Buikpijn bij kinderen en jongeren

12 Buikpijn bij kinderen en jongeren

Onderwijsmap Landelijk Netwerk Ziek - zijn & onderwijs

Kinderen met Buikpijn

12

Inleiding Maag Lever Darm Stichting ( MLDS)

De Maag Lever Darm Stichting wil ziekten in het maag-, lever- en darmstelsel voorkomen en bestrijden. Ongeveer 25.000 kinderen in Nederland hebben een ernstige spijsverteringsaandoening. Aan de buitenkant zie je daar niets van, maar deze aandoeningen kunnen het normale leven van het kind erg beïnvloeden. Kinderen, hun ouders en verzorgers maar ook leerkrachten zijn daarom belangrijke doelgroepen. De school is de ideale plek om deze kinderen te bereiken, bijvoorbeeld door middel van lespakketten en foldermateriaal. De MLDS heeft voorlichtingsmateriaal, gericht op MDL- aandoeningen bij kinderen. Wij hebben de brochures ‘Buikpijn bij kinderen’, Verstopping bij kinderen’ en ‘Diarree bij kinderen’. Deze brochures zijn vooral gericht op ouders/ verzorgers en leerkrachten. Voor kinderen zelf is er het boekje ‘Rottige Buiken Boekje’. Daarnaast is er veel informatie te vinden op de website www.mlds.nl . In deze beschrijving van “Buikpijn bij kinderen” en “Verstopping bij kinderen” als vormen van ziekten/belemmeringen in het maag- lever-darmstelsel eerst een korte uitleg over de werking van de spijsvertering. Zo werkt de spijsvertering De spijsvertering begint in de mond. Het voedsel wordt hier fijngekauwd en met speeksel vermengd. In het speeksel zitten stoffen, enzymen genoemd, die het voedsel helpen verteren. Eenmaal doorgeslikt komt het voedsel in de slokdarm, een 25 cm lange buis. Het voedsel gaat hier razendsnel doorheen en komt dan via een ‘poortje’ in de maag. Dit poortje is een sluitspier, de sfincter, die meteen weer sluit als het voedsel in de maag is aangekomen. Op deze manier kan geen voedsel en zuur maagsap terug de slokdarm instromen. Is het voedsel in de maag aanbeland, dan gaan de spieren van de maag zich samentrekken om het voedsel verder te verkleinen. Tegelijkertijd wordt er zuur maagsap aan het voedsel toegevoegd om het voor te bereiden op de vertering. Na ongeveer drie uur gaat het mengsel in kleine porties, ook weer via een sluitspier, de portier genoemd, richting de twaalfvingerige darm. Hier wordt het maagzuur geneutraliseerd (minder zuur gemaakt) en worden weer andere spijsverteringssappen aan het voedsel toegevoegd, voor de vertering in de dunne darm. In de dunne darm worden de belangrijke voedingsstoffen die bij de vertering uit het voedsel vrijkomen via de darmwand aan het bloed afgegeven. Het restant, een waterige brij van onverteerbare resten gaat door naar de dikke darm, waar water en zout aan de brij onttrokken worden. Wat overblijft, gaat naar de endeldarm en verlaat tenslotte als ontlasting het lichaam via de anus, de sluitspier die de endeldarm afsluit.


Kinderen met Buikpijn 1

12

Buikpijn bij kinderen en jongeren Indeling: - Soorten buikpijn - acute buikpijn - chronische buikpijn - Oorzaken - lichamelijk - psychisch/emotioneel - Hoe ga je er mee om in de klas? - aanbevelingen voor de leerkracht - Een aantal algemenere tips



