beter
BIG
THEMA MYCOPLASMA
• PAS OP VOOR SCOREBORD-
DIAGNOSTIEK • STEPHAN RIENTJES: “GECOMBINEERDE ENTING SCHEELT WERK EN IS BETER VOOR DE BIG” • MARKTONDERZOEKER AGRIDIRECT: VARKENSHOUDERS KIEZEN DUIDELIJK VOOR MYCOFLEX
Hatsjoe! Na een zomer die wat moeilijk op gang kwam, zit nu alweer de ‘r’ in de maand. Dat betekent niet alleen dat we de zomer definitief vaarwel hebben gezwaaid, maar ook dat er een tumultueuze tijd voor de deur staat. Ik heb het dan niet over de Dol Dwaze Dagen bij de Bijenkorf, of de vallende blaadjes die de dienstregeling van de NS vakkundig om zeep helpen. Nee, ook binnen in de stal ondervinden we de invloeden van het veranderende seizoen maar al te goed. Daarom is het verstandig de varkens goed voor te bereiden, om zo de risico’s tot een minimum te beperken. Zelf trekken we immers ook een stevige jas aan als we naar buiten moeten in een najaarsstorm. Natuurlijk garandeert die stevige jas u geen loopneusvrije herfst, maar het beschermt u wel tegen een fikse longontsteking. En dat is uiteindelijk ons doel: de kwalen waarvan u echt schade ondervindt, buiten de deur houden. Vanuit die insteek staat deze beterBIG geheel in het teken van MycoFLEX, de bescherming die wij uw dieren kunnen bieden tegen de gevolgen van Mycoplasma in de stal. Veel gezondheid en leesplezier! Elzo Kannekens
Contactgegevens specialisten varkenshouderij Ludwig ten Broeke, Product Specialist varken Wim Hondelink, Account Manager Oost-Nederland Arjon Velthoen, Account Manager Zuid-Nederland Nico Wertenbroek, Technical Service Manager/dierenarts Martijn Steenaert, Technical Service Manager/dierenarts Elzo Kannekens, Technical Account Manager/dierenarts
telefoon +31 (0)6 29 59 11 13 +31 (0)6 53 15 66 02 +31 (0)6 15 04 02 98 +31 (0)6 46 31 61 55 +31 (0)6 29 59 11 17 +31 (0)6 35 39 83 87
Colofon beterBIG is een magazine voor professionals in de varkenshouderij. Deze uitgave wordt u aangeboden door Boehringer Ingelheim bv. U kunt zich als abonnee aanmelden via onderstaand adres. Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar Postbus 8037, 1802 KA Alkmaar Tel: +31 (0) 72 566 2411 fax: +31 (0) 72 564 3213 e-mail:
[email protected] www.boehringer-ingelheim.nl Redactie Ir. Sander Bouwman Eindredactie en productie TextArt, Heerhugowaard Vormgeving Studio Martin Rasch, Opmeer Suggesties Heeft u suggesties, vragen of opmerkingen, laat het de redactie weten. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie.
2
Achtergrond
Uw dierenarts kan helpen
Pas op voor scoreborddiagnostiek Bij uitgebreid slachtlijnonderzoek wordt soms een hoog percentage longaantastingen vastgesteld, ondanks dat er gevaccineerd wordt tegen Mycoplasma. Varkenshouders vragen zich dan logischerwijs af of de vaccinatie wel heeft gewerkt. Deze vraag kan alleen beantwoord worden door middel van de juiste onderzoeken en de goede interpretatie. Longaantasting is een verzamelnaam van verschillende soorten met het oog waarneembare longafwijkingen. Topkwabaantasting, vaak Mycoplasma-like-laesions genoemd, is één van deze afwijkingen. De naam suggereert Mycoplasma hyopneumoniae als oorzaak van de afwijking. Recente inzichten tonen echter aan dat er ook andere oorzaken mogelijk zijn: griep, pasteurella, dichtgeslibt longweefstel door uitgezakt weefsel, Mycoplasma hyorhinis en natuurlijk een combinatie hiervan. Een directe relatie tussen topkwabafwijkingen en Mycoplasma is dus niet vanzelfsprekend.
