betaberoepen in de les 2014

betaberoepen in de les 2014 NOORD

rug.nl/sciencelinx

Voorwoord Afgelopen schooljaar vond de pilot van de STEM 1 Teacher Academy plaats. Een programma dat rechtstreeks is voortgekomen uit de ambities van het T ­ echniekpact. In de STEM Teacher Academy staat de professionele ontwikkeling van bètadocenten met input vanuit het technologische bedrijfsleven centraal. Docenten krijgen hier­ door zicht op technologische ontwikkelingen en toepassingen die in het bedrijfs­ leven plaatsvinden. Een kennisboost die zij vervolgens kunnen vertalen naar het klaslokaal. Een zeer waardevolle investering, zoals velen het met mij eens ­zullen zijn. Maar de uitdaging is natuurlijk hoe organiseer je dit op regionaal niveau en hoe zorg je ervoor dat scholen en bedrijven deelnemen? Meerdere factoren spelen hierin een rol, maar laat ik er drie specifiek benoemen: 1) een kartrekker, 2) een netwerk en 3) timing. Met trots kan ik schrijven dat deze drie elementen in Noord duidelijk aanwezig waren en er mede voor hebben gezorgd dat er een succesvolle eerste editie van de ‘Cursus Bètaberoepen in de Les’ heeft plaatsgevonden. De Rijksuniversiteit Groningen als kartrekker, het uitstekend functionerende Netwerk Noord en een perfecte timing, aangezien de cursus aansloot bij de ­jaar­agenda van diverse activiteiten voor docenten. Door de betrokkenheid van Jet−Net en TechNet bedrijven was binnen no−time het programma rond, ­bestaande uit; bedrijfsbezoeken, masterclasses en speeddate−sessies. Hiermee is een uitstekende basis gelegd voor de komende jaren waarbij de regionale samen­ werking tussen onderwijs en bedrijfsleven wordt versterkt. Complimenten voor alle betrokkenen en deelnemers aan de cursus! Ik wens u veel leesplezier toe en hopelijk doet u volgend jaar (weer) mee. Sebastiaan Smit, Senior Projectleider Jet−Net & STEM Teacher Academy 1 Science, Technology, Engineering and Mathematics

1. Inleiding

2. Inhoud cursus

Netwerk Noord

De acht bijeenkomsten

In Netwerk Noord werken VO−docenten en docenten/onderzoekers van het noordelijke hoger onderwijs samen aan het professionaliseren van het bèta−

2.1 Jouw Energie van Morgen Truck

onderwijs, talentontwikkeling, en aan de aansluiting tussen voortgezet en hoger onderwijs. De cursus ‘Bètaberoepen in de les’ bieden we in regio Noord dan ook aan via Netwerk Noord, waarbij deze eerste ronde werd georganiseerd vanuit Science LinX−Studiestijgers van de Rijksuniversiteit Groningen. In de afstemming en

2.2 CCC Onderzoeksinstituut RUG 2.3 Didactische bijeenkomst: overzicht van activiteiten en actoren Bèta—Techniek

­samenwerking met het regionale werkveld ligt de focus op belangrijke regio− thema’s: Energy, Healthy Ageing, Ondernemen en Biobased Economy.

2.4 Bedrijfsbezoek Gasunie 

In de cursus Bètaberoepen in de les gaan docenten en professionals uit het bedrijf

2.5 Bedrijfsbezoek Philips

gaan met elkaar in gesprek en leren van elkaar. Hierdoor wordt de samenwerking tussen scholen en bedrijven versterkt op regionaal niveau. De cursus draagt zo bij aan uitdagend bètaonderwijs, aansluitend op de bèta−beroepspraktijk. Deze reader geeft een overzicht van de cursusbijeenkomsten, de contactpersonen en mogelijkheden bij de betrokken bedrijven voor het voortgezet onderwijs. De

2.6 Bedrijfsbezoek FabLab 2.7 didactische bijeenkomst/bedrijfsbezoek  Infoversum 

reader is zowel een naslagwerk voor de huidige cursisten als een introductie voor nieuwe cursisten. Na deze cursus is verdieping mogelijk middels een bedrijfsstage of een bedrijfsDOT, aanvullende lijnen van de STEM Teacher Academy.

