pagina’s als niet betrouwbaar (cfr. infra). “Gewoon aan uw vrienden vragen wat zij gaan doen (school kiezen), daar eens over babbelen, dat wel, maar niet op Facebook gaan opzoeken, neen. Dat is gewoon om te chatten.” (jongen, 15 jaar, FG) Ondanks het veelvuldig gebruik van internet, geven de tieners aan dat de informatie op sommige websites niet op hun maat is geschreven. “Ik vind dat het vaak veel te moeilijk wordt uitgelegd. Ik zou liever hebben dat er een website is die moeilijke dingen makkelijk uitlegt, meer op ons niveau. Nu lees ik soms al die moeilijke woorden, snap ik er niets van en moet ik elk woord nog eens apart gaan opzoeken.” (meisje, 14 jaar, FG) 5.3.2.2 Betrouwbaarheid bronnen De tieners uit de focusgroepen geven aan kritisch te staan tegenover internet. Bij het beoordelen van de betrouwbaarheid van een website hanteren ze enkele criteria. Een betrouwbare website voor hen is een officiële website in de plaats van een Facebook-pagina. Iedereen kan immers een Facebookpagina maken, maar niet iedereen kan een officiële website maken van een organisatie of bedrijf. Daarnaast moet de vormgeving professioneel ogen. Vervolgens is een te betalen website meer betrouwbaar dan een gratis website, en daalt de betrouwbaarheid wanneer er veel reclame verschijnt. Ten slotte speelt de ervaring en raad van ouders, leerkrachten en andere significante volwassenen een grote rol in het al dan niet als betrouwbaar beoordelen van een website. “Wikipedia gebruik ik vaak, maar ik check dat altijd nog eens op andere websites, want ik weet dat je dat zelf kan veranderen. Ik heb dat zelf al een keer geprobeerd en dat lukt echt.” (meisje, 14 jaar, FG) Wanneer de tieners uit de focusgroepen tegenstrijdige informatie krijgen van verschillende informatiebronnen, is de volgende actie die ze ondernemen afhankelijk van het thema. Wanneer ze ervan overtuigd zijn dat de ouders kennis van zaken hebben, geloven ze de ouders boven internet. Wanneer dit niet het geval is (cfr. keuze voor internet boven ouders als informatiebron over studierichtingen (supra)), zoeken ze nogmaals informatie op op internet alvorens een bepaalde bron te geloven. Deze keer zoeken ze gerichter en op meer gespecialiseerde websites.
116
“Ik geloof mijn mama en papa niet altijd. Het is te zien over wat het gaat. Als het over talen gaat niet, maar als het over een gezond ontbijt gaat, dan wel.” (meisje, 14 jaar, FG) “Ik zou het nog eens opzoeken. Zo nog eens andere gezonde ontbijttips opzoeken en misschien naar een site gaan van diëtisten. En er is ook een site over de voedselpiramide. […] Daar staat echt alles in.” (jongen, 14 jaar, FG)
5.3.3
Informatie in het sociale netwerk van jongeren
5.3.3.1 Informatiezoekpatroon De jongeren in de focusgroepen rapporteren dat ze meerdere bronnen raadplegen wanneer ze zoeken naar informatie. Ze toetsen regelmatig verkregen informatie af en vergelijken informatie met hun eigen voorkennis. “Uiteindelijk denk ik dat als je verschillende bronnen raadpleegt […] je uiteindelijk wel redelijk dicht bij de waarheid komt, vind ik. Ik ga nooit één bron geloven.” (meisje, 20 jaar, FG) “Wat je uit je eigen al weet, dat ga je als waar zien, dus dan ga daar ook rekening mee houden.” (meisje, 20 jaar, FG) De jongeren geven aan dat internet een veel gebruikte bron van informatie is. Ze zoeken dagelijks informatie op op internet. Wanneer ze dat doen, raadplegen ze meerdere sites over één thema om een zo correct mogelijk beeld te krijgen. Daarnaast melden de jongeren dat ze vaak zoeken naar experts in hun omgeving. Ze zoeken informatie of checken eerder verkregen informatie bij iemand die kennis van zaken heeft. “Als iemand iets gestudeerd heeft met computers ofzo, en je wilt iets weten over computers heel specifiek, dan ga je er rapper met hem over praten dan het op te zoeken op internet, omdat je weet dat hij dat toch weet.” (jongen, 20 jaar, FG) “Als je iemand kent die rechten studeert en je hebt daar iets over opgezocht, dan zou ik dat wel eens aanhalen. Als ik weet dat die persoon er iets van kent, om te kijken of het wel klopt.” (meisje, 20 jaar, FG) Ouders worden door de jongeren in de focusgroepen als een informatiebron voor specifieke informatie gezien. Ze worden dus als expert beschouwd en geconsulteerd voor thema’s die te maken hebben met hun beroep of interesseveld. “Ik ga soms nog naar mijn ouders, maar dat is meer voor specifieke informatie over dingen waarvan je weet dat zij dat zullen weten en die je op internet misschien minder rap gaat vinden. Ook over ervaringen. […] Bijvoorbeeld als je iets wil koken, dan ga je rapper naar je ouders dan op internet.” (jongen, 20 jaar, FG) De jongeren beschouwen Facebook als een communicatiemiddel met vrienden. Daarnaast is het interessant om op de hoogte te blijven van wat er reilt en zeilt in de groepen waarvan men deel
117
uitmaakt (bv. klas, jeugdhuis, …), en kan er informatie worden gedeeld (bv. artikels, de stemtest, …). Informatie die wordt gedeeld op Facebook wordt echter kritisch geëvalueerd. “De informatie op Facebook is meestal te gekleurd. Bijvoorbeeld als je productinformatie nodig hebt over iets, heb je altijd de extremen die reageren. Er is nooit iemand die genuanceerd of objectief reageert.” (jongen, 20 jaar, FG) Niettegenstaande internet veel wordt geraadpleegd, melden jongeren dat het niet altijd eenvoudig is om iets te vinden in het grote digitale aanbod. Er is sprake van een virtuele overload. In de focusgroepen komt naar voor dat er in deze grote stroom van digitale informatie wel degelijk waarde wordt gehecht aan traditionele media, en dat folders worden geapprecieerd door de jongeren. Traditionele media hebben het voordeel tastbaar te zijn. Folders kunnen jongeren leiden naar een website. “Ik krijg heel veel mails. […] Ik selecteer ze tot waar ik iets zie dat ik ken en al dat gaat gewoon weg. Dus mails hebben totaal geen effect bij mij.” (meisje, 20 jaar, FG) “Al het digitale gaat gewoon heel snel. Als je iets in je handen krijgt, dan blijf je daar toch iets langer bij stilstaan. […] Je kan op internet sneller wegklikken. Je kan een folder ook wegdoen, maar op internet ga je veel sneller iets afketsen. Ik kan zo heel snel eens scrollen, maar dan eigenlijk de helft niet zien. Zogezegd heb je het gezien, maar eigenlijk heb je niets gezien.” (meisje, 21 jaar, FG) “Een folder in de bus zegt nog altijd meer dan iets op internet.” (jongen, 20 jaar, FG) “Als je reclame of informatie krijgt in een folder, dan is dat niet irritant, omdat je dat opneemt wanneer je het wilt.” (meisje, 21 jaar, FG) De keuze voor een bepaalde bron is afhankelijk van het soort informatie dat men zoekt. Bij thema’s waarover de jongeren problemen of twijfels hebben is de drempel minder groot om hulp te zoeken online dan bij een organisatie of een persoon. Ook telefoneren wordt ervaren als een drempel. Online chatten daarentegen wordt aangegeven als een laagdrempelige manier om hulp te zoeken en krijgen. Welke bron wordt gebruikt hangt dus af van de aard van de informatievraag. Uit de focusgroepen met jongeren blijkt dat informatie wordt opgepikt als er interesse voor is. Daarnaast moet de manier waarop informatie wordt aangeboden aanspreken en moet het vormelijke plaatje kloppen. Ten slotte moet informatie zowel aangeboden worden als op vraag beschikbaar zijn. “Standjes met informatie vind ik altijd leuk. Dat trekt de aandacht en dan komt er veel volk op af. Of de mensen iets geven, zoals een ijsje of een ballon, dat werkt ook altijd.” (meisje, 20 jaar, FG) “Als ze iets op een creatieve manier doen, iets dat u lokt, waar je naar opkijkt en waar je zeker niet kan naast kijken, dan vind ik dat leuk. Wij moeten er naartoe gaan, zij moeten niet naar ons komen.” (jongen, 20 jaar, FG) De jongeren in de focusgroepen geven aan enkele bronnen en organisaties te kennen, namelijk student@work, Drugpunt, JAC, Wel jong niet hetero, Jongerenfoon, Teleblok en CLB. Deze
118
jeugdinformatieverstrekkers hebben ze leren kennen via folders, brieven in de bus, reclame op TV of het nieuws en zijn blijven hangen. 5.3.3.2 Betrouwbaarheid bronnen In de focusgroepen blijkt dat de jongeren folders meer betrouwbaar vinden dan digitale informatie. Ze hebben het voordeel van tastbaar te zijn en roepen meer geloofwaardigheid op. “Als ik een flyer in mijn handen krijg en dezelfde flyer op internet vind, dan zou ik de flyer meer geloven dan op internet. Zoveel mensen kunnen gemakkelijk op internet een grapje of een stunt uithalen, terwijl je veel moeite moet doen om flyers te maken en uit te delen.” (meisje, 20 jaar, FG) Over het algemeen hanteren jongeren enkele criteria om de betrouwbaarheid van informatie te beoordelen. Informatie wordt als betrouwbaar beschouwd als het er professioneel uitziet. Een rustige huisstijl oogt professioneler dan iets dat er amateuristisch uitziet. Daarnaast wordt de afwezigheid van banners, reclame of pop ups als een belangrijke voorwaarde gehanteerd om de informatie als betrouwbaarheid te beoordelen. Verder moet informatie up to date zijn en mag het geen fouten (i.e. inhoudelijke of taal- en schrijffouten) bevatten. Ook de bronnen van informatie worden als referentie gebruikt om de betrouwbaarheid na te gaan. Ten slotte wordt informatie van een officiële website of organisatie als betrouwbaarder ingeschat. “Ik vind de informatie op internet meestal niet betrouwbaar en ben daar ook wat terughoudend over. Tenzij je via een vpn-verbinding op de websites van de Hogeschool gaat, naar bijvoorbeeld de databases. Daar vind je meestal wel betrouwbare informatie.” (meisje, 20 jaar, FG) “HLN geloof ik niet. Die site ziet er echt heel cheap uit. Heel druk en schreeuwerig. Het draait om aandacht, sensatie en amusement.” (meisje, 20 jaar FG) Wat betreft mediawijsheid melden de jongeren uit de focusgroepen dat er op school door leerkrachten gewezen wordt op betrouwbaarheid en soorten bronnen. Daarnaast is het echter van belang dat er thuis in de opvoeding aandacht is voor het begeleiden en bespreekbaar maken van de verschillende media en het gebruik ervan. Ten slotte geven de jongeren aan dat ze het vooral ook zelf leren uit trial en error. “We hebben wel een soort mediatraining gehad op school, in de les en in de bibliotheek. Maar je ondervindt het ook, je leert het wel.” (meisje, 20 jaar, FG)