Verder kijken Daarnaast wordt vaak vergeten dat Mycoplasmavaccinatie longafwijkingen met 30 tot 80% vermindert, maar niet volledig voorkomt.
Deze long met topkwabaantasting komt van een Zwitsers bedrijf. Zwitserland is vrij van Mycoplasma. Verdachte longen en ook het bedrijf worden aanvullend getest. De bovenstaande long en het bedrijf zijn gegarandeerd vrij van Mycoplasma en PRRS.
Verschillende onderzoeken laten zien dat stalfactoren en bedrijfsmanagement een veel grotere invloedhebbenopdelongscoredanMycoplasma-vaccinatie. Slachtlijnonderzoek kan een goed middel zijn om de longgezondheid bij varkens te beoordelen, maar het aantal aangetaste longen én de mate van aantasting van de afzonderlijke longdelen zijn twee belangrijke aandachtspunten. Invloed op de technische kengetallen is er pas bij zware longaantasting. Daarbij is slachtlijnonderzoek een eindmeting van de 6 maanden leven van het slachtvarken. Afwijkingen kunnen een week tot maanden oud zijn. Bekijk daarom minimaal ook de technische resultaten én de serostatus van de belangrijkste luchtwegkiemen van het beoordeelde koppel. Is dit koppel representatief voor het bedrijf?
Onderzoeksresultaten interpreteren Van elk in Nederland verkrijgbaar vaccin mag je verwachten dat het gebruik ervan leidt tot minder ziekteverschijnselen op koppelniveau. Dat zal resulteren in een betere gezondheid en verbetering van de technische kengetallen. Zijn er twijfels over de resultaten, dan kan slachtlijnonderzoek een startpunt zijn voor een zoektocht naar de oorzaken. De dierenarts kan helpen bij interpretatie van onderzoeksresultaten.
3
Thema Mycoplasma
Mycoplasma
Oude ziekte, nieuwe inzichten Mycoplasma hyopneumoniae is een oude bekende in de varkenshouderij. De kiem komt voor op veel bedrijven in Nederland en heeft een grote impact met aanzienlijke economische gevolgen. Het veroorzaakt meestal een droge hoest, met een tijdelijke voeropnamedip. Met Mycoplasma besmette vleesvarkensbedrijven ondervinden daar vaak langdurig last van: de aandoening krijgt een chronisch karakter. Er is al veel bekend over de verspreiding van Mycoplasma binnen een varkensbedrijf. Zo verspreidt deze kiem zich langzaam binnen een koppel varkens. Een aantal risicofactoren kunnen die verspreiding versnellen: - het verplaatsen van dieren - andere infecties - het bevorderen van dier-diercontact, zoals bij het mengen van tomen.
Kolonisatie is geen infectie Nico Wertenbroek
Het is goed de begrippen infectie en kolonisatie duidelijk uit elkaar te houden. Kolonisatie met Mycoplasma betekent alleen dat de kiem aanwezig is in de (bovenste) luchtwegen, het zegt niets over de omvang van de schade die de kiem kan gaan toebrengen aan het weefsel. Kolonisatie in de luchtwegen zal weinig tot geen weefselschade veroorzaken. Daarom zal het dier hiertegen geen immunologische reactie veroorzaken; de kiem zal zich ook weinig verspreiden. Bij infectie veroorzaakt de kiem weefselschade en hierop reageert het immuunstelsel van het dier met een cellulaire reactie en een antistoffenreactie. Op koppelniveau zijn deze antistoffen - met de huidige serologische testen - na 3 à 4 weken aantoonbaar. Recente Nederlandse data (figuur 1) laat zien dat de verspreiding bij jonge dieren marginaal plaatsvindt. Het overgrote deel van de Mycoplasma-infectie in Nederland speel zich af in de vleesvarkenstal.