Meer informatie: www.rug.nl/sciencelinx/studiestijgers

2.8 Bedrijfsbezoek Friesland Campina

2.1 Jouw Energie van Morgen Truck Voor de startbijeenkomst van de cursus waren de deelnemers te gast in de Jouw Energie van Morgen Truck, waar Theo Jurriëns zijn ervaringen op het gebied van samenwerking met bedrijven met de cursisten deelde. De Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Rijksuniversiteit ­Groningen en GasTerra dagen jongeren van nu uit om mee te werken aan bruikbare ­oplossingen voor de energievoorziening van de toekomst. Dit gebeurt in en rond de Jouw Energie van Morgen truck. Een rondreizend laboratorium. Een inspirerende collegeruimte. Waarmee we langs de VWO−scholen in Nederland trekken om de toekomst te verkennen. De truck verzorgt het lesprogramma ‘Jouw Energie van Morgen’ over wetenschap, energie en duurzaamheid voor meer dan honderd scholen per jaar.

De cursus is voor mij inspirerend geweest. Vooral de bedrijfsbezoeken. Je krijgt niet zo vaak de kans om achter de schermen in een bedrijf te kijken. Het betekent voor mij dat ik nu duidelijker voor ogen heb waarvoor we onze leerlingen opleiden. Als ik nu de vraag krijg ”Waarom moet ik dat weten? ”, kan ik daar een duidelijk antwoord op geven en werkzaamheden en bedrijven benoemen. Dat motiveert mij en de leerlingen

Zie www.rug.nl/sciencelinx/discovery/

2.2 Carbohydrate Competence Centre Onderzoeksinstituut van de Rijksuniversiteit Groningen

Synergie tussen industrie en wetenschap Het Carbohydrate Competence Center (CCC) wil hoogwaardige kennis op

De training start met de film: De onbegrensde wetenschap. In deze film voor VWO

het ­gebied van koolhydraten genereren, ontwikkelen en delen om innovatie te

en Havo vertellen gerenommeerde wetenschappers op inspirerende wijze wat

­bevorderen en bij te dragen aan een gezonde en duurzame samenleving.

hen zo boeit in de wetenschap. Hoe de dagelijkse praktijk eruit ziet en vooral hoe belangrijk het onderzoek is dat zij doen. Samen met studenten laten ze zien hoe

Intensieve samenwerking tussen industrie en wetenschap staat centraal bij CCC.

spannend wetenschap is. De film wil jongeren informeren, enthousiasmeren en

De industriële partners leggen praktijkvragen neer bij de kennisinstellingen, maar

laten zien dat er met een bètastudie onbegrensde mogelijkheden zijn. De film is

blijven zelf ook constant betrokken bij het onderzoek. Zo 'voeden' ­industrie en

ook te gebruiken om wetenschappelijk denken te stimuleren.

wetenschap elkaar met praktijkervaringen en nieuwe kennis. Door deze wissel­

De film is te bestellen bij de Stichting onbegrensde wetenschap:

­toepasbaarheid gegarandeerd.

werking sluit het onderzoek optimaal aan op de vraag en is de praktische [email protected] 031 6 50691744 Indrukwekkend om hier binnen te stappen. Bij de film waren de cursisten Suggesties voor gebruik filmpjes van beroepsbeelden etc

­toeschouwer, maar in het onderzoeksinstituut worden ze (mede door het

••

D.E.A.L. korte speelfilm gemaakt door Fedde Hoekstra en

­enthousiaste verhaal van Professor Lubbert Dijkhuizen) het onderzoek ingezogen!

Drewes Wildeman. In de film staan de provincie Groningen,

De lesmodule “Gezond oud worden begint bij Mammae” is ook mede ontwikkeld

jongeren en innovatieve technologie centraal.

door dit instituut. Zie ook 2.7 Friesland Campina

••

Beroepsbeelden: www.youtube.com/watch?v=1DKkW_LjsDo Zie www.rug.nl/sciencelinx/partners/irresistible/

2.3 Overzicht van activiteiten en actoren Bèta–Techniek Overzicht beta/techniek activiteiten landsdeel Noord

••

Zoutkristalgroeiwedstrijd

In regio−noord: 19 actieve kringen: zie www.technet.nu/regio/regio−noord

••

‘Artcadia, Imagine your future’ 

