Beweeginterventie
Type 2 Diabetes
FYNE 2010 Inhoud 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 9. 10. 11.
Omschrijving fysiotherapie bij type 2 Diabetes Melitus Overzicht van de beweeginterventie. Toelichting op de beweeginterventie. Testformulier. Gesprekstechnieken. Toelichting op testen Vragenlijsten Lijst ambivalentie. Nederlandse Norm Gezond Bewegen Logboek. Evaluatieformulier. Eisen met betrekking tot de begeleidende fysiotherapeut.
Bldz 3. Bldz 4. Bldz 5. Bldz 7. Bldz 9. Bldz 10. Bldz 12. Bldz 13. Bldz 14. Bldz 16. Bldz 19. Bldz 21.
Type II Diabetes mellitus Diabetes Mellitus is een endocriene ziekte, gekenmerkt door een tekort van het enige hormoon dat een (anabole) energiestapelende functie heeft: insuline Type II diabetes mellitus wordt gekenmerkt door onvoldoende insulinewerking (insulineresistentie) gecombineerd met een verandering (vertraging of vermindering) van de secretie van insuline. Het gunstige effect van lichaamsbeweging op de kwaliteit van de behandeling van Type 2 diabetes is voldoende aangetoond. Echter om na het advies om meer te gaan bewegen daadwerkelijk in beweging te komen blijkt vaak moeilijk of niet haalbaar. Zaken als, zelfcontrole van de glucosespiegel, de lichamelijke conditie, het al of niet aanwezig zijn van co-morbiditeit, de fase van gedragsverandering (Brug, 2002), de mogelijkheid de juiste beweegvormen en intensiteit hiervan te kiezen is vaak bepalend of het advies om meer te gaan bewegen een succes of teleurstelling wordt. Het is zinvol om de patiënt intensief te begeleiden naar een leven waarin dagelijks bewegen heel normaal is. Het hoofddoel van deze begeleiding is dan ook komen tot een situatie waarin de patiënt veilig en zelfstandig kan bewegen volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. * Volwassenen (18-55): Een half uur matige intensieve lichamelijke activiteit (4-6,5 MET) op tenminste 5, maar bij voorkeur alle dagen van de week. * Vanaf 55 jaar: Een half uur matige intensieve lichamelijke activiteit (4-5 MET) op tenminste 5, maar bij voorkeur alle dagen van de week.
Bewezen voordelen van bewegen bij type 2 diabetes mellitus: * Toename van de acute insuline gevoeligheid door toename aantal Glut-4 in de cel en verbeterde werking van het signaal van de insuline-receptors naar de Glut-4. (handboek diabetes mellitus). * Toename van de conditie en de belastbaarheid van de patiënt. * Afname kans op ontstaan van co-morbiditeit.
2. Overzicht van de beweeginterventie Type 2 Diabets mellitus: 1. Intakesessie * Hulpvraag * Motivatie van patiënt inzichtelijk maken. Eventueel met behulp van het invullen van de vragenlijst Ambivalentie. * Bespreken hoofddoel en subdoelen. * Anamnese. * invullen vragenlijsten. * Uitleg geven hoe de patiënt het logboek moet gaan invullen. 2. testsessie * BMI. * Bloeddruk. * Huidplooimeting. * Baseline MicroFet2 kracht m. Quadriceps. Baseline MicroFet2 kracht m. Biceps. Baseline MicroFet2 kracht Deltoideus. * Buikomvang. * 6MWT. * Astrand submaximaaltest (als dit mogelijk is) 3. Individuele begeleiding: 2 weken trainen, 2 sessies per week in de praktijk en 1 sessie thuis. Naast cardiovasculairetraining en periferespierkrachttraining komen de volgende zaken aan bod: * ziekte inzicht. * verstrekken van informatie mbt training in de praktijk. * verstrekken van informatie mbt training thuis. 4. Groepstraining: * 12 weken trainen, 1 sessie per week in de praktijk en 2 sessies thuis. 5. Evaluatie- en testsessie: 1e Evaluatie na 12 weken. 2e testsessie na 12 weken. 6. Evaluatie/ en testsessie: 2e evaluatie na 24 weken. 3e testsessie na 24 weken.