Diagnostiek De kiem aantonen is tegenwoordig met onder andere de PCR een stuk gemakkelijker geworden. Met behulp van antistoffen toon je niet direct de kiem aan, maar wel dat het dier hiermee in contact is geweest. Het belang van een positieve uitslag moet in een breder kader worden bekeken. Hierbij is de aanleiding van het onderzoek erg belangrijk: gaat het bijvoorbeeld om een SPF-vraag, is het monitoren, of is het naar aanleiding van specifieke klachten? Bijna altijd is aanvullende informatie nodig om de rol van Mycoplasma in het geheel goed te bepalen. Deze informatie kan verkregen worden door het uitvoeren van een breed ingestoken onderzoek op meerdere kiemen, secties en eventueel een slachtlijnonderzoek. Alleen zo is een juist plan op te stellen, en voorkom je teleurstellingen achteraf.
4
Vaccins Directe resultaten die van alle Mycoplasma-vaccins te verwachten zijn: een vermindering van de longschade als gevolg van Mycoplasma en een verbetering van de technische kengetallen. Indirecte effecten, zoals minder gebruik van antibiotica en minder secundaire infecties wordt ook vaak waargenomen. Het is wel goed te realiseren dat géén van de Mycoplasma-vaccins de kolonisatie, latere infectie én verspreiding geheel kan voorkomen. Dit is net als bij vaccinaties tegen andere ziektes, zoals Circo, griep, APP of PIA. Daarom zal, ondanks vaccinatie, ook bij een later veldcontact een positieve serologie ontstaan en Mycoplasma nog kunnen worden aangetoond in de longen. Als vaccinatie tegen Mycoplasma alleen op basis van longscores of positieve serologie zou worden geëvalueerd, dan kunnen gemakkelijk de verkeerde conclusies worden getrokken. 60
Nu wordt ongeveer 45% van de Nederlandse biggen tegen Mycoplasma gevaccineerd. Ongeveer 90% van de vaccinaties in Nederland gebeurt met een one-shot vaccin. Hiervan kiest 75% voor een vaccinatie vanaf 3 weken leeftijd. Bijna 60% van de varkenshouders die tegen Mycoplasma
Percentage besmette diergroepen
Later vaccineren
vaccineren kiezen voor Ingelvac MycoFLEX*. Met de huidige vaccins staat de bescherming 2 à 3 weken na vaccinatie.
50 40 30 20 10 0 Biggen vanaf spenen tot 8 weken
Biggen 8-10 weken
Vleesvarkens/ opfok 10-12 weken
Vleesvarkens/ opfok 10-16 weken
Vleesvarkens/ opfok vanaf 16 weken
Meerdere studies met verschillende vaccins Figuur 1: Het percentage met Mycoplasma PCR positieve diergroepen van 40 Nederlandse bedrijven waar varkens hoestklachten vertonen hebben aangetoond dat een latere vaccinatie in het leven van een big een beter econo-
(Leesvoer 1, G. Groenland, 2012)
misch resultaat geeft. Als je ziet dat voor het overgrote deel van de Nederlandse bedrijven de veldinfectie in de vleesvarkenstal plaatsvindt, is voor deze bedrijven geen noodzaak voor een zeer vroege vaccinatie. Een klein percentage van de Nederlandse bedrijven heeft een vroege infectie in de kraamstal, aan het begin van de biggenopfokperiode. Deze bedrijven hebben vaak te maken met relatief veel jonge zeugen die eerder nog weinig met Mycoplasma in contact zijn gekomen. Ook hebben deze zeugen problemen bij de biestvoorziening naar de biggen. In het aanpakken van deze factoren ligt de structurele oplossing voor deze bedrijven. *bron: AgriDirect Hokdierscanner 2012
5
Bedrijfsreportage
Gastredacteur Arend Waninge