16 technasium−scholen

••

GreenTech 

••

Yougizoekt

Jet−net

••

Energy Challenges

Friesland 8 scholen

••

Jan Kommandeurprijs

Groningen 8 scholen Drenthe 10 scholen

Techniekevenementen 

Overijssel 3 scholen (regio Zwolle, Hardenberg)

••

Girlsday 

••

Week van de Techniek (google voor resultaten in je eigen regio)

Netwerk Noord

••

Technics4U 

32 scholen

••

Groningen Maakfestival

••

Het weekend van de wetenschap

••

Festival van Talent

www.rug.nl/sciencelinx/docentenagenda

••

Festival Eigenwijzer 

www.rug.nl/sciencelinx/leerlingenagenda

••

YouTech festival

••

Week van de procestechniek 

Platform Bètatechniek

••

Labexperience Days  

Programma www.platformbetatechniek.nl/programmas

••

Researchers’ Night Groningen: Future Lab

••

Zpannend Zernike

Science LinX jaaragenda’s

Overzicht wetenschap & techniekwedstrijden en −evenementen Wetenschap en Techniekwedstrijden

In een aantal regio’s is techfinder actief. www.techfinder.nl. Een web−site waar je

••

De Uitvinders 

kunt zoeken naar activiteiten in de regio.

••

First LEGO League 

••

Techniek Toernooi

••

Eureka!Cup 

Wie

Doelstelling

Wat

In verbinding met

PO

Bètapunt Noord

Bètapunt Noord wil kinderen en leerkrachten enthousiast maken voor wetenschap en technologie met als doel meer technisch personeel voor de toekomst

Samen met scholen, bedrijven en lokale overheden educatieve projecten ontwikkelen Regionale netwerken opzetten Bedrijven en scholen met elkaar in contact brengen

Pabo’s Schoolbesturen Projecten: Dong Energy Solar Challenge Ouders en W&T talent Kubusschool Technics4U (georganiseerd door de technetkringen Techniek Talent en Energie (hanze) Wetsus driedaagse

PO−VO−HO

TechniekTalent.nu

Meer instroom en behoud van (jonge) mensen in de techniek. Kruisbestuiving in de techniek Van basisonderwijs tot MBO/HBO

You tech www.youtech.nl Make the match Ambassadeurs van de techniek Beeldenstorm Betamentality−workshop Technet met de technetkringen (samenwerking tussen scholen en bedrijven) Kennisbank

Technasium Top Award You tech Femme tech Girlsday Beeldbank

VO

Jet−net

Jet−Net. Jet jongeren en technologie Netwerk Nederland, is een samenwerking tussen bedrijven, onderwijs en overheid. Doelgroep:havo/vwo−leerling

Meet the boss Careerdays Web−cast Lesmateriaal bv. Blue− energy Jet−net junior STEM Teacher Academy

VO HBO WO

Netwerk Noord

Netwerk Noord organiseert duurzame samenwerkingsverbanden vo−ho rond talent− ontwikkeling en bèta/ techniek ten behoeve van docenten en leerlingen

Het HO is vertegenwoordigd door: RUG: Science linX−Studiestijgers HG: Betasteunpunt Hanzehogeschool NHL/VHL/Stenden: Aansluitingsnetwerk vo−ho Fryslan

Lerarenopleidingen VO−HO Netwerken Brede Regionale Steunpunten NLT Steunpunt FabLabs Festivals Researchers’ Night

2.4 N.V. Nederlandse Gasunie Relatie met school Zernike College te Haren.

Toen we bij de Gasunie op bezoek waren bleek dat er een grote stroomstoring was

Contactpersoon

Nadia Gresnigt, [email protected]

in Noord Holland. De werknemer van de Gasunie was die dag druk bezig g ­ eweest



Sander Markus, [email protected]

om te zorgen dat de gasdistributie daardoor geen problemen opleverde. Een echt

Algemeen telefoonnummer Gasunie

trouble shoot, leuk om een goed beeld te krijgen van het belang van hun werk. (050) 521 91 11

­Fantastisch om rond te lopen in Zuidwending, wat een verschillende soorten ­techniek op een klein oppervlak. De techniek is dichtbij huis

Waarvoor mogen scholen jullie benaderen? Informatie over algemene werkzaamheden.