Inleiding: Buikpijn hebben we allemaal wel eens. Het is iets wat veel voorkomt en er kunnen allerlei oorzaken voor zijn (zie ook het generieke stuk: De zieke leerling). Heel jonge kinderen geven vaak buikpijn aan als algemeen gevoel van onbehagen, omdat ze nog te weinig specifieke taal tot hun beschikking hebben en vaak ook nog niet weten wat een bepaald gevoel betekent. Buikpijn bij oudere kinderen kan ook van alles betekenen: spanningen, te veel eten, menstruatie, het kan allemaal leiden tot buikpijn en meestal maken we ons er ook niet druk over: het gaat vanzelf wel over. Toch kan het heel vervelend zijn en als het vaak voorkomt of lang duurt, zal het invloed gaan krijgen op het dagelijks functioneren. Bij kinderen betekent dat al snel dat het invloed heeft op de omgang met anderen (ouders, broertjes en zusjes, vriendjes), maar zeker ook op het welbevinden en de prestaties op school. Soorten buikpijn Kinderen klagen nooit zomaar over buikpijn. Er is altijd een reden, maar dikwijls is die moeilijk te achterhalen. Soms is de buikpijn hevig, maar weer snel over; dit noemen we acute buikpijn. De pijn kan echter ook maandenlang doorzeuren; de klachten zijn dan chronisch. Acute buikpijn Heeft een kind vrijwel nooit buikpijn en plotseling wel, dan kan er sprake zijn van een infectie, bijvoorbeeld ‘buikgriep’. Vaak heeft het kind dan ook koorts, is misselijk, moet braken en heeft soms ook diarree. We spreken in dit geval van acute buikpijn. De pijn is hevig maar kortdurend en is meestal na een paar dagen helemaal verdwenen. Een blindedarmontsteking gaat ook gepaard met dit soort klachten; alleen zit de pijn dan vooral rechtsonder in de buik. Een blaasontsteking kan ook buikpijn en koorts veroorzaken. Chronische buikpijn Als een kind regelmatig buikpijn heeft, de ene keer hevig, een andere keer wat zeurend en de klachten minstens drie maanden aanhouden, dan spreken we van chronische buikpijn. Chronische buikpijn kan een lichamelijke oorzaak hebben, maar meestal is niet duidelijk waar de klachten vandaan komen. Ook psychische problemen kunnen een rol spelen bij het optreden van chronische buikpijn bij kinderen. Het kind zit misschien niet lekker in zijn vel, wordt gepest op school of heeft het moeilijk thuis, bijvoorbeeld door een scheiding of het overlijden van opa of oma. Als buikpijn vaak voorkomt of lang aanhoudt is het zinvol om naar de huisarts te gaan. Vaak wordt er echter geen oorzaak gevonden. Ook als er heel uitgebreid onderzoek wordt gedaan, wordt er bij minder dan 5% een lichamelijke oorzaak gevonden. De pijn zit meestal rond de navel en gaat vaak gepaard met een gevoel van vol zitten, misselijkheid, een opgeblazen gevoel, boeren en een veranderd ontlastingspatroon. Bij volwassenen komt dit ook voor en dan wordt het een spastische darm en Irritable Bowel Syndrome (IBS) genoemd. Van de totale groep kinderen met chronische buikpijn heeft 30% klachten die passen bij IBS. Deze klachten gaan vaak samen met angst en depressieve gevoelens. Het valt vaak op dat de klachten in het weekend en in de vakantie afnemen. Soms gaan de klachten echter gewoon door. Een relatie met schoolproblemen, sociaal of didactisch, wordt regelmatig gevonden.



