Bevolkingsonderzoek darmkanker In de (huisartsen)praktijk
februari 2014 Alice Olde Reuver of Briel projectleider darmkankerscreening
Inhoud • Inleiding en achtergrondinformatie • Proces van uitnodigen tot coloscopie • Bevolkingsonderzoek darmkanker in de huisartsenpraktijk
Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker? Afname morbiditeit en mortaliteit aan darmkanker door: •
Eerdere opsporing van darmkanker • Grotere kans op genezing • Behandeling minder zwaar
• Verwijderen van poliepen en dus voorkomen van darmkanker
Feiten en cijfers Gezondheidswinst • De 5 jaarsoverleving van darmkanker is gemiddeld: – Voor stadium I: 94% – Voor stadium IV: 8% • De voorspelde 5 jaarsoverleving ná screening zoals in het bevolkingsonderzoek is: Verwachting: Op langere termijn: 2.400 voorkomen sterfgevallen aan darmkanker per jaar
59%
85%
Feiten en cijfers Verwachtingen bij volledige uitrol in 2020
Omvang doelgroep (mannen & vrouwen 55-75 jaar)
4,4 mln
Aantal uitnodigingen per jaar (bij uitnodiging elke 2 jaar)
2,2 mln
Aantal screeningstests (iFOBT) per jaar (verwachte deelname: 60%)
1,3 mln
Aantal ongunstige uitslagen (positieve 85.000 iFOBT) per jaar (6,4% bij aanvang) Aantal coloscopieën na positieve iFOBT 72.000 p.j. (85% v. positieve iFOBT)
Feiten en cijfers Coloscopie • Ongeveer 85% van de mensen met een positieve iFOBT ondergaat een coloscopie • De kans op het vinden van darmkanker/adenomen is: -
8,2% darmkanker (CRC)
-
43,4% voortgeschreden adenomen
-
27% overige poliepen / adenomen
-
* Bron: Proefbevolkingsonderzoek 2009
Voordelen vs nadelen Voordelen •
Poliepen vroegtijdig ontdekt
•
Behandeling minder zwaar
•
Minder sterfte aan darmkanker
•
Ontlastingstest is gratis
Nadelen •
Ongerustheid
•
Geen 100% zekerheid, onterecht gerustgesteld
•
Risico’s aan coloscopie
•
Mogelijk eigen bijdrage
Trend coloscopieën tijdelijk tekort
Gefaseerde invoering
Zicht op voldoende capaciteit •
Beschikbaarheid coloscopieën (timeslots) − Vooraf opgave beschikbaar aantal intakes − Timeslots coloscopiecentrum in landelijke afsprakenmodule ColonIS − Inplannen intake coloscopie door screeningsorganisaties
•
Capaciteitsmonitor − Voortdurende monitoring van capaciteit
Organisatie Opdrachtgever: Ministerie van VWS
Regie: RIVM/CvB Uitvoering: Vijf screeningsorganisaties Verdere uitvoering door o.a: - iFOBT laboratoria - huisartsen - coloscopiecentra - pathologielaboratoria
Start: 13 januari 2014
12
Keten bevolkingsonderzoek
Stap 1: Selectie en uitnodigen -
Mannen en vrouwen, 55 t/m 75 jaar, iedere 2 jaar uitgenodigd
-
Aanbod om ontlasting op te sturen voor onderzoek op aanwezigheid bloed
Uitgangspunten communicatie: -
geïnformeerde keuze
-
landelijke, uniforme communicatie (uitnodiging, folder, website etc.)
Na vooraankondiging: Uitnodigingspakket •
uitnodigingsbrief
•
ontlastingstest (buisje) + gebruiksaanwijzing + retourenvelop + zakje voor buisje + antwoordformulier
•
folder bevolkingsonderzoek darmkanker
•
Geen deelname / afmelding: herinneringsbrief
Onverklaarbare en aanhoudende verandering in ontlastingspatroon? Bloed in ontlasting? Overige vragen? Neem contact op met huisarts!