Bijzonderheden De Gasunie werkt ook samen met technasia door opdrachtgever te zijn. Met

Korte beschrijving van het bezoek

­Praedinius zijn de volgende opdrachten gedaan:

De start van dit bedrijfsbezoek begint in het hoofdgebouw van Gasunie in

••

­Groningen. Na een korte inleiding wordt er gestart met een promo−film over de werkzaamheden van de Gasunie. Hierna volgen speeddates met vier professionals

LNG. Het ontwerpen van een nieuwe terminal voor LNG, waar moet die geplaatst worden en welke andere toepassingen zijn er voor LNG.

••

Gas produceren. Wat zijn de alternatieven voor aardgas en hoe kan Gasunie

met verschillende achtergronden. Allen zijn zij werkzaam in de techniek, van

dit door haar leidingen transporteren? Hoe komen we aan het alternatieve

technische opleidingen, mijnbouwwerkzaamheden tot veiligheid.

gas? De leerlingen moeten dit onderzoeken door zelf proeven te verzinnen.

Hierna wordt het bedrijfsbezoek voortgezet op de locatie Zuidwending. Dit ­onderdeel maakt de meeste indruk. Het besef op zoutcavernes te staan waarin

Op de website van de Gasunie: www.gasunie.nl/docenten is een SCHOLEN­PAKKET

540 miljoen m3 aardgas kan worden opgeslagen onder druk van 80 − 180 bar is

te vinden. Het informatiepakket is er enerzijds op gericht de kinderen bewust te maken

heel bijzonder.

van de gevaren van zwaar transport als medeweggebruiker. Anderzijds laat het zien hoe Gasunie te werk gaat bij het bouwen en beheren van het gastransport­leidingnet.

De vraag van de docenten is: mogen/kunnen wij deze locatie

Op deze pagina vindt u de onderdelen van dit informatiepakket als downloads. Ook

met leerlingen bezoeken?

is een tweetal bouwpakketten opgenomen die docenten kunnen gebruiken.

Helaas is de beschikbaarheid voor rondleidingen op Zuidwending beperkt. Afgezien van de reeds geplande rondleidingen is het niet mogelijk met grote groepen Zuidwending te bezoeken.

2.5 Philips Relatie met school Philips bedient 17 scholen waarvan 4 scholen in het

Bijzonder voor de deelnemers: het tekenen van een “geheimhoudingscontract’.



noorden: Leeuwarder Lyceum, CSG Liudger,

Het maakt nieuwsgierig, maar ook gereserveerd: Ik kan het dan niet toepassen in



RSG Magister Alvinus en Singelland.

mijn onderwijspraktijk... Het bezoek bij Philips krijgt een vervolg bij FabLab (2.6),

Contactpersoon

Sara Bohnen, [email protected]

waar de vertaling van rapid proto­typing naar de klas plaatsvindt.

Investeren in de toekomstige generatie

Bijzonderheden/Waarvoor mogen scholen jullie benaderen?

Nederland wil een vooraanstaande plaats innemen in de Europese kennis­

Philips stelt lesmateriaal ter beschikking zoals:

economie. Dat lukt alleen met voldoende hoogopgeleide technische specialisten.

••

Korte filmpjes, www.philips.nl/about/sustainability/jetnet/movie-box.page

Jongeren hebben vaak een stereotiep beeld van bètatechnische beroepen. Op

••

Download software “Bouw je eigen game”, www.jet-net.nl/inspiratie/

school komen ze weinig in aanraking met de praktijk en sluiten de exacte vakken

lesmateriaal.html/2194/bouw-je-eigen-game/

vaak niet aan op hun belevingswereld. Hierdoor kiezen te weinig leerlingen voor een exact profiel of een bèta studie. Hiermee begint de website van Philips. Zie www.philips.nl/about/sustainability/jetnet/jet-net.page

Philips: Scheer je weg! Een inspirerend bezoek aan de werkvloer, precisie instrumenten en machines, high−tech in de regio van wereld formaat!

Sara Bohnen introduceert de deelnemers bij Philips Drachten. En daarna: een exclusieve tour door het rapid prototyping department, met ontmoetingen met verschillende professionals op het gebied van digitale fabricage. Spannend: de cursisten mogen een kijkje nemen in het hart van de fabriek: de R&D afdeling. Hier maken ze kennis met productontwikkeling, bijv. het maken van prototype (een eerste model van een product, handgemaakt of via rapid prototyping, waarmee bijvoorbeeld de werking wordt getest en de productie wordt voorbereid).