5.3.4
Informatie in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren volgens professionele intermediairen
5.3.4.1 Informatiebronnen In de focusgroepen met de professionele intermediairen wordt aangegeven dat de bron die wordt geraadpleegd door kinderen, tieners en jongeren sterk afhankelijk is van het onderwerp waarover ze informatie zoeken. Voor praktische informatie enerzijds en emotionele of persoonlijke informatie anderzijds worden andere kanalen geraadpleegd. Praktische informatie wordt eerder gezocht op internet, terwijl men zich voor persoonlijke informatie meer richt naar ouders en leeftijdsgenoten. 119
“Je moet het onderscheid maken tussen praktische informatie en emotionele informatie. Daar zit volgens mij wel een verschil tussen. Voor zaken waar jongeren niet persoonlijk bij betrokken zijn, raadplegen ze andere kanalen of andere mensen dan bij persoonlijke thema’s of taboethema’s, zeker in bepaalde leeftijdsfasen.” (preventiewerker) Een belangrijke kantlijn die hierbij wordt gemaakt is dat het internet voor kinderen, tieners en jongeren die een vraag hebben waar schaamte of taboe mee gepaard gaat, een ‘veiligere’ optie is en hen meer anonimiteit biedt. In deze gevallen zal het internet dus eerder worden geraadpleegd dan ouders of leeftijdsgenoten. “Informatie moet zeker in groepsaanpak blijven verspreid worden onder jongeren. Maar je hebt ook kinderen of jongeren met een problematiek zoals bijvoorbeeld pesten of druggebruik van henzelf of ouders, die een gevoel van schaamte hebben en er niet durven over babbelen in groep. Voor die groep moet dus zeker ook dat andere luik bestaan, zoals informatie online of chatmodules met preventiewerkers of hulpverleners.” (preventiewerker) De professionele intermediairen uit de focusgroepen geven aan dat naast informatiekanalen zoals digitale (online) media, gedrukte media en het sociale netwerk van jongeren, ook een rol is weggelegd voor de televisie als informatiekanaal. Het is een belangrijk medium om informatie mee te geven en te verspreiden, maar ook om de doelgroep te prikkelen of te ‘teasen’. Voor kinderen en jonge tieners is Karrewiet en Ketnet een vaak genoemd programma, terwijl voor oudere tieners en jongeren onder andere Koppen en regionale zenders waar plaatselijke initiatieven in de kijker worden gezet als mogelijk onderschatte informatiekanalen naar voren worden geschoven. “Er zijn nog andere sociale media en vooral de T.V. die ook een impact hebben. Ik denk dat die media jongeren ook kunnen prikkelen en informatie kunnen verspreiden. […] Dat is niet verplicht en op die manier minder vormend en de keuze komt zogezegd uit henzelf.” (klinisch psychologe) 5.3.4.2 Mediawijsheid De intermediairen in de focusgroepen zijn het erover eens dat er op internet een overload aan informatie op kinderen, tieners en jongeren afkomt. Kinderen, tieners en jongeren moeten uit deze veelheid aan informatie zelf bepalen welke informatie ze precies nodig hebben, en welke informatie juist en betrouwbaar is. Dit is geen eenvoudige opdracht, wat wordt bevestigd door de jongeren in de focusgroepen, en vergt een zekere mate van mediawijsheid en kritische houding. “Er komt heel veel informatie op internet op je af die meestal niet gefilterd is. Daarbinnen moet je zoeken naar de juiste informatie. En niet iedereen is daar even rap mee weg.” (opvoeder bijzondere jeugdzorg) De intermediairen geven aan dat kinderen en jongeren soms terugvallen op ouders om te helpen belangrijke informatie online te selecteren, maar deze zijn niet altijd aanwezig. Ook de sociale context speelt een rol in het adequaat kunnen opzoeken en selecteren van informatie (i.e. kinderen uit kansarme gezinnen of uit laaggeschoolde middens hebben hier meer moeite mee). De intermediairen in de focusgroepen zijn het erover een dat het belangrijk is om mediatraining te voorzien, zowel voor kinderen, tieners en jongeren, als voor ouders. Deze training gebeurt liefst zo vroeg mogelijk (i.e. in het lager onderwijs, of zelfs reeds in het kleuteronderwijs), en is idealiter 120
ingebed binnen het leerplan als een vakspecifieke en/of vakoverschrijdende eindterm. Deze strategie kan worden aangewend bij kinderen, tieners en jongeren. “Het onderwijs is een mooi uitgangspunt, want in principe volgt iedereen onderwijs. Iedereen zit daar in, het is geen selectie. Dus ik denk dat dat een goede bron is om uit te vertrekken omdat je heel veel mensen kan bereiken.” (lector) Naast deze formele manier om mediawijsheid te leren, geven de professionele intermediairen aan dat er ook ruimte moet zijn voor informele leerervaringen bij kinderen, tieners en jongeren. “Ik denk dat dat de beste manier is van leren, namelijk dat jongeren onder en van elkaar leren, en elkaar informatie doorgeven. Als iets van hogerhand komt, is dat meer opgelegd en aanvaarden ze dat minder. Maar als ze iets van elkaar horen, heeft dat meer effect.” (lector) Ook ervaringsgericht leren wordt als een belangrijke methode naar voren geschoven. “Laat ze maar eens fouten maken, laat ze maar eens op een pornosite komen. Ze zullen er wel over babbelen en dan kan je daarover een gesprek aangaan.” (opvoeder bijzondere jeugdzorg) Uit de focusgroepen met professionele intermediairen komt naar voor dat mediawijsheid niet alleen bij kinderen, tieners en jongeren moet worden bijgebracht, maar ook bij ouders. Dit zowel voor het bijbrengen van mediawijsheid, als voor het aanreiken van informatie over preventie- en andere thema’s aangezien ouders een belangrijke (eerste of latere) informatiebron blijken te zijn voor kinderen, tieners en jongeren. “Nu wordt heel veel informatieverstrekking via het onderwijs gedaan. Maar de leerkracht is niet echt een vertrouwenspersoon, maar wel de ouders. Het is dan ook interessant om de focus voor een stuk te verschuiven en ook, of liever meer informatie te verspreiden onder ouders.” (klinisch psychologe) Uit de focusgroepen blijkt echter dat ouders een moeilijk te mobiliseren doelgroep zijn. Wanneer een vorming of training wordt georganiseerd voor zowel ouders als kinderen eerder dan een vormingsavond enkel voor ouders, is de opkomst groter. Ook het principe van informatie krijgen van gelijken (i.e. ouders in oudergroepen die ervaringsdeskundige zijn met betrekking tot een bepaald preventiethema) wordt beter onthaald dan een vorming van een expert. Desalniettemin blijft het mobiliseren van ouders een moeilijke opgave. “Ik denk dat daar de grote vraag ligt, namelijk hoe kunnen we de ouders meer mobiliseren. Want je merkt het in alles dat het zeer moeilijk is om ouders al is het maar tot op school te krijgen.” (preventiewerker) Een belangrijke opmerking van de professionele intermediairen is dat ouders die het meeste nood hebben aan informatie vaak afwezig zijn op initiatieven van scholen of (preventie)organisaties. De vraag naar preventie-initiatieven die ook deze specifieke doelgroep activeert en informeert is dus zeer groot, volgens hen. Wat betreft het aanreiken van informatie met betrekking tot preventiethema’s, blijven voor de professionele intermediairen in de focusgroepen de principes van het verspreiden van algemene 121
informatie als primaire preventie en informatie op maat als specifieke preventie overeind. Algemene informatie moet breed worden blijven verspreid vanuit een soort idealisme, zowel online als in vormingen en traditionele geschreven media (i.e. folders). Wanneer kinderen, tieners en jongeren op het ogenblik van de vorming met dat bepaald thema bezig zijn, meestal gaat dit slechts om een kleine minderheid, wordt de informatie opgepikt en gebruikt. Voor diegenen die daar op dat ogenblik geen interesse voor hebben, is het voldoende dat de informatie wordt aangereikt en dat ze er weet van hebben. Primaire preventie draait dus om het principe van op het juiste moment de juiste informatie aan een doelgroep aanbieden. Bij specifieke preventie is het belangrijk dat er wordt vertrokken van de leefwereld van de jongere en dat het op maat is gemaakt. Deze twee principes gelden ook voor het verspreiden van informatie. De algemene informatie moet worden aangeboden aan en verspreid onder de hele doelgroep, terwijl specifieke informatie voorhanden moet zijn voor zij die daar een vraag over hebben. Uit de focusgroep met professionele intermediairen komt naar voor dat een preventie-initiatief of vorming onafhankelijk van het thema idealiter is gestoeld op drie belangrijke pijlers, namelijk kennis, attitude en gedrag. Vooral het aanleren van sociale vaardigheden, meer bepaald het leren ‘neen’ zeggen in uiteenlopende situaties en kritisch denken, en een herhaling van informatie of kennisoverdracht worden belangrijk geacht. Deze principes worden door de professionele intermediairen doorgetrokken naar informatieverspreiding onder jongeren en mediawijsheid. “De studenten in het hoger onderwijs krijgen een vak, een les of een sessie rond informatie en bronvermelding. Dat is heel artificieel. […] Het moet eerder een soort attitude worden, een vaardigheid, en niet kennis.” (lector) De professionele intermediairen uit de focusgroepen zijn lectoren, preventiewerkers, vormingsmedewerkers, opvoeders, sociaal werkers, en klinisch psychologen. Zij komen werk- of privé-gerelateerd geregeld in contact met kinderen, tieners en jongeren. De informatie die zij verspreiden is gebaseerd op verschillende bronnen. Eerst en vooral blijken gespecialiseerde organisaties over een bepaald onderwerp een belangrijke bron te zijn voor hen. Daarnaast wordt in de focusgroepen ook aangegeven dat er vaak evidence-based wordt gewerkt, en dat vormingen en informatie zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Verder is informatie die wordt verkregen van kinderen, tieners en jongeren zelf heel belangrijk in het vormgeven van jeugdinformatie. Ten slotte wordt er veel belang gehecht aan de persoonlijke ervaringen van de organisatie en de persoon zelf. Er wordt aangegeven dat zowel de intermediairen zelf als de informatie die wordt verspreid onder kinderen, tieners en jongeren voortdurend moet worden aangepast aan de evolutie van de maatschappij en de doelgroep zelf.