Stap 2: Screenen Het screeningslaboratorium:
-
onderzoekt ontlasting op aanwezigheid bloed
-
controleert ingevulde formulier
-
rapporteert uitslag aan Bevolkingsonderzoek Oost
Monster onbeoordeelbaar, deelnemer ontvangt nieuw uitnodigingspakket
Stap 3: Informeren en verwijzen Gunstige uitslag iFOBT: • Screeningsorganisatie informeert deelnemer schriftelijk • Deelnemer wordt na 2 jaar opnieuw uitgenodigd
Stap 3: Informeren en verwijzen Ongunstige uitslag iFOBT: • Screeningsorganisatie plant afspraak intake • Afspraak kan gewijzigd worden • Screeningsorganisatie=verwijzer (RCMDL) • Huisarts ontvangt uitslag 2 dagen voor deelnemer (Edifact) • Deelnemer ontvangt - uitslagbrief + - folder ‘Als er bloed in uw ontlasting is gevonden’
Vragen n.a.v. uitslag? Medisch verleden? Neem contact op met huisarts!
Zorg
Bevolkingsonderzoek darmkanker in de huisartsenpraktijk • Voorlichting/advies over deelname bevolkingsonderzoek • Bericht/advies/consult bij ongunstige uitslag
• Medische voorgeschiedenis? • Exclusie coloscopie? • Advies over vervolgonderzoek (coloscopie)
• Bericht bij wijziging/annulering intake-afspraak • Bericht bij no show na herinnering no show intake • Begeleiding natraject (behandeling / surveillance)
Meer informatie Informatielijn: 088 11 86 300
[email protected] www.bevolkingsonderzoekoost.nl Algemeen: www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl
Vragen?
Een positieve iFOBT, wat nu? wat nu? [naam spreker] [naam organisatie Presentatie door MDL-arts
Inhoud • Ontstaan poliepen en darmkanker • Risicofactoren darmkanker • Wat houdt de test in? • Wat betekent een positieve test? • Aanvullende afspraken met
coloscopiecentra (verschil met reguliere zorg)
Feiten & cijfers darmkanker • Darmkanker begint meestal als een poliep. • Poliepen en tumoren kunnen aanleiding geven tot bloedverlies. • 30% van de 60 plussers heeft adenomen in de dikke darm (adenoom = poliep met onrustige cellen). • Ongeveer 5% van de adenomen wordt kwaadaardig. • Kwaadaardige tumoren vooral in dikke darm of endeldarm. •
In dunne darm: zeldzaam.
• Adenomen kunnen meestal tijdens coloscopie verwijderd worden. Soms operatie nodig.
Colonpoliepen
Colorectaal carcinoom (CRC)
Feiten & cijfers stadia (afbeelding)
Risicofactoren voor CRC • • • • •
Genetische afwijkingen (erfelijke syndromen) Alcohol Obesitas (BMI>25) Roken Lichamelijke inactiviteit
Vormen van darmkanker 80% sporadisch darmkanker Ong. 5% sprake van een erfelijk kankersyndroom (FAP of Lynch)
Ong. 15% familiair darmkanker (≥ 3 keer verhoogde kans op darmkanker)
Erfelijke darmkankersyndromen Bij verdenking op erfelijke darmkankersyndromen: Niet meedoen aan bevolkingsonderzoek Verwijzen naar klinisch geneticus
Surveillance • Vanaf 25 jaar • Iedere twee jaar coloscopie • Afhankelijk van de mutatie: ieder jaar gynaecologisch onderzoek
Familiaire darmkanker Wie: • een eerstegraads familielid met CRC<50 jaar • twee eerstegraads familieleden met CRC Surveillance: • Vanaf 45 jaar om de 6 jaar een coloscopie
Het bevolkingsonderzoek
De screeningstest (1) iFOBT