3. Toelichting op de beweeginterventie 1. Intakesessie: Bespreken van hoofddoel: Het doel van dit programma is het stimuleren en het verbeteren van het beweeggedrag (dat uiteindelijk moet voldoen aan de NNGB) en het bijbrengen van adequaat coping gedrag van de patiënt zodat deze in staat is adequaat om te gaan met zijn/haar ziekte. Daarnaast is het doel het verbeteren van de fysieke belastbaarheid om op die manier de kwaliteit van leven te doen toenemen en de patiënt in staat stellen deze leefstijl te handhaven zonder verdere supervisie van de fysiotherapeut of ondersteuning van het programma. Bespreken van subdoelen: 1. Verbeteren leefstijl a. het verbeteren van de kwaliteit van leven (activiteiten ADL). b. actieve leefstijl ontwikkelen waarbij minimaal de Nederlandse Norm Gezond Bewegen behaald wordt.. 2. Vergroten kennis en inzicht patiënt mbt Diabetes Mellitus type 2. 3. Toename algemeen uithoudingsvermogen irt baseline meting. 4. Toename perifere spierkracht irt baseline meting.
Bespreken motivatie van de patiënt om deel te nemen aan de beweeginterventie: Als de patiënt ambivalent is met betrekking tot een verandering van zijn of haar beweeggedrag kan het zinvol zijn de vragenlijst Ambivalentie in te vullen. Aan de hand van de voor- en nadelen kan de patiënt beter bepalen welke keuze voor hem of haar belangrijker is. Anamnese: Tijdens de anamnese wordt besproken welke bewegingsactiviteiten binnen de mogelijkheden van de patiënt het best gedaan kunnen worden. Persoonlijke en omgevingsfactoren spelen bij deze keuze een belangrijke rol. Tevens zal tijdens de anamnese gevraagd worden naar bewegingsactiviteiten van de patiënt in de afgelopen 2 maanden. Deze activiteiten worden genoteerd in een bewegingslogboek. Dit bewegingslogboek moet door de patiënt dagelijks worden bijgehouden en zal dus door de patiënt mee naar huis worden genomen. Dit logboek zal tijdens de 1e en 2e evaluatiesessie besproken worden.
2. Testsessie De volgende testgegevens dienen vastgelegd te worden. Dit schema is onderdeel van een groter schema. Dit schema is opgenomen in de bijlage. Klinimetrie DM type 2 Eenheid
Datum Aanvulling op test
ORM/Microfet2
Kg/N
Knie extensie
.
1e evaluatie .
ORM/Microfet2
Kg/N
Elleboog flexie
.
.
.
ORM/Microfet2
Kg/N
Schouder abductie
.
.
.
Bloeddruk
mmHg
.
.
.
Lengte
Cm
.
.
.
Gewicht
Kg
.
.
.
Baseline
BMI
2e evaluatie .
.
.
.
Buikomvang
Cm
.
.
.
Som 4 huidpl.
Mm
.
.
.
Perc.vet
%
.
.
.
Vo2max
L/min-1
.
.
.
6MWT
Meter
5. Evaluatie en testsessie. Tijdens de 1e evaluatie worden de testresultaten van de 2e testsessie besproken en vergeleken met de baselinetestserie. Daarnaast wordt gevraagd hoe de patiënt de trainingen in de praktijk en thuis heeft ervaren. Tevens zal het beweeglogboek besproken worden. De patiënt zal ook gevraagd worden het evaluatieformulier in te vullen. Tijdens de 2e testsessie worden dezelfde testen gedaan als tijdens de baselinemeting.
6. Evaluatie en testsessie. Tijdens de 2e evaluatie worden de testresultaten van de 3e testsessie besproken en vergeleken met de baselinetestserie en de 2e testserie. Tevens zal het beweeglogboek nogmaals besproken worden. Tijdens de 3e testsessie worden dezelfde testen gedaan als tijdens de baselinemeting en de 2e testsessie. Ook zal besproken worden of patiënt het hoofddoel en de subdoelen behaald heeft.
4. Testformulier Diabetes Mellitustype 2 Naam: Geboortedatum: Adres: Telnr: Zorgverzekeraar: Huisarts: Verwijzer:
Woonplaats: Aanvullende verzekering:
==============================================================================
Trainingszone met de formule van Karvonen: Maximale Hartfrequentie = 220-(0,9 x ..) Hartfreq.rust = hartfreq. Gemeten in rust. Hartfrequentie reserve = (1.Max.Hf) – (2.Hfrust)
1. Max.Hf 2. Hartfreq.rust = 3. Hartfreq.reserve 4. 80% Hfreserve 5. 60% Hfreserve
= ...... = = =
. ...... ...... ……….