5.3.5
Informatie in het sociale netwerk van kinderen, tieners en jongeren volgens ouders en leerkrachten
5.3.5.1 Informatiebronnen Uit de focusgroep met de ouders en leerkrachten, belangrijke spilfiguren in het sociaal netwerk van kinderen, tieners en jongeren, blijkt dat het informatiezoekpatroon zich ontwikkelt naarmate men ouder wordt. Ze geven aan dat kinderen eenzijdig zoeken en zich beperken tot ouders en eventueel
122
een leerkracht en internet als informatiebronnen. Tieners en jongeren zouden volgens hen concreter en dieper zoeken. Daarnaast raadplegen ze meerdere bronnen en delen ze die informatie vaker. “Tieners zijn op het vlak van informatie zoeken al meer ontwikkeld. Ze hebben door hun ervaring al grondiger leren zoeken. Ze delen de gevonden informatie ook met hun vrienden.” (ouder) Net zoals de professionele intermediairen, geven ook de ouders en leerkrachten in de focusgroep aan dat er via televisie eveneens informatie kan worden verspreid onder kinderen, tieners en jongeren. Dit kan zowel direct via specifieke programma’s als het kinder- en jeugdjournaal, als indirect via series waar kinderen en jongeren naar kijken. 5.3.5.2 Mediawijsheid De ouders en leerkrachten in de focusgroep rapporteren dat er soms teveel informatie op tieners en jongeren afkomt op internet. Kinderen en tieners roepen regelmatig de hulp in van ouders om hen te helpen de belangrijke dingen te selecteren. “Laatst vroeg mijn dochter van 13 jaar me haar te helpen met het vinden van betrouwbare informatie over Griekenland. Op zo’n moment is het een kwestie van te proberen haar een basisaanpak mee te geven. Ik probeer haar enkele tips te geven hoe ze betrouwbare informatie kan vinden en controleren.” (schoolopvoeder, ouder) Er wordt echter op gewezen dat de hulplijn van ouders in het kader van begeleiding in de zoektocht naar betrouwbare informatie voor sommige jongeren ontbreekt. Vooral laaggeschoolde ouders en ouders met minder financiële middelen blijken minder sterk te zijn in het opnemen van deze opdracht. Mediatraining voor ouders kan in dit opzicht een positief effect hebben op de ontwikkeling van mediawijsheid bij kinderen en jongeren. “Een platform waar ouders kunnen leren om zelf adequaat om te gaan met internet en vaardigheden om die kennis te incorporeren in de opvoeding kan kinderen, tieners en jongeren, is zeker voor een bepaald publiek zoals laaggeschoolde ouders, heel welkom.” (ouder) De ouders en leerkrachten in de focusgroep geven aan dat er op school zowel naar leerlingen als naar ouders en leerkrachten informatie wordt gegeven over mediakritisch zijn, maar dat deze informatie niet door iedereen wordt opgenomen. “De ouders die baat zouden hebben bij deze info-avonden, bereik je niet of nauwelijks.” (leerkracht) De leerkrachten merken op dat zoekstrategieën ontwikkelen in het secundair onderwijs reeds een vakoverschrijdende eindterm is. ICT-leerkrachten hebben echter te weinig tijd om hier grondig mee bezig te zijn en er wordt van leerlingen verwacht dat hierrond al veel gekend is. Ook inhoudelijk worden tieners in het secundair onderwijs te weinig gecoacht wegens tijdgebrek bij de leerkrachten. “Het is wel een eindterm sinds kort, maar zelfs de ICT-leerkracht zelf geraakt er niet aan toe om hier zowel vormelijk als inhoudelijk grondig aan te werken met de leerlingen.” (leerkracht) 123
De deelnemers aan deze focusgroepen zijn leerkrachten secundair onderwijs, ouders en schoolopvoeders. Zij komen werk- en/of privé-gerelateerd geregeld in contact met kinderen, tieners en jongeren. De informatie die zij opbouwen en verspreiden is gebaseerd op een aantal bronnen. Zij halen hun informatie van collega’s of vrienden die expertise hebben in een bepaald vakgebied. Verder raadplegen ze frequent het internet, zowel de algemene zoekmachine google en de encyclopedie wikipedia, als officiële websites, bladwijzers en favorieten. Naar traditionele media grijpen ze weinig tot niet terug.