12

Wat zijn de oorzaken? 1. Mogelijke lichamelijke oorzaken van buikpijn bij peuters en schoolgaande kinderen zijn: Verstopping/ontlastingsproblemen. Het kind heeft droge, harde ontlasting, die slechts met moeite kan worden uitgepoept of ‘overloopdiarree’. Blaasontsteking. Meestal gaat deze infectie gepaard met pijn bij het plassen en het vaak moeten plassen van kleine beetjes urine. Soms heeft een kind echter alleen maar een vervelende, zeurderige buikpijn. Helicobacter pylori. Dit is een bacterie die zich in het maagslijmvlies heeft genesteld en daar een ontsteking en pijn kan veroorzaken. De maagpijn kan uitstralen naar de buik. De kinderen worden vaak wakker van de buikpijn. Prikkelbare darmsyndroom. In dit geval is de darmwand overgevoelig voor prikkels en reageert hierop met krampen en pijn. Vaak gaat deze buikpijn gepaard met verstopping of diarree. Ook kan de ontlasting juist heel wisselend van samenstelling zijn. De buikpijn verdwijnt soms, maar zeker niet altijd, nadat het kind gepoept heeft of veel windjes heeft gelaten. De oorzaak van het prikkelbare darm syndroom is nog steeds niet achterhaald. PDS is een chronische aandoening, die alleen bij uitsluiting van andere ziekten gediagnosticeerd kan worden. Bij kinderen is men zeer terughoudend met de vaak belastende onderzoeken. Onder andere daarom wordt de diagnose PDS bij kinderen niet zo vaak gesteld. Coeliakie (glutenintolerantie); een ziekte die veroorzaakt wordt door overgevoeligheid van de dunne darm voor gluten. Gluten is een eiwit dat voorkomt in de granen; tarwe, haver, gerst, rogge en spelt. Overige syndromen: er zijn nog meer syndromen die buikpijn veroorzaken, zoals bijv. de ziekte van Hirschsprung, anusatresie, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa e.a. Darmparasieten. Veel voorkomend bij kleinere kinderen zijn de zogenaamde ‘aarsmaden’. Dit zijn lange, dunne, witte wormpjes. Sommige kinderen merken er niets van, anderen kunnen klachten hebben als misselijkheid en buikpijn. De klachten kunnen soms een tijdje verdwijnen en dan weer terugkomen. Besmetting via de mond met de eitjes van deze aarsmaden kan onder andere plaatsvinden door te spelen in zandbakken die niet afgesloten zijn voor honden en katten. Geneesmiddelengebruik: ook het (langdurig) gebruik van geneesmiddelen kan buikklachten veroorzaken. Voedselovergevoeligheid. Overgevoeligheid voor een bepaalde voedingsstof kan buikpijn veroorzaken, vaak vergezeld van diarree. Vrij veel voorkomend is een overgevoeligheid voor melkproducten, zoals een koemelkallergie en lactose-intolerantie. Bij een koemelkallergie raakt de dunne darmwand beschadigd als deze in contact komt met melkeiwitten. Diarree, pijn en krampen zijn het gevolg. Op den duur wordt het kind mager omdat de beschadigde darmwand niet voldoende voedingsstoffen aan het bloed kan afgeven. Lactose-intolerantie is ook een bekend voorbeeld. Hierbij zorgen melk en melkproducten voor darmklachten, buikkrampen en buikpijn. Dit komt doordat de dunne darm het in melk en melkproducten voorkomend melksuiker (lactose), niet kan verteren. Dit heeft tot gevolg dat de melksuiker in de dikke darm terechtkomt en daar gaat gisten. Het gevolg is dan een groenige, schuimende en zurig ruikende diarree.



12

2. Mogelijke psychische/emotionele oorzaken van buikpijn bij kinderen: Kinderen klagen nooit zomaar over buikpijn. Er is altijd een reden, dus is het belangrijk de klachten serieus te nemen. Steeds terugkerende buikpijn kan het gevolg zijn van spanningen. Daarbij is uit onderzoek ook gebleken dat er bij een aanzienlijk percentage van kinderen met buikpijn ook sprake is van angst- en stemmingstoornissen. Probeer daarom samen met het kind na te gaan of het zich ergens zorgen over maakt. Zijn er moeilijkheden thuis? Zijn er spanningen op school? Kan het kind goed meekomen, of moet het altijd op zijn tenen lopen? Is de prestatiedruk (vanuit thuis of vanuit school) misschien te hoog (faalangst)? Wordt het misschien gepest? Als u dit vermoedt of als er andere redenen zijn waarom het kind niet graag naar school gaat, is het verstandig om met de ouders te gaan praten. Vraagt u zich ook eens af of de buikpijn niet ‘nuttig’ is voor het kind. (Buik)pijn kan ook aangeleerd gedrag zijn, waardoor het onbewust een gewoonte geworden is. Soms wordt er veel aandacht aan pijnklachten besteed. De omgeving reageert overbezorgd, ouders gaan dan vaak naar de huisarts en het kind hoeft vaak van ouders en/of leerkrachten geen vervelende dingen te doen. Daarmee belonen ze echter het pijngedrag. Die pijn komt dan weer vaak terug. Onderzoek toont ook aan dat ouders van kinderen met pijnklachten zelf vaak klagen en veel praten over ziekte en pijn. Krijgt de leerling door de buikpijnklachten dus extra aandacht? Wordt het kind veel vertroeteld en verwend als het pijn heeft? Reageert de omgeving overbezorgd? Probeer dit te vermijden, omdat u hiermee de klachten juist in de hand werkt. Het tegenovergestelde kan echter ook: leerlingen die steeds hun gevoelens van angst en verdriet moeten onderdrukken (stel je niet aan...) lopen meer risico op stress en pijnklachten. Zowel op het een als op het ander moeten we alert zijn. Hoe ga je ermee om in de klas? Als een kind acute buikpijn heeft, is het meestal flink ziek. Door een goede behandeling zal het zich na enkele dagen weer goed voelen en weer gewoon met alles meedoen. Bij kinderen die chronische buikklachten hebben, ligt het niet zo eenvoudig. Weliswaar zijn ze niet hevig ziek, maar desondanks kunnen ze in het dagelijks leven veel last hebben van hun klachten. Ze slapen vaak slecht waardoor ze ook overdag sneller moe worden; ze zullen wat vaker van school verzuimen en zich minder goed kunnen concentreren. Hierdoor kunnen hun schoolprestaties achteruit gaan. Ook zullen ze misschien minder met vriendjes en vriendinnetjes kunnen spelen, waardoor ze een beetje alleen komen te staan. Aanbevelingen voor de leerkracht: • Doe de klachten niet af als aanstellerij; neem de leerling serieus. • Ontzie een leerling niet te veel, mits een opdracht echt te moeilijk is. Te veel ontzien kan het gedrag (mede) in stand houden. • Als er geen medische reden voor de buikpijn is, probeer dan te achterhalen of er sprake is van spanningen. Dit kan gelden voor de thuissituatie, school of omgeving (buurt, vriendjes). Kan het kind voldoende meekomen, moet het te zeer zijn best doen, wordt het over- of ondervraagd? Wordt het gepest? • Overleg altijd met de ouders. Zij kennen het kind het beste.