Stephan Rientjes combineert CircoFLEX en MycoFLEX:
Beter voor boer en big Twee dagen voor spenen ent Stephan Rientjes zijn biggen met een gecombineerde enting tegen Mycoplasma en Circo. “Die combinatie scheelt werk en één in plaats van twee spuiten is voor de big ook veel beter.” Het bedrijf van Stephan Rientjes in Raalte was de afgelopen jaren volop in beweging. Door de bouw van twee nieuwe vleesvarkensstallen kan hij nu alle vleesvarkens op de eigen locatie afmesten. Daarvoor had hij meerdere vleesvarkensstallen op afstand. Gezondheid is een belangrijk onderwerp op het bedrijf met 800 zeugen en 7.000 vleesvarkensplaatsen. Het antibioticagebruik ligt laag. Het aantal dierdagdoseringen bij de vleesvarkens is 3, bij de zeugen 1,7. Dat is fors lager dan een aantal jaren geleden. “Het enten tegen Mycoplasma en Circo heeft daar invloed op, zeker bij de vleesvarkens.” Omdat hij een gesloten bedrijf heeft, ziet Stephan het effect met eigen ogen. “De Circo-enting zorgt voor minder problemen bij jonge vleesvarkens, de Mycoplasma-enting voor minder problemen bij de oudere vleesvarkens.”
Eerst bloedonderzoek Rientjes ondersteunt zijn management graag met cijfers, al vindt hij dat op het gebied van gezondheid lastig. “Je neemt altijd een mix van maatregelen, het is altijd moeilijk te zeggen wat het effect van een individuele maatregel is.” Voordat er grote gezondheidsmaatregelen worden genomen laat Rientjes vaak eerst bloedonderzoek doen. “Wat je in de stal ziet, wil je graag onderbouwen. Al lukt dat ook niet altijd.” Een Circo-probleem liet zich een aantal jaren geleden duidelijk zien. “Te veel achterblijvers en bleke varkens, de typische Circo verschijnselen. Na de introductie van een entstof tegen Circo kwamen er van collega’s zoveel goede verhalen, dat ik snel overtuigd was. Het kwam ook uit. De enting had direct resultaat.” Rientjes ent de biggen op 18 dagen. Op donderdag wordt er gespeend, de dinsdag ervoor geënt. “Ik wil bewust een aantal dagen ruimte tussen deze twee stressmomenten.” Een Mycoplasma verdenking was er ook al langer. Door een combinatie van klinische verschijnselen (droge hoest op het einde van de mestperiode), bloedonderzoek en een slachtlijn onderzoek bij de Duitse slachterij Westfleisch, werd duidelijk dat Mycoplasma aanwezig was.
Gecombineerde enting Stephan experimenteerde eerst met een losse Mycoplasma-enting op wat latere leeftijd. Later schakelde hij over op de combinatie MycoFLEX en CircoFLEX. “De combinatiemogelijkheid in één enting gaf de doorslag. Dat scheelt ons niet alleen arbeid, maar één in plaats van twee aparte entingen is ook voor de big beter.” Rientjes zou zeker niet vroeger dan 3 weken gaan enten tegen Mycoplasma omdat hij het beeld heeft dat het zwaartepunt van de klinische verschijnselen in de tweede helft van de mestperiode ligt. De effecten van de gecombineerde enting zijn moeilijk in cijfers uit te drukken. “Je weet dat
6
zowel Circo als Mycoplasma de basis leggen voor ander problemen. Maar tegelijkertijd neem je ook regelmatig algemene management maatregelen en ben je continu met voer bezig. Bij de biggen is er daarnaast ook veel aandacht gegeven aan Streptococcen. De gemiddelde groei van de vleesvarkens (786 gram per dag) en de uitval (1,8%) zijn nu echter goed.