6 Algemene conclusies en aanbevelingen 6.1 Algemene conclusies 6.1.1 Zoekstrategie naar informatie complexer dan je denkt Een zoekstrategie naar informatie omhelst verschillende aspecten. Enerzijds gaat het over het raadplegen van informatiebronnen, anderzijds gaat het over de weg die wordt afgelegd met deze informatie. Deze aspecten worden beïnvloed door het onderwerp en de context van de informatievraag, evenals door de achtergrond van de informatiezoeker. Hierbij spelen verschillende factoren zoals leeftijd, geslacht en andere achtergrondkenmerken een rol. We merken op dat hoe ouder men is, des te meer informatiebronnen er gemiddeld worden geraadpleegd rond één bepaald onderwerp. De jongste leeftijdsgroep exploreert nog volop het aantal te raadplegen informatiebronnen. Ze proberen er niet zoveel uit en het is nog een inconsistent geheel. Jongeren echter hebben reeds een groot arsenaal van mogelijke informatiebronnen opgebouwd. Deze oudste leeftijdscategorie is het daarnaast eens over welke bronnen het meest geschikt zijn voor een bepaald thema. Datzelfde patroon vinden we terug binnen de leeftijdsgroepen: de oudste helft van respectievelijk de kinderen, tieners en jongeren gebruikt meer bronnen en meer dezelfde bronnen dan de jongste helft. “Uiteindelijk denk ik dat als je verschillende bronnen raadpleegt […] je uiteindelijk wel redelijk dicht bij de waarheid komt. Ik ga nooit één bron geloven.” (meisje, 20 jaar, FG) Belangrijk hierbij op te merken is dat leerlingen uit het Buitengewoon Onderwijs minder bronnen raadplegen dan de secundaire scholieren in het regulier onderwijstype als het gaat over onderwerpen als pesten, vriendschap en veiligheid online. Uit de data blijkt verder dat kinderen, tieners en jongeren een erg complex informatiezoekpatroon hanteren. Dat informatiezoekpatroon is niet voorspelbaar. Het is een complex traject, waarin kinderen, tieners en jongeren zelf aan de slag gaan met de verkregen informatie. Ze checken en combineren meerdere bronnen rond een bepaald thema, toetsen de verkregen informatie af, en vergelijken met nieuwe informatie en hun eigen voorkennis. “Wat je uit je eigen al weet, dat ga je als waar zien, dus dan ga je daar ook rekening mee houden.” (meisje, 20 jaar, FG) Kinderen, tieners en jongeren hebben zelf de teugels in handen en weten die ook te handhaven. Ze beslissen zelf welk traject ze afleggen met de informatie, gaande van een tweede mening zoeken, tot het verifiëren van informatie bij experts, vrienden en ouders. 124
“Ik zou op internet opzoeken welke All Stars er bestaan en dan vragen aan mama welke ik mag hebben. En dan samen opzoeken in welke winkel ze die hebben.” (meisje, 10 jaar, FG) Een andere bevinding is dat wie zich vroeger ooit vragen stelde over een bepaald thema, de intentie heeft om daarover meer bronnen te raadplegen dan wie zich nog niet eerder vragen stelde omtrent dat thema. Dit geldt voor de thema’s seks en gezondheid, vriendschap, drugs en alcohol, religie en studierichting. Ten slotte zien we in de dagboeken drie belangrijke trends in wat de respondenten met de informatie doen. Zowel bij kinderen, tieners als jongeren is het maken van een voornemen in de nabije of verre toekomst na het inwinnen van informatie de meest voorkomende actie. “Ze heeft mij de datum van de infodag doorgegeven. Ik ga zeker gaan luisteren.” (Elien, 16 jaar, DB) Een andere vaak voorkomende handeling is het doorgeven van de informatie aan iemand uit de omgeving. “Dan heb ik het verteld aan de andere kinderen. Ik wist niet dat het zo ver was.” (Jorre, 10 jaar, DB) Ook informatie onmiddellijk gebruiken in een situatie die zich voordoet, wordt regelmatig aangegeven door de kinderen, tieners en jongeren. “Ik heb er mijn taak voor Natuurkunde mee gemaakt.” (Merel, 12 jaar, DB) Opvallend is dat het verder opzoekingswerk verrichten en het verifiëren van de verkregen informatie bij jongeren zes keer zo hoog is als bij kinderen, en dubbel zo hoog is als bij tieners. “Ik ga zeker nog verder op zoek naar informatie (internet, infopersoon, student, …). Hiervoor zou ik via internet op zoek gaan naar de contactgegevens van een bepaald persoon om zo met deze contact (via mail, telefoon, …) te zoeken.” (Xavier, 18 jaar, DB) De volgende vier rubrieken zijn gewijd aan de vier groepen informatiebronnen. Onderstaande grafiek dient als een rode draad doorheen de bespreking en toont het gemiddeld gebruik van de informatiebronnen over alle situaties heen per leeftijdsgroep. Deze grafiek is gebaseerd op de data die werden verkregen via de survey.
125
Figuur 23: Gemiddeld gebruik van de informatiebronnen over alle situaties per leeftijdsgroep.
6.1.2 Sociale netwerk als cruciale bron Uit de data blijkt dat het sociale netwerk een belangrijke rol vervult. Meer bepaald de ouders, vrienden en leerkrachten spelen een doorslaggevende rol bij de informatieverstrekking. Vooral de ouders zijn een niet te onderschatten bron van informatie bij alle leeftijden. Voor kinderen zijn ouders de meest geraadpleegde informatiebron. Kinderen gaan over het algemeen eerst bij hun ouders op zoek naar informatie. Daarnaast vinden ze de informatie die ze van papa of mama krijgen doorgaans het meest betrouwbaar. Voor tieners en jongeren zijn ouders de tweede belangrijkste informatiebron, na de digitale informatiebronnen. In het bijzonder wanneer het gaat om onderwerpen of problemen met betrekking tot leeftijdsgenoten (i.e. vriendschap, verliefdheid en pesten) krijgt het sociaal netwerk (i.e. ouders en leeftijdsgenoten) een erg belangrijke informatiefunctie (i.e. eerste en beste informatiebron). Het valt op dat deze informatieverstrekkers dus een duidelijke meerwaarde hebben bij gevoels- en contextgebonden thema’s. Ook wanneer het gaat over verdere oriëntering in het leven gaan tieners vooral te rade bij de ouders. We zien dit in de cases van studierichting en geld verdienen. Voor praktische informatie die minder gevoels- en contextgebonden is daarentegen wordt eerder terug gegrepen naar internet en traditionele media als informatiebronnen. De geraadpleegde informatiebron is dus afhankelijk van het onderwerp en de aard van de informatie. Naast de functie als eerste informatiebron, zijn ouders ook een belangrijke (tweede) bron om eerder verkregen informatie (bv. op internet) te bespreken. Dit laatste doen ze om na te gaan of de informatie correct is. De kinderen en tieners uit de focusgroepen geven aan dat ze voor specifieke informatie graag te rade gaan bij een expert, iemand die kennis van zaken heeft en over dat specifieke onderwerp veel weet. Deze expert kan al dan niet samenvallen met één van de ouders naargelang het onderwerp.
126
“Voor informatie over puistjes zou ik naar de dokter gaan. Of het vragen aan iemand die aan het puberen is en puistjes heeft.” (meisje, 10 jaar, FG) De jongeren in de focusgroepen geven expliciet aan dat ouders als een informatiebron voor specifieke informatie worden beschouwd. Ze worden dus als expert in een bepaald onderwerp bevonden en geconsulteerd voor thema’s die te maken hebben met hun beroep, expertise of interesseveld. “Ik ga soms nog naar mijn ouders, maar dat is meer voor specifieke informatie over dingen waarvan je weet dat zij dat zullen weten en die je op internet misschien minder rap gaat vinden. Ook over ervaringen. […] Bijvoorbeeld als je iets wil koken, dan ga je rapper naar je ouders dan op internet.” (jongen, 20 jaar, FG)
6.1.3
Digitale informatie steeds belangrijker
Figuur 24: Aantal keer dat google geraadpleegd wordt in tien situaties.
Terwijl voor de jongste groep de ouders als eerste én beste informatiebron op kop staan, gevolgd door de digitale zoekmachine google, staat bij tieners en jongeren google voorop, gevolgd door de ouders. We merken dat google steeds meer wordt aangewend naarmate men ouder wordt. Google wordt naar voor geschoven als een eenvoudig hanteerbare tool. “Ik zou dat via google opzoeken. Dat is gemakkelijk, je hoeft maar een paar letters in te tikken en de rest van het woord volgt vanzelf, dus ik doe dat veel.” (jongen, 10 jaar, FG) Daarnaast komt uit de focusgroepen naar voor dat tieners een website verkiezen boven een folder omwille van de aanwezigheid van een zoekfunctie. “Op een website kan je meestal gewoon direct iets opzoeken door te typen wat je zoekt, terwijl je een folder eerst nog helemaal moet lezen en zoeken. Op een site kan je gewoon kort intypen wat je zoekt en dan krijg je de puntjes waar daar iets over staat.” (jongen, 14 jaar, FG) Niettegenstaande internet dagelijks wordt geraadpleegd door jongeren voor heel uiteenlopende zaken, melden jongeren in de focusgroepen dat het niet altijd eenvoudig is om iets te vinden in het grote digitale aanbod. Ze hebben moeite met de enorme dagelijkse digitale stroom van informatie. Er is sprake van een virtuele overload. Ook professionele intermediairen en ouders getuigen van een overaanbod aan informatie op het internet. 127
“Ik krijg heel veel mails. […] Ik selecteer ze tot waar ik iets zie dat ik ken en al dat voorgaande gaat gewoon weg zonder dat ik het bekijk. Mails hebben totaal geen effect bij mij.” (meisje, 20 jaar, FG) “Het internet is ook zo groot. Als je daar echt iets wilt vinden dat goed is en dat je ook nog eens concrete informatie geeft, dan is dat niet zo gemakkelijk te vinden.” (jongen, 20 jaar, FG) “Er komt heel veel informatie op internet op je af die meestal niet gefilterd is. Daarbinnen moet je zoeken naar de juiste informatie. En niet iedereen is daar even rap mee weg.” (opvoeder bijzondere jeugdzorg, FG) Daarnaast wordt aangegeven door alle drie de leeftijdsgroepen in de focusgroepen dat de informatie op sommige websites niet op hun maat is geschreven. “Ik vind dat het vaak veel te moeilijk wordt uitgelegd. Ik zou liever hebben dat er een website is die moeilijke dingen makkelijk uitlegt, meer op ons niveau. Nu lees ik soms al die moeilijke woorden, snap ik er niets van en moet ik elk woord nog eens apart gaan opzoeken.” (meisje, 14 jaar, FG) Ten slotte vinden we in de data van dit onderzoek terug dat er in het licht van informatiebehoeften weinig waarde wordt gehecht aan de online sociale netwerken. Kinderen, tieners en jongeren zien online sociale media eerst en vooral als een communicatieplatform, niet als een informatiebron op zich. “Gewoon aan uw vrienden vragen wat zij gaan doen (school kiezen), daar eens over babbelen, dat wel, maar niet op Facebook gaan opzoeken, neen. Dat is gewoon om te chatten.” (jongen, 15 jaar, FG) Wel winnen sociale media in het licht van informatie aan belang met het ouder worden. Vooral omtrent de thema’s vrije tijd en vriendschap consulteert men vaak het sociaal netwerk via sociale media.