80% Hfreserve(bovengrens) + Hfrust = ................................. Hf trainingsbovengrens 60% Hfreserve(ondergrens) + Hfrust = ................................. Hf trainingsondergrens Beginners trainen dicht bij de ondergrens.
Trainingszone Ilmarinen (220-(0,9 x ..) =
……….
80% Hfreserve(bovengrens) + Hfrust = ................................. Hf trainingsbovengrens 60% Hfreserve(ondergrens) + Hfrust = ................................. Hf trainingsondergrens Beginners trainen dicht bij de ondergrens. Gebruikt patiënt B-blokkers:
Ja / Nee
Persoonlijk streefdoel: Datum baseline Datum test 2 Datum test 3
. . .
Klinimetrie DM type2
Datum Eenheid
Aanvulling op test
.
1e evaluatie .
2e evaluatie .
Baseline Leeftijd
Jaar
ORM/Microfet2
Kg/N
Knie extensie
.
.
.
ORM/Microfet2
Kg/N
Elleboog flexie
.
.
.
ORM/Microfet2
Kg/N
Schouder abductie
.
.
.
Bloeddruk
mmHg
.
.
.
Lengte
Cm
.
.
.
Gewicht
Kg
.
.
.
.
.
.
BMI Buikomvang
Cm
.
.
.
Som 4 huidpl.
Mm
.
.
.
Perc.vet
%
.
.
.
Vo2max
L/min-1
.
.
.
6 MWT Vragenlijst IPQ-K Vragenlijst PSK
Meter
5. Gesprekstechnieken Om het doel van de beweeginterventie Diabets mellitus Type 2 te bereiken is het van belang dat de fysiotherapeut gesprekstechnieken kan hanteren die de patiënt kan motiveren om zijn of haar beweeggedrag te optimaliseren (tot minimaal de NNGB). Uiteindelijk moet deze gedragsverandering worden geborgd in zijn of haar Activiteiten Dagelijkse Leven. Het volgende model geeft een overzicht van de fase van gedragsverandering.
fig. stage of change en acties van de L.A. Een persoon die zich ambivalent voelt kan mogelijk van de contemplationfase doorschuiven naar de preparationfase na het invullen van de volgende vragenlijst. Na het invullen kunnen de voordelen en nadelen makkelijker tegen elkaar worden afgewogen.
Ambivalentie Ik moet eigenlijk veranderen
Nee
Voordelen
…………….. …………….. …………….. ……………..
Wil ik veranderen
Ja
Nadelen
Voordelen
Nadelen
……………… ……………… ……………… ………………
……………. ……………. ……………. …………….
……………… ……………… ……………… ………………
6. Toelichting op de testen Buikomvang. Bij abdominale vetverdeling en-of clienten vanaf 70 jaar gebruikt u de middelomtrek Mannen
Vrouwen
< 94 cm 94-102 cm 102-hoger
< 80 cm 80-88 cm 88-hoger
Gezond gewicht Overgewicht Obesitas
Astrandtest Fiets instellen:
Zadelhoogte, als trapper rechts naar beneden staat moet rechter knie nog licht gebogen zijn.
Inschatten aanvangswaarde: Weerstand mannen 100-125 125-175 150-200
Weinig beweging Af en toe beweging Sportief
Zadelhoogte:
Weerstand vrouwen 50-75 75-100 100-150
Starten met 30 sec op 50% geschatte Wattage.
Wattage:
Basline: Test 2: . Test 3: . Baseline
Test 2
Test 3
Hf 1 min
.
.
.
Is de Hf na 1 minuut lager dan 110 sl/min dan 25-50 watt opvoeren. Is de Hf hoger dan 150 sl/min dan test afbreken
Hf 2 min Hf 3 min Hf 4 min Hf 5 min Hf 6 min
. . . . .
. . . . .
. . . . .
Test is geslaagd als tijdens 5e en 6e minuut de Hf niet meer dan 5 sl/min is toegenomen. De steady state is bereikt.
Gemiddelde Hf van 5e en 6e minuut: Voorsp. VO2max (L.min-1) Idem met lft. Correctie Correctiefactor voor leeftijd: 9 1.22 14 1.08 10 1.19 15 1.06 11 1.16 16 1.03 12 1.14 17 1.00 13 1.11 --------
Intake 1 . . .
35 40 45 50 60
0.87 0.83 0.78 0.75 0.68
Test 2 . . .
Test 3 . . .