• Geen voedingsadviezen nodig, detecteert alleen humaan bloed • Bij het eerste onderzoek zal bij 65% van mensen met darmkanker de iFOBT positief zijn (sensitiviteit) • Na twee tot drie ronden neemt de sensitiviteit naar verwachting toe tot 80 à 90% voor darmkanker • Geen 100% zekerheid
De screeningstest (2) iFOBT De iFOBT is een screeningstest en niet bedoeld voor: Patiënt met klachten die kunnen wijzen op darmkanker Patiënt met familiair risico op CRC Patiënt die ongerust is Patiënt die nog niet aan de beurt is voor het bevolkingsonderzoek en al een test wil
Verwijzing (1) Bij een positieve iFOBT is de regionaal coördinerend mdl-arts (RCMDL) de verwijzer. Uitwisselen medische gegevens: - Als patiënt voor intake contact heeft gehad met huisarts, is huisarts verantwoordelijk voor doorgeven medische gegevens - Als er geen contact is geweest vraagt coloscopiecentrum zonodig gegevens op bij huisarts en/of specialist
Verwijzing (2) Relevante gegevens van huisarts voor intake betreffen bijvoorbeeld:
Hart- en vaatziekten Longziekten (Eerdere) darmklachten/behandeling hiervan Medicatie (bloedverdunners)
Patiënt wordt in uitslagbrief ook gevraagd (lijst met) medicijnen mee te nemen naar intake.
Wat doen de coloscopiecentra? • Intake – Anamnese – Coloscopie zinvol? – Informeren over coloscopie • Coloscopie – Voorbereiding – Coloscopie – Evt. poliepectomie of biopsie • Uitslagverstrekking • Overdracht > behandeling / surveillance/terugkeer naar bvo
Aanvullende afspraken/eisen voor coloscopiecentrum in kader van bevolkingsonderzoek
Intake coloscopie Intake-informatie Werkwijzer intake coloscopie als leidraad voor intakes www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl/downloads Onderdelen van intake zijn bijv.: bespreken medische voorgeschiedenis medicatie o.a. antistolling klachten familiaire belasting allergieën ervaring met sedatie Daarnaast aandacht voor kansen op darmkanker en risico op complicaties van ingreep en intervalcarcinomen
Exclusiecriteria voor coloscopie na verwijzing vanuit bevolkingsonderzoek Naast belemmeringen uit de anamnese, geen coloscopie indien de patiënt: • • • •
•
een levensverwachting van vijf jaar of korter heeft een proctocolectomie heeft ondergaan onder behandeling is voor darmkanker (verwijzing naar/in overleg met de behandelaar) ten tijde van de fecestest onder controle is voor een ontstekingsziekte van de darm (verwijzing naar/in overleg met de behandelaar) niet wil (met een onderscheid op korte termijn (deze ronde) óf definitief)
Complicaties coloscopie Informatie over complicaties is erg belangrijk: -
Bij +/- 2 op de 1000 coloscopieën ontstaan complicaties
-
Kans neemt toe bij ingreep
-
Soorten complicaties: - Bloeding (meest voorkomende) - Darmperforatie (zeldzaam & zeer ernstig) - Overlijden (zeldzaam)
CT-colografie Alleen bij hoge uitzondering zal een CT colografie worden geadviseerd. > Verwachte hoge percentage afwijkingen na een positieve iFOBT, waardoor een coloscopie alsnog nodig is. CT colografie als: • een coloscopie niet volledig is uitgevoerd vanwege lisvorming en/of pijn • er psychische of fysieke gronden blijken te zijn tijdens het intakegesprek Verwijzing naar CT vindt niet eerder plaats dan tijdens de intake.