6.1.4 Papier blijft sterk medium Traditionele media, zoals folders en brochures, blijken enigszins overeind te blijven in de hedendaagse maatschappij waar digitale informatie alomtegenwoordig is. Vooral de oudere leeftijdsgroepen melden vaker de kwaliteiten van folders en brochures. Kinderen en tieners gebruiken folders voornamelijk wanneer het gaat over studierichting en gezondheid. Bij jongeren zijn naast deze thema’s folders ook belangrijk voor informatie omtrent werken, wonen en politiek. In de focusgroepen met jongeren komt naar voor dat er doorheen de grote stroom van digitale informatie waarde wordt gehecht aan traditionele media. Zo worden folders nog steeds geapprecieerd door de jongeren. Gedrukte media hebben immers het voordeel tastbaar te zijn, evenals beschikbaar op het moment dat past voor de jongeren. Folders kunnen ook dienen om jongeren naar een website te leiden.
128
“Al het digitale gaat gewoon heel snel. Als je dan iets in je handen krijgt, is dat wel tof en dan blijf je daar toch iets langer bij stilstaan.” (meisje, 21 jaar, FG) “Een folder in de bus zegt nog altijd meer dan iets op internet.” (jongen, 20 jaar, FG) “Als je reclame of informatie krijgt in een folder, dan is dat niet irritant, omdat je dat opneemt wanneer je het wilt.” (meisje, 21 jaar, FG)
6.1.5
Klassieke jeugdinformatieorganisaties of –initiatieven gekend maar minder gebruikt Wat betreft de bekendheid van de organisaties die worden opgenomen in het onderzoek, merken we enkele tendensen op. Bijna alle tieners en jongeren kennen het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB). Slechts bij één op drie kinderen is het CLB niet gekend. Verder geeft dertig procent van de kinderen aan Jongerengids te kennen. Deze bekendheid neemt toe bij de tieners, maar neemt terug af bij de oudste leeftijdsgroep. Slechts een kwart van elke leeftijdsgroep geeft aan Kinder- en Jongerentelefoon (KJT) niet te kennen. Het Jongeren Informatiepunt daarentegen is bij niet meer dan een kwart van de tieners bekend. Deze bekendheid groeit echter met de leeftijd. Nota: op 27 mei 2012 veranderde KJT haar naam in “Awel”. Dat was na de Infoscan schriftelijke bevraging.
129
Figuren 25: Bekendheid van de organisaties bij de kinderen, tieners en jongeren.
Organisaties die spontaan worden genoemd in de focusgroepen en dus gekend zijn, zijn student@work, Teleblok, Wel Jong Niet Hetero, Drugpunt, JAC en Onderwijskiezer. Jongeren leren deze jeugdinformatieverstrekkers kennen via folders, brieven in de bus, reclame op TV of het nieuws en blijven hangen. Wat betreft de eerst te consulteren informatiebron bij kinderen vinden we slechts één geval waar niet de ouders, noch google het vaakst wordt genoemd: bij problemen thuis is het Awel (de vroegere Kinder- en Jongerentelefoon) die best scoort bij de kinderen. Als we op zoek zijn naar de beste informatie, zien we twee organisaties die het algemene patroon doorbreken. De meest genoemde beste informatiebron bij problemen thuis is ook de KJT wat betreft de kinderen. Kinderen weten KJT dus duidelijk te vinden voor probleemsituaties thuis. Inzake studierichtingen verkiezen de jongeren 130
vaakst het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) als beste informatiebron. Op dit vlak zijn ze het ook in grote mate eens met elkaar dat dit de beste informatiebron is.
6.1.6 Ongevraagd informatie aanreiken, niet opdringen Uit de focusgroepen met kinderen, tieners en jongeren blijkt dat ongevraagde informatie beduidend minder wordt gebruikt dan informatie die zelf wordt opgezocht. Daarnaast blijkt uit de data van de survey over alle cases heen dat de speciaal ontwikkelde producten met als doel jeugdinformatie (i.e. specifieke jeugdinformatieorganisaties) relatief laag scoren in vergelijking met andere informatiebronnen. Heel belangrijk in dit opzicht is dat de juiste informatie op het juiste moment moet worden aangeboden. Als een kind, tiener of jongere op het moment van het informatieaanbod over dat onderwerp informatie zoekt of daarin interesse heeft, wordt het opgepikt en wordt er iets mee gedaan. De professionele intermediairen uit de focusgroepen sluiten zich hierbij aan en stellen dat algemene informatie breed moet worden blijven verspreid, zowel online als in vormingen en via traditionele media (i.e. folders). Wanneer kinderen, tieners en jongeren op het ogenblik van de vorming met dat bepaald thema bezig zijn, meestal gaat dit slechts om een kleine minderheid, wordt de informatie opgepikt en gebruikt. Voor diegenen die daar op dat ogenblik geen interesse in hebben, is het voldoende dat de informatie wordt aangereikt en dat ze er weet van hebben. Deze laatste groep zal de informatie echter op dat moment niet oppikken en verder gebruiken. Uit de focusgroepen met jongeren blijkt dat informatie enkel wordt opgepikt als er interesse voor is. Daarnaast moet de manier waarop informatie wordt aangeboden aanspreken en moet het vormelijke plaatje kloppen. “Standjes met informatie vind ik altijd leuk. Dat trekt de aandacht en dan komt er veel volk op af. Of de mensen iets geven, zoals een ijsje of een ballon, dat werkt ook altijd.” (meisje, 20 jaar, FG) “Als ze iets op een creatieve manier doen, iets dat u lokt, waar je naar opkijkt en waar je zeker niet kan naast kijken, dan vind ik dat leuk. Wij moeten er naartoe gaan, zij moeten niet naar ons komen.” (jongen, 20 jaar, FG) De ouders en leerkrachten geven in de focusgroepen aan dat informatie in het oog moet springen voor kinderen, tieners en jongeren. Een belangrijke website of organisatie moet zich bekend maken of moet worden bekend gemaakt. Technopolis wordt naar voor geschoven als een good practice. Dit wordt bekendheid gegeven op school, via Ketnet, en die informatie wordt verspreid onder vrienden en collega’s. “De link naar een belangrijke website kan bijvoorbeeld op de website van de school worden geplaatst. Of standaard worden geprint op hun verplichte schoolagenda. Of zoals ze op school een sticker krijgen van het CLB en die ergens kunnen kleven waar ze die niet verliezen, bijvoorbeeld in hun agenda.” (leerkracht)
131
“Tele-Onthaal maakt kaartjes in een handig formaat die ze in hun portefeuille kunnen steken. Of een belangrijke website of organisatie kan op de achterkant van de leerlingenkaart worden gedrukt. Alle leerlingen hebben dat en zo hebben ze er ook baat bij.” (ouder) Ten slotte geven zowel jongeren als intermediairen aan dat informatie zowel moet worden aangeboden als op vraag beschikbaar moet zijn.
6.1.7 Gebruik van eigen criteria in kritische geest Wat betreft betrouwbaarheid van de verschillende informatiebronnen, merken we enkele duidelijke tendensen op. Digitale informatiebronnen worden veel bezocht, maar worden eveneens naarmate men ouder wordt meer kritisch bekeken en vergeleken. Kinderen geven aan informatie verkregen op internet vaak nadien te bespreken met ouders of andere personen die er iets van weten. Dit doen ze om na te gaan of de informatie correct is. Voor kinderen is het sociale netwerk de meest betrouwbare informatiebron. Wanneer de kinderen uit de focusgroepen tegenstrijdige informatie krijgen van verschillende informatiebronnen (bv. internet versus ouders), geloven ze hun ouders boven het internet. De kinderen geven aan dat de geloofwaardigheid van de informatie op internet afhankelijk is van het onderwerp en de specifieke website. “Ik zou naar mijn mama en papa luisteren. Zij weten daar veel over en ook, zij zijn dokter.” (meisje, 10 jaar, FG) Ook de tieners en jongeren uit de focusgroepen geven aan kritisch te staan tegenover internet. Bij het beoordelen van de betrouwbaarheid van een website hanteren ze enkele criteria. Informatie wordt als betrouwbaar beschouwd als het er professioneel uitziet. Een rustige huisstijl oogt professioneler en dus meer betrouwbaar dan iets dat er amateuristisch uitziet. Daarnaast wordt informatie van een officiële website of organisatie als betrouwbaarder ingeschat. Verder wordt de afwezigheid van banners, reclame of pop ups als een belangrijke voorwaarde gehanteerd om de informatie als betrouwbaar te beoordelen. Ook moet informatie up–to-date zijn en mag het geen fouten (i.e. inhoudelijke of taal- en schrijffouten) bevatten. Voorts wordt de bronvermelding bij informatie als referentie gebruikt om de betrouwbaarheid na te gaan. Ten slotte speelt de ervaring en raad van ouders, leerkrachten en andere significante volwassenen een grote rol in het al dan niet als betrouwbaar beoordelen van een website. “Wikipedia gebruik ik vaak, maar ik check dat altijd nog eens op andere websites, want ik weet dat je dat zelf kan veranderen. Ik heb dat zelf al een keer geprobeerd en dat lukt echt.” (meisje, 14 jaar, FG) “Ik vind de informatie op internet meestal niet betrouwbaar en ben daar ook wat terughoudend over. Tenzij je via een vpn-verbinding op de websites van de Hogeschool gaat, naar bijvoorbeeld de databases. Daar vind je meestal wel betrouwbare informatie.” (meisje, 20 jaar, FG) “(Naam van een krant) geloof ik niet. Die site ziet er echt heel cheap uit. Heel druk en schreeuwerig. Het draait om aandacht, sensatie en amusement.” (meisje, 20 jaar, FG) 132
Digitale informatiebronnen worden niet alleen kritisch bekeken, maar ook als minder betrouwbaar beoordeeld dan tastbare informatiebronnen. Vooral de oudere leeftijdsgroepen vermelden vaker de systematisch hogere kwaliteit van gedrukte media (i.e. folders, brochures, maar ook boeken) in vergelijking met digitale media. “Als ik een flyer in mijn handen krijg en dezelfde flyer op internet vind, dan zou ik de flyer meer geloven dan op internet. Zoveel mensen kunnen gemakkelijk op internet een grapje of een stunt uithalen, terwijl je veel moeite moet doen om flyers te maken en uit te delen.” (meisje, 20 jaar, FG) Belangrijk nog op te merken bij dit item van betrouwbaarheid, is het volgende. Infoscan is bijna volledig gebaseerd op zelfrapportage van kinderen, tieners en jongeren. Zij schatten de informatie die ze zoeken en vinden naar eigen zeggen kritisch in. Uitgerekend in de focusgroepen waar we niet de doelgroep zelf, maar leerkrachten, ouders en andere intermediairen aan het woord laten, wordt een ander beeld geschetst. Zij schatten kinderen, tieners en jongeren minder hoog in wat betreft hun vermogen om betrouwbare informatie te zoeken en beoordelen.