Moment om te stoppen Rientjes probeert het rondgaan van Mycoplasma op zijn bedrijf zo goed mogelijk te breken, al weet hij ook dat het lastig is cirkels te doorbreken. Hij hanteert strikte hygiëneknippen tussen de verschillende diercategorieën. “Maar de gebouwen staan wel dicht bij elkaar en bovendien zit ik een behoorlijk varkensdicht gebied. Besmettingsdruk is er altijd. Aan de andere kant is het heel lastig het besmettingsmoment te bepalen.” Toch zal Rientjes niet snel zeggen dat hij nooit meer onder deze entingen uitkomt. Dat past niet bij zijn filosofie. “Ik ent niet omdat ik altijd ent.” Met de uitbreidingen op het bedrijf was er lang onrust, maar wanneer alles stabiel is en we alles onder controle hebben, komt er misschien een moment om te stoppen. “Dat risico durf ik nu nog niet te nemen, maar bij meer stabiliteit wel. Met cijfers evalueren is altijd heel belangrijk!”
Dierenarts Hans Verhoeven:
Groot voorstander van entingen Mycoplasma en Circo zijn volgens dierenarts Hans Verhoeven van DAP Lintjeshof twee wegbereiders voor allerlei ander ziektes. “Ik ben dan ook groot voorstander van het enten tegen deze twee aandoeningen.” Het mes van een gecombineerde enting tegen Mycoplasma en Circo snijdt altijd aan twee kanten, stelt Hans Verhoeven. “Het is beter voor de varkenshouder, want de groei van de varkens is duidelijk beter. Daarnaast helpt enten bij de noodzakelijke daling van het antibioticagebruik. Bovendien is Mycoplasma een lastige tegenstander. Ik schat dat circa 80 procent van de bedrijven er mee te maken heeft. Alle biggen krijgen het mee van de zeugen. En is Mycoplasma eenmaal binnen op een bedrijf, dan raak je het heel lastig weer kwijt. Enten is dan de kortste klap om iets aan het probleem te doen. Het voorkomt de besmetting niet, maar een enting zorgt er wel voor dat de varkens geen schadelijke effecten ondervinden bij een mogelijke besmetting.”
Standaard enting De Lintjeshof volgt de ontwikkelingen rond Mycoplasma op bedrijven wel, maar een bloedonderzoek bij vleesvarkens gericht op Mycoplasma is geen standaard. “Daar zitten vleesvarkenshouders niet op te wachten, zeker niet als het goed draait. Mycoplasma laat zich ook niet altijd in het bloed zien. Steeds meer vleesvarkenshouders eisen bovendien van hun biggenleverancier een standaard Mycoplasma en Circo enting.” Aanpakken van Mycoplasma op bedrijven is volgens Verhoeven lastig. Algemene hygiëne maatregelen en goede ventilatie helpen. “Maar zeker rond het spenen van de biggen kan de verspreiding snel gaan. Tomen bij elkaar houden kan helpen. Zijn de biggen eenmaal besmet, dan raken ze het niet weer kwijt. Enten helpt echter de weerstand op te bouwen en schadelijke effecten te beperken.”
7
Marktonderzoek
Varkenshouders duidelijk over Mycoplasma-vaccinatie In de zomer van 2012 heeft marktonderzoeker AgriDirect in de jaarlijkse Hokdierscanner 585 varkensbedrijven met meer dan 300 fokzeugen vragen gesteld. Ook over Mycoplasmavaccinatie. Wat blijkt: varkenshouders kiezen duidelijk voor een one-shot en een vaccinatie moment vanaf 3 weken. Op dit moment vaccineert 43% van de bedrijven tegen Mycoplasma. Het aantal bedrijven dat de biggen tegen Mycoplasma en circo vaccineert is inmiddels 35%. Van de bedrijven die tegen Mycoplasma vaccineren kiest meer dan 90% voor een 1-shot vaccin. Hiervan kiest 75% voor vaccinatie van de biggen vanaf 3 weken leeftijd.