65
0.65
Tab. 1 bld 88 Tab. III bld 90
BMI > 18,5
Ondergewicht
18,5-25
Gezond gewicht
25-30
Overgewicht
30-35
Enstig overgewicht
Huidplooimeting Meten aan linkerzijde lichaam Iedere plooi wordt met 3 vingers en duim in de bovengreep opgenomen Plaats huidplooimeter direct onder de vingers en de duim Iedere plooi wordt 2 maal gemeten en daarvan wordt het gemiddelde genoteerd. Bij obesitas kan deze methode niet gebruikt worden.
Linker m. biceps brachii, halverwege de spierbuik Intake meting 2e meting 3e meting
Meting 1 . . .
Meting 2 . . .
Gemiddelde . . .
Linker m. triceps brachii, halverwege de spierbuik Intake meting 2e meting 3e meting
Meting 1 . . .
Meting 2 . . .
Gemiddelde . . .
Linker subscapula, ter hoogte van angulus inferior Intake meting 2e meting 3e meting
Meting 1 . . .
Meting 2 . . .
Gemiddelde . . .
Linkerzijde, suprailiacaal, lateraal op de crista iliaca rand Intake meting 2e meting 3e meting
Intake meting 2e meting 3e meting
Meting 1 . . .
Totaal opgeteld, . . .
Meting 2 . . .
Gemiddelde . . .
7. Vragenlijsten
Ziekte perceptie vragenlijst IPQ-K
8. Lijst Ambivalantie
Ambivalentie Ik moet eigenlijk veranderen
Nee
Voordelen ……………….. ……………….. ……………….. ………………..
Wil ik veranderen
Nadelen ………………….. ………………….. ………………….. …………………..
Ja
Voordelen ………………. ………………. ………………. ……………….
Nadelen ………………. ………………. ………………. ……………….
9. Nederlandse Norm Gezond Bewegen De Nederlandse Norm Gezond Bewegen staat voor de minimale hoeveelheid lichaamsbeweging die nodig is om de gezondheid positief te beïnvloeden. Voor volwassen komt deze norm neer op 30 minuten matig intensief bewegen op te minste vijf en bij voorkeur op zeven dagen in de week. Voorbeelden van matig intensief bewegen. Volwassen: MET waarde tussen 4 en 6,5 Jeugd: MET waarde tussen 5 en 8
* wandelen 5 km/uur * Fietsen 16 km/uur * Fietsen 16 km/uur * Joggen
ACTIVITEIT
METwaarde
Rust (liggen, zitten, ontspannen staan, eten, spreken)
1,0
Autorijden, piano spelen, computeren, typen
2,0
Wandelen 4 km/uur
3,0
Wandelen 5 km/uur
4,0
Fietsen 10-12 km/uur
5,0
Fietsen 16 km/uur
6,5
Zwemmen (crawl) 1 km/uur
5,0
Zwemmen (crawl) 3 km/uur
20,0
Rennen/joggen
8,0
Voldoet u aan deze norm?
Ja In de Winter? Welke bewegingsactiviteiten kiest u?: 1. 2. 3.
In de Zomer? Welke bewegingsactiviteiten kiest u?: 1. 2. 3.
Nee
Wat is de reden dat u niet aan de norm kon voldoen? 1. 2. 3.
Bent u op de hoogte van sport- en beweegactiviteiten die in uw directe omgeving aangeboden worden? Ja / Nee
Welke mogelijkheden heeft u (omgeving, interesse), om wel te kunnen voldoen aan de norm? 1. 2. 3.
10. Logboek Logboek Beschrijving van bewegingsactiviteiten afgelopen 4 weken:
Borgschaal Score 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 12
Week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Inspanningsgevoel Heel erg licht (rust)
Erg licht, bijvoorbeeld rustig lopen. Betrekkelijk licht Matig zwaar, constant tempo Zwaar Erg zwaar Heel erg zwaar Uitputting