6.1.8 Inzetten op informeel én formeel leren Het complexe patroon waarmee jongeren informatie zoeken en gebruiken ontwikkelen ze voornamelijk op informele basis. Zowel jongeren als intermediairen geven aan dat leren op informele basis via trial en error minstens even belangrijk is als leren via aangeleerde methodes (bv. op school via leerkrachten/docenten). “We hebben wel een soort mediatraining gehad op school, in de les en in de bibliotheek. Maar je ondervindt het ook, je leert het wel.” (meisje, 20 jaar, FG) “Ik denk dat dat de beste manier is van leren, namelijk dat jongeren onder en van elkaar leren, en elkaar informatie doorgeven. Als iets van hogerhand komt, is dat meer opgelegd en aanvaarden ze dat minder. Maar als ze iets van elkaar horen, heeft dat meer effect.” (lector, FG) “Laat ze maar eens fouten maken, laat ze maar eens op een pornosite komen. Ze zullen er wel over babbelen en dan kan je daarover een gesprek aangaan.” (opvoeder bijzondere jeugdzorg, FG) De school komt in de meeste focusgroepen naar voor als kanaal bij uitstek om het informatiezoekpatroon van kinderen, tieners en jongeren te ontwikkelen, vormgeven en ondersteunen waar nodig. “Het onderwijs is een mooi uitgangspunt, want in principe volgt iedereen onderwijs. Iedereen zit daar in, het is geen selectie. Dus ik denk dat dat een goede bron is om uit te vertrekken omdat je heel veel mensen kan bereiken.” (lector, FG) Daarnaast is het echter van belang dat er in de opvoeding (i.e. thuis) aandacht is voor het begeleiden en bespreekbaar maken van de verschillende media en het gebruik ervan. Mediatraining voor ouders kan in dit opzicht een positief effect hebben op de ontwikkeling van mediawijsheid bij kinderen en jongeren. De ouders en leerkrachten in de focusgroep geven aan dat er op school zowel naar 133
leerlingen als naar ouders en leerkrachten toe informatie wordt gegeven over mediakritisch zijn, maar dat deze informatie niet door iedereen wordt opgenomen. “Een platform waar ouders kunnen leren om zelf adequaat om te gaan met internet en vaardigheden om die kennis te incorporeren in de opvoeding kan kinderen, tieners en jongeren, is voor ouders – en zeker voor een bepaald publiek zoals laaggeschoolde ouders – heel welkom.” (ouder, FG) “De ouders die het meeste baat zouden hebben bij deze info-avonden, bereik je niet of nauwelijks.” (leerkracht, FG)
6.2 Aanbevelingen Kinderen, tieners en jongeren zijn bestuurders van hun persoonlijke rit doorheen het landschap van informatiebehoefte en -verstrekking. Ze komen in contact met eigen informatievragen, maar ook met een omvangrijk informatieaanbod. Ze maken keuzes in relatie tot de informatie en bronnen die ze tegenkomen op hun weg, trachten antwoorden te vinden in hun sociaal netwerk, en creëren bewust of onbewust nieuwe vragen in hun werkelijkheid. Ze nemen bagage of lifters mee op hun rit, en die bepalen weer mee de verdere weg die ze afleggen. Ze kiezen hun bagage zelf, en maken zelf uit of ze een lifter meenemen of laten staan. Jeugdwerkers kunnen een aanbod doen, maar moeten proberen het pad dat de jongere aflegt, te volgen. Daarvoor moeten ze in de huid van de jongere kruipen en proberen in te schatten wanneer de jongere welke informatie al heeft en wanneer hij die nodig heeft. Onderstaande aanbevelingen worden geformuleerd in het licht van deze complexiteit. Op die manier wordt er naar gestreefd kinderen, tieners en jongeren en hun informatieverwervings- en informatieverwerkingsgedrag naar waarde te schatten.
6.2.1
Algemene aanbevelingen
Het is als informatieverstrekker belangrijk om te blijven inzetten op verschillende kanalen voor informatieverspreiding. Omdat het overwicht als beste en eerste informatiebron valt op het sociaal netwerk en de online zoekmachine google, is het belangrijk om je als kwaliteitsvolle infoverstrekker op die cruciale contactpunten te positioneren. Daarnaast echter moet er aandacht blijven voor informatieverspreiding via traditionele media, niet in het minst aangezien deze als belangrijke betrouwbare bronnen worden beschouwd.
Vraag en aanbod staan best met elkaar in wisselwerking. Enerzijds moet informatie worden aangeboden. Kinderen, tieners en jongeren hebben correcte informatie nodig. Daarnaast hanteren zij criteria om in te schatten welke informatie betrouwbaar en waardevol is. De aangeboden informatie moet dus voldoen aan deze criteria, wil het opgepikt worden door kinderen, tieners en jongeren. Anderzijds moeten ze zelf kunnen kiezen wanneer ze de aangeboden informatie lezen en opnemen, en moeten ze zelf op zoek kunnen gaan naar
134
informatie. Een belangrijke nuance hier is het verschil in informatie aanbieden en informatie opdringen.
Jeugdinformatiespelers moeten inzetten op bekendheid van hun producten (i.e. websites, folders, …) en dienstverlening bij kinderen, tieners en jongeren. Hierbij is het van belang te vertrekken vanuit hun leefwereld, en dus een top down aanpak te vermijden. Het CLB is niet gekend bij meer dan één op drie kinderen, en wordt wel eens geconfronteerd met een negatieve bijklank. Wil het CLB algemene bekendheid bij alle leerlingen nastreven, kan het bijvoorbeeld werken aan een positiever imago door de werking op een laagdrempelige manier mee te geven via scholen. Voorbeelden van good practices wat betreft methodiek en communicatiestrategie vinden we terug bij onder andere Drugpunt, student@work en KJT (het huidige Awel).
Het jeugdinformatieverhaal draait niet enkel om het aanreiken van informatie, maar ook om het versterken van informatiezoekvaardigheden van, en breder een attitude bij, kinderen, tieners en jongeren. Deze vaardigheden bestaan onder meer uit degelijke ICT-vaardigheden, kritisch reflecteren en het vergelijken van meerdere bronnen.
Ouders spelen een erg belangrijke rol in de informatieverspreiding en het aanleren van informatiezoekvaardigheden. Het is dus belangrijk deze mee te krijgen in het jeugdinformatiewerk aan de hand van info-avonden en mediatrainingen. Speciale aandacht moet hierbij worden gegeven aan ouders van jonge kinderen aangezien de impact van ouders daar het grootste is.
Onderwijs is het ideale kanaal om iedereen te bereiken, zowel de kinderen, tieners en jongeren zelf, als de intermediairen die dagdagelijks met hen in contact komen (i.e. ouders en leerkrachten). o
Kinderen, tieners en jongeren, maar ook informatiewerkers en leerkrachten, moeten worden gewezen op het belang van informatiegeletterdheid. Dit houdt in dat ze de juiste informatie moeten kunnen zoeken en vinden, en deze informatie moeten kunnen verwerken en toepassen. In dit kader is het belangrijk om, naast leerlingen en studenten, ook leerkrachten en ouders informatiezoekstrategieën aan te leren.
o
De jeugdinformatierol van leerkrachten moet duidelijk worden geëxpliciteerd binnen de lerarenopleiding. Dit bewustmakingsproces moet leerkrachten in spe wijzen op de invloed die zij kunnen hebben op kinderen, tieners en jongeren.
o
Alle leerkrachten (i.e. niet enkel ICT-leerkrachten) moeten tools, mogelijkheden en tijd aangereikt krijgen om met de vakoverschrijdende eindterm rond mediawijsheid aan de slag te gaan met leerlingen op school en in de klas.
135
6.2.2
Praktische aanbevelingen
Informatie moet neutraal, volledig en correct zijn. Kinderen, tieners en jongeren willen worden aangesproken op hun competentie. Ze willen zelf keuzes maken en ‘ervaren’. Ze willen niet worden benaderd met een belerend vingertje.
Informatie moet vrij te consulteren zijn, maar mag niet worden opgedrongen. Informatie moet ‘er zijn’ voor kinderen, tieners en jongeren wanneer ze het zelf nodig achten.