Vaccineren week 1
25%
Verdeling van vaccinatie moment van de 1- shot Mycoplasma vaccin gebruikers.
Vaccineren week 3
75%
Het meest gebruikte vaccin tegen Mycoplasma is Ingelvac MycoFLEX. Dit vaccin wordt bijna altijd gecombineerd met Ingelvac CircoFLEX. Bijna 90% van de gevraagde varkenshouders geeft aan het mengen en gezamenlijk toedienen van deze producten als een voordeel te zien. Suvaxyn Hyoresp MH-1
10%
3%
Stellamune 2-shot Marktaandelen van de verschillende Mycoplasma vaccins op basis van bedrijven.
6% Ingelvac MycoFLEX Stellamune 1
58%
23%
Ingelvac MycoFLEX® susp. voor inj. voor varkens. Werkzaam bestanddeel: Geïnactiveerd mycoplasma hyopneumoniae, J-stam isolaat B-3745, carbomeer. Indicatie: Voor actieve immunisatie van varkens vanaf de leeftijd van 3 wk ter vermindering van longlaesies als gevolg van infectie met m.hyo. Bescherming begint vanaf 2 wk na vaccinatie en houdt ten minste 26 wk aan. Contra-indicaties: Geen. Bijwerkingen: Bijwerkingen zijn zeldzaam: een voorbijgaande zwelling met een diameter tot 4 cm, soms samengaand met roodheid van de huid, kan worden waargenomen op de plek van injectie. Deze zwelling kan tot 5 dagen aanhouden. Een voorbijgaande gemiddelde toename van de rectale lichaamstemperatuur van ongeveer 0,8°C kan tot 20u na vaccinatie worden waargenomen. Dosering: Enkelvoudige i.m. injectie van 1 dosis (1 ml). Er zijn gegevens over veiligheid en effectiviteit beschikbaar die aantonen dat dit vaccin gemengd kan worden met Ingelvac CircoFLEX en op 1 injectieplek kan worden toegediend. Indien gemengd wordt met Ingelvac CircoFLEX dienen alleen varkens vanaf de leeftijd van 3 wk te worden gevaccineerd. Lees voor het mengen de bijsluiter. Goed schudden voor gebruik. Wachttijd: (Orgaan)vlees: 0 dg. REG NL 104086 UDD.
8
Ingelvac CircoFLEX® susp. voor inj. voor varkens. Elke dosis geïnactiveerd vaccin bevat: PCV2 ORF2 eiwit, carbomeer. Indicatie: Voor actieve immunisatie van varkens vanaf de leeftijd van 2 wk tegen PCV2 om de sterfte, klinische verschijnselen – inclusief gewichtsverlies - en letsels in lymfatisch weefsel geassocieerd met PCV2 gerelateerde aandoeningen (PCVD) te verminderen. Tevens is bewezen dat vaccinatie de nasale verspreiding van PCV2, de virus load in het bloed en lymfatisch weefsel, en de duur van de viraemie vermindert. Bescherming begint al vanaf 2 wk na vaccinatie en houdt minstens 17 wk aan. Contra-indicaties: Geen bekend. Bijwerkingen: Een voorbijgaande en milde hyperthermie op de dag van vaccinatie treedt erg vaak op. Dosering: Enkelvoudige i.m. inj. van 1 dosis (1 ml), ongeacht het lichaamsgewicht. Er zijn gegevens over veiligheid en effectiviteit beschikbaar die aantonen dat dit vaccin gemengd kan worden met Ingelvac MycoFLEX en op 1 injectieplek kan worden oegediend. Indien gemengd wordt met Ingelvac MycoFLEX dienen alleen varkens vanaf de leeftijd van 3 wk te worden gevaccineerd. Lees voor het mengen de bijsluiter. Goed schudden voor gebruik. Wachttijd: 0 dg. REG NL 102672 UDD.