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Week Maandag
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Week Maandag
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Bewegingsactiviteit
Tijdsduur activiteit
Borgscore
Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
Week Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag
10. Evaluatieformulier Evaluatie formulier Diabetes Mellitus Type 2 1. Voldeed de cursus aan bij uw verwachting?
0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
2. In hoeverre heeft u nieuwe dingen geleerd?
0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
3. Is er tijdens de cursus voldoende ingegaan op uw specifieke situatie?
0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
4. Ervaart u een verbetering van uw belastbaarheid sinds u met de cursus begonnen bent? 0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
5. Zijn bewegings/sportmogelijkheden in uw nabije omgeving voldoende met u besproken. 0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
6. Voldoet u inmiddels aan de nederlandse norm van gezond bewegen? 0 Ja 0 Nee
7. Welke vorm van bewegen of sport heeft u gekozen om te kunnen voldoen aan de nederlandse norm gezond bewegen. …………………………
8. In hoeverre kwamen de uitkomsten van de evaluatietesten overeen met uw eigen gevoel 0 zeer goed 0 goed 0 redelijk goed 0 matig 0 slecht 0 zeer slecht
11. Eisen met betrekking tot de begeleidende fysiotherapeut * * *
* *
* * * * *
De begeleidende fysiotherapeut dient te werken in een praktijk die lid is van FYNE. CKR-registratie en minstens 3 jaar werkervaring. Specifieke scholing gevolgd Human Motion: Basiscursus diabetes mellitus en overgewicht, de beweegkuur NISB, NPI: Beweegprogramma’s voor mensen met chronische aandoeningen. Vervolgmoduul van ‘Diabetes mellitus ( type 2)’ van de beweegprogramma’s Diploma reanimatie/Basic Life Support. Ervaring in het afnemen van: - conditietesten (6mwt/fietsergometer). - gezondheidstest (BMI en huidplooimeting) Krachttests (manueel, of hand-held dynamometer) Ervaring met het opstellen van trainingsschema’s voor Diabets Type 2 patiënten. Bekendheid met de principes van bewegingsstimulering en fasen van gedragsverandering. Ervaring in het geven van individuele beweegadviezen. Affiniteit met patiënten populatie.
Eisen met betrekking tot de inrichting van de oefenruimte * Oefenzaal met voldoende ruimte (minimaal 50 m² bij 4 personen). * Ruimte voor warming-up en functionele oefeningen. * Ruimte voor apparatuur. * Afzonderlijke behandelruimte. De ruimtes moeten stof- en rookvrij zijn. Bij uitvoering van de 6mwt moet de oefenruimte of gang tenminste 10 meter lang zijn, en 1,25 meter breed zijn. De ruimte moet beschikken over een geschikte vloer (licht verend, geen hoogpolig tapijt, niet te glad om uitglijden te voorkomen). Apparaat/materiaal/ 1. Fitnessapparatuur (bij voorkeur een geijkte fietsergometer) 2. Multifunctionele krachtapparatuur (voor training onderste en bovenste extremiteiten romp) 3. Weegschaal 4. bloedglucosemeter 5. Lengte meter 6. Huidplooimeter 7. Bloeddrukmeter 8. Hartslagmeter 9. Buikomvangmeter 10. Handheld dynamometer 11. Oefenmaterialen voor functionele training en mobiliteitstraining. 12. Voor de 6mwt: stopwatch, 2 pionnen, meetlint, stoel. 13. Beschikking tijdens training over snelle suikers en langzame suikers. (bijvoorbeeld isotone sportdrank, sultanakoekjes)
Eisen met betrekking tot de uitvoering * * * * * * * * *
Aanwezigheid van ten minste 1 bedrijfshulpverlener tijdens de groepsbehandeling van Diabets type 2 patiënten. De gebruikte testapparatuur en oefenmaterialen moeten goed geijkt en onderhouden zijn. Goede bereikbaarheid en toegankelijkheid van de praktijk voor chronisch zieken. Beschikken over een operationeel calamiteitenplan. Beschikken over een goede EHBO-kist. Goede bereikbaarheid voor hulpdiensten (ambulance) Goede informatieverschaffing aan de patiënten. Goede controle tijdens en na testen en het uitvoeren van beweegactiviteiten. Aansprakelijkheidsverzekering die genoemde activiteiten afdekt.
Aanvullende eisen * * *
Een maal per jaar deelname en participatie aan monodisciplinair overleg. Bereid zijn tot samenwerking met andere disciplines in de ketenzorg. Cursus motiverende gespreksvoering bij mensen met een chronische aandoening.
Bronvermelding http://www.diabetesfederatie.nl/ndf-zorgstandaard-2.html http://www.diabetes.ca/files/cpg2008/cpg-2008.pdf http://www.paramedisch.org/index.php?option=com_events&task=search&Itemid=12&keyw ord=diabetes http://nhg.artsennet.nl/kenniscentrum/k_richtlijnen/k_samenwerking/k_lesas.htm http://www.fysionet.nl/index.php?p=485948
Met dank aan de werkgroep leden : Tanja Conijn Dimitri Eimers Sylvia Groenen