Kwaliteit Waarom belangrijk? • Bevolkingsonderzoek: ongevraagd aanbod vanuit overheid
Alleen ‘goed’ uitgevoerde coloscopie ‘beschermt’
• Gezonde mensen
Kwaliteitsverschillen endoscopisten
• Ongerustheid
Alle poliepen en darmkanker detecteren en, indien mogelijk, zo goed mogelijk verwijderen (zo min mogelijk ‘interval CRC’s’)
• Kwaliteit bevolkingsonderzoek en aansluitende zorg: uniform en hoog
Belasting en complicaties voor patiënt beperken
Kwaliteitseisen • Kwaliteitseisen coloscopiecentrum • Kwaliteitseisen individuele endoscopisten
• Kwaliteitseisen PA lab • Landelijke kwaliteitseisen, monitoring en evaluatie • Coloscopie voor bevolkingsonderzoek uitsluitend in coloscopiecentra die aan de eisen voldoen
Kwaliteit voorbeeld kwaliteitseisen coloscopiecentrum • • • • • • • •
Kwaliteit coloscopieën voldoende schoon, minimale inspectietijd Complicaties voldoende monitoring Preventie van infectie reiniging scopen/persoonlijke hygiëne Patiënttevredenheid CO2/enquête/klachten e.d. Doorlooptijden Gegevensbeheer Overdracht zorg Waarborging van terugkeer naar het bevolkingsonderzoek
Kwaliteit overeenkomsten met centra Kwaliteit • Coloscopiecentra en endoscopisten voldoen aan de kwaliteitseisen screeningsorganisaties sluiten overeenkomst met hen af Financiering • De zorgverzekeraars sluiten contracten met de coloscopiecentra af
!
Niet alle centra die een kwaliteitsovereenkomst met de screeningsorganisatie hebben, hebben ook een contract met alle zorgverzekeraars.
Kwaliteit eisen aan doorlooptijden • Versturen uitslagbrief tot de intake coloscopie: 15 werkdagen
• Afspraak intake coloscopie t/m verrichting coloscopie: Maximaal 10 werkdagen • Versturen uitslagbrief t/m verrichting coloscopie: Maximaal 20 werkdagen doorlooptijd wordt gecorrigeerd indien er op verzoek van de deelnemer uitstel plaatsvindt.
Uitslagverstrekking Er zijn eisen gesteld aan de uitslagverstrekking en nazorg na een coloscopie. Voorbeeld van eis aan de uitslagverstrekking is landelijk vastgestelde schriftelijke bevestiging van uitslag: - Direct na coloscopie zonder PA-uitslag - Na bespreking van de uitslag na PA (niet bij darmkanker)
Surveillance Nieuwe surveillancerichtlijn
-
3 of 5 jaar terugkeer naar bevolkingsonderzoek na 10 jaar
-
In 2014 komt een App beschikbaar van de nieuwe richtlijn
Bepalen van het surveillance interval op basis van de huidige coloscopie Stap 1. Scoretabel voor aanwezigheid van adenoomkenmerken en serrated poliepen* Poliepkenmerken Aantal adenomen Waarde Score 1 0 2-4 1 ≥5 2 Aanwezigheid van minstens één adenoom ≥10mm en/of één serrated poliep** ≥10mm Nee 0 Ja 1 Aanwezigheid van minstens één villeus adenoom*** Nee 0 Ja 1 Aanwezigheid van minstens één proximaal adenoom**** Nee 0 Ja 1 Totaal score
Stap 2. Surveillance interval, gebaseerd op score in Stap 1. Score tijdens index coloscopie Interval na index coloscopie 0 Geen surveillance * 1-2 5 jaar 3-5 3 jaar
Score tijdens vervolg coloscopie 0 5 jaar ** 1-2 5 jaar 3-5 3 jaar
Interval na vervolg coloscopie
Nazorg Informeren naar complicaties • Bij mensen zonder PA-uitslag: binnen een maand
• Bij mensen met afwijkingen: bij PA-uitslag. Wel met verzoek om bij eventuele complicaties daarna dit nog te melden bij coloscopiecentrum • De eventuele complicaties worden bijgehouden om de effectiviteit van het bevolkingsonderzoek te kunnen monitoren
Vragen?