12

• Als er sprak is van problemen in de omgang met andere kinderen, schenk daar dan uitgebreid aandacht aan. Overleg met de leerling of dat in de klas gebeurt, individueel met de leerling of in een klein groepje. • Analyseer didactische gegevens en probeer te achterhalen of de leerling consistent presteert. • Zijn de prestaties over de gehele linie hetzelfde (ook over de jaren heen), laat de leercurve een knik zien of laten de prestaties een neergaande lijn zien (ook over de jaren heen). • Verwijs in eerste instantie naar de huisarts. Schakel een orthopedagoog of kinderen jeugdpsycholoog (bijv. Onderwijsadviesbureau of Bureau Jeugdzorg) of een schoolarts in als de reden voor de buikpijn onduidelijk blijft. • Als het kind in een ziekenhuis onder behandeling is, neem dan contact op met de kinderen jeugdpsycholoog/orthopedagoog van het desbetreffende ziekenhuis. • Als blijkt dat er sprake is van een medische oorzaak van de buikpijn, vraag om informatie en hulp bij de schoolarts, of bij een andere arts. • Praat met de ouders, de leerling en deskundigen om de individuele behoeften van de leerling vast te stellen. • Ontwikkel een onderwijsplan dat afgestemd is op de specifieke behoeften van de leerling. • Blijf op de hoogte van nieuwe medicatie en mogelijke bijwerkingen op stemmingen en persoonlijkheidsveranderingen. • Wees erop bedacht dat een leerling soms de dosering van zijn medicatie zelf moet regelen (bijv. bij diabetes) en daardoor wisselende bijwerkingen kan ondervinden (bijv. alertheid, concentratie, lichamelijk ongemak) gedurende deze regulering. Het is de verantwoordelijkheid van de ouders om de school van deze en andere veranderingen op de hoogte te stellen. • Praat er met de leerling over of hij/zij in de klas wenst te praten over zijn/haar ziekte. De leerling wil misschien niet als “anders” gezien worden door zijn medeleerlingen of docenten. • Sta toe dat de leerling zonder daarom te vragen de klas kan verlaten als hij/zij dat wil zonder de aandacht op zich te hoeven vestigen. • Wees erop bedacht en accepteer dat een leerling wel eens te laat is voor de les, aangezien diarree en krampen vaak het ergst zijn in de morgen en na maaltijden. • Wees je goed bewust van de emotionele behoeften van de leerling die bezig is zich aan te passen aan een verandering van levensstijl (bijv. woede, depressie, teleurstelling.). • Kinderen kunnen angst voor toetsen, proefwerken en ingrijpende procedures vertonen. Adolescenten kunnen worstelen met het probleem van zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid voor medicatie en ook wrok vanwege een gesteldheid die hen anders maakt dan hun medeleerlingen.