Voor kinderen, tieners en jongeren is hun eigen dagdagelijkse leefwereld een belangrijke bron van informatie. Deze leefwereld beweegt en evolueert voortdurend met talloze ontwikkelingen (bv. een rage of een hype), mogelijkheden en initiatieven. Het traject dat ze zelf afleggen is immers niet voorspelbaar. Deze opportuniteiten moeten worden herkend en erkend en informatiewerkers moeten flexibel en actueel worden ingezet om op deze unieke kansen in te spelen. Op die manier kan informatie jongeren bereiken via hun eigen kanalen en tijdens hun eigen traject.
Informatie moet getuigen van continuïteit. Organisaties, websites en andere informatiebronnen moeten hun informatieverstrekking aanpassen aan de niet-aflatende veranderingen in de maatschappij en de daarmee samengaande ontwikkelingen binnen de doelgroep. Aangeboden informatie moet immers up-to-date zijn. Voortdurend onderzoek naar informatiebehoeften is nodig om sterker aan te sluiten op de leefwereld en bepaalde trends en evoluties.
Informatie(bronnen) vinden best een evenwicht tussen betrouwbaar overkomen door onder andere een professionele vormgeving en in het oog springen door de boodschap op een originele en creatieve manier te brengen. Ter optimalisatie hiervan kan men kinderen, tieners en jongeren laten participeren bij de opmaak en evaluatie van jeugdinformatiedragers.
Er moet voldoende diversiteit worden gecreëerd in het informatieaanbod. Dit houdt in dat de boodschap op zich en de manier waarop een doelgroep wordt bereikt, moet worden aangepast aan de leeftijd van de doelgroep en aan het thema. Zo worden (jonge) kinderen bijvoorbeeld best bereikt via ouders en kunnen jongeren worden aangesproken via folders en digitale media. Voor informatie omtrent vrije tijd kunnen sociale media worden gehanteerd als informatiekanaal, etc.
Niet alleen moet het informatieaanbod worden aangepast aan de doelgroep en het thema, maar ook moet het juiste moment van aanbod worden gekozen. Jongeren pikken immers informatie op wanneer er interesse voor is. Informatie over vakantiejobs wordt bijvoorbeeld best verspreid in de periode voor de schoolvakanties.
136
7 Referenties Agosto, D. & Huges-Hassell, S. (2006). Toward a model of the everyday life information needs of urban teenagers, part 1: Theoretical model. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57(10), 1394-1403. Alaszewski, A. (2006). Using diaries for social research. London: Sage Publications LTD, 137. ARCH International (2009). Doorlichting informatiepunten. Rapport i.o.v. Vlaams Informatiepunt Jeugd. Butcher, R. & Eldridge, J. (1990). The Adult Dietary Survey. Survey Methodology Bulletin, OPCS, July, London. Corti, L. (1993). Using diaries in social research. Social Research Update 2, University of Surrey, 7. Custers, K. & Mortelmans, D. (2006). Jeugdinformatie in Vlaanderen. Eindrapport, Universiteit Antwerpen. De Clerck, M.-L., Vandenbosch, L., Opgenhaffen, M., & Eggermont, S. (2008). Een Onderzoek naar de Informatiebehoeften van Kinderen, Tieners en Jongeren. Leuven: Leuven School for Mass Communication Research. Evers, J. (red.) (2007). Kwalitatief interviewen: kunst en kunde. Den Haag: Lemma. Jongerengids.be. (2012). Lokaal Besturen in Vlaanderen: Lokale besturen en provincies in cijfers uitgedrukt. (2006). Brussel: Vlaamse Overheid. Lu, Y. (2010). Children’s information seeking in coping with daily-life problems: an investigation of fifth- and sixth-grade students. Library & Information Science Research, 32(1), 77-88. Lucassen, P.L.B.J. & Hartman, T.C. (2007). Kwalitatief onderzoek. Praktische methoden voor de medische praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2011). Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Prioriteiten voor de regeerperiode 2010 – 2014. Savolainen, R. (1995). Everyday life information-seeking: Approaching information-seeking in the context of way of life. Library & Information Science Research, 17(3), 259-294. Shenton, A. (2004). Research into Young people’s information-seeking: perspectives and methods. Aslib Proceedings, 56(4), 243-254. Shenton A. & Dixon, P. (2004). The nature of information needs and strategies for their investigation in youngsters. Library & Information Science Research, 26, 296-310. Shenton, A. & Hay-Gibson (2011). Modeling the information-seeking behavior of children and young people : Inspiration from beyond LIS. Aslib Proceedings, 63(1), 57-75. 137
Soenen, R & Baes, A. (2011). Onderzoek naar de leefwereld van maatschappelijk kwetsbare jongeren in het kader van informatiebehoeften en informatietactieken. Onuitgegeven onderzoeksrapport in opdracht van het Vlaams Informatiepunt Jeugd vzw,. Stewart, David W., Prem N. Shamdasani & Dennis W. Rook (2007). Focus groups: Theory and practice (second edition). Thousand oaks, London, New Dehli: Sage. Trendwolves (2010). Onderzoek naar jeugdinformatieproducten. Onderzoeksrapport in opdracht van Vlaams Informatiepunt Jeugd vzw. Vander Laenen, F. (2007). Vraaggestuurde preventie van (problematisch) druggebruik bij kwetsbare groepen : onderzoek bij jongeren met een gedrags- en emotionele stoornis. Doctor in de Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent, Gent. Van de Walle, I. (2003). Het jongereninformatiebeleid. Werk aan de winkel, Krax, 3(1), 41-46. Vlaams Jeugdbeleidsplan: Naar een jongerenpact 2020. Priotiteiten voor de regeerperiode 2010 – 2014. (2011). Wells, S. (2007). Wha’d’ya know? Examining Young voters’ political information and Efficacy in the 2004 Election, American Behavioral Scientist, 50(9), 1280-1289. www.vlor.be. (2012) Retrieved 14 Augustus, 2012
138
8 Bijlage 1: overzicht van de beschreven situaties en overlap tussen de thema’s Overlappende thema’s 8 tot 11
12 tot 16
17 tot 22
Emma verveelt zich soms thuis. Ze wil daarom graag een nieuwe hobby. Misschien wil ze graag gaan zwemmen of bij een jeugdbeweging gaan. Ze vraagt zich af waar ze leuke ideeën kan vinden om te doen in haar vrije tijd.
Anna is al aan het middelbaar aan het denken en heeft er veel vragen over. Naar welke school wil ik gaan? Welke richting zal ik kiezen? Anna wil heel graag meer te weten komen over de middelbare school en over wat je kunt studeren.
Een studierichting kiezen is niet gemakkelijk, vindt Djordy. Hij worstelt met wat hij later wil worden. Er zijn verschillende vakken op school die hij erg leuk vindt en waar hij goed in is, maar er zijn o ok vakken die hij echt haat. Hij wil graag een studierichting kiezen waar hij zo veel mogelijk leuke vakken krijgt. Hij weet echter niet goed waar hij dat kan vinden en of zo’n studierichting wel bestaat. Djordy wil daarom graag meer informatie over scholen en mogelijke studierichtingen.
Kerem wil graag gezond zijn, maar heeft nog veel vragen. Wat is een gezond ontbijt? Hoeveel water moet ik drinken? Hoeveel sport moet ik doen om gezond te zijn? Is snoepen gezond? Kerem wil dus graag meer weten over zijn gezondheid.
Emiel hoorde op Karrewiet dat het niet goed gaat met de natuur, maar heeft nog veel vragen. Is het waar dat het niet goed gaat met de natuur? Kan ik hier zelf iets aan doen? Hoe kan ik zelf voor de natuur zorgen? Emiel wil dus graag meer weten over de natuur.
De hele klas van Jolien wil graag iets doen tegen de opwarming van de aarde. Maar eerst willen ze wat meer informatie. Wat zijn de grootste milieuproblemen? Wat wordt er in de wereld al gedaan om het milieu te beschermen? Wat kunnen wij met onze klas doen om te helpen? Jolien vraagt zich af waar haar klas terecht kan voor meer informatie over het milieu.
139
Thema
Stefanie verhuist van haar dorp naar de stad. Ze wil vrienden maken en ook proeven van wat de stad haar te bieden heeft. Ze wil te weten komen waar er leuke feesten zijn, waar ze sportverenigingen kan vinden en welke culturele activiteiten ze kan vinden in de stad. Stefanie besluit om meer informatie te zoeken over het vrijetijdsaanbod.
Vrije tijd
Het studeren vlot niet meer zo goed bij Hicham. De richting die hij gekozen heeft blijkt achteraf toch niet zo interessant als eerst gedacht. Dat is ook te zien aan zijn resultaten. Hij heeft moeite om zich te concentreren en begint te twijfelen of hij wel de goede studierichting heeft gekozen. Hij vraagt zich ook af of het aan zijn eigen studiemethode zou kunnen liggen. Hicham besluit om meer informatie te zoeken over studies en opleidingen.
Studierichting
Hét nieuwjaarsvoornemen van Karen: Gezonder leven! Stoppen met roken, de dag beginnen met een gezond ontbijt, meer bewegen, enkele overbodige kilo’s verliezen… Helaas allemaal gemakkelijker gezegd dan gedaan. Karen kan best wel wat meer hulp en informatie gebruiken over hoe ze dat best kan aanpakken. Karen besluit informatie te zoeken over een gezonde levensstijl.
Gezondheid
Milieu
Lotte surft graag op het internet. Soms chat ze met mensen die ze eigenlijk niet zo goed kent en nu vraagt er iemand haar adres en een foto. Ze weet niet goed hoe ze hier op moet antwoorden. Ze vraagt zich af of ze dit zomaar kan geven. Lotte wil nu graag meer weten over veilig surfen op het internet.