Ik vond het wel gaaf om bij Philips te zien dat de 3D printers daar echt gebruikt werden in hun bedrijf om snel prototypes te maken

2.6 FabLab Contactpersoon

Harry Hummel, [email protected]

Hierna worden de deelnemers ondergedompeld in workshops in de het FabLab en de bus van het FryskLab. Verwondering! Enthousiasme! Vragen: Wat kan ik hier­

Bedrijfsbezoek FabLab Groningen gecombineerd met het Frysklab

mee op school? Tot een verzuchting van een docent die meldt: Ik zou hier eigenlijk

Het FabLab Groningen is gevestigd in het Launchcafé, een flexibele werkplek in

wel een stage willen lopen ( dit wordt georganiseerd) Bij Philips hebbende deel­

hartje centrum Groningen. Bij het FabLab voor de deur stond een mobiel FabLab

nemers kennis gemaakt met prototyping. Bij het Fab−lab kunnen de deel­nemers

geparkeerd; het FryskLab, een omgebouwde bibliobus.

met of zonder hulp een prototype ontwikkelen met behulp van 3D−printers, lasersnijder en vele andere machines.

De deelnemers krijgen een introductie over het fenomeen FabLab, het wereldwijde FabLab Netwerk bestaande uit 450 labs en het ontstaan van het netwerk vanuit het MIT (Massachusetts Institute of Technology). Aan de orde komen: het gedachten­

Fablab: Fabulous! De creatieve industrie in den notendop, heerlijk lab voor

goed van het FabLab, de laagdrempelige toegang tot digitale ­productiemiddelen

de high-tech entrepreneur

en de mogelijkheden daarvan, dat je met behulp van deze machines bijna alles kunt maken wat je wilt. De huidige snelle technologische o ­ ntwikkelingen en deze laagdrempelige toegang tot machines hebben een ­revolutie in de

Bijzonderheden/Waarvoor mogen scholen jullie benaderen?

­makerswereld tot gevolg. Daarna volgt een presentatie van het Frysklab over hun

Scholen mogen ons benaderen voor een bedrijfsbezoek al dan niet met leerlingen;

ontstaans­geschiedenis, vanuit het bibliotheekwezen. Dit werd afgesloten met

We kunnen dit op maat aanbieden: Een bezoek van een dagdeel, of een dag, al

een e ­ nthousiast verhaal over de tour die ze door Europa hebben gemaakt langs

dan niet met voorbereidende workshops digitaal ontwerpen op school.

­verschillende maakplekken. Naar aanleiding van dit bezoek zijn er twee initiatieven gestart Hierna volgt een rondleiding door het Launchcafe. Een nieuwe flexibele manier van

••

Een bedrijfsdot

werken. Een favoriete werkplek voor ondernemers, ZZP’ers en startups.

••

Er zijn afspraken gemaakt zodat docenten een stage kunnen lopen bij het FabLab (zie ook informatie van STEM Teacher Academy)

Het fablab komt op mij over als een plaats vol energie en creativiteit en ik word er vooral heel blij van

Zie www.fablabgroningen.nl

2.7. Infoversum Eens wat anders?

Kosten

Infoversum is een unieke plek in Nederland waar u educatieve (3D)−films kunt

Netwerk Noord−scholen kunnen schooljaar 2015−2016 iedere maand kostenloos

beleven. Deze films worden geprojecteerd op een koepelvormig scherm met een

een arrangement boeken (vanaf 50 personen), op een van de volgende

diameter van 20 meter, u zit dus als het ware ín de film! Naast de reguliere films,

woensdagochtenden: 9 sep | 13 okt (dinsdag!) | 11 nov | 9 dec | 13 jan | 10 feb |

verzorgt het Infoversum ook live voorstellingen, waarbij zij het publiek meenemen

9 mrt | 13 apr | 11 mei | 8 jun.

op een 3D−reis door de ruimte. Zie ook Jaaragenda Netwerk Noord: www.rug.nl/sciencelinx/studiestijgers Dit seizoen programmeert het Infoversum voor het voortgezet onderwijs

Voor andere scholen is er een educatief tarief van € 4,− per persoon/leerling

••

‘Natural Selection’ (3D) over het leven en de ontdekkingen van Charles Darwin,

(vanaf 50 personen), maar ook voor kleinere groepen bedenkt het Infoversum

••

‘To Space and Back’ (3D) over de huidige technologische wereld met ruimte­

een oplossing.

vaart als aanknopingspunt, ••

‘Dream to fly’ (2D) over de spectaculaire ontwikkeling van onze luchtvaart.