12

• Help de leerlingen hun zaken te regelen en hen op de hoogte te houden van hun opdrachten en activiteiten. Geef de instructies op schrift en vertel wat er van hen verwacht wordt en geef extra hulp wanneer dat nodig is. Mits de leerling niet te ziek is kan hij/zij thuis schoolwerk maken. • Wees flexibel met proefwerken en klassewerk. Periodieke absenties vanwege ziekte, verblijf in het ziekenhuis en bezoeken aan de kliniek kunnen wel eens noodzakelijk zijn. • Schoolreisjes, uitjes en lang busritten kunnen problemen opleveren met de gang naar de W.C. De leerling moet deze gebeurtenissen soms missen vanwege een periode waarin de ziekte weer acuut wordt. • Beperk inspannende lichamelijke oefeningen of laat die achterwege. Passende activiteiten kunnen worden vastgesteld in overleg met de ouders van de leerling en de leerling zelf. • Maak afspraken met de leerling, in overleg met de ouders, wat voor hem/haar het best bereikbare resultaat geeft. Een aantal algemenere tips: • Zorg voor een open cultuur op school. Leer leerlingen hun negatieve gevoelens (angstig, boos, onzeker) herkennen, leer ze ermee omgaan. Leerlingen die negatieve gevoelens onderdrukken hebben makkelijker pijn en lichamelijke ongemakken. • Maak van leerlingen vaardige probleemoplossers en oefen sociale vaardigheden. Wie het gevoel heeft dat hij een sociaal probleem kan oplossen, heeft minder stress. • Laat voelen dat niet alleen de prestaties tellen op school. • Zorg voor genoeg ontspanning: uitstappen, middagactiviteiten, verschillende werkvormen tijdens de les. • Geef aandacht aan wat goed gaat. Toon wat de leerlingen al kunnen. Leg niet altijd de nadruk op wat niet goed gaat. Zo confronteer je kinderen niet voortdurend met wat (nog) niet goed gaat. • Zorg dat elke leerling positieve aandacht krijgt. Stel geen te hoge taakeisen en houd rekening met de kwaliteiten en tekorten van elk kind. • Schenk aandacht aan een warme klassesfeer,waar leerlingen zich goed voelen. • Vertel duidelijk wat je verwacht van de leerlingen. Hanteer duidelijke afspraken en heldere, uitvoerbare regels. • Zorg voor een open, eerlijke en snelle communicatie tussen ouders en school. Leerkrachten moeten tijdig signaleren als er problemen zijn.



12

Geraadpleegde literatuur: o.a. Informatie van de Maag Lever Darm stichting en een aantal websites. Relevante websites: Op internet zijn talloze sites te vinden over buikpijn bij kinderen. Hieronder worden er een aantal genoemd. http://www.mdls.nl http://www.kennisring.nl http://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/1225/Buikpijn--kinderen-.html http://zoeken.dokterdokter.nl/folder/Buikpijnbijkinderen(terugkerendebuikpijn)/ http://www.nu.nl/news/1239515/151/’Hypnose_werkt_tegen_buikpijn_bij_kinderen’. html http://www.caleidoscoop.be/inhouden/inhouden08/art08_4_18.html http://www.jmouders.nl/Nieuwsartikelpagina/IkHebZonBuikpijn.htm http://www.medischestartpagina.nl/Ziektebeelden/B/buikpijn/index.html http://www.kleineontwikkelingspsychologie.nl/kleine_ontwikkelingspsych/ problemen_van_goed_en_kwaad/index.html http://www.adfstichting.nl/Voorlichtingsmateriaal/Kinderboeken/tabid/427/Default. aspx http://www.pdsb.nl Boeken: Prikkelbare darm Boek • Paperback • W. Kruis • ISBN-13: 9789060306628 • Nederlands • Synthese Uitgeverij B.V. • 2004 Specialisten én kinderen aan het woord over buikpijn. In de serie: Kinderen als beroep. Van Loghum slaterus 1985,

Drs. F. van den Bekerom April 2010 versie 2



12

Buikpijn bij kinderen en jongeren

Recommend Documents