Hicham zit meer en meer op internet. Tijdens online games en in chatrooms krijgt hij soms rare vragen of internetlinks doorgestuurd. Hij weet niet altijd goed hoe hij daar mee om moet gaan en b egint zich vragen te stellen: “Wat mag ik aan vreemden op het internet vertellen? Kan mijn computer virussen krijgen als ik onbekende internetlinks volg? Kunnen anderen (ouders, politie) zien wat ik op het internet doe? Is alles wat op internet staat de waarheid?” Hij beseft dat hij eigenlijk minder weet over het internet dan hij dacht en gaat op zoek naar meer informatie over veilig surfen op het internet.
Karima en Marie zijn de beste vriendinnen! Ze zijn altijd samen maar soms maken ze ook wel eens ruzie. Marie vraagt zich af of hun vriendschap voor altijd is. En ook wel of ze gemakkelijk nieuwe vrienden zal maken als ze elk naar een andere school zullen gaan in het middelbaar. Marie wil nu graag meer te weten komen over vriendschap.
Karima en Marjolein zijn zeer goede vriendinnen. Ze fietsen samen naar school, gaan samen naar de cinema en vertellen elkaar alles. Maar gisteren hadden ze ruzie. Marjolein wil het nu goed maken, en vraagt zich af of er tips zijn om vriendenruzies op te lossen. Marjolein gaat op zoek naar meer informatie over ruzies bijleggen.
Bart wil sparen voor een brommer en hij telt echt af tot hij oud genoeg is om er één te kopen! Hij vraagt zich af vanaf welke leeftijd hij mag werken. Of zijn er ook nog andere manieren om geld te verdienen? Bart gaat op zoek naar meer informatie over werken en geld verdienen.
Het valt Dieter op dat als hij op internet zit, er vaak reclame op zijn scherm verschijnt die veel te maken heeft met zijn eigen hobby’s en levensstijl. Hij vindt dat toch maar eng en vraagt zich af hoe dat komt. “Als dit al kan, wat kan men dan nog allemaal vinden over mij op het internet?” Dieter besluit om meer informatie op te zoeken over privacy op het internet.
Vriendschap
Joachim is niet meer schoolplichtig maar wil toch graag nog een opleiding doen. Dat kost echter geld en van thuis moet hij geen fi nanciële steun verwachten. Hij zal dus zelf in zijn evensonderhoud moeten voorzien en daar bovenop zijn studies betalen. Is dat mogelijk? Kan ik werken en studeren tegelijkertijd? Hoeveel zal de opleiding kosten? Hoe kan ik best mijn budget beheren? Zijn er diensten die me kunnen helpen? Kan ik eventueel een lening aangaan? Joachim gaat op zoek naar meer informatie over hoe geld te beheren om zijn plannen te realiseren.
Jonas is nieuwsgierig naar alcohol en drugs. Toch zou hij hier eerst wat meer over willen weten. Welke effecten kan alcohol hebben op mijn lichaam en geest? Bestaan er ook drugs die ongevaarlijk zijn? Jonas gaat op zoek naar meer informatie over alcohol, drugs en de effecten. Tinne is 14 en heeft een ouder vriendje. Hij zou wel graag met haar naar bed gaan. Tinne stelt zich toch vele vragen: Mag dit wel? Kan ik zwanger worden? Hoe kan ik mij tegen SOA’s (seksueel overdraagbare aandoeningen) beschermen? Tinne
140
Veilig online
Geld verdienen en beheren
Drugs en alcohol
Nora heeft al een tijdje een relatie met Elias. Nora kan soms een warhoofd zijn en vergeet wel eens haar anticonceptiepil in te nemen. Ze vraagt zich ook af of al die hormonen op lange termijn niet schadelijk zijn voor haar lichaam. Ze vraagt zich af wat de voor-
Seks en gezondheid
gaat op zoek naar meer informatie over seks.
en nadelen van andere voorbehoedsmiddelen zijn. Ze besluit dus om meer informatie op te zoeken over seksuele gezondheid en voorbehoedsmiddelen.
Individuele thema’s 8 tot 11
12 tot 16
17 - 22
Problemen thuis
Religie
Werken en solliciteren
Tom merkt dat zijn ouders de laatste tijd vaak ruzie hebben. Dat vindt hij echt niet leuk en ook zijn broertje en zijn zus vinden dat niet leuk. Hij stelt zich veel vragen. Kan hij misschien iets doen waardoor zijn ouders minder vaak ruzie hebben? Is het mogelijk dat zijn ouders ooit gaan scheiden? Moet hij dan kiezen tussen zijn mama en zijn papa? Hij weet niet goed waar hij naartoe kan met zijn vragen en besluit om meer informatie te zoeken over problemen thuis.
Lore is tot over haar oren verliefd op Amin. Ze vraagt zich af of ze later met hem kan trouwen. Amin heeft wel een andere godsdienst dan Lore en ze heeft eens gehoord dat je dan niet met elkaar kan trouwen. Ze wil nu graag checken of dat klopt. Lore besluit op zoek te gaan naar meer informatie over zijn en haar godsdienst.
“Yes, eindelijk afgestudeerd!!!” Sofie glundert op haar proclamatie. Eerst en vooral gaat ze nu nog genieten van haar vakantie. Toch denkt ze al na over de toekomst. Hoe zat dat nu weeral met “de wachttijd”? Waar moet ze zich nu overal inschrijven? En solliciteren, hoe doe je dat best? Sofie gaat op zoek naar meer informatie over tewerkstelling.
Verliefdheid
Pesten
Relaties
Laura is verliefd! Haar beste vriendin stelt veel vragen: hoe voelt dat, verliefd zijn? Ga je nu een zoen geven? Wij zullen toch wel vrienden blijven? Laura kent zelf ook de antwoorden niet en ze besluit om op zoek te gaan naar meer informatie over verliefdheid.
Aline wordt soms gepest op haar nieuwe school en ze vindt dat echt niet leuk. Ze begrijpt ook niet waarom ze soms gepest wordt en vraagt zich af of iedereen wel eens gepest wordt. Ze wil ook graag weten hoe ze hier best op kan reageren, maar weet niet waar ze met haar vragen terecht kan. Aline besluit om op zoek te gaan naar meer informatie over waarom ze gepest wordt en hoe ze er best mee om kan gaan.
Wouter en Katrien gaan samenwonen. Ze hebben een leuk appartementje gevonden en moeten nu samen meubels gaan kopen. Wouter vraagt zich wel af wat er dan gebeurt als de relatie toch niet zou slagen na verloop van tijd. Maken we afspraken onder ons zelf over wie de huur op zijn naam zet , wie welke meubelen aanschaft? Of is het beter om een samenlevings-contract te sluiten? Trouwen is misschien ook leuk, maar wat houdt dat eigenlijk in? Wouter beslist om meer informatie te zoeken over de voor- en nadelen van verschillende relatievormen.
De dood
Het gerecht, de wet
Wonen
Tom en enkele vrienden hebben graffiti gespoten op een muur van de school en ze werden betrapt door de studiemeester. De studiemeester zegt dat hij morgen de politie erbij haalt. Nu spoken er een heleboel vragen door Tom’s hoofd: Mag de politie mij als minderjarige ondervragen? Moet ik dan ook naar de jeugdrechtbank? Zullen mijn ouders aanwezig zijn tijdens ondervragingen? Tom besluit op zoek te gaan naar meer informatie over de politie en de wet.
Karima en Kevin hebben net een leuk plekje gevonden waar ze kunnen wonen. Nu moeten ze alles gaan regelen. Al snel worden ze bedolven onder paperassen en to-do-lijstjes: huurcontract, aansluitingen voor gas en elektriciteit, domiciliering, verzekeringen… Ze zien het bos door de bomen niet meer, maar moeten wel belangrijke keuzes maken. Kevin wordt er helemaal moedeloos van. Karima besluit om meer informatie te zoeken over zelfstandig wonen.
Wout zijn kat is heel erg ziek. Wout zijn mama heeft hem gisteren verteld dat de kat misschien dood gaat. Wout vraagt zich af waarom dieren en mensen doodgaan, en waar ze dan naartoe gaan? Wout wil daarom graag meer te weten komen over de dood.
141
Kinderrechten Lowie merkt op dat sommige kinderen in zijn klas zakgeld krijgen van hun ouders. Lowie krijgt dat niet maar wil het ook graag. Hij vraagt zich nu af of zijn ouders verplicht zijn om hem zakgeld te geven. Misschien heeft elk kind daar recht op? Zo denkt Lowie ook dat hij misschien nog andere rechten heeft. Lowie wil nu dus graag meer te weten komen over zijn rechten.
Politiek Voor de eerste keer gaan stemmen! “Spannend,” denkt Maarten, “eindelijk wordt er eens naar mij geluisterd.” Hij legt verschillende partijprogramma’s naast elkaar en merkt dat hij niet altijd even goed begrijpt wat de maatschappelijke standpunten zijn van de verschillende partijen. Hij wil natuurlijk wel kiezen voor een partij die het best aansluit bij zijn eigen visie en persoonlijke leefsituatie. Maarten besluit dat hij meer informatie nodig heeft over de verschillende standpunten van politieke partijen.
142
9 Bijlage 2: extract uit het survey instrument voor tieners
143
10 Bijlage 3: extracten uit een dagboek voor tieners en jongeren
144
145