Bijzonderheden Na een proeverij van verschillende films in het Infoversum, gingen de deelnemers

De films sluiten goed aan bij het examenprogramma Biologie (evolutie),

in discussie over de mogelijkheden om de films te verbinden aan hun lessen.

Natuurkunde (sterrenkunde), NLT−modules (Reis van de Beagle, Meten aan

Het Infoversum biedt een prachtige informele leeromgeving voor middelbare

melkwegstelsels, Levensloop van sterren) en O&O.

scholieren, maar hoe maak je de koppeling met het curriculum? In 2015-2016 start een DOT om deze mogelijkheden verder uit te werken!

De ‘Sterrenkundige live−presentaties’ biedt het Infoversum op maat aan, ­afhankelijk van uw leerdoelen. Fascinerende verhalen over planeten en melkweg­ stelsels, gebracht op een persoonlijke manier, begeleid met de mooiste beelden.

Interesse? www.infoversum.nl/educatie

2.8 FrieslandCampina Relatie met school Wolfsbos te Hoogeveen

Waarvoor mogen scholen jullie benaderen?

Contactpersoon

Met ideeën over hoe school en het bedrijfsleven meer op elkaar kunnen aansluiten.

Ilona van Heesch, [email protected]

Bij FrieslandCampina Beilen wordt er kindervoeding gemaakt. Door strenge

Bijzonderheden

veiligheids−en hygiëne voorschriften is het helaas niet meer mogelijk om fysiek

Gezond oud worden begint bij Mammae: een lesmodule over koolhydraten in

de fabriek met bezoekers te bezoeken. Om toch een goed beeld te geven van

­moedermelk, voor de lessen scheikunde en biologie voor bovenbouw havo/vwo.

het ­productieproces geven wij een Visual Tour. Hier wordt dmv foto’s en films het

Deze gaat in op de biochemische samenstelling van moedermelk, de functie van

­productieproces weergegeven. Na de Visual Tour hebben 3 bèta beroepsspecialisten

bijzondere koolhydraten en de invloed daarvan op de bacteriepopulatie in de

het bijzondere proces verder toegelicht en een persoonlijk verhaal hieraan

­darmen van baby’s. De module is ontwikkeld door Science LinX, docenten ­biologie

­gekoppeld dmv een workshop. Hedwig Dekker, Christel Timmer en Ellen van

en scheikunde, wetenschappers van de RUG en onderzoekers van Friesland­

­Leusen verzorgden deze workshops. Vervolgens presenteerde Eva Teuling (RUG)

Campina; in het kader van het Europese project Irresistible.

de ontwikkelde lesmodule over koolhydraten in moedermelk. Interesse? FrieslandCampina vindt het belangrijk dat docenten en leerlingen en het

Neem contact op met Eva Teuling, [email protected]

­bedrijfsleven meer begrip voor elkaar krijgen door elkaar regelmatig te bezoeken.

De module is beschikbaar vanaf schooljaar 2015−2016.

Wat gebeurt er nu precies in het bedrijfsleven en wat wordt van de toekomstige medewerkers gevraagd ? We hebben de ervaringen van de docenten besproken; hoe zien de docenten Jet−Net en het bedrijfsleven? De samenwerking kan nog meer worden verbeterd door bv. ••

Gebruik maken van het project Irresistible − Module: Koolhydraten in moedermelk.

••

Geven van een gastcollege door een FrieslandCampina specialist. Moet uiteraard wel passen in het curriculum van de leerling.

••

In de toekomst scholen en leerlingen ondersteunen bij opdrachten van­ uit school. Hierbij is het belangrijk dat het bedrijfsleven de vraag en het aandachtsgebied goed voor ogen heeft om dit te kunnen koppelen aan interne bedrijfsvraagstukken.

rug.nl/sciencelinx